~~~~~~~~~~~~~~

24Ocak:BirDöneminPerdeArkası

EminÇölaşan

MilliyetYayınları-1983

~~~~~~~~~~~~~~

********EminÇölaşan,1942yılındaAnkara’dadoğdu.OrtaokulveliseöğreniminiTEDAnkaraKoleji’ndetamamladı.ODTÜİdariilimlerFakültesiEkonomiİstatistikbölümünden1965yılındamezunolduktansonraDevletPlanlamaTeşkilâtı’ndagörevaldı.1969yılında,PlanlamaMüsteşarıTurgutÖzal’ındönemindegörevinesonverildi.ÇölaşandahasonraMaliyeBakanlığıBütçeGenelMüdürlüğü,TicaretBakanlığıDışTicaretGenelSekreterliğivePetkimGenelMüdürlüğü’ndeçalıştı.BirinciMChükümetidönemindePetkim’dekigörevinedesonverildi.1976yılında“Milliyet”gazetesinegirdivegazeteciliğebaşladı.EminÇölaşan,1972ve1974yıllarındaikikez,MilliyetgazetesininKaracanyarışmasındabirinciliködülükazandı.GazeteciliğebaşladıktansonraçeşitlizamanlardaİstanbulGazetecilerCemiyeti’ninÇağdaşGazetecilerDerneği’nin“YılınGazetecisi”ödüllerinialdı.Cumhuriyetgazetesinin“BülentDikmenerhaberödülü”de1981yılındaÇölaşan’averildi.KendisineAnkaraGazetecilerCemiyetitarafındanverildiğiaçıklananödülüisereddettivealmadı.Ekonomikkonulardaveelegeçirdiğibelgelerlesağladığıbaşarılaryanında,“araştırmacıgazeteci”olaraktanınanEminÇölaşanbukitapta24Ocakdönemininhiçbilinmeyenyönleriniaçıkladı.Ortayanefeskesici,bazengüldüren,bazenacıacıdüşündüren,heryönüylegerçeklerevebelgeleredayanan,aylarcasürentitizçalışmalarınürünüolan,ülkemizinbirdöneminigözlerönüneserenvehepimizindersalmasınıgerektirenbuyapıtçıktı.

********

ÖNSÖZ

Türkiye,bir“24Ocakdönemi”yaşadıveyaşamayadevamediyor.AçmazdabulunanvegelmişgeçmişhükümetlerinihmallerivebazıdışgelişmelernedeniylefelçolanTürkekonomisinikurtarmakiçin1980yılındaseriönlemleralındı.Batıdünyasınınbizdenistedikleriyleaynıdoğrultudaolanbuönlemleri,ogünlerdeişbaşındaolanbirazınlıkhükümetigerçekleştirdi.Yararlanvezararlarıkonusundaçeşitliçevrelerinbirtürlügörüşbirliğinevaramadıkları,olumluveolumsuzyönleriylehâlâtartışmakonusuolanbuekonomikprogramlabirlikte,Türkekonomisindeogünlerekadartanıkolmadığımızköklüdeğişiklikleryapıldı.Bunundaötesinde,birekonomikprogramuzunsüreuygulanabildi.

24Ocakdönemi,bukitapyazıldığısıradaaradangeçmişolanüçyıldanfazlabirzamansüresinekarşın,ülkemizdeetkisinisürdürmeyedevamediyor.Türkekonomisi,buprogramlagetirilentemelilkeleregöreyönlendiriliyor.Şunurahatlıklasöylemekmümkündürki,24Ocakkararlarıveuygulamaları,Türkiye’debugünekadarkamuoyunucnçokilgilendiren,boyutlarıniteliğiveamacıençoktartışılan,olumluveolumsuzeleştirileryöneltilenkonulardanbiriolmuştur.Bizegöre,21Ocakdönemiüçaşamadanoluşmaktadır.Bunlardanilki,11Ekim1979SenatoseçimlerindensonraAdaletPartisiazınlıkhükümetininkurulmasıylabaşlamakta,24Ocakkararlarınınhazırlanması,kabuledilmesivesonrakigelişmeleriyle12Eylül1980tarihinekadarsürmektedir.Buradasiyasalağırlık,ogünlerinBaşbakanıSüleymanDemirel’dcdir.Teknisyenise,BaşbakanlıkMüsteşarıTurgutÖzal’dır.ikinciaşama.12EylülHarekâtı‘ndansonraüzal’mBaşbakanYardımcısı,KayaErdem’inMaliyeBakanıolmalarıylabaşlamaktaveTemmuz1982’deberaberceistifaetmelerinekadarsürmektedir,tiçüııcüaşamaise,AdnanBaşerKafaoğlu’nunMaliyeBakanıolmasıylabaşlamaktadır.Bizbukitapta,bunlardansadece“birinciaşamayı”elealdıkveDcmirelhükümetininişbaşınagelişinden12Eylülharekâtınakadargeçensürenin“perdearkasını”araştırdık.Karşımızapekçokyönüylerenklibirtabloçıktı.Görevimiz,burenkliolduğukadardakarmaşıkolantabloyukamuoyunayansıtmaktı.Bunuyapmayaçalıştık.

Bukitap,bilimselbiraraştırmadeğildir.24OcakkararlarınınvebualandayapılanuygulamalarınTürkekonomisinenegetiripnegötürdüğünün,yarar

vezararlarınınortayaçıkarılmasınayönelikdedeğildir.Amacımızsadcce,oilginçdönemin“perdearkasını”elealmak.olayınhemenhiçbilinmeyen,üzerindeİliçdurulmamış“içvedışkulislerini”gözlerönünesermekolmuştur.24Ocakkararlannasılhazırlandı?TurgutÖzalAnkara’yahangikoşullarlageldiveneleristedi?KararlarBakanlarKurulu’ndannasılgeçirildi?BusıradaBakanlarKurulu’ndaneleroldu?Komutanlara8Ocakve30Ocak1980günlerindeverilenvekamuoyunabugünekadaryansımayanbrifinglerdeneleranlatıldı?IMFbizdenneistiyordu?BaşbakanDemirciIMFilenelerkonuştu?Yabancıkuruluşlarlayapılangizlipazarlıklarda,gizligörüşmelerdeneleroldu?Bizdenhangitaahhütleriistediler,bizonlaranelerverdik?Hükümetiçerisindevebürokrasidenegibigörüşayrılıklarıçıktı?ParabulmakiçinhemenhemenbütündünyayıgezenTurgutÖzal’ınbaşmanelergeldi?Busorularınilginçöyküleriniveperdearkasınıtümüyletarafsızbiraçıdan,gerçeklerisaptırmadanyansıtmayaçalıştık.Kimseyiövmeyi,yermeyi,yüceltmeyi,yadaküçükdüşürmeyiamaçlamadık.Çoksayıda“hassas”olayısaptırmadan,endoğrubirbiçimdevermekiçinçabaharcadık.

Kitabıhazırlamakiçinaylarcaçalıştık.Odönemisorumlumakamlardayaşamışolançoksayıdayetkiliileuzungörüşmeleryaptık.Yüzlercedosyayıinceledik,yenibelgelerbulduk.Bizimbumütevaziçalışmamız,Türkekonomitarihininçokönemlibirkesitineışıktutmayayönelikbir“ilkadım”dır.Sadecebirbaşlangıçtır.Bizdensonrabaşkaaraştırmacılar,bukonulanelbettekiçokdahadeğişikbirbiçimdeelealacaklarvebualandaçokdahaiyieserleriortayakoyacaklardır.Gösterdiğimizbütündikkaterağmen,bukitaptabazıhataveeksiklerimizolabileceğinidebiliyoruz.Bunlariçinhemokuyucudan,hemdeilgilikişilerdenözürdiliyor,çalışmalarımızayardımcıolan,hiçdeğilseönümüzeengelçıkarmayakalkışmayanherkeseteşekküretmeyibirgörevsayıyoruz.

EminÇölaşan,Mayıs1983

GİRİŞTürkiyeCumhuriyetiMerkezBankası1977yılıŞubatayındatıkanmışvedöviztransferleriresmendurdurulmuştu.1970’liyıllardapetrolüreticisiülkelertarafındanpetrolfiyatlarınayapılmayabaşlananveçokbüyükboyutlaraulaşanzamlarındaetkisiyle,Türkiye’ningeçmiştenberiyarıfelçlidurumdaolandışödemelerdengesibütünüylealtüstolmuştu.Türkekonomisiyapısalbozukluklarınedeniyleaynıduruma1970yılındadadüşmüşveoyılınAğustosayındaDemirelhükümetitarafındanbaştadevalüasyonolmaküzerebazıekonomikkararlaruygulamaalanınakonulmuştu.Ancakbukararlarekonomiyiiçindebulunduğuaçmazdankurtarmayayetmemiş,ÖzelliklepetfolfaturasındakibüyükartışlarnedeniyleTürkekonomisininsorunlarıkısasüresonrayenidenağırlaşmayabaşlamıştı.Sürdürülenhızlıkalkınmahamlesinin,uygulananaçıkfinansmanyöntemlerinin,artanenflasyonunvedövizyokluğununetkisiyleTürkekonomisiciddidarboğazlaragirmeyebaşlamıştı.Bukısa“Giriş”bölümünde,Türkekonomisinintıkanmanedenlerinitartışacakdeğiliz.AncakTürkiye’nin,24Ocakdöneminenasılgeldiğinikısacahatırlatmaklayetineceğiz.Hükümetlerin,ekonominintamanlamıylatıkandığınınbilincinevarmalarındansonra,(1977yılından24Ocak1980gününekadar)Türkiye’detambeşadet“istikrarprogramı”hazırlanmıştır.

1. 1977AğustosayındaDemirelhükümetitarafındanuygulanmayakonulan“Enflasyonakarşımücadelepaketi”.

2. 1978yılıMartayındaEcevithükümetinin“Yapısaldeğişim”programı.3. AynıyılınEylülayındaEcevithükümetitarafındanyürürlüğekonulan

“ParaKrediTedbirleri*paketi.4. 1979MartayındayineEcevithükümetitarafındangetirilen“Ekonomiyi

Güçlendirme”programı.5. 1980yılıOcakayındaDemirelhükümetitarafındanalınan“24Ocak”

kararları.

Bunlariçindeen“ciddi”birbiçimdeuygulananveömrüenuzunolan,24Ocakkararlanolmuştur.Bunundışındakalandiğer“paketveprogramlarınbunlarıhazırlayankadrolartarafındanbilefazlaciddiyealınmadığınısöylemekmümkündür.Bupaketveprogramlarınenbüyüközelliği,büyükölçüdezamlarave“kurayarlamalarına”dayanmalarıolmuş,böylecedışkrediçevrelerininhoşnutkalmalarıveTürkiye’yeyenidışkredilerveborçertelemeolanaklarısağlanmasıamaçlanmıştır.Bunakarşın,kibaradıyla“kurayarlaması”vegerçekadıyladevalüasyonlar,yeterincedış

krediyadadövizbulunmadanyapılmışvebutüruygulamalarınekonomiyenegetiripnegötürdüğüuzunuzuntartışılmıştır.Sonuçta,yanibubeşayrı“ekonomikpaketin”ardından,Türklirasınındolarkarşısındakideğeriyaklaşık19liradan,24Ocakkararlarıylabirlikte70lirayakadardüşmüş,aynı2,5yıllıksüreiçerisindeenflasyontoplamartışıyüzde240dolaylarındagerçekleşmiştir.Türkekonomisi1970’liyıllarınbaşındaaçmazagirmeyebaşlarken,busorununçaresihepyabancıülkelerdenveuluslararasıkuruluşlardanaranmıştır.BununsonucuolarakkarşımızaOECD,IMF,DünyaBankası,yabancıbankalargibikuruluşlarçıkmıştır.Özellikle1974yılındansonrabaşlayankoalisyonlardönemindehiçbirhükümetTürkiye’ninekonomiksorunlarınınüzerineciddibirbiçimdegidememişveekonomi1977yılınınŞubatayındadöviztransferlerininyapılamazdurumagelmesiylebirlikteresmentıkanmıştır.ButıkanmaolayıveolumsuzekonomikgöstergelerhergeçengünbirazdahaartmışucTürkiyeyavaşyavaşuluslararasıkuruluşlarınkucağınaiyicedüşmeyebaşlamıştır.Busüreçiçerisindedışborçlardahızlaartmış,akla.gelebilecekherkaynaktanborçaranmıştır.Türkiye’den,uluslararasıkuruluşlarınisteğiherzamanaynıolmuştur.Bunlarınanahatlarışöyledir:

EnflasyonuyavaşlatmakiçinsıkıparapolitikasıuygulayınveKÎTsorununaçözümbulun.Kamu’daveözelsektördeücretartışlarınıdenetimaltınaalın.Devalüasyonyapınveparanızındışdeğerinigerçekçibirdüzeydekorumasınıbilin.Yatırımlarabukadarfazlakaynakayırmayınvekalkınmahızınıdüşürün.Bizeinanınvegüvenin.Darboğazdançıkışiçinbizdenbaşkahiçkimseninyardımcıolamayacağınıbilin.Ekonomikbunalımdançıkışınreçetelerisadecebizdedir.

1978yılındaEcevitBaşbakandırveTürkekonomisiçokgüçdurumdadır.Ecevit,İkinciMChükümetindençokkötübirekonomikvesiyasalmirasdevralmıştır.Anarşiveterörolancahızıylasürerken,ekonomikdurumdakötülüğünükorumaktadır.İçeridesürekliparabasılmakta,budurumdengesizgelirdağılımınıarttırmakta,içpazarhareketlenmekteveüretilenhermaliçeridetüketilmektedir.Enflâsyonartışıçokciddiboyutlaravardığıiçinherkeselindekiparayımalayatırmakta,içtalepdahadakızışmaktadır.“Paradankaçış”giderekhızlanmaktadır.İhracatdüşükdüzeydedir.İşçigelirleridüşüktürveithalatiçineldedövizyoktur.DevletinenzorunlugereksinmeleriiçinbileMerkezBankası‘ndadövizbulmakmümkündeğildir.Dolarınresmideğerinin47liraolmasınakarşınTahtakalepiyasasındabudeğer55lirayaulaşmıştır.Hammaddeyokluğunedeniylesanayikuruluşlarıyavaşyavaşdevredençıkmakta,bunaekolarakörneğinakaryakıt,ilaçgibi

temelmallariçinbiledöviztransferiyapılmasımümkünolmamaktadır.Türkiye,geçmişyıllardandevredenolumsuzmirasındaetkisiylebirenflasyonveyokluklarülkesiolmuştur.Buaradaiçpiyasadakitatlıkârlarıkaçırmakistemeyenişadamlarıvesanayicileriçindünyanınenilginçuygulamalarındanbirikeşfedilmişveyapılanithalatresmiyoldandeğilde,Tahtakalepiyasasındanfinanseedilmeyebaşlanmıştır.Buuygulamada“dostvekardeş”yabancıfirmalar,Türkiye’yegöndereceklerimalınbedelinidışarıda“özelyollardan”almaktave“karşılıklıgüvenesasına”göremalıTürkiye’yegöndermektedirler.AncakgümrükbeYarınamelerindeyubumaknhibeolarakgönderildiği,yadaparasınındahasonraödenmesininsatıcıfirmatarafındankabuledildiğibelirtilmektedir.Yadaithalatkaçakyollayapılmaktadır.Buyöntemsayesinde,dövizsizliktenkıvrananTürkekonomisidurmamış,ancakbaşımıza“garantisizticariborçlar”adıylabilinenyenibirbelâaçılmıştır.Hemdebirkaçmilyardolarlıkbirbelâ…

Özellikle197byılındansonraTürkekonomisidışborçlaraçısındandabüyükaçmazlaragirmişdurumdadır.Aklagelebilecekherkaynaktanborçalınmakta,bankalardan,bankerlerden,serbestpiyasadanvedevletlerdensağlananborçlardahasonraödenemezdurumagelmektedir.Türkiye’nindışborçlarıfaizleriylebirlikte1980yılındayaklaşık22milyardolaraulaşmış,oazıdışborçlarınödemelerizorunluolarakdurdurulmuştur.KıbrısolaylarındansonrabaşlatılanAmerikansilahambargosuolancahızıylasürmekte,Türkiyedahaöncebatıdünyasındansağladığı“bazısavunmagereçlerinedeayrıcakendiözkaynaklarındandövizharcamasıyapmakdurumundakalmaktadır.MerkezBankasıkepenklerini1977yılınınŞubatayındaresmenindirdiğizamanTürkiye’nindışekonomikçevrelerindindekisaygınlığıgiderekazalmakta,yenikrediolanaklarının“bulunmasımümkünolmamaktadır.Ülkehızla,yokluklarülkesiolmaktadır.Ekonomiyidöndürmekiçindövizyoktur.Karaborsafiyatları,dövizdahilheralandaalmışyürümüştür.iştebuortamdaEcevithükümeti,hertürlüolanağıkullanarakyenikredi,dışyardımveborçertelemeçabasıiçindedir.OlağanüstüyardımiçinNATOveOECD’yebaşvurulmuştur.1978HaziranayındaIMFilebiranlaşmaimzalanmış,ancakiçeridekihassassiyasaldurumnedeniylehükümetbuanlaşmanıngerekleriniyerinegetirememiştir.1979yılıbaşlarındaGuadelupeAdası’ndayapılanBatıülkeleriliderlertoplantısındaTürkiye’yeolağanüstüyardımkararıalınmıştır.Ancakkoşul,yineIMFilebiranlaşmayavarmamızdır.Sonuçta1979HaziranayındaIMFileyenibiranlaşmayavarılmış,budayürütülememiştir.BusıradaTürkiye,14Ekimaraseçimlerineyaklaşmaktadır.

WOODWARD’lNRAPORU

1978’inAralıkayındaIMFTürkiyeMasası§efiCharlesWoodıoardAnkara’yageldiveTürkyetkililereşöylededi:

—Buekonomitıkanmıştır.Ciddiönlemleralınmasıgerekmektedir.BuönlemlerinbaşındaherzamanolduğugibiTürkparasınındeğerinindüşürülmesi,zamyapılmasıvardır.AncakEcevithükümetiözellikledevalüasyonkonusundahassastır.1979MartayınageldiğimizdeParis’teTürkiye’yeyardımtoplantısıyapılmaktaveaynıgünABDDışişleriBakanYardımcısıVest,“Türkiye,ivediyardımiçinIMFkoşullarınıkabuletmelidirdemektedir.MaliyeBakanıZiyaMüezzinoğluiseParis’teşöylekonuşmaktadır:

—IMF’yireddetmiyoruz.Ancakülkemizinbugünkükoşullarındabukuruluşunheristediğinikabuletmemizmümkünolmamaktadır.Hükümetolarakkendimizbiristikrarprogramıhazırladıkvebunuyakındauygulamaalanınakoyacağız.Eğerbizeyardımcıolmakistiyorsanız,IMFkoşulunabağlıolmadanyardımedin…

OECDülkeleriisebuisteğekarşıçıkmaktadırlar.TürkiyemutlakaIMFilebiranlaşmayavarmalıdır…MartayınınilkgünlerindeParis’teumduğunubulamayanMüezzinoğlu,Bonn’ageçmişveAlmanBaşbakanıŞchmidtilegörüşmüştür.

—IMFyerine,bizimgetireceğimizistikrarprogramınıkabuledinveyardımverin…Ekonomiçökmektedir…

Türkiye,1978yılıHaziranayındaIMFileimzaladığıanlaşmadanfazlabiryarargörmemiş,anlaşmadayeralanbazıhükümlerinuygulanması,içekonomikvesiyasalgelişmelernedeniylezatenmümkünolmamıştır.EcevitdeaynıkanıdadırvebukanısınıAlmanBaşbakanı’nagönderdiğibirmesajlabildirmiştir.EcevitdeMüezzinoğlugibimesajında“IMF’yibırakın,bizimyapacaklarımızabakın.”anlamındasözlersöylemektedir.AncakAvrupadirenmektedir.IMFileanlaşmadaçokistekligözükmeyenEcevithükümetibuyoladoğruhızlasürüklenmekteveadetazorlanmaktadır.MartayınınbaşlarındaMaliyeBakanlığıMüsteşarıVuralGüçsavaşbaşkanlığındabirheyetWashington’daIMFilegörüşmekte,1978yılındadüzenlenen,ancakdahasonraişlerliğiniyitiren“standby”anlaşmasıkonusunuelealmaktadır.MuhalefetlideriDemireliseogünlerdeşöylekonuşmaktadır:“Hükümet50milyarliralıkzampaketihazırlamaktır.Hükümetinekonomipolitikasıiflasetmiştir”.AynıgünlerdeBaşbakanEcevit’insözleriiseşunlardır:“Batıdünyasının,yardımıdevalüasyonkoşuluna‘bağlamasıhaksızlıktır.Bunaboyuneğmeyeceğiz.Batı’nınekonomiksorunlarımızailgisizliği,dışpolitikamızdaetkisinigösterecektir.”Ancak,yapılacakfazlabirşeydeyoktu.17Mart1979günüakaryakıt,şeker,demirçelik,çimentovesigarazamlarıaçıklanırken,birbölümününaçıklanmasıda“anlaşmazlık”

nedeniyleerteleniyorveDemirel,kendisinibenzinolmadığıiçinatarabalarıylaİstanbul’dakarşılayanyurttaşlaraşöylediyordu:<Bunlarzamdeğil,vatandaşısoymaktır.BunlarıngidişiAilendegidişidir.Sonlarınasılolurbilemem.”1979MartayınınsonlarındaOECDGenelSekreteriVanLennepAnkara’dadır.BaşbakanEcevit,VanLennepileyaptığıgörüşmedensonraşöyledemektedir:“Devalüasyonyapılmayacak.”Buarada,IMFiletemaslarkesilecektir.AncakbaştdOECDolmaküzere,yardımbeklediğimizherkuruluş,IMFileanlaşmamıziçinbastırmaktadır.1979yılınınNisanayında,dahasonrakiaylardadadeğişmeyecekbirbiçimdeçeşitlimallarınfiyatlarınazamyapılmaktaveanarşiolancahızıylasürmektedir.OlaylarNisanayındahızlagelişmişvtsIMFileHaziranayındayenibiranlaşmayavarılmasıkonusundakararalınmıştır.10Nisangünüyapılanaçıklamaşöyledir:TürklirasınındeğeriABDdolarıkarşısında25liradan26,5lirayadüşürülmüştür.Ancak,biraysüreyledolarındeğeri47lira10kuruşolarakbelirlenmiştir…

Ecevithükümetibuuygulamasüresininbirazdahauzatılmasıylabirlikte,birkaçayiçerisindeyurdayaklaşık600milyondolardövizgirişisağladı.Özellikleyurtdışındaçalışanişçilerimizbuuygulamayabüyükölçüderağbetettilerveekonomiyebirparçaolsunnefesaldıracakmiktardadövizgönderdiler.12Nisangünüise,IMFilebeşaydanberikesilmişolangörüşmelerİsviçre’ninZürihkentindeyenidenbaşladı.Türkiye,IMF’ninistemlerinebirölçüdeboyuneğmişti.İsviçre’deyapılanüstdüzeydekigörüşmelereTürkiyeadınaMaliyeBakanıMüezzinoğlu,IMFadınaisebukuruluşunbaşkanıJacçuesDeLarosiere,yanlarındakiteknikkadrolarlabirliktekatıldılar.Yayınlananortakbildiridegörüşmelerdeçokolumlubiraşamayavarıldığı,TürkiyeileIMFarasındayapılacaktoplantılarınAnkara’daenkısazamandayenidenbaşlayacağıbelirtildi.Anlaşmanınikiyıllıkolmasıöngörüldü.DahasonraAnkara’dayapılangörüşmelerde47.10’lukdolarkur’ununolduğugibibırakılması,hükümetinsıkıparapolitikasıuygulaması,KİTaçıklarınıhâzinedendeğil,sağlamkaynaklardan,yanizamlardankarşılaması,yenivergiyasalarıçıkarılmasıgibikonulardagörüşbirliğinevarıldı.Müezzinoğlu’nun“IMFgerçeğinigörmezliktengelemeyiz”dediğibugünlerdeIMFilesongörüşmelerParis’teyapıldı.BugörüşmelereOECDyetkilileridekatılırlar.TürkiyeileIMFanlaşırsaOECDdekendiüyrülkeleritarafındanverilecekyardımlarıhızlandıracaktı.Türkiyeacilolarak1,9milyardolaryardımistiyordu.EkonomibatmıştımEkimayındamilletvekiliaraseçimlerivardı.Paris’teIMFileHaziranayıortalarındavarılananlaşmadanhemenönceTürkparasınındolarkarşısındakideğerikatlıkurolarak47lira10kuruşolarakbelirlendi.Ayrıcaakaryakıt,içkivedemirçelikfiyatlarınayenidenzamyapıldı.De.mirel,IMF’yeverilenbuödünlereçokkızmıştı.Düzenlediğibasıntoplantısındaşöylekonuştu:

—Bukuruluşaverilentaahhütlerağırsa,hükümetoluncabuni^rauymayız.

Hükümet,bıçakkemiğedayandığıiçinbukararlarıalmıştır.Bununadınadevalüasyonderler,parayıeskitmekderler.Türkiye’ninitibarıileoynadınız.Şimdiyenidenmektup(Niyetmektubu)veriyorsunuz.Mecburkalarakveriyorsunuz.Vebumektupdışarıdandikteedilmiştir.Zamlarserihaldedevamedccektir.Budevalüasyonnedeniyleartıkyatırımyapmakdamümkünolmayacaktır…Sıkıntıyıhakçadağıtıyorlarmış.Milletniyefedakârlıkyapsın?Sizsıkıntıdağıtmakiçinmihükümetoldunuz?Hükümetlersıkıntıiçiniktidaragelmez.TamDonKişoVlukturyaptıkları.Dolar47lirayagelmiştir.Olaybudur.Bunuyapansorumludur.Allahsizeadaletduygusuversin.”

Demirel,hükümetinOECDçerçevesindeyabancıdevletlerdenkrediaramaçabalarınıdasertbirbiçimdeeleştirdiveşöylekonuştu:

—DevlettendevleteparaaldınızmıbunlarınardındaÇokşeyyatar.BizTürkiye’yidevlettendevleteparaalmaktançıkarmıştık…

Demirel’inbusözlerisöylediğigünlerde,yani1979yılınınHaziranayında,Euromoneydergisindebirdemeciçıktı.Anamuhalefetlideri,Euromoneyyazarınınsorularınıyanıtlarkenşöylediyordu:

—Yenidenhükümetolursamdevlettendevletekredialmakistemiyorum.Bualandayabancıbankalarlagörüşeceğim…(Demirel,24Ocak’tansonrabusözündeduramadıveTürkiyeOECDçerçevesinde,devlettendevleteyoğunkrediarayışıiçinegirdi.—E.Ç.)

Ecevithükümeti,IMFileParis’teanlaşmayavardıktansonrayabancıticaribankalarla407milyondolarlıkbirkredianlaşmasıimzalandı.Temmuzayındaimzalananbuanlaşmanınhükümleriuyarınca,yabancıbankalarTürkiye’yesağladıklarıparayı,IMFilevarılananlaşmayabağlıkaldığımızsürecebelirlitaksitlerlevereceklerdi.Temmuzayının19.günüIMFYönetimKurulutoplandıveZiyaMüezzinoğlu’nunverdiği30Haziran1979tarihliniyetmektubuile“standby”anlaşmasınınmetinlerinigörüşerekonayladı.Türkiyeartık14Ekimaraseçimlerininortamınagirmişti.ParlamentodabazıbağımsızmilletvekillerinindesteğiilehükümetinisürdürenEcevit,IMF’ninkoyduğubazıkatıkurallarıuygulayamadı.BuaradaözellikleCHP’libakanvemilletvekillerindenistifalaroluyor,anarşiveterörünboyutlarıhergeçengünbirazdahatırmanıyordu.Temmuzayınınsonlarında,ekimayındakiseçimleridcdikkatealanEcevithükümeti,tarımürünlerinintabanfiyatlarınıbüyükölçüdearttırdı.Böylece,konulanIMFlimitleri,dahaanlaşmanınhemenbaşlarmdatutulamazdurumageldi.Türkiye14Ekim1979günüyapılacakaraseçimlerinortamınagirdiğizaman,ekonominindurumuiyideğildi.Dövizyoktu,transferleryapılamıyordu.Enflasyonhızlaartıyor,dövizgelirlerindebelirginbirgelişmesağlamakmümkünolmuyordu.Üretimdüşüktü.Bunarağmen,üretilenhermaliçpiyasadaadetakapışılıyordu.Çünküfiyatlarher

geçengünartıyordu.Pekçokmalıbulmakmümkündeğildi.Akaryakıt,yağ,ampulgibimallarıbulmakmümkündeğildi.Yokluklarvekaraborsaartıyordu.Anarşiveterör,siyasalbelirsizlikler,parlamentotransferlerivesiyasalçekişmelerdoruknoktasınavarmıştı.Yıllarınvedahaöncekisiyasaliktidarlarıngetirdiğiekonomik,sosyalvesiyasalsorunlarınüstesindengelemeyenEcevithükümetitedirgindi.Türkiye’nin14EkimaraseçimleriöncesindekiolumsuzdurumunuanamuhalefetolarakçokiyideğerlendirmesinibilenAdaletPartisi,boşolanbeşmilletvekilliğinidekazandı.AdaletPartisiaynıbaşarıyıSenato’dadaeldeettiveCHP’nin12senatörlüğünekarşın33senatörçıkardı.MSP4,MHP1senatörlükkazandılar.

14Ekim1979seçimlerindensonraMeclis’tesondurumşöyleydi:CHP208,AP181,MSP22,MHP17,DP1,CGP1,NP1,Bağımsız16,Boş3.BaşbakanBülentEcevit,seçimsonuçlarınınalınmasındanhemensonraistifasınıCumhurbaşkanıFahriKorutürk’everdive“İstifaettim,görevDemirel’indir”derken,APGenelBaşkamSüleymanDemirelşöylekonuşuyordu:

“Hükümetistifaetmişdeğildir.Milletkovalamıştır.”

25EkimgünüCumhurbaşkanı,yenihükümetikurmagöreviniAPGenelBaşkanıSüleymanDemirel’everdi.Uzuntemaslardansonraortayaçıkandurumşöyleoldu:AdaletPartisibirazınlıkhükümetikuracak,Meclis’tekisağpartilervebağımsızmilletvekillerindenbazılarıbuazınlıkhükümetinedestekolacaklardı…Bukitaptakonualdığımız“24Ocakdönemininperdearkası”açılmaküzereydi…

KADROLARKURULUYOR

SüleymanDemirel,1979yAlıKasımayınınilkgünlerinde,baştanMSPGenelBaşkanıNecmettinErbakanveMHPGonclBaşkanıAlpaslanTürkeşolmaküzereMeclistetemsilcisiolanpartileringenelbaşkanveyetkilileriyle,buaraçlabağımsızmilletvekilleriyleyoruntemaslaryaptıveşusonucaulaştı:AP,birazınlıkhükümetikuracak,diğersağpartivebağımsızlardandestekalacaktır.Başbakanadayınınönündegüçsorunlarvardı.Anarşiveteröryanındaekonomikdurumdacidd;yetinikoruyordu.Böylesinebüyüksorunlarınüstesinden,hemdebirazınlıkhükümetinasılgelecekti?Demirel,3KasımgünüAydınmilletvekiliismetSezgin’ieveçağırdı.GünizSokak’takievdehükümetkuruluyor,bakanlarbelirleniyorduvetelaşlıbirortamvardı.Sezgin,Dcrnircl’inevininaltkatındakiçalışmaodasınaalındı.

—Hoşgeldinİsmet,buyur,oturbakalım.

—Emretmişsiniz,geldimefendim.

—Nasılgörüyorsunekonomikdurumu?

—Tabiiçokciddigörüyorumefendim.Çokcidditedbirleralınmasıgerekiyor.Yoklukları,kuyrukları,karaborsayıenkısazamandakaldıramazsakHalkPartisi’nindurumunadüşeriz.Çokciddiolarakbirşeyleryapmakgerekiyor.

—iyi,iyi,bunlarıiştesenyapacaksın.

—NasılyapacağımSayıngenelbaşkanım?

—Maliyebakanıolarakyapacaksın.HükümetteMaliyeBakanıolarakgörevalacaksın.

—Beyefendibenimazurgörün,lütfen.Şuandabugöreviyapmakiçinhazırdeğilim.Kaçtığımıfalanzannetmeyin,amaşimdibugöreviistemiyorum.DahaöncedenbukonudatccrübeliolanYılmazErgenekonarkadaşımızaversenizbugöreviçokdahaiyiolmazmı?

—Seninyapmanlâzım.Allahbuimkânıbizeşimdiverdi.Dahaöncedeseninhakknıdı.inşallahbaşarılıoluruzkardeşim.Allahyardımcımızolsun.

—Beyefendi,budevirdeMaliyeBakanıolmakdemek,ateştengörnlgkgiymekdemektir.Sizindesteğinizleinşallaheniyisiniyapmayaçalışırız.Allahhepimizinyardımcısıolsun..”

İsmetSezgin,8KasımgünüDemircTinevindenhiçummadığıbirbiçimdeMaliyeBakanıolarakçıkarken,aynıgünİstanbulmilletvekiliEkremCeyhun,ekonomikişlerdensorumluDevletBakanlığınagetiriliyordu.19G5yılındansonraDemirel’inbaşbakanlığıdönemindeDPT’deKoordinasyonBaşkanlığıyapanvedahasonraBaşbakanlıkMüsteşarıolanEkremCeyhun,Demirel’ingüveninikazanmış,dahasonrakisiyasalyaşamdaliderininkendisineduyduğugüvenhiçbirzamanazalmamıştı.EkremCeyhun,BaşbakanlıktaDemirciilebirlikteçalışacakveözellikleyoklukların,kuyruklarınkaldırılması,çeşitlitüketimmalarınınülkedebulunurdurumagelmesiiçinçabagösterecekti.SüleymanDemirel,EkremCeyhun,NuriBayargibiAP’ninüstdüzeydekiyetkilileridaha14Ekimseçimleriyapılmadanönce,bupartiyeyakınbazıbürokratlarındakatılmalarıylatoplanırlarvekısasüreiçerisindehükümetolduklarıtakdirdeekonomika^ndaneleryapılabileceğinitartışırlardı.Ancakbutartışmalardayöntemdençok,ulaşılmasıgerekenamaçlarüzerindedurulurdu.Yokluklarkaldırılmalı,karaborsaönlenmeli,akaryakıtbulunmalı,enflasyondizginlenmeli…Amanasıl?Ogünlerinortamındabusoruyakolaycacevapverilmesimümkünolmazdı.Bazenaralarındagörüşayrılıklarıçıkar,ancakbunlarınüzerindefazladurulmazdı.Demirel,1978yılıbaşındanberiCHPhükümetininbaşınagelenlerigördükçe

batıdünyasınaveIMF’yegüveniniyitirmişti.Ancakyinede“çıkışyohı“nunburalardaolacağınainanıyordu.

***

EkremCeyhunbakanolacağıkendisinetebliğedildiğigün,yani8Kasım1979Perşembegünü.MaliyeBakanlığındakigörevineyurtdışındanyenidönmüşolanvebakanlıkta“müşavir”olarakgörevyapanErtuğrulKumcuoğlu’nuaradı.

—“Ağamhükümetoluyoruz.Senbizimpatronaverilmeküzereşöylebirnothazırlayıverbakalım.Neleryapılmasıgerektiğini,nasılyapılacağınıbiranlatıver.”

Kumcuoğlu,AP’yeyakın,liberalgörüşlertaşıyanbirbürokrattı.Dahasonra,1981yılıbaşlarındaMaliyeBakanlığıMüsteşarlığınagetirilenKumcuoğlu,Cenevre’dekidışgörevinegitmedenönceBütçeGenelMüdürYardımcılığıgörevindebulunmuştu.ErtuğrulKumcuoğlu,ekonomikalandaneleryapılmasıgerektiğinibelirten20sayfalıkbirnotnazırladı.ErtesigünEkremCeyhun’danyenibirhabergeldi.

—“Ağam,bu20sayfayıpatronçokuzunbuldu.Okumayazamanıolmayacak.Çokiyiolmuş,amasenbunu2sayfayafalanindir,olmazmı?”

Kumcuoğlu,hazırladığınotu4sayfayaindirdiveCeyhun’ayenidengönderdi.Nottaözetleşöylediyordu:

“Gerçekçibirdövizkuruuygulanmalı,neolursaolsunihracatseferberliğinehemenbaşlanmalıveekonomiyedövizgirişisağlanmalıdır.Bütçelerdenkolmalı,kamukesimininfinansmanaçığımutlakaazaltılmalıdır.”ErtuğrulKumcuoğlu,Cenevre’deMaliyeMüşaviriolarakgörevyaptığıyıllarda,Türkiye’nin‘ekonomikkurtuluşuiçinbugörüşleriedinmişti.ErtuğrulKumcuoğlu,10Kasımgünüevindeavizelerinitakarken,İsmetSezgin’denbirtelefongeldi.

—“MerhabaErtuğrul,neyapıyorsun?

—Avizeleritakıyorumefendim.Yerleşmeyeçalışıyoruz.

—Banakadarhemengelebilirmisin?Seninlekonuşacaklarımvar.

—Emredersinizefendim,hemengelirim.”

SezginveKumcuoğlu,Aydın’lıikihemşehridir.Kumcuoğlu’nunhalasımkızıileSezgin’iridayısınınoğluevlidirvearalarındauzaktanbirakrabalıkvardır.Herikisideyıllaröncesindentanışırlar.Ancakaralarındaogünekadarfazlabiryakınlıkolmamış,uzaktanilişkiler,karşılıklısaygıvesevgiduygularısürüpgitmiştir.ErtuğrulKumcuoğlu,ismetSezgin’inkarargâhıdurumundaolanMithatpaşaCaddesi’ndekiTürkBelediyecilerDemeği’negitti.

—“BakErtuğrul,patronbugünbeniMaliyeBakanıyaptı.Görevikabulederkençoktereddütettim.Çokzorbirişegirdikgaliba…Kardeşim,şuradarahatrahatoturuyordukyahu…ZorolacakErtuğrul,sizlerinyardımlarınıbekliyorum.Buişinüstesindengelirsekhepbirliktegeleceğiz.Neyapabiliriz?Nediyorsun?

—ismetağabey,izninizlesizeönceşunusöylemekisterim.Benşahsensizdenhiçbirmakam,görevyadaunvanbeklemiyorum.Eğerböyledüşünürsenizbenimbazıkişiselmülahazalarlakonuştuğumaklınızagelebilir.

—Böyledüşünmemkardeşim,amabirlikteçalışacağız.Neyapacağız?Senbanabunusöyle.

—Durumzordur.Ancakbumisyonunreddedilmesimümkündeğildir.MaliyeBakanlığı’ndabuişinüstesindengelebilecekbirkadrovardır.Yeterkikullanılsın.Herhalde,önceyokluklarıyokederekvatandaştagüvenduygusuyaratmakşarttır.Bellibirprogramlavebunuciddibirbiçimdeuygulayarakönümüzdekiengelleriyavaşyavaşkaldırabiliriz.Yapılacakişçokzordur,ancaküstesindengelinemeyecekgibideğildir.”

ismetSezgin,MaliyeBakanlığınıüstlenmişolmanınheyecanıiçindeydi.HemşehrisiKumcuoğluiseonunbusıkıntısınıiyimserliğeçevirmeçabasıiçerisindeyeniMaliyeBakanınamoralvermeyeçalışıyordu.SüleymanDemirel,kurduğuazınlık.hükümetini12Kasımgvinüaçıkladı.Yenibakanlargörevlerinegiderek,CHP’lieskibakanlarladevirteslimişlemlerinitamamladılar.13KasımgünüiseEcevitileDemirelarasındaBaşbakanlıktadevirteslimişlemiyapıldı.Butoplantıyaklaşıkbeşsaatsürdü.Ecevit’irtyanındaeskiDevletBakanıHikmetÇetinveDışişlerieskiBakanıGündüzökçün,Demircl’inyanındaDevletBakanıEkremCeyhunveDışişleriBakanıHayrettinErkmenvardı.Anarşi,terörvedışpolitikaayrıntılıbirbiçimdegörüşüldü.SıraekonomikkonularageldiğizamanEcevitşöylekonuştu:

—“Ekonomikdurum1978yılıbaşındabizimdevraldığımızagöredahaiyidir.Ancakçokiyiolduğuelbettekisöylenemez.Hükümetimizdöneminde11milyardolarlıkdışödemekolaylığısağlanmıştır.Burakam,azımsanacakbirrakamdeğildir.Sizedöviziartmış,ticaretaçığıazalmışbirTürkiyedevrediyoruz.Bâzıdışborçlarımızüçyılsüreyleertelenmiştir.AyrıcaOECD’den,yabancıbankalardan,DünyaBankası’ndanveIMF’denyenikredilersağlanmıştır.Dışsatımgelirleriartmaktadır.Birçokülkeilepetrolbağlantısıyaptık.Yağiçindeyenibağlantılaryaptık.Yeterinceyağlıtohum,zeytinyağıvehububatstokumuzvardır.”

Ecevitkonuştukça,DemirciBakanlarKuruluodasındasüreklinotalıyordu.BazıteknikkonulardaHikmetÇetindekonuştu.Saat10’dabaşlayandevirteslimtoplantısıuzayıncaDemirel,konuklarınaBulvarPalas’tanöğleyemeği

getirtti.EcevitveÇetin,toplantıdaşunuvurguladılar:“Türkiye’ninekonomikdurumusanıldığıkadarkötüdeğildir.Bağlantısıyapılmış4milyardolarlıkdışkredivardır.Yenihükümetebunlarbırakılmaktadır.”

Demirelsordu:

—“PekiMerkezBankası’nıncashdurumunedir?

—Herşeyiödeyecekdurumdadeğildir.Ancakelimizdeyaklaşık750milyondolarlıkdövizrezervivardır.

—Altınlarbunadahilmi?

—Dahil.

—Ozamanolmadı.Banacashlâzım.Nakitlâzım.”

***

Hükümetinaçıklandığı12KasımPazartesigünü,göreveCHPtarafındangetirilenDPTMüsteşarıBilsayKuruç,BaşbakanlıkkoltuğunaogünoturanDemirel’inyanınaindi.BaşbakanlıkveDevletPlanlamaTeşkilâtıaynıbinadadır.DPTMüsteşarıdagörevolarakdoğrudanbirbakanabağlıdır.ÖzelKalemMüdürüKemalGücüyener,DPTMüsteşarınıhemenDemirel’inmakamınaaldı.EkremCeyhundamakamdaidi.KuruçilkkezogünDemirel’letanıştı.

—“Efendim,benDPTMüsteşarıBilsayKuruç.Tebrikeder,başarılardi’erim.Banabiremrinizvarmı?Planlama’danbiristediğinizvarmı?

—Çokteşekkürederim.Şimdilikbiristeğimyok.Sizçalışmalarınızadevamedin.Benbirşeyolursasizehaberveririm.Nasılsagörüşeceğiz.”

ÇokkısabirkonuşmaolduveKuruç,Başbakanınyanındanayrıldı.BusıradaMaliyeBakanlığında1980yılıbütçesi,DPT’deise1980yılıprogramıhazırlanıyordu.(Yasalarımızuyarıncaönceyıllıkprogram,dahasonradaprogramdaöngörülenveBakanlarKurulu’ııdaonaylananekonomikbüyüklükleregörebütçehazırlanır.Yıllıkprogramvebütçe,yineyasalarımızuyarınca—ozamanmaliyıl1Mart’tabaşladığıiçin—30KasımgünüParlamentoyahükümettarafındansunulurdu).Dolayısıyla,Demirelhükümetiönhazırlıklarıozamanakadartamamlanmışolan1980programınıvebütçetaslarınıyaklaşıkikihaftaiçerisindesonuçlandırmakveBakanlarKurulu’ndagörüştüktensonraParlamentoyateslimetmekdurumundaydı.Hükümetibekleyenilkgörevlerdenbiribuidi.

***

Demirel,BaşbakanolduktanüçgünsonraMerkezBankasıBaşkanıİsmailHakkıAydınoğlu’numakamınaçağırttı.AydınoğludaBilsayKuruçgibibu

göreveCHPdönemindegelmişti.Başbakanlık,Dcmirel’ikutlamakiçinyurdundörtbiryanındangelmişheyetlerletıkhmtıklımdoluydu.DemirelheyetlerihızlasavdıvekapıdayarımsaatkadarbeklettiğiMerkezBankasıBaşkanımiçeriyealdı.Başbakanınüzerindekahverengibirelbisevardıveçokşıktı.

—GelbakalımAydınoğlu,hoşgeldin.

—HoşbuldukSayınbaşbakanım,tebrikederim.Hayırlıuğurluolsun.

—Eksikolma,sağol.”

Demirel,şakayollutakılarakAydınoğlu’nunelindekiçantayıgösterdi:

—“ÇantandolugörünüyorAydınoğlu…

—Keşkeöyleolsaefendim…

—Kaçparanvarbakalım?

—Şimdihemenkullanılabilirmiktarımısoruyorsunuz?

—Tabii,nekadarcashvaryani?

—VallahiSayınbaşbakanım,30milyondolangeçmez.Bunun15milyondolarıdaişçilerinfalanbozdurduğudövizdir.SonrabizbudövizleritoplayıpAlmanya’yadışticarettekullanılabilirçekhesabınagöndeririz.Buda15günalır.

—SayınEcevitveÇetin,bana4milyardolarolduğunusöylediler.Neredebu4milyardolar?

—Efendim,onlarşunukasdetmişlerdir.OECDbünyesindeverilipdehenıizkullanamadığımızkredilervar.Bazılarınınhenüzikilianlaşmasıimzalanmamışdurumda.DünyaBankası’nınprogramkredilerindenbellibirmiktarvar.Birdeprojekredilerinieklemişlerdirvebuhacimortayaçıkmıştır.

—Benneyapacağımşimdiprojekredilerinikardeşim?Banalâzımolan,hemeneliminaltındakullanabileceğimdövizdir.KoskocaTürkiyeiçin30milyondolarnedirki?”

BaşbakandahasonrabazıdışkredilerindurumunusorduveMerkezBankasıBaşkanınaşöylededi:

—“PekâlâAydınoğlu.Senşimdibanabuanlattıklarınıbirraporhalinegetirvehemengönder.”

MerkezBankası,Demireliçindahasonrabirformgeliştirdivcçeşitlikonulardakendisinesüreklibilgiverdi.AncakAydınoğluCHPdönemindeatanmışolduğuiçinhükümetleilişkisihepsoğukkaldı.Hükümet,yasalengellernedeniyleMerkezBankasıbaşkanınıçokistediğivebirkaçkezde

girişimdebulunduğuhaldegörevdenalamadı.Bankaüstyönetimide,AdaletPartisihükümetininilkgünlerindeşöylebirkararavardı:Devletinişlerihiçbirbiçimdeaksatılmadanyürütülecek,ancakhükümetyetkililerininveyakınlarınınözelişlerindehiçbirayrıcalıksağlanmayacaktır.Nitekim,bukararınsonucuolarakbirbakanın,Aydın’dakurulubirbankaya,MerkezBankasıkaynaklarından50milyonliralıkkrediverilmesiistemi,bütünısrarlararağmenhiçbirzamangerçekleşmedi.

***

MerkezBankasıYönetimKuruluüyeleri,MaliyeBakanıİsmetSezgin’ebirkutlamaziyaretiyaptılar.HenüzbirkaçgünlükbakanolanSezgin,İsmailHakkıAydınoğlubaşkanlığındakiheyetiiltifatlaraboğdu…Görüşmedeikikuruluşarasındayürütülecekiyiilişkilerden,karşılıklıiyidileklerdensözedildi.Yarımsaatkadarsürenbuziyaretsonaerince,BankaYönetimKuruluüyelerindenbirişöylededi:

—“YahubuİsmetSezginçokiyiadammış,çoksevdim.Canayakınvebabacanbirinsanabenziyor.Bizedeçokyakınlıkgösterdi.”

Aydınoğluisebugörüşekarşıydı:

—“Soljenitzin’inbirkitabındaokumuştum.Stalin’inyanınaherkes,başımaacabanelergelecekdiyekorkuiçindegirermiş.EğerStaliniçeridebağırıpçağırırsa,adamlarahakaretedersedurumgayetiyidemekmiş.Tecrübelilerbunuçokiyibilirveiçerideküçükdüşerlerse,hakareteuğrarlarsayanındanmutlubirbiçimdesevinçleçıkarlarmış.Ancak,eğeriçerideiltifatvegüleryüzgörürlerse,başlarınamutlakabirşeygelirmiş…Şimdisiziçeridegüleryüzgördünüz.Yakındanelerolacağınıgörürsünüz.”

YABANCIDANIŞMANLAR

Kasımayınınsonlarınadoğru,MerkezRankası’nmdahaönceden“kiralanmış”yabancıdanışmanlarıAnkara’yageldi.YurtdışındayerleşikolanvedörtayrıgruptanoluşanyabancıdanışmanlargrubuTürkiye’ninekonomikdurumunuyakındanizler,bualandaTürkyetkililerleişbirliğiyaparvebunakarşılıközellikledışkredileralanında,çokkarmaşıkkrediveborçertelemeanlaşmalarındaMerkbzBankası’nayolgösterirdi.Özellikleyabancıbankalarlailişkileribudanışmanlargrububelirlerdi.Karşılığındabunlaradövizolarakyüklüparalarödenirdi.(Aydınoğludahasonra,buyabancıdanışmanfirmalarınsözleşmelerinifeshetti.E.Ç.)Demirel,Türkiye’ninekonomikdurumunugörüşmek,durumundışarıdannasılgörüldüğünüvedanışmanlarınbukonudakidüşünceleriniöğrenmekamacıylabuekibi,Çankaya’dakiBaşbakanlıkKonutu’ndabirakşamyemeğineçağırdı.Lazar

BrothersNewYorkgrubununtemsilcisiolanvedahaöncekiyıllardaABD’deBaşkanFord’unEnerjiDanışmanlığıgörevindebulunmuşolanFranTcZarp,Aydınoğlu’nasordu:

—BuakşamSayınBaşbakan’ınyemeğinegidiyoruz.Nasılbiradamdır?

—Özellikleekonomikkonulardabakanlarınafazlainsiyatifvermeyen,bütüninisyatiflerikendisindetoplayanhirbaşbakandır.Akşamgidincebudurumusizdeherhaldegöreceksinizvebanahakvereceksiniz.Yalnız,eğerdürüstsenizBaşbakan’aşunusöylemeniziistiyorum.EuromoneydergisininHaziransayısındabirdemeciçıktıveeğerbirgünhükümetolursadevlettendevletekrediaramayacağını,bankacılıkpiyasasıilegörüşmelereoturacağınıveoradankrediarayacağınısöyledi…

—Bukesinliklemümkündeğildir.Türkiyebugünküekonomisiyledahaüçyılbankalardankredibeklemesin.

—BendesizdenbunuBaşbakanaanlatmanızıistiyorum.BuişinbirkaçyıldahaOECDveIMFolmadanyürüyeceğinisanmıyorum.Birkaçyıldahaolağanüstüyardımalmamızgerekiyorbence.

—SizinleaynıgörüşleripaylaştığımızıSayınBaşbakanasöyleyeceğiz.

OakşamDemirel,yabancıkonuklarınıBaşbakanlıkKonutu’ndakabulettiveonlarabiryemekverdi.BazıbakanlarındakatıldıklarıtoplantıdakonuşmayıhepDemirelgötürdü,yabancıdanışmanlarasorularsordu.

Demirel,ısrarlaşusorularıncevabınıarıyordu:“Nereden,hangikaynaklardankredibulabiliriz?BankalarınTürkiye’yekarşıtavrınedir?OECDveIMFileneyapabiliriz?Ortadoğupiyasalarındanparabulmaşansımıznedir?Tahvilçıkarsaksonucuneolabilir?”

Danışmanlargrubuisekesingörüşlerinişöyleaçıkladılar:

—“Türkiye,ekonomisiniiçindebulunduğubuortamdançıkarmakiçinIMFileanlaşmakzorundadır.Türkekonomisineuluslararasıpiyasalardagüvenkalmamıştırveböylebirekonomiyehiçbirpiyasadanparabulmakmümkündeğildir.BizimgördüğümüzkadarıylaIMF’yegitmektenbaşkaçarenizyoktur.EğerIMFilebiranlaşmayavarabilirseniz,dahasonraOECD’yeveyabancıbankalarayönelmenizmümkünolabilir.Şuandabaşkakaynaklardankrediaramak,zamankaybetmeninötesindebiranlamifadeetmeyecektirSaymBaşbakan.”

ErtesigündanışmanlarMerkezBankası’nageldiler.

—“SizhaklısınızMr.Aydınoğlu.BütünbirgeceboyuncabizimlesadeceDemirelkonuştu.Sayınbakanlardinlemekleyetindiler.Osordu,bizcevapverdik,bizsorduk,ocevapverdi.Sanırız’kendisini,önceIMF’yegitmek

konusundaiknaettik.AncakBaşbakan’ınkafasındaneolduğunuelbettekibilmiyoruz.Bizefikirleriniaçıklamadıvesadecesorusordu.”

(Demirel,CHP’ninhükümetokluğugünlerde,bukonuşmadanbirsüreöncebazıişadamlarıvegazetecilertarafındanIntercontinentalotelindeonurunaverilenbiryemekte,sözüIMF’yegetirmişveşöyledemişti:

—“Bakınbeyler,sizeaçıksöyleyeyim,IMFdiyebirşeyyoktur.EğerAmerikagözkırparsaIMFverir…BtrişlerIMF’yedeğil,Amerika’yabağlıdır.”E.Ç.)

“DÜNGECEUYKUMKAÇTI”

CHPhükümetiileIMFarasında1979yılıHaziranayındaimzalanan“standby”arılaşmasınınilkkonsültasyonu,anlaşmahükümleriuyarıncaKasımayındaAnkara’dayapılacakveTürkekonomisiningenelgidişi,anlaşmayahangiölçülerdeuyulduğubelirlenecekti.Ancak14Ekimseçimlerisonucundahükümetinderişmesi,bualandabirengelyarattı.MaliyeBakamİsmetSezginbirgün,MüsteşarVuralGüçsavaş’ıyanmaçağırdı.

—“Vural,IMFmigeliyor?

—Buayiçindegelmelerigerekiyorefendim.Dahaönceöylekararavarmıştık.

—Yahukardeşim,bizbuişibirazgeciktiremezmiyiz?Şimdibaşımızdabütçeişivar,hükümetehenüzyenigelmişiz…Birgörelimbakalımnelerolacağınıdabuadamlarıondansonraçağıralım.Bumümkünolurmu?HembukonuyuBaşbakan’adadanışmaklâzım…

—BenWashington’atelefonedipdurumubildireyim.Gelişlerinibirazertelemeleriniricaederiz.”

MaliyeBakanlığıMüsteşarıVuralGüçsavaş,bugöreveCHPhükümetitarafındangetirilmiştiveyenihükümetinkendisinigörevdetutmayacağınıbiliyordu,özellikleIMFişlerinde,deneyimlibirbürokratölanGüçsavaş,CHPdönemindeTürkiye’nindışekonomikilişkilerini,HazineGenelMüdürüAyselöymen’lebirlikteyönetmişti.GüçsavaşmakamınadönünceWashington’uaradıveIMFTürkiyeMasasıŞefiWoodward’adurumuanlaftı…Hükümetinyeniolduğunu,buaradabütçehazırlıklarınınyoğunbirbiçimdesürdürüldüğünü,hükümetprogramınınMeclisteokunacağını,güvenoylamasınınbeklenmesiniveAnkara’yagelişini,mümkünseAralıkayınınilkgünlerineertelemesiniistedi.Woodward,Ankara’nınbutalebiniisteristemezkabuletmekdurumundakaldı.OysacjahaönceKasımayındaAnkara’daolmakistemele4rininnedeni,bütçehazırlıklarındaTürkyetkililerlebirlikte

olmakvebütçebüyüklüklerinibirliklesaptamaktı.IMF,şimdibufırsatıelindenkaçırmışoluyordu.WoodwardbaşkanlığındakiIMFheyetinin2AralıkgünüAnkara’daolpıası,3Araiık’tadagörüşmelerinbaşlamasıkararabağlandı.ButelefonkonuşmasındansonraVuralGüçsavaş,MaliyeBakanıismetSezgin’eIMFileilişkilervebukuruluşlaHaziranayındaimzalanan“standby”anlaşmasıkonusundabilgiverdi.IMF’nineskihükümettenneleristediğini,bualandanelerinyapıldığını,nelerinyapılamadığınıanlattı.

—“…SayınBakanım,sonolarakbukuruluşlaEylülayındaBelgrad’tagörüşmeleryaptık.SayınMüezzinoğluileIMFBaşkamLarosierearasındauzungörüşmeleroldu.Bizdenyinekurayarlamasıistedilervedoların53-55liraarasındaolmasınıaçıkçatalepettiler.KÎTfinansmanısorununa,herzamanolduğugibiyineciddiçözümleristediler.Bütçedenkliğinebüyükağırlıkveriyorlar.Bunusağlamakiçinyenivergiyasalarılâzım..Anlaşmayauymakiçinbunlarıyerinegetirmekzorunlu.Sizdenöncekihükümet,özellikleseçimöncesiolmasınedeniylebuisteklerdenbirbölümünüyerinegetiremedi…Ancakdolandahaönce47.10düzeyinegetirdik.Başkaçareyoktu.

—PekiVural,neyapacağızşimdikardeşim?

—Vallahiefendim,işzordur.Hepisterler,istediklerininbirbölümündedehaklıolduklarınıkabuletmeklâzım.”

İsmetSezgin,ertesigünyinemüsteşarıylaberaberdi.

—“YahuVural,anlattıklarındansonradüngecebenimuykumkaçtı…

—Bizimuykumuz,ikisenedenberihergecckaçıyorSayınbakanım.”

***

VuralGüçsavaş,1978yılıOcakayındaCHPhükümetikuruluncaHazineGenelSekreteri,birkaçaysonradaMaliyeBakanlığıMüsteşarıolmuştu.Hükümetdeğiştiğizaman,MaliyeBakanıismetSezgin’eşöylededi:

—Sayınbakan,benimhakkımdavereceğinizkararısaygıylakarşılarım.Sizdenistirhamım,benimhakkımdavereceğinizkararıbdnadahaöncedenbildirmenindir.Sizinlegereksizsürtüşmeleregirmeyihiçbirzamanistemem.”

Güçsavaş,Aralıkayınınsongünlerindegörevdenalındı,yerineTuranKıvançgetirildi.Dahasonrasıra,CHPmilletvekiliAltanöymen’inkarısı,HazineGenelMüdürüAyselÖymen’egeldi…Müsteşaryardımcılığına,AP’yeyakınlığıilebilinenvedahasonraHazineGenelSekreteriolanNazifKocayusufpaşaoğluatandı.OsıradaHazineGenelSekreteriolanKayaErdem’ingörevindekalmasınakararverildi.(KocayusufpaşaoğluileErdemarasında24Ocaksonrasındaortayaçıkansürtüşmelerivesonuçlarınıbu

kitabındahasonrakibölümlerindeayrıntılarıylaişleyeceğiz.)BakanSezgin,yavaşyavaşdevredışıbıraktığımüsteşarıGüçsavaş’ıbirgünmakamınaçağırdıvekendisinigörevdenalacağını,BakanlıkBaşmüşaviriolacağınıvekararnameyisevketmeküzereolduğunusöyledi.BöyleceGüçsavaş,istediğibiçimdeuygarcabiryöntemleAralık“iyisonlarında.görevindenalındı.

İLKTARTIŞMA

24Ocaköncesinde,MaliyeBakanlığındakiilk“siyasalatama”nınmuhatabı,BütçeveMaliKontrolGenelMüdürüErcişKurtuluşoldu.Sezgin,MaliyeBakanlığıgörevinebaşladığızaman1980yılıbütçesininhazırlıklarısonaşamayavarmışvebütçeninParlamentoyateslimedilmesineikihaftakadarbirsürekalmıştı.BütçehazırlıklarıCHPhükümetininkadrosuylabaşlatılmıştı.Ancakşimdibukonudayenihükümetindebellitercihleriolmasıdoğaldı.BirsüreÖnceyapılanbirtelevizyonprogramında,BütçeGenelMüdürüErcişKurtuluş,memurlaraverilenkatSayının16’dan22’yeçıkarılacağınısöylemişti.Sezgin,.BütçeGenelMüdürününbuaçıklamasınabüyüktepkigösterdivebunuyenihükümetekarşıbir“siyasaltavır”olarakniteledi.Bütçehenüzbağlanmadan,birbürokratınyaptığıböylesinebiraçıklamayeniMaliyeBakanınıkızdırmıştı.GörevineCHPdönemindeatanmışolanErciş“Kurtuluş’undurumunugörüşmeküzereMüsteşarGüçsavaş’ıçağırttı:

—Bakkardeşim,Erciş’inyaptığıbuişihiçbeğenmedim.ilkgündenböyleengellemelerlekarşılaşmakistemem.Bunedemekyahu?Dahakatsayıortadayokken,televizyonaçıkıp22olacakdiyor…

—Bukonudasizihaksızbulamamefendim.

—BütçeçalışmalarınıErtuğrul(Kumcuoğlu)gözetsin.Erciş’igörevdetutmakistemiyorum.Ertuğrulbuişleriiyibilir.’

—Saymbakanım,eğerizinverirseniz,böylebirdurumErcişiçinrencideediciolur.Çiftbaşlıgibibirdurumortayaçıkar.Budabakanlığıngeleneklerinetersdüşer.Erciş’esöyleyelim,yaraporalsınyadaizinalsınbirsüre.”

ErcişKurtuluş’adurumiletildive15günlükraporalmasısağlantj^.ismetSezgin,1980bütçesiyleilgiliçalışmalarıyönlendirmeküzere,osıradabakanlıkmüşaviriolanKumcuoğlu’n’ugörevlendirdi.Eskibütçeciolan,ancakbukezgönlündeHazineGenelMüdürlüğü’ndeüstbirgörevdeçalışmakyatanErtuğrulKumcuoğlu’nagöreviniismetSezginsözlüolaraktebliğetti…

—“HaydibakalımErtuğrul,Bütçeyisengötüreceksin.Ercişraporluayrıldı.Allahkolaylıkversin..Şimdilikvekâletengötürürsün,sonradasenigenelmüdüryaparız.

—Sayınbakanımemredersiniz.Bubakanlıktagenelmüdürolmakbüyükbirşereftir.Ancakbugöreviverirken,banahiçdanışmadınız.BütçeGenelMüdürlüğüçokzor,yıpratıcıvekadersizbirgörevdir.İşimizzor.”

Kumcuoğlu,bütçeninsonhazırlıklarınınkendiyönetimvedenetimindeyapıldığıyaklaşıkikihaftaiçerisindeGenelMüdürlükmakamınaoturmadı.Bütçe’ninParlamentoyaverildiğininertesigünüraporubitenErciş.Kurtuluşise,görevinedönmekiçinismetSezgin’inyanınagirdi…

—“SayınBakan,raporumbitti.Görevimebugünbaşlıyorum.

—Kardeşim,sengörevinebaşlama.Gitbirazdaha”dolaş.Sanaizinvereyim.

—izinfalanalamam.Raporumbittivegörevimedönüyorum.

—Seninleçalışmakistemiyorumyahu.AllahAllah..”

