ISTORIJSKI PREGLED
PRIKAZ I ANALIZA OTEENJA ZIDANOG OBJEKTA - SPOMENIKA KULTURE
STAROG JEDAN VEK
Doc. dr Vlastimir Radonjanin, dipl.in.gra.*,
Doc. dr Mirjana Maleev, dipl.in.gra.*,
Vesna Milovanovi, dipl.in.gra.-master** Fakultet tehnikih nauka,
Departman za graevinarstvo,
Novi Sad, Trg Dositeja Obradovia 6, [email protected]
REZIMEOteenja zidanih konstrukcija se uglavnom javljaju usled
destruktivnih uticaja okoline, incidentnih dejstava, starenja
upotrebljenih materijala, ali su esto posledica i nae nebrige. U
radu su prikazana oteenja zidanog objekta spomenika kulture, koja
su uglavnom nastala zbog viedecenijskog neodravanja. Radi
utvrivanja stepena oteenja glavnih konstrukcijskih elemenata i
njihovog uticaja na globalnu stabilnost i nosivost objekta,
primenjena je opta metodologija za pregled i procenu stanja. Na
osnovu prikupljenih podataka zakljueno je da su se najozbiljnija
oteenja pojavila na krovnoj konstrukciji u obliku sloene kupole
iznad centralne prostorije i AB konstrukciji ispod centralne
prostorije sa bazenom. Ovaj arhitektonski vredan objekat se moe
odgovarajuim sanacionim merama spasiti od daljeg propadanja i mogu
mu se obezbediti zahtevana funkcionalnost, potrebna stabilnost i
nosivost, kao i zadovoljavajua trajnost. Ovaj rad je napisan sa
ciljem da se ukae na ugroenost naeg bogatog kulturnog naslea i na
potrebu za njegovim ouvanjem.
KLJUNE REI: Zidane konstrukcije, procena, oteenja,
defektiASSESSMENT OF MASONRY STRUCTURE MONUMENT OF CULTURE OLD ONE
CENTURYSUMMARY
Damages of masonry structures occur mainly due to the
destructive environment influences, incidental actions, aging of
built-in materials, but they are also result of our negligence. In
this paper, damages of masonry structure monument of culture that
are caused by multi decade lack of maintenance, are presented. For
the purpose of determination of damage level of main structural
elements and their influence on global stability and bearing
capacity, general methodology for survey and assessment was
applied. On the base of collected data it was concluded that the
most severe damages occurred in the roof structure shaped as
complex dome over central room and in the RC structure under
central room with swimming pool. This architectonic valuable
building could be saved from further devastation by appropriate
repair measures. These measures would also provide functionality,
stability and bearing capacity, as well as satisfactory durability.
This paper was written with aim to show that our rich cultural
heritage is jeopardised and the need of its preservation. KEY
WORDS: Masonry structure, assessment, damage, defect
UVODKompleks "Jodna banja" izgraen je u periodu 1908-1910, a
zbog istorijske, kulturne i umetnike vrednosti, proglaen je 1986.
godine spomenikom kulture. Zgrada bazena, koja je predmet ovog
rada, zbog oronulosti i dotrajalosti, zatvorena je 1977. godine i
od tada nije u funkciji. Tokom proteklih trideset godina, dolo je
do daljeg propadanja ovog istorijski i arhitektonski vrednog
objekta usled delovanja atmosferilija, biljnog sveta, ljudskog
faktora i prirodnog starenja materijala. Za zgradu bazena ne
postoji projektno tehnika dokumentacija, ve samo osnove prizemlja i
suterena iz 1980 godine i kopija originalnog crtea u knjizi
"Istorija umetnosti - Kompleks Jodne Banje u Novom Sadu", po kome
je delimino izgraena. Radi utvrivanja stepena oteenja zgrade bazena
i izrade tehnike dokumentacije, obavljena su sledea snimanja i
ispitivanja: Snimanje geometrije objekta.
Iskop temeljnih jama i utvrivanje dubine fundiranja.
Ispitivanje kvaliteta materijala ugraenih u nosee elemente
konstrukcije (beton i opeka).
Detaljan vizuelni pregled konstrukcije objekta sa definisanjem
vrste i stepena oteenja osnovnih elemenata konstrukcije.OSNOVNI
PODACI O OBJEKTU
Zgrada bazena je parterna zgrada, koja se u osnovi sastoji iz
dva dela: deo objekta sa bazenom, priblino kvadratnog oblika,
dimenzija 18.6x17.8m, i aneksa, kojim je izvreno funkcionalno
povezivanje glavne zgrade i objekta sa bazenom. Ispod oba dela
objekta postoji suteren, a krov iznad prostorije u kojoj se nalazi
veliki bazen je sloenog geometrijskog oblika sa centralnom kupolom.