SezginhemenogünbakanlıkilgililerinetalimatverdiveErcişKurtuluş’unGenelMüdürlüktenalınmasına,bugöreveErtuğrulKumcuoğlu’nunatanmasınailişkinkararnamesevkedildi.Kumcuoğludahasonra,10Ocak1981tarihindeMaliyeBakanlığıMüsteşarlığınaatandı.

DEMİREL’İNBASINTOPLANTISI

14EkimaraseçimlerindensonraCumhurbaşkanıKorutürktarafından24EkimgünühükümetikurmaklagörevlendirilenAPGenelBaşkanıSüleymanDemirel,bukonudakiçalışmalarısürdürürken,3-6KasımgünlerindepeşpeşedörtbasıntoplantısıdüzenlemişvebubasıntoplantılarındaTürkekonomisiyleilgiliolarakşugörüşlereyervermişti:

Ülkefakirleşmiştir.Büyüyen,gelişen,zenginleşenTürkiye’ninyerini1979Kasımayındabüzülen,daralanvefakirleşenTürkiyealmıştır.Kalkınmahızısıfıradüşmüştür.Enflasyonfakirfukarayıezmiştir.Ekonumiyivedevlethayatınıâdetafelçetmiştir.Ülke,ilaçtangazakadarpekçokmaddeninyokluğuiçindedir.Negerekliithalat,nedeüretimyapılabilmiştir.Karaborsadargelirliyiezmiş,diğertaraftaenflasyonzenginlerimeydanagetirmiştir.İşsizlikhadsafhadadır.1979Kasım’ındaTürkiye’deyatırımhamlesihemenhemendurmuştur.1978eşiğindebirdolar19,25iken,1979Kasımında47,10olmuştur.

MerkezBankasıkasasıişlerlikkazanmamıştır.MerkezBankasıenflasyonunkaynağıhalinegelmiş,emisyonbüyükölçüdeartmıştır.MerkezBankası,hâzineningelirkaynağıolarakkullanıldığıiçinenflasyonCumhuriyettarihininenyükseknispetineulaşmıştır.KİT’ler,100milyarliraaçıkladevlethâzinesininendüşündürücümeselesiolarakortadadurmaktadır.Türkiye’ninönündeduranenönemliekonomikmeselelerdenbirisienflasyondur.Türkiyeenflasyonukontrolaltınaalamadıkçaekonomikvesosyalhayatınıtanzimedemez.Enflasyonunkontrolaltınaalınmasınınbaşşartı,doğrubiristikrarprogramınıciddiyetvesamimiyetleuygulamaktır.Bumeseleyiçözerkeniktisadihayatıfelceuğratmayacak,büyümeyidurdurmayacak,bütçeyivediğergelirlerisağlamkaynaklardanfinanseedecek,doğruiktisadivemalipolitikalaruygulanmasıgerekmektedir.Buistikrarprogramınındahadetaylıunsurlarınıyerigeldikçeaçıklayacağız.Türkiye’ninbirödemelerdengesimeselesivardır.Türkiye,dışödemelerdengesiaçığınıihtiyaçlarındankısarakkapatamaz.ZiraTürkiye’nin“asgaridöviz”faturasıvardır.Bufaturanınheryıl,kendikaynaklarımızda^tedarikedilenmiktarlarailaveten1,5-2milyardolarlıkeksiğivardır.Türkiyeneyaptığım,neyapacağınıiyianlatabilirse,buaçığıkapatacakmeblağlarıbulur.Hemkalkınmasını,hemdeekonomikhayatınıdüzgünyürütür.BizimMerkezBankası’mnkasasıhenüzişlervaziyettedeğildir.Bunuişlervaziyetegetirmekzaruridir.Nasılyapılacağı,kurulacakhükümetinhüneriolacaktır.400milyarlıkbütçegiderleridahabugünden600milyaraçıkmıştır.MerkezBankası1977yılındaki77,8milyarlıkemisyonhacmini1979Kasım’mda175milyarlirayaçıkarmıştır.Kamumâliyesiniaçıkfinansmanadayamak,ülkeyikolayidareetmeninyollarındanbiridir.Neticesienflasyondur.Fakirfukaranınezilmesidir.Tasarrufunanlamsızhalegetirilmesidir.Kamumâliyesininbudurumu,kurulacakhükümetinönündeduranbüyükmeselelerdenbiridir.

Demirel,hükümetikurmagörevinialdıktansonrayaptığıbuaçıklamalardaTürkiye’ninekonomikalandakidurumtespitiniyapıyor,dahasonra24Ocakkararlarıilegetirilenekonomikönlemlerdenbazılarınınilkipuçlarınıveriyordu.

HÜKÜMETPROGRAMI

Hükümet12Kasımgünüaçıklandıktansonra,bazenDemirel’in,bazendeEkremCeyhun’unbaşkanlığındayoğuntoplantılardüzenlendi.Bu

toplantılardadevletinresmiverileriincelendivedurumtespitibuverileregörebirkezdahayapıldı.Dahaönceyapılantespitlerle,sonradanyapılanlararasındafazlabirfarkolmadığaortayaçıktı.

DevletBakanıEkremCeyhun,“Yokluklarınkaldırılması”işiniüstlendi.AncakoaşamadabugörevdehiçkimseninbaşarılıolmasımümkündeğildiveCeyhundafazlabirbaşarısağlayamadı.

18KasımgünüBaşbakanDemirel,EkremCeyhun,ismetSezgin,BilsayKuruçveİsmailHakkıAydınoğiu’nuçağırdı.BazıbürokratlarındakatıldığıbutoplantıdaDemirelpekçoksorusordu:

—MerkezBankası’nınkasasındanevardır?Kasayanegirmiş,neçıkmıştır?

—önümüzdekiüçayiçerisindenegirip,neçıkacaktır?

—önümüzdekialtıayiçerisindenegirip,neçıkacaktır?

—Petrol,gübreveilaçfaturalarınasılödenecektir?

—Bekleyentransferlervedışborçlarnekadardır?

—Diğerhammaddefaturalarınasılödenecektir?

—KIT’lerdahilhâzinedene’var?Devletingeliri,giderinedir?Aradakifarknedir?Bufarknasılkarşılanacaktır?

—Devletincariharcamalarıvekadroları1977yılındaneimiş,şimdinedir?

—KIT’lerindurumunedir?

—Devletinborcunedir,haranedir?

Bunlarınvebenzeriekonomiksorularıncevaplarıtoplantıdaayrıntılıbirbiçimdetartışıldı.Demirel,ertesigünokuyacağıhükümetprogramınıhazırlamıştıveşimdi,dahasonraaçıklayacağı“100Gün”programınınesaslarınıbelirliyordu.HükümetprogramıMeclis’te19KasımPazartesigünüokundu.Programdayineenflasyonsorunuvurgulanıyor,bualandaamansızbirmücadeleaçılacağıbelirtildiktensonraşöyledeniliyordu:“Hükümetimizekonomikhayatıfelceuğratmayacak,büyümeyidurdurmayacak,devletinbütçesinivediğergelirlerinisağlamkaynaklardanfinanseedecek,doğruiktisadivemalipolitikalarıdaiçinealanbiristikrarprogramınıciddiyetvesamimiyetleuygulayacaktır.”Hükümetprogramındayeralananarşiveterörlemücadelevediğerpekçokkonuyanında,ekonomikalandakigörüşlerözetleşunlardı:”Ülke,herhangibirmalınyokluğuylakarşılaşmayacak,baştamazot,yağ,gübre,tıbbiveziraiilaçlar,ampulolmaküzeregünlükihtiyaçmaddelerininteminindekizorluklarortadankaldırılacaktır.Hammaddesizlikyüzündençokdüşükkapasitedeçalışanveyahiççalışmayanfabrikakalmayacaktır.Enflasyonlamücadeledeözelliklearztalepdengesinin

bozulmasıönlenecek,fiyatartışlarınıdurdurucu,yoklukvekuyruklarasonverici,üretimiarttırıcıtedbirleralınacak,tasarruflarteşvikedilecek,kamugelirlerininarttırılmasınaçalışılacaktır.”

Aradageçenaltıgünlüksüreiçerisindepartilerarasındakimilletvekilitransferleriyenidenkızışırken,Demirelhükümeti25KasımPazargünüyapılanoylamadagüvenoyualdı.229milletvekiligüvenoyuverirken,208milletvekilialeyhteoyverdi.Birmilletvekiliiseçekimserkaldı.Güvenoylamasınınertesigünü,MaliyeBakanlığıMüsteşarıVuralGüçsavaş,bakanınınonayınıalarakWashington’a,IMFTürkiyeMasasıŞefi,IngilizvatandaşıCharlesWoodward’atelefonetti:

—BayWoodward,sizinezamanistersenizAnkara’dabekliyoruz.Aralıkayınınilkgünlerindegelirseniz,herhaldedahaiyiolur,çünküozamanBütçeMecliseVerilmişolacak.Arkadaşlarbirazrahatlamışolurlar.

—Ohaldebiz2AralıkgünüAnkara’daoluruz.3AralıkPazartesigünü’degörüşmelerebaşlarız.Bakanlıkgerekliverilerivetablolarıhazırlarsaiyiolur.

ÖZALANKARA’DA

BaşbakanSüleymanDemirelilesüreklitemasıolan“eskidost”TurgutÖzal,hükümetingüvenoyualmasındanhemensonraAnkara’yageldi.Yıllardanberitanıdığı,birlikteçalıştığıve“ağabey”diyehitapettiğiDemirel’inyerinegeçvakitgidenÖzal,yenidenBaşbakanolmasınedeniyleDemirel’ikutladı,tebriklerinisundu.26KasımPazartesigecesiyapılanbuikiligörüşmedeTürkekonomisininiçindebulunduğudurumayrıntılıbirbiçimdegörüşülürken,TurgutÖzal’mbazıyetkilerlegörevalmasıkonusudaaynıgecegündemegeldi.Demirelhükümeti12Kasım1979günüaçıklandıktansonra,ekonomininkimlereteslimedileceğikonusudüşünülmeyebaşlanmıştı.Dövizrezervleri“sıfır”düzeyeinmiş,baştaakaryakıtolmaküzerebazıtemelmallarınbulunmadığı,sanayinindurduğubirülkedeekonomikimlerin,hangikadrolarınellerineteslimedilecekti?MerkezBankasıBaşkanıİsmailHakkıAydınoğlu,bugöreveCHPdönemindegetirilmiştivebazıyasalengellernedeniylegörevindenalınmasıgüçtü.AncakCHP,aynıyasalengellerekarşın,eskibaşkanCaferTayyarSadıklar’ıçeşitliformüllerdeneyerekgörevindenuzaklaştırmıştı.OhaldeAPhükümetidebuyöntemlerideneyebilirveSadıklar’ayapılanişlemler,Aydınoğluiçindeyapılabilirdi.BaşbakanlıkMüsteşarlığıosıradaboştu.Burayaatanacakgüvenilirbireleman,bürokrasininenüstdüzeydeyetkilisiolarakhükümetleelele,verimliveyararlıçalışmalaryapabilirdi.DPTMüsteşarlığındaCHPdönemindegetirilenBilsayKuruç,MaliyeBakanlığıMüsteşarlığındaiseyineCHPdönemindegetirilenVuralGüçsavaşvardı.Bunlarınkararnameilegörevlerindenalınması

sorundeğildi.MaliyeBakanlığıHazineGenelSekreterliğigörevindeiseKayaErdemvardı.ButeknisyenigörevegetirendeCHPhükümetiolmuştu.Şimdiyenihükümetbunlarıdeğiştirecekti,amayerlerinekimleratanacaktı?Demirelhükümeti,ekonomiyikimlereteslimedecekti?AP’nin24Ekimgünühükümetikurmagöreviniüstlenmesindensonra,BaşbakanadayıSüleymanDemirel’inkafasında,TurgutÖzal’ıekonomidesorumlubirmakamagetirmefikricanlanmayabaşlamıştı.DemirelveÖzalbirbirlerini1950’liyıllardanberitanırlar,sayarlarveseverlerdi.Odönemdeherikiside,ElektrikİşleriEtüdİdaresi’ndeprojemühendisliğiyapmışlar,inşaatYüksekMühendisiSüleymanDemirelileElektrikYüksekMühendisiTurgutÖzalilkkezburada,ikiteknisyenolaraktanışmışlarveberabergörevalmışlardı.Dahasoııra,DemokratParti’ninDevletSuişleriGenelMüdürüolanDemirelileÖzal’ınyakınilişkilerihiçbozulmadı.Kader,buikidostu1960’lıyıllarınbaşındabukezaskerlikgörevindebirarayagetirdi.27MayısihtilalindensonrayenikurulanDevletPlanlamaTeşkilatı’ndaDemirelveÖzalŞiilikteaskerlikyaptılar.Dahadoğrusu,uzmanolarakçalıştılar.DemirelbuyıllardasiyaseteatılıpönceAPgenelbaşkanlığınaseçildivedahasonraBaşbakanolunca1966yılındaTurgutÖzal’ıDPTMüsteşarlığıgörevinegetirdi,ikidost,1971yılı12Martmuhtırasınakadaruyumiçerisindebirçalışmagötürdüler.BuaradaTürkiye’deilkkezteşviktedbirlerininkapsamlıbiruygulamasıDPTbünyesindebaşlatıldı.Demirel-Özalikilisi,1970Ağustosayındayapılanekonomikoperasyonlarındahazırlayıcısıveuygulayıcısıoldular.BuişlemlerdeTürklirasınınABDdolarıkarşısındakideğeri9liradan15lirayadüşürüldü,çoksayıdakamumalvehizmetininfiyatlarıbüyükölçüdearttırıldıveyeniekonomikkararlaralındı.12MartMuhtırası’ylabirlikteDemirelBaşbakanlıkgörevindenayrılmakdıırumundakalırken,TurgutÖzaldamuhtıradanbirkaçhaftasonraDPTMüsteşarlığıgörevindenalındı,ÖzaldahasonraDünyaBankası’ndabirişbularakAmerika’yagittiveoradaikiyılkadarkaldı.Ancakbuuzakkalışdönemisırasında“ağabeyi”Demirelileilişkisinihiçbirzamankesmedi.KendisineoradanTürkvedünyaekonomisiyleilgiliraporlar,belgelergönderdi,gelişmelerianlattı.Aynıtürdeilişkiler1973yılısonundaÖzal’mTürkiye’yedönmesindensonradadevametti,Özal,1974yılındaözelsektördeçalışmayabaşladıveçeşitlibüyükkuruluşlarınyönetimindeüstdüzeydegörevleraldı.Dahasonra,özelsektördekigörevlerinibırakmadan,1976yılındaMESS(MadeniEşyaSanayicileriSendikası)yönetimkurulundagörevaldı.İşverenlerinenbüyük,etkinvegüçlükuruluşlarındanbiriolanMESS’teÖzal’mgörevioldukçauzunsürdü.BudönemdekuruluşunbaşkanıolanŞükrüErAnkara’daidi.AncakMESS’in,özelliklegrevvelokavtuygulamalarınayönelikişlerifiilenTurgutÖzaltarafından,İstanbul’danyönetildi.1979yılındaMESSYönetimKuruluBaşkanlığınaseçilenTurgutÖzal,bugörevindealtıaykadarkaldıveyılınsonlarındaAnkara’dadevlethizmetineBaşbakanlıkMüsteşarıolarak

yenidendöndü.BusüreiçerisindeSüleymanDemirelilesüreklitemaslaryaptı,kendigörüşlerini“ağabeyine”BaşbakanyadaAnaMuhalefetPartisiBaşkanıolarakiletirken,“ağabeyinin”görüşlerinideherzamanaldı.Bugörüşlerherzamanbirbirinebenziyordu’vetemeldehiçbirayrılıkyoktu.1977yılındaSüleymanDemirel,Tuzla’dakievindekonuştuğuÖzal’a,MerkezBankasıBaşkanlığınıönerdi.İkinciMCdönemiidiveÖzalbuöneriyikabuletti.MerkezBankasıoyılınŞubatayındatransferleridurdurmuşveTürkiyeekonomikbunalımınsomutbaşlangıcınagelipoturmuştu.Ancakdahasonra,İkinciMCHükümetigidereksallanmayabaşladıve1978yılıbaşındahükümetCHP’ye,dahadoğrusubazıbağımsızlarlaCHP’ninkurduğubirortaklığageçti.Ogünlerdekisiyasalgelişmelernedeniyle,TurgutÖzaltarafındandabenimsenenMerkezBankasıBaşkanlığıönerisidahasonragerçekleşmedi.HükümetiaçıkladıktanvegüvenoyualacağınainandıktansonraSüleymanDemirelyoğunbirkadroarayışıiçerisinegirdi.Bukadrolardoğalolarakikiayrıaşamadakonuşuluyordu.Birincisi,anarşiveterörlemücadeleyeilişkin,silahlıkuvvetlerdışındakikadrolar,İkincisiise,ülkeyiiçinedüştüğüekonomikbunalımdançıkaracak,bualandaçabaharcayacakkadrolar…BunlarınbüyükbirbölümügöreveCHPtarafındangetirilmiştivedeğiştirilecekti.Ekonomikkadrolaşmakonusu,Başbakanileyakınçalışmaarkadaşlarıarasındabirkaçkezgündemegeldi.Demirel,özellikleEkremCeyhunveİsmetSezgin’e,bualandakimlerleçalışılabileceğinisordu.MerkezBankasıBaşkanlığıveyaDPTMüsteşarlığıiçinTurgut’Özal’madıüzerindeherkesbirleşiyordu.önemlibirgörevde,BaşbakanlıkMüsteşarlığıidi…BugöreviçinMehmetGölhan,NecdetSeçkinözveTuranKıvanç’ınüzerindeduruluyordu.Hükümetingüvenoyualdığı25KasımPazargünündenbirgünsonraTurgutÖzalAnkara’ya,Demirel’ikutlamayageldiğizamançantasındabirderaportaşıyorduvebunugecegeçsaatteBaşbakanınGünizsokaktakievindeyapılanikiligörüşmedekendisine“takdim”etti…Karşılıklıgüzelsözlerden,kutlamalardan,başarıdileklerindensonraDemirelkonuyuaçtı:—NediyorsunTurgut,neleryapabiliriz?Ekonominindurumumeydanda…

—Abi,önceşunusöylemekisterim.BanakalırsaAP,Türkiye’ninbugünküortamındabirazınlıkhükümetikurmamalıydı.Benhükümetolunmamasınıtercihederdim.Zatenbukonudaseçimsonuçlarınınkısabirtahliliniyapıpsizegöndermiştim.Benşöyledüşünüyorum:Ekonomikdurumçokkötüdür.Meclis’teçoğunluğuolmayanbirhükümetinbuişinüstesindengelmesiçokzordur.BenceyenibirseçimezorlamakveMeclis’teAP’ninçoğunluğueldeetmesinisağlamakdahauygunolurdu.Milletbuyokluklardan,‘kuyruklardanbunaldığıiçinCHP’densoğumuştur.Anarşikonusundada’etkilibazışeyleryapılabilirse,yapılacakilkseçimmutlakabizimdir.Amaşimdihükümetkurulduğunavegüvenoyudaaldığınızagöredurumtespitinibuyönden

yapmakgerekir.

Demirel,içerisindeyaşadığısorunları,özellikleekoLnomikdurumubirkezdeTurgutÖzal’dandinlemekistiyordu.Bukonularıhiçbilmeyenbirkimsegibi,yanınaçağırdığıuzmanlara,teknisyenleresorularsorar,onlarıngörüşlerinisabırladinlerdi.

—SöylebakalımTurgut,ekonomiyinasılgörüyorsun?

—Durumçokkötüdür.Hemekonomikolarak,hemdesiyasiolarakkötüdür.Ekonomibatağagirmiştir.Durumkritikir.Bençokcidditedbirleralınmasıgerektiğineinanıyorum.

—Zatenbizbunlarıhükümetprogramındadabelirttikaçıkça…

—Biliyorum…Başkaçareyoktur.Banasorarsanız,bukonudaçokciddibirprogramhazırlanmasılâzımdır.Ancakbukısavadeli,birseçimegidişprogramıdeğil,beşaltıyıllıkciddibirprogramolmalıdır.Çünküönümüzdekiseçimlerebiryıldanfazlabirzamanvar.Artı,ondansonrakiseçimededörtyılvar.Böylebirprogramınbencebirazortavadeliuygulanmasıdüşünülmelidir.Onuniçin,hiçseçimhesabıfalanyapmadan,meseleyenormalseçimolacakmışgibibakmalıyız.Programbuekonomikşartlardaisteristemezsertolacaktır.Ancakbanakalırsamilletöylesıkıntıyadüşmüşki,sertbirprogramabilerazıolacaktır.Benimgördüğümkadarıyla,birdevalüasyonşarttır.Tahtakale’yiortadankaldıramazsak,buişzatenyürümez.Çiftefiyatlarortadankaldırılmalı…Devletemutlakayenigelirkaynaklarıyaratmakgerekiyor.Zatensizbunlarınbüyükbölümünühükümetprogramındabelirtmişsiniz…

—Turgut,bakkardeşim,dediklerindebütünüylemutabıkım.Şimdibizimilkönceelealacağımızkonu,yokluklarınortadankaldırılması…Bunahemençarebulmalıyız.Yoksakısazamansonrafevkalâdemüşküldurumadüşeriz,iştebununiçinbanaaceledövizlâzım,amaneredenbulacağız?GeçengünMerkezBankasıbaşkanınıçağırdım,30milyondolarvardiyor.

—Abi,başkaçareyok…1970operasyonugibibirtanedahayapmakgalibaşartoluyor.BenimanladığımkadarıylaCHP,AralıkayındadevalüasyonyapacağınıIMF’yeelaltındanbildirmiş.Bununiçinseçimleringeçmesinibeklediler.Şunudaaçıkçaifadeedeyimki,buekonomikdurumundevametmesisadecekomünistlerinekmeğineyağsürüyor.BenMESS’tehergünkorkunçolaylarduyuyorum.Buişiniçindeyaşadığımıziçinneolupbittiğiniçokiyibiliyorum…

—Haklısın…Bakkardeşim,senAnkara’dabenimleyenidençalışmakistermisin?

—Hangigörevdeabi?…

—SeniMerkezBankasıBaşkanıolarakdüşünüyorum.MerkezBankasıbenimiçinçokönemli.YokluklarınortadankaldırılmasıiçinMerkezBankası’nasahipolmamlâzım.MerkezBankasıişlersebenekonomiyideişletirim…(Özal,buradauzunuzundüşündü.)

—BizdeMerkezBankasıBaşkanınınfazlaağırlığıyoktur.Yanibiranlamda,batılıülkelerdeolduğugibideğildir.HazineGenelSekreterininbilealtındaçalışır.Şimdidensonrabunudüzeltmeyekalkmanındabiranlamıyoktur.Benceeğerekonomidüzeltilmekisteniyorsa,başkaformüllerbulunmalıdır.

—Nediroformüller?

—BualandaTürkiye’deyapılançokbüyükbirhata,yönetimdekoordinasyonsağlanmasımümkünolmamıştır.Bensizinyerinizdeolsam,ekonomikkonularlailgilibürokrasiyi1970operasyonundayaptığımızgibiyinebirtekadamınkumandasındatoplarım.Maliye,TicaretBakanlığı,PlanlamaveMerkezBankası’mmümkünolduğukadartekeldenyönlendiririm.Bukoordinasyonsağlanmadıkçaherkafadanbirsesçıkarveişlerhepsarpasarar.Bugünekadarhepböyleoldu..,Ecevitdönemindedebununıstırabınıçokçektiler.Buyüzdenbüyükhatalaradüştüler.Maliyeayrıteldençaldı,Planlamaayrıteldençaldı…HikmetÇetinveEcevitdebaşkateldençaldılar.Abi,benimbukonudakigörüşümşu:Ancakböylebirkumandamekanizmasıkurulabilirseidaredebütünlükvekararlılıksağlanabilir.Bununiçinde,dahaönce70operasyonundakurduğumuzParaKrediKurulu’nun,KoordinasyonKurulu’nunyenidenkurulmasıbenceçokfaydalıolur…Birdeşunubelirteyim,banateveccühgösterdinizveMerkezBankasıBaşkanlığınıteklifettiniz…AncakMerkezBankasıBaşkanınıyerindenalmakdakolayolmaz.Birsürüformalitesivarişinvezamanalır.

—Pekisennedüşünüyorsunbukonuda?

—Sizinlebirlikteyenidençalışmayıelbettekiçokisterim.Zatenyenidendevletteçalışmayıdaçokzamandanberiarzuediyorum.

—PlanlamaMüsteşarlığınanedersin?

—Ogörevidahaönceyaptım.Artıkbundansonradahayetkilibirmakamdaolmakisterim…

—Nediro?

—BürokrasininenyüksekmakamıBaşbakanlıkMüsteşarlığı‘dır.Bugöreviverirsenizkabulederim.Ekonomiyiburadanidareedebiliriz.Bununyanında,Planlama’nındabenimelimdeolmasılâzım.

—Onasılolacak?

—Şöyleyaparız…EğerBaşbakanlıkMüsteşarlığıgörevinibanaverirseniz,

aynızamandaPlanlama’yadavekâletenbakabilirim.PlanlamaMüsteşarınınasılsaalacaksınız.Odurumda,aynızamandaPlanlamaMüsteşarVekiliolurum.

—PekiTurgut,benbuişibirdüşüneyimbakayım.Yarınyinehaberleşiriz,olmazmı?”

TurgutÖzalaynıkonuşmadaDemirel’e,ülkeninekonomikdurumunuanlatanvebualandaalınmasıgerekenönlemleriiçerenyazılıbir“not”verdi.Bununbazıbölümlerinioradaokudu.

***

TurgutÖzal,ogecegeçsaatlerdeDemirel’inevindenayrıldığızaman,Ankara’daüstdüzeydebirgörevegeleceğinibiliyordu.Aynıdilikonuştukları,aynıgörüşleripaylaştıklarıSüleymanDemirel’inyanındabirkozdahateknisyenolarakgörevalacaktı.Demirelise,güvendiğiÖzal’ınkendisindenistediğiçiftgörevkonusundabütünbirgecedüşündü.Ertesigün,bununyasalolarakmümkünolupolamayacağını,bukonulardananlayanuzmanlaradanıştı.Yasalolarakhiçbirsakıncayoktu.BaşbakanlıkMüsteşarlığıgörevine’atananbirkimse,DPTMüsteşarlığıgörevinedevekâletenbakabilirdi.Başbakan27KasımSalıgünübukonuyu,enyakınlarındanbiriolanDevletBakanıEkremCeyhun’aaçtı:

—Ekrem,Turgut’uBaşbakanlıkMüsteşarlığınagetirelimmi?Nedersin?Düngecekendisiyleuzunuzunkonuştuk…Ekonomikkonulardafarklıdüşünmüyoruz?

—ÇokiyiolurSayınBaşbakanım.Turgutabiişininehlibiradamdır.

—Yalnız,bilirsinbenbuçiftgörevhikâyesinipoksevmem…Amabuseferrazıolacağızgaliba,çünküekonomi“emergeney”durumunda.”

Aynıgün,yenihükümettarafındangörevverileceküstdüzeydebazıbürokratlarBaşbakanlığaçağırıldılar.ÜstkattakiBakanlarKuruluodasındabirlikteoturanveçayiçenlerarasındaMCdönemininSanayiveTeknolojiBakanlığıeskimüsteşarıMehmetGölhan,EnerjiveTabiiKaynaklarBakanlığıeskimüsteşarıNecdetSeçkinözveTurgutÖzalvardı.OgünlerdebasındayeralanhaberlerdeSeçkinöz’ünBaşbakanlıkMüsteşarlığıgörevineatanacağıbelirtiliyordû.TurgutÖzaldaBakanlarKuruluodasındadiğerleriylebirliktebekliyordu,Özalyanında,dahaönceDPT’debirlikteçalıştığıuzmanlarındanYıldırımAktürk’üdegetirmişti.Demirel,kendisinikutlamayagelenkalabalıkheyetlerdenfırsatbuluncaiçeriyeMehmetGölhari^ıçağırdıveGölhan,BaşbakanınyanındanbirkezdahaSanayiveTeknolojiBakanlığıMüsteşarıolarakçıktı.BusıradaküçükBakanlarKuruluodasındakikonuklarınyanmaDevletBakanıEkremCeyhunjdageldive

Seçkinöz‘eşöylededi:

—“Arslanım,BaşbakanlıkMüsteşarlığısekreteryahizmetiyapar.Burasısanagöredeğildir.Senteknisyenadamsın,gelbizseniyineEnerjiMüsteşarıyapalım.”

NecdetSeçkinöz,birsüresonraDemirel’inmakamodasındanEnerjiveTabiiKaynaklarBakanlığıMüsteşarıolarakayrıldı.SıraÖzal’agelmişti.’EkremCeyhun’labirlikteiçeriyegirdiler.Demirel,makammasasındanayağakalktı:

—“Hoşgeldinkardeşim…Gelbiröpeyim…Yenigörevlerinhayırlıuğurluolsun.Allahyardımcımızolsun.Sennezamanbaşlarsın?Hemenbaşlamanlazinu..İşimizçokolacak.

—Abi,demekyenidendevlethizmetindebulunmakbizedenasipmiş.Benhemenİstanbul’agidiphemMESS’e,hemdeyönetimkuruluüyesiolduğumdiğeryerlereistifalarımıvereyim.Oradakiba^ıişlçridehallettiktensonra,birkaçgüniçerisindegelipbaşlarızinşallah.”

YPKTOPLAMIYOR

Yasalanımi-,uyarıncadahaönceYüksekPlanlamaKui’uiu’ndagörüşülmesizorunluolanyıilıkbütçeprogramın30KasımgünühükümettarafındanTBMi’Tyoverilmesigerekiyordu.(BuuygulamaMartayındabaşlayanmaliyıliçingeçerliydi.ŞimdimalıyılOcakaynıdabaşladığıiçinBütçeveProgram,Meclise30Eylülgünüverilmektedir.)Demirelhükümeti25Kasımgünügüvenoyualdıktansonra.1980yılıprogramınıngörüşülmesiiçinYPK’yıYüksekPlanlamaKurulu’nu)toplantıyaçağıre:.

Dahaönce1980yılıbütçesiileprogramınınmakrobüyüklükleriMaliyeBakanlığıveDPTyetkilileriarasındagörüşülmüşveteknisyenlerdüzeyindekararabağlanmıştı.Şimdiisekonu,siyasaliktidaryetkililerininönündebirkezdahagündemegelecekveYPK’dagörüşülecekti.YPKtoplantısı,TurgutÖzal’mBaşbakanlıkMüsteşarlığınaatandığınınkendisineDemireltarafındansözlüolaraktebliğedildiğigünyapıldı.1980yılıprogramı,göreveCHPdönemindegetirilenekiptarafındanhazırlanmıştı.BaşbakanDemirel,kısasüresonragörevdenalınacakolanbuekiptarafındanhazırlananprogramınasılkarşılayacak,YPKtoplantısınanasılönerilerle,hangiisteklerlegelecekti?İlktoplantı,27KasımSalıgünüdüzenlendi.Demirerinbaşkanlığındayapılantoplantıya,YPK’nınüyeleriolanDevletBakanıEkremCeyhun,MaliyeBakanıİsmetSezgin,SanayiveTeknolojiBakanıNuriBayar,TicaretBakanıHalilBaşol,DPTMüsteşarıBilsayKurut;,iktisadiPlanlamaDairesiBaşkanıOktarTürel,KoordinasyonDairesiBaşkanıAlganHacaloğlu,SosyalPlanlamaDairesiBaşkanıTimurErkman,Maliye

MüsteşaııVuralGüçsavaşkatıldılar.İlksözüalanEilsayKuruç,programınmakrodengelerinianlattı.Bunagöre1980yılındakalkınmahızıyüzde6,5olacak,bunakarşınenflasyonoranıyüzdo40düzeyindegerçekleşecekti.Kuruç,yaptığıkısatakdim“konuşmasındansonra,programkonusundakiteknikbilgileriiktisadiPlanlamaDairesiBaşkanıOktarTürel’invereceğinisöyledi.Türel,programıanlatırkenDemirelsorusormayabaşladı:

—Yüzde40enflasyonolurdediniz.Programıyüzde20enflasyonagöredüzenlersekbüyüklüklerozamanneolur?

—SayınBaşbakanım,bumümkündür.Ancakozamankamuharcamalarınıçokkısmakgerekir.Bukısıntıyıdadoğalolarakyatırımlardanyapmakzorundakalırız.Ozamandaekonomininbüyükbirdurgunluğagirmetehlikesiortayaçıkar.

—Bakınbeyler,şunusöyleyeyim,bubütçeantienflasyonistolmalı…Kalkınmayadamüsaitolmalı.Savunma,köy,güvenlikhizmetlerine,toplumunherkesimininihtiyacınaeldekiimkânlaroranındacevapvermeli.Bugünbumemleketinenbüyükbelasıenflasyondur.Halkperişandurumdadır.Bunuönlemeklâzımdır.Bençaresizlikkabuletmem.Banasağlamkaynaklaradayananbirbütçelâzımdır.Enflasyonudüşürürsekekonomidurmaz,sizhiçmeraketmeyin.”

BaşbakanDemirelbusözlerinibitirdiktensonra,MaliyeBakanıismetSezginsözistedi:

—“SavınBaşbakanım,bütçeveprogrambüyüklüklerikonusundaMaliyeilçPlanlamaanlaştı.Banakalırsa,enflasyonubirdenbiredurdurmaktehlikeliolabilir.Mazurgörünama,buiş150kilometrehızlagidenbirarabadaanidenfrenebasılmasıgibibiretkiyaparveasabadevriliverir.”

Başbakan,MaliyeBakanı’nınbusözlerindenpekhoşlanmadığınıbellietti…

—“Neredenbiliyorsunuzdevrileceğini?Benistikraristiyorum.İstikrarprogramıistiyorum.İstikrarprogramıdemek,enflasyonlamücadeleetmekdemektir…Şimdibenburadaplancılardanşunuistiyorum…Programkonusundagenelyaklaşımmakûlgörünüyor.Ancakyüzde6,5’likbirkalkınmahızıyerinedaharealistbirhızortayakoyalım.Nereyevaracağımızıgörüponagörehareketetmeliyiz.Yüzde“5kalkınmabizegelecekyıliçinyeter.Dahafazlasıgerçekleşirseelbettekikabulümüzdür.Ancakiçesağduyuilebakıncayüzde5uygungibigeliyor…Beyler,barçaistikrargetirin…Enflasyonuyüzde20’yc,hattayüzde10’aindirin…Plancılarbanayüzde20’yiaşmayanbirenflasyoniçinbüyüklüklerneolurdiyehazırlayıpgetirsinler…

—Emredersinizefendim.Bizbunagörebirçalışmayıenkısazamandayapar

vesizegetiririz.”

Plancılar,fiyatartışlarıyüzde20’yedüşürüldüğütakdirdeekonomininnerelerindehangifedakârlıklarınyapılmasıgerektiğinigösterençalışmayıikigüniçerisindetamamladılar.İkinciYPKtoplantısıyapıldığızamantarih29Kasım’dıvebütçeileyıllıkprogramertesigünTBMM’yeverilecekti.ÇokkısasürenbutoplantıdaiktisadiPlanlamaDairesiBaşkanıOktarTürel,yüzde5kalkınmahızıve^yüzde20enflasyonmodeliniBaşbakan’aanlattı.SonraDemirelkısacakonuştu:

—“Kâfimiktardatenevvürettik.(Aydınlandık.)Şimdimeseleyibağlayalım…Bukonuyuuzunboylutartışmayalüzumgörmüyorum…ilkşekliylekalsın…Kalkınmahızıyüzde6,5olsun,enflasyonyüzde40’takalsın.Aşağıyainmeyelim,inişrahatlıksağlamıyor…YalnızIMFileprogramhedeflerininmutabakatınısağlayın.”

Hükümet,1980yılıbütçetasarısınıveprogramı30KasımgünüTBMM’yesundu.Demireldahasonrayakınçevresindekilereşöylededi:

—“Hükümet,programışeklençıkarmış,BakanlarKuruluşeklenimzalamıştır.Bundansonrayapacağımızbazıişlerprogramauymayacaktır.”

KURUÇ,GÖREVDENALINIYOR

1Aralık1979Cumartesigünü,MaliyeBakanıİsmetSezgin1980yılıbütçesiniaçıkladığıgün,dahasonranicelerinigöreceğimizzamfuryasıçimentoilebaşlatıldı.Çimentosatışlarıdurduruldu.MaliyeBakanı,bütçeyiaçıklarkendüzenlediğibasıntoplantısındaşugörüşlereyerverdi:“Vergiyasalarındadeğişiklikyapılacakveyepyenivergiyasalarıgetirilecektir.Bubütçedetemelhedefolarakenflasyonlamücadelekonususeçilmiştir.Enflasyoniçindekalkınmadüşüncesisonikiyıldauygulanmışveiflasetmiştir.Budurumdadevirtinenbüyükgörevininenflasyonudurdurmakolduğuanlaşılmaktadır.MerkezBankasıtarafındanKÎT’lereaçılanavansvekrediler,bugüniçindeyaşadığımızenflasyonolayınınenbüyüksebebidir.Bubütçe,iktisadibüyümeyidevamettiren,ekonomikistikrarilekalkınmayıahenklibirtarzdayürütmeyeçalışanbirbütçeolacaktır.Sağlamkaynaklaradayanacak,açıkfinansmanaitibaretmeyecektir.^içtevedıştadevletimizegüvenduygusunuyenidensağlamakenbüyükamacımızdır.IMFileilişkilerimizaynıhavaiçindesürdürülecektir.önümüzdekigünlerdebirIMFheyetiTürkiye’yegelecekvebuheyetle,dahaönceyapılmışanlaşmalarçerçevesindegörüşmeleryapılacaktır.”

Aynıgün,DPTMüsteşarıBilsayKuruç’abirgazetecitelefonettive“.Geçmişolsun,görevdenalındınız.KararnameÇankaya’dançıktı.Sizinyerinize

TurgutÖzalgeliyor,”dedi.TurgutÖzal’mBaşbakanlıkMüsteşarlığıgörevineatandığı,ayrıcaDPTMüsteşarlığınadavekf’Ietedeceği2AralıkPazargünüöğrenildive3Aralıkgünübasındayeraldı.Aynıgünyağfiyatlarınayüzde100oranındazamyapılırken,pekçokgenelmüdüründeğiştirilmesiniöngörenkararnamelerdekamuoyutarafındanöğrenildi.Özal,3AralıkPazartesigünü,İstanbul’dakiistifalarınıverdiktensonraAnkara’yageldi.AynıgünöğledensonraEkremCeyhun’laberaber,BaşbakanlıklaaynıbinadabulunanDPT’yegeçtilerveBilsayKuruç’unodasınagirdiler.Kuruç,görevdenalındığınıgazetelerdeogünokumuş,ancakkendisinebukonudatebligatyapılmamıştı.İçeriyegirergirmezEkremCeyhunkonuştu:

—“TurgutabiBaşbakanlıkMüsteşarıoldu.Senindebirkahveniiçelim,nevarneyokdiyebirgörelimdedikBilsay’cığım.”

AncakneÖzal,nedeCeyhun,BilsayKuruç’ungörevdenalındığınailişkinbirşeysöylemiyorlardı,Özalhemensorularsormayabaşladı:

—“Dışödemelerdengesidurumunedir?

—Bualandaensonrakamlarnelerdir?

—Büyükprojelerindurumunedir?”

AncakKuruç’unverdiğirakamlarla,Özal’ınelindekiMESSrakamlarıbirbirineuymuyordu.BilsayKuruç,“TurgutBey,”dedi,“Sizİstanbul’danhenüzgelmişsiniz,istersenizşuyolyorgunluğunuzuüzerinizdenbiratın,yarınsizinledahaayrıntılıkonuşalım.Nasılsagörevidebırakacağımvebirdevirteslimtoplantısıyapacağız.Bugünkügazetelergörevdenalındığımıyazıyor.”TurgutÖzal,yenigörevlerine3Aralıkgünübaşladı.Aynıgün,hükümetinyenikurulmuşolmasınedeniylegelişibirsüreertelenenIMFheyetide,büyükbirrastlantısonucuAnkara’yageldi.CharlesWoodwardbaşkanlığındakibuheyetAnkara’datamikihaftakalacaktı.4AralıkgünüsabaherkensaatteTurgutÖzal,yenidenKuruç’unodasınaçıktı.AncakbukezyanındaEkremCeyhunyoktu.Kuruçveekibi,ikisaatkadar.sürenbutoplantıdaekonominindurumunu,YPK’danÇ‘kanprogramı,IMFveDünyaBankasıileolanilişkilerianlattılar.Özal,süreklisorusorduvenotaldı.Biraraşöylededi:

—“Benimgörüşüm,Türkiye’yemahfiusbirliberalizmdir.Buekonomikgüçlüklerdenancakbuşekildekurtulabiliriz.BenPlanlamaTeşkilâtınınfonksiyonlarınabüyükölçüdeinanırım.PlanlamabatılıanlamdabirmüşavirorgandırveTürkiye’dedahaaktifdurumagelmesişarttır.Bizimburadaekonomikproblemlerihalletmekgörevimizdir.Ancakbugöreviyerinegetirirken,ilgiliherkuruluşlaahenkiçerisindeçalışmaklâzımdır…iyimünasebetlerkurmaklâzımdır…Tabiiİnsanimünasebetlerdeçokönemlidir.Benbunadaçokbüyükönemveririm…Sizdenisteğim,teknikkonulardaki

görüşlerinizibanaherzamanbildirinvebundanhiççekinmeyin…Bendesöyleyeceğimhususlarolduğuzamansizeaçıkçasöylerim.Bundanhiçşüphenizolmasın.”

Konuşmalarbittiktensonrahepbirlikteayağakalkıldı..Özalgidiyordu.BilsayKuruçatıldı:

—“Beyefendi,benimgörevdenalındığımıgazeteleryazıyoramabanaresmibirtebligathenüzyapılmadı.Görevdenayrılmakiçintebligatıbekliyorum.Kararnamedehenüzçıkmadı.Banabiranöncetebligatıngönderilmesinisağlarsanızişresmiyetkazanmışolur.Bundasizinledevirteslimişleminiyapmışsayılırız.

—Peki,benhemenhazırlatıpgönderirim.”

Tebligataynıgüngeldi.Ogün,İktisadiPlanlamaDairesiBaşkanıOktarTürel,izinalarakgörevindenayrıldı.Dahasonra,Aralıkayısonlarındaistifaetti.Özal,göreveresmenbaşladığı3AralıkPazartesigünü,siyasaleğilimlerininsağpartilerdoğrultusundaolduğunubildiğibazıDPTuzmanlarınıodasındatopladı.

—Bakın,sizebirşeysöyleyeyim.HepinizbuTeşkilâttaçalışandeğerliinsanlarsınız.İdareyegelmişsinizveyabundansonrageleceksiniz.Hiçkimseyekarşıkinduymayın.Geçmişteyapılanhaksızlıklarıunutundemiyorum.amaaynışeylerimümkünolduğukadaryapmayınveyaptırmayın.Planlamadaçokiyibirinsanpotansiyelivardır.Bundanyararlanmayabakın.Çokaşırımilitanvekomünistolmadıkçakimseyigörevdenalmayın…Hislerinizledeğil,aklınızladavranın.Bakınsizebukonudabirhikâyeanlatayım:BirgünHazretiAlidüşmanlarlasavaşırkenbiradamınüstünesaldırmışveyeredüşürmüş.Tamkılıcınıçekiponuöldüreceğisırada,yerdeyatanadamHazretiAli’ninyüzünetükürmüş.Alidebununüzerineadamıbırakmış.Sonrasormuşlar:“EyHazretiAli,oadamseninsuratınatükürdüktensonraniçinonuöldürmeyipdebıraktın?”Demişki,cevapolarak,eğeronuöldürseydim,banatükürdüğüiçinkintuttumdaonuniçinöldürdümzannederlerdi…Onuniçin,bendensizetavsiye,hiçkintutmayınveişlerinizikinlehalletmeyeçalışmayın.”

ÖzalbusözleriettiktenbirkaçgünsonrayayınladığıbirgenelgeileDPT’dekişubemüdürlerininçoğunudeğiştirdi.KısasüresonraKoordinasyonDairesiBaşkanıAlganHacaloğlugörevdenalındı.Ayrıca38uzmanınsözleşmelerifeshedildi.DPToperasyonubaşlamıştı.(Dahasonrayapılanuygulamalarnedeniyleçoksayıdadeneyimlivenitelikliplancı,bukuruluştanayrıldı).Aynıgünlerde,görevegetirilenyeniDPTekibi,YPK’danveBakanlarKurulu’ndanresmengeçen,ancakCHP’liKuruçveekibitarafındanhazırlanmışolanyıllıkprogramıdeğiştirmekiçinkollarısıvadı.ilkayıklama,

programdakullanılan“olanak,anlam,veri,kapsam,ortam”gibikelimelerineskileriyledeğiştirilmesiylebaşladı.Dahasonraprogramdayeralanbazımaddeleryeilkeler,metindençıkarıldı.BunlararasındaIMFileilgilibölümlerdevardı.(Bukonuyadahasonratekrardeğineceğiz.)

IMFANKARA’DA

TurgutÖzal’ıngörevebaşladığı3Aralık’tanhirgünönce,TürkkamuoyununadınıçokiyibildiğiCharlesWoodward’mbaşkanlığındabirIMFheyetiAnkara’yageldi.Heyetihavaalanındakarşılayan“İngilizcebilir”MaliyeBakanlığımemurları,konuklarınıdoğrucaAnkaraOtelinegötürdüler.Ankara’yadefalarcagidipgelenvebukenti‘çokiyitanıyanWoodward,oteldebirsüredinlendi.Kendisinebazımaliyecilertelefonaçıp,“hoşgeldiniz,”dedilervegörüşmeprogramınınenkısazamandaayarlanacağınısöylediler.AslındaIMFheyeti,Ankara’yadahaöncebelirlenenbirprogramiçerisindegelmişti.HaziranayındaCHPhükümetiileIMFarasmdadüzenlenen“stand.by”anlaşmasında,bukuruluştanbirheyetinTürkekonomisinigözdengeçirmeküzereKasımayındaAnkara’daolacağıaçıkçayazılıydı.Heyet,yapacağıincelemelerdensonra,Türkiye’ninanlaşmayauyupuymadığınıbelirleyecek,eğeruyduğusaptanırsayaklaşık100milyondolarlıkkredidilimininserbestbırakılmasınısağlayacaktı.Ancak,CHPdönemindeIMF’yebazıgüvencelerverilmişti.14Ekimseçimlerigeçtiktensonrayenibirkurayarlamasıyapılacak,ayrıcaKİT’lertarafındanüretilenmalvehizmetlerinfiyatınadazamgelecekti.Kredininserbestbırakılması,bunlarınyapılmasınabağlıydı.Oysaşimdihükümetdeğişmişti.Yenigelenhükümettinbukonulardakitavrıneolacaktı?IMF’yegöre,CHPhükümeti,özellikle14Ekimseçimlerinedeniyle“keseninağzınıiyiceaçmış”veverdiğisözleriçiğnemişti.Bugidiş,IMF’yegöre,böyledevamedem.ezdi.Ekonomitıkanmış,durmaaşamasınagelmişti.Woodwardertesisabah,herzamanolduğugibiMaliyeBakanlığı’nagitti.BundanöncekendisiylemuhatapolanHazineGenelMüdürüAyselöymen,görevdekalıpkalmayacağınıhenüztamolarakbilemediğiiçintedirgindi…MüsteşarVuralGüçsavaşdaaynıdurumdaydıveWoodwardile,yetkilibirkişiolarakgörüşmekistemediğiizleniminiveriyordu.Woodward,MaliyeBakanıSezgin’ekısabirnezaketziyaretiyaptı,halhatırsorduktansonraayrıldı.HazineGenelSekreteriKayaErdemde,Güçsavaşveöymen’denfarklıdüşünmüyor,görevdekalıpkalmayacağı’konusundabirfikriolmadığıiçinçekingendavranıyordu.IMFileyinede,bazıtekniktoplantılaryapıldı.AslındaIMF’ninTürkiye’dekimuhatabınınHazineGenelSekreteri(KayaErdem)olmasıgerekirken,bukonuCHPhükümetidönemindefarklıbirbiçimdeelealınmışvegörüşmeleriHazineGenelMüdürüAyselöymen’lebirlikteMüsteşarVuralGüçsavaş

yürütmüştü.KayaErdemikinciplandabırakılmıştı.ErdemsonrakigünlerdeismetSezgin’e“HazineGenelSekreteriolduğumusizinsayenizdeanladım”diyecekti.TekniktoplantılardanbirkaçınaGüçsavaşdakatıldı.DahasonraWoodward’a,yenibirhükümetingeldiğinivekendisinindurumununneolacağınıbilemediğini,buyüzdenIMFileyapılacakgörüşmelerekatılamayacağınıaçıkçasöyledi.Woodward,KayaErdem’indurumunudaanlıyordu.DahasonrakarşısınaBütçeGenelMüdürVekiliKumcuoğlu,MüsteşarYardımcısıTuranKıvanççıkmayabaşladı.BunlarlabirliktebazıaltdüzeydemaliyeveDPTmensuplarıdatoplantılarakatılmayabaşladılar.Woodward,birkaçgünsonradurumatepkigöstermeyebaşladı.Kendisininmuhatabıkimolacaktı?Karşısınatamyetkilibirkişiçıkmayacakmıydı?Çıkacaksa,nezamançıkacaktı?Kendisininkaybedecekzamanıyoktu.Güçsavaş,durumuismetSezgin’ebildirdi.AyrıcagörevineyenibaşlamışolanTurgutÖzal’atelefonaçtı:

—“SayınÖzal,IMFheyetibiliyorsunuzburada.Kendilerinekiminmuhatapolacağınısorupduruyorlar.Woodwardbudurumatepkigösteriyor.Bendurumubirdesizearzedeyimdedim.

—Pekikardeşim,benbirbakayım.Senisonraarayıpbilgiveririm.”

Özal,Güçsavaş’ıaramadı.Bu,aralarındageçensonkonuşmaolduvebirsüresonraMaliyeBakanlığıMüsteşarlığına,MüsteşarYardımcısıTuranKıvançatandı.Woodward,konuştuğuherkesebukonudanyakınıyorvekendisininmuhatabınınkimolacağınıöğrenmekistiyordu.Hükümetyeniidivekimseneyapılacağınıbilmiyordu.IMFolayınıbilenvesayılarızatençokazolanuzmanlardadevredışıbırakılmışlardı.Woodward,’birde,BaşbakanDemirelilemutlakagörüşmesigerektiğinisöylüyordu.BuistekBaşbakan’ailetildivebirrandevusağlanarakIMFheyetibaşkanmabildirildi.

***

TurgutÖzal,BaşbakanlıkMüsteşarlığınabaşladığınınertesigünü,MüsteşarYardımcılığıgörevine,dahaöncedentanıdığıHaşanCelalGüzel’igetirdi.Güzel,dahaönceÖzal’ınDPTMüsteşarlığıdönemindeoradagörevalmış,1975yılındabirinciMChükümetidönemindeDemirel’inözeldanışmanlıkgörevindebulunmuştu.HasanCelalGüzeldahasonra,TurgutÖzal’ınkardeşiKorkutÖzalİçişleriBakanıikenokuruluştadagörevalmışvemüsteşaryardımcısıolmuştu.1979yılıAralıkayınınilkgünlerindeTurgutÖzaltarafındanBaşbakanlıkMüsteşarYardımcılığıgörevinegetirildiğisırada,Ankara’dabaklavacıdükkânıaçmakiçinhazırlıkyapıyordu.12EylülgününekadarTurgutÖzal’mbaşbakanlıktakisağkoluolarakçalıştı,aynızamandaDPTGenelSekretervekilliğigörevinideüstlendi.ÖzalgörevebaşladığısıradakutlamayagelençoksayıdaziyaretçiarasındaHazineGenelSekreteriKayaErdemdevardı.Erdem,Özal’ıkalmaktaolduğuAnkaraotelindeziyaret

etti.DahaöncedenfazlayakınlıklarıyoktuveÖzalilebirkaçkezişiçingörüşmüşlerdi.ErdemdahaönceDemirelhükümetleridönemindeHazineGenelMüdürüolmuş,sonraSSKGenelMüdürlüğü’neatanmıştı.HazineGenelSekreterliğineCHP’ninMaliyeBakanıMüezzinoğlutarafındangetirilenKayaErdem’inkardeşiTarhanErdemozamanCHPmilletvekiliidi.KayaErdem’inTurgutÖzal’ıAnkaraotelindekutlamasıilebaşlayanilişkilerdahasonrabuikikişiarasındabüyükbirdostluğadönüştü.24OcakkararlarınınhazırlanmasındaÖzalveErdemteknikkonularıbirliktebelirlediler.BirisiBaşbakanYardımcısı,diğeriMaliyeBakanıolarak12Eylül’densonradaberaberçalıştılarve1982yılınınHaziranayındaaynıgüngörevlerinden“istifaettiler.”Aralıkayınınilkgünlerinde,BaşbakanDemirel’inteknisyenlerleekonomikkonularıkapsayanyoğuntoplantılarıbaşladı.MaliyeBakanlığı’nın,DPT’ninveMerkezBankası’nınenüstdüzeydebürokratlarınınkatıldığıbutoplantılardadurumtespitiyapıldı.Hangigörüştenolursaolsun,teknisyenleraynışeyisöylüyorlardı..“Durumkötüdür,birşeyleryapılmasıgerekmektedir.”TurgutÖzalda,İsmailHakkıAydınoğluda,diğeryetkililerdeaynıgörüşteydiler…Evet,birşeyleryapılmalıydı,amanasıl?Demirelbutoplantılardadinlemekleyetinir,bilgitoplarvesorusorardı.Fazlakonuşmadığıiçin,görüşlerinigerekmedikçeâçıklamazdı.Ancakhükümetprogramındayeralanhükümlerdoğrultusunda,enflasyonakarşıbirmücadeleuygulanacağını,gerçekçibirkurpolitikasıizleneceğinivebütçeninsağlamkaynaklaradayanmasıamacıylaçabaharcanacağınıherkesbiliyordu.Başbakanbutoplantılardasürekliolarakşusoruyusorardı;“Borcunuznedir,harcınıznedir?”“Gelirinizgideriniznedir?”anlamınahemenhertoplantıdasorulanbusoru,dahasonraHazineGenelSekreteriplanNazifKocayusufapaşaoğlutarafındanayaktaveyükseksesleşöyleyanıtlanmışvedevletinenüstdüzeydekiyetkililerinibilekahkahayaboğmuştu:

—“Borcumuzçoktur,harcımızyoktur.”

ÖZAL-WOODWARDGÖRÜŞMESİ

Woodward,Ankara’yagelişindenbirkaçgünsonraTurgutÖzaltarafındankabuledildi.Görüşme,Başbakanlıklaoldu.

—“Mr.Özal,Türkekonomisinindurumuçokkritiktir.Göreveyenigeldiğinizibiliyorum,içindebulunduğunuzgüçlükleridebiliyorum.Ancakburadabendeçokgüçdurumdayımvekendimeteknikdüzeydebirmuhatapbulamadım.Ekonomiyikonuşmadanöncebukonuyabirçözümbulmanızgerekiyor.Benimkarşımatamyetkilibirisiçıkmalıdır.

—Mr.Woodward,bizsizetamyetkilibirisinibirikigüniçerisinde

söyleyeceğiz.Bizdeçokyeniolduğumuziçinbuişlerbirazzamanalıyor.SizeBaşbakanilederandevualındığınıbiliyorsunuzdeğilmi?

—Evet,biliyorum.Teşekkürederim.Şimdigelelimkonumuza.Ekonominindurumuçokkritiktir.Mr.Müezzinoğlubizeseçimlerdensonrayenibirkurayarlamasıiçinsözvermişti.Ancakşimdionlarişbaşındaolmadığıiçinkorkarımkibugöreviyerinegetirmeksiklerekalacak.Bugünkü47liralıkkurlabiryerevaramazsınızvedövizsağlayamazsınız.Neihracatolıir,nedeişçidövizigelir.HerkeszatenbirayarlamabeklediğiiçinMerkezBankası’nadövizgelmediğianlaşılıyor.

—BakMr.Woodward,bizdahakoltuğumuzayenioturduk.Bizebukonulankararabağlamakiçinbirazzamanlâzım.ŞuişiMartayındabütçefalanbitincebirkonuşupdaozamanyapsak?

—Bumümkündeğil.AramızdakiAnlaşmayagörebunuenkısazamandayapmanızgerekiyor.TabiibirdeKİTaçıklarıvar.Benimelimdekihesaplaragöre160milyarliralıkbirzampaketigerekli.Ekonomiyibaştanaşağıyadüzeltecekciddikararlaralınmasıgerekiyor.

—Rakamlarıbeninceliyorum.Zamlarkonusundaherhaldebirengelçıkmaz.Amakurkonusuayrı…

—Mr.Özal,benburayabelliyetkilerlegelmişdurumdayım.Benimsizesöleyebileceklerimbunlar.EğerolmazsabenbırakıpgideyimWashington’a…

—Yok,buişgitmekle’olmaz.Meseleyidüşüneceğiz.Dahadaburadaolduğunuzagöre,sıksıkgörüşürüz.Pekisizinkurkonusundakifikriniznedir?Kaçliraolmalıdır?

—65-70liraidealdir.AmaMartayındabirayarlamadahayaparsanız60liradaolabilir.

—Peki,bizbirdüşünelimbunlarıbakalım…YarınBaşbakanadaberabergidelim.

TurgutÖzal,Woodward’layaptığıgörüşmelerdensonra,olayınkendidüşündüğündendeciddiboyutlardaolduğunugördü.IMFbukezçoksomutisteklerlegelmişti.HemenDemirel’inyanınagirdi:

—Abi,Woodward’Jakonuştum.Ortayadevalüasyonvebüyükzamlarçıkıyor.

—Nededi?

—Valla,dolar65-70arasıolursaidealdirdiyor.Mart’tabirkezdahayaparsanız60liradaolurdiyor.

—SennediyorsunTurgut?

—Bukonudapazarlıkpayıherzamanvardır.Bunlarhepyüksektenatarlar.Aslındarakamlarıindirebiliriz.Benitirazettimama,bırakıpgiderimdedi.Tabiiadamınçokhaklıolduğuyerlervar.Dövizgirişiçokaz.Benimdegörüşüm,buişiMartayınabırakmayalım.Yapacaksakbiranönceyapalım.Banabuişinbaşkaçaresiyokgibigeliyor.

—Zamlardanekadaristiyor?

—160milyarlıkistiyor.Onukaçınılmazolarakzatenyapacağız.Yalnızsiz‘banabirkaçgünizinverin,benbizimarkadaşlarlabirkonuşayım.Onlardanbilgialdıktansonrabirkaçgüniçerisindekendigörüşlerimidesizedahanetolarakanlatırım.

—Pekâlâ,çalışbakalımkardeşim.Allahyardımcınolsun,işimizzor.”

LİBEROSORUNU

Woodward’ınBaşbakanDemirelilegörüşeceği‘7AralıkCumagünününsabahı,MaliyeBakanlığı’ndabirtoplantıdüzenlendi.MüsteşarodasınınyanındakiküçükodadayapılanbutoplantıyagörevdenalınmaküzereolanVuralGüçsavaş,HazineGenelSekreteriKayaErdem,MüsteşarYardımcısı(dahasonraMüsteşar)TuranKıvanç,KIT’lerdensorumluHazineGenelMüdürüTevfikAltınokveosıradaismetSezgin’indanışmanıolarakgörevyapan(dahasonraBütçeGenelMüdürüveKıvaç’tansonraMüsteşarolan)ErtuğrulKumcuoğluileWoodwardkatıldılar.

ToplantıbaşlamadanönceIMFheyetibaşkanıWoodward,kendisineyabancıgelenErtuğrulKumcuoğlu’nugösterereksordu:

—“Bubeyefendikimdir?”

BusoruyuGüşsavaş,tebessümedenbiryüzleyanıtladı:

—Olibero’dur.Liberooynar.

—Liberonedir?

—Mr.Woodward,liberofutboldabirdeyimdir..

—Burayafutboloynamayagelmedik.

—Mr.Woodward,bubeyefendi,MaliyeBakanıMr.Sezgin’indanışmanıdır.Butoplantıyabakanımıztarafındangönderilmiştir.”

Liberosorunuçözümlendiktensonra.Woodward“ağzındakibaklayı”çıkardı.Ankara’yaniçingeldiğini,misyonununneolduğunuaçıkçaanlattı.(Bukonuşmayıtoplantızabıtlarındanaynenyayınlıyoruz.)

1. Bumisyonunamacı,ikinciçekmeişlemindenönceHaziranayındanbuyanastandbyanlaşmasındayeralanşartlarauyulupuyulmadığınıntespitivebundansonraizlenecekpolitikaların“standby”anlaşmasınınaçıkvezımnişartlarınauygunolarakbelirleneceğihususundabiranlayışbirliğinevarmaktır.ikinciçekişizlemininyapılması,buanlayışbirliğininsağlanmasınavebumutabakatıngerektirdiğiönlemlerinalınmasınabağlıdır.

2. Şimdiyekadarteknikdüzeydeyapılangörüşmelertatminedicidir.Ancakkonuşulmasıgerekenbazıhususlarvardır.Bunlarındaönümüzdekigünlerdeçözümleneceğiinancındayız.

3. Bundansonraizlenecekpolitikalarkonusundaikiönemlisorunbulunmaktadır:Dövizkurununayarlanmasıvekamusektörününfinansmanı.Bunlaraekolarak,mevcutenflasyonistgidişKindi*şimdikifaizoranlarınındabirsorunteşkiledebileceğitarafımızdanbelirtilmiştir.

4. DövizkurukonusundaSayınÖzaldadahilbütünilgililerveyetkililerçekingenbirdavranışiçindegörünmüşlervekonuyufazlatartışmakister,emişlerdir.BizimbuhusustaIMFolarak,sorununstandbyanlaşmasındazımnenöngörülmüşbulunanesasınailişkinhareketserbestliğimizhiçyoktur.Ancakherikitarafiçindctatminkârsayılabilecekoranınnoolabilcccğihuşusunutartışmakmümkündür.

5. Kamusektörününfinansmanıkonusunda,dahaönce.IMFtarafındanbelirlenmişlimitleriçerisindekalınmasıgereklidir.Kamuyaaçılacakkredilerlebirliktediğerparasalbüyüklüklerkonusundaherhangibirrahatlamaimkânışimdiliksözkonusudeğildir.Zatenmevcutlimitlerçokmüsamahakârölçüdetespit(‘dilmişbulunmaktadır.SayınBaşbakanınenflasyonlamücadelekonusundakiazimvekararlılığınıbiliyorvetakdirediyoruz.Ancakşunudabelirtmekteyarargörüyoruzki,enflasyonlamücadeleninenhassasnoktasıburadadır.Belirtilmişolanlimitleriniçerisindekalınabilmesiise,kamusektörüiçinalınmasıöngörülenönlemlerinalınmasışartınabağlıdır.

6. Diğerbirönemlinoktada,1980yılıiçindüzenlenmişbulunanödemelerdengesitablosudur.Buradaithalatiçinöngörülen7milyardolarlıkrakamıfazlabulmaklaberaber,bununyüksekbirithalatdüzeyiniifadeetmediğinindefarkındayız.Ayrıca3,5milyardolarolarakifadeedilenihracatbekleyişioldukçaiyimserbirrakamgörünümündedir.işçidövizlerigelirlerikonusundadaaynıgörüşteyiz.Buhedeflereulaşılamadığıtakdirdeödemelerdengesiaçığınıntablodagörüldüğügibi1milyardolardeğil,2milyardolargibiyüksekbirmiktaraulaşacağıgörülmektedir,ödemelerdengesitablonuz,budurumuylaendişevericibulunmaktadır.

7. BurayagelmedenöncegerekIMFyöneticileriyle,gerekseIMF’ninbaşlıcaüyeleriolanAmerikanveAlmanyetkililerlegörüştük.IMF

yöneticileri,bukuruluşunbaşlıcaüyeleriolanülkelerveuluslararasıbankaçevreleri,standbyanlaşmasındabirkopmaolmasınıkesinlikleistemiyorlar.Bununözelliklebelirtilmesindeyarargörüyorum.Ancakbanaverilentalimatkesindir.BuçevrelertarafındantatminedicibulunmayacakbirçözümüzerindeburadaTürkhükümetininyetkilileriylegörüşbirliğinevarmayayetkilideğilim.

8. Türkiye’ninbugünkügüçekonomikdurumuiçerisinde,uluslararasımaliveekonomikkuruluşlarilebunlaraüyedevletlerinolağanüstüdesteğineihtiyacıvardır.Bununsağlanmasınınşartıda,Türkiye’niniçmeselelerineitimatvegüvenduyulmasıdır.Güvenveitimatduygularınınnekadarçabukkaybolduğunu,yenidentesisininisenekadargüçvezamanalıcıolduğunubilirsiniz.Büyükyabancıbankalar,Türkiye’nindahabüyükkaynaklarıkullanabileceğikanısmdadırlar.Ancakbukonudamucizelerbeklenmesiyanlışolur.Buamacaulaşmakvebunlardankredisağlamak,yorucuveuzunbirmücadeleyigerektirir.

9. Bugörüşmelerikarşılıklıanlayışiçerisinde,beklediğimizsonucaulaştırırsakikincidilimIMFkredisininOcak1980sonundafiilençekilebilirdurumagelmesimümkünolabilecektir.

10. SayınBaşbakamn,benikabuletmelütfundabulunduğunuöğrenmektenbüyükbirmemnunlukvegururduyuyorum.Kendilerineaşağıdakihususlarıdaözelliklearzetmeyidüşünüyorum:a-Standbyanlaşmasındaöngörülendövizkuruayarlamasıvekamukesimininfinansmanısorunlarınınçözümlenmesindekesinyetkisahibiüstyöneticilerintarafımızdanbilinmesindemutlakyarargörmekteyim.b-EğerHaziran1979’daimzalananstandbyanlaşmasındaöngörülenşartlarşuandauygulanbilirbulunmuyorsa,ozamanbirertelemenin,birgecikmeninsözkonusuolacağınıbelirtmekisterim.BöylebirdurumdabizIMFolarak,hertürlütersetkiyienaltdüzeydetutmakiçinhertürlüyardımıyapmayakararlıyız.Ancakböylebirgccikme,görüşmelerin1980Martaymakalmasıdemekolacaktır.Ozamanda,ikinciveüçüncükredidilimleriniçekmeişlemleriyleilgiligörüşmelerbirleşecektir.Ogörüşmelerinboyutlarıise,biziyepyenibirstandbyanlaşmasıyapmasonucunagötürebilir.GerekIMFvegerekseTürkiye’ninkarşılıklıçıkarlarıise,mevcutstandbyanlaşmasıçerçevesindehızlakararalınıpsonucabiranöncevanlmasındadır.

DEMİREL—WOODWARD

WoodwardMaliyeBakanlığı’ndayaptığıkonuşmada,Türkiye’ninekonomikalandabundansonraneleryapmasıgerektiğiniaçıkça,bazendesatıraralarındabelirtmişvesözü“Bizimistediklerimizbunlardır.Yerine

getirmezsenizötesinisizdüşünün!”demeyegetirmişti.Konuğumuz,aynıgün,7AralıkCumagünüakşamüstüBaşbakanDemireltarafındanÇankaya’dabaşbakanlıkkonutundakabuledildi.BaşbakanveWoodwarddışındabugörüşmeyeTurgutÖzalveKayaErdemkatıldılar.Woodward,sabahMaliyeBakanlığındasöyledikleriniDemirel’edeaynenanlattı.Türkiye’ninekonomikdurumununçokciddiolduğunu,mevcutstandbyanlaşmasınagöremutlakabirdevalüasyonyapılmasıgerektiğini,kamusektörününfinansmanıiçinKITürünlerinezamyapılmasınınzorunluolduğunu,bunlaryapılmadıkçavebenzeriönlemleralınmadıkçabatıdünyasınınTürkiye’yehiçbiryardımyapmayacağını,oysaTürkiye’ninönemliboyuttadışdesteğeihtiyacıolduğunusöyledi.GörüşmedeBaşbakan,Woodward’ıdinlemekleyetindi.Fazlabirşeysöylemedi.AncakdurumubirkezdeBp1yetkilisininağzındanduymuşoldu.BuaradaWoodward’ın,Başbakandanönemlibiristeğiolacaktı:

—SayınBaşbakan,hükümetinizyenideğişmişolduğuiçinbenkendimekonularıyeterincebilenvegerçektenyetkiliolanbirmuhatapbulamadım.OysapolitikalarındışındabenimAnkara’dayapmamgerekenbazıteknikişlerdevar.Pekçokrakamındeğerlendirmesiniyapmakzorundayız.Ayrıcabanasüreklibirbilgiakımıgerekiyor.Sizdenistirhamım,banabualandayardımcıolacak,benimlebirlikteteknikkonulardatamyetkiliçalışabilecekbirgörevlininadınıbanabildirmenizdir.Puteknisyeninkimolacağıbenimiçinhiçönemlideğil.SizdenveyaMaliyeBakanı’ndantalimatalırvehükümetingörüşlerinidebanabildirir.

—OkeyMr.Woodward,MaliyeBakanıbuteknisyeninkimolacağınısizeenkısazamandabildirir.

WoodwardveKayaErdem,BaşbakanınyanındanayrıldılarveAnkaraotelinegittiler,Özal,Demirel’esordu:

—Abi,nedersiniz,kimiverelimbuadama?BenKaya’yıdüşünürüm.Zatenbaşkadagüveniliradamşuandapekyok.

—Peki,benismet’edurumubildireyim.

İsmetSezgin,KayaErdem’iAnkaraotelindeWoodward’ınyanındabuldurdu.

—Kaya,benBelediyelerDerneği’ndeyim.Banakadarhemengelebilirmisin?

KayaErdem,Woodward’danizinisteyerekMaliyeBakanı’nınyanmagitti:

—ŞimdiSayınBaşbakanlakonuştum,bundansonraWoodward’ateknikkonulardamuhatapsenolacaksın.Haydigöreyimseni…Başbakanbanadediki,buKayagalibaiyibirteknisyen,görevindekalsın,dedi…BizonuSSKGenelMüdürlüğü’ndenalırkendehaksızlıkyapmıştık,dedi.

DEMİREL’İNBASINTOPLANTISI

BaşbakanDemirel,8Aralıkgünüdüzenlediğibasıntoplantısındahükümetin,güvenoyualdığı25Kasımgünündenbaşlayarak100güniçerisindeyapacaklarınıilanetti.Türkiye’ninbirçıkmazdaolduğunukabuletmediğinisöyledi.“Zorluklarınvesıkıntılarınfevkalâdeciddiolduğutartışılmayacakkadaraçıktır.Meclislerdenvemilletimizdenbizegüvenilmesini,bizekrediaçılmasını,icraatımızınsabırlatakipedilmesiniistiyoruz.Millimeselelersaydığımızanarşiveenflasyonmücadelesindeherkesinbizeyardımcıolmasınıistiyoruz,”dedi.Demirelbubasıntoplantısında,anarşiveterörkonusunaözelbirağırlıkverdi.Ogünlerdecinayetleryinepeşpeşebirbiriniizliyordu.Prof.Dr.CavitOrhanTütengilbirgünönceöldürülmüştü.8Aralıkgünü,Başbakanınkafasında,alınacakekonomikönlemlerhenüztambirkesinlikkazanmamıştı,önlemleringenelhatlarıbelliydi.Woodward’layaptığıkonuşmadadagörmüştüki,dışarıdanyardımgelebilmesiiçinyüksekbirdevalüasyonveyenizamlaryapılmasıkaçınılmazdır.Demirel,bubasıntoplantısındaekonomikkonularadadeğindive24Ocakkararlarındanönceilksomutipuçlarınıverdi.Enflasyonlamücadeleveekonomikistikrarısağlamabakımından,monetervefiskaltedbirleretitizliklebaşvurulacaktır.Ayrıcabiristikrarprogramıuygulanacaktır.Fiyatlarınmâkulseviyelerdetutulmasıiçinmaliveekonomiktedbirleralınacaktır.İhracatıteşvikvedövizgelirleriniarttırmabakımındanyenitedbirlerebaşvurulacaktır.1979KasımayındaTürkiye’nintablosunuresmedenbazıözelliklerşunlardır:Yokluk,işsizlik,sekteyeuğramışyatırımhamlesi,değerinigenişçaptayitirmişpara,hemenhemenkilitlibulunanMerkezBankasıkasası,büyükaçıklanolandevlethâzinesi,zararabatmışKİT’ler.”

Demirel’inbasıntoplantısıyaptığıgün,BaşbakanlıktaTurgutÖzal,ismetSezgin,KayaErdemveHazineGenelMüdürüTevfikAltınok’unkatıldıklarıbirtoplantıdüzenlendi.Demireltoplantıdaşöylededi:

—Ekonomiyiyenidendüzenlemekiçinbazıacilçalışmalaryapılacak.BuişiTurgutgötürecek.TeknikkonularlaTurgutmeşgulolacak.

TurgutÖzalkollarısıvamıştı.BaşbakantarafındanWoodward’ın“teknikmuhatabı”olarakbelirlenenKayaErdem’lebirlikteçalışmalarıbaşlattı.Yapılanişlersonderecegizlitutulacak,hazırlıklardanhiçkimseye,özellikleMerkezBankası’nahaberverilmeyecekti.MerkezBankasıBaşkanıAydınoğlu,Ecevitdönemindebugörevegetirilmiştivekendisininçalışmalarakatılmasıdurumundaolaybasmasızabilir,yadabaşkasorunlarçıkabilirdi.BuaradaKayaErdemdeWoodward’lateknikgörüşmelerebaşlamıştı.Bazençeşitlibilgilerverakamlargerekliolduğuzamanbunlarıya

Özal,yadaErdemilgilikuruluşlardanistiyorlar,ancakniçinistediklerinisöylemiyorlardı.,MerkezBankasıdabirşeyolacağınıhissediyordu,ancakneolacağını,neleryapıldığınıbilenhiçkimseyoktu.BirsabahTurgutÖzal,HazineGenelMüdürüTevfikAltınok’uevineçağırdı…“BanaKÎT’leribiranlatbakalım.”dedi.Maliye’ningençbürokratlarındanolanAltınok,müfettişlikgörevindensonrabasamaklarıhızlatırmanmışvekısasüreiçerisindeKIT’lerleilgiliHazineGenelMüdürüolmuştu.(DahasonraHazineGenelSekreterioldu).Altınokbudurumuyadırgadı.Kendisininbürokratanlayışınatümüyletersdüşenbirdurumlakarşılaşmıştı.BaşbakanlıkMüsteşarı,MaliyeBakanıveMüsteşarıvarken.HazineGenelSekreterioıadadururken,hiçkimseyesormadankendisinievineçağırıyorvcbilgiistiyordu.Tevl’ikAltınok,Özal’aKIT’lerivebukuruluşlarıniçindebulunduğudurumuayrntılanylaanlattı.KIT’lerinTürkekonomisiiçingerekliolduğunusöylediveşöylededi:

—BukuruluşlarolmasabugünTürkekonomisiacabaneredeolurdu?Bunundahesabınıyapmaklâzımdır.Ancakbunlarınbütçeyebüyükbiryiikolduğudaaçıktır.KIT’lereyapılansübvansiyonunbüyükbirbölümüözelsektöreyaramaktadır.Çünkübunlarınürettiğimalvehizmetlerinönemlibölümüözelsektörtarafındankullanılmaktadır.

—Zamyapılmasınataraftarmısın?

—Başkaçaregöremiyorumefendim…

TurgutÖzal,TürkekonomisindeKIT’lerindurumukonusundaciddikuşkularasahipti.Bunlarınpekçoğunungerekliolduğunainanmıyorvedevletinsırtındabirkamburolduğuinancınıtaşıyordu.HeleözelsektörünüretimalanındaçalışmasınısürdürenKIT’leretümüylekarşıydı,örneğinhiçbirkamukuruluşu,tekstilüretiminegirmemeliydi.Bunlarıözelsektöryapardı.AncakbtinlarkökleşmişkuruluşlardıveTurgutÖzal’mbudüzenideğiştirebilmekiçinnezamanı,nedeolanağıvardı…Altınok,Özal’mevindençıkıncadoğrubakanlığagitti.Bakanını,müsteşarınıveHazineGenelSekreteriniayrıayrıdolaştı:

—“Efendim,busabahbeniTurgutbeyevineçağırdıveKtT’lerianlatmamıistedi.Sizlerehaberveremedengittiğimiçinözürdilerim.Kendisibanaşunlarısordu,bendekendisineşunlarıanlattım,şubilgileriverdim.Haberinizolsun.”

SENHESAPYAPMASINIBİLİRMİSİN?

TurgutÖzal’ın,DemirelveMaliyeBakanlığıyetkilileriyleyaptığıgörüşmelersürüpgitti.Aralıkayımailkyarısında,artıkekonomikalandaııclcr

yapılabileceği,açıklanmasızorunludurumagelenistikrarprogramınınhangihususlarıkapsayacağıgibikonDemircivoÖzal’ınkafasındayavaşyavaşoluşuyordu.Jzal,artıkrahattı,çünküBaşbakan,WoodwardileyaptığıkonuşmadadışdünyanınTürkiye’denneleristediğiniduymuş,bunundaoU’-undeekonomiyihiçdeğilseteknikaçıdankendisinebırakmıştı.Ancakbuaşamadansonradayapılacakişlervardı.Rakamlarveverilerüzerindedahaçokçalışmak,olayıeninceayrıntısınakadaıoirkezdedevletinarşivindengörmekgerekiyordu.OgünlerdeTürkiye’ninsadecepetrolfaturasıavcH250milyondolartutuyorduveMerkezBankası’ndadövizmiktarıhiçbirzaman50milyondolarıgeçmiyordu.Temelmallardışındaülkeninyurtdışındansağlamasıgerekenpekçokşeyvardı,örneğinsilahlıkuvvetlerinçokacilgereksinmeleribulunuyorduvebunlariçinbiledöviztransferiyap’lmasımümkündeğildi.Birkaçbindolarlıkhammadde,yadayedekparçaiçindövizbulunamıyorvedevletinfabrikalarıüretimidurdurmakamiı;:vlakalıyordu,özelsektöriseişinkolayınıbulmuştu.DolarlarTahtakalepiyasasındansağlanıyorveyurtdışındasatıcıfirmayakaraborsadansağlananbudövizlerödenerekbirmiktarmalgirişisağlanabiliyordu.1977yılırdaikinciMChükümetininBaşbakanıDemirel,Türkiye’nin70cent’emuhtaçolduğunudahaozamanaçıklamış,ancakişinüstesindengelememişvedahasonrahükümetibırakmakdurumundakalmıştı.(Demirci’in1977yılındasöylediği“70cent’emuhtacız”sözüşuradangeliyordu:Hacıadaylarıiçindövizaranırken,bunlaradevletancak35-40milyondolarverebildi.AncakdövizalamayanvebuyüzdenhaccagidemeyecekolanhacıadaylarıMerkezBankası’nıbastılarveAnkara’dahükümetiprotestoyürüyüşüdüzenlediler.Aynıgünlerde,MerkezBankasıtarafındanbiryabancıbankayaverilen70centtutarındabirödemeemri,karşılığıolmadığıgerekçesiylegeri’çevrildi.DurumçokgizlitutulduvesadeceBaşbakana,işinciddiyetinianlatmakiçinduyuruldu.HacıadaylarınındavranışınıkınayanDemirelozamanbirhatırlatmayaptıveTürkiye’nin70cent’emuhtaçolduğubirdönemdehacılaramilyonlarcadolardövizverilmesininçokönemlibirolayolduğunuvurguladı.E.Ç.)TurgutÖzal,Ankara’yageldiğizaman,elininaltındagüvenebileceğibirkadroyoktu.Maliyeüstbürokrasisibüyükölçüdedeğiştirilecekti.Bukesindi.AncakKayaErdemveTevfikAltınokdahaılımlı,particilikleilgisiolmayanteknisyenlerdi.DPT’yegetireceğiyenikadrolarişipekfazlabilmiyorlardı.NitekimÖzal,24OcakKararlarıhazırlanırkenDPT’dençokazyararlandı.Sadecebazıteknikbilgileristedi.MerkezBankası’nahiçgüvenmiyorduvebuyüzdenAydınoğlu’nu,kararlarınalındığıgünekadartümüyledevredışıtuttu.MaliyeBakanıismetSezginiseogünlerdekiçalışmalarınınağırlığınıparlamentodakibütçegörüşmelerineverdiğiiçin,TurgutÖzal’laMaliyeBakanıarasındabuanlamdaciddibirdiyalog,görüşalışverişifazlaolmadı.Sezgin,sonunakadargelişmeleribirparçadaolsadışarıdanizlemekdurumundakaldı.Özal’ınkafasındadoların

70lirayayükseltilmesifikriyavaşyavaşkesinlikkazanırken,işinbuyönünüDernirel’indebenimsediğiortayaçıkıyordu.BirgünÖzal,HazineGenelMüdürüAltınok’uevineçağırdı:—Arkadaş,senhesapyapmasınıbilirmisin?

—Hayrolaefendim,nehesabı?

—ŞimdişuKÎThesaplarındadoların70liraolduğunufarzederekbirgelirgidertablosuhazırlayalım.

—Efendim,bizdeTürklirasınındolarkarşısındakiherbirliralıkdüşüşüdurumundabuişnegetirir,negötürürdiyehesaplarvardır.Ancakdoları70liraolarakhiçdüşünmemiştik.Böylebirhesapdaelimizdeyok.

—Pekiöyleyse,senşimdibirdebunagöreyaphesaplarınıbakalım.Eğerdoları70lirayaparsakbuişKÎT’lerenegetirir,negötürür,yüküneolurbirbilelim…

—Derhalyaparızefendim.”

AncakTurgutÖzaltedbirlibirinsandı.Altınok’uuğurlarkenküçükbiruyandabulunmayıdaihmaletmedi:

—“Şimdisanaböylesöyledimdiyedoları70lirayapacağızfalandiyedüşünmehaa…Bensadeceeldebirdenemeolsundiyeistedimbunu…Ayrıca,seninleherkonuştuğumuzşey,tamamenaramızdakalmalıdır.”

Özal,kendisineenyakınçalışmaarkadaşıolarakseçtiğiKayaErdem’learasındahiçbirkonudagörüşayrılığıolmadığını,Erdem’indehazırlanacakbiristikrarprogramınıyürektendestekleyeceğinigörmüştü.

—Turgutbey,bugünekadarhiçbirhükümetciddibiristikrarprogramıuygulayamadı.CHPdönemindedeböyleoldu.Hepkararlaralındı,ancakuygulamayagelinceişdeğişti.Buyüzdenitibarımızıkaybettik.DışarıdaveburadabuadamlarınkarşısındanelerçektiğimizibirbizbilirizbirdeAllahbilir.Buiş’böylegitmez.Eğerciddibirprogramhazırlanırveciddiyetleuygulanırsa,bubunalımdançıkarız.Yoksabuişbitmiştir.Busonşansısizkullanacaksınız.

—BendeaynenböyledüşünüyorumKaya.Buişiyapacağızinşallah.Buseferarkamızdabaşbakanındadesteğivarveodaciddibirprogramhazırlanmasıgerektiğineinanıyor.”

Özal,ErdemveAltınoktarafındanhazırlananlistelerdebirkaçgüniçerisindeortayaçıktı.Dolar70liraolduğutakdirdeKIT’lerinvekamukesimininfinansmanıiçinenaz360milyarliraekgelireihtiyaçvardı,ÖzalbudurumuevindebirgeceuzunuzundüşündüveDemirel’indebukonudaitiraz

etmeyeceğinidüşünerekkesinkararınıverdi:“Dolar70liraolmalıydı.”Demirel’ebuöneriyigötürecekti.BukonudaIMFilepazarlığagirerserakamınbirmiktarindirileceğinibiliyordu.AncakWoodward’mbazıtekniktoplantılardakullandığı“55-60lira”sözlerinihiçdikkatealmayacakveşoketkisiyaratacakbiruygulamahazırlayacaktı.KayaErdem’ebukonudakifikrinianlatırken,“Hiçpazarlıketmeyeceğiz.Çünkürakamınekadaryukarıdatutarsakokadariyiolacak.Birkereyaparızamaiyiyaparız,”dedi.Woodward’laKayaErdemdeiyiişilişkileriiçerisinegirdiler.IMFheyetibaşkanı,artıkresmibirmuh?ıbıolduğuiçinsevinçliydi.BirgünÖzal’modasında,BaşbakanlıkMüsteşarYardımcısıHaşanCelalGüzel’indebulunduğubirüçlügörüşmedeşunusöyledi:

—“Mr.Özal,buişçokiyioldu.Birtekkişiylemuhatapoluyorumveçokyararlıoluyor.Bundanöncekihükümetdönemindebukonudaçoksıkıntılarımoldu.ZiyaMüezzinoğlu,HikmetÇetin,BilsayKuruç,hepfarklışeylersöylerlervefarklıgörüşlerisavunurlardı.Artıkböylebirdurumolmadığınıgördüğümiçinçokmutluyum…

—Mr.Woodward,bizidaredeiyibirkoordinasyonsağlamayıvebazıişleritekeldenyönetmeyibenimsemişinsanlarız.Bundansonradahiçbirsorunçıkmayacaktır.Senhiçmeraketme,rahatrahatçalışmanabak.”

Çalışmalarartıkhızlanmıştı.AnarşiveterördışındaDemirelekonomikkonularladasıksıkilgilenmekdurumundakalıyor,başbakanlıktakurulanbirkomiteyokluklarkonusuylauğraşıyordu.DevletBakanıEkremCeyhunbaşkanlığındakibukomitedeDemirel’inözelKalemMüdürüKemalGücüyenerdefiilençalışıyordu.Buaradaakaryakıtkıtlığıhadsafhayaulaşmıştı.Başbakanlıkbinasınadabirkaçgünfueloilbulunamadıve’herkespaltolarlaçalışmakdurumundakaldı.MerkezBankası,bölükpörçükgelendövizlerinereyeharcayacağınışaşırmıştı.Başbakan’ilkönceliğinakaryakıtvebitkiselyağdarlığınıgidermeyeverilmesiniemretmişti,amadövizyoktu.Demirel“aradabirgelen”petroltankerlerininneredeolduğunumakamındanizliyor,transferedilecekdövizinakıbetinisoruyordu:

—“Nassmkardeşim,eyimisin?

—Sağolunefendim,”iyiyim.

—Irak’adöviziyolladınızmı?

—Sayınbaşbakanım,MerkezBankası30milyondolarıdenkleştireftıedi,şimdibazıbankalarındövizinialmayaçalışıyoruz,amaonlardadaçıkışmıyor.ZiraatBankası’ndabirazmarkvardıamabizeşuandadolarlâzım.

—Kardeşim,bugünCuma…BuişibugünyetiştiremezsekişPazartesi’yekalır.TankerYumurtalık’tabekliyor,değilmi?…Peşinparayıgörmeden

doldurmuyorlardeğilmi?Pekikardeşim,buişsanaemanet,birşeyolursabanabilgiver…Gözlerindenöperim.”

DAHAFAZLAZAMYAPACAĞIZ

İstikrarprogramınınçatısıyavaşyavaşbellioluyordu.Dolar70liraolacak,bunakarşınKlTzamlarıIMF’ninistediğindendahafazlatutulacaktı.BukonuÖzalveErdemarasındasıksıkgündemegeldi.Yapılançalışmalardayaklaşık400milyarliralıkbirzampaketihazırlanmasıkararabağlandı.Buaşamadateknisyenlerdevreyesokulduveşeker,çimento,demirçelik,tekelürünleri,THY,DevletDemirYolları,gübre,akaryakıt,kömür,DenizYollarıgibikamukesimitarafındanüretilenaklagelebilecekhermalvehizmetinfiyatıyenidenbelirlenmeyebaşlandı.Bukonudahiçkimseningözününyaşınabakamayacaktı.Malıyadahizmetikullanan,bedelinideödeyecekti.Enbüyükaçıkgübresektöründeydiveoranolarakenbüyükzamburadayapılacaktı.Ayrcabundansonrahorkuruluş,bazıtemelmalvehizmetlerdışındakendifiyatınıkendisisaptayacakvebuişhükümetinsiyasaltercihlerindenuzaktutulacaktı.Hertürlüfiyatkontrolkararlarıkaldırılacak,serbestpiyasaekonomisinegeçilecekti,ihracatıarttırmakiçinyeniteşvikmekanizmalarıgetirilecek,TeşvikUygulamaDairesiileYabancıSermayeDairesiTurgutÖzal’milkmüsteşarlıkdönemindeolduğugibiyenidenDPT’yebağlanacaktı.KoordinasyonKuruluileParaKrediKuruluyenidenkurulacakvebunlarınherikisideBaşbakanlıkMüsteşarının,yaniTurgutÖzal’ınbaşkanlığındaolacakıı.Buikikurulhertürlüekonomikkararyetkisiiledonatılacak,başkabirdeyişleekonomikyetkilertümüyleÖzaltarafındankullanılacaktı.TemelilkeleribunlarolanyeniprogramTurgutÖzaltarafından,KayaErdem’inveazsayıdadiğerteknisyenlerindekatıldığıtoplantılardabelirlendi.AncakkararlarıheryönüylebilentekuzmanKayaErdem’di.Özal’ınsağkoluolarakçalıştı.Bunundışında,Özal’ınevindehazırlananprogramiçinbazıteknisyenlervebürokratlardazamanzarftançağrıldılar.Kendilerindenbilgialındı,neyapılacağısöylenmedenrakamlaristendi,tablolarhazırlatıldı.Kararnamevetebliğtaslaklarıyazıldı.MakamındaçalışmayıpeksevmeyenTurgutöza),ekibigenellikleevinetoplarvesabahınerkensaatlerinekadarburadaçalışılırdı.EşiSemrahanımkonuklaraçayservisiyaparvegerektiğindeyemekhazırlarkentoplantılarıizler,bazendekendigörüşleriniaçıklardı.Teknisyenolmamaklabirlikte.Semrahanımhazırlananistikrarprogramınıheryönüylebilençokazsayıdakikişilerdenbiriydi,çünküçalışmalarınheraşamasındahazırbulunmuştu.TurgutÖzal,evindeyapılanbu,çalışmalarsırasında,yanındakimolursaolsunsoldizkapağıyırtıkolanmavipuanlıpijamasınıgiyerverahatınabakardı.Pijamasıyıkandığızamanise,eşofmanınıgiyerdi.(Ancak,

başkapijamalarıdavardı).ÇalışmalarkonusundaBaşbakan’asüreklibilgiverilirveonundagörüşlerialınırken,Woodward’layapılangörüşmelerdebiryandansürüyordu.ProgramınçatısıortayaçıktıktanveDemirel’indeolumlugörüşüalındıktansonra,13AralıkgünüÖzal,Woodward’ıyanmaçağırdı:

—“BakWoodward,bizseninistediğingibibiristikrarprogramıhazırlıyoruz.Bunusanadahaöncedebirkaçkezihsasettik.Şimdibuprogrambüyükölçüdehazır.Şimdibuişioturupseninlekonuşalım.Bizbuişiyapacağız.

—Kurkaçliraolacak?

—Şimdibensanakaçliraolacağınısöylemeyeceğim.Amasenindüşündüğünrakamlarüzerindeanlaşacağız.Bukonudahiçbirpazarlıkdayapmayacağımseninle.Çünkübizdüşündükvegördükki,yeterlibirkurayarlamasıyapmamızşarttır.işibuseferçokcidditutacağımızıbil.Amabanaşimdirakamsorma.Bukonudaşimdidennekendimi,nedehükümetibağlayamam.

—Yeterlibirrakamolacakmı?

—Sanaokdiyorsambanagüven.Zatenbirbirimizekarşılıklıgüvenduymazsakbuişinesengötürebilirsin,nedeben…Rakamtatminedicidir.

—BunaçoksevindimMr.Özal…Kamukesimininfinansmanıkonusundanegibikararlaravardınız?

—Onudaanlatacağım…ZamlarkonusundaseninleayaıgörüştedeğilizWoodward…

—Niçin?

—Senbizden160milyarliralıkbirzamistedindeğilmi?

—Evet…Çokmuolur?

—ÇokolmazWoodward,tamtersineazolur…100milyarbenikurtarmaz.Bensana400milyarlıkzamyapacağım…Buyetermi?Hemdeöylebirekonomikdüzenkurulacakki,heıkamukuruluşuartıkfiyatınıkendisibelirleyecek.Yanikararlaralındıktansonrakamukesimininfinansmanihtiyacıkarşılandığıgibi,ondansonradafiyatlarhükümetlerintercihiyledeğil,kuruluşunkendisininvereceğikararlaarttırılacak…

—ŞakayapmıyorsunuzdeğilmiMr.Özal?

—Şakayapmıyorum,şakayapacakbirortamdadeğiliz.Durumciddi.”

Woodward,konuşmanınburasınagelindiğizamanyüzükıpkırmızıbirbiçimdeayağakalktı.Heyecandanellerititriyordu…“OhmyGod,thisisexcellent.”(AmanAllahım,buharika…)diyebağıranveheyecanınıbirtürlüyenemeyenWoodwardsordu:

—Mr.Özal,buradabirgizlitelefonvarmı?

—Neyapacaksıngizlitelefonu?

—Yanihiçkimsenindinlemediğineeminolduğunuzbirtelefonvarmıdiyorum?

—Neyapacaksın,kiminlekonuşacakin?

—Larosire’yi(IMFBaşkanı)arayıpdurumubildirmemlâzım…Bubenimiçinçokbüyükbirhaberdir.Ancaktelefondinlenirsebugörüşmeyibaşkalarıd”;öğrenebilir.Başkandabuhaberiduyuncasevinecektir.”

Woodward,Özal’danbuhaberiduyuncaniçinbukadarsevinmiş,heyecanlanmışvehemenbirgizlitelefonaramayabaşlamıştı?Türkiye’yiçoksevdiğiiçinmi,yoksaTürkekonomisininalınacakbukararlardansonragerçektenkurtulacağınainandığıiçinmi?Sevinmenedenisuydu:Türkhükümetmi,IÎJF’ninistediklerinerazıedemedengeridönerse,kendisiiçinbirbaşarısızlıkolurvebudurumsicilinideolum:;uzyöndeetkilerdi.Kendisineverilengörevibaşaramamışveeliboşdönmüşbiruzmanolaraknitelenirdi.AncakşimdiTürkiye,IMF’ninistekleridoğrultusundakararlaralırsaWoodwardişinibaşarmış,kendisineverilengöreviyerinegetirmiş,iknakabiliyetinivegörüşmecilikyeteneklerinikanıtlamışbirkişiolacakvesicilineolumlubirnotdüşülecekti.IMF’deçarkböyledönerdi.Düzenböylekurulmuştu.Özal,IMFheyetibaşkanmaalınmasıdüşünülendiğerekonomikönlemlerianlattıkçaWoodward’ınhayranlığıdahadaarttı.Türkiyeartıkliberalekonomiuygulamamabaşlıyor,IMFdoğrultusundakararlaralınmasıciddibirbiçimdedüşünülüyordu.

—“ÇokgüzelMr.Özal,çokgüzel.”Lütfenbenimbirtelefonetmemisağlayınhemen…

—Woodward,şimdibirdakikadurbakalım…Biliyorsunbizyenibirhükümetiz.Buişinteknikyönütamam.Amabirdesiyasiyönüvar.Yenihükümetolduğumuzgibi,üstelikazınlıkhükümetiyiz.Bizbuişleriyapmasınayapacağızda,buişinriskininçokbüyükolduğunusendebilirsin.Siyasetarenasındaadamıyiyipbitiriverirler.Tepetaklakgidersin.

—Haklısınız.Bununpolitikriskininçokbüyükolduğunubiliyorum.Ancak,eğeralabilirsenizbunlartarihegeçecek,çokcesurkararlarolacaktır.

—Şimdiişinöbüryönünegelelimbakalım…Bizbuişleriyaparsaksizkarşılığındanevereceksiniz?Banabuişiyaptıktanhemensonra1milyardolarlâzım.Bunusağlayabilirmisin?Yoksaçarkbaşkatürlüdönmez.Bukararlanilanettiğimgün,benimelimdetransferleriaçabilmekiçin1milyardolarolmasılâzım…işinbirdebuyönünükonuşalım.

—BizIMFolaraksizeikidilimibirdençekmehakkıtanıyabiliriz.Telaficdicifinansmankolaylığınıdaeklersek,bizden200milyondolarkadargelebilir…Türkiye’yehenüzverilmeyen100milyondolarlıkbirAmerikanyardımıvar.Bununverilmesinisağlamakiçinhükümetebaskıyaparız.

—Etti300milyondolar.Buyetmez.

—Yabancıbankalardanalacağınız200milyondolarlıkbirbölümvar.BukredininserbestbırakılmasıiçinIMFolarakbankalarlakonuşuruzveonlarıiknaetmeyeçalışırız.

—Oiş,bugünküortamdabirazzorolurama,diyelimkioldu…Eder500milyondolar.Budayetmez…SizAlmanlarıIMFolarakbirazsıkıştırabilirmisiniz?Oradandabirşeylergelebilir…

—Mr.Özal,Almanhükümetyetkilileriyledekonuşuruz.Elimizdengeleniyaparız.

—Peki,başka?

—Şuandabaşkayok,Mr.Özal.”

***

Woodwardogece,Ankaraotelinden,“hiçkimsenindinlemediğibirtelefondan”IMF’yiaradıveyönetimkurulubaşkanıLarosiereilekonuştu:

—“BayBaşkan,buradahükümetyetkililerioldukçaciddibirçalışmaiçerisindegörünüyorlar.BaşbakanlıkMüsteşarlığınaatananTurgutÖzalilebugünbirgörüşmeyaptık.Kendisioldukçaolumlubiryaklaşımiçinde.Durumunçokciddiolduğunubiliyor.

—Bukişitamyetkilimikararvermekonusunda?

—SanırımteknikkonulardatamyetkiliBayBaşkan.Siyasikaranhükümetverecekama,Başbakanaçokyakınbirinsar.Orayatamyetkiliolarakgetirilmişdurumda.Bugünkurkonusunukonuştuk.Bizimistediğimizdoğrultudabirayarlamayapılacağınıaçıkçasöyledi.Kamukesimifinansmanıiçindeciddibirprogramhazırlıyorlar.

—Görüşmelerdeönemlibirpürüzvarmı?

—Şuandayok.Bazışeylerinyapılmasıgerektiğineinanıyorlarvebanahakveriyorlar.Karşılıklıgörüşlerimizarasındabellibirfarklılık,anlayabildiğimkadarıylayok.Başbakanladagörüştüm,ondadaaynıhavayısezdim.Durumunçokciddiolduğunuherkesbiliyor.Yalnız,bugünÖzaldasöyledi,bukararlaralındıktansonrabellimiktardanakitparayaihtiyaçlarıolacak.Bununneredenvenasılkarşılanacağınıısrarlasordu.

—Kararlarınezamanaçıklayacaklar?

—Onuhenüzkonuşmadık.Amasanıyorunjşuandakendileridebilmiyorlar.Programınhenüzsâdeceanahatlarıvar.Henüzhükümetegötürülmüşdeğil.AncakBaşbakanındestekolduğunukesinbiliyorum.Şimdisorunşurada:Buadamlarciddibirprogramaçıklarsa,bizimkredibulmakonusundakikatkımızneolabilir?Özal1milyardolaristiyor.Bugünbirhesapyaptık,bizimvereceğimiz,bankalardanalınmasımuhtemelolan,Amerikanhükümetininverebileceği,hepsigerçekleşirse500milyondolanancakbuluyor.Bukonudabizdenyardımistiyorlar.

—SenonlarasöyleCharles,bizelimizdengelenherşeyiyapanz.YeterkiiyiLirprogramhazırlansınveciddiolarakuygulansın.BukonuyuseninleWashington’adöndüğünzamandahaaynntılıkonuşuruz.”

***

TurgutÖzal,aradaDemirel’edanışarakçalışmalarınısürdürürveprogramıtümaynntılanylahazırlarken,Woodwardeskialışkanlığıilesıksıkyeniönerilergetiriyordu.Bunlannbaşındafaizkonusuvardı.IMF,ogünlerinenfslasyonortamıiçerisindefaizleriyeterlibulmuyorvearttınlmasınıistiyordu.ö?alveErdem’inbirgörevideWoodward’ıyatıştırmaktı…

—“BakWoodward,buprogrambizimveTürkiye’ninsonşansıdır.Senhiçmeraketme.Ortayaiyibirprogramçıkacak.Faizkonusundasöylediklerineaynenkatılıyoruz.Buortamdafaizlerinenflasyonunçokaltındakalmasıiyideğildir.Ancakbuçokkritikbirkonudurvebizbuişidahasonraelealacağız.Buyöndenhiçkuşkunolmasın.Şimdibirdenbirefaizleriyükseltirsek,ekonomininbunukaldırmayacağımdüşünüyoruz.Başbakandaböyledüşünüyor.Faizişinibizebırak,bukonuyubirazdahainceleyelim…Senşimdibizeparabulmayabakda,buaçıklayacağımızprogramıdoğrudürüstuygulayalım.Vergikonusunagelince,bizhükümetolarakbukonudaüzerimizedüşenherşeyiyapacağız.AncakbukonudasonsözüParlamentosöyleyeceğiiçin,vergikonusundasanabirgüvenceveremiyoruz.”

İstikrarprogramıbüyükölçüdehazırdı.Woodward,yapılacakzamlarladevletesağlanacakgelirmiktarının400milyarliradolaylarındaolacağını,paketindiğerayrıntılarınıvedevalüasyonyapılacağınıartıkbiliyor,doların65-70liraolacağınıdatahminediyordu.Ancakburakamkendisineresmensöylenmemiş,sadecehissettirilmişti.Aslındasöylenseididesonuçdeğişmezdi.Türkyetkililerbukonudabirazdahaesnekolmayı,kesinkaranprogramaçıklanmadanönceyapılacaktercihtensonrabelirlemeyiuygunbulmuşlardı.Hıristiyanâlemininnoeltatiliyaklaştıkça,IMFheyetindekiler,Washington’a,ailelerininyanınadönmekiçinsabırsızlanmayabaşladılar.Dönüşiçin17Arrlıkgünübelirlendi.Ankara’dakalışsüreleri3Aralıkgünündenbuyanaoldukçauzamış,buaradayoğungörüşmeler,pazarlıklaryapılmıştı.Woodward,Ankara’dakaldığısüreiçerisindedurumuiyi

değerlendirmişveçokiyitanıdığıMerkezBankasıBaşkanıİsmailHakkıAydınoğlu’nahiçuğramamayıtercihetmişti.KurtIMF’cidurumuanlamıştı.Belkidebukonudadahaöncedenkibarcauyarılmıştı.Woodward,Ankara’danayrılışındanbirpünönce,Aydınoğlu’ndanrandevuistediveMerkezBankası’nageldi..Kahveleriniiçerlerken,sözdönüpdolaşıpekonomikdurumageldi.Aydınoğlubuçalışmalaryapılırkentümüyledevredışındaolduğuiçin,bazıkokularalıyor,bazıkararlarıtahminediyor,ancaksoracakkimsesiolmadığıiçinnelerolupbittiğinibirtürlüöğrenemiyordu.

—Mr.Aydınoğlu,hükümeteğersöyledikleriniyapabilirse,çokbüyükparalaralabilirdışarıdan…Çokiyibirprogramhazırlanıyor…Çokdoyurucu…

—Evet,tahminediyorum…iyibirprogramolacak.Görüşmelernasılgeçti?

—Tahminleriminüzerindeiyiolduherşey…Mr.Aydınoğlu,sizbundansonraneyapmayıdüşünüyorsunuz?Bugörevdekalmayaniyetinizvarmı?

—Kalacağım.Ayrılmayahiçniyetimyok.”

DEMİREL,WOODWARD’LAYENİDENGÖRÜŞÜYOR

Aynıgünakşamüstüsaat17’deWoodward,BaşbakanDemireltarafındanbirkezdahakabuledildi.IMFheyetiAnkara’danayrılmadanbirgünönceyapılanbugörüşmeyeTurgutÖzaldakatıldı.Üçkişi,Çankaya’dakibaşbakanlıkkonutundagecesaat21’ekadar,tamdörtsaatkonuştular.

—“SayınBaşbakan,Ankara’danyarınayrılmadanöncesizibirkezdahagörmekvesondurumkonusundasizebilgisunmak,ayrıcagörüşleriniziöğrenmekistedim.Anladığımkadarıylaistikrarprogramıartıkbüyükölçüdehazırdır.Gerekliolanveçokgecikmişbulunandevalüasyonyapılacaktır.Kamukesimininfinansmanı,yapılacakzamlarlasağlanacaktır.Mr.Özalileçokverimlibirişbirliğiiçerisindeçalıştık.Türkekonomisinikurtarmakiçinbaşkaçarenizolmadığınadair,siziteminetmekisterim.Ancakprogramınşuandatamamolduğunusizesöyleyemem.Eksikyönlerivardır.BunlarıenkısazamandabizimledegörüşerekMr.Özaltamamlarsaçokdahaiyiolur.

—Nedireksikler?

—Faizlerinyükseltilmesivardır.Paranızındeğerinin,içeridekienflasyonladışarıdakienflasyonunfarkıoranındakısaaralıklarladüşürülmesikorkarımkişarttır.Bugünhangideğerikoyarsanızkoyun,buenflasyonudurduramadığınızsüreceparanızındeğerinindüşürülmesigerekecektir.Benceeniyisi,buişibellibirformülebağlamakvesıkaralıklarlakurayarlamaları

yapmaktır.

—Mr.Woodward,faizkonusunaşuandagiremeyiz.Belkikararlaraçıklanırkenküçükbazıarttırmalaryapmamızmümkünolur.Devalüasyonise,Türkiye’deçokhassasbirkonudur.Yeniaçıklayacağımızkursizitatminedecektir.Sonrakigelişmeleri,dahasonraneleryapılabileceğinizamanlagörürüz.Benşimdibukonudabirtaahhüttebulunamam.

—FakatSayınBaşbakan,buikihususyerinegetirilmezseaçıklayacağınızprogramyerineoturmazveeksikkalır.Eksikkalmışbirprogramınuluslararasıkuruluşlardangöreceğidestekise^takdiredersinizki,çokfazlaolamaz.Ekonominizindurumubizimtahminlerimizindeötesindekötüdür.Bununiçinuzuncabirsüreönemlifedakârlıklaryapmakgerekecektir.

—Bizbukararlarlayeterincefedakârlığızatenyapıyoruz.Bunlarınbizeolumlupuankazandıracağınısanmayın.Amaekonomiyikurtarmakiçingerekenherşeyiyapacağız.Bundanbaşkaalternatifolmadığınıdaçokiyibiliyoruz.Saçıuzamış,tıraşıgelmişbirinsanmneresikesilecekseorasınıkeseceğiz.Yahut,elbiseyırtılmışsa,neresineyamakoymakgerekiyorsaorasınakoyacağız.Yalnızsizbizenevereceksinizbununkarşılığında?^

—BizIMFolarak200milyondolarkadarverebilirizsanıyorum.Tabiiayrıcabankalarla,Amerikanhükümetiyledekonuşupburalardançekmenizgerekenkredileriçabuklaştırmayaçalışacağız.

—BuişçabuklaştırmayaçalışmaklaolmazMr.Woodward.Benbukararlarıaçıkladığımgün1milyardolarıcebimdegörmeliyimki,başarılıOıayım.BizbuişiTurgut’la1970yılındadayaptık.Dövizolmasaydıozamandabaşarılıolamazdık.Sizinverdiğinizbugüvenceleryeterlideğildir.

—DahafazlasıiçinsizeşuandasözveremiyorumSayınBaşbakan.AncakWashington’agidincebitkonuyuciddiolarakelealacağız.KonuyubaşkanımızLarosiereiledekonuştum.OdaTürkiye’yeyardımetmekiçinelindengeleniyapacak.Bizegüvenebilirsiniz.

—Sizegüveniyoruzda,memleketinhalinigörüyorsunuz.Hiçbirmalyok.Benönccpetrolden,yağdanbaşlayıpmemleketeithalatyapacağımki,halkbuişinbiryararınıgörsrün.Stokçulukalmışyürümüş.Bunukırmamlâzımönceithalatyaparak…Bununiçinde1milyardolaraihtiyacımvar.”

Konuşmadadahasonranerelerdennekadarparabulunabileceği,IMF’ninbukonudabaşkaneleryapabileceği,Türkiye’ninyapmasıgerekenhususlartartışıldı.Türkiye’ninkapısınadayanmışdışborçlarınbüyüklüğünden,bunlarınmutlakaertelenmesigerektiğindensezedildi.Saatlercesürentoplantıbittiğizaman,hazırlananistikrarprogramıkonusundaikitarafdagörüşbirliğinevarmıştı.AncakWoodwardfaizveTürkparasınındeğerininsürekli

olarakdüşürülmesigibiikikonunundaprogramdayeralmasıgerektiğigörüşünüdeğiştirmemişti.Demirel,Woodward’ıuğurladıktansonra,özeldanışmamMehmetDülger’inyanmageldiveşunusöyledi:

—“Keçigibiinatçıbirİngiliz.Bumemleketbatmaz…Bizbumemleketikurtarırızkardeşim…Allahkimseyikimseyemuhtaçetmesin.Bukadarkatıolunmazki.”

Woodwardise,17AralıkgünüAnkara’danayrılacağısıradakendisinegörüşmelerinnasılgeçtiğinisoranbirgazeteciye,gülümseyerekşöylediyordu:

—“Nasılgeçtiğiniyakındagörürsünüz.”

KARARLARHAZIR

Woodward’ınAnkara’danayrılmasındansonraTürkyetkililerbaşbaşakaldılar.Neyapılacaktı,buekonomikaçmazdankurtulmakiçinbaşkanegibiönlemlerinalınmasıgerekiyordu?Türkiye’yeyeterincedışkaynakbulmakzorunluydu.Bukaynaknereden,kimlerdensağlanacaktı?BiryandandaekonomikkonularlailgilibürokrasidegereklideğişikliklerinyapılmasıveCHPdönemindenkalankadrolarıntemizlenmesigerekiyordu.AralıkayınınortalarındaErtuğrulKumcuoğlu,BütçeGenelMüdürlüğü’neresmenatandı.MaliyeBakanlığıMüsteşarıVuralGüçsavaş,HazineGenelMüdürleriAyselöymenveÇetinHacaloğlu’nungörevdenalınmakararnamelerisevkedildi.BunlarınyerineTunçBilgetveCengizAlpergetiriliyordu.Ancakbazıkararnameleringecikmesi,ekonomikbirprogramıgizlicehazırlamaktaolanTurgutÖzal’ıkuşkuyadüşürüyordu.BaşbakanlıkMüsteşarYardımcısıHaşanCelalGüzelkendisine,göreveilkgeldiğigünlerdeşunuönermişti:

—“BizimbualandabaşarılıolabilmemiziçinbaştaMerkezBankasıBaşkanıolmaküzereMaliyeMüsteşarını,HazineGenelSekreterini,TicaretBakanlığıMüsteşarını,DışTicaretGenelSekreterini,DPTDaireBaşkanlarını,DışişleriBakanlığıİktisadiİşlerGenelSekreteryardımcısınıvebunlarınaltındakikadrolarımutlakadeğiştirmemizgerekir.”

Özaldaaynıkanıdaydı.BazıatamalargecikinceGüzel’eşöylededi:

—“Benimanladığımkadarıylabunlandeğiştirmeyecekler.İşçokyavaşgidiyor.Bunlarınyapacağıengellemeleri,basınasızdırmalarıdamecburengöğüsleyeceğiz.Galibabaşkaçarekalmıyor.”

TurgutÖzal,aynızamandaDPT’yegenelsekretervekiliolarakatananHaşanCelalGüzel’mdekatkısıylabukuruluştakioperasyonuönceliklegerçekleştirdi.AlganHacalöğlugörevdenalındıktansonra,Koordinasyon.

DairesiBaşkanlığınaMahirBarutçugetirildi.Barutçuaynızamanda,DPT’ninkilityeriolanİktisadiPlanlamaDairesiBaşkanlığınıdavekâletenyürütecekti.HazineGenelSekreteriKayaErdem,TurgutÖzal’laiyibirçalışmaortamınagirdiğiiçin,görevdekalmasınakararverilmişti.Aynıdurum,KÎT’lerebakanHazineGenelMüdürüTevfikAltınokiçindegeçerlivdi.AncakGüçsavaş,ÖymenveÇetinHacaloğlugörevdenalınacaklardı.HazineGenelSekreterliğineCHPdönemindegetirilenKayaErdem’inburadanalınmasıiçinyapılanbaskılaraTurgutÖzalkarşıçıkıyordu.İsmetSezginkararını,CHPmilletvekiliAltanÖymen’ebirgünMeclis’teaçıkladı:

—“Altancığım,kusurabakmaamakarınıgörevdenalmakzorundayım.Çokiyibirteknisyenolduğunubiliyorum,fakatbanabüyükbaskıyapılıyor.”

***

YeniekonomikprogramınhazırlıklarıTurgutÖzal’ınevindesürdürüldü.Devalüasyonvebüyükzamlaryapılacağıartıkkesinleşmişti.Kararlarbirandapatlatılacakveşoketkisiyaratacaktı.Ancakbirazınlıkhükümetibunanasıldayanacak,helebaşarılıolamazsahesabınınasılverecekti?Ekonomikprogramınilkeleri24Aralıkgünühazırdı.Kararnameler,tebliğler,sirkülerlervediğerbelgeler,rakamyerleriboşbırakılmışbirbiçimdebirkaçgüvenilirteknisyentarafındanhazırlanmıştı.Ancakherkeseişinbellibirbölümüverildiğiiçin,olayınbütününühiçbiruzmanbilmiyordu.Zamkararnameleri,satışlarındurdurulduğunailişkinkararlarvedevalüasyonkararlarının‘metinleritamamlanmış,ancakrakamlarıyazılmamıştı.BudosyalanKayaErdemdörtnüshaolarakelyazısıylahazırladı.Bunlardaktiloedildiğitakdirdedışarıyasızmasındanvekonununduyulmasındankuşkuduyuluyordu.ilknüshaÖzal’da,İkincisikendisindekaldı.UçüncüsüBaşbakanaverildi.DördüncüdosyaiseMaliyeBakanıiçinhazırlanmıştı,ancakKayaErdembudosyayıbakanavermedi.Kendisinesadecesözlübilgivermekleyelindi.OgünekadarismetSezginbukonuylafazlailgilenmemiş,zamanınınçokbüyükbirbölümünüMeclis’teyapılmaktaolanbütçegörüşmelerineayırmakdurumundakalmıştı.Çalışmalarınnasılgittiğini,negibikararlaravarıldığınıtamolarakbilmiyordu.Sadeceyenikurrakamınınneolacağınımerakediyordu.KayaErdemkendisine,“Herhalde65-70liraarasındaolacak,”diyebilgiveriyordu.

ŞİMDİNEOLACAK?

Özal,koltuğununaltındaelyazısıylayazılmışdosyailebirlikteBaşbakanınyanmagitti.Kararlarbüyükölçüdehazırdı.Kendisinebütünkararlarıayrıntılıbirbiçimdeanlattı.Demirel,BaşbakanlıkMüsteşarınıbüyükbirsabırla

dinledi:

—İyiolmuş,elinesağlık…ŞimdibizbukararlarıalmcaortalıknezamandüzelirTurgut?

—Abi,benbukonudakesinbirşeysöyleyemem.Amabupolitikalarıböyleceüçdörtaygötürürsekyokluklarıortadankaldırabiliriz.Halkbugünbüyüksıkıntıçekiyor.Enönemliproblemyokluklar,kuyruklar…Bizbunukaldırırsakenazındanbüyükprestijsağlarız.Yanihalkbunarazıolur.

—Şimdikardeşim,benpragmatist,biradamım.Bunlarınyapılmasınainanıyorum.Buiyi,güzelde,işinbirdepolitikayanıvar.Doları70yaparsakfiyatlarneolur?60yaparsakfiyatlarneolur?Enflasyonyineazacak.Onunlanasılbaşedeceğiz?

—Tabiiöncefiyatlaryukarıyaçıkacakabi…Bukaçınılmaz…Amasonrabellibiristikrarkazandırırız.

—Pekigelirdağılımıneolacak?Çiftçineolacak?Bununesnafıvar,memuruvar,işçisivar?Bunlarneyapacak?

—Valla,birkemersıkmapolitikasıgetiriyoruz.Başkaçareyok…işteWoodward’lasizdekonuştunuz…Yanielimizmahkûm…

—Tamamkardeşim,elimizmahkûmda,halkındurumuneolacak?işinbuyönünüdebilmeklâzım…

—Abi,busuallerenetcevapvermekşuandamümkündeğil.Pekçokşeyiuygulamadagöreceğiz.

—Ödemelerdengesidurumuneolurbukararlarıaldıktansonra?

—Bunusöylemekhiçmümkündeğil.Bizihracatıarttırmakiçinelimizdengeleniyapacağız.Amaolaygelecekkredilerle,yapacağımızborçertelemelerinebağlı.Bunlarıdaönümüzdekigünlerdebirprogramabağlayacağız.;.Benimkanaatim,buişiciddigötürürseködemelerdengesiniikiyıldafalandüzeltiriz.Amadışarıyabunusöyleyemeyiz.Onlarabizbuişiancakbeşyıldadüzeltirizdiyeceğizki,dahaçokkopalım.Bizşimdiihracatşukadarolur,işçidövizibukadarolurdiyoruzama,bunedereceyekadartutar?ŞimdiMerkezBankası’ndabekleyen2,5milyardolartransfervar.Devletnormalborçlarınıödeyemezdurumagelmiş…

—Nezamanaçarsıntransferleri?

—Oartıkdışarıdangelecekparayabağlı.Varımızıyoğumuzuortayakoyacağız.Yalnız,buprogramıaçıklarsakbirazgüvenyaratabilirizgibigeliyorbana.

—HalkPartisi’nindüştüğüdurumadüşmeyelimde…

—Abi,ciddigötürürsekdüşmeyizinşallah…Tabiidışarısıdaişicidditutarsa…Yoksa,açıksöyleyeyim,durumkritiktir.Amabunlanyapmaktanbaşkaçaremizdeyoktur…

—Pekibunlannezamânaçıklayalım?

—Valla,busizintakdirinizekalmıştır.Bizhazmz.Birkaçufaktefekhususdışındabenhazırım.Onlandabirgündetamamlarız,öyleönemlişeylerdeğil…Banakalırsabuişiyılbaşısabahıpatlatmakuygunolur.Herkesuykumahmurluğundaikenbirdenbirebindiririz.

—Yılbaşısabahıolmazkardeşim…Herkesinyeniyılınızehiretmeyelimbari..

—Abi,ozamanOcakayınınilkgünlerindepatlatırız.Ayınhemenbaşında.’..

—Oolur…

—Çünkübaşkaçareyok…Bunlanbiranönceaçıklayacağızki,dışyardımıdaayarlayalım.BizIMFilegörüşüyoruz.Sanınm200milyondolanhemenköprükrediyapacaklar.Şimdilikeğilimleribu…Abi,kurun70olmasıkonusundakesingörüşünüznedir?

—Senokonuyubanabırak.Benkararımıveririm.

Ocivardabirşeyyapanz.

—Tabiibuişinücretleryönüeksikkalacak.Butoplusözleşmelerlebizenflasyonubirazzorönleriz.Hersözleşmeyapanyüzde100’dendahaazzamalmıyor.BuişeWoodwarddaçokkarşı…

—Karşıamabunaneyapacağız?Buortamdabenücretlerifrenlemekiçinkanunçıkaracakgüçtemiyim?Nasılfrenlenecekmişücretler?Woodwardbolkesedenkonuşuyor.

—Yapabilseydikiyiolurdu…

—İyiolurduamaşimdiyapılamazböylebirşey.”

YeniekonomikprogramınOcakayınınilkgünlerindeaçıklanmasıDemirelveÖzaltarafındanAralıkayınınsongünlerindekararabağlanırkenTürkiye’dedurumgerekekonomivegerekseanarşiaçısındanhiçdeparlakdeğildi.Anarşiilemücadelemümkünolmuyorduveogünleringazetelerindeşöylebaşlıklarvardı:

—İstanbul’dadörtAmerikalıöldürüldü.

—Ecevit:Hükümetlebirliktesıkıntıvegüçlüklerarttı..

—Beşiktaş’tabirkahvebombalandı,beşkişiöldü.

—Ülkedesadecebirkaçgünlükakaryakıtkaldı.

—Beşilde,birilisemüdürü,yedikişiöldürüldü.

—Sezgin:IMFilegörüşmelerolumlusonuçlandı.

—SilahlıikikızkardeşOrhanGencebay’ısoymakistedi.

—Sıkıyönetimikiaydahauzatılıyor.

—GümrükveTekelBakanlığı,birgrubunsaldinsmauğradı.

—Demirel:Anarşi,birhükümetsorunuolmaktançıkmıştır.

—FueloilyokluğundanBursa’da20fabrikaüretimidurdurdu.

—Dünyurttasekizkişiöldürüldü.Türkeş,Demirci’dencangüvenliğiistedi.

—Uçgünlükpetroliçindövizbulundu…EnerjiBakanı,fueloijileçalışanfabrikalarınyüzde95’inidurdurdu.

—MerkezBankası’nındövizrezervleri9milyondolaraindi.

DOĞRUSÖYLÜYORUMKARICIĞIM

Türkiye,1979yılıAralıkayınınsongünlerindeböylesineacıgünleryaşarken,yenihazırlanmaktaolanekonomikprogramda,azdahabirailefaciasınadönüşecekti.HazineGenelMüdürüTevfikAltınok,birCumartesisabahı,“Bendaireyeçalışmayagidiyorum,”diyerekevindençıktıvebirgünöncekararlaştırdıklarıgibidoğrucaTurgutÖzal’mÇankaya’daki’evinegitti.Oradaakşamgeçsaatlerekadarçalıştlar.Altınok,ağzısıkıbirdevletmemuruolduğuiçin,karısıFilizhanımabile,TurgutÖzal’ınevindeçalışmayaptıklarınısöylememişti.Sabahlarısıksık,daireyegittiğinisöyleyerekevindençıkar,eğergerekiyorsaönceÖzal’mevineuğrardı.AncakoCumartesisabahı,TurgutÖzal’layaptıklarıçalışmabeklenmeyenbirbiçimdeuzadıveakşamıngeçsaatlerinibuldu.FilizHanım,ogünkocasınıarayanherkese“dairedeolduğunu”söyledi.ArayanlararasındaİsmetSezgindevardı.MaliyeBakanı,HazineGenelMüdürü’nübirtürlübulamıyorveherseferindeeveyenidentelefonediyordu.

—Hanımefendi,yineyerindeyok.Sizbirhaberaldınızmı?

—Vallahibilmiyorumkiefendim,sabahevdendaireyegidiyorumdiyeçıktı.Bendeçokmerakediyorum.Başkalarıdaarıyoramaizinerastlayamadık.

—Bakkızım,bensanabirşeysöyleyeyim,eğerkocanasahipolmazsanelindenalıverirlerhaa…Birerkekböyleortadanhabersizcekaybolursahayraalametdeğildir.Amandikkatet.Bendensanaağabeynasihatikızım,

tamammı?

—Haklısınızefendim.

TevfikAltınokoakşamevinedöndüğüzamanhavanın“oldukçagergin”olduğunugördü.Budurumdayapabileceğifazlabirşeyyoktuvekarısınailkkez,TurgutÖzal’mevindeözelçalışmalaryaptıklarını,yakındaçokönemliekonomikkararlaralınacağıhıaçıklamakdurumundakaldı.Komşularevdengeçsaatlerekadar.“Vallahidoğrusöylüyorumkancığım,”diyeseslerduydular.

***

DahaöncekiyıllardaMaliyeBakanlığındaMaliyeMüfettişiolarakgörevyapan,TeftişKuruluBaşkanYardımcılığı,TetkikKuruluEaşkanlığı’navekâletgibigörevlerdebulunanNazifKocayusufpaşaoğlu,AralıkayınınsongünlerindeMüsteşarYardımcılığıgörevineatandı.AdaletPartisi’neyakıngörüşleriolanKocayusufpaşaoğlu,ZiyaMüezzinoğlu’nunhenüzMaliyeBakanıolduğusırada,1979AğustosayındaKopenhagiktisatveMaliyeBaşmüşavirliğigörevindenyurdadönmüşvekendisinefaalbirgörevverilmemişti.Demirelhükümetikurulduğusıradabakanlıktamüşavirolarakçalışıyordu.MüsteşarYardımcısıKocayusufpaşaoğluileHazineGenelSekreteriKayaErdem’inyıldızıbirtekgünbilebarışmadı.(Kitabındahasonraizleyeceğimizbölümlerindebukonuyuayrıntılıbirbiçimdeyansıtacağız.)

PROGRAMGİZLİCEDEĞİŞMİŞ

26Aralıkgünü,DevletPlanlamaTeşkilâtı’nıniiçdairebaşkanınınimzasıyla,BaşbakanlıkMüsteşarıveDPTMüsteşarVekiliTurgutÖzal’aresmibiryazıgönderildi.SPD625sayılıbuyazıİktisadiPlanlamaDairesiBaşkanıOktarTürel,SosyalPlanlamaDairesiBaşkanıTimurErkmanvekısasüreöncegörevindenalınmışbulunanKoordinasyonDairesieskibaşkanıAlganHacaloğlutarafındanimzalanmıştıveözetleşöyleydi:“YüksekPlanlamaKuruluüyesiolarakimzaladığımız1980yılıprogramı,Kasım1979baskısıolarakDPTtarafındanhazırlananveanahatlarıylakurulcatartışılarakonaylananprogramdır.Buprogram,YPK’nın99sayılıkararıileonaylananve30Kasım1979tarihveMGS-179sayılıyazıylaYPKüyelerinegönderilerek“BakanlarKurulukararıyla”kesinleştiğibildirilenprogramdır.Durumböyleiken,TBMMBütçePlanKomisyonu’na22Aralık1979günü,1980yılıprogramıadıaltındaüçciltlikdeğişikbirbelgenindağıtıldığısaptanmıştır,ilkbakışta1980programıilebazıverivebiçimbenzerlikleritaşıyanbubelge,özündeanahatlarıyla,ektesunulanfarklılıklargöstermektedir.Buek’teyer

alandeğerlendirme,1980yılıprogramıüzerindekideğir“‘rmelerinbasitbirredaksiyonişlemi,yadabazımaddihatalarındüzeltilmcsiylesınırlıkalmadığını,1980programınıniçerikyönündendeğişikliğeuğratılarakyenibirprogramdurumunagetirildiğinikanıtlamaktadır.Yıllıkprogramlarınherhangibiryasaldayanakolmadanoluşturulangruplarvegörevlendirilenkişilertarafından,DPT’dençıkıpResmiGazete’debasılmasınakadargeçenaşamadadeğiştirilmesiçığırınınaçılmasınıngetireceğisakıncalarıtakdirinizebırakıyoruz.Yapılandeğişikliklerdenbazılarışunlardır:

1—HalenyürürlükteolanveTBMMtarafındanonaylanmışbulunanDördüncüBeşYıllıkKalkınmaPlanıileçelişmekteveplandışıpolitikalarıönermektedir.