Danani izgled zgrade bazena prikazan je na slikama 1 i 2.
Slika 1 Spoljni izgled objekta Slika 2 Sloeni deo krova iznad
bazena. Figure 1 External view of the structure Figure 2 Complex
part of roof above poolU konstrukcijskom smislu objekat sa bazenom
je masivna zidana zgrada sa noseim zidovima u oba ortogonalna
pravca. Zidovi su zidani od opeka starog formata u dve irine ( 61cm
dve opeke i 30cm jedna opeka). Nain obeleavanja osa, kao i oznake
prostorija, prikazani su na osnovi prizemlja (slika 3).Nosea
konstrukcija kompletnog krova izvedena je od lakog i obinog betona.
Krovna ploa na ravnom delu krova izvedena je kao AB ploa (d=12cm),
koja se oslanja na "mone" AB grede irine 20cm, prosene visine do
ploe 55cm, na meusobnom rastojanju od cca 2m ("sistem ploa ojaanih
rebrima"). AB grede se oslanjaju na nosee fasadne i unutranje
zidove irine 61cm. Jedino je krovna konstrukcija iznad prostorije
"V" izvedena kao "pruski segmentni svod". Razliiti tipovi krovnih
konstrukcija u istom objektu ukazuju na injenicu da je u proteklom
periodu iz nekih razloga zamenjen klasini "pruski svod" sa, za taj
period, savremenom AB konstrukcijom. Mogui uzrok uklanjanja pruskog
svoda u veem broju prostorija odabrana je korozija elinih "I"
profila usled poveane koncentracije vlage. Krov iznad prostorije u
kojoj se nalazi veliki bazen je sloenog geometrijskog oblika i
izveden je u vie nivoa, a njeni osnovni elementi oznaeni su na
slici 4.
Slika 3 Osnova prizemlja (oznake osa i prostorija)
Fig. 3 Plan of the ground floor (marking of axis and rooms)Slika
4 - Elementi krovne konstrukcije iznad bazenaFig: 4 - Elements of
Roof strucure above the pool
I deo krovne konstrukcije iznad velikog bazena je donji
osmougaoni tambur, sa polukrunim prozorima, koji se oslanja na
zidove prostorije sa bazenom direktno i preko zidanih svodova.
Tambur je na fasadi visine cca 3.5m, a njegovi zidovi su duine 4.2m
i 4.6m naizmenino. irina zidova tambura, koji su izvedeni od lakog
betona gde je kao krupan agregat upotrebljena lomljena opeka, je
proseno 0.6m. Na spojevima zidova su obelisci a na sredinama
atike.II deo krovne konstrukcije iznad velikog bazena je svod sa 8
lunih greda, koje se pruaju u radijalnom pravcu i oslonjene su u
uglovima donjeg tambura. Grede su promenljive irine od 60cm na
vrhu, do 70cm na mestu oslanjanja. Na lune grede se oslanja
poligonalna greda. Vaenjem cilindra iz svoda utvreno je da se
sastoji iz dva sloja (gornjeg i donjeg sloja) izmeu kojih je
vazduni prostor.III deo krova ine poligonalna osmougaona betonska
greda i gornji osmougaoni tambur. Tambur se oslanja na poligonalnu
gredu i ima osam polukrunih prozora. Visina gornjeg tambura na
fasadi je 1.5m, duine zidova tambura su naizmenino 1.9 i 2.1m, a
irina zidova je 0.3m. Na spoju dva susedna zida tambura izvedeni su
ukrasni stubovi od opeke.IV deo krova iznad bazena je betonska
kupola sa bitumenskom hidroizolacijom. Kupola je takoe dvostruka -
dve ploe sa vazdunim meuprostorom. Gornja ploa je zvonastog oblika
sa ukrasnim betonskim elementom. Donja ploa kupole je poligonalne
osnove sa plitkom strelom.
U cilju utvrivanja sastava ravnog krova izvaena su 4 cilindra.