2—Yapılandeğişikliklerdeizlenenyöntem,yasalarlauyuşmamaktadır.

3—YüksekPlanlamaKuruluüyesiolarakimzaladığımızprogramla,yayınlananprogramarasındabüyükfarklarveçelişkilervardır.

Olayı,buaçıkladığımıznedenlerdenötürü,BakanlarKurulu’ncaonaylanmışbirbelgenintahrifatıniteliğindegörüyoruz.Durumu,gerekenişleminyapılmasıamacıylabilginizvegereğiiçinsunarız.”

Türkkamuoyunailkkezaçıkladığımızbubelgenin“ek”bölümünde,programdayasalolmayanyollardanyapılandeğişikliklersıralanmıştı.Teknikbölümlerdışındakalanşusözlerilginçti:”…IMF’yebağımlılığınTürkiye’ninkalkınmastratejileriüzerindekikayıtlayıcıveolumsuzetkilerinibelirtencümlelereyerverilmemiştir…1980programınınenflasyontahlilindeyeralanveenflasyonunsadecedaraltıcıparapolitikalarıileönlenemeyeceğinibelirtenbölümlerprogramdançıkarılmıştır.”

TurgutÖzal,bugöreveCHPdönemindegetirilmişbulunanplancılarınresmiyazısınacevapvermediAynıgünlerdeOktarTürelistifaetti,TimurErkmankısabirsüresonragörevindenalındı.Yeniekonomikprogram1979Aralıkayısonundahazırdırve3Ocak1980PerşembegıinüBakanlarKurulu’nunyapacağıolağantoplantıyagötürülecektir.Kararlarburadagörüşülerekonaylanacakveaynıgünaçıklanacaktır.DemirelveÖzalbukonudagörüşbirliğinevarmışlardır.Butarihisadeceikisibilmektedir.TurgutÖzal,bugünlerdekadrosunutamamlamakveeskidenberitanıdığı,güvendiğikişilerigörevegetirmekiçinçabaharcamaktadır.YenidenDPT’yebağlanacakolanTeşvikUygulamaDairesiileYabancıSermayeDairesi’ninbaşınagetireceğiuzmanlankafasındabelirlemiştir.Buikigörevede“zehirgibiadamlar”aramaktadır.TeşvikUygulamaiçinkafasındaVehbiDinçerlervardır.DahaöncekimüsteşarlıkyıllarındaDPT’debuuzmanlabirlikteçalışmış,kendisinibeğenmiştir.Yabancısermayedairesiiçin,dayısınınoğluolanyüksekmühendisHüsnüDoğan’ıdüşünmektedir.Ayrıca,yineyüksekmühendisolan

YıldırımAktürk’üdeAnkara’daüstdüzeydebirgörevegetirmekiçinkesinkararlıdır,Özal,buuzmanlarıntümüyle,DPT’dedahaönceçalışmış,onlarıoradatanımıştır.Birde,eskiekiptenEkremPakdemirlivardırveodagöreveçağrılacaktır.Özalbirsabah,BaşbakanlıkMüsteşaryardımcısıHaşanCelalGüzel’iyanmaçağırdı:

—“Hasan,bizimçocuklarıyavaşyavaşAnkara’yaçağırmayabaşlayalım.SenHüsnü’yü,Yıldırım’ı,Vehbi’yifalanbiraradatasıtarağıtoplayıpgelsinler.İşlerçoksıkıolacakbundansonra.Kadrolarıhemenoluşturmaklazım.”

Güzel,ilkönce,Gaziantep’tebirözelkuruluştaGenelMüdürolarakgörevyapanVehbiDinçerler’iaradıvekendisinedurumuanlattı.AncakDinçerlergelmeyeniyetlideğildi.Birgündüşünmesüresiistediktensonra,Gaziantep’tenayrılmasınınmümkünolmadığınıbildirdi.KendisineönerilenTeşvikUygulamaDairesiBaşkanlığınıreddetti.Dahasonrabugöreve,osıradaEgeÜniversitesiöğretimÜyesiolanEkremPakdemirligetirildi.AncakPakdemirli’ninAnkara’yagelişiOcakayısonlarınıbulduğuiçin,ekonomikkararlarlailgiliçalışmalardahiçbirkatkısıolmadı.Aynıgünlerde,Aralıkayınınsongünlerinde,Özal’mdayısınınoğluolanHüsnüDoğan’ınaranmasınabaşlandı.YüksekMühedisHüsnüDoğanosıradaSapancadolaylarındabirfabrikanınyapımişleriyleuğraşıyorveoyöredebirşantiyedekalıyordu.HaşanCelalGüzelkendisinibirtürlübulamıyordu.Birakşamüstü,makamındanSapancajandarmakarakolunuaradı:

—“Başçavuşum,benBaşbakanlıkMüsteşarYardımcısıHasanCelalGüzel…

—Emredinefendim…

—SizinoralardabirfabrikainşaatınınşantiyesindekalanHüsnüDoğanvar..BuadamYüksekMühendistir.Kendisinienkısazamandabuldurunvebanatelefonetmesinisağlayın.

Sapancajandarmakarakolutarafındançıkarılanbirmüfreze,akşamıngeçsaatlerindeHüsnüDoğan’ıbulduve“mevcutluolarak”karakolagetirdi.Gecesaat24dolaylarındaGüzel’inmakamtelefonuçaldı…

—Neoluyoryahu,nedenbeniaratıyorsunuzbusaatte?

—Hüsnü,hemenatlaveAnkara’yagel.Görevalacaksın.TurgutBeyseniistiyor.Ekibikuruyoruzyeniden.

—Peki,benYarınakşamburadanistifaedipyolaçıkarım.

***

ORDU’NUNUYARIMEKTUBU

Ülkeniniçindebulunduğuanarşiveterörortamıilesiyasaldurum,silahlıkuvvetlerinkomutakademesindetepkilerenedenoluyordu.Budurumaenkısazamandaçözümbulunmasınıvebuamaçlasiyasalpartilerdedahilolmaküzerebütünanayasalkuruluşlarıngörevlerinidahaciddibirbiçimdeyapmasınıisteyenkomutanlar,CumhurbaşkanıFahriKorutürk’ebirmektupyazdılar.27Aralık1979Perşembegünü,GenelkurmayBaşkanıOrgeneralKenanEvrentarafındanÇankayaKöşkü’ndeCumhurbaşkanınailetilenmektupaynenşöyleydi:”Ülkemiziniçindebulunduğusondereceönemlisiyasi,ekonomikvesosyalortamdahergeçengünhızınıbirazdahaarttırananarşi,terörvebölücülüğekarşımillibirlikveberaberliğinsağlanabilmesiiçinTürkSilahlıKuvvetleri,ülkeyönetimindeetkili.vesorumluanayasalkuruluşlarıveözelliklesiyasipartilerigörevedavetetmekmecburiyetindekalmıştır.Kahramanmaraşolaylarınınyıldönümünde,henüzilkveortaöğretimçağındakievlatlarımızınörgütlüeylemcilertarafındanzorlasürüklendiklerianarşikolaylaribretlemüşahadeedilmektedir.Anayasamızıngetirdiğigenişhürriyetlerikötüyekullanarak,İstiklalMarşımızyerinekomünistenternasyonalisöyleyenlere,şeriatdüzenidavetçilerine,demokratikrejimyerinehertürlüfaşizmigetirmekisteyenlere,anarşiye,yıkıclığavebölücülüğemilletimizintahammülükalmamıştır.iktidarolansiyasipartilerinbütündevletkademelerinikendisiyasigörüşleridoğrultusundahareketedecekkişilerledoldurması,kamugörevlilerininvevatandaşlarınbölünmesinizorunludurumagetirmektedir.Siyasipartilerceyaratılanbubölünme,giderekanarşivebölücülüğüdestekleyeniçkaynaklarınşekillenmesine,himayesine,polis,öğretmenvediğerbirçokkuruluşlarınbirbirinedüşmankamplaraayrılmasınanedenolmaktadır.TürkSilahlıKuvvetleri,ülkemizinsiyasi,ekonomikvesosyalsorunlarınabirçözümgetirmeyen,anarşivebölücülüğünülkebütünlüğünütehditedenboyutlaravarmasınıönleyemeyen,bölücüveyıkıcıgruplaratavizlerverenvekısırsiyasiçekişmelernedeniyleuzlaşmaztutumlarınısürdürensiyasipartileriuyarmayadavetetmiştir.Bölgemizdekigelişmeler,Ortadoğu’daheransıcakbirçatışmayadönüşebilecekdurumdadır.İçteanarşistvebölücüler,yurtsathındagenelbirayaklanmanınprovalarınıyapmaktadır.Ülkedebirlikveberaberliğin,vatandaşıncanvemalgüvenliğininsüratlesağlanabilmesiiçingereklikısaveuzunvadelitedbirlerinyüceMeclislerimizdeenkısazamandakararlaştırılması,bugünküortamiçindehayatibirönemkazanmaktadır.Diğeryandan,Meclislerinaçılışındanbirbuçukaysonrakomisyonlarınancakteşkiledilebilmesiveülkeninacilençözümbekleyenkonularınımüzakereiçinbugünekadarmüşterekbirgündeminsaptanamamasıüzüntüileizlenmektedir.Atatürkmilliyetçiliğindenalınanilhamvehızla,vatandaşlarımızıkaderde,kıvançtavetasadaortak,bölünmezbirbütünhalindenflillişuurveilkeleretrafındatoplamanın,içbarışvehuzurunsağlanmasındatemelunsurolduğuapaçıkbirgerçektir.Ülkeniniçinde

bulunduğubu’durumdanbiranevvelkurtulması,hükümetlerkadardiğersiyasipartilerimizindegörevleriarasındadır.TürkSilahlıKuvvetleri,içHizmetYasasıilekendisineverilengörevvesorumluluğunidrakiiçerisinde,ülkemizinbugünkühayatisorunlarıkarşısında,siyasipartilerimizinbiranöncemillimenfaatlerimiziönplanaalarakanayasamızınilkeleridoğrultusundaveAtatürk’çübirgörüşlebirarayagelerekanarşi,terörvebölücülükgibidevletiçökertmeyeyönelikhertürlühareketlerekarşıbütünönlemlerimüşterekenalmalarınıvcdiğeranayasalkuruluşlarındaoyöndeyardımcıolmalarımısrarlaistemektedir.KenanEVREN,OrgeneralGenelkurmayBaşkanı,NurettinERSÎN,Orgeneral,KaraKuvvetleriKomutanı,BülentULUSU,Oramiral,DenizKuvvetleriKomutanı,TahsinŞAHÎNKAYA,Orgeneral,HavaKuv;Komutanı,SedatCELASUN,Orgeneral,JandarmaGenelKomutanı.”

Komutanların,Cumhurbaşkanına27AralıkgünüilettikleribumektubuKorutürk’e,GenelkurmayBaşkanıEvrenverdi.Mektubunbirde,Evrentarafındanimzalanmış“önyazısı”vardıveşöyleydi:“SayınCumhurbaşkanım,ülkemiziniçindebulunduğuortamdadevletimizinbekası,millibirliğinsağlanması,halkıncanvemalgüvenliğininteminiiçinanarşi,terörvebölücülüğekarşıparlamenterdemokratikrejimiçerisindeAnayasalkuruluşlarınveözelliklesiyasipartilerinAtatürkçü,millibirgörüştemüşterekentedbirlerveçareleraramalarıkaçınılmazbirzorunlukolarakgörülmektedir.MilliGüvenlikKurulu’nunmuhteliftoplantılarındabukonudaelealmankararların,muhalefetemensupsiyasipartilerinkısırtutumvedavranışlarıyüzündenolumlusonuçlaragötürülemediğiyüksekmalûmlarımzdır.KuvvetkomutanlarıileyaptığımsongezilerdeOrduveKolorduseviyesindekigeneralveamirallerlegörüşmelerimde,millibirlikveberaberliğeen’çokihtiyaçduyduğumuzbudönemdesüratlibirsonucaulaşabilmekiçingereklitedbirlerinmüşterekentespitiamacıylatümanayasalkuruluşlarvesiyasipartilerinbirkeredahauyarılması,bütünkomutanlarcamüşterekengerekligörülmüştür.BukararınışığındaTürkSilahlıKuvvetleri’ningörüşlerini,MilliGüvenlikKuruluBaşkanıolarakZat-ıalilerinesunuyoruz.Gereğiniyüksektakdirinizearzederiz.Saygılarımla.Org.KenanEVREN,GenelkurmayBaşkanı.”

27Aralık1979günüverilenbumektubusadeceCumhurbaşkanıKorutürk,imzalayankomutanlarvebazıüstdüzeydeSilahlıKuvvetleryetkilileribiliyordü.Konudannepartilerin,neliderlerin,nedekamuoyununhaberivardı.“Gereği,Korutürk’üntakdirlerinearzedilen”ve12EylülHarekâtı’nınilkhabercisiolanbuuyarımektubukonusundaaradangünlergeçtiğihaldeCumhurbaşkanıhiçbirişlemyapmamıştı.Korutürkmektubututuyordu.GenelkurmayBaşkanıileuyanmektubunuimzalayanKuvvetKomutanları,1Ocak1980günü,herkesyılbaşıgecesininmahmurluğunu

yaşarkenyenidenÇankayaKöşkü’neçıktılarveKorutürk’tenDemirelveEcevit’içağırarakmektubukendilerinetebliğetmesini“istirhamettiler”.Yılınilkgünüyapılanbuziyaretivebundanöncekigelişmelerihiçkimsebilmiyordu.Türkiyeradyolarınınsaat19’dakihaberbültenindebukonuylailgilibirtek“protokolcümlesi”okundu.“GenelkurmayBaşkanıOrgeneralKenanEvrenveKuvvetKomutanları,CumhurbaşkanıKorutürk’üziyaretederekbirsüregörüştüler.”Haberbukadardı.YıllarıngazetecisiCüneytArcayürek,evinderadyodandinlediğibuhaberdenkuşkulandıvesağısoluaramayabaşladı.Yılınilkgünüresmitatildi.Buziyaretniçinyapılmıştı?Bununbiranlamıolmalıydı?GenelkurmayBaşkanı’nınÇankayaKöşkü’ne,beraberindeKuvvetKomutanlarınıdaalarakgitmesinigerektirenbirdurumyoktu.“Kokuyualan”,ancaksivilkesimdehiçkimsedenbukonudabilgisağlayamayanArcayürek,ensonundaikikomutanlagörüşmeyibaşardı…

—Paşam,nedir,neoluyor?Bugünküziyaretinizinbiranlamıolsagerek…Ortadanormalolmayanbirdurummuvar?

—Memleketiniçindebulunduğuterör,sosyaldengesizliklervekangölünedeniyleSayınCumhurbaşkanımızabiristirhamdabulunduk.Bütünsivilyönetimevepartileregerekeniyapmalarıiçinuyarıdabulunmalarınıistirhamettik.

—Bugöreviherhaldeyazılıolarakyaptınız,değilmiPaşam?

—Evet,yazıylabildirdik…

—Paşambirazdahaayrıntıverirmisinizlütfen…?

Arcayürek,mektubunkapsamımkomutanlardanalırkensonbirsorudahasordu:

—“Pekipaşam,bumektubunuzdayerinegetirilmesiniistediğinizhususlaryapılmazsaneolur?

—Eğerbunlaryerinegetirilmezsegeriyetekalternatifkalıyor.Mektubumuzdabualternatiftenbahsetmedik.”

CüneytArcayürek,geceninilerlemişsaatlerindedaktilonunbaşınaoturduvehaberiniyazdı.Ertesigün,2Ocak1980Çarşambagünü,Arcayürek’inhaberiHürriyetGazetesi’nde“OrduUyarıMektubu,Verdi”başlığıaltındapatladı.DemirelveEcevitdedahilolmaküzerebütünTürkiye,buhaberiogünCüneytArcayürek’inkalemindenduymuşoldu.AynıgünCumhurbaşkanıFahriKorutürk,BaşbakanDemirelveAnaMuhalefetPartisiBaşkanıEcevit’iköşkeçağırarakmektubutebliğetti,kopyasınıliderlereverdi.

—“Ordu’nunbirmektubuvar.Sizebirerkopyasınıtevdiediyorum.Herhaldedüşünüpgereğiniyaparsınız.”

Bunuizleyengünlerde,“Mektubun”kimeverildiğitartışıldı.Yineherkesbirbirinisuçladı.MektubunenöndegelenmuhataplarındanbiriolanBaşbakanSüleymanDemirel,3OcakPerşembegünüBakanlarKurulu’nunolağantoplantısınagötürmeküzereplanlamışolduğuekonomikpaketidebunedenleerteledi.Demirel,bukonuyu4OcakgünüTurgutÖzalilekısacakonuştu:

—“Abi,budurumdabizimişneolacak?

—DurbakalımşimdiTurgut…öncehükümettekalıpkalmayacağımızıbirgörelim.Hükümettekalmayacaksaknediyetedbirilanedelim?Tedbirilanetmekyeterlideğilki…Tedbirtekbaşınabirşeydeğildir.Bünunkadarönemlisi,bunlarıuygulayacakkadrodur.Eğerbensiyasikadroolarakhükümetedevametmeyeceksem,sorumluluğubendeolmayanbirişintedbirininiçinilanedeyim?“

Komutanlarınmektubundansonrahükümetyerindekalacakmıydı?Neolacaktı?Başbakan,kendisinesorulan“istifaedecekmisiniz?”biçimindekisorularacevapverirken,“Meselesoğukkanlılıklamütalaaedilecektir.Hiçbirşeysöylemiyorum,yorumyapmıyorum,”diyor,MSPGenelBaşkanıNecmettinErbakanise,henüz1,5ayöncegüvenoyuverdiğihükümetiçinsöylediyordu:

—“Parlamentogöreviniyapmış,.ancakhükümetyapamamıştır.Vatandaşbuhükümettendeümidinikesmişdurumdadır.AdaletPartisinezamanhükümetolduysa,arkasındanbuhrangelmiştir.”

CHPGenelBaşkanıBülentEcevitise,“Bunalımmaalesefyenibirboyutaulaşmıştır,”diyordu.

VANLENNEPANKARA’DA

Başkentkulislerinde“Mektup”lailgilitartışmalarsürerveüstdüzeydepekçoktemasyapılırken,dahaöncedavetedilmişolanOECDGenelSekreteriVanLennep,4OcakgünüAnkara’yageldi.(BuaradaTurgutÖzal,ilkyurtdışıgezisini29Aralık’ta,MaliyeBakanıismetSezgin’lebirlikteSuudiArabistan’ayapmış,ancakeliboşdönmüştü.Suudi’ler,Türkiye’yenekredilipetrol,nedekredivermeyeyanaşmışlardı.)Türkiye,OECDGenelSekreterindenşunlarıistiyordu:“BugünekadarOECDçerçevesindedüzenlenenyardımtoplantılarında,eksikolmayın,bizeoldukçaönemlimiktardayardımsağladınız.Ancakbizbuyardımlarınçoğunukullanamıyoruz.ToplantıdayardımyapacaklarınıaçıklayanbazıOECDüyesiülkeler,işisonradanyokuşasürüyorlar…Yavereceklerikredileripekçokşartlarabağlıyorlar,yadabunlarıgeciktiriyorlar.Budurumunönlenmesi

gterekir.İkincisiiseOECDülkeıerinebirikmişbulunanborçlarsorunudur.ŞuekonomikortamdaTürkiye’ninbuborçlarınıödemesimümkündeğildir.Neyapıpyapmalıvebuborçlarınertelenmesikonusundabizeyardımcıolmalısınız.”VanLennep,Ankara’da,BaşbakanDemireldedahilolmaküzereçoksayıdaüstdüzeydeyetkiliilekonuştu.KendisineTurgutÖzal,alınmasıdüşünülenekonomiktedbirlerkonusundabilgiverdi…

—“Mr.Lennep,Türkiye,geçmişteyaptığıhatalarıbundansonrayapmayacaktır.Bukonudasizekesingüvenceveriyorum.Yenibiristikrarprogramıhazırlanmıştır.Buprogram,aslındabundanbirkaçgünönceaçıklanacaktı.Ancaksonsiyasigelişmelernedeniylebunlarınaçıklanmasıbirsüreiçinertelendi.Demirelhükümettekalırsabuprogrammutlakaaçıklanacaktır.Bu,Başbakan’ınbanasöylediğibirhusustur..Bizdenöncekihükümettarafındansize,ortavadelibiristikrarprogramıvaatedildiğini,ancaksonrayapılamadığınıbiliyorum.Bizbunuenkısazamandayapacağızvesizegetireceğiz.Bizimgörüşümüzegöre,Türkiyeartıkliberalekonomipolitikalarıuygulayanbirülkeolmalıdır.Yeniprogramilanedildiğiveuygulamabaşlatıldığızaman,bununböyleolacağınısizdegöreceksiniz.Bizzatenserbestpazarekonomisiprensiplerineinananbirhükümetiz.

—Mr.Özal,geçmişteyapılanhatalarTürkekonomisinibugünküaçmazlaragetirmiştir.BizOECDolaraksizleregüvenmeyiisteriz.Yeniprogramınızıntemelilkeleriniolumlukarşılıyorum.Uygulamadasapmalarolmadığıveişciddiyetlegötürüldüğütakdirde,Türkiyebualandabüyükgelişmesağlarveenönemlisi,dışdünyadayenidengüvenduyulanbirülkedurumunagelir.

—Bunuyapacağız.Yalnız,OECDçerçevesindebugünekadaralmışolduğumuzkredilerdençoğunuhalenkullanamadık.Bunlarkâğıtüzerindekalıyor.Türkiye’ninprojekredisineihtiyacıyok.Benhalenmevcuttesislerimihammaddeithaledemediğimiçinçalıştıramıyorum.Bunlarınşimdiyenilerinikursamneolacak?Şimdibizimamacımızmevcuttesisleriçalıştırabilmek.Onuniçin,verdiğinizvevereceğinizkredilerinişlerliğinikolaylaştırın.Formaliteleriazaltın.Bizimiçinbuaşamadaönemliolancash(nakit)‘kredidir.Cash’tensonra,hiçbirkaydabağlıolmayan,bumalbendenalınmalıdırdemeyenprogramkredisidir.

—Ortavadelibirprogramkonusundabiritirazınızyok,değilmiMr.Özal?

—Kesinlikleyok.Bizdeaynışeyiistiyoruz.Buişidörtbeşyıllıkyapalımki,sonraneolacağınıbilelim.Heryılaynışeylerleuğraşmayalım.işibaştanbağlayalım.Şimdibenimsizdenöğrenmekistediğimhususşudur:Yardımtoplantısınınezamanyapabilirsiniz?Borçertelemekonusundanedersiniz?Bunlanyenidenertelemeklâzım…

—BukonuyuParis’egidergitmezaraştıracağım.Borçertelemekonusutabii,

aynbirolay.Buiş“ParisKulübü“nünyetkisindedir.Oradabizimsözümüzçokfazlageçmez…

—Peki,bendahaöncedışarıyagidipbirazkulisyapayımmı?Böylebirşeyyararlıolurmu?

—iyiolur.Bazıülkeleregitmekteyararvardır…Ancakbatıdünyası,önceprogramımızınaçıklanmasınıbekleyecektir.”

***

İsmetSezgin,VanLennepiledahaaçıkkonuştu:

—“Mr.Lennep,bizimbuOECDborçlarımızıödememizeimkânyok.Bunlanertelemekzorundayız.Benimekonomimburadatıkanmışken,benbuborçlanödeyemem.Kâğıtüzerindebiziborçlu,sizialacaklıyaoanbelgelerinhiçbirdeğeriyoktur.Bubelgelerböylecedurur.Nesizalacağınızıalabilirsiniz,nedebenborcumuödeyebilirim.Benbuekonomiyirayınaoturtursam,buborcunçokdahafazlasınıödeyebilirim.Kaldıki,1970yılındabizim2,5milyardövizrezervimizvardı.Bizozamanborçlanmadık.Eğerborçlansaydıkşimdisizbizimpeşimizdenkoşardınız.Azborçlandıkdiyebizsizinpeşinizdenkoşuyoruz.Tekborçluolanülkebizdedeğiliz.Aynızamandaborcumuzadasadığız.OsmanlI’nınborçlarınısonkuruşunakadarödedik.Ayrıca,aldığımızbuborçlarlasarayfalandayapmadık.Hepsikalkınmayagitti.Mr.Lennep,benaslenbankacıyım.Biz,bankamızaborçluolanmüşterilerimizinherşeyiileyakındanilgilenirveonutekrarüreticidurumagetirelimdiyeçabaharcardık.Sizindeaynımantıklahareketetmenizgerekmezmi?”OECDGenelSekreteri,BaşbakanDemiçel’ledegörüştü.Demireldekendisindenyenibiryardımtoplantısınınenkısazamandadüzenlenmesi,borçertelemekonusundaTürkiye’yeolanaksağlanmasıkonularındayardımistedi,yeniekonomikprogramınOECD’yitatminedeceğinisöyledi.VanLennepileTürkyetkililer“aynıdili”konuştuklarıiçinfazlabirsorunçıkmadı.Türkiye’nindahaliberalekonomikpolitikalaruygulayacağıkonusundaOECDyegüvenceverilmişti.BundansonrasıkararlaraçıklandıktansonraÖzal’ınyurtdışındayapacağıkulislereveOECDüyesiülkeleringeneltutumunabağlıkalıyordu.

ASKERLEREGİDELİM

BaşbakanlıkMüsteşarıTurgutÖzal,Başbakanınyanınagirdi.DemirelmakamındaEkremCeyhun’laçalışıyordu:

—Abi,bizimişneolacak?Durumhergeçengünkötüyegidiyor…

—HelebeklebirazdahabakalımTurgut…Şuaskerlerindurumubirbelli

olsun.Bensanahaberveririm.Neolupbittiğinitamolarakbirgörelim…

—Abi,benimbirfikrimvar…Askerlereekonomikdurumubiranlatmaktafaydagörüyorum.Sağdansoldanbirtakımadamlarbukonudadolduruşfalandayapıyorolabilirler.Gideyim,oradaherşeyiaçıkçabiranlatayımisterseniz.Hemdebizimyeniprogramaalıştırmışoluruz.Birhaberleriolsunneleryapılacağıkonusunda.Birbrifingvereyim.

—İyifikir…

—Kimiarayayım?

—Saltıkpaşayıara.

DÜNYABANKASIANKARA’DA

7Ocakgünü,DünyaBankasıTürkiyemasasışefiAdiDavarbaşkanlığındabirheyetAnkara’yageldi.DünyaBankasıheyetine,önümüzdekihaftalardaTürkiye’ninbukuruluştanyenibirprogramkredisiisteyeceğibildirildi.DünyaBankasıBaşkanı,ABDMilliSavunmaeskibakanıMcNamara,Türkiye’yeÖncekiyıllardagerçektençokbüyükilgigöstermişveengerekliolduğuzamanlarda,1978ve1979yıllarındaikikez,400milyondolardolaylarındaprogramkredisialmamızısağlamıştı.DünyaBankası,dahaçokprojekredisiverirvebelliprojelerinfinansmanınısağlardı.Bukuruluştanilkkezprogramkredisialanülke,McNamara’nındostluğuveyakınlığısayesindeTürkiyeolmuştu.

HazineGenelSekreteriKayaErdem,birgünAdiDavar’ıbirkenaraçekti:

—BakDavar,sanahiçkimseninbilmediğibirsırvereyim.Hükümetçokgüzelbirekonomikprogramhazırladı.Sanaöncebunuanlatayım…Buişçokgizlidirvekimsebilmiyor.GeçenaygelenIMFheyetinindedesteğinialdık.ŞimdibuprogramıuygulayabilmekiçinbütüngörevIMFveDünyaBankası’nakalıyor.Sizdestekolursanızbuişbaşarılıolur.Hükümetbunuherhaldeyakındaaçıklayacaktır.Kesintisizuygulayacağız.”

AdiDavarçokheyecanlanmıştı.KayaErdem’inelinituttu:

—“Mr.Erdem,bunlartambizimistediğimizşeyler.YıllardırTürkiye’denaynışeyleriistedik.Çokiyi.olmuş.Başarılıolmanızıdilerim.”

KOMUTANLARABRİFİNG

TurgutÖzal,GenelkurmayİkinciBaşkanıHaydarSaltıkPaşa’yıaradı:

—Paşam,eğeruygungörülürse,üstdüzeydeorduyetkililerininkatılacağıbirtoplantıdasizeTürkiye’ninekonomikdurumunuanlatmakistiyorum.Eğeruygungörürseniz,SayınEvrenPaşa’yavediğerkumandanlarabuisteğimiziiletmenizmümkünolurmu?

—Peki,benSayınGenelkurmayBaşkanımızadurumuarzederim.

***

Kamuoyunabugünekadaryansımayanveilkkezburadaaçıkladığımızilkbrifing,GenelkurmayBaşkanlığında8OcakSalıgünüyapıldı.TurgutÖzal,yaklaşıküçsaatsürenbrifinge,BaşbakanlıkMüsteşarYardımcısıHaşanCelalGüzel’i,DPTKoordinasyonDairesiBaşkanıMahirBarutçu’yu,HazineGenelSekreteriKayaErdem’iveogünlerdeAnkara’yayenigelmişolanHüsnüDoğan’ıgötürdü.Salonda,GenelkurmayBaşkanıEvrenPaşailebirlikteKuvvetKomutanlarıvesayıları30dolaylarındaolangeneralveamiralvardı.Ayrıcakonuylailgilibazıkurmaylardasalondayerlerinialmışlardı.Özal,kendisiiçinhazırlanmışolankürsüyeçıktıveirticalenkonuşmayabaşladı,önceTürkiye’ninCumhuriyetdönemindenbaşlayarakekonomikgelişmesiniözetledi.1923-1938yıllarıarasındahızlıbirkalkınmaolduğunu,1950yılmakadarekonomideyenidendurgunbirdönemyaşandığını,1950’densonraisekalkınmahamlesininyenidenbaşlatıldığınısöyledi.1960’lıyıllardaTürkiye’ninplanlıdönemegeçtiğinivebuyıllardasolfikirlerinortayaçıktığınıanlatanözai,12‘Martolayınıeleştirdi,bumuhtıranın,Türkiye’ninkalkınmaçabalarınıbüyükölçüdeengellediğinisavundu.Ekonomiyi,içindebulunduğuaçmazlardankurtarmakiçinyoğunçalışmalaryapıldığınıbelirtenÖzal,şöylediyordu:“Birşeylerüzerindeçalıştığımızısizesöylemiştim.Ekonomiktedbirlerleprensiplerşunlarolmalıdır:KÎTzararlarıortadankaldırılmalıdır.Çiftfiyatuygulamasınındaalınacaktedbirlerlekaldırılmasızorunludur.Türkiye,bugünekadarekonomikkararlardabütünlükvekoordinasyonsağlayamadıveherkafadanbirsesçıktı.Aynıyönetiminelemanlarıbirbirinedüştüler.Bugibidurumlarainşallahsonvereceğiz.Türkiye’debüyükbirteşebbüsgücüolduğunainanıyoruzvebundanyararlanacağız,ihracatınarttırılmasızorunludurvebuamaçla“çoközel”tedbirlerebaşvuracağımızısizeburadaaçıklayabilirim.Tabiibunlarınyanındaiçtalebinazaltılması,yatırımtemposununarttırılması,yabancısermayedenülkenindahaçokyararlanmasınınsağlanmasışarttır.Devlet,ekonomikmeselelerebirazyukarıdanbakmalıveayrıntıyagirmemelidir.Toplusözleşmeleriçineşelmobilsisteminingetirilmesigerektiğineinanıyorum.Türkiye’deyüksekücretartışları,enflasyonukörüklemektedir.Bugünkütoplusözleşmedüzeniiledurumbudur.Ücretartışları,fiyatartışlarıdüzeyindebelirlenirse,ücretlerinenflasyonuarttırmasıönlenebilir.Şunuhatırlatmakisterimki,enflasyon,devalüasyonlarınsonucu

değildir.Tamtersine,devalüasyonlarenflasyonunsonucuolarakgelir.Türkiye’dedeböyleolmaktadır.Bunlarınötesinde,kamusektörünebellibirharcamadisiplinigetirilmesişarttır,içindeyaşadığımızsistemin,disiplinlibirdemokrasiolmasıiçinherkesinelindengeleniyapmasıgerekir.”

Özalkonuşmasınısürdürdükçe,konuyudeğiştiriyorveheralandagörüşleriniTürkSilahlıKuvvetleriminenüstdüzeydekiyetkililerineanlatıyordu.Salondabulunankumandanlar,generalveamiraller,konuşmayıbüyükbirilgiyleizliyorlardı.TurgutÖzal,konuşmasında12Martolayınaözelağırlıkverdivebuolaydansonraekonomideistikrarsızlıkbaşladığını,dahaöncebaşlatılan,yadabaşlatılmasıdüşünülençoksayıdahayatiönemiolanprojenin12MartMuhtırasındansonradurdurulmasının,Türkekonomisinebüyükzararverdiğinisavundu.Bugörüşüneörnekolarakboraksprojelerini,Türkiye-Irakdoğalgazboruhattınıverdi,Özalkonuşmasınışöylesürdürdü:“Siyaset,ekonomiveaskerlikbugünlerdebirbirindenpekayrılmıyor.Ancakbunlarbirbirindençokfarklıdır.Ekonomibirilimdir,birtekniktir.Siyasetede,askerliğedebenzemez.Bugibikonulardaçokdikkatliolmaklâzımdır.Ozamankaçırdığımızbuprojelerişimdiyapmakistersek,bunlarınfinansmanınınasılsağlayacağız?Türkiye,bugünekadarsloganlarlaçokzamankaybetmişveekonomikgelişmedegerikalmıştır.BusolsloganlarlaİstanbulKöprüsü’ne,KebanBarajı’nabilekarşıçıkıldığıyüksekmalumlarınızdır.”

Özalanlattıkçacoşuyor,coştukçaanlatıyordu.Askerlerinkendisinibüyükbirilgiyledinlediklerinifarketmişti.Dahasonra,liberalekonomininyararlarındansözettivekendisininhertürlümüdahaleciliğekarşıolduğunubelirterek,“Karaborsacılığı,halenuygulanançiftfiyatsisteminineyaparsanızyapın,polisiyetedbirlerleönleyemezsiniz.Bunuyapmayakalkışırsanız,buolayıdahadaarttırırsınız.Bununçözümyolu,alınacakekonomikönlemlerdengeçer,”dedi.1970yılındayapılanekonomikoperasyonunenbaşarılıyönünün,devalüasyonolduğunusavunanÖzal,ozamanbuönlemiIMF’nindedesteklediğiniveolumlusonuçlaralındığını,ancak12Mart’tansonrabaşlayanistikrarsızlıkvepetrolfiyatlarındakiartışyüzünden,dövizlerierittiğimiziveenflasyonbelâsınayakalandığımızıanlattı,Özalbukonulardaşöylekonuştu:“Yatırımartışhızı1975’tensonraazaldıve1978-1979dönemindemaalesefnegatifoldu.1978-1979dönemindegerçekçiolmayanekonomik‘tedbirleralındı.Kursabitbırakıldı.Yanlışekonomiktedbirleryüzündençiftfiyatuygulamalarıveyokluklarortayaçıkarıldı.(Buaradagübre,demirçelikgibiçeşitliKÎTürünlerindenörneklerverdi)Eğerbuyıl,enkısazamandacidditedbirleralamazsakKÎTaçıklançokbüyükboyutlaraulaşacakveekonomitamanlamıylaçökecektir.Bugüniçindebulunduğumuzşartlardayatırımveüretimdüşerken,enflasyonvekaraborsaartıyor.Gereklitedbirlerenkısazamandaalınmadığıtakdirdeortasınıfçökecekveyokolacaktır.Sizeşunuaçıkçabelirtmekisterimki,siyasianarşi

kadar,ekonomikanarşidetehlikelidir.Herikisidedevletiyıkabilir.Eğerbazıtedbirlerenkısazamandaalınmazsabuyılenflasyonoramyüzjle120’yeulaşırveanarşiyebugünekadarkatılmamışolanhalkdakatılabilir.SayınGenelkurmayBaşkanım,Sayınkumandanlar,budurumdançıkışyoluzordur.Halktanfedakârlıkistemektenbaşkaçaremizyoktur.Gerçekleranlatılırsahalkfedakârlıkyapar.Bununiçin,üçveyadörtyıllıkbirsüreiçinfedakârlığıgözealmalıyız.Bugüntoplusözleşmelerdealmanücretartışlarıçokaşırıboyutlaravarmıştır.Buartıştanyararlanan’işçi,enflasyonanedenolduğunubilmedensevinmektedir.Durumuişçiyeanlatırsakodaiknaolacaktır.Demindearzettiğimgibi,durumzordur.Halktagüvenyaratırvegereklitedbirlerialabilirsek,çıkışyolu’bulabiliriz.Şunudasöyleyeyimki,bizhayalkurmuyoruzvegerçekçiyiz.Cidditedbirleralınırsaenflasyonubuyılyüzde50’ye,sonradayüzde20’yeçekeriz…Bugündışarıdanyardımistiyoruzamaödemelerdengesisorunu,bugününsorunudffildir.Busorun,Osmanııdönemindenberi,yüzyıllarınbaşbelâsıdır.”Özaldahasonra,Türkiye’debayramlatillerininçokfazlaolduğunu,çalışmasürelerininyenidenarttırılmasıgerektiğinisavunduveCumartesigünlerinin,eskidenolduğugibiyenidenişgünüyapılmasınınyararlıolacağınıbelirtti.Dahasonrasözlerinişöylebağladı:“Hepdışarıdanyardımistiyoruz.Ancakbu,böylegitmez.NeyaparsakTürkmilletiolarakyapacağız.Yardımalacaksak,sadeceayağakalkmakiçinalacağız.”

KomutanlarÖzal’ıbüyükbirilgiyledinlediler,sorularsordular,Özalbunlaratektekcevapverdi.Kentleşme,nüfusartışı,KIT’lerindurumu,toplusözleşmeler,ücretartışları,enerjisorunu,yatırımlarındurumu,fiyatveücretlerindondurulması,ödemelerdengesi,dünyadakiekonomikdurumgibikonulardaçoksayıdasoruortayaatıldı.GenelkurmayBaşkanıEvrenözellikleçiftfiyatuygulamasıkonusuylaigilüsorularsordu.BrifingsalonundaDenizKuvvetleriKomutanıOramiralBülendUlusu,TurgutÖzal’agüzelbirevsahipliğiörneğigösterdi…Özalkürsüdesusamıştıvesu.içmekiçinbardakarıyordu.Ulusuyerindenkalktı,bardağasudoldurduveÖzal’agötürdü…Brifingdensonra,GenelkurmayBaşkanıEvren’inodasındaçayiçildi.Evrenoradaşöylededi:

—Bizeekonomikkonulanveekonomikdurumuçokaçıkçaanlattınız.Hattabanakalırsa,beklemediğimizkadaraçıkanlattınızilkdefaburadabukadaraçıkoldu.Çokteşekkürederiz.Aslındabukonularınradyovetelevizyondadahalkaböyleanlatılmasıgerekir.Çokfaydalıolur.”

YILDIRIMAKTÜRKGELİYOR

Genelkurmaybrifingininverildiği8Ocakgünüakşamı,Demirel’leÖzalyeni

bir“durummuhakemesi”yaptılar,Özaliçeridehavanınçokiyiolduğunu,askerlerinkonuyubüyükbirilgiyledinlediklerini,kararlaraçıklandığızamanbirtepkigöstereceklerinisar.madı^mısöyledi…“Bendoğrusu,bukadarilgileneceklerinisanmıyordum,”dedi.GenelkurmayBaşkanrnmtavrınındaçokolumluolduğunubelirttiktensonraDcmirel’esordu:’

—Abi,bizimişneoldu?”

—TamamTurgut,çıkaracağız.Sizçalışmalarınızadevamedin.Bengünügelincesanahaberveririm…Birazdahageçsinbakalım.

Demirelşimdibirazdaharahattı.Yapılançeşitlitemaslardansonra,Ordu’nunmektubununkendisinegörevdenayrılmasıiçinverilenbirmuhtıraolmadığınıvehükümettekalacağınıöğrenmişti.Ozal,Demirci’denaldığı,budirektifiKayaErdem,HaşanCelalGüzel,HüsnüDoğangibiyakınçalışmaarkadaşlarınabildirdi.Çalışmalardevamedecekti.Ancakpaket,3OcakgünüBakanlarKurulu’nagideceğivarsayımıylabitirilmişolduğuiçin,tümüylehazırdı.Bundansonrabirkaçküçükçalışmadahayapıldı.Nelerineksikolduğugörüşüldü.OcakayıT!ınilkgünlerinde,TestaşeskiGenelMüdürü,TurgutÖzal’mgüvendiğiuzman,yüksekmühendisYıldırımAktürkgöreveçağrıldı,Özal’laAktürk,1967yılındansonraDPT’deberaberçalışmışlardı.OzamanDPTMüsteşarıolanÖzal,Yıldırım’Aktürk’ütanımışvesevmişti.Aktürk,Ankara’ya10OcakgünügeldiğizamanYalova’daoturuyorduveBursa’nmOrhangaziilçesindeElyafSanayiiGenelMüdürüidi.(Aktürkdahasonrakigünlerde,önceDPTiktisadiPlanlamaDairesiBaşkanı,dahasonraiseDPTMüsteşarıolduveÖzal’ınheralanda“sağkolu”olarakgörevyaptı.)10Ocakgünü,görevindenistifaetmedenöncedurumugörmekve“çalışmalarabirkaçgünyardımetmek”içinAnkara’yagelenAktürk,TurgutÖzal’ınevindeKayaErdemveTevfikAltınok’latanıştırıldı.Buyabancı,eskilertarafındanyadırganmıştı.Çokgizlitutulançalışmsffarabazıyenikişilerkatılmayabaşlıyordu.DahaönceHüsnüDoğangelmişti.Şimdibugelenkimdi?Özalbudurumufarkettiğiiçinşöylededi:

—Yıldırımçokdeğerlibirarkadaştır.Çokiyiİngilizcebilir.Göreceksiniz,bizeçokyardımıolacak.

YıldırımAktürkAnkara’yageldiğizamanpaketbüyükölçüdehazırdı.AncakBakanlarKurulu’nanezamangötürüleceğini,kararlarınnezamanaçıklanacağınıDemirel’denbaşkahiçkimsebilmiyordu,Özal,alınmasınakararverilen,kararlarıAktürk’etektekanlattı…

—KonuartıkBaşbakan’daYıldırım…Bundansonrasınaokararverecek.

—Abigüzelde,buişinfaizyönünüeksikbırakmışsınız.Faizleriyükseltmezsenizbuişibirazzoryürütürsünüz…

—Oişçokzor.Ekonomibunuşimdikaldırmaz…Çokküçükbirikioynamayapacağız…(Alaycıbirtavırla…)YahusanabunlarıHarvard’damıöğrettiler?İyiöğrenmişsinbuişlerisenYıldırım.

YıldırımAktürkveHüsnüDoğan,hiçbirresmigörevleriolmadançalışmayabaşladılar.KendilerineBaşbakanlıkbinasındaboşbulunanbirmüsteşaryardımcılığıodasıverildi.Görevleri,kısasüresonraParis’teyapılmasımuhtemelOECDtoplantısında,Türkekonomisininözellikledışödemelerdengesiaçısındandurumunusaptayanraporuhazırlamaktı.NeYıldırımAktürknedeHüsnüDoğanödemelerdengesikonusunubilmiyorlardı.YavaşyavaşöğrenmeyeveraporuÖzal’ınyolgöstericiliğindehazırlamayabaşladılar.

DOITNOW

BugünlerdeBaşbakanDemirelde,sürekliolarakdışparaarayışıiçindedir.Eğerbukararlarilânedilirse,hemenoanda1milyardolardövizinelaltındabulunmasıveilkönceakaryakıtdarlığınınortadankaldırılmasıgerekmektedir.Ancakyapılanhesaplardabumiktarınsağlanamayacağıaçıkçabelliolmaktadır.Başbakan,Amerikan,Alman,SuudiArabistanbüyükelçileriileAnkara’dasüreklitemastabulunmaktadır.Aynıkonulan,kısasüreönceAnkara’yagelmişbulunanWoodwardveVanLennepiledekonuşmuştur.

—Doitnow…Eğeryapacaksanızşimdiyapın.Banaçokacilparalâzım.Altıaysonrasıçokgeçolacaktır.Benimbeklemeyetahammülümyok.Petrolİrankörfezindenburaya45gündegeliyor.Benbugünparabulsam,petrolgetirmem1,5ayalır…Doitnow.

Ankara’dakibüyükelçiler,Türkiye’nindurumunuanlayışlakarşıladıklarını,konuyuhükümetlerineilettiklerinisöylüyorlardı.KararlarhazırlanırkentümüyledevredışındakalanMerkezBankasıBaşkanıİsmailHakkıAydınoğluçoktedirgindi.Büyükbiroperasyonyapılacağınıhissediyordu.Ancaknekendisinin,nedeMerkezBankası’mndiğeryetkililerinin,neyapılacağıkonusundahiçbirbilgileriyoktu.Böylesineönemlibiroperasyonun,MerkezBankasıileişbirliğiolmadanyürütüleceğiniaklıalmıyordu.Birgün,TurgutÖzal’atelefonetti:

—SayınÖzal,birtakımkararlaralınacağınıveönemlibirekdnomikoperasyonyapılacağınıhissediyorum.Bizdenbugünekadarbukonudagörüşümüzsorulmadı.EğerbugöreveCHPdönemindegetirildiysek,bizvatanhainimiyiz?Buçalışmalarkonusundaabizimfikrimizisorsanız,gidipdebasmamıvereceğizolupbiteni?

—YokAydınoğlu,durumuyanlışdeğerlendirme!Bizimsanagüvenimizvar.

Bizimgüvensizliğimizsanadeğil,yanındakilere.

ÖzalbusözleriyleMerkezBankası’nınbaşkanyardımcılarıVuralGünal,TanjuPolatkanveAraştırmaGrubuBaşkanıİçenBörtücene’yikastediyordu…

NAMUSUNAHAVALE

TurgutÖzal,hazırlananyeniekonomikprogramınakıbetinimeraklabeklerken,Demirelhepşuyanıtıvermişti:“HeledurbakalımTurgut.Artıkoişibanabırak.”

Neolacaktı?Paketnezamanaçılacaktı,yadahiçmiaçılmayacaktı?BusorularıncevabınıartıkÖzaldabilmiyordu.20OcakPazarsabahı,Ankara’yageldiği2Aralıkgünündenberiilkkezbirgazeteciileevindekonuştu.BugazeteciilearasındadahaöncekiyıllardaDPTMüsteşarlığıyaptığısıradabüyükolaylargeçmişvemahkemelikolmuşlardı.Gazeteci,ozamanDPT’deçalışanbiruzmandıveÖzaltarafındangörevinesonverilmişti.Aynızamanda,gazetecihenüzöğrenciiken,ODTU’dematematikdersleriniTurgutÖzal’danalmıştı.Aradanyıllargeçmiş,ilkkezogüntekraryüzyüzegelmişlerdi.

—Hocam,önemlibirpaketaçıklayacağınızbiliniyor.Nedir,neoluyor,neleryapacaksınız,şunlarıbirahlatsanız?

—Yoo,okonudasoracaksanhiçkonuşmam.Çokgizlidir.Mümkündeğil,hiçısraretmeboşuna…

—Sizinisminizleyazmam…Biryerdenöğrenmişgibiolurum…

—Neredenöğreneceksinyahu,bunubirkaçkişibiliyoruz.

—Öbürbilenlerkimlerhocam?

—Hiçsöylermiyimbensana?

—Pekihocam,mademkibilgivermiyorsunuz,bensizesözversemyazmayacağımadair,anlatırmısınız?Hiçdeğilsemerakımıtatminedeyim.

—Namussözüverirmisin?

—Veriyorum.

Özal,gazeteciyegüvendivekendisitarafındanhazırlananbütünprogramı,“yazmamakşartıyla”birsaatsüresinceanlattı.

—Pekihocam,dolarkaçliraolacak?

—Başbakanlayakınlığınvarmı?Gitonasorbunu.

—O’nasoramam.Bukadaryakınlığımyok.Olsadasöylemez.

—Baksanasamimisöylüyorum,burakamkonusundaokararverecek.Aramızdabirrakamvar.Onusöyleyemem.Amasiyasitercihioyapacak.Dahayüksekdeolabilir,dahadüşükdeolabilir.

—Paketinezamanaçıklayacaksınız?

—BunudasadeceBaşbakanbiliyor.Bizimişimizbitmiştir,ötesiBaşbakanabağli.Kolayişdeğilböylekonulardakararvermek…Büyükbiroperasyonolacakçünkü.

OveonuizleyengeceÖzal’ınuykusukaçtı.Gazeteciyeherşeyianlatmıştı.Sadecedolarınkaçliraolacağınısöylememişti.Yagazeteciverdiğisözdedurmamdabombayıpatlatırsaneolurdu?Büyükolayolur,ortalıkbirbirinegirerdi.Ancak,korktuğubaşınagelmedi.Gazetecisözündedurmuştu.

DEMİRELÇANKAYA’DA

Başbakan,22OcakSalıgünü,öncedenrandevuisteyerekCumhurbaşkanıKorutürk’legörüşmeküzereÇankayaKöşkü’negitti:

—SayınCumhurbaşkanım,ülkeninekonomikdurumunubiliyorsunuz.Budurumuniçindençıkmakiçinyenibirekonomikpakethazırlanmıştır.Hazırlıklarçokgizlisürdürülmüştür,önümüzdekibirkaçgüniçerisindehükümetolarakzat-ıâlinizinönünüzebupaketigetireceğiz.Bukararlarekonomininkurtuluşuaçısındanfevkalâdeönemlidir.Geriçevrilmemesiveoandaimzalanmasıgerekmektedir.Aksihaldebüyüktereddütleryaratırızkamuoyunda.

—Evet…Nelervarbukararlarda?

—HeryönüileanlatacağımSayınCumhurbaşkanım.Bunlarınözüistikrardır.Enflasyonudurdurmakveyokluklarısonaerdirmeküzerehazırlanmıştır.Hükümetprogramındabeyanettiğimizesaslarlaaynıparaleldedir.Bunlarınüzerindebiraydanfazlabirzamandırçalışıyoruz.Komutanlarınmektubuolmasa,bukararlarızat-ıâlinizedahaöncegetirecekveyılbaşındanhemensonraaçıklayacaktık.Ancakmektuparayagirincegeciktirmekzorundakaldık.Tabiibukararlaracıreçetelerdir.İnciticidiramabaşkaçarebulamadık.Hastayaiğneyapmak,takdiredersinizkipekkeyiflibirişdeğildir.Fakat,başkaçaremizyoktu.Sonundainşallahülkeyerahatlıkgetirilecektir.

—SayınCumhurbaşkanım,sizdentekraristirhamediyorum…BensiziBakanlarKurulubukonuyuelealdığıgünyinehaberdaredeceğim.Butoplantıgeçsaatlerekadarsürebilir.Geceningeçsaatlerindebileönünüze

imzaiçinkararnamelergelebilir.Zat-ıâlinizinbunlarıhiçbekletmeden,aynıandaimzalamasıveResmiGazete’deyayınlanmaküzerederhalbizimelimizegeçmesişarttır.

Korutürk’üntavrıolumluoldu.Demirelkendisine,alınacakkararlananahatlarıylaanlattı……Devalüasyonolacağını,büyükzamlaryapılacağınısöyledi.

***

23OcakakşamıYıldırımAktürk,TurgutÖzal’avedaetti.

—Abi,benimişimtamam.GecegündüzdemedenOECDraporunuhazırladık.Benyarınişiminbaşınadönüyorum.Biziburayagetiripeşekgibiçalıştırdınız.Şimdibuhazırlıklarıpolitikacılarkuşaçevirecekveçıktıktansonratanımayacaksınızbile.Benbuiştenhiçümitlideğilim.Bukararlaryahiççıkmaz,yadaçıkarsakuşadöner.Göreceksiniz.

—YahuYıldırım,senbirazdahakal…BenSüleymanbeylebukonuyuyinekonuşacağım.

—Konuşsandafarketmezabi…Benyarıngidiyorum…Birşeyolursahaberleşiriz…

AktürkAnkara’daikihaftakalmıştı.

OPERASYONBAŞLIYOR

24OcakPerşembesabahı,DemirelönceÇankaya’dakiBaşbakanlıkKonutu’nageldi.OgünBakanlarKurulu’nunolağantoplantıgünüydü,özeldanışmanlarıMehmetDülgerveAtilaPeynircioğlu,hersabaholduğugibiBaşbakanınyanmaçeşitlikonulardabilgivermekiçiııgirdiler.Demirel,sabahkahvesiniiçerkenşöylededi:

—Çocuklar,bugünBakanlarKurulutoplantısıherhaldeuzunsürecek…Memleketiçinhayırlıolurinşallah.

DanışmanlarıBaşbakana,neolduğunu,niçinböylekonuştuğunusormadılar.AncakDemirel,ogünekadarazgörülenbirbiçimdeheyecanlıydı.Osabah,hiçbirşeydenhaberiolmayanTurgutÖzal.evindeyinebiriştoplantısıdüzenlemişti.Ocakayınınsonunagelinmişolmasınakarşınithalatrejimiilanedilmemiştiveevdebukonuyugörüşüyorlardı.KayaErdem,SanayiBakanlığıMüsteşarıMehmetGölhanveTicaritBakanlığıDışTicaretGenelSekreteri(rahmetli)Gii/a\Güldereilebirliktebirkaçuzmandahavardı.Konu,ithalattakotalarıntümüylekaldırılmasıidi.Saat9.30’daÖzal’mevtelefonuçaldı.KarşıdaBaşbakanvardı.Semrahanım,telefonukocasınaverdi.

—Turgut,hemenbanakadargel…Seninlekonuşacağımbirşeyvar.Hemenbekliyorum.

—Hemenşimdigeliyorumabi.

Özal,makamarabasınabinipDemirel’inyanınagirdiğizamanaradakisadece10dakikageçmişti.

—Turgut,bakkardeşim,bukararlarıbugünBakanlarKurulu’nagetiriyorum.Bensabahgazetelerebaktım,devalüasyonlafıfalandayok.Busabahkitoplantıdabizbuişigeçiririz.Senhazırlıklıol…AdamlarınıBaşbakanlıktatopla.Onlardahazırlıklarınıhemenyapsınlar.Özal’ınyüzüheyecandankıpkırmızıolmuştu.

—Tamamabi,benşimdiKaya’yıfalandaalıpBaşbakanlığagelirim.YalnızBakanlarKurulu’ndaişintaktiğininasılayarlayacağız?

—Öncebenyarımsaat,45dakikakadarkonuşupdurumuanlatırım.Sonrasözüsanaveririm,işinteknikyönünüsengötürürsün.Bensanadestekolurum,eğeritirazfalanolursa.

—Öncehangikarardanbaşlayalım?

—Kurdanbaşlarız.Onugeçirincegerisizatenkendiliğindengelir.70oldudiyeanlatırız.Haydi,senhemengit,teşkilâtıtoparla.Allahyardımcımızolsun.

DemireldeenazÖzalkadarheyecanlıydı.Yüzüsararmıştı.Türkiye’deilkkezbirhükümet,böylesinebüyükbirekonomikoperasyonugerçekleştirecekti.AlmankararlaraBakanlarKurulu’ndabüyüktepkidoğmasındankuşkuduyuyordu.Bakanlar,bukararları,siyasalaçıdanbakıldığındaherhaldepekolumlukarşılamayacaklardı.Başbakan’ınyanındanayrılanÖzal,yenidenevinedöndüveKayaErdem’igiriştekiküçükodayaçekti:

—Kaya,bizimişoluyor,hemendosyalantopla,ekibinehaberverveBaşbakanlığagel.DemirelkararlarıbugünküBakanlarKurulu’nagötürecek.

Busıradaevdebulunanlara,BaşbakanınkendisiniçağırdığınıvetoplantınınbuyüzdeniptaledildiğinisöyleyenÖzal,dışarıfırladıveBaşbakanlığadoğruyolaçıktı.KayaErdem,HazineGenelMüdürüTevfikAltınok’uaradı:

—Hementoparlan,gel.Senibekliyoruz.

—Nereyeefendim,Turgutbeyinevinemi?

—DeğilTevfikdeğil,Başbakanlığageleceksin.KararlarBakanlarKurulu’nagiriyor.”

AynıgününsabahıDemirel,DevletBakanıEkremCeyhun’uçağırdıve

durumukendisinebildirerekiçeridedurumuörgütlemesiniistedi.Özal,genellikleevindeçalıştığıiçin,MüsteşarYardımcısıHaşanCelalGüzel,onunodasındaotururdu.BirdenbireodasınagirenÖzal’ınyüzüheyecandanyinekıpkırmızıydı.

—ÇabukolHasan,operasyonbirazdanbaşlıyor.Hüsnü’yefalanhaberver,gelsinler.

BAKANLARKURULUTOPLANTISI

24OcakPerşembe,BakanlarKurulu’nunolağantoplantıgünüydü.Bunedenlebütünbakanlar,toplantınınbaşlayacağısaatteyerlerinialmışlardı.DemireliçeriyegirdivesolyanınaTurgutÖzal’ıoturttu.İçerideteknisyenolarakbirdeKayaErdemvardı.Dışarıdasekreterlikhizmetleriörgütlenmişti.Ayrıca,konuylailgilimüsteşarlar,MaliyeBakanlığıveDPTyetkilileridedışarıdabekliyorlardı.Hepsinekesintalimatverilmişti:BakanlarKurulutoplantısıbitinceyekadar,hiçkimsekendisineayrılanyerdendışarıçıkmayacaktıvedışarıiletelefonkonuşmasıyapılmayacaktı.Zatençalışmalar,Özal’modasıveonunyanındakiikiodadasürdürüldüğüiçin,fazlakalabalıkolmayanekip,birbiriningözününönündeydi.BakanlarKurulutoplantısıbaşlamadanönceDemirelçevresinebirgözattıvesordu:

—ÇağrılacakbirkimsevarmıTurgut?

—Efendim,uygungörürsenizMerkezBankasıBaşkanınıçağıralım.

—Çağırın,hemengelsin.

BirazdanAydınoğludaBakanlarKurulusalonundayerinialdıvealmankararlarıilkkezoradaöğrendi.

***

BakanlarKurulu’ndailkkonuşmayıDemirelyaptıvesözeTürkiye’niniçindebulunduğudurumuanlatmaklabaşladı:

—Arkadaşlar,bugünTürkekonomisinikurtarmakiçinçokönemlikararlaralacağız.Burevolüsyonerkararları,içindebulunduğumuzbudurumnedeniylealrtıakzorundayız.Bukararlaralındığızaman,siyasimisyonolarakbüyükzararlargörmeihtimalimizvardır.Ancak,almadığımıztakdirdememleketbuiştenbüyükzararlargörecektir.Budurumusizlerdebizimgibiiçindeyaşıyorsunuz,nelerleboğuştuğumuzuçokiyibiliyorsunuz.Ekonomiyienkısazamandaistikrarakavuşturamadığımıztakdirdemisyonumuzbitecektir.Durumfevkalâdekritiktirvedarlıkları,yoklukları,kuyruklarıkaldıramazsak,MerkezBankası’nıçalışırdurumagetiremezsekbizimsiyasi

misyonumuziflaseder.Butehlikeleribertarafetmekiçinbugünhuzurunuzagetirdiğimizkararlarıburadaalmakzorundayız.Zatenbunlarınalınacağı,hükümetprogramımızdadabelirtilmiştir.

Demireldahasonra,nasılbirekonomidevraldıklarınıanlattı,kendilerindenöncekiCHPhükümetinieleştirdi.Buhükümetinciddihiçbirekonomikönlemalamadığınıvesonucunogünküdurumageldiğinisavundu.Demirelsözlerinişöylesürdürdü:

—Bukararlar,açıksöyleyeyimacıtıcıkararlardır.Buişiçokdüşündük.Memleketehizmetin,politikadandahaönemliolduğukanaaünevardık.Neticeitibariylebunlardankorkmamakgerekir.Bunlarıbizmeydanlardamilleteanlatırız.Turgutbey,birazdanbütünbukararlarısizetektekanlatacak.Arkadaşlargörüşlerinibildirebilirler.Herkonudamüşterekenkararvereceğiz.BunlarıAllah’ınizniylebugünburadatamamlayacağızvehepsideyarınkiResmiGazete’deçıkmışolacak.Demindesöylediğimgibi,huzurunuzagelmişolanbukararlarmüştereksorumluluğugerektirmektedir.Bunlarısizeburadatektekanlatacağızvesonramüzakereedeceğiz.Hakk-ıvukufunuza(öğrenmehakkınıza)saygıduyaraksizlereherşeyiaçıkçaanlatacağız.Buişiinşallahbugünburadabitireceğiz.ŞimdiTurgutbeydesizedurumukısacaanlatacak.

BaşabakansözverdiktensonraTurgutÖzal,Türkekonomisinindurumunuuzunuzunanlattı.GenelkurmaybrifingindeyaptığıkonuşmanınbirbenzerinideBakanlarKurulu’ndayapanÖzal,bukararlarınalınmasınınzorunluolduğunu,aksihaldeTürkekonomisininbatmayamahkûmolduğunusöyledi.Demirelde,Özalda,almankararlarınnelerolduğunubakanlaraaçıklamadılar.Ancakacıtıcı,kemersıkıcı,hoşagitmeyecekşeylerolduğunuvurgulamaklayetindiler.Özalayrıca,ekonomikbozukluğun,anarşininnedenlerindenbiriolduğunusöyledi,“Eğeranarşiilemücadeledebaşarılıolmakistiyorsak,ekonomikalandabaşarılıolmakzorundayız,”dedi.“Takdimkonuşmaları”bitmişti.Demirel,yanındaoturanÖzal’adöndü:

—Açbakalımdosyaları.

Özal,dahaönceBaşbakanlamutabıkkaldıklarıbiçimdeilkdosyayıaçarken,bakanlarmeraklabekliyorlardı:

—“TürkparasınınAmerikandolarıkarşısındakideğeriyenidenbelirlenmişvebirdolar70liraolmuştur.”

Bakanlardanhomurtularve“Oooo”sesleriyükseldi.Ogünekadarresmen35,ancakkatlıkuruygulamasıyla47liraolandolarındeğeribiranda,beklenmedikbirbiçimde70liraolarakbelirlenince,Bakanlarbudurumatepkigösterdiler,ilksözü,DışişleriBakanıHayrettinErkmenaldı:‘

—“SayınBaşbakan,buçokyüksekbirfiyattırveçokbüyükbirdevalüasyondur.Türkekonomisibunukaldırmaz.Böylesineönemlibirkararalınırken,hiçdeğilseBakanlarKurulu’nungörüşüdahaöncealınabilirdi.Bizesorulabilirdi.Burakamçokyüksektir.Acabakatlıkuruygulamasıyinesürdürülsevebelliithalatiçindahadüşükkurlartespitedilsedahaiyiolmazmı?”

İktisatçıolanErkmen’insoruveeleştirileriniÖzalkarşıladı.Burakamınekonomideşokyaratmakiçin70liraolaraksaptandığını,Tahtakalepiyasasıileçiftfiyatuygulamasınınancakböylesineyüksekbirrakamlaortadankalkabileceğinianlattı.Devalüasyonvebunuizleyenbazıkararnamelerfazlabiritirazauğramadanimzalandı.DevletBakanıEkremCeyhunkararnameleriBakanlarKurulu’ndakendisidolaştırıyorveherkeseayrıayrıimzalatıyordu.Bukararnamelerdahaöncedenzatenhazırlanmıştı.Bazılarıiseboşimzalatılıyordu.BakanlarKurulu’nundışındakurulansekreteryaveuzmanlarbölümüde,içeridenverilendirektifleregöregerekliişlemiyapıyorlardı.ilkçıkankararnameler,BaşbakanlığınpoliskuryesiileÇankayaKöşkü’ne,Korutürk’ünimzalamasıiçingönderildi.Demirelbuaradaşöylededi:

—-BenbukonudaSayınCumhurbaşkanıiledahaöncemutabıkkaldım.Toplantımızuzarsabugccekendileriistirahatlarındanbirmiktarfedakârlıkedeceklerveönlerinegönderilenherkararnameyihiçgeciktirmedenimzalayacaklar.”

DevalüasyonkararnamesiKorutürk’ünimzasındançıkıpBaşbakanlığageldiğindeöğleolmuştuvebakanlar,kendileriiçinBulvarPalas’tangetirilenöğleyemeğiniyiyorlardı.Yemektetalaşkebabı,etlipilavvekazandibivardı.İçecekolarakbazılarınaayran,bazılarınada,hazmıkolayolsundiyemadensuyugetirilmişti.Bakanlarındışarıyaçıkmaları,resmenolmasabileyasaklanmıştı.Tuvaletgereksinmesidışındahiçbirbakandışarıyaçıkmıyordu.Kararlarındışarıyasızmasıciddikuşkularyaratıyordu.Dışarıdaçalışanuzmanlarvebirkaçdaktilodatamanlamıylaenterneedilmişvedışarısıileolanlaütünilişkilerikesilmişti.

Çalışmalaryavaşgidiyordu.Ortayagetirilenherkararname,hertebliğayrıayrıtartışılıyor,kararnamelerinherbakantarafındanimzalanmasızamanalıyordu.BuaradaDemirelgüzelbirtaktiğebaşvurduvebakanlan,dahasonraalınacakzamkararlarındabağlamakamacıyla,“Dolann70liraolduğunuradyonunilkhaberbültenineverelimdespekülasyonolmasıjı,”dedi.Devalüasyonha

beri,Türkiyeradyolarınınakşamsaatlerindeokunanhaberbültenlerindekamuoyunaduyuruldu.

öğledensonrayapılançalışmalardaaynıtempoiçindegeçti.Akşamüstü

olduğundahavagiderekgerginleşmeyebaşladı.GarantisizticariborçlarınyenibirformülebağlanmasınailişkinkararnameyeitirazyineDışişleriBakanıErkmen’dengeldi:

—“SayınBaşbakan,bukonudışarıyaolanborçlarımızlailgilidirvebenimbakanlığımlayakındanilgisivardır.Benimbuhazırlıklardandahiçhaberimolmadı.Eğerizinverirseniz,bukararnameyiimzalamadanöncekonuyutetkik,etmekistiyorum.”

DışişleriBakanı’nınbuistemine,SanayivoTeknolojiBakanıNuriBayarkarşıçıktı:

—“SayınBaşbakan,buhususgarantisizticariborçlarakarşıdevletinyenigetirmekteolduğubirtaahhüttür.Bualanbugünekadarbaşıboşbırakılmışvebirikenmilyarlarcadolarlıkgarantisizticariborcunneyapılacağıhiçdüşünülmemiştir.Bunedenle,bukararnamenindışilişkilerimizaçısındanolsaolsamüspettesiriolur.Eğerilerideaksaklıkçıkarsaoturupyenidendüzenleriz.Ancakbucelsedebukararlanalıpbitirmekdurumundayız.Celsenin,bazıarkadaşlarbazıkonularıincelesindiyeinkitaauğramasını(araverilmesini)fevkalâdeyanlışbulurum.”

Demirel,Ceyhun,BayargibibazıbakanlarlaTurgutÖzal’ınkorktuklarıbirşeyvardı.Bukonularabakanlardangelenitirazlarnedeniyletoplantıyaaraverilir,yadaertesigüneertlenirsearayakulislergirebilir,alınacakönlemlerreddedilebilirdi.Budurumise,getirilenprogramındahadoğmadanölmesidemekolurdu.DışişleriBakanıErkmen,bukonudafazlaısraretmedi.Zatenbirkaçsaatsonrabiryurtdışıgezisinegidiyordu.Arkadaşlarınavedaettivetoplantıdanayrıklı.

Akşamgeçsaatlerdesırabüyükzampaketinegelmişti.Sabahtanberiyerlerindeoturanvesinirlerigerilenbakanlar,zampaketininbüyüklüğünügörünceşaşırdılar.KİT’lertarafındanüretilenhermalvehizmetinfiyatıbüyükölçüdearttırılıyordu.

Bakanlarınonaymasunulanilkzamlar,“hafiflerindenvefazlaetkileyiciolmayanlardan”seçilmişti.Bunlarıngörüşülmesisırasındabileitirazsesleriyükselmeyebaşladı.Bazıbakanlarsoruyorlardı:

—SayınBaşbakanımbirdakika,öncebizetoplubirlisteverilsin.Zamyapılacakmallararasmdanelervar?Bunlarıtoplucabirbilelimönceden.

DemirelveÖzaldurumuidareetmeyeçalışırlarken,Başbakansoruyordu:

—“Beyler,devalüasyonkararınıaldıkveradyodailanettirdik.Yanişimdibumallarazamyapmayacakmıyız?Dolan70lirayaptıktansonrabumallanaynıfiyattanmısattıracağızKIT’lere?Varmıbununbaşkaalternatifi?Varsabilensöylesin.Buzamlardevalüasyonunneticesidir.Ozamandolanniye70lira

yaptık.?”

AncakBaşbakanınsözleride,BakanlarKurulu’naegemenolmayabaşlayan“isyanhavasını”yaüştıramıyordu.EkremCeyhun,NuriBayar,SümerOral,ismetSezgingibibakanlarzamlarısavunuyor,programınancakbunlargerçekleşirseyürüyebileceğinidiğerbakanarkadaşlarınaanlatmayaçalışıyorlardı.

BakanlarKurulu’ndadisiplintamamenkaybolmuştu,imariskânBakanıTurgutToker,MaliyeBakanıarkadaşıSezgin’ebağmyordu:

—“Senbundansonrasokağazorçıkarsın.

—Çıkarımarkadaş,niyeçıkmayacakmışım?..Bizbunuvatandaşaanlatırız,senhiçmeraketme.”

Kavgadövüş,birkaçzamkararnamesidahaimzalandı.Sıragübreveşekerzamlarınageldiğindevakitgeceyarısınayaklaşıyordu.Hükümet,enbüyüksübvansiyonunverildiğigübrede,fiyatlarıortalama7katarttırıyordu.Yenifiyatlarokununcakıyametyenidenkoptu.CHP’denAP’yetransferolanveDemireltarafındanDevletBakanlığıgörevinegetirilenMardinmilletvekiliMetinMusaoğluisyanbayrağınıçekti:

—“SayınBaşbakanım,benbukararnameyiimzalamam.Çiftçininhayatıileoynuyorsunuz.Gübreye7katzamyapıldığıbugünekadardünyanınneresindegörülmüştür?Bununanlamı,çiftçiyesengübrekullanmademektir.GübrekullanılmayıncaTürktarımınınnereyegideceğihiçdüşünülmüşmüdür?Bukararıburayagetirenlerbuişlerihiçbilmiyorlarmı?”

Musaoğlu’nadiğerbakanlardakatıldılar.BaşbakanveTurgutÖzal,neyapacaklarınıbilemezdurumagelmişlerdi.KuruldaBaşbakanınsözüartıkgeçmiyor,herkafadanbirsesçıkıyordu.Demirelkızmıştı.Kıpkırmızıbiryüzlebağırdı:

—“Beyler,buölüyübizmeydanagetirdik.Cenazeyideşimdibizkaldıracağız.Bunungünahıgeçmiştebizeaittir.Şimdibugünahıtemizlememizlâzım.(Demirel,İkinciMChükümetinikurduğusıradagübrefiyatlarınıilkicraatolarakindirmiştivebusözleriyleogünlerdeyaptığıişikastediyordu.)

SonragübrefiyatlarıBakanlarKurulu’ndauzunuzuntartışıldı,Özal’mgetirdiğirakamlardanbirmiktarindirimyapıldı.Başkaçaredezatenyoktu.Aksihaldebazıbakanlarkararnameyiimzalamayacaklardı.

Sıraşekerzammınagelinceortalıkyenidenkarıştı.Ancak,bukezfarklıbirdurumvardıveMaliyeBakanıismetSezgindeitirazetmeyebaşlamıştı.Sezgin’in,kararlaralınmadanöncebunlarıtamolarak4öğrenmefırsatı

bulamamışolduğuortayaçıkıyordu.

—“Efendim,bukadarıdaolmaz.Bufiyatlarçokyüksektir.Halkabizbununasılanlatırız.Bukonuyuoturupyenidenkonuşalım.”

DemirelveÖzal,ŞekerŞirketi’ninçokbüyükaçığıolduğunu,bunukapamakiçinzamyapmakgerektiğinianlatmayaçalışıyorlardıamadinleyenyoktu.Bakanlardanşöylesesleryükseliyordu:

—“Bukadarıolmaz.Buişçocukoyuncağıdcğııdir.

—Biziburayabununiçinmitopladınız?Yarınbizbunlarıhalkanasılanlatacağız?

—BiziMeclisesokmazlarSayınBaşbakan.Çokitibarkaybederiz.”

SanayiveTeknolojiBakanı,MaliyeBakanı’mnbazızamlarakarşı,çıkmasınaçoksinirlenmişti:

—“Arkadaşlar,butedbirlerinkaynağıolmasılâzımgelenMaliyeBakanınıiknaetmekdebizedüşüyorsaişimizçokzordur.Hayretediyorum,hayret.”

Ancakbakanlarınyoğunitirazlarıdinmekbilmiyordu.Başbakanbirara,“Bukararlarıimzalamayangrubadöner”demekzorundakaldı.Busözlerdeetkiliolmadı.BakanlarKurulutoplantısıkopmanoktasınageliyor,Demirel’indetereddütlüdavranmayabaşladığıizleniyordu.Seslergeceyarısıdahadaartmıştı:

—Zatenazınlıkhükümetiyiz.Buişlerenedenkalkışıyoruz?

BunaDemirelcevapveriyordu:

—Kardeşim,başaramazsakbiziertesigündevirirler.Amabaşarırsak,devirmekiçinbirazdahafazladüşünürler.

BuaradadevreyeCeyhun,Oral,BayargibibazıbakanlargiriyorvegüçdurumdaolanBaşbakanadestekolmakistiyorlardı.

—Arkadaşlar,düşünelimdiyorsunuz.Düşünecekzamanyoktur.Bukabinebukararlarıalmadandağılamaz.Yaistifaedeceğizyadabukararlarıalacağız.Bukararlarbirpakettir.Bölükpörçükolmaz.”

Başbakansinirlibirbiçimdeyinekonuşuyordu:

—Kardeşim,buhükümetinönündeikiyolvardır.Yokluklarıkaldıramazsakzateniflasedipgideceğiz.Ozamantemsilettiğimizsiyasimisyondaiflasetmişolacaktır.Amayokluklarıkaldırıpekonomiyidüzeçıkarırsak,ozamanhükümetdedevameder,misyonumuzda.

NuriBayar,kararlarınenateşlisavunucularındanbiriydi.İtirazedenbakanlaramoralvermekiçinayağakalktıveyüksekseslekonuşmayabaşladı:

—Sayınbakanarkadaşlarım,sabahSayınBaşbakanımızbüyükkararlaralacağımızısöylediler.BukadarönemlikararlarıalanlarıTürkiyekolaykolayhafifealamaz.Büyükkararlar,ancaksizlergibibüyükyürekliarkadaşlarımızınalacağışeylerdir.Türkiye,bukadarbüyükkararlarıalanadamlardankorkaryahu.“Herkesbuadamlarınbildiğibirşeyvar”der.

BakanlarKuruluartıkkopmaküzereydi.ToplantıyıyönetenDemirel’indesinirlerigerilmişti.Nekadarsakindavranmayaçalışırsaçalışsın,budurumaçıkçabellioluyordu.Geceyarısınıgeçmişbirsaatte,yanındaoturanTurgutÖzal’ınkulağınaeğildi:

—Bunlardahafazlasınıhazmedemezler.Buişiyarınabırakalım.

Sonrabakanlarınadöndü:

—Beyler,toplantıyayarmdevamedeceğiz.Şimdilikbukadar.Hepinizeteşekkürederim.

IMF’YETELEKSÇEKİLİYOR

Gecesaat2dolaylarındaherkesevinegiderken,ResmiGazete’ninmükerrersayısıyenialmanekonomikkararlarladolubirbiçimdebasılıyordu.BakanlarKurulu’ndançıkanÖzal,uykulugözleriyleMüsteşarYardımcısıHasanCelalGüzel’içağırdı.

—GelbakalımHasan,evegitmedenönceyapılacakönemlibirişimizdahavar.

İkisibirlikte,BaşbakanlıklaaynıbinadaolanDışişleriBakanlığı‘nageçtiler.TurgutÖzal,nöbetçimemurlarıbularakbakanlığıngizlişifreodasınıaçtırdıveoradakısabiryazıyazdı.Sonrateleksoperatörünüçağırıp,“Albunu,geç.”dedi,Özal’ınİngilizceolarakyazdığımetinhementeleksleWashington’ageçildi:“Mr.LarosiereveMr.Woodward’ındikkatlerine.Hükümetimizbuakşamyaptığıtoplantıda,anaesaslarıüzerindedahaönceIMFilemutabıkkaldığımızekonomikistikrarprogramınıkabuletmiştir.BakanlarKurulutoplantısıyarındadevamedecekvebazıfiyatayarlamalarıdahakabuledilecektir.Budurumdaiş,almayıumduğumuzdışyardımakalmaktavebukonununçabuklaştırılmasıgerekmektedir,önümüzdekigünlerdeayrıntılıgörüşmeleryapacağımızıumuyorum.Bilginize.TurgutÖzal.”

BakanlarKuruluertesigünbirkezdahatoplandıveolaysızbirtoplantıdansonra,birgeceöncedenkalanzamkararlarınıonayladı.Bakanlar,içleriburukbirbiçimdeönlerinegetirilenkararnameleriimzaladılar.Ancak,gübreveşekergibibazımallariçinhükümettarafındanöngörülenbazıfiyatlarbirparçaolsundüşürülmüştü.SonuçtaTürklirasınındeğeridüşürülmüş,demir

çeliktenkâğıda,akaryakıttankömüre,çimentodantaşımacılıkhizmetlerinekadardevletinürettiğihertürlümalvehizmetinfiyatınabüyükzamlaryapılmıştı.Bundansonra,bazıtemelmallardışındaKÎT’lertarafındanüretilecekürünlerinfiyatlarıbukuruluşlartarafındanbelirlenecek,bankalardadövizbozdururkenkaynakaranmayacak,ihracatçıyaçoksayıdateşviklergetirilecek,ekonomibaşbakanlıkmüsteşarınınbaşkanlığındakurulanikikurultarafındanyönetilecekti.KısacasıTürkiye,olumluveolumsuzyönleriyleilerideçoktartışılacakolan“24OcakDönemi”neadımınıatmışoluyordu.Ekonomininyenidenayağakalkmasıiçinbundansonradışdünyadankredilerbulunmasıveborçlarımızınertelenmesigerekiyordu.Acabadıştlünyabualandaneyapacak,karşılığındaTürkiye’denneleristeyecekti?Nasılpazarlıklar,gizligörüşmeleryapılacaktı?IMF,OECD,DünyaBankası,yabancıticaribankalarınbukonudakitavırlarıneolacaktı?Türkiye,içindeyaşadığıanarşiveterörortamında,ekonomikalandahangisonuçlaraulaşacaktı?Olayınilginç,güçverenklibölümüşimdibaşlıyordu.23OcakgünüTurgutÖzal’a,“Abibizieşşekgibiçalıştırdınız.Buiştenbirşeyçıkmaz.BenYalova’yadönüyorum”diyenYıldırımAktürk,devalüasyonkararını21Ocakgünü,Yalovayolundaotobüsünradyosundanöğrendi.ErtesigünkendisiniHüsnüDoğanaradı:

—Hemenatlaburayagel!Uygulamalarbaşlıyor,işinbaşınageçeceğiz.

TEPKİLER

24Ocakkararlarıyurtdışındagenellikleolumlukarşılandı.Uluslararasıekonomikkuruluşlar,kararlardanövgüylesözettiler.Zatenonlarınistedikleridefarklıbirşeydeğildi.Türkiye’deise,bukararlaraherkesimdenfarklıtepkilergeldi.Politikacılarınilksözlerişöyleydi:

Demirel:“Devalüasyon,enflasyonayolaçmayacaktır.Hedef,durmuşolanekonomiyihareketegeçirmekveTürkiye’yikaraborsaülkesiolmaktankurtarmaktır.”

TurhanFeyzioğlu:“Muhalefetteikenzorunludevalüasyonubileinsafsızcaeleştirenler,şimdidevalüasyonyapıyor.”

ŞenerBattal:“Körleyatanşaşıkalkar.APhükümeti,tenkitettiğiCHPhükümetiniaratacakbirtutumiçinegirmiştir.

ZiyaMüezzinoğlu:“AP,piyasaekonomisininacımasızkurallarınıbenimsemişvedevletinkasasıözelbankalarateslimedilmiştir.”

NecmettinErbakan:“Alınanbukararlarekonominingereğideğil,IMF’ninemridir.Demirel,milletinkafasınainsafsızcavurmuştur.”

AlpaslanTürkeş:“Bugünküduruma,şimdiyekadarizlenenakıldışıekonomikpolitikalarlagelinmiştir.”

İsmetSezgin:.“Aşırıfiyatarttıranlarhakkındaenşiddetlicezalaruygulanacaktır.”

BülentEcevit:“Ekonomi,hattadevlet,büyükçıkarçevrelerineteslimedilmiştir.Hükümet,modasıgeçmişbirGüneyAmerikamodelini,üstelikdahasakıncalıölçülerleTürkiye’deuygulamakistiyor.”

Sanayici,işadamlarıvebankaçevreleriise,alınanönlemlerigenellikleolumlukarşıladılar.

BaşbakanDemirel,27Ocakgünündenbaşlayaraküstüsteüçgünbasıntoplantısıdüzenledivekararlarıngerekçesiniaçıkladı.Demirel,bukararlarıalmakzorundakaldıklarını,aksihaldeekonomininçökmektenkurtarılamayacakdurumagelmişolduğunusöyledi.28Ocakgünü,ABDileTürkiyearasında,98milyondolarlıkkredianlaşmasıAnkara’daimzalandı.ABDhükümeti,dahaönceyapılanyoğungirişimlersonucubuparayı“cash”olarakserbestbıraktıve24OcakkararlarındansonraMerkezBankası‘nailkdövizgirişibukaynaktanoldu.Kararlaraçıklandığızaman,MerkezBankası’nınkullanılabilirdövizrezervleri20milyondolardanfazladeğildi.

BAYRAMLIKGÖMLEKİDAMLIKGÖMLEK

24OcakkararlarınınaçıklanmasındanhemensonraİşBankasıGenelMüdürüCahitKocaömer,TurgutÖzal’labirtelefonkonuşmasıyaptı:

—Beyefendi,çokcesurkararlaraidiniz.Yalnız,bunlarıacabauygulayabilecekmisiniz?Uygulanırsanasılsonuçlaralacaksınız?Çokrisklibirişoldu.İnşallahbaşarılıolursunuz.

—Cahitbey,bilirsinizOsmanlızamanındasadrazamlarınikigömleğiolurmuş.Biribayramlık,öbürüidamlık.İyigünlerdevebayrımlardabayramlıkgömleği,idamagiderkendeidamlıkgömleğigiyerlermiş.Bizimkideşimdibuhesapoluyor.İşleriyigidersebayramlıkgömleği,kötügiderseidamlıkgömleğigiyeceğiz.Allahutandırmasın.

***

24Ocakkararlarınınaçıklanmasınınardındanbürokrasi,bankalar,özelsektörkuruluşlarıiletoplantılardüzenlendi.DPT’deyapılanbuyoğuntoplantılardaTurgutÖzal,kararlarınesprisiniilgililereanlattı.KlTyöneticilerine,bundansonrafiyatlarıkendilerininbelirleyeceğini,ihracatayönelmelerigerektiğini,Türkiye’ninbukararlarlakabukdeğiştirdiğini,ekonomideyenibirdüzen

uygulamasınınbaşladığınısöyledi,Özal,bütüntoplantılardaaynışeyisöylüyordu:

—Fiyatartışlarınamümkünolduğukadarizinverilmeyecek,gerekenhermaldışarıdanithaledilecektir.

AncakhangidövizlebuişinyapılacağımÖzaldabilmiyordu.Beklenendövizlerhenüzortadayoktu.SadeceABD’den98milyondolargelmişti.IMF’den190milyondolaralınmasıgerekiyordu.AncakbukuruluşunyönetimkurulununtoplanmasıveTürkiye’yebuparanınverilmesinekararverilmesiçokzamanalacaktı.Ankara’danbuamaçlayoğuntemaslaryapıldı.Bukredinin,biryabancıbankaaracılığıile“köprükredi”biçimindekullanılmasınaIMFkarşıçıkmadı.Köprükredi,Citibank’tansağlanacaktı.AncakCitibank,IMF’denbuparayıTürkiye’yevermekiçinyazılıbelgeistiyordu.ÇetinHacaloğlu’nunyerineHazineGenelMüdürlüğüneatanmışolanCengizAlper,kararlarınalınmasındanhemensonraWashington’agönderildi.AlperoradaIMFveCitibankilegörüşmeleryaptıvebubankadansağlanan100milyondolar,Türkiye’ninhesabınageçirildi.IMF,Türkiye’yeverilecek100milyondolarakefilolmuştu.Aklagelenherkaynaktankrediaranıyordu.Demirci’mdedevreyegirmesiyleAralıkveOcakaylarındayoğuntemaslaryapıldı.MerkezBankası’nınresmiverilerinegöre,1980yılıOcakayındaTürkiye’yegelenkredimiktarı258milyondolaroldu.IMFköprükredisiveABDkredisidışındaOECDülkelerindenCHPdönemindeimzalanmışanlaşmalardankalan50milyondolar,Danimarka’dan2,5milyondolar,OPECfonundan7,5milyondolarsağlanabilmişti.Ancakbuparahiçbirşeydeğildi.Türkiye’ningereksinmeleriyanındaçokküçükkalıyordu.

GENELKURMAY’DAİKİNCİBRİFİNG

24Ocakkararlarıalındıktansonra,Demirel’leÖzalarasında,komutanlaraeğeristerlerse,yenibirbrifingverilmesivekararlarınanlatılmasııkonusundagörüşbirliğinevarıldı.TurgûtÖzal,ilkbrifingdeolduğugibi,yineGenelkurmayİkinciBaşkanıHaydarSaltıkPaşa’yıaradıveamacınıanlattı.Genelkurmay,buistemiolumlukarşıladı,ikincibrifingintarihiolarak30Ocakgünübelirlendi.Özalveçalışmaarkadaşları(KayaErdem,MahirBarutçu,HüsnüDoğan,HasanCelalGüzel)hepbirlikteGenelkurmayBaşkanlığı’nagittiler.GenelkurmayBaşkanıOrgeneralKenanEvren’inodasındaçayiçildi.OdadaÖzal,EvrenveSaltıkvardı.Sohbetbirazuzadı.EvrenPaşasordu:

—EvetTurgutBey,sizidinliyoruz.Anlatmayabaşlamayacakmısınız?

—Efendim,bengeçenseferkigibitoplubirbrifingolacakdiyegeldim,istersenizburadadaanlatabilirim,amabizimarkadaşlardaaşağıdabekliyorlar.

—Öylemi,herhaldebiryanlışanlamaoldu.Bizşimdihallederiz.”

GenelkurmayBaşkanıemirverdivekuvvetkomutanlarıylabirlikteçoksayıdageneral,amiralveilgilikurmaysubaylar10dakikaiçerisindebrifingsalonundatoplandılar,Özalkürsüyeçıktıvekonuşmasınaşöylebaşladı:

—Bukonudailkvetekkonuşmayı,8Ocakgünüsizlerleyapmıştık.Aslındaokonuşmamdansonra,ekonomidenegibitedbirleralınacağınıherhaldetahminetmişsinizdir.Butedbirlerialmakzorundaydık.Aksihaldeenflasyon,bazıGüneyAmerikaülkelerindeolduğugibiyüzde300’lereçıkacaktı.Türkiyebutedbirlerleayağakalkacaktır.Şunudaaçıkçabelirteyimki,kendigücümüzleayaktadurabilmemiziçinenazikiüçyılgeçmesigerekmektedir.BuoperasyondansonraTahtakalepiyasasıçökertilmiştir.Şimdibundansonra,bolmiktardadışkrediyeveborçlarımızınertelenmesineihtiyaçvardır.Türkiye’ninbuyıl7,5milyardolarlıkithalatyapması,2milyardolarborçödemesigerekmektedir.Dışkrediveborçertelemelerinibaşaramazsakbuamacaulaşmakmümkünolmayacaktır.Türkiye’ninbugünküdurumagelmesininsebepleriarasında12Martsonrasındauygulananyanlışpolitikalarolduğunusizleredahaöncedesöylemiştim.Bunabirdebudönemderağbetbulansolfikirlerieklemeklâzımdır.Türkiye’desolvekötütatbikatlaryapılmışvememleketbüyükzarargörmüştür.Kişilervemakamlarbirbirinedüşmüştür.Burada,çokönemverdiğimbirnoktayadadeğinmekistiyorum.Ekonomininkendiişleyişkurallarıvardır.Bukurallariçindeişlemesigereklidir.Misalvermekgerekirse,vatandaşınkasalarınıaçtırarakaltın

toplamakkolaydır.Amasonrasistemiyürütemezsiniz.Çöküpgider.

Özal,askerlereverdiğibrifingdesözüdahasonraKIT’lerindurumuna,yabancısermayeyeveyatırımlaragetirdi:

—KIT’lerinverimliçalışmasınıvehazineyeyükolmamasınıbukararlarlasağlayacağız.KİTsübvansiyonlarıbukararlarlakaldırılmasavdıvebüyükzamlaryapılmasaydı,bunlarınzararınıyacebimizdenvatandaşolaraködeyecektikyadaMerkezBankasıeskidenolduğugibisürekliparabasacaktı.Kurumuzuneden70lirayaptık?Şunusöyleyeyimki“kurumuznamusumuzdur”gibiyanlışanlayışabizsahipdeğiliz.Bizdolarınfiyatını55-58lirakolarakdabelirleyebilirdik.AmaozamanTahlakale’yiçökertemezveekonomideşoketkisiyaratamazdık.70liralıkkuruİMFdeğil,bizistedik.Yeniuygulayacağımızprogramdamüteşebbisdestekgörecektir.Heleihracatayöneliyorsadahaçokdestekgörecektir.Kısavadedeiçyatırımlarınfazlaartmasıenflasyonyaratır.Buyüzdendışsermayeyeihtiyacımızvardır.Bensermayeninmilliyetiolduğunainanmıyorum.Bugünekadaryabancısermayemevzuatımızokadarkısıtlayıcıveengelolucuolmuşturki,aralarındaüçkâğıtçılardagelmiştir.Şimdibumevzuatırahatlattıkvedürüstlerinindegelmesimuhtemeldir.ŞimdiyabancıbankalaradaTürkiye’deşubeaçmaizniverilmiştir.Bunlarındadevyatırımlariçinsermayegetirmelerinibekleyebiliriz.Ayrıca,tarihibağlarımızolanArapülkelerindebüyükparavardır.Bunlaraözelimtiyazlarverilmelidir.

Özaldahasonrasözü,Türkiye’ninpetrolpolitikasınave“millipetrolkuruluşu”olanTPAO’yagetirdi:

—Eğerbirkaçyıliçerisindekendipetrolümüzübulamazsakyabunatahammületmekzorundakalacağız,yada….Türkiye’depetrolmutlakavardırvebununçıkarılmasılâzımdır.MillipetrolpolitikasısolcularınsloganlarıgibiTPAOdemekdeğildir.Petrolümüzübulsunda,kimbulursabulsun.Hatırlarsınız,sloganlaryüzündenMobilşirketinikaçırdık.Bubizeçokpahalıyagelmiştir.Bualandatekrarsöylüyorum,millipolitikaTPAO’yudeğil,memleketigüçlendirmekolmalıdır.Yabancıpetrolşirketlerinigücendirmekiçinbugünekadaryapılanlarıbundansonrayapmamayıöğrenmeliyiz.Bugibisebeplerleyerlipetrolüretimigiderekazalmaktadır.TPAO,bütünsahalarıkapatmışveüstüneyatmışdurumdadır.Arayacakparasıyoktur.Aramayapamadığımızheralanıyabancışirketlereaçmalıyız.

Özalbusözlerindensonra,yılsonundaenflasyonoranınınyüzde50’dekalmasıdurumunda,alınantedbirlerinbaşarılısayılacağınısöyledi.(Yılsonundaenflasyonoranıyüzde100’ünüzerindeoldu.E.Ç.)Tabanfiyatlarazamanıgeldiğindeyüzde25’tenfazlazamyapmanınekonomiyezararvereceğiniveenflasyonistetkileryaratacağınıanlattı.Toplusözleşmelerdeişçilerinçokbüyükparaartışlarıaldıklarını,budurumundaenflasyonaneden

olduğunubelirtti.DahasonrasözüKIT’leregetirdiveşöylekonuştu:

—KIT’lerdedebatmakorkusuolmalıdır.Yoksabunlarhepvermeyealışmışlardır.Pekçoğu,birçiftlikolmuştur.Neticeitibariyle,bukararlardansonrabunlaryadüzelirler,bazısıdabatarsabatar.Bunlarhepvermeyealışmıştırderken,özellikleişçiyevermeyealışmıştır.Böylesinetoplusözleşmeler,özelsektörünenkârlıçalışankuruluşlarındabileyoktur.Böylekıdemtazminatıhiçbiryerdeyoktur.İşçisineyüzde150zamverenKIT’lervardır.Bencetoplusözleşmelerezamlailgilimaddeartıkkonulmamalıdır.Herkes,bellibirsistemletoplusözleşmedenekadarücretartışıalacağınıbilmelidir.Buda,ücretlerinenflasyonagöreayarlanmasıdır.Budurumdasendikalararasındakirekabetdebüyükölçüdeönlenmişolacaktır.HattaDÎSK’inbileetkinliğiazalacaktır.Bencehak,kuvvetlinindeğil,haklınınolmalıdır.AslındabenTürkişçisininbuyöndençokiyiveuysalolduğunainanıyorum.Ancakaralarınakarışmışbirkaçkişiişiberbatetmektedir.

ÖzaldahasonraZonguldakkömürhavzasındanörneklerverdi.Buradaçıkarılankömürünmaliyetini,başkaülkelerlekıyasladıveçokyüksekolduğunubelirttiktensonraşöylededi:

—“Zonguldakkömürhavzasındabirgrevolsabelkidahadarahatlarım.Böylecekömürüithalederimvemaliyetibüyükölçüdedüşürürüm.Aslındaşunudaaçıkçabelirteyim,benimelimdeyetkiolsa,ilerideTürkdevletinidahaazsayıda,amadahaçokparaalanmemurlaidareederimveverimiarttırırım.

Özal,askerlereverdiğibrifingdesözügrevleregetirdi.Bukonudakigörüşlerişöyleydi:

—Grevalanlarıvegrevmevzuatımutlakagözdengeçirilmelidir.Grevlerveanarşi,yatırımlarıbirlikteönlemektedir.Demokrasibirbaşıbozuklukdeğil,disiplinrejimidir.

BaşbakanlıkMüsteşarıdahasonra,alınanekonomikönlemlerlebirlikte500milyondolarparageldiğinisöyledi.Ancakbusözleriaskerleremoralvermekiçinsöylediğianlaşılıyordu,çünkühenüzokadarparaortadayoktu.Özalkonuşmasınınsonbölümünde,Türkiye’niniçindebulunduğuekonomikdurumun,1970devalüasyonunudakapsayanoperasyonunyapıldığıgünlereoranlaçokdahakötüolduğunu,ülkedeanarşiolduğunu,sendikalarınmilitanlaştığınısöyledivebubölümde,Intercontinentalotelindekigrevolayınıvesonuçlarınıanlattı.“Ancakciddigidersek,Türkiye10yılsonraAvrupa’nınpekçokülkesineyetişmişolacaktır”dedi.Konuşmabittiktensonrakomutanlarınsorularıbaşladı.“Bukararlardansonrafiyatartışlarınınasılönleyeceksiniz?KIT’lerindurumuşimdineolacak?Halkımızıhayatpahalılığındannasılkoruyacaksınız?Yokluğuçekilentemeltüketim

mallarınınarzvedağıtımındatedbirleralmayıdüşünüyormusunuz?Vergikaçakçılığıilenasılmücadeleedeceksiniz?Yokluklarsüreceğinegöre,çiftfiyatuygulamasıyinedevametmezmi?Nerelerden,nekadardışyardımbekliyorsunuz?Yardımlargecikirseneolur?”Özal,komutanlarınsorularınauzunuzuncevaplarverdi.BuaradaDenizKuvvetlerikomutanıOramiralBülendUlususözaldıveTürkiye’dekitoplusözleşmedüzenindenyakındı.“Türkiye’yibutoplusözleşmedüzenibatırmadığıtakdirdehiçbirşeybatıramaz.Bunuiyibilelim,”dedi.OramiralBülendUlusudahasonrahiçbirülkededenizcilikişletmelerinindevleteaitolmadığım,devletingörevinindenizaltyapıtesislerinikurmakolduğunusöyledi.Özalbusözlereşucevabıverdi:

—Efendim,çokhaklısınız.DBDenizNakliyatıbaşımızınbelâsıdır.Bendeaslındaböyledevletçilikanlayışınıanlayamıyorum.KIT’lerindevriheryerdegeçmiştir.Devletingörevisavunma,adalet,ekonomiyigenelanlamdadüzenlemegibifonksiyonlarıyerinegetirmekvealtyapıyatırımlarıylauğraşmaktır.BizdedevletbuişlerinyanındabirdeKIT’lereliylesanayiciliğevetüccarlıkyapmayabaşlamıştır.Olacakşeydeğildirtabii.

Brifingbitmişti.Özalda,komutanlardamemnunkalmışlardı.Pekçoksorunaçıkçatartışılmıştı,Özal,Başbakanlığagidince,ekibineşöylededi:

—Yahu,buadamlarbuişiçokiyibiliyor.Cingibiadamlarhepside.Meseleninüzerindebenimtahminimdençokdahafazladurdular.

DeğişikbirçalışmayöntemiolanTurgutÖzal,toplantılarınıgenellikleevindeyapar,zorunluolmadıkçamakamınauğramazdı.Ogünküçalışmayakatılmasıgerekenlerevedavetedilir,çalışmalargeçsaatlerekadarsürerdi.Özalaynızamandapratikti.Aklınagelenbirkonuyukurşunkalemlebirkâğıdayazar,sonrayanındakiilgilikişiyekâğıdıuzatarak,“Şukonuyubirkararnameyapıver”derdi.24Ocakkararlarındansonrapekçoktebliğvekararnameböyleçıkarılmıştır.BaşbakanDemirel,yayınladığıbirgenelgeile,TurgutÖzal’ınmakamında,bulunmadığızamanlarda,vekiliolarakMüsteşarYardımcısıHasanCelalGüzel’igörevlendirdi.Güzel,24OcakkararlarındansonrailkişolarakResmiGazeteyönetiminetalimatverdiveekonomikkararvetebliğlerleilgiliolarakkendisininonayıolmadanhiçbirbelgeninyayınlanmamasınıistedi.Böylece,bualandayayınlanacakbelgelerintekeldenyönlendirilmesiveekonomikprogramlauyumiçerisindegötürülmesisağlanmışoldu.BuaradaTicaretBakanlığıileSanayiBakanlığı’nınbazıtebliğlerinde“24Ocakesprisineaykırı”hükümleryakalandıvebunlaryayınlanmadı.Bugibidurumlarsonrakigünlerdebürokrasiarasındasürtüşmelerenedenoldu,öteyandan,TurgutÖzalda,ilgilikuruluşlaratalimatverdiveekonomikkonularlailgiliolarakhazırlananhertürlübelgedeKayaErdem’inparafınınolmasınıistedi.

SÜRTÜŞMELERBAŞLIYOR

Özal’ınkendineözgüçalışmayöntemi,ilgilikamukuruluşlarındaözellikleMaliyeBakanlığıbürokrasisindegiderektepkiuyandırmayabaşlıyordu.Özalgörevegelinceyekadardevlettebellibirişbölümüvardıvehangiişihangikuruluşunyapacağıbilinirdi,örneğin,Türkiye’nindışekonomikilişkileriniMaliyeveDışişleriBakanlıklarıgötürürdü.IMF,DünyaBankası,yabancısermayegibikonularailişkinişlemlergeneHiklcmâliyedeyapılır,kararlarburadaalınırdı.OECDişleriniMaliyeBakanlığıileDışişleribirliktegötürürlerdi.Şimdi“yenibiradamgelmişti”vebaşkalarınınişlerine,yanındagetirdiğivehiçkimsenintanımadığıyenibirekiplebirliktemüdahaleetmeye,bunundaötesindeişleriBaşbakandanaldığıdestekletekbaşınayürütmeyebaşlamıştı.Bualandailktartışma,ÖzaltarafındanAnkara’yaçağrılanveOcakayındaHüsnüDoğan’laberaberbazıçalışmalaragirişenYıldırımAktürk’le,TunçBilgetarasındaçıktı.AyselÖymen’inyerineHazineGenelMüdürlüğü’negetirilenTunçBilget,“Dışarıdangetirilenbazıkişilerin”OECDiçinekonomikraporhazırlamasınakarşıçıkıyordu.BugörevAktürkveDoğan’averilmiştiveherikiside,hiçbirresmisıfatlarıolmadançalışıyorlardı.Ocak’ayınınortalarındabirgünTunçBilget,YıldırımAktürk’etelefonetti:

—Bakkardeşim,birkaçgünsonraOECD’denbazıuzmanlargelecek.Sizoradakendibaşınızaraporhazırlıyorsunuz.Osmanlıdönemindenberihiçbirbelge,DışişleriBakanlığı’nıngörüşünesunulmadanyabancılaraverilmez.Bizimdeneyaptığınızdanhaberimizyok.Birzahmetetsenizdebizedebirazbilgiverseniz.Buişlerdenbizdebirazanlarızda.

—Tunçbey,bizimişimizdahabitmedi,yazmayadevamediyoruz.Benitelefondaböylemeşguledersenizdahadabiteceğiyok.BenYalovakaymakamıyımarkadaş.Hiçbirresmisıfatımyokşuanda.Sizinkaprislerinizledeuğraşacakdurumdadeğilim.Burayaçağrıldık,birhizmetvermeyeçalışıyoruz.Bırakındaşuişibitirelim,ondansonrakozunuzukiminlepaylaşırsanızpaylaşırsınız.

—Birişyapıyorsunuz,işinesassahiplerineyapıldığınıbilmiyor.

—Bizbunukeyfimizdenyapmıyoruz.BaşbakanlıkMüsteşarıçağırdı,işimizigücümüzübırakıpgeldik.

MaliyeBakanlığı’nınüstdüzeydekibürokrasisiiseözellikleHazineGenelSekreteriKayaErdem’ekızgındı.BukızgınlıközellikleyeniMüsteşarTuranKıvanç,MüsteşarYardımcısıNazifKocayusufpaşaoğluveHazineGenelMüdürüTunçBilget’tenkaynaklanıyordu.DiğerHazineGenelMüdürleri,TevfikAltınokveCengizAlperiseKayaErdem’intavrınıeleştiriyorlar,

ancakbunuaçığavurmuyorlardı.Hazine’ninaltkademedekibürokratlarıdaErdem’etepkiduyduklarınıaçıktanaçığabelirtiyorlardı.KayaErdem’in,kendikuruluşuiçerisindeböylesinetepkiyaratmasınınnedeniiseşuydu:KendisitümüyleTurgutÖzal’labirlikteçalışmış,24OcakkararlarınınalınmasısırasındaMüsteşara,MüsteşarYardımcılarına,hattaİsmetSezgin’eyeterlibilgiyivermemişti.Pekçokbakanlıkyetkilisi,kararlarıgazetelerdenokumuştu.Maliyebürokrasisi,böylesineönemlikararlardaböylesinedevredışıkalmışolmayı(belkidehaklıolarak)hazmedemiyordu.Butürbiruygulamaozamanakadargörülmemişti.Bakanlığınüstdüzeydekiyetkilileri,bukonuyusıksıkİsmetSezgin’egötürüyorlardı:

—SayınBakanım,buişinböyleyürümesimümkündeğildir.BakanlıkKayaErdemaracılığıileTurgutÖzal’ınbirşubesidurumunagetirilmektedir.Enkısazamandatedbiralınmazsaherkonudadevredışıkalacağımızaçıktır.Bizimhaberimizolmadankararlarçıkmakta,yazışmalaryapılmaktadır.BuişiyürütendesadecevesadeceKayaErdem’dir.Budurum,Türkdevletiningeleneklerineaykırıdır.Düşününki,BaşbakanlıkMüsteşarıbizetelefonaçarakveyaçağırarakdoğrudanemirvermeyebaşlamıştır.Erdem’intepkialmasınınbaşkanedenleridevardı.GörevineCHPdönemindegetirilmişti.Ayrıca,MaliyebürokrasisininüstdüzeyindegörevalanlarınçokbüyükbirbölümününMaliyeMüfettişiveyaHesapUzmanıolmasınakarşın,KayaErdembunlardanhiçbirideğildi.MaliyeBakanıdatambiraçmaziçindeydi.Altındakibürokratlardurumatepkigösteriyor,ancakTurgutÖzal,KayaErdem’esahipçıkıyordu.Neyapmalıydı?Buişenasılbirçözümbulmalıydı?Sonuçtaçözümbulundu,İsmetSezgin’inimzasıyla2Şubattarihindeyayınlananbirgenelgeile,HazineGenelSekreterliğimakamı,MaliyetarihindeilkkezbirMüsteşarYardımcısınabağlandı.Öneri,MüsteşarTuranKıvaç’tangelmişti.BütçeGenelMüdürüErtuğrulKumcuoğlu,butürbiruygulamanınyanlışolacağınıbakanasöyledi.AncakSezgin,GenelMüdürününgörüşünüdikkatealmadı.KayaErdem,bugenelgeyayınlandığısıradaİstanbul’da24Ocakkararlarınıişadamlarınaanlatıyordu.TurgutÖzalyurtdışındaydı.Erdem,4Şubat’taAnkara’yadönüncedurumuöğrendi.Bugöreveyeniatanan,MüsteşarYardımcısıNazifKocayusufpaşaoğlu’nabağlanmıştı.Erdem,bukararıöğrenincesinirlendiveçokbüyüktepkigösterdi.HemenİsmetSezgin’inyanmagirdi:

—SayınBakanım,şimdigenelgeniziokudum.Ancakböylebirdurumnebakanlığımızın,nedehazineningeleneklerineuyar.Doğrusuçoküzgünüm.

—Bukadarüzülme,hassasiyetgöstermeKaya’cığım.Bukadarönemlideğildirbugenelge.Bizişleriyinebildiğimizgibiyürütürüz.Meraklanmasen.

—SayınBakanım,HazineGenelSekreterliği,altındakendisinebağlıüç

HazineGenelMüdürlüğüolanbiryerdir.BugünekadarhepdoğrudanMüsteşara,bazendeBakanabağlıolarakçalışmıştır.ŞimdimakamınMüsteşarYardımcılığınabağlanmasıbenimiçingerçektenonurkırıcıolmuştur.

—Senaldırmadedim.Çalışmanabak.

—Beyefendi,buistikrarprogramınınuygulanmasındabütünyükHazineGenelSekreteriiği’ndeolacaktır.DPT’yi,MerkezBankası’nı,hâzineyiburasıyönlendirecektir.Benimkorkumodurki,böylebirmoralçöküntüsüileherşeybaşarısızlığadoğrugider.İzninizleşunusizearzedeyim.Aslındabenimbuonurkırıcıdurumdahemenistifaetmemgerekir.AncakTurgutbeyinyurtdışındandönüşünübekleyeceğim.Bukarardahasonradadeğişmezseistifaetmekdurumundakalacağım.BunuizleyengünlerdeKayaErdem,MüsteşarYardımcısıKocayusufpaşaoğlu’naevrakgöndermedi.BugibikonulardaBakanlıktaserttartışmalarolduvearayaciddibirsoğuklukgirdi.KayaErdem,TurgutÖzal’ınyurtdışındandönmesindensonradurumundüzeleceğineinanıyordu.Ancakdurumozamandadüzelmedi.(Bukonunungelişmesinikitabındahasonrakibölümlerindeanlatacağız.)24Ocakkararlarındanhemensonra,kamukesiminintransferleriresmendurdurulduvebunlaryenibirincelemeyealındı,önceliközelsektöründöviztransferlerineverildi.Eldedövizolmamasınarağmen“transferleraçılmıştır”izlenimiyaratılmayaçalışıldı.Oysakısıtlımiktardagelendövizintümü,petrolsatınalmadakullanılıyorduvebudayetmiyordu.Dolar70liraolunca,kurfarklarınıyatıramayan,yadagereksinmelerinidahaönceTahtakalepiyasasındankarşılamışbulunansanayiciveithalatçılar,MerkezBankası’ndabulunanTürkparasıkarşılıklarınıyavaşyavaşçekmeyebaşladılar.Böylece,bekleyentransferlerinmiktarı,dövizyönündenazalmayabaşladı.Ancakakaryakıtbaştaolmaküzereyağ,gübre,ampul,ilâçgibiçokbüyükdövizgereksinmesibulunanmallanyurtiçindeyeterince.bulundurmakdahaepeycezamanalacaktı.

YURTDIŞINAHÜCUM

24Ocakkaralarınınbaşarılıolabilmesiiçinyurtdışındanönemliboyutlaravarankredisağlanmasıvebazıborçlarınertlenmesizorunluydu.işinbuyönügerçekleşmediğitakdirdeTürkekonomisihergeçengündahakötüyegidecek,yapılanyüksekoranlıdevalüasyonveKlTzamlarıhiçbirişeyaramadığıgibiülkeçokgüçbirdurumdakalacaktı.Hükümet,batıdünyasınınistediğibiçimdebiristikrarprogramınıaçıklamıştı.Batı,bundansonrabuprogramınasılvehangişartlarladestekleyecekti?Kapıyadayanmışdışborçlarınödenmesimümkünolmuyordu.Sadece1980yılındaOECDülkelerine1

milyardolarborçödenmesigerekiyordu.Petrolfiyatlarıyineyükselmeyebaşlamıştı.Yenibirpetrolşokugeliyordu.Aklagelebilecekherkaynağa,herülkevekuruluşa“saldırmak”veyenidövizolanaklarıyaratmakgerekiyordu.Aksihaldeekonomi,eskisindendedahakötüolacak,ekonomiylebirlikteAdaletPartisidegidecekti.Demirel,Özal’adirektifverdi:

—Bundansonraişsenindir.Neyaparsanyap.Gitkredibul,borçertele.Nereyegidersengit.

Ondansonrakigörevgünlerininyaklaşıkyarısınıyurtdışındavedünyanınherköşesindegeçiren,fırsatbuluncaTürkiye’yegelenTurgutÖzal,ilkyurtdışıseferiniAralıkayısonundaİsmetSezgin’lebirlikteSuudiArabistan’ayapmış,ancakeliboşdönmüştü.İkinciseferdahauzunolacaktı.Programhazırlandı.ÖnceAlmanya,sonraWashington’daIMFveDünyaBankası,NewYorKveLondra’dayabancıbankalar,dahasonraParis’teOECD.Buarada,gidilenherülkede,hükümetyetkilileriyletemaslar.Herkeseaynışeysöylenecekti:

—Vereceksenizhemenverin.Yoksabattık.

TurgutÖzal,DışişleriBakanlığıGenelSekreterEkonomikİşlerYardımcısıRahmiGümrükçüoğlu,HazineGenelMüdürüTunçBilget,MerkezBankasıBaşkanıİsmailHakkıAydınoğluveosıradaBaşbakanlıkMüşaviriolanHüsnüDoğan’danoluşanheyetilkolarakFrankfurt’ta,AlmanMaliyeBakanıHansMatthoferilegörüştü.(Matthoferogünlerde,FederalAlmanyaBaşbakanıSchmidttarafındanTürkiye’yeOECDülkeleritarafındanyapılmasıdüşünülenyardımınkoordinatörlüğüneatanacaktı.)2Şubat1980günüyapılantoplantıda,MatthoferveyanındakiAlmanyetkililere24Ocak’karalarıanlatıldıveTürkiye’ninbualandaelindengelenherşeyiyaptığı,bundansonrasınınbatıdünyasınabağlıolduğusöylendi.Türkiye,ekonomikaçmazdankurtulabilmekiçinAlmanya’dançokşeybekliyordu.AlmanMaliyeBakanıdaprogramıolumlukarşılıyordu.Ancak,yardımkonusunageçmedenönce,Almanhalkını“rahatsızeden”bazıkonularvardı,bunlarıgörüşmekteyarargörüyordu:

—SayınMüsteşar,buradabirarayagelmişkensizebazıhususlarıdadostçabelirtmekisterim.Türkiyeüzerindenyapılaneroinvediğeruyuşturucumaddekaçakçılığı,Almanhükümetivehalkıiçinbüyükbirsorundur.Almangençliğinin,dostvemüttefikbirülkeolarakgördüğümüzTürkiyeüzerindenyapılanbukaçakçılığınsonucundazehirlenmesi,kamuoyumuzdabüyüktepkiyaratmaktadır.Budurumsizeyapılmasıdüşünülenyardımladoğrudanbağlantılıdeğildir,amakaçakçılığındurdurulmasıkonusundaTürkhükümetininciddiönlemleraldığıbilinirse,budurumikihükümetindeyararınaolur.

—SayınBakan,benbukonuyuhükümetimegötüreceğim.Encidditedbirlerinalınacağınaeminolabilirsiniz.Gelelimparakonusuna.Hükümetim,buprogramınbaşarıylayürütülebilmesiiçinAlmanhükümetinindesteğindençokşeybeklemektedir.Bizimilktalebimizşudur:Dahaönceaçıklananyardımlarda,bazıkrediler,projekredisiolarakverilmiştir.Bunlarıkullanamıyoruz.Çokzamanalıyorveekonomiyedoğrudanbirkatkılarıolmuyor.Bunların,eğermümkünseilgilihükümetlerlesizintarafınızdanyapılacaktemaslardansonraprogramkredisinedönüştürülmesini,yadabizenakitolaraködenmesininsağlanmasınıistiyoruz.Şuandaçokacildövizeihtiyacımızvar.Almanhükümetininvereceğikredininbizeenkısazamandaelimizegeçmesiniistiyoruz.Bukonudasizinağırlığınızıkoymanızıricaediyoruz.

—BakınMr.Özal,OECDülkelerininTürkiye’yebuyıldayeterliyardımvermelerivegeçenyılaçıklanankredilerinkullanmaşartlarınıkolaylaştırmalarıiçinçabaharcayacağım.BukonuyuhemOECDyetkilileriyle,hemdedostumolanbazıMaliyeBakanlarıylakonuşacağım.AvusturyaMaliyeBakam’nıiyitanıyorum.Onuetkilemeyeçalışırım.Almanyardımınagelince,bukonununönceparlamentoonayındangeçmesigerekirki,buişlemoldukçauzunbirzamanalır.

—Bunudaköprükrediyoluylahalietsek?

—Buyoludadeneriz.

—SayınBakan,petrolfiyatlarıyineartmaktadır.Ocakayındatırmanışyinebaşladı.Eğerbuartışsürerse,bizimödemelerdengesihesaplarımızyinealtüstolacakveistediğimizyardımmiktarıartacak!”(1979yılındapetrola,1,7milyardolarödeyenTürkiye,1980yılındakifiyatartışlarınedeniyle3,3milyardolarödemekzorundakaldı.E.Ç.)

Matthofer’lebaşkakonulardakonuşuldu.MartayındaOECDTürkiye’yeyardımtoplantısıdüzenlenmesiiçinAlmanMaliyeBakanıelindengeleniyapacağınıbildirdi.Paris’te,MartayıortalarındaTürkekonomisiningözdengeçirileceğiolağanOECDtoplantısıvardı.Yardımtoplantısıdabununhemenertesindeyapılırsaçokiyiolurdu.

Özalbukonuşmasırasında,dahaönceişbaşındabulunanCHPhükümetinideeleştirdi.Buhükümetinyanlışve“sol”uygulamalaryaptığınısöyledi.Busözler,MerkezBankasıBaşkanıAydınoğlu’nuntepkisinenedenolmuştu.DışarıdaÖzal’aşöylededi:

—“SayınÖzal,bugibisözlerhoşkaçmaz.Nihayetsizbirsiyasetçideğil,bazıyetkilerledonatılmışbirbürokratsınız.Karşınızdakiadamda,AlmanSosyalDemokratlarınınöndegelenlerindenbiri.”

TürkveAlmanheyetleriarasındayapılantoplantıdadahasonra,AmerikaveFransa’yakarşıyardımınçabuklaştırılmasıaçısındanTürkiye’ninuygulamasıgerekentaktiklerkonusundagörüşalışverişiyapıldı.Matthofer,AmerikalılarınTürkiye’yebualandagereklikolaylığıgöstermediklerinisöylüyordu.Matthofer’intavsiyesişuydu:“‘Açıkolun,sorunlarınızıaçıkçavedürüstlükle,abartmadananlatın.Gerçekçiolun.Herkese,herkaynağabastırın.”

MORATORYUMİLANEDERİM

Heyet5ŞubatgünüWashington’ahareketetti.BüyükelçiŞükrüElekdağ,ABDhükümetinezdindegereklirandevularıalmıştı.HazineBakanıMiller’lebirgörüşmeyapıldı,Özal,Amerikalıbakandan,OECDçerçevesindeTürkiye’yeyapılacakABDyardımınınöncelikleverilmesiniveköprükrediyapılmasınıistiyordu.Ancakböylebirdurum,ABDyasalarınaaykırıydı.HazineBakanı,olumsu^yanıtverdi.Böylebirişlemin,ancakzamanıgelinceyapılabileceğinisöyledi.

DışişleriBakanlığı’ndaise,Türkheyetininkarşısınaaltdüzeydeyetkililerçıkarıldı,Özal’mbudurumacanısıkılmıştı.Hertoplantıdaolduğugibiyineistikrarprogramınıanlattı.AncakAmerikalımemurlardanbazıterssözlergelmeyebaşlamıştı:

—“Sizönceborçlarınızıödemesinibilin.Borçlarınızıödemiyorsunuz,sonradayardımistiyorsunuz.Butalebinizihükümetlerekolaykolayanlatamazsınız.ABDhükümetininsizeyardımcıolması,birikmişborçlarınızıödeyerekgüvenyaratmanızabağlıdır.”

ÖzalveTürkheyeti,karşılarındayapılanbutürgerçekamaküçükdüşürücübirkonuşmayatepkigöstermeyebaşlamışlardı.Fazlabirşeydesöyleyemeyeceklerinibiliyorlardı.YüzükıpkırmızıolanÖzalşöylededi:

—“Bengerekirsemoratoryum(devletinresmeniflâsı)ilanetmesinidebilirim.Gerekirsebunudayaparız.Ozamanalacaklarınızınasılalacaksınız?Bizigelipişgalmiedeceksiniz?Amabuyolutercihetmiyoruz.Yenibirprogramilanetmişizvebunugötüreceğizdiyoruz.Sizdenyardımbeklerkenbuşekildesözlerlekarşılaşıyoruz.Borçlarımızasadığızvebunlarıödeyeceğiz.BizOsmanlıimparatorluğu’nunborçlarınıbileödemişiz.”

Özal,Amerikanhükümetiyetkililerinden,IMFve

DünyaBankasınezdindeağırlıklarınıkoymalarınıvebukuruluşlarınTürkiye’yekarşıanlayışlıdavranmalarınınsağlanmasınıistedi.Amerikanhükümetinin,IMFveDünyaBankasıüzerindebüyükağırlığıvardı.

IMF’yedeprogramanlatıldı.Bukuruluşlayapılacakfazlabirşeyoaşamadazatenyoktu.TurgutÖzal,IMFBaşkanıLarosiereveAvrupaMasasıŞefi

Whittomiletanıştı.Türkiye’yeverilecekolankredininikincibölümününde,biryabancıbankadanköprükrediolaraksağlanmasıamacıylaIMF’denyardımistendi.IMFyetkilileri,buyardımınsağlanacağınısöylediler.

DÜNYABANKASI’NINSÜRPRİZİ

ŞubatayındakiABDgezisi,sıraDünyaBankası’nagelinceyekadaroldukçaiyigitti.Ancakburadaişler,Özaliçinbirazdeğişmeyebaşladı.

Özal,DünyaBankası’ndan300milyondolarlık“yapısaluyumkredisi”istiyordu.DünyaBankasıBaşkanıMcNamara(ABDMilliSavunmaeskiBakanı),dahaöncekiyıllardadaTürkiye’yebüyükyakınlıkgöstermişvebukuruluş,ülkemize1978ve1979yıllarındaikikezprogramkredisivermişti.BuuygulamayıDünyaBankasıilkolarakTürkiyeiçinyapmıştı,Özalşimdiprogramkredisininüçüncükezverilmesiniistiyordu.300milyondolarlıkbukrediverilirse,Türkiyedışarıdan,baştagübreolmaküzerepekçokmalgetirmeolanağınasahipolacakveönemliölçüderahatlayacaktı.Bukonu,DünyaBankasıBaşkanıMcNamaraileikigünkonuşuldu.Başkan’ıntavrıolumluydu,Özalbunusevinçlesağasolaanlatırken,ertesigünMcNamara,kendisine“acıbirgerçeği”bildirdi:

—“Mr.Özal,sizebukrediyiherhaldevereceğiz.Be

nimvearkadaşlarımıntavrıolumlu.AncakbukonudaTürkhükümetindenbazıtaahhütleristeriz.

—NegibitaahhütlerMr.McNamara?

—Birkere,ekonomikpolitikalarınızdatemelbazıdeğişiklikleryapmanızgerekmektedir.Bunlardanbirbölümünü,sonaçıkladığınızistikrarprogramıilebenimsedinizvekabulettiniz.TürkekonomisindeyapısalbirdeğişikliğiöngörenbuprogramdanDünyaBankasımemnundur.Ancakbilirsinizki,bizimkuruluşumuzdahaçokprojekredisiverenveülkelerinyatırımlarıylailgilenenbiryerdir.Türkiye,üstesindengelemeyeceğiki’.daıçoksayıdayatırımprojesinebaşlamışdurumdadır.Buprojelerfazladır.Bunlardanönemlibirbölümününprogramdançıkarılmasıgerekmektedir.

—FakatMr.McNamara.

—SözümübitireyimMr.Özal.Benbuişlerinayrıntısınagirmem.Çalişmaarkadaşlarımsizinadınızabirmektuphazırlamışlar.Bukrediyialabilmekiçinbizehitabenyazılmışbulunanbumektubukorkarımkiimzalamanızgerekecek.

—Bubirtaahhütmektubumu?

—Biranlamda,IMF’yeverdiğinizniyetmektuplarınabenziyor.Bunubizevermenizgerektiğiniarkadaşlarımbanasöylediler.

—F’akatMr.McNamara,DünyaBankası’nınverdiğiKredileriçinböyleniyetmektuplarıistediğinibilmiyordum.Böylebirbelgeilkkezbizdenmiisteniyor?

—SanırımoyleMr.Özal.Iamsorry.Sizbu:şinayrıntılarınıbizimarkadaşlarlakonuşursanız,onlarsizegereklibilgiyivereceklerdir.”

Özal’ınbetibenzisararmıştı.RahmiGümrükçüoğlu’na“Birbueksikti,”diyordu.Altkata,TürkiyeMasasınaindiler.BuradakendileriniTürkiyeMasasıBaşkanıHintliuzmanAdiDavarkarşıladı.TürkheyetiileDünyaBankasıuzmanlarışimdikarşıkarşıyagelmişkonuşuyorlardı.McNamara,topuuzmanlarınaatmış,kendisibuişiniçinefazlagirmekistememişti.

—“EvetMr.Davar,SayınBaşkanMcNamaıasizinlekonuşmamızıistedi.Yapısaluyumkredisikarşılığındabizdenbirtaahhütmektubuisteniyormuş.Nedirbu?

—Mr.Özal,DünyaBankası,300milyondolarlıkyapısaluyumkredisiisteminiziolumlukarşılamıştır.Ancakbazıisteklerimizvardırvebukonudasizinimzanızlabirgüvencemektubuisteyeceğiz.

—Amabenhükümetimdenböylebiryetkialmadım.

—Ozaman,önceyetkiyialırsınız,sonraimzalarsınız.Yada,birbaşkayetkilikişiimzalarTürkhükümetiadına.Şimdigelelimneleristediğimize.”

AdiDavar,hazırlamışolduğuveimzalanmasınıistediğitaahhütbelgesininbirörneğinidahasonraRahmiGümrükçüoğluveTunçBilget’everdi.Davar’lamuhatapolmakistemeyenÖzal,belgeyiWashington’dakiBüyükelçiliğimizdebekliyordu.HeyetüyeleribelgeyiokuduklarızamanhırslarındanneyapacaklarınıbilemezdurumagelmişlerdiÖzal’mağzındanDünyaBankasıtarafındankalemealınanmektupta,Türkekonomisinintümdenetimininbukuruluşadevredilmesiöngörülüyordu.Bunagöre,TürkhükümetialacağıherekonomikkarardanönceDünyaBankası’nahaberverecekvebukuruluşunonayınıalacaktı.Yapılacakdışalımlar,öncedenDünyaBankası’nabildirilecek,bukuruluşunsaptayacağıyatırımprojeleriprogramdançıkarılacaktı.ProgramayenialınacakyatırımlaröncedenDünyaBankası’nasorulacak,Türkiyebundansonrabazısanayidallarındayatırımyapmayacaktı.Ayrıca,geçmişyıllardauygulananekonomik

politikalarayenidendönülmeyeceğikonusundaTürkiyekesingüvenceverecekti.