Na osnovu analize sastava izvaenih cilindara iz ravnog krova
zakljueno je da je u proteklom periodu u nekoliko navrata raena
lokalna "popravka" krova dodavanjem novih hidroizolacionih
slojeva.Veliki bazen u centralnoj prostoriji izveden je kao
armiranobetonski, spoljnih dimenzija 8x6.6m (slika 5). Bazen se
oslanja na sistem armiranobetonskih greda i kratkih
armiranobetonskih stubova u suterenu.
Fasadni i pregradni zidovi u suterenu su zidani od opeke starog
formata. Tavanica u suterenu ispod prostorije sa velikim bazenom je
izvedena kao AB ploa. Iznad ostalih prostorija u suterenu
meuspratna konstrukcija je izvedena kao zidani svod, koji se
oslanja na unutranje i fasadne zidove. U suterenu ne postoji podna
konstrukcija, ve samo sloj nabijene zemlje, a u jednoj prostoriji
pod je od opeke.Radi dobijanja podataka o dubini fundiranja i vrsti
temelja obavljen je iskop zemlje u zoni masivnih fasadnih zidova
(slika 6). Utvreno je da su temelji fasadnih zidova izvedeni kao
trakasti temelji, zidani opekom starog formata, debljine 75 cm
(zidovi 60cm + sokla 15cm). Ukupna visina zidova - temelja, merena
od gornje ivice sokle je 215cm.
Slika 5 - Izgled velikog bazenaFig. 5 View of large poolSlika 6.
- Iskop temeljne jame
Fig 6 Excavation of foundation pit
ISPITIVANJE KVALITETA BETONA I OPEKEBetonNaknadno utvrivanje
vrstoe betona pri pritisku obavljeno je destruktivnim ispitivanjem
na izvaenim betonskim cilindrima iz dostupnih betonskih i
armiranobetonskih elemenata konstrukcije. Ispitivanjem su obuhvaeni
betonski zidovi donjeg tambura (3 cilindra) i ploe ravnog krova (4
cilindra). Na osnovu vizuelnog pregleda cilindara izvaenih iz
zidova donjeg tambura (slika 7), zakljueno je da je beton spravljen
od loine zgure (ljake), izdrobljene opeke i renog peska i ljunka, a
da je kao vezivo najverovatnije korien "Roman" cement. Beton je
porozan sa dosta upljina u strukturi. Srednja vrednost upijanja
vode iznosi 6.7%. vrstoe betona pri pritisku se kreu u rasponu
izmeu 9 i 19MPa.Cilindri izvaeni iz AB ploe ravnog dela krova
satojali su se iz nekoliko slojeva rasporeenih na razliite naine:
bitumenski premaz, cementna kouljica, sitnozrni beton, sloj
hidroizolacije, estrih malter, nasuti sloj ljunka, AB. beton, to
svedoi o viekratnim lokalnim "sanacijama" ravnog krova. Vizuelnim
pregledom betona ugraenog u AB plou (slika 8), zakljueno je da je
beton spravljen sa renim agregatom, da je kompaktan i bez defekata
u strukturi. Srednja vrednost vrstoe pri pritisku je vea od
30MPa.Opeka
Vizuelnim pregledom uzetih uzoraka opeke iz sruene zidane atike
iznad donjeg tambura utvreno je da se radi o punim opekama "starog
formata" nazivnih mera 30x15x6.5cm (slika 9). Opeke su neravnih
povrina, mestimino okrnjenih i krivih ivica. Nakon sprovedenih
laboratorijskih ispitivanja zakljueno je da je u zidove objekta
ugraena kvalitetna opeka od peene gline I klase, marke M100. Za
zidanje je najverovatnije korien produni malter.
Slika 7 Cilindar izvaen iz zida donjeg tambura
Fig. 7 Core drilled of the part 1 of roof structuresSlika 8
Cilindar izvaen iz AB ploe iznad prizemlja
Fig 8 Core drilled of RC slab above ground floorSlika 9 - Opeka
uzeta iz zidane atike objekta
Fig 9 Brick take out from masonry attic
VIZUELNI PREGLED KONSTRUKCIJEDetaljnim vizuelnim pregledom
obuhvaeni su svi dostupni delovi u unutranjosti objekta i na
fasadi, kao i svi karakteristini nosei elementi konstrukcije.
Karakteristina oteenja pojedinih delova objekta i elemenata
konstrukcije su:Krovna konstrukcija iznad prostorije sa bazenom
(spolja, slika 10): otpadanje tronog maltera i ukrasne plastike u
malteru, otpadanje betona u slojevima do dubine od 5-15cm, lokalno
i do 25cm, korozija armature u zoni skrivenih stubova,
rastreeni i skloni padu: zidane atike, zidani venac, ukrasni
obelisci i ukrasni stubovi,
raznovrsno biljno rastinje na horizontalnim i zasvedenim
povrinama, ispucala i delimino odvojena cementna kouljica od ploe
svoda i od lunih greda, ostarila i veim delom otpala bitumenska
hidroizolacija sa svoda, lunih greda i kupole.Krovna konstrukcija
iznad prostorije sa bazenom (unutra, slika 11):
otpadanje zavrnog dekorativnog premaza, prsline vertikalne,
poprene i radijalne, lokalna korozija armature u poligonalnoj gredi
i tragovi procurivanja -vlaga na mestu spajanja zidova tambura i na
registrovanim prslinama.Fasadni zidovi (slika 12):
oteene opeke zbog formiranja kanala za voenje elektrinih
instalacija, ispale opeke iz zida i sokle i isprane spojnice,
korenje biljaka koje proiruje spojnice i dovodi do lokalne
destrukcije zida, mahovina, liajevi i iscvetavanje soli, rastreeni
svodovi i delovi zidova oko otvora.
Zidovi u unutranjosti objekta (slika 13): lokalno, povrinsko
otpadanje maltera (uglavnom gornji deo zida ili uz ivice lukova),
vertikalne i poprene pukotine, vlani zidovi, naroito u gornjim
delovima zbog procurivanja vode kroz otvore u kupoli, otpadanje
ljuskanje dekorativne boje sa povrine zidova, u zidu u osi "4"
(prostorija II) postoji kosa pukotina koja je posledica lokalnog
sleganja temelja, iznad svih prolaza nisu izvedene nadvratne grede,
to je uzrokovalo pojavu pukotina, korenje biljaka koje proiruje
spojnice i dovodi do lokalne destrukcije zida i naslage soli i bui
u suterenu.
Meuspratne konstrukcije, stepenita i nosea konstrukcija
bazena:
oteeni sputeni plafoni u prostorijama, jaka korozija elinih
nosaa pruskog svoda, ispucala i ulegla podna betonska ploa, zidano
stepenite je rastreeno i obraslo biljkama i mahovinom,
oba jednokraka betonska stepenita su ispucala, deformisala se i
odvojila od zida usled sleganja.
korozija armature na donjoj povrini AB ploe bazena, korozija
betona u donjim delovima stubova ( beton je troan, kruni se i
otpada). U itavom objektu nedostaje vertikalna i horizontalna
hidroizolacija.Na nadstrenici sa sabirnim kanalom registrovane su
poprene pukotine sa tragovima procurivanja. Malter na donjoj
povrini je troan, ispucao i delimino otpao, betonska ivica je trona
i okrnjena, a vidljiva je i korodirala armatura. Kanal i prodori
olunih vertikala kroz nadstrenicu su obrasli biljnim rastinjem.
Slika 10 Oteenja betonskog zida donjeg tambura Fig 10 Damages in
lower part of roof structuresSlika 11 Oteenja na unutranjoj strani
krovne konstrukcije Fig. 11- Damages on interior side of roof
structure
Slika 12 - Karakteristina otecenja fasadnog zidaFig 12
Characteristic damages of face wallSlika 13 Karakteristina oteenja
zidova u enterijeru Fig. 13 Characteristic damages of interior
walls
OCENA STANJA OBJEKTAZidovi i temeljiRegistrovana oteenja na
noseim zidovima glavnog objekta su takvog stepena da globalno ne
ugroavaju njihovu stabilnost i nosivost. Lokalno je ugroena
stabilnost delova zidova na mestima gde u zidovima postoje otvori,
zbog nepostojanja horizontalnih serklaa ili zidanih svodova, u delu
zida gde je registrovana kosa pukotina usled sleganja i u delovima
zidova u kojima raste i iri svoje korenje viegodinje drvee.
Temeljni zidovi i zidovi u suterenu su u relativno dobrom stanju
(bez pukotine, ispadanja opeka i ispiranja maltera iz spojnica).
Temeljni zidovi su zidani od opeke i u direktnom su kontaktu sa
tlom i podzemnim vodama. Zidovi suterena su vlani i memljivi i
imaju znaajno iscvetavanje soli na povrini. Svodovi, meuspratne
konstrukcije, AB stubovi
Na armiranobetonskoj ploi sa rebrima iznad prizemlja nisu
registrovana oteenja koja ugroavaju njenu stabilnost i nosivost.U
pruskom svodu iznad prizemlja registrovana je jaka korozija glavnih
elinih nosaa, to dovodi u pitanje nosivost i stabilnost predmetne
meuspratne konstrukcije.