Türkheyetindekiyetkililer,bubelgeyiokuduklarızamanşokgeçirdiler.Böylebirbelgeimzalanırvebuduyulursabüyükbirskandalolurvebununhesabımutlakasorulurdu,Özalkızgındı.McNamara’nınönündebile,böylesinebirbelgeylekarşılaşacağınıaklınagetirmemişti.Böylebirbelge

imzalanamazdı.Kaldıki,DünyaBankasıbutürbirbelgeyikurulduğundanberiilkkezbirülkedenistiyordu.

DünyaBankasıuzmanlarınınhazırladığıbubelgebirkaçkez,TürkiyeBüyükelçiliğiilebukuruluşarasındagidipgeldi.

—“Bununşurasınıbirazhafifletsek.Bizimiçinçokzorolurbunukabuletmek.

—Onumaalesefyapamayız.

—Amabunoktahükümranlıkhaklarımızaaykırıdır.

—Sanmıyoruz,değildir.

—Birdeşurasıvar.Bunumutlakadüzeltmekgerekiyor.

—Peki,orasınıdüşünebiliriz.”

Bupazarlıklarikigünsürdü,Özalbüyükelçiliktenyeniönerilergönderiyor,DünyaBankasıdakarşılığındakendigörüşünüiletiyordu.BunakarşıbaşkabirgörüşgidiyorveTürkheyeti,300milyondolarlıkkrediuğrunaşartlarıbirparçaolsunhafifletmeyeçalışıyordu,Özalçevresindekileresürekliolarak“Bukadarıdaolmazyahu.Buadamlarçıldırmış.Bunuimzalayanıipegönderirler.”diyordu.

Mektup,elçilikleDünyaBank&sıarasındagidegele,birazhafifletildi.BazıbölümlerinçıkarılmasınaDünyaBankasırazıedildi.Ancakortayaçıkanmetindeimza

lanacakgibideğildi.NeyapacağınışaşırmışdurumdaolanÖzal,Ankara’yıaradıveDemirel’edurumuanlattı..

—Abihikâyebudur”.Benimzalamaktatereddütediyorum.Çokağırhususlarvar.Neyapalım,nedersiniz?

—Turgut,kardeşim,sennasılmünasipgörürsenöyleyap.Kararsenindir.Tamyetkilisin.

Özalbuarada,DünyaBankası’nakarşıIMF’yidevreyesokmayaçalıştı.Böylebirmektubunimzalanmasınıngereksizolduğunu,Türkhükümetininyapılacakherşeyiyaptığım,programınciddiyetleuygulanacağınısöyledivesordu:

—“Bunlarniyetmektubuistemeyiherhaldesizdenöğrendiler.Buuygulamayıilkdefadabizeyapıyorlar.Hemdeçokağırşeyleristiyorlar.Acabasizkendileriylebirkonuşsamzyararıolurmu?

—Bu,DünyaBankası’nmTürkiyeilearasındakibirsorundur.Takdiredersinizkibizimbukonudabirgirişimdebulunmamızuygunolmaz.”

Özal,mektubuimzalayıpimzalamamakkonusundayinedetereddütlüydüvenasılbirkararvereceğinibilemiyordu.imzalarsaçokağırtaahhütleraltınagirecek,imzalamadığıtakdirde300milyondolardanolacaktı.

Heyet,Washington’danNewYork’agidecekti.HazineGenelMüdürüTunçBilget,Özal’ınyanınageldi:

“Efendim,banasorarsanızbunuimzalayın.Enağırbölümleriçıkarttık.BizTürkiyeolarakbundançokdahaağj.rbelgeleredeimzakoymuştuk.Buişibitirelim.”

MEKTUPTANELERVARDI?

TurgutÖzal’ın7Şubat198ütarihlimektubu“SayınBayMcNamara,”diyebaşlıyorvegeçmişyıllardayapılanekonomikuygulamalarınterkedildiği,Demirel

hükümetininekonomininyapısınıdeğiştirdiği,sorunlarınbundansonra“yenibirekonomikyaklaşımla^elealınacağı,ekonomideplanlamaveidarikontrollaryerineserbestrekabetvepiyasakoşullarınınegemenolacağıbelirtiliyordu.Ayrıca,Türksanayiibundansonrakotalarlakorunmayacak,Türkparasınınyabancıparalarkarşısındakideğeri“zamanındaveyeterlidüzeyde”ayarlanacaktı.

Mektuptabundansonra“enflasyonunönlenmesinin,yüksekbirkalkınmahızısağlanmasından”dahaönemliolduğuvurgulanıyor,Demirelhükümetiningeçmişteuygulanankamusektörününteşvikedilmesineilişkinpolitikalarasonverdiği,Türkiye’ninheralandayabancısermayeyeaçıldığıveözelsektöreağırlıkverileceğibelirtiliyordu.Mektubungenişbirözetişöyleydi:

“.Ocak1980’deilanettiğimizprogramdakitemelpolitikaveamaçlarıvegetirdiğideğişikliklerigelecektekararlıbirbiçimdeuyguılyacağızvefelsefemizinaltındayatanyapısaldeğişikliklerigetireceğiz.Buprogram,geçmiştekiekonomikpolitikalarınterkedilmesianlamınagelmektedir.Hükümetimin,ekonomiyiyemdenyönlendirmeyeilişkinolarakbelirlediğitemelpolitikahedeflerişunlardır:

a—Makrodüzeyekadarinenekonomikplanlamayadayanm:kveplanlananhedeflereidarikontrollaıiavarmakgibiuygulamalarasonverilmelivebununyerineserbestpiyasamekanizmasınadahabüyükoranda‘dayanacakbirortamgeliştirilmelidir.

b—Bugünkükoşullardaenflasyonuyavaşlatmak,yüksekkalkınmahızısağlamaktandahaönemliveönceliklidir.

c—Kalkınmapolitikamızındayanağı,paramızın„kur’unudoğrusaptamakveetkinbirkurpolitikasıuygulamakolmalıdır.

d—KİTsektöründe,bukuruluşlarıbütçeyeyükolmaktan,yatırımprogramlarınıdaenflasyonuntemelnedenlerindenbiriolmaktankurtaracakreformlaraihtiyaçvardır.

OrtavadedeTürkekonomisinde,temelyapısaldeğişiklikyapılacaktır.,özelsektör,gereküretimvegereksedışsatımlaraçısındanteşvikedilecektir.Hükümetimizinşimdiveortavadedeuygulamayakararlıolduğuyapısaldeğişiklikleriseşöyledir:

Paramızınkur’undayapılmasıgerekendeğişiklikler,Türkiye’dekiveticaretyaptığımızülkelerdekienflasyonoranlarıbirliktedikkatealınarakbelirlenmelidir.Türkiye’ninbundansonrakipolitikası,kotalaradayanan“sanayiikoruma”yöntemlerininzamanlakaldırılmasıolmalıdır.

Devletçiliktenuzakyeniuygulamalar,temelpolitikaolarakbelirlenmiştir.Amacımızidarikararlaradeğil,serbestpazargüçlerinedayanmak,özelsektörüteşviketmekveaynızamandaTürkiye’yisanayi,tarımvepetrolalanlarındayabancısermayeyeaçmaktır.Bunlar,politikalardayapılançokgüçlüdeğişikliklerdir.Geçmiştekamusektörühimayegörmüş,planlamavekontrollaraltdüzeylerekadarindirilmişveyabancıyatırımlarteşvikedilmemiştir;Amacımız,KÎT’lerideserbestpiyasaekonomisineyönlendirmekveböylecezararetmeleriniönlemektir.Buuygulamada,Türkiye’ninekonomikfelsefesindebaşkabiryapısaldeğişikliktir.

Hükümet,1980v.egelecekyıllardayatırımlarıneldemevcut“kıtkaynaklara”göresürdürülmesikonusundakararlıdır,llalcnmcvculyatırımprojelerindenhangilerinindurdurulması,yavaşlatılmasıyadahızlandırılmasıgerektiğikonusundaçalışmalarbaşlatılmıştır.Gelecektekiyatırımprogramlarımızdayatırımlarınmiktarı,eldeki“kıtkaynaklar”dikkatealınarakbelirlenecektir.Eldeki

kaynaklar,enbüyükönceliğiolanprojelerekaydırılacakvebunlarınaynayrılisteleriDürlyaBankası’naverilecektir.”

TurgutÖzal,DünyaBankasıBaşkanıMcNamara’yaimzaladığıbubelgeninsonbölümündeiseşunlarısöylüyordu:

“Bumektup,hükümetimizinyenipolitikahedefleriningerekliliğiniözetlemektedir.Bunlar,ortavadedeTürkekonomisindeyapılmasızorunluolanyapısaldeğişiklikleriçinortayakonulmuştur.BöyleceTürkiye,sağlıklıvesüreklibirekonomikbüyümesağlayabilecektir.Hükümet,Ocak1980programınınbaşarıyaulaşmasıiçinhertürlüekönlemialmayakararlıdır.ButemelhedeflereulaşabilmekiçinDünyaBankasıdadahil,uluslararasıfinansmankuruluşlarıveticaribankalarınhemproje,hemdeekprogramkredilerindenoluşacaksüreklidestekveyardımlarınagüveniyoruz.Umduğumuz,DünyaBankası’mnbuçabaları1983yılınakadarverebileceği

başkaprogramkredileriylededesteklemesidir.Değişeniçvedışekonomikkoşullarabağlıolarak,belirlenenstratejilerdebazıyenidüzenlemeleryapılmasınınzorunluolacağınınfarkındayız.Budüzenlemeleri,DünyaBankasıilegörüşmeyiumuyoruz.Saygılarımla,TurgutÖzal.”

(DünyaBankasıtarafındankalemealman,ancakyoğunpazarlıklardansonrabiraz“hafifletilen”bu“çokgizli”belgeyielegeçirerek15Mart1980tarihliMilliyct’tcyayınlamıştık.TurgutÖzalbuyayınaçokkızmışvebaştaKayaErdemolmaküzere,yanındabulunanmaliyecilere,“Maşallahkevgirgibisiniz.Üzerinizdehiçbirşeydurmuyor,”demişti.Dahasonrabukonudasortışturmaaçılmış,ancakçokazsayıdaüstdüzeydeyetkilininbildiğibubelgeyineredenaldığımızbirtürlübulunamamıştı.E.Ç.)

MektubuimzaladıktansonraWashington’danNewYork’agiderken,TurgutÖzalheyetüyelerineuçaktaşöylededi:

—“Arkadaşlar,buadamlarbelkiparavereceklerama,karşılığındabizdeçokşeyvereceğiz.”

Özal’ınbukuruluşaimzaladığımektup,dahasonra“yololdu”veDünyaBankası,ilkkezTürkiye’denaldığıbutürbirbelgeyi,sonrakiyıllardabiziörnekgöstererek,programkredisiverdiğidiğerülkelerdendealmayabaşladı.

PETROLÜBAŞKAYERLERDENDEBULURUZ

Türkheyeti,NewYork’tabüyükbankalarlabirtoplantıdüzenledi.YabancıbankalarogünlerdeTürkiye’yeolangüvenlerinitümüyleyitirmişolduklarıvebuhususheyetimiztarafındanbilindiğiiçin,bankalardanhiçbiristeğimizolmadı.Sadece,kendilerine24Ocakprogramıanlatıldı.Bankalar,karşılarınahergüngelenbutürdenheyetlereyaptıklarıgibi,verilenbilgiyisessizcedinlemekleyetindiler.

NewYork’tansonrakidurakLondraidi.Özalburada,DışişleriilegörevliDevletBakanıDouglasHurtveHazineGenelMüdürüilekısagörüşmeleryaptıveTürkiye’yeverileceğidahaönceaçıklanmışolanIngilizyardımınınhızlandırılmasınıistedi.Ancakbuyetkililer,konuyudahaayrıntılıgörüşmesiiçinÖzal’ıaltdüzeydememurlarlagörüştürmeyebaşladılar,Özal’mveheyettekidiğerüyelerinbudurumacanısıkılmıştı.Toplantıdabualtdüzeydegörevlilerdenbiriile,heyetmensuplanmızarasında“ilginç”birtartışmaçıktı.İngilizgörevlişöylediyordu:

—“Siziııbuborçlarıödeyeceğinizeinanmıyoruz,öncebukonudabizegüvencevermenizvebizi,borçlarınızı.ödcycccğinizeinandırmanızgerekir.

—Saymarkadaşım,Türkiyegüçdurumdadıramaborçlarınımutlakaödeyecektir.Bizimbelimizibükenpetrolfiyatlarımdabüyükartışlarolmuştur.Eğerdostbildiğimizülkelerbugüçdurumumuzdabizebirparçavardım

ederlerse,bizbuişinüstesindendahakolaygeliriz.

—Belinizipetrolbüküyorsa,dahaazkullanmasınıöğrenin.PekçokülkeartıkbuyolagidiyorvebunuherhaldesizTürklerdebiliyorsunuz.Sorununuzpetrolse,bunakendinizçare^arayın.”

HeyettebulunanTürkyetkililer,buİngilizmemurunkabasözlerinesinirlenmişlerdi.Kapılarındaparaistemekdurumundakaldıkları“dostvemüttefikler”kendilerinepekanlayışlıdavranmadıklarıgibi,küçükdüşürücüifadelerkullanıyorlardı,Özaldediki:

—“Bakarkadaş,eğerbunlarseninhükümetininresmigörüşüiseonlarasöyle,yokeğerseningörüşlerinsesenbeniiyidinle.Bizbupetrolüçokucuzabulmasınıdabiliriz.Bizibukadarköşeyesıkıştırırsanızbaşkayollardavardırbunueldeetmekiçin.Gidipbunuyakınbiryerlerdenzorlaalırız.Buişbizimsadecebirkaçgünümüzüalır,tamammı.?”

Toplantıdabulunaningilizlerdenbiri,busözlerinotalmaklameşguldü.DışişleriBakanlığıGenelSekreterYardımcısıRahmiGümrükçüoğluatıldı:

—“Neyapıyorsunsenbakayım?Bıraknotalmayı.Böyleşeylernot^alınırmıhiç?Bizburadadostça,özelolarakkonuşuyoruz.”

Ingilizşaşırmıştı.Notalmayıbıraktı.

TürkheydtidahasonraIngilizbankalarıylabirtoplantıyaptıveonlarada24Ocakkararlarıanlatıldı.Bankalardinlemekleyetindiler.BirsonrakidurakParis’ti..,

Burada,25Şubat’taTürkekonomisiniincelemekiçinyapılacakolağantoplantıkonusuelealındı.OECDGenelSekreteriVanLennepveTürkyetkililer,butoplantıdaolmasıbeklenengelişmelerüzerindedurdular.Türkiyeilksınavıburada,OECD’yeüye17ülkeninönündeverecekti.Butemaslarsırasındaayrıca,Türkiye’yeOECDülkeleritarafındanyapılacakyardımlailgilitoplantınınMartayındayapılmasıilkeolarakbenimsendi.

ÖzalbaşkanlığındakiTürkheyetininsondurağıBonnoldu.Özalburada,Türkiye’yeyardımkoordinatörlüğünegetirilenAlmanMaliyeBakanıHansMatthoferileyenidengörüştüvetemaslarıkonusundabilgiverdi.

ikiyetkiliartıkbirbirlerine“ısınmışlardı”,ÖzalMatthofer’e“Hans”,MatthoferÖzal’a“Turgut”diyehitapetmeyebaşlamıştı.AlmanbankalarıylaFrankfurt’tayapılanbirtoplantıdansonra,Türkheyeti14Şubat’taAnkara’yadöndü.Yurtdışınadüzenlenenilkbüyüksefertamamlanmıştı.

SİYASALORTAM

Şubatayıortalarındasiyasalgelişmeleryinehızkazandı.Demirel,erkenseçimistediğinisöylemişti.CHPveMSPbuisteğekarşıçıktılar.MSPGenelBaşkanıNecmettinErbakan,düzenlediğibasıntoplantısındahükümetisuçladı:

“APyönetimi,buhükümetkurulurkenMSP’ninyaptığıtavsiyelerintamtersiniyapmıştır.DolayısıylaMSP’nıııbugidişatadesteği,artıkkerhenbirdestektir.Bununkerhenolmasınınsebebihükümetintutumudur.Bizimbuhükümetinicraatındanmesultutulmamızartıkmümkündeğildir.ÇüıküsıkıntılarDemirel’inyapamadıklarındandeğil,yaptıklarındandoğmaktadır.

Arabadevrilmeyedoğrugitmektedir.Arabanındevrilmesineseyircikalmamızsözkonusuolamaz.Hükümet,batıülkelerininkapılarındadolaşmaktan,milletinmeseleleriilemeşgulolamamaktadır.Hükümet,söylediklerimizekulakverirvegittiğimenfiyoldanmüsbetyoladönerseneâlâ.YoksaEcevit’inakıbetineolduysa,bunundaakıbetiaynıolacaktır.”

AynıgünDemirel,APortakgruptoplantısındaşunlarısöyledi:

“Hesapsızkitapsızbirgidiş,Türkiye’yianarşistlerdençokdahabüyüksıkıntıların.içinesokmuştur.Bununsonubirfaciadır.Şimdibirdayanışmasözkonuoudur.Biz,üyesibulunduğumuzmilletlerarasıteşekküllereniçinüyeyiz?Aidatveriyoruz.Hangiüyesıkıntıyadüşerseonayardımcıolunur.Bizbugünbutedbirlerbizelâzımdemişizvebunuanlatmışız.Bize“evet”demişlerdir.Destekolacaklarınısöyleyenlerbizdenevvelortayaçıkmışlarvetamkadroiledestekolacaklarınıkamuoyuönündetaahhütetmişlerdir.Butaahhütlerindeherhangibirsadakatsizlikolacağınısanmıyorum.Bizateştengömleğigiydik.Yoldoğrudur.”

Hemenbirgünsonraise,CHPGenelBaşkanıEcevit,hükümetinekonomikvesiyasalalandakiuygulamalarınıeleştiriyordu:

“Ağırbirbaskıveişkencedönemibaşlamıştır.HalkınzamlarvezulümkarşısındaSesiniçıkarmasınıönlemekiçinişkencelerebaşlanmıştır.Ekonomikpolitikayailişkinkaygılarımhızlagerçekleşmektedir.Sağdasolda,GüneyAmerikamodelininaçıktanpropagandasıyapılmaktadır.”

OgünlerdeTürkiye,yineanarşiveterörledolugünleryaşıyordu.TarişolaylarınıErzurum’datelevizyondaizleyenGenelkurmayBaşkanıOrgeneralKenanEvreniseçevresindekigazetecilereşunlarısöylüyordu:

“Bizdışdüşmanlarladeğil,içdüşmanlarlauğraşıyoruz.Açıkkonuşuyorum.Diyebilirsinizki,sıkıyönetimerağmenniçinbunlarınhakkındangelemiyorsunuz?Şundandolayıhakkındangelemiyoruz.Kandökmekistemiyoruz.Bunugözealsak,meseleyibiraydahallederiz.Onuniçin,eğerbütünmilletolarakeleleverirsek,eğerbasınbizeyardımcıolursa,bizbuişin

hakkındankanakıtmadangeliriz.”

KAYAERDEMİSTİFAEDİYOR

Özal,14Şubat’taTürkiye’yedönüncekarşısındaKayaErdem’ibuldu.Erdem,üzgündüveneyapmasıgerektiğikonusundaÖzal’adanışmakgereğiniduyuyordu:

—“TurgutBey,sizburadayokkenSayınBakanbirgenelgeyayınladıvebeniMüsteşarYardımcısıNazifKocayusufpaşaoğlu’nabağladı.BöylebiruygulamabugünekadarMâliyedeolmamıştır.HazineGenelSekreteriyadoğrudanBakana,yadaMüsteşaramuhataptır.Büyükkıskançlıklarroloynuyor.Bakanıdolduruşagetirende,MüsteşarTuranKıvanç.

—BengörülürümBaşbakanla.Helesenbeklebakalımbiraz.’

—VallaTurgutbey,benüçdörtgündahabeklerimvebirsonuççıkmazsaistifaederim.Buçokonurkincibirdurum.Buşartlardaçalışmammümkünolmaz.”

Özal,KayaErdem’inisteğiilefazlauğraşacakzamanbulamadı.DahaöncekendisiningörevdenalınmamasıiçinBaşbakanlakonuşmuşveonuiknaetmişti.Ancak,HazineGenelSekreterliğigörevineCHPdönemindegetirilen,24OcakkararlarısırasmdakendiçalışmaarkadaşlarınahiçbilgivermedensadeceTurgutÖzal’laçalış

mayıtercihedenKayaErdem’ebüyüktepkiolduğunubiliyordu.TepkihemMaliyebürokrasisinden,hemdoAPkesimindengeliyordu.

KayaErdemikigünbeklediveolumlubircevapalamayınca,16ŞubatCumartesigünügörevindenistifaetti.ismetSezgin’eoakşameldengönderdiğiistifadilekçesinde,kendisininMüsteşarYardımcılığınabağlanmasınınusulveesaslara,maliyegeleneklerineaykırıdüştüğünüvebuyüzdengörevinedahafazladevamedemeyeceğinibildirdi.(Bugelişmelerhepbirkaçkişininarasındakalıyor,basmavekamuoyunayansımıyordu.Bunedenle,butürolaylardanhiçkimseninhaberiolmadı.E.Ç)

Ertesigün(17ŞubatPazar),AlmanMaliyeBakanıMatthofcrAnkara’yagelecekti.ismetSezgin,KayaErdem’inevinetelefonetti:

—“YahuKaya,senneyaptınkardeşim?

—SayınBakanım,buşartlaraltındaçalışmammümkündeğildir.Durumusizedahaöncedearzetmiştim.

—BuakşamMatthofergeliyor.Havaalanınageldeoradakonuşuruzbuişi.

—istifaetmişolduğumiçin,havaalanınadagelemeyeceğimSayınBakanım,özürdilerim.

—Bakkardeşim,benyarınbugenelgeyideğiştireceğim,oldumu?,istifayafalanlüzumkalmadıartık.Haydigözlerindenöperim.Akşamagörüşürüz.”

MaliyeBakanıdagüçdurumdaydı.Bukonudaneyapacağını,Bakanlıkiçindekivedışındakidengelerinasılayarlayacağınıkestiremiyordu.Genelgeyideğiştirmedi.Ancak,TurgutÖzal’ınsağkoluKayaErdem’le,Maliyebürokrasisiarasındakitümilişkilerartıkkopuktu.Yoğuntartışmalaroluyor,işleraksamayabaşlıyordu.

YALOZAN,YASEVR

DoğrudandoğruyaTurgutÖza’abağlıolanDevletPlanlamaTeşkilâtı,TeşvikUygulamaveYabancıSermayedairelerininde24Ocakkararlarıylaburayabağlanmasındansonrayenidenörgütleniyordu,Özal’ınimzasıylaMaliyeBakanlığı’nagönderilenbiryazıda,ogünekadarbubakanlıktabulunanyabancısermayeileilgilidosyalarıntümününDPT’yegönderilmesiistendi.AyrıcabukonuylailgiliBakanlıkmemurlarıdayenikurulanYabancıSermayeDairesi’nedevredileceklerdi.

KayaErdem,buyazıyıolumlugörüşle,ilgiliHazineGenelMüd’ürlüğü’nehavaleetti.Bununüzerine,GenelMüdürYardımcısı,AydemirKoçbircevapyazısıhazırladıveimzaiçinKayaErdem’egötürdü.Yazınınanlamışöyleydi:

“HazineGenelMüdürlüğüneyasalarlaverilmişbulunanbirgörevin,kararnameçıkarılarakbaşkabirkuruluşadevredilmesiBakanlığımızcauygungörülmemiştir.Bunedenleisteklerinizinkabulümümküngörülmemektedir.”

AydemirKoç,buyazıyıparafetmesiiçinKayaErdem’egötürdüğüzaman,odadakontenjansenatörüKemalCantürkdevardı.Erdembuyazıyakarşıçıkınca,AydemirKoçşöylededi:

—“BakınSayınGenelSekreter,buyazıLozananlaşmasıdır.Eğerbunuparafetmekistemezseniz,SevrAnlaşmasınınuygulanmasınıkabulediyorsunuzdemektir.Adamlarburadabizimbütünyasalhaklarımızıalıyorlarvesizsesçıkarmıyorsunuz.ŞimdiyabuyazıyıgönderinveMustafaKemalgibidavranın,yadareddedinveVahdettingibiolun.Tercihsizindir.”

KayaErdemyinetereddütgeçiriyordu.KemalCantürksözegirdi:

—“Kaya,eğersenbuyazıyıkabuletmezsen,HazineeskiGenelSekreteriolarakverbanabenimzalayayım.”

SonuçtayazıimzalandıveÖzal’agönderildi.Ancak,kısabirsüresonradosyalardagönderildi.Sonuçdeğişmemişti.

MATTHOFERANKARA’DA

AlmanMaliyeBakanı,Atina’yauğrayıpYunanhükümetinegüvencelerverdiktensonraAnkara’dabirgünkaldı.Yunanhükümetineverdiğigüvenceşöyleydi:

—“Türkekonomisiçokgüçdurumdaolduğuiçin,yardımtoparlamayaçalışıyoruz.Buişinkoordinatörlükgöreviresmenbanaverildiğiiçin,Türklerlesıksıktemastabulunuyorum.Ancak,buişlemlerinYunanhükümetialeyhinebirdurumyaratması,özellikleaskerigüçdengesindeYunanistanaleyhinegelişmelerenedenolmasıkesinliklesözkonusudeğildir.AlmanhükümetininTürkiye’yiönplana,Yunanistan’ıarkaplanaalmasıgibibirdurumdaortadayoktur.Bukonudasizehükümetimadmakesingüvencevermeklegörevliyim.”

MatthoferAnkara’dasırasıylaismetSezgin,BülentEcevit,MilliSavunmaBakanıAhmetIhsanBirincioğlu,DışişleriBakanıHayrettinErkmen,TurgutÖzalveSüleymanDemirel’legörüştü.Ecevit’le,ikiülkeninsosyaldemokratpartilerininliderveöndegelenkişileriolarakkonuştular.

AlmanMaliyeBakanıAnkara’yageldiğizaman,Türkiye’ninelindehenüzdışödemelerdengesiniverakamlarınıgösterentutarlırakamlaryoktu.Herşeykarışıktı.

HükümetyetkilileriAlmanMaliyeBakam’ndanOECDveayrıcaAlmanyardımlarınımçabuklaştırılmasınıistediler.Demirelşöylededi:

—“Kasaşimdiboştur.Boşkalmayadevamedersebuişbiter.Bilhassapetrolalımındakullanılacakcash’eihtiyacımvarSayınBakan.”

Türkyetkililer,AlmanMaliyeBakanı’nayakınıyorlardı:

—“Kararlarıaldığımızdanbuyananeredeysebiraygeçti.Açıksöyleyelim,hâlâelimizdedövizyok.Yoklukları,kuyruklarıkısasüredekaldıramazsakişimizharaptır.Buşans,Türkiye’ninsonşansıdır.Aceleyardımbekliyoruz.”

MatthoferTürkyetkililerihaklıbuluyordu:

—“Çokhaklısınız.Elimdengeleniyapıyorumveyapacağım.MartbaşındaWashington’agidiphemAmerikanhükümetiyle,hemdeIMFilegörüşeceğim.Ticaribankalardandabirşeylerkoparmayaçalışacağım.DiğerOECDülkeleriiletemaslarımısürdürüyorum.SuudiArabistan’adagideceğim.AncakSuudilerdenbirşeylerkoparmakiçinAmerikalılarıdevreyesokmayaçalışacağım..”

Matthofer,AnkaraOteli’ndeonurunaismetSezgintarafındanverilenkokteylde,Almanya’nınekonomikdurumunundaçokiyiolmadığınıanlamlıbirbiçimdeanlatmayabaşlayınca,herkesbirbirinebakmayabaşladı.BusıradaÎsmetSezginespriyaptı:

—“Budurumagerçektençoküzüldüm.SayınmeslektaşımınbuyakınmalarındansonraneredeysebizTürkiyeolarakAlmanya’yayardımteklifedeceğiz.”

AlmanMaliyeBakanıbirgünlükresmigezisinitamamlayıpülkesinedöndüktensonraBaşbakanDemirelbirdemeçverdi:

—“Yardımgelirse,marşabasıparabayıhareketettireceğiz.”

Araba,aradangeçen25günerağmenverindeci;:‘uyordu.Yeterliyardımgelmemişti.

**❖

ŞubatayındaYıldırımAktürk,DPTiktisadiPlanlamaDairesiBaşkanıoldu.Yapılanbüyükzamlarnedeniylefiyatartışlarıçokyüksekboyutlaraulaştı,..Bütünçabalararağmen,1980yılınınŞubatayındaTürkiye’yetoplam125milyondolarkredigeldi.Bunun90milyondolanIMF’densağlananparanınikincibölümüydüvebirİsviçrebankasındanköprükrediyoluylasağlanmıştı.Gerikalan35milyondolarise,OECDtarafımdandahaönceverilenkredilerinkullanımındanoluşuyordu.Burakamlar,hiçbirşeydeğildi.

OLSADAVERSEK

ŞubatayısonlarındaBakanlarKurulu’ndayokluklar,özelliklepetrolsorunugörüşülüyordu.EnerjiveTabiiKaynaklarBakanıEsatKıratlıoğlusözaldı:

—“SayınBaşbakanım,aslındabugüniçindebulunduğumuzpetrolsorununuçözmek,zannedildiğikadargüçdeğildir.Bunuçözebiliriz.

—NasılçözeceksinKıratlıoğlu?

—Efendim,sizbiremirbuyursanız,SayınM.ıliyeBakanıarkadaşımpetrolithalatıiçinheraybana230milyondolarverse.Memleketinbütünpetrolünüsaclarım.”

Kıratlıoglu’nudikkatleizleyenMaliyeBakan.Sezginsözekarıştı:

—Efendim,SayınKıratlıoğluacabaTürkiye’demi,

yoksaAy’damıyaşıyorlar?Yoksarakammıbilmiyorlar?Olsadaverse’k.”

Herkeskuyruğagirmiş,MaliyeBakanlığı’ndandövizbekliyordu.Yağ,ampul,ilaçgibiaklagelenherkonudadövizegereksinmevardı,ancakortadadövizyoklu.AynıgünlerdeyapılanbirbaşkaBakanlarKurulutoplantısında,KöyişleriBakanıAhmetKarayiğit,birazdaşakaylakarışık,ismetSezgin’ieleştirdi.

—“SayınBaşbakanım,bizeSayınSezgindövizvermiyorvehiçbirihtiyacımızıbakanlıkolaraksağlayamıyoruz.

—öyleyseseniMaliyeBakanıyapayımda,senbuldövizi.

—Yokefendimyok,Allahgöstermesin.Vazgeçtimdövizistemekten.”

OECDİÇİNHAZIRLANANGİZLİRAPOR

Şubatayısonlarında,DemirelveÖzal’ınyeniekonomikprogramlailgiligörüşleridahanetbirbiçimdeortayaçıkmayabaşlamıştı.“Buprogramkesinlikleortavadeli,yaniüçdörtyıllıkolmalıveherşeyonagöreayarlanmalıdır.IMFileCHPdönemindeyapılanbiryıllık“standby”anlaşmasınınsüresiHaziranayındabitmektedir.Buanlaşmayenilenmeliveüçyıllıkolmalıdır.BugerçekleşirseIMFTürkiye’yedahabüyükölçüdeyardımcıolabilecek,buyöndeyabancıbankalaradaTürkiye’ye“kolaylıksağlamaları”içindahagüçlübirbiçimdebaşarabilecektir.Ortavadeliprogram,OECDaçısındandadahaolumluolacaktır.Kredilerveborçertelemeleridahaçabukvekolaybirçözümekavuşabilecektir.”

BudurumOECDGenelSekreteriLennepveMatthofer’edeanlatıldıveolumlukarşılandı.Türkiye,OECDkarşısındakiilksınavını,25ŞubatPazartesigünüParis’teverccekti.“ikinumaralıçalışmagrubu”olarakadlandırılanbutoplantı,1978yılındanbuyanaTürkiyeiçinözelolarakyapılıyordu.Gruba,Türkiye’yeyardımedecekülkelerkatılıyordu,ikinumaralıçalışmagrubu,doğrudandoğruya,OECDGenelSekreteriLennep’ebağlıydı.Burada‘tartışılacakraporAnkara’daYıldırımAktürk,HüsnüDoğan,RahmiGümrükçüoğluveTunçBilget’tenoluşanbirekiptarafındanhazırlandı.“Gizli”damgalırapordaTürkiye’ninOECDülkelerindenistekleribelirtiliyor,ayrıcayeniuygulanmasınabaşlananekonomikpolitikalaranlatılıyordu.Burapor,MartayındaParis’teyapılacakTürkiye’yeyardımtoplantısınınveborçertelemeoperasyonununtemelinioluşturacaktıveözetleşugörüşlerikapsıyordu:

“Türkiye,giderekartanbirdışborçyükününaltınagirmiştir.1972-1977dönemindedışborçlarımız8.9milyardolarartmıştır.Aynıdönemdekısavadeliborçlar1,9milyardolardan6,6milyardolarayükselmiştir.1978yılındaisedışborçlardayenidenbüyükbirartışgörülmüşvebudönemdeborçlarımızyeniden2,7milyardolarartmıştır.

Türkiye’ninbugünküekonomiksorunlarıçokyönlüveciddidir.BunlardanbazılarıTürkekonomisininyapısındanveuluslararasıekonominindurumundan,bazılarıisegeçmiştekiiçekonomikpolitikalarınyanlışlığındankaynaklanmaktadır.EnflasyonVekaraborsa,uygulananpara,maliye,gelir,fiyatved^şticaretpolitikalarınınyanlışlığındankaynaklanmaktadır.

Enflasyon,ekonomikvesosyalyaşamınheryönünezararvermiştir.Bunedenle,çözümlenmesigerekenilksorunbudur.Hükümetinekonomikyaşamamikrodüzeydemüdahaleetmesiarzuedilmeyensonuçlarvermekte

vepi

yasamekanizmasındadahayüksekrantlaroluşmasınanedenolmaktadır.Devletin,binlercemalınfiyatıileuğraşmasıakılcıbiryoldeğildir.Butürçabalar,tekelcifiyatlarınresmenoluşmasıylasonuçlanır.Bundansonraekonomikyaşamdadevletmüdahalesivekontrolüazaltılacak,ekonomiyiyönetmedemakroekonomikpolitikalaraağırlıkverilecektir.Kamukesimitarafındanüretilenmalvohizmetlerüzerindekifiyatdenetimleriçokkısıtlıolacaktır.imalatsanayiiveihracatta,özelsektöreöncelikverilecektir.Buekonomikortamdaenflasyonunönlenmesi,yüksekkalkınmahızıtutturulmasındandahaönemlidir.Enflasyonakarşıparapolitikalarıdahaetkinbirbiçimdekullanılacak,hazineninMerkezBankası’ndanfinansmanıdahasıkıkurallarabağlanacak,yabancısermayeteşvikedilecek,dahagerçekçikurpolitikalarıuygulanacaktır.

KÎT’lerserbestpiyasakurallarınagöreçalışacakvezararlarıasgaridüzeyeindirilecektir,özelsektöriçinhertürlüfiyatkontrolundanvazgeçilecektir.Ayrıcatüketimazaltılaraktasarruflarteşvikedilecektir.”

OECD’yeverilen“gizli”rapordadahasonraTürkiye’ninbukuruluştanisteklerisıralanıyordu:

“Türkiye’nindışfinansmanaçığı1980yılında1,5milyardolar,1981yılındaise2,2milyardolarolacaktır.(ToplantıdaTürktarafı,petrolfiyatlarındaosıralardakiartışıdikkatealarakburakamlara1milyardolardahaekledi.E.Ç.)Buaçığınuygunkredilerlefinanseedilmesidurumundakredigereksinmesi1980’de1,6milyardolar,1981’deise2,5milyardolarolacaktır.Bukredileryüzde8faizle,4yılıödemesiz10yılsüreyleverilmelidir.

Bukaranlıktabloyanedenolantemeletken,ekonomiüzerindekiçokbüyükvekısavadeliborçyüküdür.

198üyılıiid.jborçyükü1,9milyardolar,1981yılındaise2.4milyardolarolacaktır.Sadeceşimdikiborçlardikkatealındığındabumiktar1985yılında3,2milyardo-u‘..-:ulaşmaktadır.Buborçların,Türkekonomisininbugüniçindebulunduğudurumdaödenmesiçokgüçtür.Dahaöncegeçicibiryaklaşımlaelealınanborçertelemeoperasyonlarıbuçokciddisorunadevamlıbirçözüm’getirememiştir.Ilalendayanılmazdururnagelenbuborçyükününüzeriregeçiciönlemlerlegitmek,buyükündahadaartmasıylasonuçlanacaktır.”

Türkiye,gizliraporunsonbölümündeiseOECD’yeüyeülkelerekarşı“baklayıağzındançıkarıyor”ve^unlanistiyordu:

“üzerimizdebulunanborçyüküiçinoıtavadedeikiseçeneköneriyoruz:

1—YıllıkdışkredigereksinmesiikiliM-;v!eUendevlete)vebağlı

olmayankredilerleveuygımkoşullarla(yüzde8faiz,4yılıödemesiz10yıllıkkredilerle)karşılanmalıdır.

2—Veya,sorununtemelkaynağıolanşimdikiborçyükü,Türkiye’ninekonomikgücüileorantılı,mantıklıvegerçekçibiryöndeertelenmelidir.

Borçertelemeoperasyonuilkbeşyılı(lO‘iü-1984)kapsamalıdır.Sadecebuişlemyapılırsahile,çokihtiyaçduyulangerçekçibirdestek,Türkiye’nindostlarındangelmişolacaktır.Böylebirdurumise,bualandaçokciddiçabaharcayanTürkiye’yeveTürkhalkınabüyükölçüdeyardımcıolacaktır.”

\VOODWARDLATARTIŞMALAR

OECDtoplantısıiçinWoodwarddaParis’ejielmişli.TürkheyetideTurgutÖzal’mbaşkanlığındaçalışmalarakatılıyordu.Raporokunduveürerindetartışmalaryapıldı.AncakWoodward,aksilenmeyebaşlamıştı.24Ocakkararlarınıntemeldeolumluolduğunu,ancakbubiçimiylekaldığısüreceyeterliolamayacağınısavunmayabaşlamıştı.

—Kararlargenellikleolumludur.AncakbizimIMFolarakbukonudahalenciddikuşkularımızvardır.Birincisi,kur70liraolarakbelirlenmiştir,amabudurumgerçekçibirkurayarlamasıkonusundayeterligüvencevermemektedir.Tıirkparasınındeğerinin,‘bellibirtakımformülleregöresürekliolarakayarlanmasıgerekmektedir.Türkiye’dehızlaartmayadevamedenenflasyon,butürbiruygulamayıkaçınılmazkılmaktadır.70lira,bizimhesaplarımızagörekısasüresonrayetersizkalacaktır.İkincisi,ilanedilenprogramdafaizlerleilgiliyeterlihükümyoktur.Faizlerhemenhemenolduğugibibırakılmıştır.Tasarruflarınteşvikedilmesiaçısındanfaizlerinmutlaka,enazenflasyonoramkadararttırılmasızorunludur.Üçüncüsüise,programdavergilerleilgiliolarakneyapılacağıbellideğildir.işinbuyönüeksikkalmıştır.Sonuç,olarak,Türkiyemademkiorlavadelibirprogramlaortayaçıkmaktadır,ozamanprogramayukarıdasıraladığımmuhtevayıdakoymakzorundadır.Buprogramda.ortavadelibirmuhtevayoktur.IMF’ningörüşübudoğrultudadır.

OECDülkelerinintemsilcileri,Woodward’ınbuolumsuztavırlarındanetkilenmeyebaşlamışlardı.ÖzalveAktürk,IMFyetkilisinibirkenaraçektiler:

—BakWoodward,bizyapabileceğimizkadarınıyaptık.Şimdiburadabutürlâflaretmeninvebizimaleyhimizehavayaratmanınanlamınedir?Paramızındeğerinişuandadahafazladüşürmemizmümkündeğildir.GerektiğindebunuyineyapacağımızkonusundaIMF’yesözverdikveyapacağız.Ancak,bizimmemleketindebirtakımsiyasişartlarıolduğunuunutma.Faizkonusuçokkritiktir.Şuandafaizlerdefazlabiroynamayapmamızmümkündeğildir.Ancakbunuenkısazamanda,içsiyasişartlaruygunolduğundayapacağız.

(Hükümetbusırada,faizlerarttırıldığıtakdirdeErbakanHoca’nınveMSP’ningöstereceğitepkidendekorkuyordu.EÇ.)Vergileregelince,buişbizimişimizdeğil,parlamentonunişidir.Biztaşanlarıhazırlıyoruzamaparlamentodannasılgeçeceği,yadageçipgeçmeyeceğikonusundasanabugündenbirşeysöyleyemeyiz.Türkiye’dekisiyasiortamıvehükümetinazınlıkhükümetiolduğunubiliyorsun.

—Evetamabuşartlaryerinegetirilmeden,buişortavadelibirprogramolamaz.

—Woodward,bizsanaherşeyiaçıkaçıkanlatıyoruz.Buralardaçıkıpböylekonuşmalaryapmanbizimçokzararımızaoluyor.Haberinolsun.Böyleşeyleryapmadanöncebizimdebirfikrimizialsaniyiolur.

OECDtoplantısında,dahasonraTurgutÖzalbirkonuşmayaptı.Türkiye’deanarşininboyutlannıanlattı,artıkbiranlamdaülkededemokrasiyesonvermetartışmalarınınbaşladığınıhatırlattı,Özalbukonudaendişeliydi:

—Eğeryardımıçokazveçokgeçverirseniz,başımızabaşkaişlerdegelebilir.BizdemokratikbirdüzeniçerisindeekonomiyigötürmeyeçalışıyoruzveOECDülkelerindenbukonudaanlayışbekliyoruz.

Sonuçta,OECDtoplantısındaşukararavarıldı:

—Sizmademkiortavadeli,birkaçyıllıkbirprogramhazırlamışsınız,öncegidinveIMFilebiranlaşmayavarın.IMFbize,programınızındesteklenebilirnitelikteolduğunuduyursun.EğerIMFilebukonudagörüşbirliğinevarırsanız,sizebizdedestek“oluruz.AncakOECD,TürkiyetarafındanalmanönlemleriolumlubulmaktadırveTürkiye’yeyardımtoplantısınınMartayındayapılmasıiçinhertürlüçabaharcanacaktır.

Buradaayrıca,Türkiye’ninOECDülkelerinebirikmişbulunanborçlarınınertelenmesineilişkintoplantının17Mart,yardımtoplantısınınise26Martgünüyapılmasıkararlaştırıldı.OsıradaçoksevinçliolanÖzal,Martayındabaşınageleceklerihenüzbilmiyordu.(17Martgünüyapılmasıgerekenborçertelemetoplantısı,hiçyapılmadanertelendi.26Mart’takiyardımtoplantısınınilginçöyküsünükitabınileridekibölümlerindevereceğiz.E.Ç.)OECDtoplantısındansonraÖzalBonn’a,WoodwardAnkara’yahareketettiler.Bonn’dabaştaMatthoferolmaküzerediğerAlmanyetkililerledegörüşmeleryapıldı.Matthofer,MartayıbaşlarındaTürkiye’yedesteksağlamakamacıylaWashington’agidecekveIMFyetkilileriylegörüşecekti.Amaç,IMFileTürkiyearasındaüçyıllıkyenibir“standby”konusundailkeanlaşmasınavarılmasıvebunundahaönceOECDülkelerinehiçdeğilseIMF’ninresmiolmayaneğilimiolarakduyurulmasıydı.BuyapılabildiğitakdirdeTürkiyebirazdaharahatlayabilirveönündekibazıengellerdahakolaykaldırılabilirdi.Bonn’dabukezyapılantoplantılardaTürkyetkililerve

Türkiyeiçinbelkidcenciddisorunlardanbiriolangarantisizticariborçlarkonusugündemegeldi.Türkiye’nindövizkıtlığıçektiği1977-1979dönemindeyenibiruygulamaTahtakalepiyasasıaracılığıilebaşlatılmışvekaraborsadansağlanandövizlerleyurdamal.getirilmişti.“Kendidövizinikendinbul”uygulamasıöylesineyoğunbiçimdesürdürülmüştüki,özellikleAlmanya’dapekçokfirma“karşılıklıgüvenesasınagöre.’Türkiye’.debulunanfirAıalaramalsalmış,bunlarınbirbölümüneparalarıTahtakalepiyasasındanödenmiş,birbölümüisehiçbirşeyalamamıştı.Merke;:Bankasıtransferyapamazdurumagelince,bufirmalardanbazısı,Türkiye’yeparasınıdahasonraalmakkoşuluylagönderdiklerimallaryüzündeniflasetrnedurumunagelmişlerdi.24Ocakkararlarındansonra,başısonuolmayanbudosyalardatoparlanmışve2milyardolardolaylarındakibugarantisizticariborçlariçinyaklaşık70bindosyabulunduğuhayretlegörülmüştü.Asındasistemçokkarışıktı.Kiminparaaldığı,kiminalmadığıbilinmiyordu.Türkdevletininelindebunukanıtlayacakhiçbirbelgevebilgiyoktu..24Ocak’tabualandayenibiruygulamagetirilmişveçıkarılankararnameilebualacaklılarıçiııbazıseçeneklerönerilmişti,örneğin,alacağınıTürklirasıiletahsil.etmekisteyenler,buparayısadeceTürkiye’dekullanabileceklerdi.Dövizleödemeyitercihedenlereisealacakları47liralıkeskikurüzerindenve10yıliçerisinde1ödenecekti.Ayrıca,bunlarailk4,5yılsüresincehiçbirödemeyapılmayacaktı.Butektaraflıhazırlanmışkararnameyurtdışındaduyuluncakıyametkoptu.Herülkedenalacaklılar,kendihükümetlerinebuşartlarındeğiştirilmesiiçinyoğunbaskıyapmayabaşladılar.Bunasılişti?Türkiye’yegönderdiklerimalınbedelininasılalacaklardı?EğerTürkparasıolarakalmayıkabulederlerse,bukadarparayıTürkiye’denereye,nasılharcayacaklardı?Dövizolarakalmakisteseler,10yılnasılbekleyeceklerdi?

Ancakbusırada,Türkhükümetiiçindeyapılacakfazlabirşeyyoktu.Buborçlarınmiktarıbilebilinmiyor,2milyardolarayaklaştığısanılıyordu.OsıradaherkuruluşvehükümettenkrediisteyenTürkiye’ninkarşısınabusorun,olancaağırlığıileçıkıyordu.Alacaklılar,büyükbirbaskıgrubuoluşturmuşlardı.Kendihükümetlerinden,busorunaenkısazamandaçözümbulunmasınıistiyorlardı.Matthofer,Bonn’dabukonudabirtoplantıyapılmasınıveTürkyetkililerlealacaklıtemsilcilerininbusorunuyüzyüzekonuşma’Iarmıistemiş,Özaldabuöneriyiisteristemezolumlukarşılamıştı.ŞubatayısonundayapılantoplantıdanönceMatthofer,TurgutÖzal’ıuyardı:

—Amançokdikkatliolun.İçerideolayçıkabilir.Bukonudacanıyanmışçokinsanvar.Sizhavayımümkünolduğukadaryumuşaktutmayaçalışın.

Aynca,toplantıyakatılanAlmanalacaklılaradaözelolarakuyarıdabulundu:

—İçeride,birdevletintemsilcisiylebiraradaolacağınızıunutmayın.

Hükümetimizbusorunaçözümbulmakiçinuğraşmaktadır.Toplantıdasakinolunveolayçıkarmayın.Böylebirdurumolursa,sizinaleyhinizesonuçvereceğiniunutmayın.

Toplantıdaolayçıkmadıama,Türkdevletinintemsilcileri,geçmişteyapılanuygulamalarnedeniylepekçokAlmansatıcısınahesapvermek,onlarınkarşısındaişibiranlamdapişkinliğevurmakdurumundakaldılar.(BuamaçladahasonraLondra’daIngilizalacaklılarladabirtoplantıdüzenlendi.Mayısayındaçıkarılanbirkararnameilealacaklılarabazıyenihaklarsağlandı.E.Ç.)Bonngörüşmelerindeayrıca,AlmanhükümetininTürkiye’yeOECDçerçevesindesağlayacağıkredinin100imilyonmarktutarındakiilkbölümününanlaşmasıtamamlandıvebuanlaşma28Şubatgünü,BüyükelçimizVahitHalefoğlutarafındanimzalandı.Aynıgüıı,AlmanyaBaşbakanıSchmidt,Türkekonomisininkurtarılmasınailişkingörüşleriniaçıkladı:

—Türkekonomisininsağlığakavuşturulmasıvegüçlendirilmesibizimiçinbirgörevdir.Türkiye’yeyapılacakyardım,ortaAvrupa’nınvebizimgüvenliğimizaçısındankaçınılmazdır.Hükümetimiz,Türkiye’yeyapılacakyardımdaöncülükvekoordinatörlükgöreviniüstlenmiştir.FederalAlmanya,Türkiye’yeyapılacakyardımdadiğerülkelereörnekolmakveTürkiye’ninivedigereksinmelerinikarşılamakamacıyla100milyonmarktutarındabirköprükrediaçmıştır.

NATO’YAMESAJ

FederalAlmanyaBaşbakanıSchmidtbudemeciverdiğigünlerdeTürkhükümeti,ekonomikbunalımolayınıaskerialanadakaydırmakiçinçabaharcıyordu.Ankara’daveyurtdışındakitemsilciliklerimizkanalıyla,özellikleNATOüyesiülkelereşumesajiletiliyordu:

—“Türkiyebuortamda,NATOittifakıçerçevesindeüzerinedüşenaskerigörevleriyapamayacakdurumagelmiştir.Ülkeninhiçbirgereksinmesiyurtdışındansağlanamazken,savunmaharcamalarınakaynakayıracakgücüdetükenmiştir.Ekonomi,enkısazamandayapılacakyardımlarlaayağakaldırılmadığıtakdirde,savunmahizmetlerindebüyükaksamalarortayaçıkacakvebudurumTürkiye^eolduğukadarNATOüyesimüttefiklerinedezararverecektir.Bunedenle,yardımisterkensadeceekonomiyideğil,bunundevamıolansavunmahizmetlerinidedikkatealıyoruzvemüttefiklerimizdendeolayaaynıaçıdanyaklaşmalarınıistiyoruz.”

Bumesajlardaveyapılandiğergörüşmelerdeayrıca,bualandasomutörneklerveriliyorvedurumözellikleAmerikaileAlmanya’nındikkatine

sunuluyordu.Butürçabalaraslında,sadece24Ocak’tansonrayapılmamıştı.Türkiyebuteziyıllardanberisürekliolarakişlemişvedurumunçokciddiboyutlaravardığını,savunmaalanınayeterincekaynakayıramadığınıbildirmişti.Müttefikülkelesde,artıkbıçağınkemiğedayandığınıgörüyorlardı.işinşakasıkalmamıştı.Dahaöncededeğindiğimizgibi,1980yılıŞubntayındaTürkiye’yesadece125milyondolarkredigeldi.Bunun90milyondolarlıkbölümü,IMF’densağlanankredininikincitaksidiidiveköprükrediolarak.sağlanmıştı.Diğer35milyondolarise,OECDyardımıçerçevesinde1979yılındaverilenkredilerinkullanımındanoluşuyordu.Burakamlar,Türkiye’ninogünkükoşullarındaelbettekihiçbirşeydeğildi.Çokazdı.ŞubatayınınsongünlerindeTurgutÖzal,yurtdışındakendisiniizleyenMehmetAliBirand’averdiğidemeçte1milyar300milyondolarlıkkredininMerkezBankası’nagelmeyebaşladığınısöylüyordu.Oysaortadaböylebirşeyhenüzyoktu.Paris’teyapılanOECDtoplantısında,Türkiye’yeyardımveborçertelemetoplantılarınınMartayında“yapılabileceği”konusundagörüşbirliğinevarılmıştı.Hepsibukadardı.

WOODWARDTEKRARANKARA’DA

Paris’teyapılanOECDtoplantısınakatılanveoradaettiği“terslâflar”nedeniyleTürkyetkililerintepkisiniçekenIMFTürkiyeMasasıŞefiCtiarlesWoodward,toplantıdansonraAnkara’yagelirken,BonngezisinitamarnlayanTurgutÖzaldayurdadönmüştü.Türkiye,IMF’denMartayındayenibirçekişyapacaktıvebuçekişöncesindeekonomikdurumunyenidengözdengeçirilmesigerekiyordu.ŞubatayısonlarındaDPTİktisadiPlanlamaDairesiBaşkanlığı’nagetirilenYıldırımAktürkdeartıkiyicedevreyegirmişti.Woodward’layapılantoplantılaraodakatılıyordu.EkonomikyönetimdeağırlığınyavaşyavaşDPT’yekaydığı,bukuruluşun,MaliyeBakanlığı’nmIMFilegörüşmelerisürdürmekgibitemelişlevlerineelatmayabaşladığıgörülüyordu.WoodwardAnkara’dayinebirşeyleristiyordu.Hiçbitmektükenmekbilmeyeneskiistekler,yada“durumagöre”yenilerigündemegeliyordu:

—“Buprogramıniçinebirazdahamuhtevakoymakşarttır,tşinfaizvekuryönüeksikkalmıştır.

—DahanekoyacağızWoodward?Dolarınkaraborsadeğeri55-60liraikenbizkuru70lirayaptık.Bundanfazlasınıbuekonomigötürmez.Bundansonrada,gerekliolduğuzamankurumuzudüşüreceğiz.Amaaradanbirsüregeçsinvegelişmelerigörelim.

—24Ocakkararlarındansonrafiyatartışlarıbüyükölçüdehızlanmıştır.Enflasyonhızlaartmaktadır.Aramızdavarolananlaşmada,paranızın

değerininiçeridekienflasyonla,dışülkelerdekienflasyonartışlarıdikkatealınarakbunagöredüşürülmesi’öngörülmektedir.Türkiye’dekienflasyonartışıhızladevamettiğinegöre,yeniayarlamalaryapmakdurumundasınız.Tabiieniyisi,buişibellibirformülebağlayıpsürekliyapmakolacaktır.

—Woodward,bunuyapamayız.Kurumuzuhergündüşürmemizbuortamdamümkündeğildir.Türkiye’dekisiyasalortamıdadikkatealmaklâzımdır.Zatenazınlıkhükümetiyiz.

—Bunuyapmadığın];;sürecedışarısınıtatminrtmişolmazsınız.IMFsizehertürlükolaylığıgöstermekiçinkararlıdır.Ancakaynıkararlılığısizdendebekliyoruz.

—Biristikrarprogramınabellibirnakitlebaşlanır.Bizeparahâlâgelmiyor.Elimizdeavucumuzdanevarsasadccepetroleharcıyoruz,amabudayetmiyor.Öncebirazyardımgblsinki,kurkonusunusonradüşünelim.

—Bensizesöylemişolayım,bugünkabuletmesenizbile,busistemeergeçbaşlamakzorundakalacaksınız.Yada,enflasyonuyüzde10’laradüşürecekvcbııalandaAvrupaülkeleridüzeyinegeleceksiniz.Başkaçarebengöremiyorum.Faizkonusundadaısrarlıyım.Enflasyonunyüzde80olduğubiryerdehâlâyüzde20ileparavermeyedevamediyorsunuz.

—Faizkonusunugörüşmekşuaniçinerkenolur,öncebuyeniuygulamalarlaekonomiyerineotursun,faiziondansonraelealırız.Eğergerekiyorsa,ozamanbirkaçpuanyükseltebiliriz.”

Türkhükümetinin“ortavadelibirprogram”oluşturmayaçalışmasınakarşınWoodwardhâlâaynıgörüşlerindedireniyorveayakbağıolmayadevamediyordu.

—“FaizvekurkonusubizimsöylediğimizgibidikkatealınmazsaneIMFnedeOECD,sizinortavadeliprogramisteğinizidikkatealamayacaktır.”

Oysa3-4yılıkapsayanortavadeliprogramdışarıdabenimsendiğitakdirde,ozamanTürkiyebukuruluşlarınkarşısınaheryılgitmektenkurtulacak,enazındanbusüreiçerisindeneyapılacağınıbilecekti.Kredilerveborçertelemeleridahasağlıklıbirbiçimdeayarlanacak,heryılaynıişlemlertekrarlanmadanbiranlamda3-4yıliçin“otomatiğebağlanacaktı”,Özal’ınkafasındabukuruluşkabulettiğitakdirdeIMFileüçyıllıkyembir“standby”anlaşmasıyapmafikridekesinleşiyordu.Çevresindekilereşöylediyordu:

—“BütünhikâyeIMF’nintutumunakalacak.EğerIMFiledüzgünilişkikurabilirsek,batıdünyasınıncnyüksekorganıolarakçoketkisiolur.UçyıllıkbirIMFanlaşmasıyapabilirsek,kendikendimizidebirazdnhadisiplinaltınaalmışoluruz.”

Özal,Woodward’aşuöneridebulunuyordu:

—“MevcutanlaşmaHaziranayındabitecek.Yenisiniüçyıllıkbağlarsak,hemsiziniçin,hemdebizimiçiniyiolur.Faydasınıgörürüz.”

Woodward’ınbirendişeside,parlamentoyasevkedilenvergiyasalarınailişkindi.Bunlaracabanezamançıkabilirdi?Kamusektörününfinansmanısadecezamlarlayürütülemezdi.işinbirdevergiyönüvardı.Ancakbukonudadoyurucubircevapalamıyordu:

—“BakWoodward,biztasarılarısevkettik.Bundansonrasıparlamentonunişidir.Azınlıkhükümetiolduğumuzubiliyorsun.Buyasalarçıkarmı,çıkmazmı,orasınıbizbilemeyiz.Meclis’teçoğunluğumuzyokki,bunlarıhemençıkaralım.”

Nitekim,vergiyasaları,12EylülHarekâtıyapıldığıgünbileMeclis’tençıkmamıştı.Türkyetkililerimasabaşındaçokiyiterleten,ancakişiniiyibilenbiruzmanolduğuherkestarafındankabuledilenWoodward,MartayınınilkgünlerindeMaliyeBakamİsmetSezgin’ledekonuştu.Sezgin,IMFyetkilisindenanlayışbekliyordu.

—“Bizbukararlansizistediğiniziçindeğil,Türkekonomisinindurumuböylegerektirdiğiiçinaldık,öncebunuanlamanızıisterim.Ancaksizbenimekonomimüzerinegerektiğigibieğilmiyorsunuz.ElinizdebirtakımkalıplarvarveTanzanya’dauyguladığınızbukalıplarıgetiripbanadauygulamayakalkışıyorsunuz.Oysabenimözelşartlarımvar.Buişidemokratikdüzeniçerisindekurtarmayaçalışıyorum.Benimülkeminbüyükpotansiyellerivar,kendinemahsussosyalvesiyasişartlarıvar.Lütfenbukadarkatıolmayınvebunlandadikkatealm.Bizyapabileceğimizkadarınıyaptıkveyapacağız.Bundandahiçbirzamankuşkuduymayın.”

AYDA10BİNDOLARAYAPARIM

MCdönemindenbaşlayarakCHPvedahasonraDemirelhükümetizamanındadaherzamankarşımızaçıkanWoodward,aslında“bizimadamımızolmak”daistiyordu.Bukonudakiönerisinibirgün,“üstdüzeyde”biryetkiliyeaçıkçasöylemişti.MerkezBankasıtarafındanyurtdışındankiralanmışdanışmanfirmalarvardı.BunlarTürkiye’ninkarmaşıkbazıparaanlaşmalarınınveborçertelemelerininyasaldüzenlemelerinebellikatkıdabulunurvekarşılığındayüklüceparalaralırlardı.Budanışmanfirmalarınvarlığıbazendeyetkililerimizveilgiliyabancılararasındatartışmakonusuolurdu.BukonuaçıldığıbirgünWoodward,“üstdüzeyde”Türkyetkiliyeşöyledemişti:

—“Budanışmanlarınsizefazlabirkatkısıolduğunainanmıyorum.Benim

emekliliğimdeyakındageliyor.Türkiye’yebukonudahizmetverebilirim.Emekliolduktansonrazamanımıbuişeseveseveharcarım.

—Budurumdabizdenneistersiniz?

—Ayda10bindolarayaparım.

Woodward,ayda10bindolara“bizimadamımız”olacaktı,amaolaylardenkgelmedivebuişgerçekleşmedi.756milyarliralık1980yılıbütçesi1MartgünüResmiGazete’deyayınlanarakyürürlüğegirdi.TurgutÖzalaynıgünverdiğidemeçte,projekredilerihariç,Türkiye’ye24Ocak’tanbuyana1milyardolardövizgeldiğinisöyledi.OysaböylebirdurumyoktuveÖzal,‘kamuoyunamoralvermeyeçalışıyordu.Ogünekadargelenmiktarsadece383milyondolardıvebunaprojekredileridahildi.

MATTHOFERWASHINGTON’DA

Dahaönceyapılantemaslardoğrultusunda,OECDTürkiye’yeYardımKonsorsiyumuBaşkanıGiel,2MartgünüAnkara’yageldi’vehemTürkyetkililerle,hemdeWoodward’lagörüşmeleryaptı.Durumartıkyavaşyavaşortayaçıkıyordu.C^CDülkelerinebirikmişbulunan3milyarayakınborcunertelenmesineilişkintoplantı17Mart’ta,OECDçerçevesindeTürkiye’yeyardımtoplantısıise26Mart’taParis’teyapılacaktı.Woodward,ortavadeliprogramkonusundayavaşyavaşiknaediliyor,.programıneksiklerininzamaniçerisindetamamlanacağıkonusundakendisinegüvenceveriliyordu.Wood\vardbudurumda,IMF’ninortavadeliprogramadestekolmasıiçingereklikatkıdabulunacağıkonusundagüvenceverdi.Giel,Woodward’aşunusöylüyordu:

—“EğerIMFdesteğiolmazsa,bizbukadarülkeyibirarayagetiripborçertelemeveyardımtoplantısıdüzenleyemeyiz.OECDüyesiülkcleı,buişlerinyapılabilmesiiçinsizinyeşilışığınızıgörmekisteyeceklerdir.‘

Ankara’datemaslarolurken,AlmanMaliyeBakanıMatthofer,V/ashington’agitti.Türkiye’yeyardımkoordinatörlüğünüüstlenmişolanAlmanMaliyeBakanı,buradaAmerikanhükümetiyetkilileriyle,IMFBaşkanıLarosiereveDünyaBnnkasıBaşkanıMcNamaraileayrıntılıgörüşmeleryaptıve“Türkiye’yekarşıanlayışgösterilmesini”istedi.MatthoferileIMFBaşkanıLarosierearasındaşukonuşmageçti:

—“SayınBaşkan,Türkiyegüçdurumdadır.I’uilkeyeyardımınkoordinatörlüğüilehükümetimterafındanresmengörevlendirildiğimibiliyorsunuz.BugörevinçerçevesiiçindebenpekçokOECDüyesiülkeninyetkilileriyletemaslardabulundum.Edindiğimizlenimşudur:Yardımve

özellikleborçertelemekonusundaAmerikadadahilolmaküzerepekçokülke,IMF’ninTürkiye’ninprogramınıonaylamasıkoşuluylaolumlubirtavıriçindedir.Borçertelemekonusundaisedahazorgünlergeçireceğimizanlaşılmaktadır.

—Bualandaçokmusorunvar?

—Olacakgibi.Buborçlardanbirbölümü,biliyorsunuzdahaönceertlenmişti.ŞimdiTürklerbunların,yaniertelenmişborçlarınbirkezdahaertelenmesiniistiyorlar.Buise,ertelemeyiyapacakolanPariskulübününkurallarınaaykın.Kaldıki,bütünülkeler,Türkiye’ninprogramınınolumlubulunduğunuvedesteksağlanacağınıIMF’ninaçıklamasındanyanatavıralıyorlar.Bukonudasizindüşünceniznedir?

—SayınBakan,bizIMFolarakTürkloreetimizdengelenherkolaylığıgösterdik.Bundansonradagöstereceğiz.Çokgüçbirdurumdaoldukların;bilivorum.TürkiyeMasasıŞefidehalenAnkara’datcnvrbryapıyor.Bekledikleriyardımlarınbirtürlügelmediğindenyakınıyorlar.GalibaşimdiyekadarsadeceAlmanveAmerikanhükümetleriilebizdenparaalabildiler.Budayetmiyor.Ben,buadamlariçinolağanüstübirşeyleryapılmasıgerektiğineinanıyorumveşimdilikeğilimim,programlarımdesteklemektir.Ancakbizimkendilerineverebileceğimizmiktarkısıtlıdır.Haziranayındaanlaşmayenilenirse,ozamandahayüklübirparaalmalarımümkünolur.OECDülkelerinintavrınedir?

—Bazısıçokyakınlıkgöstereceğeuenziyor.Japonyagibibazılarındaniseumutludeğilim.Türkiye’yikendiilgialanlarıiçindegörmüyorlar.Şimdikidurumda,17Mart’taborçertelemetoplantısıyapılacakamabeııişlerinogünekadaryetişeceğikanısındadeğilim.26Mart’takiyardımtoplantısıise,sanıyorumbiraksilikolmadanyapılır.Şimdibenherülkeyletemastabulunup,verebilecekleriparayıarttırmalarınıvebuyardımınmümkünolduğukadar“cash”olarakyapmalarınıisliyorum.Dahabirkısmındancevapalamadım.

—SayınBakan,Türkiye’yiiçindebulunduğuaçmazdankurtarmakiçinolağanüstütedbirleralınmasıgerekiyor.Bunabütünkalbimleinanıyorum.Bukonudagerekliherşeyi,IMFolarakyapacağız.Bendekişiselolaraküzerimedüşengörevifazlasıylayapacağım.Nedenbiliyormusunuz?

—Neden?.

—BenimçocukluğumTürkiye’degeçtiSayınBakan.Babamoradagörevliydi.Oradahâlâdostlarımvardırvebuülkeyigerçektenseverim.BazıyakınlarımdaşuandaTürkiye’deoturmaktadır.Benirnikincivatanımdiyebilirim.”

MatthoferWashington’dadahasonra,AmerikanhükumetinindeTürkiye’yeyardımıçabuklaştırmasıiçingirişimlerdebulundu.AynıgünlerdeWashington’da,BaşkanGarterileAlmanBaşbakanıSchmidtarasındayapılangörüşmelerdedeTürkiye’yeyardımkonusugündemegeldi.Bukonudayapılanresmiaçıklamadaşöyledenildi:“İkilider,TürkiyevePakistan’aacilyardımyapılmasıkonusundaortakçabaharcanmasınayönelikkararlılıklarınıifadeetmişlerdir.”

Matthoferülkesinedöndüktensonra,Türkiye’yeyardımkonusundabütünbatılıülkelerinMaliyeBakanlarınabirmektupgönderdi.7Mart1980tarihlimektubundaAlmanMaliyeBakanıözetleşunlarısöylüyordu:

—“.Türkiye’yeyardımçokgereklidirveenkısazamandayapılmalıdır.Hükümetinizibukonudaiknaetmenizivebuamaçlabütünkişiselağırlığınızıkullanmanızısizdenözelliklericaediyorum.

Bukonuyu,Türkiye’yeyardımkoordinatörüolarakçeşitliuluslararasıkuruluşlarladagörüşmüşbulunuyorum.OECDGenelSekreteriLennep,DünyaBankasıBaşkanıMcNamara,’IMFBaşkanıLarosieregibiyetkililer,Türkiye’ninsonuçlarıyalnızbuülkeiçindeğil,müttefikleriiçindeçeşitliolumsuzsonuçlardoğurabilecekbirekonomikçöküntüöncesindebulunduğukanısınıtaşıdıklarınıbanabildirmişlerdir.BunedenleTürkiye’yeetkinveivediyardımsağlanmasızorunludurumagelmiştir.OECDGenelSekreteriLennepdebukonudayoğunçabaharcamaktadır.Kendisi,OECDüyesiülkelertarafındanTürkiye’ye1979yılındaverilenyardımlarınkoşullarınınhafifletilmesi,buyardımlarınTürkiye’yeenkısazamandaverilmesiiçinçalışmaktadır.Türkiye’ninekonomikdurumuvebualandahükümetinaldığısonekonomikönlemlerkonusundaŞubatortalarındaAnkara’dagörüşmelerdebulundum.Türkhükümeti,sonaldığıekonomikönlemlerledoğruyoldaönemlivecesurbiradımatmıştır.OECD’ninsontoplantısındadabuünlemlertartışılarakilgiliülketemsilcilerininonayımkazanmıştır.Sizmeslekdaşımdan,Türkiye’yeivediyardımkonusundahükümetiniziiknaetmeniziveağırlığınızıkoymanızıricaediyorum.SağlanacakyardımlarlaTürkiye’ninbüyükbirbölümühalençalışmayanüretimkapasitesihareketegeçirilirveözelalacaklılarındagüvenisağlanırsa,ülkeninhammaddeveişgücükaynağıivedibirbiçimdedevreyesokulabilir.ÖnümüzdekiyıllardadaTürkiye’ninekonomikvesiyasalgelişmeleriniuluslararasıkuruluşlarlabirlikt.:?inlemelivegerekliolduğusürecedesteklemeyedevametmeliyiz.”

MALAHÜCUMETMEYİN

BaşbakanDemirel,8Martgünübirbasıntoplantısıdüzenledivehükümetolmasındansonraaçıkladığı100günprogramınınhesabınıverdi:

—Buhaftadanbaşlamakşartıylakimmazot,çay,ampul,ilaç,yağ,gübre,plastikseramalzemesibulamadımderse,derhalgönderilecektir.Ancak,herkesinihtiyacınekaddrsaonualmasınıvemalahücumdanvazgeçmesiniistiyorum.Paniğemahalyoktur.Buı.şi’nbelikırılmıştır.Malahücumendişeyaratırvegüçlükçıkarır.Herkesihtiyacıneisealsın.Vatandaşlarımdanyardımistiyorum.Tehacümehacetyoktur.Herkeskazanınıdoldurmayakalkışmasın,bizdışarıdadiyardiyarihtiyaçlarımızıgidermeyeçalışırken,vatandaşlarımızınbizevardımedeceğineinanıyorum.Çeşmeakarkentestiyidolduralımpsikozunagirilmesin.Sonra,stokyapanınaldığımallarbaşınadertolacaktır.Çünküherşeybulunacaktır.”

Aynıgünİzmir’debirbasıntoplantısıdüzenleyenCHPGenelBaşkanıBülentEcevitise,100günprogramınınsonundahükümetisuçluyorveşunlarısöylüyordu:

—“Hükümetinpolitikası,100.günüdolduğundaherbakımdaniflasetmiştir.Hükümet,ülkeyebirsömürüdüzenigetirmekistemektedir.1979EkimayındanKasımaymageçişteenflasyonoranıyüzde1,3’tii.BuhükümetkurulduktansonraKasım’danAralığabiraylıkfiyatortışıyüzde3,9’ayükseldi.Aralık’tanOcakayına,yüzde9,2oldu.Ocak’tanŞubat’aiseaylıkyükselişyüzde10,6oldu.Dışsatımveişçidövizigelirlerindedebirgerilemevardır.Yurtdışındakiişçilerimizinbuhükümetegüven”azalmıştır.”

OYUNAGELMEYELİM

TurgutÖzal,9Mart’tayenibirAvrupaseferineçıkmadanönceDemirel’lekonuştu.Başbakanaherkonuda,hergelişmeolduğundasüreklibilgiveriyordu:

—“Abi,yarmgidiyorum.Almanlarsongelişmelerigörmekistiyorlar.Gidiponlarlabirkonuşayım.

—OECD’dedurumnasılgidiyor?

—Almanlarçokiyi.İşesahipçıktılar.BenAmerika’dandaumutluyum.Yalnızdiğerlerinibilemiyorum,tşbukadaryayıldıktansonrasanırımbüyükbiraksilikçıkmaz.

—Borçertlemeişinasıl?

—17Mart’tatoplantıyapılacak.İnşallahtersbirdurumolmaz.Amabunubirazyokuşasürüyorlargibibirhavaseziyorum.Ertelenmişborçlarınyenidenertlenmesinekarşıçıkıyorlar.AmerikaveAlmanyabastırırsahallederiz.Yardımtoplantısı26Mart’taolacak.Ondabiraksilikçıkacağınısanmıyorum.Herhalde1-1,5milyardolaralırız.

—Turgut,buadamlarbizisondakikalardabiroyunafalangetirmesinler?Bak,gücümüzkalmadı.Paragelmiyorbirtürlü.

—Abi,Almanlarlabuişikonuşacağım.SonradaOECD’yegidipParis’tekulisyapacağım.Londra’daİngilizlerledekonuşacağım.Bakalımneolacak.Artıktoponlarda.Bizesadecebastırmakkalıyor.

—Bakkardeşim,buişlerdekimseyegüvenme.OsmanlIdönemindenberihepbizioyunagetirmekiçinçalışmışlardır..Ah,Türkiye’ninelindebirpetrololacakki.”

TurgutÖzal,YıldırımAktürk,HazineGenelMüdürüCengizAlperveMerkezBankasıKambiyoGenelMüdürüZekeriyaYıldırım’danoluşanTürkheyeti9Mart’taBonn’agitti,ÖzalburadaAlmanMaliyeBakanıileuzungörüşmeleryaptı.Borçtablolarıyenidenortayaçıktıveincehesaplaryapıldı.17Mart’tagerçekleşmesibeklenenborçertelemetoplantısındaneleryapılmasıgerektiğiüzerindeduruldu.AlmanMaliyeBakanı,26Mart’tayapılacakOECDyardımtoplantısıiçindeyoğunçabalarınısürdürüyordu.AncakÖzal’mkafasındahepkuşkuvardı:

—“ButoplantılarınertelenmesisözkonusuolmazdeğilmiHans?

—Olacağınısanmıyorum.

‘—Yabiraksilikçıkarsa?

—Aksilikçıkarsaileridetekrartoplanıpdurumudüzeltmeyeçalışırız.BaşkaneyapabilirizTurgut?

—Yenidentoplanırızdâ,bizimdurumyenitoplantılarıbekleyecekkadaruygundeğilHans.”

Almanya’da,garantisizticariborçlarımızınalacaklılarıileyenidenbirtoplantıdüzenlendi.Bukonununçözümebağlanmamışolmasıciddisorunlaryaratmayadevamediyordu.TürkheyetidahasonraLondra’yageçtiveoradadaalacaklılarlabirtoplantıyapıldı.24Ocak’tagetirilengarantisizticariborçlarkararnamesinde,alacaklılarlehinebazıdüzenlemeleryapılacağı,ayrıcaküçükmiktarlardakibazıborçlarınenkısazamandaödeneceğikonusundagüvenceverildi.SondurakParis’ti.17Martborçertelemetoplantısındanönceburadakulislervegörüşmeleryapıldı.Ancaksonuçpekolumludeğildi:“Tekniknedenlerle”borçertelemetoplantısıertelenmişti.Çünkübukonudahiçbirgelişmesağlanmasımümkünolmamıştı.Özalbunaçokfazlaşaşırmadıvetepkigöstermedi.Borçertelemeolayınınçokkarmaşıkvezorbirişolduğunu,ayrıcaTürkiye’ninistemlerininkısasüreiçerisindebütünOECDülkeleritarafındansonucabağlanamayacağınıdahaöncedenbilmesebiletahminedebiliyordu.Ankara’yadönmedenöncehemOECDGenelSekreteriVanLennep’e,hemdebazıülketemsilcilerineşöylededi:

—“Bizbuborçlarınödenmesininasılolsatektaraflıolarakdurdurmuşbulunuyoruz.Bunuileridehallederiz.Buborçlarıödememizinmümkünolmadığınısizlerdebiliyorsunuz.26Mart’tayardımtoplantısındagörüşürüz.

Otoplantınınbaşınainşallahbirkazagelmesinde.

—Yok;otoplantıkesinlikleyapılacak.3aşmakazagelmesimümkündeğil.”

MARTAYINDAİÇSİYASET

Paris’te26MartgünüyapılacakTürkiye’yeyardımtoplantısındanönceiçsiyasetyenidenkızışmayabaşladı.CumhurbaşkanıFahriKorutürk’ünyediyıllıkgüıevsüresi26NisangünübitiyorduveMeclis,yeniCumhurbaşkanınıseçecekti.(YeniCumhurbaşkanı12EylülHarekâtınakadarseçilemedivebugörevivekâleten,SenatoBaşkanıİhsanSabriCağlayangilsürdürdü.Ülke,yaklaşıkbeşayboyunca,Cumhurbaşkanıseçilemedenyönetildi.)Cumhurbaşkanıseçimlerininbaşlamasındanönceliderler,birbirlerinisertbirbiçimdesuçlamayarışmagiriştiler.Anarşiveterörünyoğunbirbiçimdedevamettiğivetoplumunhuzurabirtürlükavuşamadığıbugünlerdeliderlerşunlarısöylüyorlardı:

Demirel:“CHPSayınGenelBaşkanı,milletinhuzurunaiflasetmişolarakçıkmaktadır.1977sonundaiddiaları,Türkiye’ninekonomiksıkıntılarınıüçaydaortadankaldıracağışeklindeidi.22‘aydasıkıntılarhafiflemekşöyledursun,dayanılmazboyutlaraulaştı.Haniüçaydaekonomiyidüzeltecektin?Yapacağınbumuydudemezlermi?Yenidenhükümetetalipse,zamlarıkaldıracağınıvedolarıeskiseviyeyeindireceğiniilanetmelidir.Hiçolmazsabugünküseviyedetutabileceğinitaahhütetmelidir.Bunuyapamayacaksahükümeteneiçin,neyiyapmakiçintalipolacaktır?”

Ecevit:“Demirel,kolukurtarmakiçinparmağıkestikdiyor.Fakirin,dargelirlinin,işçinin,memurunkoluda,parmağıdakesildi.Ancak,zengininparmağınaaltınyüzüktakıldı.Buhükümetkaldıkçameselelerortadankalkmayacak,büsbütünağırlaşacaktır.Demirelhükümeti100gündeenflasyonunhızınıkeseceğiniaçıklamıştı.Oysa1OOgündeenflasyon,halkınelindekiniavucundakiniyutanbircanavarkesildi,tarihimizdegörülmedikboyutlaraulaştı.Türkiye’yihastayatağındanbizkaldırdık.Dövizbulmakiçinnebulduysakdışarısattık.OnunüzerineTürkiye’yekrediverilmeyebaşlandı.Bizimgeçenyılaldığımızkredilerihükümetyedibitirdi.Bizimkullanmayazamanımızkalmamıştı.Şimdiborçyiğidinkamçısıdırdiyerekyenikredilerarıyorlar.Peki,sonrabuborçlarınasılödeyecekler?”

Türkeş:“Ecevitdönemindebulunmayantemelmallarartıkbulunabilirdurumagelmiştir.Ancakenflasyonhızıyavaşlamamıştır.Komünizmle

mücadeleileekonomikdirilişbirbirindenayrılamaz.Ekonomiyidiriltmekiçinalınankararlarsosyaltedbirlerledesteklenmediğiveenflasyondabütünhızıyladevamettiğiiçinortasınıfezilmeyedevametmektedir,tşsizlikvegeçimsıkıntısıhadsafhadadır.MilliEğitimBakanlığıhalenkomünistlerindenetimialtındadır.Devletinyetkisinikullanarakdevletiyıkmafaaliyetidevametmektedir.”

Erbakan:“Hükümet,herkesimdenhalkınkafasınabalyozlavurmuştur.”

İçsiyasetkavgasısürüpgiderken,grevlerdeyayılıyordu.Hammaddeveyakıtbulunmadığıiçinfabrikasınızatençalıştıramayanişverenlerdenbazılarıbudurumusevinçlekarşılıyor,üretimyapmadanişçiyeparaödemekyerine,işçiücretlerisorununusendikalaradevretmişoluyorlardı.

YARDIMTOPLANTISIBAŞLIYOR

OECDTürkiye’yeyardımtoplantısındanöncedurumşöyleydi:26Mart’tayapılacakbutoplantıdanikigünönce,Türkiye’ninekonomikdurumunudeğerlendirenbirtoplantıyapılacaktı.ButekniktoplantıOECDüyesiherülkeiçinheryılyapılanolağanbirişlemdi.Amerika,İngiltere,Japonya,Fransa,İtalyagibinerOECDüyesininekonomisiheryılbelli^birsınavdangeçirilirvedurumtespitiyapılırdı.OECDGenelSekreterliği’nebağlıuzmanlar,hel*üyeülkeiçinayrıayrıraporlarhazırlarveoülkeninekonomisiniheryönüyleirdelerlerdi.Butoplantıda,ekonomisigözdengeçirilenülkeninüstdüzeydeteknisyenleridehazırbulunurveOECDörgütünebilgiverirlerdi.Butoplantılardaortayaçıkansonuçlaragöre,sonrakihaftalardaveaylardabualandayapılmasıgerekenhususlarbelirlenir,politikalarsongelişmelerinışığıaltındayenidengözdengeçirilirdi.Türkekonomisinideğerlendirmetoplantısı24Martgünüyapılacak,hemenikigünsonra26Mart’tayardımtoplantısıgerçekleşecekti.Yardımtoplantısıiçinherşeyhazırdı.DahaönceÖzal,LennepveMatthoferarasındabirkonudagörüşbirliğinevarılmışveTürkiye’yeverilecekOECDyardımınınaçıklanmasındansonraAnkara’dabir“show”düzenlenmesidekararabağlanmıştı,Özal,yakınçevresindekilere“İnşallahyardımdansonraburadaaslanaslanbirshowyapacağız,”diyordu.MatthoferdeBonn’da,yardımınaçıklanmasındanhemensonraTürkiye’yegideceğiniaçıklamıştı.Paris’te24Martgünü,tekniktoplantıbaşladığısaatlerdeMatthoferBonn’dadüzenlediğibasıntoplantısındaşöylediyordu:

—Ankara’yaNoelBabagibigitmiyorum.Türkiye’riintümistemleriniyerinegetirmişsayılmayız.Ancaksağlanacakkredilerveborçertelemeleriyleülkeninivedigereksinmelerinikarşılayacakmiktarayaklaşmışolacağız.Yardımakatkıdabulunacakülkelerinkredikoşullandeğişikolacaktır.Amacımızbukoşullararasındabellibiruyumsağlanmasıvebunuyaparken

deTürkiye’ninödemegücününgözönündetutulmasıdır.SuudiArabistan’ındabuyardımakatkısınısağlamakiçin,Ankara’danönceRiyad’agideceğimveSuudiyetkililerleayrıcagörüşeceğim.”

OECDtoplantısınınhemenöncesindeakaryakıtfiyatlarınayenidenzamyapıldı.Aynıgün,IMFYönetimKurulu,Türkiye’yevereceğiüçüncüdilim77milyondolarlıkkrediyionayladı.IMFböylece,OECDtoplantısındanhemenöncebukuruluşabirmesajveriyorveTürkiyeileIMFarasındakiilişkilerinolumluolduğunuvurgulamakistiyordu.BuamaçlagerekTürkvegerekseAlmanyetkililerIMF’yeyoğungirişimlerdebulunmuşlardı..YardımtoplantısındanikigünönceyapılantekniktoplantıyaTürkiye,MaliyeBakanlığıMüsteşarıTuranKıvançbaşkanlığındabirheyetlekatıldı.HeyetindiğerüyeleriarasındaHazineGenelSekreteriKayaErdem,DışişleriBakanlığıGenelSekreterEkonomikişlerYardımcısıRahmiGümrükçüoğlu,MerkezBankasıBaşkanıİsmailHakkıAydınoğlu,HazineGenelMüdürüleriTevfikAltınokveTunçBilget,BütçeGenelMüdürüErtuğrulKumcuoğlu,DPTİktisadiPlanlamaDairesiBaşkanıYıldırımAktürkveMerkezBankasıBaşkanYardımcısıTanjuPolatkanvardı.TurgutÖzaltekniktoplantıyakatılmayacak,bununhemenardındanyapılacakyardımtoplantısınagirecekti.Türkheyeti,birgünsonragelmesibeklenenÖzaldışındaParis’eberabergeldi.Heyetmensuplarıkalacaklarıoteleyerleştiklerizamanortayaçıktıki,butoplantıkonusundaciddibirhazırlıkveişbirliğiyapılmamıştır.Henüzilksaatlerde,oteleyerleşirlerkenbilebazıheyetüyeleriarasında“küçük”tartışmalar.oldu.Otelinsalonunda,BaşkanTuranKıvançtarafındanertesigünyapılacakkonuşmanınmetnihazırlanırken,ortayaikigerçekçıkıyordu:ilki,MaliyeBakanlığımensup]arıarasındakirekabet,İkincisiiseDPTileMaliyeBakanlığıarasındakirekabet.Taraflarbirbirlerine“yangözle”bakmayabaşlamışlardı.TuranKıvanç’ıntoplantıdayapacağısunuşkonuşmasınınhazırlıklarısırasındaotellobisindegörüşayrılıklarıbelirdi.YıldırımAktürk,maliyecilerihâlâgeçmişinsavunmasınıyapmayaçalışmaklasuçluyordu,özellikleTunçBilget’egöre,1978ve197nyıllarındakiekonomikbunalımınnedeni,Türkiye’yedışarıdanyeterlidesteğinverilmemişolmasıve“petrolkriziidi.Türkiyeyönetimolarakhertürlüönlemialdığıhalde,dışetkenlernedeniylebugünküdurumagelmişti.YıldırımAktürk’üngörüşüisefarklıydı:

—“Vereceğimizmesajşuolmalıdır.Bizbazımeselelerinidrakiiçindeyiz.Bizimdebüyükhatalarımızolmuşturvebuhatalarımızıdüzeltmeyeçalışacağız.”

BugörüşeHazineGenelMüdürüTunçBilgetkarşıçıkıyorveşöylediyordu:

—“Buişleralttanalarakyürümez.Budurumagelmemizdebunlarınhatasıolmadığınımısöyleyeceğim?Buadamlarınkarşısınaezikmiçıkacağız?Her

şeyiaçıkseçikortayakoyalım.Kendilerinedüşensorumluluğudabilsinler.”

—Arkadaşım,bizburayaparadilenmeyegelmişiz.Adamlarapostaatarakparaalamayız.Bırakınböyleşeyleride,işitatsızlıkyaratmadanbağlamayaçalışalım.”

Türkekonomisininirdelendiğiolağantoplantıertesigünbaşladığızaman,HeyetBaşkanıTuranKıvançaçışkonuşmasını,birgeceönceyazılanmetindenokudu.FransızHuet’inbaşkanlığındasürdürülentoplantıdaTürkekonomisininirdelenmesigöreviAlmanveİtalyantemsilcilerineverilmişti.Butemsilciler(examiner),OECDüyesiülketemsilcilerinindekatıldığıtoplantıdaTürkekonomisiniheryönüyleelealdılarvegörüşleriniaçıklamayabaşladılar,özellikleAlmantemsilci,ardardapekçoksoruyöneltti,bazıeleştirilerdebulundu.Budurum,HazineGenelMüdürüTunçBilget’irıtepkigöstermesinenedenolmuştu.HeyetbaşkanıTuranKıvançHansözistedivekonuşmayabaşladı:

—Buradasorulansorularıdinledik.Türkiye,busorularıncevabınıolumlubiryöndeverebilmekiçinbugünekadarçokçabaharcamış,ancakneyazıkki,sizdostlarındanbeklediğiyakınlıkveilgiyibugünekadargörememiştir.EğerbatıdünyasıbugünekadarTürkiye’ninsorunlarınıciddiyealsaydı,bizimdurumumuzdafarklıolurduveşimdiburadasizin.önünüzdehesapvermedurumundakalmazdık.Buradabizesorulansorularınçokfazlaanlamlıolmadığınıdaburadaaçıkçabelirtmekisterim.”

Bilget’ınsertkonuşmasıböylecesürüpgidiyordu.ToplantıBaşkanıHuetsözaldı:

—“SayınGenelMüdür,sizgalibailkkezböylebirtoplantıyakatılıyorsunuz.Busorularısormakveeleştirileriyapmakbizimgörevimizdir.Bizburada,herülkeninekonomisiniameliyatmasasınayatırırız,önceanalizederiz,sonrada,bakalımsonuçnedirdiyetekrartoparlarız.Buradaçalışmanınkuralıbudıırvebizimdebunuyapmayahakkımızvardır.Bizsorularımızanetcevaplaristerizvebunlarıburadaalacağız.Burasısiyasaldeğil,teknikbirforumdur.”

AncakBilget,görüşlerindenödünvermeyeyanaşmıyordu.Sözüsürekliolarak“Sizbuiştenneanlarsınız.Bizneyaptığımızıbiliriz.Doğrudürüstbirşeysorundacevabınıverelim.”demeyegetiriyordu.ButartışmalarsırasındaöğlevaktiolduveBaşkanHuet,oturuma.yemekiçinaraverdiğinibildirdi.YıldırımAktürk,hemenTunçBilget’inyanınagitti:

—“Yahukardeşim,nebiçimkonuşmayapıyorsun?Buheriflereböylelaflaretmeninanlamıvarmı?

—Nevarettiğimlâflarda?Yalanmısöyledim?

—Yalansöylemekşartdeğil.Herişinbirusulü’vardır.Böylekonuşulmaz.

Buradaoyunoynamıyoruz.Paraarıyoruz.

—Paraarıyoruzdiyekendimiziezdirecekmiyiz?Adamlarkarşımızageçipilgisizşeylersöyleyecekler,bizdesessizmikalacağız?

—Arkadaş,buişböyleyürümez.Haberinolsun..”

YıldırımAktürkdahasonraKayaErdem’iyakaladı:

—“Kayabey,işlertersgidiyor.içineediyoruz.BuTunçarkadaşımızböylekonuşmayadevamederse,bizburalardannasihatalırız.Haberinizolsun.

—Yokcanım,durumöyledeğilmiş.Heryılaynıhikâyelerolurmuşburada.Onlarsorarmış,bizdedurumuidareedermişiz.

—Kayabey,arkadaşburadahırçıkarıyor.Bundanbizzararlıçıkarız,öğledensonrakioturumdabensözalıpdurumudüzeltmeyeçalışacağım.”

Aktürk,öğleyemeğindede,TurgutÖzalhenüzgelmediğiiçinheyetbaşkanlığıgöreviniyapanMaliyeMüsteşarıTuranKıvanç’adurumdanyakındı:

—“BuTunç’unyaptığınımutlakatelafietmemizlâzım.Yaöğledensonraoturumbaşlarbaşlamazhemenbanasözvereceksinizvehiçmüdahaleetmedenkonuşmamısağlayacaksınız,yadabeniçeriyegirmem.Haberinizolsun.

—içeriyegirmemnedemekYıldırımbey?

—Kesinsöylüyorumgirmem.Bendurumutelâfiedeceğim.Başkaçareyok.ŞuolanbiteniTurgutbeygörseherhaldehesabınısizdensorar.

—Peki,bensizesözveririmöğledensonra.

—Sözvermekyetmez.Sözümükesmeyeceksiniz..İstediğimgibikonuşacağım.

—Anlaştık.”

ÖğledensonrakioturumdaYıldırımAktürk’esözverildi.Aktürktam2saat15dakikayumuşakbirüsluplakonuştuvesabahgerginleşenhavayıyumuşattı.Türkiye’ninbirOECDülkesiolduğunu,ancakdiğerOECDüyesiülkelerdençokgeridebulunduğunu,kendineözgüekonomik,siyasalvesosyalkoşullartaşıdığınısöyledi.Faizlerinyükseltilmesiiçinhenüzçokerkenolduğunu,Türkekonomisininbunuşuandakaldıracakdurumdaolmadığınıbelirtti.

—“Türkiyeolarakgeçmiştebüyükhatalaryaptığımızıdabiliyoruz.Bugünküdurumagelmemizdebizimdoçokbüyükhatalarımızolduğuinkâredilemez.Ancakbugün,buhatalarımızıbiliyoruz.Sonaçıkladığımızistikrarprogramı

da,bunlarıbildiğimizinbirkamtdır.AncakişlerintoparlanmasıiçinTürkiye’yeciddidesteksağlanmasızorunludur.Ciddiveiyidüşünülmüşyenibirprogramgetirdikvebunuuygulamayakararlıyız.İhracatıgeliştirmekiçinçokönemliadımlarattık.Ancakbununmeyvelerinihemenbeklemeyin.Bubirkuluçkaolayıdırvesonucunubirsüresonraverecektir.Akaryakıtstokçuluğundanhalkıyenikurtarmayaçalışıyoruz.Herkesdeposunu,tenceresiniakaryakıtladoldurmuşdurumda.Bustokçulukeğilimlerinikırmakiçinçabaharcıyoruz.Türkiye’ninhaleniçerisindebulunduğubüyükgüçlüklervardır.Bunlarıaşmakiçinciddiçabaharcıyoruz.BuçabalarımızdaOECD’yide’yanımızdagörmekistiyoruz.”

Toplantıbittiğizaman,baştaoturumbaşkanıFransızHuetolmaküzeretümyabancıuzmanlarAktürk’ükutladılarveelinisıktılar.YıldırımAktürk’ünbiranlamda“aşağıdanalan”yumuşakkonuşmasıolumlubirhavayaratmıştı.Türkiye’ninOECD’dekibüyükelçisirahmetliMemduhAytürdeAkliirk’ükutladıve“Allahsenimemleketebağışlasın.Çokgüzelkonuştun,”dedi.Huet,ertesigünverdiğirapordatoplantınınolumlugeçtiğini,Türkekonomisinindoğruyoldaolduğunubelirtti.OakşamTurgutÖzalParis’egeldi.26MartgünüTürkiye’yeyardımtoplantısıvardıveOECDülkelerindenalacağımızyardımmiktarıaçıklanacaktı.Artıkherşeyhazırdı.MatthoferbileBonn’dabasıntoplantısıyapmışveyardımınhazırolduğunubildirmişti.Kulisler,pazarlıklartamamdı.Yardım26Martgünüaçıklanıyordu.Türkiye,önemliölçüdekredisağlayacakveferahlayacaktı.

YARDIMERTELENİYOR

OECDtarafındandüzenlenenyardımtoplantılarındauygulanankurallaragöre,yardımalacakülkeninheyetiilkoturumdasalonagirerveülkesininekonomikdurumunukısacaanlatırdı.Dahasonraise,resmenyardımister,buyardımverildiğitakdirdeçokyararlısonuçlardoğuracağınıvurgulardı.Sonrakioturumlaryardımverilecekülkeyekapalıtutulur,yardımedecekülkelerdurumukendiaralarındagörüşürler,pazarlıkyaparlardı.Sonuçtaise,yardımisteyenülkeheyetiiçeriyedavetedilirveyardımmiktarıtebliğedilirdi.Bundansonrasıikilianlaşmalarakalırveisteyenülke.sonrakigünlerde,yardımverenülkelertektekanlaşmaimzalardı.Türkheyetiiçindeaynıuygulamayapıldı,Özal’mhakanlığındakikalabalıkheyetimiz,sabahkitoplantıdaiçeriyealındı,ÖzalkısabirtakdimkonulmasıyaptıveTürkiye’dealınanekonomikönlemleribirkezdahaunlattı.Ortavadelibirprogramhazırlandığını,bununbaşarıyaulaşmasıiçinOECDyardımıileborçertelemelerininçokönemliolduğunu,almanönlemleriTMF’r.indeolumlubulduğunusöyledi.Özalsözlerinişöylebitirdi:

—“SizdostvemüttefikOECDülkeleri,bizimbuprogramımızı,vereceğinizyardımladesteklediğinizsüreceTürkekonomisihızlagelişmeyedevamedecektir.Bizişintemelprensiplerinigetirdikveliberalekonomidüzeniniuygulamayakoyduk.Bundansonrası,dostlarımızdangelecekyardımabağlıdır.Bugünaçıklayacağınızyardımlarınmümkünolduğukadarşartsızvenakilolmasınıistiyoruzkihemenkullanabilelim.Hepinize,şimdidenteşekkürediyorum.”

Özal’ınkonuşmasıbitinceTürkheyetidışarıyaçıktı.BundansonratoplantısalonundaTürkiye’yeyardımverecekOECDülkelerikalacak,yoğunpazarlıklaryapılacakveyardımmiktarıöğledensonraaçıklanacaktı.Özal’a,saat15,30’daiçeriyealınacağıveyardımmiktarınıntebliğedileceğibildirildi.TurgutÖzalçokneşeliydi.TürkheyetiveosıradaParis’tetoplantıyıizlemekiçinbulunanTürkgazeteciler,hepbirlikteyukarıkattaOECDkafeteryasınagittiler.YemekparalarınıMerkezBankasıBaşkanıİsmailHakkıAydınoğlu,bankahesabındanödeyecekti.Bukonudaesprileryapılıyordu:

—“SayınAydınoğlu,gelecekyardımşimdidenbuyemeğegitti.”

Topluluktaherkesneşeliydi.CumhuriyetgazetesindenYalçınDoğanbiraraÖzal’ın(herzamanolduğugibi)keyfinikaçırdı:

—“Turgutbey,benbirkaçgünönceBonn’daMatthoferilekonuştum.Buyardımkonusundapekiyimserdeğildi.

—Yahukardeşim,niyeiyimserolmasın?Adambasıntoplantısıbileyapıpyardımtamamdırdemedimi?Buralarageldinizyinebiziveprogramıeleştiriyorsunuz.

—Efendimeleştirmiyoruz,gerçekleriyazıyoruz.

—Bıraksenşimdibulafları.Sengönlünüferahtut.Herşeytamam.Biraksilikolacağınısanmam.”

Yemektensonraheyet,TürkiyeBüyükelçiliğinegitti.Oradadabirsüresohbetedildiktensonra’OECD’ye.geridönüldü.Saat15,30’daÖzaliçeriyeçağrılacakveyardımmiktarıresmentebliğedilecekti.Türkheyetimensuplarıvegazeteciler,toplantısalonununönündekimermerliholdebekliyorlardı,ÖzaldabazenTürkdelegasyonununodasınaçıkıyor,aradasıradagelipholdebekleyenlerinarasınakatılıyordu.Buaradafıkralaranlatılıyor,esprileryapılıyordu.Saat15,30oldu,içeridenbirhaberçıkmadı.Saat16oldu,17oldu,içeridenyinehabergelmiyorveTürkheyetikapınınönündebeklemeye”devamediyordu.Busıradaheyetmensuplarıarasındansesleryükseliyordu:

—“Allahkimseyikimseyemuhtaçetmesin.Şuhalebakbe,ikisaattirkapıdabekliyoruz.

—Acabatersbirdurummuçıktıiçeride?

—Sanmam,neçıkacakki.?

—Banakalırsabirterslikvararkadaş.”

Özalçevresindekilerintelâşınıfarketmiştiveonlarıteskinetmeyeçalışıyordu.

—“Çocuklarbuuzuniştir.Şimdiiçeridekendiaralarındakavgaediyorlar.Kavgabirazdanbiterverakamıaçıklarlar.Sizhiçmeraketmeyin.”

Akşamsaat18dolaylarındahâlâkapıdabeklemekteolanTurgutÖzal’ınyanmaMemduhAytürgeldi.

—“Turgutbey,beniçeridenbirhaberaidimi.Kesindeğilamadurumunpekiyiolduğunusanmıyorum.

—Neolmuş?

—Galibaanlaşamıyorlar.Bazıülkelerdekıvırtıyorlarmış.

—Bekleyelimbakalım,yapacakbaşkabirşeyyok.”

Saat19dolaylarındatoplantıodasındanbazıtemsilcilerçıkmayavehemenoradabulunanuluslararasıbağlantılıtelefonlarlabiryerleriaramayabaşladılar,önceİtalyançıktıveRoma’yıaradı.Sonratelaşlaİsveçliçıktıvekendiülkesiniaradı.Türkgazetecileradamlarınpeşindenkoşturmayabaşladılar..

—“Neoluyor,toplantıbitiyormu,sonuçalındımı.?”

Dışarıyaçıkanvetelefonettiktensonrahızlavetelaşlayenidentoplantısalonunagirenhertemsilcinintavrıaynıydı:

—“Nocomment.Yorumyok.”

BusıradaAlmantemsilcidışarıyaçıktıvetelefonunbaşınagitti.AlmancabilenYalçınDoğan,Almantemsilcisininhemenarkasınageçmişkonuşmasınıdinliyordu.Alman,kendibaşkentiilekonuşuyordu:

—“Yardımkonusundaanlaşmayavarılamıyor.Toplantıherhaldeertelenecek.”

YalçınDoğanadamasordu:

—“Neoldu,yardımvermiyormusunuz?

—Nocomment.”

Almanyenideniçeriyegirdi.YalçınDoğankapıdabeklemekteolanvegelişmeleriizlemeyeçalışanTürkheyetininyanınadaldı:

—“Kulaklarımladuydum.Herifyardımtoplantısındasonuçalınamadıdedi

telefondakonuştuğukişiye.”

Saatakşam2ü‘yegelirkentoplantısalonundannazıçıkanlarolduğugörülüyordu.BunlarınarasındaDünyaBankasıBaşkanYardımcısıMünirBcnjcnkdevardı.TürkasıllıolanvcherzamançokşıkgiyinenBenjenk,pardesüsünügiyipkapıdandışarıya,kendisinibekleyenotomobilekoşmayabaşladı.ArkasındangazeteciLeylaUmarkoşuyordu:

—“Münirbeybirdakika,neoldubuiş?

—YardnııverilemiyorLeylahanım.

—Niçin?

—Bazıülkelerverecekleriyardımıbelirleyemediğiiçiniçerideanlaşmayavarılamadı.

—Pekişimdineolacak?

—Toplantıbirsüresonrayenidenyapılır.

—Eyvah.”

MünirBenjenk,arabasıylauzaklaştı.DışarıdayağanyağmurdasırılsıklamıslananLeylaUmar,içeriyegiripTürkheyetine“müjdeyi”verdi.Sinirlerartıkiyicegerilmişti.Olumsuzbirdurumolduğuaçıktıarna,baştaÖzalolmakiizerosaatlerdenberikapıdabekletilenTürkheyeti”içeridenelerolupbittiğikonusundasağlambirbilgiderlamıyordu.Saat20dolaylarındatoplantıodasınınkapısıaçıldıvebirFransızgörevli“Mr.Özal,lütfen!”diyeheyetedoğruseslendi,Özal’labirliktetümheyetmensuplarıvegazetecilerdekapıyadoğruhücumettiler.AncakFransızgörevli,Özal’danbaşkahiçkimseyiiçeriyealmadı.TurgutÖzal’m,yardımaçıklandıktansonrayapacağıteşekkürkonuşmasıcebindeydi.KendisiniOECDGenelSekreteriLennepyanmaaldı:

—“Mr.Özal,sizdenözürdilemekisliyorum.SaatlerdirsürenbutoplantıdamaalesefTürkiye’yeyardımkonusundaüyeülkelerarasındabirgörüşbirliğinevarılamadı.Bazıülketemsilcileri,kendiülkelerininvereceğirakamınhoniizbelirlenemediğinibildirdiler.Budurumdatoplantıyıertelemektenbaşkaçareyok.Çoküzgünüm.”

TurgutÜzal’ınyüzükıpkırmızıolmuştu.NeyapacağınışaşırmışbirdurumdaOECDGenelSekreterinesordu:

—“NasılolurMr.Lennep?.Bunasıliştir?Saatlercekapıdabekletildik.Sonuçbumuolmalıydı?

—Mr.Özal,gerçektençoküzgünüm.ElimizdengelenherşeyiyaptıkamaJaponya,Kanada,İsviçregibiülkeleryardımmiktarınıhenüzbelirlememişler.Budurumdabazıülkelerdetereddütedüştü.Miktarlarüzerindedebazıgörüş

ayrılıklarıçıktı.Sanırım15Nisan’dayenibirtoplantıyaparakyardımıozamanaçıklamamızmümkünolacak;

—SayınLennepbudurumbenimiçintambirşokoldu.Doğrusuhiçbeklemiyordum.ŞimdiTürkiye’debununçokyaygarasıkopacaktır.Bunabirçözümbulmamızlâzım.Birbasıntoplantısıdüzenleyinveyardımın15Nisan’daaçıklanacağınısizsöyleyin.Dışarıdabirsürügazetecivar.Hepsibekliyorlar.

—“Basıntoplantısınıberaberyapalım.

—Olur.”

Özaldışarıdakendisinibekleyenlere“müjdeyi”verdi.MemduhAytürbağırıyordu:

—“iştebunlarböyledir.Kapılarındabekletipsonradageriçevirirler.Heriflerinniyetleribozuk.Şuişebakınki,bunlaramuhtaçdurumadüşmüşüz.Allahkahretsin.”

BasıntoplantısınagitmedenönceTurgutÖzalAnkara’yıarattı.KarşısındaBaşbakanvardı:

—“Abi,durummaalesefbeklediğimizgibiolmadı.Toplantıyı15Nisün’aertelediler.Gerekçeside,bazıülkeleryardımmiktarımhenüzbelirlememiş.

—BuişeçokcanımsıkıldıTurgut.Neyapacaksınşimdi?

—Yapacakfazlabirşeyyok.BirazdanLennep’lebasıntoplantısıyapacağız.

—Yoksabiroyunamıgeliyoruz?Böylebirdurumvarmı?

—Vallahibendebilmiyorumabi.Bakalım,neolduğunugöreceğiz.”

Türkheyetivegazeteciler,Türkiye’ninbaşınagelenbuolayabüyüktepkigösterdiler.Ancakbutepkidoğalolarakkendiaralarındakaldı.Herkesküfrediyor,“Buadamlarınkapısınadüştüğümüziçin”lânetokuyordu.Kalabalıkekiphepbirlikte,basıntoplantısınınyapılacağısalonadoğruyolakoyulduğundaherkeshınçdoluydu.Salonunkapısında,OECDGenelSekreteriLennep’inİtalyanBasınMüşaviri,Türkekibininyolunukesmeyekalkıştı:

—“SayınGenelSekreterhenüzgelmediler.Ogelmedeniçeriyegiremezsiniz”

MemduhAytüradamıeliyleitti.Türkçeolarak“Senkimsinbe”diyebağırdıktansonratopluluğadöndü:

—“Giriniçeriye.”

Herkessalonadaldı.İtalyanbasınmüşaviri,OECD’debugünekadarböyle

şeygörmemişti.Olanlarışaşkınlıklaizliyordu.Salon,Türkveyabancıgazetecivetelevizyonmuhabirleriyledolmuştu.BasıntoplantısındaOECDGenelSekreteriLenneplafıgeveleyipdurdu.“Yardımtoplantısıtekniknedenlerleertelenmişti.15Nisan’damutlakayapılacaktı.”TurgutÖzalveheyetindiğerüyeleriTürkiye’yedöndüler.Ancakdahaöncekararlaştırılanprogramaynenuygulanacak,MatthoferveLennepTürkiye’yegeleceklerdi.Buprogramdadeğişiklikyapılmamasınakararverildi.AksihaldeTürkkamuoyunaolayıanlatmakmümkünolmazdı.26Martgünüertelenenyardımtoplantısı,Türkiye’dekidemeçtrafiğinibirandayinearttırdı.Olayıherkeskendinegöreyorumluyorveşugörüşlerortayaatılıyordu:

MSPGenelBaşkanYardımcısıŞenerBattal:“OECD,kendikafayapısındakiAPiktidarınavetemsilcilerinegüvenmediğiniortayakoymuştur.Elinyabanınagüvenmeninsonuhüsrandır.APkendifikirkulübüiçindebileinandırıcılığınıyitirmiştir.”

Demirel:“OECDülkelerininkesintaahhüdü15Nisan’dasonuçlanacaktır.Bizkimsedensiyasiparadaistemedik.Bizparaverindemedenonlarkendileriortayaçıktılar.Türkiye,ekonomisineyenidenhayatiyetkazandırmayolundadır.Ayağımızabatandikenlerdenepeycesiniçıkardıkama,dahahepsinitemizleyemedik.Kalanlarıdatemizleyeceğiz.”

Ecevit:“Toplantınınertelenmenedeninibilmiyorum.Ancakbizbukonulardaçokbeklemeyealışkınolduğumuziçinfazlayadırgamıyorum.”

Özal:“Ertelemebiranlamdayararlıolmuştur.15Nisantoplantısındabiraksilikçıkacağınısanmıyorum.Buaradabizdebazıtemaslaryaparak,yardımşartlarınındüzeltilmesinisağlayabileceğiz.”

MATTHOFERVELENNEFANKARA’DA—KAVGALIBASINTOPLANTISI

ErtelenmesibüyükbirşokyaratanyardimtoplantısındansonraAlmanMaliyeBakanıMatthoferveOECDGenelSekreteriLennep,Ankara’yageldiler.BaşbakanDemirel,MaliyeBakanıismetSezginveTurgutÖzal’lngörüşenherikiyetkilide,Türkkamuoyununertelemeolayınagösterdikleritepkidenüzüntüduyduklarım,yardımtoplantısının15Nisan’damutlakayapılacağınısöylediler.BuaradaMatthofer’leDemirelarasındaşukonuşmageçti:

—“SayınBaşbakan,Türkbasınıbukonudabencegereksizbirtepkigösterdi.ToplantınınertelendiğigünOECDbir.bildiriyayınlayarakbuişinolacağınıbildirdi.Galibabubildirileriokumuyorlar‘vekendigörüşleriniyazıyorlar.

—Kendigörüşlerinikendilerinesaklasınlar.Gerçeklerortayaçıkacaktır.”

28Martakşamsaatlerindegazetelerebirhabergeldi:MatthoferveLennep,DışişleriBakanlığı’ndabirbasıntoplantısıdüzenleyeceklerdi.Haberi.alangazetecilertamsaatindeDışişleriBakanlığı’nagittiler.Ancakaradanbirsaatgeçmesinerağmenyetkililergelmiyordu.Sonundageldiler.Kürsüye,yanlarınaTurgutÖzalveismetSezgin’ialarakoturdular.Buradaçokkısaveeskisöylenenleritekrarlayanaçıklamalaryapıldı.Ancakbukısaaçıklama,“kapıdangeriçevrilme”olayınabüyüktepkigösterenbasınıtatminedecekniteliktedeğildi.Sorularbaşladı:

—“Birdevletintemsilcilerinikapınızdangeriyeçevirdiniz.Bunubaşkalarısizindevletinizekarşıyapsaydınasılkarşılardınız?

—GeçenyılyapılanOECDtoplantısındadabazıülkeleryardımmiktarlarınıdahasonraaçıklayacaklarınıbildirmişlerdi.Ozamankitoplantıniçinertelenmemişti?

—Atina’daYunanlılara,,Türkiye’yeyapılanyardımınCilalıalımındakullanılmayacağıkonusundagüvencevermişsiniz?Doğrumu?

—Türkiye’debirhükümetdeğişikliğiolursa,almanbusonekonomikkararlardadeğişecektir.Ozamansizinyardımınızyinedevamedecekmi?”

Soruyağmurudevamediyor,ancakMatthoferveLennepbunlarınbirbölümünehiçcevapvermezken,bazılarınakaçamak,sudancevaplarvermekleyetiniyorlardı.

Matthoferkonuşuyordu:

—“Türkiye’yeyardımkonusundaçokbaşarılıbirtoplantıyapılmıştır.Ertelemebaşarısızlıkdeğildir.”

Salondakigazetecilerdensesleryükseliyordu:

—“AllahsizdenrazıolsunSavınMatthofer.Alla’.ıbaşımızdaneksiketmesin.

‘—Amiiin.”

OECDGenelSekreteriise,yakındaTürkiye’deherkamyonamazot,hereveyağbulunacağınısöylüyordu.I>ukezgazetecileryinebağırıyorlardı:

—“AynıDemirelgibikonuştunuzSavınGenelSekreter.Böylelaflarıondanmıöğrendiniz?”

Basıntoplantısınınciddiyetiiyicekaçmıştı.MatthoferveLennep,sorulansorularakaçamakcevaplarverdikçe,bazende“Busoruyacevapvermeyişuandaistemiyorum,”dedikçe,basıntoplantısınınyeriniuğultular,gürültülervehomurdanmalaralıyordu.Salondagülüşmelerbaşlamıştı.

İsmetSezgin,Matthofer’inyanından,kürsüdenbağırıyordu:“

—“Adamcevapvermekistemiyorsanediveüstünegidiyorsunuzkardeşim.?”

Birisibağırıyordu:

—“SizenebundanSayınBakan.Sizişinizebakın.Eğersorusormayacaksakniçinbasıntoplantısıdüzenlediniz?”

GazeteciUluçGürkan,ayağakalkmışsoruyordu:

—“SayınMatthofer,şimdibuyardımıertelediniz.Almanyardımınıköprükrediolarakvereceğinizidahaönceaçıklamıştınız.Almanyaniçinbundanöncekihükümeteaynıolanağısağlamamıştır?BuhükümetIMFileanlaştıdiyemi?

—KöprüfinansmanakonuolanAlmanyardımıdeğildir.Sizyanlışataoynuyorsunuz.”

BöylesineanlaşılmayansözlersöyleyenMatthofer,birkaçdakikasonra,Türkiye’yeAlmanköprükredisindensözetmeyebaşlıyor,bukezUluçGürkanyenidensoruyordu:

—“KimyanlışataoynamışSayınMatthofer?Sizmibenmi?”

Türkiye’debugünekadareşigörülmemişbasmtoplantısıböylesinesürüpgiderveikiyabancıkonukgüçdakika;uryaşarken,ismetSezginayağakalktı:

—“Toplantıbitmiştirbeyler.Kusurabakmayın.”

Toplantıbitmiştirama,olaylarbitmeyecekti.Bukezde,gazetecilerleismetSezginarasındaağırsözlersöyleniyor,TurgutÖzaltaraflarıyatıştırmakiçinçabaharcıyordu.Birileri“binlerine”bağırıyordu:

—“Eşşekherif.

—Şensino.

—Geldekonuşalımsıkıysa.”

MatthoferveLennep,bugörüntüiçerisindeneyapacaklarınışaşırmışlardı.DışişleriBakanlığı’nmdiplomatlarıvekorumapolisleriikikonuğutartışmalarıniçindenalarakgötürdüklerizaman,bakanlığınkapısıönündetaraflarınağızkavgasıdevamediyordu.Bukez15Nisanbeklenecekti.Yardımın15Nisan’daaçıklanacağıkonusundagüvenceverilmişti.Beklemektenbaşkaçareyoktu.

***

Almanya,MartayındaTürkiye’yetoplam225milyondolarlıkbiryardımsağladı.Buyardımınbirbölümü,köprükrediolarakMerkezBankası

hesaplarınaMartınsongünlerindegeçti.İsveç,DanimarkagibiCHPdönemindenkalanbazıOECDkredileriveOPECfonundansağlanan7,5milyondolarlıkbirolanaklabirlikleTürkiye,1980yılıMartayında346,5milyondolarkıxdikullanmaolanağınakavuştu.YokluklarMartiçerisindehâlâtamolarakgiderilememişti.Yokluklarlabirliktesiyasal,çekişmeler,anarşivoterördesürüpgidiyordu.9NisangünüWoodwardyineAnkara’yagelecekti.Nelersöyleyeceğiartıkiyicebiliniyordu.TürklirssınMdeğerininyeterincedüşürülmediğinimutlakabelirtecek;budurumueleştirecekti.Bunu“kendiliğimizden”yapmışolmakiçin,Woodward’ıngelişindenbirhaftaönce,TürklirasınınbirAmerikandolankarşısındakideğeriyüzde5,1!oranındadüşürüldüve73,20liraolarakaçıklandı.Böylece,24Ocakgünü70liraolarakaçıklananveekonomideşoketkisiyaratmasıamaçlanankur’umuz,aradan36güngeçinceyenidendüşürülmüşoluyordu.3Nisangünüise,yineWoodward’mgelişindenhemonönce,akaryakıtfiyatlarına24Ocakgünündenkop.ihüçüncükezzamyapıldı.

PARİSKULÜBÜNEKARŞIYIZ

1980yılınınNisanayında,Türkiye’deekonomikgörünümvedışdünyaileekonomikpazarlıklarşöyleydi:Birsüresonra,9NisangünüWoodwardbaşkanlığındabirIMFheyetigelecekveTürkekonomisini,hazırlananortavadeliprogramaçısındaninceleyecekti.MayısayındabirTürkheyetiIMF’yegiderek,CHPdönemindeimzalanmışolanbiryıllık“standby”anlaşmasınınyenilenmesinigörüşecekti.Türkiyebuanlaşmanınüçyıllıkolmasınıve1980-1983döneminikapsamasınıistiyordu.Buistekhembizden,hemdeOECD,yabancıbankalargibikuruluşlardankaynaklanıyordu,özellikleOECDçerçevesindeyapılmasıdüşünülenborçertelemeoperasyonunun,IMFileyapılacakbiranlaşmayabağlıolduğuartıkkesinlikkazanmıştı.EğerTürkiye,OECDülkeleriilebirkaçyılıkapsayanbirborçertelemeanlaşmasıimzalayacaksa.dahaöncemutlakaIMFilebiranlaşmayavarmasıgerekiyordu.Buanlaşmanıniseüçyıllıkolması,TurgutÖzal’menbüyükarzusuydu.EğerIMF,Türkiye’ninekonomikprogramınaüçyılsüreyledestekverirse,budurumbizimiçinuluslararasıkuruluşlardabüyükbiravantajyaratacakvesorunlardaharahatçözümlenebilecekti.AncakTürkiye’ninOECDilede“küçük”birsorunuvardı.Bukuruluşaüyeolanülkelerin,borçluülkelertarafındanödenmeyenalacakları,adına“ParisKulübü?denilenbiryerdeçözümebağlanırdı,örneğin,birAfrikaülkesiolanTanzanya,OECDüyesiülkelereborçlanmışvebuborcunuödeyemezdurumagelmişse,busorunuFransızMaliyeBakanlığı’nabağlıolarakçalışanParisKulübüçözümlerveborçertelemeanlaşmasıbukulübünkoyduğukurallaragörehazırlanırdı.Kurallardatemeldeşöyleydi:Dahaönceertelenmişolanbir

borç,yenidenertelenemezdi.Faizlerinertelenmesisözkonusudeğildi.ParisKulübü,borçluülkenindurumunuelealır,kimlerenekadarborcuolduğunusaptar,ertelemeoperasyonunukendikurallarınagörevealacaklıülkelerinçıkarlarınıeşitbirbiçimdekollayarakçözümlerdi.Başkabirdeyişle,alacaklıülke,borçluülkeylemuhatapolmazdı.Sorun,bualandatamyetkiliolanvebatıdünyasınınbirorganıdurumundabulunanParisKulübü’nchavaleedilirdi.Bukulübünbaşında,kurtbirmaliyeciolanFransızvatandaşıCamdessusvardı.Camdessusborçertelemegörüşmelerinialacaklıülkeleradınayürütürveçözümebağlardı.SonsözParisKulübü’nündüvealacaklıbalıülkesi,borçluülkeilemasayaoturup“yiizgöz”olmazdı.Türkiye’nin“küçüksorunu”işteburadankaynaklanıyordu.OECDyetkililerineşöylediyorduk:

—BizbirOECDüyesiyiz.BorçertelemegörüşmelerineParisKulübü’nünkatıveacımasızkurallarıileoturamayız.Türkiye’ye,bazıAfrikaveAsyaülkelerinebualandayapılanuygulamalarınaynısınınyapılmasınarazıolamayız.TürkiyeolarakParisKulübüilemuhatapolmakdaistemeyiz.BorçertelemedeoemuhatabımızOECDolmalıdır.

Türkiyeaslındabugörüşlerindehaklıydı.ParisKırlübü’nünmuhataplarıgenellikle,OECDüyesiülkelereborçlarınıödeyemeyenAsyaveAfrikaülkeleriolurvebunlarmasayaçekilereksıkıştırılırdı.Buyüzden,borçertelemegörüşmeleriniParisKulübüiledeğil,OECDiledoğrudanyapmakistiyorduk.Karşıtarafise,bununkurallaraaykırıolduğunusavunuyordu.Ancak,bukonudayapılanuzungörüşmelerdensonraortayabirgerçekçıkmıştı:Türkiye,IMFileüçyıllıkbiranlaşmasağlarsa,borçertelemeoperasyonudaharahatbirbiçimdegerçekleşebilirdi.Woodward.9NisangünüAnkara’yageldiğizaman,üzerindedurulankonu,IMFileimzalamakistediğimizüçyıllıkstandbyanlaşmasıoldu.Woodward’mgeneitirazlarıvardı.24Ocakprogramınınfaizyönüeksikli.Enflasyonhızıyavaşlamadansürüyorduvebuortamdahâlâ“negatiffaiz”geçerliydi.Faizoranlarımutlakayükseltilmeliydi.İkincisikurkonusu,üçüncüsüiseKlTreformuidi.Türkiye,kurkonusunumutlakabirçözümebağlamalıvebualandasürekli“ayarlama”yapmalıydı.TurgutÖzalise,bukonununüzerinefazlagidemiyordu.IMF’yeböylebirödünverildiğitakdirdehükümetinbüyükölçüdeyıpranacağınıbiliyordu.KurayarlamalarınıngerektiğizamanyapılacağınıWoodward’asöylüyor,ancakiknaedemiyordu.Woodward,buişinbellibirformülebağlanmasınıistiyor,“Herzamanbukonudabizdenuyarıbeklemedenbuişiyapmanızgerekir,”diyordu.ÜçüncüsorunKlT’konusuydu.IMF,bukuruluşlardabünyeselreformyapılmasınıistiyor,sadecezamyapmaklasorununçözümlenemeyeceğinibildiriyordu.Tabiibirdevergikonusuvardıvebukonudahükümetfazlabirşeyyapamıyordu.Tasarılar,tıkanmışbulunanTBMM’debekliyordu.Budurumbütçenindenkliğinitehlikeyesokuyor,

WoodwardaçıkfinansmankonusundaTürkhükümetininbaşınaişaçılacağını,paralimitlerininaşılacağınısöylüyordu.BukonudaÖzaldakendisinehakveriyor,“AmaneyapalımWoodward,biztasarılarıMecliseşevkettik.Hükümetolarakelimizdenbukadarıgeliyor.”diyordu.

ÖZAL—AYDINOĞLU

26MartgünüertelenenveTürkkamuoyundabüyüktepkiyaratanTürkiye’yeyardımtoplantısı15NisangünüParis’teyapılacaktı.Türkiyebutoplantıyayinekalabalıkbirheyetlekatılacaktı.Paris’egitmedenbirkaçgünönce,TurgutÖzal,MerkezBankasıBaşkanıİsmailHakkıAydınoğlu’natelefonetti:

—“Aydınoğlu,heyetesenidekatıyorum.Paris’teseninlebaşbaşabirakşamyemeğiyiyelim..Nedersin?

—NasıluygungörürsenizSayınÖzal.”

Paris’teyapılanyardımtoplantısı,bukezbirformalitetoplantısıolmaktanöteyegeçmedi.Türkheyeti,kısasüre,sonraiçeriyealındıvekararaçıklandı:

“Toplantıyakatılan16OECDülkesi,Türkiye’ye1980yılında1milyar162milyondolaryardımyapmayakararvermişlerdir.Buparanınçokbüyükbirbölümü,kayıtlayıcıkoşullarıçokazolanvehemenkullanılabileceknitelikteprogramkredilerindenoluşmaktadır.”

TurgutÖzalsevinçliydi.Çokbüyükbiradımatılmışveönemlibirdışkaynakyaratılmıştı.Geçensefercebindekalanteşekkürkonuşmasınıbutoplantıdaokudu,Türkiye’yeilgileriniesirgemedikleriiçintümbatılıülkelereteşekküretti.1milyar162milyondolarlıkOECDyardımıTürkiyeiçinbüyükparaydı.Gerçibuparanınbirbölümü,Almanyagibibirikiülketarafındandahaönceköprükrediolarakverilmiştiamayinedeeldeedilenrakamoldukçayüksekti.Bundansonra,yardımverenherülkeileikilianlaşmalarimzalanacakvesağlananolanağınenkısazamandakullanılırdurumagelmesiiçinçabaharcanacaktı.ŞimdisıraIMFanlaşmasınaveborçertelemeoperasyonunageliyordu.OgeceTurgutÖzal,MerkezBankasıBaşkanıAydınoğlu’nuParis’lebirlokantayagötürdü.Türkiyebiiyükelçiliğineyakınbiryerdebaşbaşayemekyediler.Öncehavadansudan,ekonomikdurumdan,OECD’dekigelişmelerdensözettiler,Özalda,Aydınoğluda,açıklananyardımdanmemnundular.SonraÖzalkonuyudeğiştirdi:

—“BakAydınoğlu,benbuişlerigeçiciolarakgötürenbirbürokratım.SendebirbürokratsınveMerkezBankasıbaşkanısın.Amadurumubiliyorsun.Aradasiyasibirmücadelevar.işbaşındakihükümetolarakiyikötübirşeyleryapmayaçalışıyoruz.Ancakbuişinbaşarılıgötürülmesibirekipmeselesidir.

HükümetistemediğihaldeseninMerkezBankası’nınbaşındaoturmanbuekipçalışmasınıaksatıyor.Budurumunherhaldefarkındasındır.

—SayınÖzal,buaksaklıklarıyaratanbendeğilim.Benidevredışıbırakansizinhükümetinizdir.Sizdeaynışeyleriyapmadınızmı?24Ocakkararlarınıaldınız,MerkezBankasıBaşkanıolarakbunlarıbenimruhumbileduymadı.BaşkahangiülkedeböyleşineönemliekonomikkararlarMerkezBankası’ndangizlenerekalınır?Bensizehertürlüyardımaöncedendehazırdım,şimdidehazırım.Nihayetşununşurasındahepimizmemlekethizmetiyapıyoruz.

—Aydınoğlu,haklısındabubirekipişidir.BirMerkezBankasıbaşkanınmgörevindimalınmasıiçinkanunlardabazışartlarvar.Bunubiliyorum.Bugörevdekibirinsanınmakamındanalınmasınınçokzorolduğunudabiliyorum.AmasendenöncekibaşkanCaferTayyarSadıklar’ıCHPhükümetibirformülbulupaldı.Buhükümetde,benzerbirformülüsanauygulayabilir.Birazgüriitlükopar,sonraunutulur.Zatenistenmeyinbiryerdeçalışmak,kanunhimayesindebileolsaçokzordur.Burulansonradabirçokmeseleçıkabilir,tatsızlıkçıkabilir.Eğeristersen,sanauygunbaşkabirgörevbulalım.Buişiçinbendearacılıkedebilirim.Bubirdışgörevolabilir,özelsektörolabilir.Seninarzuedeceğinbaşkabiryerdeolabilir.Eğeristersen,sanaömründealdığıneniyiişteklifleriniyaptırabilirim.Eğerbusöylediklerimikabuledersen,bizdeMerkezBankası’nakendiistediğimizbirinigetirirvedaharahatçalınırız.