Na zidanim svodovima iznad suterena glavnog objekta nisu
registrovana oteenja, ali dugotrajno prisustvo vlage i pojava
iscvetavanja soli mogu, dugorono gledano, dovesti do destrukcije
opeka i maltera u svodu i na taj nain smanjiti nosivost i ugroziti
stabilnost svoda.
Na armiranobetonskoj ploi iznad suterena (ispod centralne
prostorije) registrovana je jaka korozija armature, koja smanjuje
nosivost ploe. U sluaju da se ne preduzmu odgovarajue mere, dalje
napredovanje procesa korozije armature moe dovesti do ugroavanja
njene stabilnosti. Betonski stubovi u suterenu imaju redukovan
popreni presek u donjoj zoni zbog korozije betona i smanjenu
nosivost.
Krovna konstrukcijaNajoteeniji deo objekta je krovna
konstrukcija iznad centralne prostorije. Najvea oteenja na ovom
delu objekta postoje na zidovima donjeg tambura, koji prihvataju
optereenje od sloene krovne konstrukcije sa kupolom. Zidovi donjeg
tambura, koji su izvedeni od lakog betona, su sa znaajno
redukovanim presekom, a armatura u skrivenim stubovima, u uglovima
zidova, je potpuno korodirala. Ova oteenja smanjuju nosivost zidova
i ugroavaju nosivost i stabilnost itave krovne konstrukcije. Na
ostalim elementima krovne konstrukcije (prstenasta greda, zidovi
gornjeg tambura, centralna kupola) postoje oteenja koja u velikoj
meri ugroavaju trajnost krovne konstrukcije i funkcionalnost
objekta.
Ravni krov objekta sa slojevima koji su dodavani u prolosti,
vremenom je zbog neodravanja postao idealna podloga za rast
biljaka. Biljke na krovu svojim korenjem i biolokom korozijom
doprinele su ubrzanju deterioracije materijala u ravnom krovu.
Trajnost noseih zidova i zidova donjeg tambura je dodatno
naruena nekontrolisanim slivanjem atmosferskih voda, zbog oteenja
ili nepostojanja sistema za odvoenje vode sa krova.
Svi ukrasni arhitektonski detalji na fasadi objekta (atike,
obelisci, krovni venci, reljefna "plastika", zavrni malter na
zidovima, ...) su znaajno oteeni ili srueni, tako da se pojedini
detalji teko mogu rekonstruisati.Osnovni uzroci koji su doveli do
pojave veine navedenih oteenja su: zaputanje i neodravanje objekta
u dugom vremenskom periodu, viedecenijska izloenost objekta
atmosferskim uticajima, dotrajalost materijala i nepostojanje
hidroizolacije za zatitu od kapilarne vlage.
Generalno se, za ceo objekat, moe zakljuiti: Funkcionalnost
objekta je potpuno naruena, opta stabilnost objekta trenutno nije
ugroena, nosivost pojedinih elemenata konstrukcije je smanjena i
trajnost objekta je znaajno smanjena. Meutim, ovaj arhitektonski
vredan objekat se moe odgovarajuim sanacionim merama spasiti od
daljeg propadanja i mogu mu se obezbediti zahtevana funkcionalnost,
potrebna stabilnost i nosivost, kao i zadovoljavajua trajnost.
LITERATURA
1. Elaborat o oceni stanja objekta "Jodna banja - objekat
bazena" u Novom Sadu, br. E-031-34/PS-3-2006, V. Radonjanin, M.
Maleev, D. Pavlovi, M. enejac, V. Milovanovi, I. Luki, A. Drakuli,
FTN Novi Sad. 2. Diplomski master rad "Procena stanja, sanacija i
rehabilitacija zidanog objekta - spomenika kulture" Vesna
Milovanovi, mentor Mirjana Maleev, FTN, Novi Sad, 2006.3. Istorija
umetnosti - Kompleks Jodne Banje u Novom Sadu, Donka Stani, str.
121 - 132.4. Radonjanin, V., Maleev, M. (2005): Causes and
manifestation of most frequent damage in masonry structures, 11th
International Simposium of MASE, Ohrid, 28-30 September/2005.,
Proceedings, pp. 489-497. 6.6m
8m
Drvo u zidu
_1239092684.vsd
_1239092817.vsd