—VallaSayınÖzal,benimbugörevdenayrılmayahiçniyetimyok.Teklifleriniziçinsizeçokteşekkürederim.Amabenkanunlarlagelmişim,kanunlarıngösterdiğiyollagiderim.Neözelsektörde,nededışgörevdegözümvar.Sizhükümetsiniz,elinizdehertürlüyetkivar.Yapmakistediğinizherşeyiyapabilirsiniz.Bendekanunlarçerçevesindebunaengelolmakiçinhertürlüyoludenerim.

—PekiAydınoğlu,senbilirsin.Bensanadostçabirteklifgetirmiştim.”

APhükümeti,dahasonrakigirişimlerindedeAydınoğlu’nugörevdenalamadı.BuamaçlaMerkezBankasıGenelKuruluolağanüstütoplaatıyaçağrıldı,çeşitligirişimleryapıldı.KayaErdemveTevfikAltınok,bugenelkurultoplantılarındayoğunçabaharcamalarınakarşınbaşarılıolamadılar.Aydınoğlu,1981yılıOcakayınakadarMerkezBankasıBaşkanlığıgörevinisürdürdüveBülentUlusuhükümetidöneninde“istifaetti”.

NİSANAYINDAGÖRÜNÜM

1980yılıNisanayındaTürkiye’ninekonomikduşumuözellikledışödemeler

dengesiaçısındanhiçdeparlakdeğildi.AçıklananOECDyardımıile,ekonomininbirparçaolsunişlerlikkazanmasıveüretimartışısağlanmasıiçingerekliolanenaz7milyardolarlıkyıllıkithalatıngerçekleşmeumudubelirmişti.Ancak,ihracatartışıhenüzsağlanmamıştı.İşçidövizlerimdebeklenenartışolmuyorduvegelenpara,petrolithalatınagitmeyedevamediyordu.İçerideise,sıkıbirparapolitikasıciddiyetleuygulanıyor,TurgutÖzal,IMFtarafındankonulanparalimitlerininaşılmamasıiçinbüyükçabaharcıyordu.TürkiyekısasüresonraIMFileWashington’dabaşlayacakstandbyanlaşmasıgörüşmelerinehazırlanırken,Nisanayısonlarındagazetelerdeşöylebaşlıklargörülüyordu:

—Cumhurbaşkanlığıseçimlerindenyinesonuçalınamadı.

—Halkınalımgücünüaşanbazımallarınfiyatıdüştü.Çimento,inşaatdemirivetelevizyonfiyatlarındadüşmeoldu.Otomotivsanayiindekaraborsafiyatıkalmadı.Bundan1,5ayöncetopu1100liraolanüçüncühamurgazetekâğıdışimdi850liradanalıcıbekliyor.

—Birsanayici,“Grevlerdenkimseşikâyetetmiyor,çünküpiyasadazatenmalsatılmıyor,”dedi.

—Siverek’te3,İstanbul’da2,Tarsus’takiçatışmada8kişiöldürüldü.

—7ildekiolaylarda8kişiöldürüldü.

—Erbakan:“Hükümetdediklerimiziyapmadı.Artıkserbestiz.Kadayıfınaltınınkızarıpkızarmadığınabakacağız.

—Özal:Ücretartışlarınınenflasyonoranınınüzerineçıkmasınaizinvermekistemiyoruz.

—DÎSK:“1Mayıs,özüneuygunbirbiçimdekutlanacaktır.”

—Demirel:“Devletingücüanarşiyeyetmezse,millettengüçister.”

—Ipekçi’ninkatiliAğcaidamamahkûmoldu.

1980yılıNisanayındaTürkiye,sadece80milyondolardışkredikullanabildi.Bunun35milyondoları,dahaönceCHPdönemindeyabancıbankalarlayapılankredianlaşmasından,40milyondolarıDünyaBankası’ndan,5milyondolarıiseOECDülkelerindenkaynaklanıyordu.Busüreçiçerisindeiçtalepazalıyor,ekonomigiderekdurgunlaşıyordu,özelliklekamu.yatırımlarıduruyordu.Bunlaraayıracakpara’yoktu.IMFlimitlerinedeniyle,devletharcamalarındakiesaskısıntılaryatırımlardanyapılıyordu.

MAYISAYINDAIMF

TurgutÖzal,KayaErdemveYıldırımAktürk’tenoluşanTürkheyeti,IMFileyenibirstandbyanlaşmasıimzalamakiçinMayısayıbaşındaWashington’agitti.Bukuruluş,Türkiye’ninistediğiüçyıllıkanlaşmakonusundanasılbirtavıralacaktı?Busorununcevabıogünekadarkesinbirbiçimdebilinemiyordu.Buamaçlayoğunçalışmalaryapılmış,devreyeMatthoferveOECDyetkililerisokulmuş,Woodward’lagünlerboyugörüşülmüştü.OECD’deyapılacakborçertelemeoperasyonunun,IMFileyapılacaküçyıllıkbiranlaşmayabağlıolduğuartıkaçıkçaortayaçıkmıştı.BuoperasyonTürkiyeiçinçokönemliydi.Eğer3milyardolarayaklaşanborçlarımızertelenirserahatbirnefesalacaktık.Ertelenmediğitakdirdeisebunlarıödemekmümkünolmayacakvesüreklisorunçıkacaktı.Bunedenle,Özal’ınplanınagöreIMFileüçyıllıkbiranlaşmayapmakzorunluydu.Özal,Washington’dailktoplantıyıIMFAvrupaMasasıBaşkanıWhittomveTürkiyeMasasıŞefiWoodward’laTürkbüyükelçiliğindeyaptı.Whittom,IMFiçindeçokönemlibiradamdıve“iknaedilebildiği”takdirdebüyükbiradımatılmışolacaktı.BüyükelçiŞükrüElekdağdaekonomikkonularaoldukçabüyükilgiduyanbirdiplomattı.BunedenleIMrileyapılangörüşmeleregirmekistiyordu.Ancakbüyükelçimizinbuisteğininmümkünolamayacağıkendisinekibarcabildirildi.Özal,24OcakkararlarıylaTürkekonomisindebaşlatılanyeniuygulamalarıveogünekadareldeedilensonuçlananlatmayabaşladı:

—“Mr.Whittom,bugünekadarönemligelişmelersağladık.Bundansonradasağlayacağız.IMF’ye,bugünekadarbizegösterdiğiyardımveanlayışnedeniyleteşekkürborçluyuz.Sizeaçıksöyleyeyim,IMF’nindestekvjvakmişbirliğianlayışıolmasaydı,bugüngeldiğimiznoktayagelemezdik.Ancakönümüzdeyapılacakpekçokn;dahaolduğunubiliyoruz.Bunlarıdazamanlayapacağız.Eksiklerimizibiliyoruz.Şimdisizdenistediğimiz,yenistandbyanlaşmasınıüçyıllıkdüzenlemektir.Bunukabuledersenizhembizekonomiyidahadisiplinlibirbiçimdi?götürebiliriz,hemdegerekbankalarvegerekseOLCI)ileolanilişkilerimizrayınaoturur.OECDileborçertelemesinidaharahatbirbiçimdeyapabiliriz.

—Mr.Özal,Türkekonomisinindurumunuyakındanizliyorum.Bualandaolumluadımlaratıldığınıdabiliyorum.BukonudaMr.Woodward’dansüreklibilgialıyorum.Üçyıllıkanlaşmakonusundakarar’vermeyeyetkiliolanyeryönetimkurulumuzdur.BukonudaöncebalkanımızMr.Larosiereiledegörüşmekvekendisiningörüşlerinialmakdurumundakalacaksınız.

—SizeşunudabelirtmekistiyorumMr.‘‘Vhitlorr.IMFileyapılacaküçyıllıkbiranlaşmakonusundaTürkiye’yegüvenaçısındanbazıtereddütlerinizolabilir.Ancaksizeşukonudakesintaahhüttebulunmakisterim:Türkiye,alınanbuekonomiktedbirlerisonunakadaruygulamadakesinkararlıdır.

Durum,dahaöncekiuygulamalardaolduğugibialınanveyarımbırakılantedbirleredönüşmeyecektir.Bukonudasizehükümetimadınakesinteminatveriyorum.BukonudakikararlılığımızıMr.Wo6dwarddaçokiyibilmektedir.”

Türkheyetiertesigün,IMFBaşkanıLarosiereilegörüştü.MasanınbiryanınaÖzal,ErdemveAktürk,diğeryanınaLarosiere,WhittomveWoodwardoturdular.TurgutÖzal,yarımsaatlikbirsunuşkonuşmasındansonraşöylededi:

—“SayınBaşkan,içindebulunduğumuzsorunlaub4zdebiliyoruz,sizdebiliyorsunuz.BudurumaTürkiye’yibirdahadüşürmemekiçinelimizdengeleniyapacağımızainanabilirsiniz.Geçmişteuygulananyanlışpolitikalarartıkterkedilmiştir.Bugünuygulananekonomikpolitikalardanbaşkaçıkışyoluolmadığınındafarkındayız.AncakTürkekonomisinegenelolarakbakıldığında,bazısorunlarındışarıdankaynaklandığıdagörülmektedir..Geçenyılpetrole1,7milyardolardolaylarındaödemiştik.Şimdipetrolfiyatlarıyenibirtırmanışageçmiştirvesanırımbuyıl3,5milyardolarkadarödemekdurumundakalacağız.Bizneyaparsakyapalım,petrolfiyatlarındakiartışlar,sağladığımızbütünkaynaklanbirandagötürüyor.AmaTürkiye’ninsorunlarınınsadecedışarıdankaynaklanmadığınıdabiliyoruz.Bizim”deiçerideyapmamızgerekençokönemlişeylervar.Gerçekçibirkurpolitikasıuygulamayadevamedeceğiz,ihracatıarttırmakiçinkur’umuzu70lirayapmıştık.Bugün73liradır.DurumgerektirdikçeveTürkiye’dekisiyasiortamelverdikçeparamızındeğerinidüşürmektenkaçınmayacağız.

—Buişibellibirformülebağlayaraksürekliolarakyapamazmısınız?Şuandabileparanızındeğerininyenidenayarlanmasıgerekiyor.Türkiye’dekienflasyonböyledevamettiğisürecebaşkaçareyok.Buhususbizimiçinçokönemlidir.

—SayınBaşkan,günlükkuruygulamasınageçilmesiiçinşuandaçokerkenolduğugörüşündeyim.Ayrıca,Türkiye’ninsiyasidurumudabunaelverişlideğil.Biliyorsunuzişbaşındakihükümet,birazınlıkhükümetidir.Buyapılırsa,ciddisonuçlaranedeiıolmasındanaçık:;,”)çekiniyoruz.Ancakyerigeldiğindebuayarlamalarımutlakayapacağız.

—Yalnız,yenibirstandbyanlaşmasıiçin,kurkonusundahiçdeğilsebiradımdahaatmanızvebirmiktardahadüşürmenizyararlıolur.

—Sizinleaynıgörüşteyim.Bunumutlakahalledeceğiz.

—FaizoranlankonusundadaönemlibirsorunvarMr.Özal.Türkekonomisindebugünküenflasyonortamındabusorunaçözümbulunmasışarttır.Türkiye’defaizlerçokdüşüktür.Enflasyonunaltındadır.Böylesinedüşükfaizler’etasarruflarınarttırılmasımümkündeğildir.Aksihalde,

tüketimikısmavetasarrufayönlendirmepolitikalarıbaşarılıolamayacaktır.Sizdenbukonudakesinbirçözümeenkısazamandaulaşmanızıistiyoruz.Bizimgörüşümüzegöre,biryılvedahafazlavadtflimevduataverilenfaizlerönemliölçüdearttırılmalıvetasarruflarteşvikedilmelidir.Faizleribugünküdüzeydebırakırsanıztüketimipompalamaktanbaşkabirişyapmışolmazsınız.

—BiliyorumSayınBaşkan,bukonuyuMr.Woodward’ladaçoktartıştık.Türkiye’yegidincebuişiçözümleyeceğiz.Yalnız,biryılveyukarısınınçokağırgeleceğindenkuşkudayım.Bunuikiyılveyukarısıolarakyapabiliriz.”

Görüşmelerdahasonratekrarteknikdüzeydesürdürüldü.IMF,1980yılıbütçesindenumutludeğildi.Beklenengelirdüzeyineulaşılmayacağmdankuşkuduyuyorlardı..,Faizleryükseltilmeli,Türkparasınındeğeri“gerçekçibirbiçimde”ayarlanmalıydı.Ücretartışlarıenflasyonhızındanyüksekolmamalı,vergiyasalarımutlakaçıkarılmalıydı.KIT’lerindurumudüzeltilmeliydi.Türkheyetiise,vergiyasalarıdışındakalankonulariçinIMF’yegüvenceveriyordu.Ancak,vergiyasalarıparlamentonunsorunuydu.Bukonudahükümetinyapacağıbirşeyyoktu,Özal’ıngörüşüşuydu:

—“IMFileüçyıllıkbiranlaşmayapalım.Buisteğimizbenimsendiğitakdirdehemdışarıyakarşıdahagüçlüoluruz,hemdekendimizimecburendisiplinaltınaalmışoluruz.SizIMFolarakbanaüçyıllıkbiranlaşmavekarşılığında2milyardolardolaylarındakrediimkânısağlarsanız,bununpsikolojiketkisideçokbüyükolacaktır.BenTürkiye’yeböylebiranlaşmayladönersem,büyükbirpsikolojikrahatlamayaratırım.Ayrıca,borçertelemekonusundabizeçokbüyükfaydasıolur.”

Sonpazarlık,IMFBaşkanıileyemekmasasındayapıldı.Larosiere,Türkiye’yekarşıolumlubirtavıriçerisindeydi:

—“Pekâlâ,sizegüveniyorum.Buişiciddigötüreceğinizeinancımvar.Sizinleüçyıllıkve1milyar250milyonSDR’lıkbiranlaşmayapılmasıiçinyönetimkurulunateklifgötüreceğim.(SDR,IMFtarafındankullanılanparabirimidirvebirSDR,yaklaşık1,3dolaraeşittir.E.Ç.)Sizinistediğiniz1,5milyarSDR’ninverilmesişuandamümkünolmaz.1Milyar250milyonSDRile,üçyıliçerisindeIMF’denyaklaşık1milyar625milyondolarkredikullanabilirsiniz.Sizebiryakınlıkdahagösteririmvebuparanındahabüyüktaksitlerininilkdilimlerekonulmasınısağlayabilirim.Oldumu?

—OlduSayınBaşkan.Sizeçokteşekkürederiz.Türkiye’yeolanyakınlığınıziçinsizeçokşeyborçluyuz.

—Yalnız,bukonuyönetimkurulununonayınasunulmadanöncesizindebazıönlemleralmanızgerekecektir.Türkiye’yegidincefaizlervekurkonusundabirkaçadımdahaatarsanız,yönetimkuruluolumluyöndeetkilenirvekarardaharahatçıkabilir.

—BunlarıyapacağızSayınBaşkan.

—ŞimdisizyönetimkuruluüyeleriylebirazkulisyapınvekendilerineTürkiye’ninuygulamaktaolduğuprogramıanlatın.Kararınonaylanmasındaböylekulislerinyararıolabilir.”

IMFKULİSLERİ

Türkheyeti,doğrusunusöylemekgerekirseIMFBaşkanındanböylebirkolaylığıbirazdahagüçkoşullardabekliyordu.AncakLarosiereişiyokuşasürmemiş,bazıisteklerinyerinegetirilmesikaydıylaTürkiyeileyapılacaküçyülıkanlaşmayayeşilışıkyakmıştı.OsıradabirbaşkaHususdaÖzal’ayardımcıolmuştu.IMF’ninkapısındaparaiçindahasonrasırabeklemeyebaşlayançoksayıdaülke,özellikleLatinAmerikaülkeleri,ogünlerdehenüzsırayagirmemişti.Türkiye,IMF’ningüçdurumdakalmış“azsayıda”müşterilerindenbiriydi.PolitikalarınıIMF’ninvebatıdünyasınınistediğibiçimdeyenidenbelirlemişti.Eskiekonomikuygulamalarınyanlışolduğunuresmenaçıklamış,liberalekonomikurallarınıbenimsemişti.Bupolitikalarbaşarılıolursa,bundanIMF’depuankazanacakve“Türkiyeörneği”,ekonomisitıkanmışülkelerdeitibargörmeyebaşlayacaktı.LiberalekonomiuygulamalarınıkuşkuylakarşılayançevrelerTürkiye’ninbaşarılarınıgöreceklerveIMFreçetelerininacıdaolsa,birülkeyinasılkurtardığınıaçıkbirbiçimdeanlayacaklardı.IMF’ningörüşleribunlardı.TurgutÖzal,KayaErdemveYıldırımAktürk,IMFBaşkanınıntavsiyesiüzerine,bukuruluşunyönetimkurulundagörevyapançeşitliülkelere.mensuptemsilcilerlekulisyapmayabaşladılar.

—“.SayınBrezilya.temsilcisi,budui’.ı.’ndaTürkiye’yidesteklermisiniz?

—Buçokbüyükbirvakam.Çokiyi.Tabiidestekleriz.BirsüresonraBıc^ilyadaIMF’yemuhtaçdurumadüşerse,sizinörneğini/i.izedeyololur.

—SayınSuudiArabistantemsilcisi,birİslamülkesiolaraksizdenbukonudayönetimkurulundabizidesteklemeniziricaediyoruz.TarihivesarsılmazbağlarlasevdiğimizvehayranlıkduyduğumuzSuudiArabistan’ındeğerlibirevladıolarakbuyardımıbizdenesirgemeyeceğinizeinanıyoruz.

—Maşallahkardeşimmaşallah,çokgüzelbiristikrarprogramıhazırlamışsınız,İnşallahoyumsizinolacaktır.

—SevgiliLibya’lıkardeşim,dostvekardeşbirülkeolanLibya’nınbizebukonudagüçvereceğineinanıyoruz.

—Evelallan.”

Kulislerböylecesürüpgitti.Sonra,herzamanolduğugibiIMFuzmanlarımasanınbaşınaoturdularveTürkiye’ninüçyıllıkanlaşmaiçinIMF’yevereceğiniyetmektubununmetniilestandbyanlaşmasınınmetninihazırlamayabaşladılar.HerikimetindemümkünolduğukadarhafifyazılmıştıveTürkiye’ninogünekadarimzaladığıdiğerIMFbelgelerinden

dahaağırdeğildi.Türkheyetininbumetinlerefazlabiritirazıdaolmadı.Bazıküçükdeğişiklikleryapıldı.Kuralolarak,IMF’yeyazılanniyetmektubu,oülkeninMaliyeBakanıtarafındanimzalanırdı.Bizimkisiniimzalamakda,bazışeylergıyabındakararlaştırılanismetSezgin’edüşecekti.Artıkiş,IMFyönetimkurulununHaziranayıridayapacağıtoplantıyabağlıydı.Türkiye’nindurumuvehazırlananbelgelerbutoplantıdagörüşülecekvekararabağlanacaktı.

ERDEMGÖREVDENALINIYOR

MayısayıortalarındaIMFgörüşmeleribitmişveTürkheyetiylebirlikteKayaErdettıdeAnkara’yadönmüştü.AncakHazineGenelSekreteriolarakMaliyeBakanlığı’ndadahafazlaçalışamayacağınıkendisidebiliyordu.TurgutÖzal’açokfazlaangajeolduğuvekendibakanlığınıdikkatealmadığıgerekçesiyleKayaErdem’ekarşıMaliyeBakanlığı’ndabüyüktepkioluşmuştu.Bunabirde,HazineGenelSekreterliğigörevineCHPzamanındaatanmışoJmasi,müfettişyadahesapuzmanıolmamasıgibinedenlereklenince,Erdem’ingörevdekalmasıhergeçengünbirazdahasorunyaratıyordu.TurgutözaJ,birlikteçalıştığıvedostolduğubukişiyesahipçıkmayaçalışıyor,görevdenalınmamasıiçinbazıgirişimlerdebulunuyordu.Örneğin,BaşbakanDemirel’ebuhususubirkaçkez(iletmiş,ancakherhangibirolumlutepkialmasımümkünolmamıştı,ismetSezgin’ededolaylıbirbiçimdekonuyuduyurmuş,programınbaşarıylayürütülmesiiçinKayaErdem’ingörevdekalmasınınzorunluolduğunubelirtmişti.KayaErdem,durumdanüzgündü.GörevdenhemayrılmakveLondra’yagitmekistiyordu,hemdekendisineyapılmakistenenbudavranışıiçinesindiremiyordu.IMFgörüşmelerindensonraTurgutOzalAnkara’yagelmemiş,Matthofer’lekonuşmaküzeredoğrucaBonn’agitmişti.IMF’yeveborçertelemesiiçinOECD’yebastırmasıkonusundaAlmanlarlayenigörüşmeleryapıyordu.Bugünlerde,KayaErdem’ingörevdenalınmasınıveyerineMüsteşarYardımcısıNazifKocayusufpaşaoğlu’nunaıanmasınıöngörenkararname,İsmetSezgintarafındansevkedildi.Sezgin,konuyudahaönccKayaErdem’edeaçmıştı:

—“BakKaya,seninHazineGenelSekreterliğindekalmanhergeçengündahagüçoluyor.Scııiseverimvesayarım.Değerlibirarkadaşsın.AncakbenimBakanolarakbazıdüşüncelerimvar.Senibugörevdenalsak,yenibirgörevolarakneistersin?

—SayınBakanım,buistikrarprogramınıçokciddibirbiçimdegötürüyoruz.Bakanlıktabanakarşıyaratılmakistenenhavanınkimlerdenkaynaklandığınıdabiliyorum.Amabenibugörevdenmutlakaalmaktı:karınlıiseniz,Londra’yaatanmakisterim.Kızımoradaokuyor.

—PekiKaya,bendüşüneceğim.”

KayaErdem’ingörevdenalınmasınıveyerineNazifKocayusufpaşaoğlu’nungetirilmesiniöngörenkararnamesevkedildi.Erdem,MaliyeBakanlığı’ndabaşlangıçtanberiiyiilişkilerkuramadığıKocayusufapaşaoğlutarafındanoyunagetirildiğikanısındaydıvebudavranışıiçinesindiremiyordu.TurgutÖzalyurtdışındaydı.Kararname,BaşbakanlıkMüsteşarYardımcısıHasanCelalĞüzel’inönünegitti.BuradagerekliişlemleryapıldıktansonraDemirel’inonayınasunulacaktı.HasanCelalGüzel,yurt‘dışındabulunanÖzal’ıaradı:

—“TurgutBey,KayaErdem’inkararnamesigeldi.Görevdenalıyorlar.BenbunuBaşbakanagöndereyimmi?

—BengelinceyekadargöndermeHasan.Biraztutbakalım.”

AynıgünHasanCelalGüzel,KayaErdem’ledekonuştu.Erdem,aslındaLondra’yagitmeyiistiyor,ancakkararnamenintutulmasındanyanatavıralıyordu.Konuartıkkişiselbirprestijsorununadönüşmüştü.Londra’yaatanmakistemesinekarşın,eğermümkünolsagörevininbaşındakalmayıyeğleyecekdurumdaolduğunusöylüyordu.

—“BiraztutmayaçalışınHasanBey.Benimöylekolaykolaygörevdenalınamayacağımıgörsünler.Bizburadaciddiişlerleuğraşırkenbirdekarşımızaadamlarınkompleksleriçıkıyor.”

Sevkedilenkararnamegeciktikçesorunlarçıkmayabaşlamıştı.MaliyeBakanlığıMüsteşarıTuranKıvanç,HasanCelalGüzel’iarıyordu:

—“HasanBey,neolduacababizimkararname?Kaçgündürhaberçıkmadı.

—TurgutbeyinemrivarTuranbey.Kendisigelinceyekadartutuyoruz.

—BuişgeciktikçeNazifdeüzülüyor,Sayınbakanımızbiranönceçıkmasınıistiyor.

—Turanbey,buişinKocayusufpaşaoğluileilgisiyok.Bizdekendisiniseverizvesaygıduyarız.AncakKayabeyprogramçalışmalarıylaçokyakındanilgiliolduğuiçin,SayınÖzalbukonuyuSayınBaşbakanlakonuşacaklarınısöylediler.Ogelinceyekadarbenbirşeyyapamam.”

AradanbirkaçgüngeçtiktensonraİsmetSezgin,HasanCelalGüzel’eBaşbakanlıktarastladı:

—“Kardeşim,gönderinlütfenokararnameyiSayınBaşbakana.”

OlayaDevletBakanıEkremCeyhundatavıralmayabaşlamıştı:

—“YahuHasancığım,Bakankararnameşevketmiş,çıkmasını‘istiyor.Sizenebuişten?Başmızabirdeböyleâdetlerçıkarmayınyahu.”

—Ekremabi,bizdeikibaşlıoldukveneyapacağımızışaşırdık.Turgutbeytelefonediyor,kararnameyitutdiyor,sizicrgönderdiyorsunuz.”

SonuçtaismetSezgin,durumuBaşbakanDemiıdeiletti:

—“SayınBaşbakanım,bakanlığınkilitbirmevkiindekiadamıdeğiştirmekistiyorum,Turgutbeyinekibikararnameyisizegöndermedentutuyor.Dışarıdantelefonlatalimatvermişbekletindiye.

—Benhallederim,senmeraketme.”

KayaErdem,10Hazirangünü,yeniatandığıLondraBüyükelçiliğiEkonomiveTicaretBaşmüşavirliğigörevinegitti.AyrılmadanönceTurgutÖzal’laaralarındaduyguluvedasahnelerigeçti.

—“BöylegeçiciayrılıklarolurKaya.iyiçalıştık,başarılıdaolduk.Ora^agidinceişlerdenkopacağınısanma.Yineişleriniçindeolacaksın.Yinegörüşeceğiz.Buberaberliğimizburadanasılsabitmez.Allahömürverirsedahaçokberaberoluruz.

—BendesizeherşeyiçinteşekkürederimTurgutBey.Sizibirağabeygibisevdimvesaydım.Sizdençokşeydeöğrendim.Kısmetsebirgünyineberaberçalışırız.”

(12EylülharekâtındansonraDevletBakanı,BaşbakanYardımcısıolanÖzal,KayaErdem’lebirlikteçalışmafırsatınıyenidenbuldu.Odönemdeilişkileritambir“kaderarkadaşlığına”dönüştü.BaşbakanYardımcısıveMaliyeBakamolarakaynıgünistifaettiler,önemliolaylarıberaberyaşadılar.Builginçolaydizilerinibaşkabiryayındaokuyucularaaktaracağız.E.Ç.)TurgutÖzal,dahasonrakendisiyleHazineGenelSekreteriolarakönemligörüşayrılıklarınadüşenKocayusufpaşaoğluolayınışöyledeğerlendiriyordu:

—“Hikâyeninaslışudur:APhükümeti,CHPdönemindegelenKaya’yıdeğiştirmekistiyor.Benbunauvunmüddetdirendim,yapmayınbuişidiye.Başbakaıı’ad:tsöyledim.Zatenoyüzdenepeygecikti.Fakatöylebirnoktayageldiki,rahatçalışamazoldu.Kararnameyiİ/taratutturduk.Nazif’itanıyorumamaçokemin..kv.^lirr.iyiçalıştığınızbiradamınyerinebirmeçhulütercihetmezsiniztabii.Bazenbukararnametutturmaişiniyapardı!;.Nitekim,AzotSanayiiGenelMüdürüYücelözden’indekararnamesiimzalanmıştı.BenkendisiniDPT’dentanınır..CHPdönemindetayinedilmiş.Cumhurbaşkanıd<?.imzalamışı;.ResmiGazete’yevermedik.Başbakan’afittik.Buişolmazdedik.Neticedekararnameiptaledildi.UzunbirsüreNazif’lebirlikteçalıştık,iyideçalıştık.Hiçbirproblemimizolmadı.Kendifikirleriniherzamansöyledi.Benöylefikirleriniaçıkçasöyleyenkimseleriseverim.Kavgaetmemekkaydıyla.Bazenseıidesöyler.”

ALMANMALİYEBAKANI,IMFBAŞKANINAMEKTUPYAZIYOR

27Mayıs1980günü,AlmanMaliyeBakanıHansMatthofer,IMFBaşkanıLarosiere’yeTürkiyeileilgilibirmektupyazdı,özelyabancıarşivlerdenelegeçirdiğimizbumektubunmetniaynenşöyleydi:“SayınbaydeLarosiere,MartayıbaşlarındayaptığımızgörüşmelerdeTürkiye’ninçoközelekonomikdurumunun,çoközelönlemlergerektirdiğikonusundagörüşbirliğinevarmıştık.Bunedenle,şimdi1,250milyarSDRtutarındaveüçyıllıkbirstandbyanlaşmasıyapabileceğinizesevindim,inanıyorumkibukredi,Türktarafıdagerekliadımlarıatabildiğitakdirde,Türkekoncmisineyenidengüvenduyulmasıaçısındanönemlikatkısağlayacaktır.IMFanlaşmasıiledevletvedevlettarafındangarantiedilmişborçlarınertelenmedurumubellioluncayakadar,önemlibankalarıTürkiye’yekatkılarınıarttırmalarıkonusundaiknaetrrtemizgerektiğikanısındayım.Türkiye’yesağlanacakyenibirkredininşartlarıkonusundaküçükveresmiolmayanbirbankalargrubununoluşturulmasıvedahasonrabunadahabüyükbirbankalargrubununkatılmasıkonusundaABD,İngiltere,Fransa,İtalya,Japonya’Ceİsviçre’dekimeslekdaşlarımlatemasdurumundayım.Türkiye’ye,içindebulunduğuciddigüçlükleriaşmasıkonusundaharcayacağımızuzunvadeliçabalarkonusundasizinleyakınişbirliğinisürdüreceğimiziumuyorum.Saygılarımla.HansMatlhofer.”

NİYETMEKTUBU

MaliyeBakanıismetSezgintarafındanimzalanan2Haziran1980tarihliniyetmektubu,aynıgünbirkuryeileIMF’yegönderildi.Mektupta\yeralanhususlarvetaahhütlerözetleşöyleydi:“Türkiye,alınacakekonomikönlemlerkonusundaIMF’yesürekliolarakdanışacaktır.Alınanönlemlerinolumlusonuçlarıgörülmeyebaşlanmıştır.AncakbunlarınönümüzdekiyıllardadasürdürülmesiveTürkekonomisinindahaliberalbirdurumagetirilmesigerekmektedir.1978ve1979yıllarındauygulananyanlışpolitikalarnedeniyleekonomiçökmeaşamasınagelmiştir.Enflasyonukontroledebilmekamacıylahükümetçoks?kıbirparapolitikasıuygulayacaktır.1980yılındaenflasyonoranıyineyüksekolacak,ancakyeterinceithalatyapılabildiğitakdirdeyılınikinciyansındaenflasyonhizıazalmayabaşlayacaktır.Yeterlidışalımyapılabilmesiiçinverilecekdışyardımlarabağlıdır.Enflasyonudurduracakenönemliunsurparapolitikasıdır.Buamaçlagereklilimitlersaptanmıştır.(LimitleriIMFsaptar.E.Ç.)1980sonundaenflasyonyüzde30-40dolaylarınaindirilecektir.Para.KrediKurulu,parasalkısıtlamalarısürekliizleyecektir.

MerkezBankası,kamukuruluşlarıiçinaylıkkreditavanlarısaptayacaktır.Sonyıllardakiyüksekenflasyonoramtasarrufvekredifaizoranlarınıolumsuzyöndeetkilemiş,zatenkıtolankaynaklarınyanlışyerlerekaymasınanedenolmuştur.Budurumuönlemekiçinfaizoranlanarttırılmıştır.(Bubelgehazırlandığıveimzalandığısırada,Türkkamuoyuhenüzfaizlerinarttırıldığınıbilmiyordu.E.Ç.).Hükümet,tasarrufvekredipiyasasındarekabetiarttıracakyeniönlemleralacaktır.Akaryakıtfiyatlarınıngeçmişteçokdüşüktutulmasıyanlışolmuştur.Ekonomiyebüyükzararverenbuuygulamadanvazgeçilmiştir.Kamusektörününmalidurumuzayıftırvemaliistikrarsızlığanedenolmaktadır.KIT’lerkonusundasürekliolarakyanlışpolitikalaruygulanmıştır.Hükümetimiz,buyılaldığıönlemlerlebuyanlışpolitikalarıterketmiş,bukuruluşlarakendifiyatlarınısaptamayetkisivermiştir.Ayrıcagelirleriarttırmakiçin,çokbüviikboyutlaravaranzamlaryapılmıştır.Hükümet,tarımkesimindekitabanfiyatlarınuluslararasıpiyasalardakifiyatlardikkatealınarakvebunlarıniçpiyasadakifiyatlarına,maliyetartışlarınıkarşılalayacakkadarzamyapılmasınaözengöstermektedir.Kamuharcamalarısıkıbirdenetimaltmaalınmıştır.Kamukuruluşlanndaçalışanlarınsayısındakiartışoranıdüşürülecektir.Hükümetimiz,kamuyatırımlarındabeklenenazalmadanenerjiyatırımlarınınetkilenmeyeceğikonusundagüvenceverir.Hükümetayrıca,harcamalarınazaltılmasıyanındagerçekbirvergireformuyapılmasınındazorunluolduğunainanmaktadır.Tasarılarparlamentoyaverilmiştirvehükümetbunlarıngeçirilmesiiçinhertürlüçabayıgöstermektedir.BaşbakanlıktabirTopluSözleşmeKoordinasyonKurulukurulmuştur.Amaç,ücretihtilaflarını,uygulananekonomikpolitikalardoğrultusundaçözümlemekveayrıcaözelsektördeyapılantopluişsözleşmelerinidebuyollaetkilemektir.Ödemelerdengesidurumuciddidir.Dışyardım.olmadıkça,bualandabaşarılıolmakmümkündeğildir.Yeterlidışyardımsağlandığıtakdirde,dışödemelervetransferlerdeliberalizasyonsistemininderhalbaşlatılmasımümkiinolacaktır.Bualandailkadımlar,şimdidenatılmıştır.Hükümet,değişkenkurpolitikasıuygulamasınasadıkkalacakvebuyöntemleTürkiye’ninrekabetgücüsağlanacaktır.Bualanda24Ocak1930’denönceuygulananpolitikalarterkedilmiştir.Hükümet,gerekliolduğuherzamankurhadlerinideğiştirmektekararlıdır.Çokağırdışborçlarnedeniyle,Türkhükümetidikkatlibirborçpolitikasıizleyecektir.’Kısavadelidışborealmaişlemi,asgaridüzeyeindirilecektir.VadesigeçtiğihaldeödenemeyendışborçmiktarıMart1980’de2milyar590milyonABDdolarınaulaşmaktadır.‘Bumiktarda,30Haziran1981tarihinekadarherhangibirartışanedenolunmayacaktır.”

SERBESTFAİZ

TurgutÖzal,IMFileWashington’dayapılangörüşmelerdensonraAnkara’ya,kafasındabaşkabirfikirledöndü.IMF’deanlaştıklarıgibi,ikiyılvedahafazlavadelimevduataverilenfaizleriarttırmakyeterlideğildi.Mademkibir“pazarekonomisi,yadaliberalekonomi”uygulamasıyapılıyordu,ohaldefaizlerdeserbestbırakılabilirdi.Özalbukonuyu,EkremCeyhunveismetSezgin’indebulunduklarıbirtoplantıdaDemirel’eaçtı:

—“Abi,adamlarlauzunuzunkonuştuk.Faizkonusundabirşeyleryapmamızımutlakaistiyorlar.Açıksöyleyeyim,bendeaynıgörüşteyim.Hattabenbirkaçadımdahailerigidip,şuuyguladığımızlibsralekonomidüzenine.dahauygunbirteklifgetireceğim.BugünekadarIMF,DünyaBankasıveOECDüyesiülkelerinyetkilileriylesıksıkkonuştuk.Bizehepsiningenelolaraktavsiyesişuoluyor:Aslındadevletfaizgibikonularamüdahaleetmesinveserbestpiyasakurallarıiçerisindefaizlerkendikendineortayaçıksın.Hepbunutavsiyeetmişlerdirbize.

—Nasılolacakbu?

—Yanifaizleriserbestbırakabiliriz.Bencebugibiişleredevletmüdahaleedipdefaizşudurdememeli.Devletburada,ekonominingenelkurallarıçerçevesindesadecedüzenleyiciveyolgöstericibirroloynamalı.Devletin,ekonominintabiiakışınamüdahaleetmemesigerekirdiyedüşünüyorum.Faizleri,piyasakendisiarztalebegöretayineder.Batılıekonomilerdedebuişböyledir.Zatenbizbunuyapamazsak,pazarekonomisinedcgeçişimizmümkünolmaz.

—YanifaizleriserbestmibırakalımdiyorsunTurgut?

—öylediyorum.Oyunukurallarınagöreoynayalım.BöyleyaparsakIMF’nin,DünyaBankası’nınvebütünbatılıkuruluşlarıntavsiyelerinedeuygunbirişyapmışoluruz.

—Pekiserbestbırakırsakncolur?

—Piyasadafaizmiktarıserbestçemeydanagelir.Ekonominindurumuise,bellibirnoktadateşekküleder.Buişinçokfaydasınıgörürüzgibigeliyorbana.”

BaşbakanvediğerBakanlar,Özal’ınönerisiniolumlukarşıladılar,Özal,kendilerininbukonudakikuşkularınıgidericicevaplarvermişveuygulamanınolumlu.sonuçlarvereceğineinandırmıştı.BuamaçlaMerkezBankası’nınbirkararnamedüzenlemesinekararverildi.Aynıkararnamede,dahasonraTürkkamuoyununadınıpekçokduyacağımevduatsertifikasıolayıdagetirilecekti.Mayısayısonlarındabirgün,TurgutÖzal,eşiSemrahanımlabirlikteZiraatBankasıGenelMüdürüDoğa’ıÜnlü’nünevineaileziyaretinegitti.Sohbet,serbestfair.konusunagelmişti:

—“Turgutbey,faizlerinserbestbırakılacağıkonusundasöylentilervar.Enbüyükdevletbankasınıngenelmüdürüolarakbenimhiçhaberimolmadıda,sizebirsorayımdedim.

—Vallabizbunainanıyoruz.Serbestbırakılırsaiyiolur,diyoruz.Sennedersin?

—Yükselirseiyiolur.Amaserbestbırakırsanızhiedeiyisonuçvermez.Bugünküortamdafaizlerinyükseltilmesigerektiğinebendeinanıyorum.Ancakserbestbırakırsanızbirsürüküçükbankamaceracıeğilimleregirebilirler.Süreklifaizyükseltmeyebaşlarlarvepiyasadahesapkitapkalmaz,işinsonugelmez.Bırakın,buişiyinedevletbelirlesin.Faizlerişurayayükselttikdersiniz,olurbiter.

—Haklısında,buişyaserbestbırakılır,yadabugünkügibigider.Devletmüdahalesiyleolacakişdeğildir.

—Turgutbey,buişihiçdeğilseBankalarBirliği’nibıraksanızdaorasıtespitetse.Butespitişlemibelliaralıklarlayapılabilirveekonomigerektirdiğizamanfaizleryenidenyükseltilir.

—Oişindedevletintespitetmesindenfarkıkalmaz.Göreceksinböyledahaiyiolacak.

—Bencehiçdeiyiolmayacak.Küçükmaceracıbankalarpazardakipaylarınıarttırmakiçinolancahızlarıylafaizyarışınagirecekler.Bizimgibibüyükbankalarbuişeuyduramayıpgeridekalacaklar.Bakıngöreceksiniz.Böyleserbestpiyasaşartlarındamaceracıbankalarlarekabetedebilirmiyim?Birdevletbankasıolarakonlaraayakuydurabilirmiyim?Birde,söylentiyegöremevuatsertifikasıuygulamasigetiriliyormuş,doğrumu?

—Doğru.Karaparayıekonomiyekanalizeedecek.

—Benbunadainanmıyorum.Bununyerineservet,beyannamelerinikaldırın.Dahayararlıolur.BusertifikadenilenşeyindebazıbankalarelindebaşkaamaçlarlakullanılmasındankorkarımTurgutbey.

—Negibi?

—Çokgüzelbirbiçimderüşvetearacılıkedebilir.

DoğanÜnlü,Özal’labukonuşmayıyaptıktansonra,bağlıbulunduğuTicaretBakanıHalilBaşol’agitti:

—“SayınBakanım,hükümetgalibaböylebirkararnameçıkaracak.Bencebuuygulamapekfaydagetirmez.Bilmiyorum,sizinbukonudadüşünceniznedir?

—Haklısın.Bendeaynıgörüşteyim.”

Faizlerinserbestbırakılacağı,bankaçevrelerindeduyulmuştu.Büyükbankalarbuuygulamayakarşıçıkıyorlardı.IşBankasıGenelMüdürüCahitKocaömerde,serbestfaizolayınakarşıolduğunu,böylebiruygulamanınTürkbankacılığınayararyerinezararvereceğinivemaceracıeğilimlerigüçlendireceğinisavunuyordu.

2Hazirangünü,HazineGenelMüdürüCengizAlper,MerkezBankasıBaşkanYardımcısıTanjuPolatkan’atelefonetti:

—“Tanju,elimdebirfaizkararnamesitaslağıvar.Geldeşunabirbakalım,beraberinceleyelim.”

CengizAlper’inelindekitaslaktaöngörülerhükümlerdefaizlerserbestbırakılıyorvemevduatsertifikasıuygulamasıgetiriliyordu.Polatkan,bukararnametaslağındayeralanhükümlereMerkezBarkasıolarakkarşıolduklarınısöyledi:

—“Bizbuhükümlerikabuledemeyiz.Yasalaraaykırıhükümlervardır.FaizleribelirlemekMerkezBankasıvehükümetinyetkisindedir.Yasalarda,faizlerinserbestbırakılmasıgibibirhususyoktur.Ayncamevduatsertifikasıolayıdabugünkükoşullardaekonomiyeyarardeğil,zararverir.

—Benimelimdeki,hükümetinistekleridoğrultusundahazırlanmışkararnametaslağıdır.Hükümetbunlarıistiyor...”

FaizlerleilgiliherkararnameninMerkezBankasıtarafındanhazırlanması,MerkezBankasıBankaMeclisitarafındanonaylanması,dahasonraYüksekPlanlamaKurulu’ndagörüşülmesiveensonaşamadaBakanlarKurulukararıolarakyayınlanmasıgerekiyordu.BudurumudikkatealanMerkezBankası,faizlerinenflasyonoranıkadararttırılmasınıöngören,ancakmevduatsertifikasıuygulamasınıiçermeyenbirkararnamehazırladı.BukararnameBankaMeclisindegörüşülerekoybirliğiyleonaylandıveYüksekPlanlamaKurulu’nagönderildi.DahasonraBakanlarKurulu’ndayapılangörüşmelerde,MerkezBankasıtarafındanöngörülenhususlardikkatealınmadıvefaizlerinserbestbırakılmasını,mevduatsertifikasıuygulamasımı;başlatılmasınıöngörenvehükümettarafındanhazırlananbirkararnamekabuledildi.MerkezBankasıhükümetleyinetersdüşmüş‘veönerileribirkezdahageriçevrilmişti.FaizlerinserbestbırakılmasınıvemevduatsertifikasıuygulamasınınbaşlatılmasınıöngörenkararnameBakanlarKurulu’ndagörüşülürkenbüyüktartışmalarveeleştirileroldu.PekçokBakanböylebiruygulamanınyararsağlamayacağınısavunuyordu.SonundaDemirelmüdahaleetti:

—“Beyler,biz24Ocakkararlarımalırkenneyidüşündük?Karaborsafiyatlarınıreelfiyatlarhalinegetirmekistemedikmi?Paradabirmaldırvefiyatıvardır.Bırakalımbakalım,faizreeldeğerinineredebulacak.İleride

büyükmahzurlarortayaçıktığınıgörürsekdeğiştiririz.”

Serbestekonomiyegeçişkonusundabiradımdahaatılmıştı.9Hazirangünü,TürkparasınınABDdolarıvebazıyabancıparalarkarşısındakideğeri24Ocak’tansonraikincikezdüşürüldü.Birdolar78,birMark43,97Hraoldu.IMFYönetimKurulu,Türkiyeilebukuruluşarasındakiüçyıllıkstandbyanlaşmasınıgörüşmeyeogünlerdebaşlayacaktı.AnlaşmanınIMF’denolumluçıkmasıiçingerekenherşey,Türktarafıncayapılıyordu.Hükümet,Özal’ınWashington’daverdiğisözleriyerinegetiriyordu.

GELİŞMEMİŞBANKERLER

Faizlerinserbestbırakıldığıvebukararın1Temmuzgünüyürürlüğegireceği4“Haziran1980tarihliResmiGazete’deaçıklandığızamanTürkiye’debankerpiyasasıfazlagelişmemişti.Mevcutbankerler,serbestfaizkararıylabirliktebüyüksarsıntıgeçirdiler.1980yılıbaşındaTürkiye’deenbüyükbankerlikkuruluşu,kurmuşolduğuyatırımfonueliyle2,5milyarliralıksatışyapmışolanMeban’dı.‘Bunu900milyonliralıksatışıile1982yılındaolaylaryaratacakolanBankerKastelliizliyordu.24Ocakkararlarınınbankerpiyasasınafazlabiretkisiolmamış,borsabankeriolarakbilinenbukuruluşlar,1980yılıortalarınakadargenellikletahvilvehissesenedisatmaklavebunlarınkomisyonculuğunuyapmaklayetinmişlerdi.Serbestfaizolayı,1Temmuz1980günüyürürlüğegirecekbirbiçimdekabuledildiktensonrabankalaryoğunbirilânkampanyasınagiriştiler.Halk,bankerlerdekiparasınıçekmeyevebankalarayatırmayabaşladı.Ancak,buparalarıödeyebilenbankerlerzorgünlerikısasüredeatlattılar.Halk,bankerlertarafındanverilenyüzde28netfaizdenmemnundu.Buoran,bankalarınverdiğifaizdendahayüksekti.Yenifaizkararnamesininyürürlüğegirmesindenkısasüresonra,mevduatsertifikalarıbankerlereliylepazarlanmayabaşlandı.Bunlar,bankalartarafındanhamilineçıkarılıyorvegeriödemesiçıkaranbankatarafından^garantiediliyordu.Uygulanansistemle,mevduatsertifikasınıbankayerinebankerdenalantasarrufsahibidahakârlıçıkıyordu.Bualandabankerlerinbazıvergiayrıcalıklarıvardıvebununbirbölümütasarrufsahibineyarıyordu.Bankerlik,biranlamdavergiticaretinedönüşmeyebaşlamıştı.1980yılıbaşlarındatoplamsatışmiktarı900milyonliraolanbankerKastelli,burakamıaynıyılınsonunda7milyarliraya,1981sonunda60milyarlirayayükseltmişti.HaziranayındaKastelliyurtdışınakaçtığızamantoplamsatışları107milyarliragibiçokyüksekboyutlaraulaşmışveTurgutÖzalburakamıduyduğuzamaninanmakistememişti.

HAZİRANAYI

Haziran,Türkiyeiçinçokönemlibiraydı.18HazirangünüIMFyönetimkurulu,Türkiyeileüçyıllıkstandbyanlaşmasıkonusundakararınıverecek,bukarardoğrultusunda20HazirangünüParis’teOECDçerçevesindeborçertelemeanlaşmasıimzalanacaktı.Buarada,Türkiye’ninsiyasalortamındadeğişenhiçbirşeyyoktu.Cumhurbaşkanıbirtürlüseçilemiyor,parlamentoçalışamıyordu.Liderlerarasındakidemeçyarışıvekarşılıklısuçlamalarisesürüpgidiyordu.MSPGenelBaşkanıNecmettinErbakan,5Hazirangünüdüzenlediğibasıntoplantısındahükümetinfaizleriserbestbırakmakararına“şiddetle”karşıçıkıyorveşöylediyordu:

—“14Ekimseçimlerindensonraazizmilletimizesunduğumuzprojehedefineulaşmıştır.CHP’densonra,diğerbâtılolanAdaletPartisideiflasetmiştir.Buhükümetvaadlerindenhiçbiriniyerinegetirmemiş,buhranıbüyütmüştür.Anarşihızlasürüpgitmektedir.Enerji,para,hammaddevedövizyoktur.Pahalılıkdünyarekorlarımgeridebırakmaktadır.HükümettamamendışgüçlereveIMF’yeteslimolmuştur.Paramızındeğerinidüşürmekte,zamüstünezamyapmaktadır.Yeniçıkardığıkararnameilefaizhadleriniserbestbırakarakbankalarıvebankerlerifaizcilikteyarıştırmaksuretiylefaizleriyüzdeyüz’ünüzerineçıkarmıştırvedargelirlihalkıezikezikezmektedir.Buhükümetin6,5aydanberitakipettiğitekmeselevardır.Oda,Türkiye’yiİslamâlemindenkopararakAvrupaHıristiyanpotasındaeritmekiçinyürütülenSiyonistplanlarıgerçekleştirmekveTürkiye’yibatımandasınateslimetmektir.

BasıntoplantısındabirgazeteciErbakan’asoruyordu:

—“Busöylediklerinizden,APazınlıkhükümetindendesteğiniziçektiğinizanlamıçıkıyor.Hükümetidüşürecekmisiniz?.

—Muhteremkardeşim,benbugünsizeturşusundum.Yarınkadayıfvereceğim.Lütfenyarınıbekleyiniz.”

ErtesigündüzenlediğibasıntoplantısındaiseErbakan,kadayıfın,neolduğunuaçıklıyordu.MSPhükümetebirmektupvermişvegidişibirayiçerisindedüzeltmesiniistemişti.ErbakanhükümeteçokkızgındıveMSP’ninhükümetolarakdenenmesizamanıgeldiğinisöylüyordu:

—“BizAdaletPartisi’nidışarıdandestekledik.Birazdaobizidesteklesin.6,5aybizonlarıdestekledik.6,5aydaonlarbizidesteklesinler.Verindüzeltelim.Vermiyormusunuz?Gelinmilletegidelim.Neolacakmilletegidince?EnbüyükpartiMilliSelametolacak.EnbüyükinkişafıMilliSelametgösterecek.Bunungerisikurukabadayılık.Hadibakalım,gelerkeksen.Gelgidelimrriillete.Bakalımneolacak?.”

AynıgünlerdeEcevit,Türkiye’niniçindebulunduğuekonomikvesiyasalbunalımdançıkabilmesiiçin,kendisininBaşbakanolmayacağı,CHP,APve

MSP’denoluşanüçlükoalisyonkurulmasınıistiyor,AlpaslanTürkeşiseşöylediyordu:

—“Türkiye’deiçsavaşçıkarmakiçindövüşenlerkomünistlerdir.OnlarıncephegerisindekilojistikdestekçisiiseEcevit’tir.”

ÖZALHASTANEDE

Paris’te20HazirangünüyapılacakborçertelemetoplantısınagidecekolanTurgutÖzal,13HaziranakşamıBaşbakanlıkKonutu’ndaEkremCeyhun’laçalışırkenbirkalprahatsızlığıgeçirdi.Oakşamevegittivebirazdüzeldi.Ancak,ertesigünkalbindeyinenormalolmayandurumlarortayaçıkıncaHacettepeHastanesininyoğunbakımbölümünekaldırıldı.BaşbakanlıkMüsteşarlığıgörevine95kilodabaşlayanÖzal,aradangeçenbirkaçayiçerisinde108kiloolmuştu.108kilo,BaşbakanlıkMüsteşarının1,67olanboyunaoranlaçokfazlaydıvekalbiteklemeyebaşlamıştı,Özalhastanedeciddibirtedavialtınaalındığızaman,IMFYönetimKurulu,Türkiyeanlaşmasınıgörüşmeyebaşlamaküzereydi.AnlaşmanınIMFyönetimkurulundagörüşülmesindenöncefaizleriserbestbırakan,paramızındeğerinibirkezdahadüşürenhükümet,aynıgünlerdeiçki,sigaraveakaryakıtfiyatlarınadayenizamlaryaptı.IMFYönetimKurulu,Türkiyeileyapılacaküçyıllıkanlaşmayı18Hazirangünüonayladığıgünhazırlananresmiraporda,bukonudakigörüşmelerin4saat5dakikasürdüğübelirtiliyorveözetleşöyledeniliyordu:“Pekçokyönetimkuruluüyesi(examiningdireetor),Türkyetkililerinbualandaolumluadımlarattıklarınıkabuletmişler,ancakekonominingeneldurumundahalenbüyükgüçlüklerolduğunubelirtmişlerdir.Enflasyonveişsizlikoranıçokyüksektir.Ekonomikbüyümehemenhemendurmuştur.BüyükbütçeaçıklarıMerkezBankasıtarafındanfinanse“dilmeyedevamedilmiş,ekonomininuluslararasırekabetgücüzayıfkalmıştır.Dışödemelerdengesiaçığıçokbüyüktür.Öteyandanyetkililer,ekonomidetemeldeğişiklikleriöngörenönlemleralmışlardır.Liberalekonomiyedoğrututarlıadımlaratılmıştır.Alınanönlemlerinolumluolmasınakarşın,ekonomininrayınaoturması,halenvarolançokciddisorunlarnedeniylezamalacaktır.Uygulanansıkıparapolitikalarınedeniyle,özelsektörfaaliyetlerininfinansmanındadaaksamalarolmasındankuşkuduyulmaktadır.BualandagerekliönlemlerTürkhükümetitarafındanalınmalıdır.IMFtarafındananlaşmanınonaylandığıhaberi,Paris’tebirgünönce,17Haziran’dabaşlamışolaııborçertelemetoplantısınaışıktutmasıamacıylehemenOECDyebildirildi.IMF,Türkiyeileüçyıllıkbirstandbyanlaşmasınıonaylamıştıve“birengeldahaaşılmıştı.)’Şimdisıra,3milyardolaylarındabulunanborçlarımızınertelenmesinegelmişti.18Hazirangünü,

anlaşmanınIMFYönetimKurulu’ndaonaylanmasındanhemensonrabukuruluşunBaşkanıLarosiere,OECD’yebirteleksmesajıgönderdi:

—“BorçertelemegörüşmelerindeTürkiye’yekolaylıksağlanmasınıveanlayışgösterilmesiniözelliklericaederim.”

IMFVEÖZAL

TürkiyeileIMFarasındakiilişkilerdegenellikleolumlubirhavaolur,buhavanınoluşmasındaTurgutÖzal’ınbüyükkatkısıbulunurdu,Özal,sadeceIMF’dedeğil.bütünuluslararasıkuruluşlardagüvenyaratmışi;.Devletçiolmadığı,hertürlüdevirtmüdahalesindenuzakekonomikuygulamalar.istediğivebunlarıvapnıakiçincabaharcadığıIMF’deçokiyibilinirdi.IMFBaşkanıLarosiere,çocukluyusunTürkiye’degeçmişolmasınedeniyleülkemizeözelbiryakınlıkduyar,bunuherfırsattabelirtirdi.Larosiere,özelliklekamukuruluşlarıkonusundagerçekbiruzmandı.Fransa’dabualandauzmanlaşmış,sonraIMF’degörevalarakburadabaşkanlığakadaryükselmişti.BunedenleTürkiye’ninKIT.sorunukonusundasıksıkkonuşurveTürkyetkililerleyoğuntartışmalaragirerdi.Türkiye’dekarşımızdaarslankesilenWoodwardise,IMFiçerisindekitoplantılardaTürkhükümetininaldığıönlemlerdengenellikleolumlusözeder,Türkiye’yekarşıolumlutavıralırdı.Hollandadelegesi,nedenseTürkiye’yekarşıhepsertdavranırdı.Meksika,Hindistan,SuudiArabistan,Lıbva,IranveçoğukezdeFransıztemsilcilerinintavrıbizdenyanaolurdu.BukuruluşlayapılangörüşmevepazarlıklardaTurgutÖzal’mherzamanözelbirrolüolur,”ilginçpazarlıkyöntemleriuygulardı,Özalbukonudayakınlarınaşöylederdi:

—IMF’yekarşıdaimaşupolitikayıgütmüşümdür:Onlarınistediğindepazarlıketmek,amaTürkiye’ninhakikiihtiyacıneiseonuyapmak.Tabiibunudaonlarasöylememek.Neticedebirçokhadiselerböyleolmuştur.MeselailkbakıştaonlarınbendenistediğiKiTzamları160-180milyarliracivarındaydı.Biz3f<0milyaryaptık,çünkü360milyaraihtiyaçvardı.Yoksabaşkatürlübumeseleyigötüremezdik.Aynen1078ve107:)’dakihikâyeyedönerdik.Ecevitdevrindehepöylekaybedildi.Gıdımgıdımzamyapıldı.Buişlerinbirdoğrudürüstyapılmasılâzımdı.Fakatbunlarısankionlarbanadikteediyorlarmışgibiyapmayıkatiyenistemedim.Pazarlıklarınormalbirbiçimde,namuslubirşekildeyaptık.Adamlarıdabirsürüşeyerazıettik.FakatTürkiyeiçinnelâzımsada,onugetirdik.Nitekim,adamoradabenimlefaizpazarlığınaoturuyor,biryıldanyukarıvadelimevduattafaiziarttırdiyor.Benoradapazarlıkedipikiyıldanyukarımevduatınfaiziniarttırırımdiyorumverazıediyorum.Çünküonlarınsöylediklerindeheppazarlıkpayıvardır.Nitekim,geldikTürkiye’yevealtıayveyukarısınıserbestbıraktık.Onların

haberiyok.”

BORÇERTELEMETOPLANTISI

TurgutÖzal,Paris’teyapılacakborçertlemeanlaşmasıöncesindeHacettepehastanesiyoğunbakımbölümündeyatarken,odasınabazıziyaretçilerzorunluolarakalınıyordu.AylardanberiüzerindeçalışılanveyoğunpazarlıklaranedenolanertelemetoplantısınınÖzal’ınhastalığınedeniyleertelenmesimümkündeğildi.Dahadoğrusu,Türktarafıböyleıbiristemdebulunursa,Türkiyebukonudaenazbirayzamankaybedecekti,Özal,hastanedeverdiğidirektifle,TürkheyetiniParis’egönderdi.Neolursaolsuntoplantıyapılmalıvesonuçalınmalıydı.HeyettekafilebaşkanıolarakMaliyeBakanlığıMüsteşarıTuranKıvançgörevalmıştı.AyrıcaRahmiGümrükçüoğlu,YıldırımAktürk,ZekeriyaYıldırım(MerkezBankasıKambiyoGenelMüdürü)vediğerbazıuzmanlardaheyetteyeralıyordu.EkremCeyhun,Hacattepehastanesinde,Özal’ınhastayatağınınyanındaYıldırımAktürk’ekesindirektifverdi:

—“BenTuran’adasöyleyeceğim.Toplantınınyönlendirilmesikonusundakendinitariıyetkilisayabilirsin.”

Borçertelemetoplantısı17HazirangünübaşlayacaktıveTürkheyeti,yanlarındaTurgutÖzalolmadanParis’ehareketetti.Türkiye,OECDülkelerinebirikjnişbulunanveödenmesimümkünolmayanyaklaşık3milyardolarlıkborcununertelenmesiniisterken,bazı“ricalarımız”vardı.Birincisi,buertelemeoperasyonuborcunuödeyemezdurumadüşmüşolanAsyaveAfrikaülkelerineyapıldığıgibiParisKulübüçerçevesindedeğil,doğrudanOECDçerçevesindeyapılmalıydı.Bubir“saygınlık”sorunuydu.Nitekim,buisteğimizuzunpazarlıklardansonrakabuledildivetoplantıParisKulübükurallarınınuygulanmasıylabirlikte,OECDçerçevesindeyapıldı.Başkabirdeyişle,Türkiye’ninmuhatabıParisKulübüdeğil,OECDoldu.SadeceresmimuhatabımızParisKulübüdeğildi.Ancaktoplantıdabukulübünkurallarıuygulanacak,oturumlarıdakulübünbaşkanıFransızMaliyeciCamdessusyönetecekti.İkincisi,ParisKulübü’nünborçertelemelerindeuyguladığıbazıkatıkurallarıbizeuygulamasınıistemiyorduk.Bukurallaragöre,ertelenmişborçlarbirkezdahaertelenemezdi.Ayrıcafaizlerinertelenmesidemümkündeğildi.OysaTürkiye,banborçlarınıdahaöncezatenerteletmişveşimdibunlanbirkezdaha,faizlerdedahilolmaküzereertelenmesiniistiyordu.Türkiye’ninbiristeğidahavardı:Bütünbirikmişborçlarımız5yılıödemesizdönemolmaküzere10yılsüreyleertelenmeliydi.Karşımızdakilerinbazüanisebuistemekarşıçıkıyor,“TürkiyeIMFileüçyıllıkbiranlaşmaimzalamıştır.Dolayısıylasadecebudönemedenkdüşenborçlanertelemek

mümkünolur”diyorlardı.ÇokzorgeçeceğidahaöncedenbelliolanbutoplantıiçinbaştaAlmanlarolmaküzerepekçokülkeyletemaslaryapılmış,olumluyadaolumsuzcevaplaralınmıştı.AncakAlmanhükümeti,istemlerimizdebizikayıtsızdestekleyeceğikonusundagüvencevermişti.17Hazirangünlitoplantıbaşladığızamandurumşöyleydi:EğerTürkiye’ninisteklerikabuledilirse,3milyardolarlıkborçertelenecek.EğerParisKulübü’nünkurallarıuygulanırsa,ertelenecekborcumuzuntutanençok2milyardolardakalacakveTürkiye,gerikalan1milyardolarıkısasüredeödemekdurumuylayüzyüze.gelecekti.Oysaogünlerdedeğil1milyardolar,50milyondolanmızbileyoktu.Gazetelerdeşöylebaşlıklarçıkıyordu:

—Teşviklererağmen,yıhnilk4ayındadışsatımgeçenyılaoranlayüzde51azaldı.

—işçidövizigelirlerindeartışbirtürlüsağlanamıyor.

ERTELEMETOPLANTISIBAŞLIYOR

17HazirangünübaşlayantoplantıdaTürkheyetineTuranKıvançbaşkanlıkediyordu,önceteknikbazıkonuşmalarıyapıldı.Türkiye’ninbütündışborçlanmasayaserildi.Bunlarınhangilerininödendiği,hangilerininödenemediğitektekbelirlendi.ToplantıyıyönetenParisKulübüBaşkanıCamdessus,kurallarıbirkezdahahatırlattı:

—“Buradatoplanmışbulunanbütünülkeler,içindebulunduğugüçdurumdançıkabilmesiamacıylaTürkiye’yeellerindengelendesteğisağlayacaklardır.Ancakneyazıkki,borçertelemelerindeuygulananbellikuralları,Türkiye’yedeuygulamakdurumundayız.Bununiçinüzgünüm.Fakat,birborçluolarakTürkiye’yebelliayrıcalıklarsağlamamızmümkündeğildir.Uyguladığımızkurallardikkatealındığında,Türkiye’ninbutoplantıdaresmentalepettiğihususlarınbirbölümünüyerinegetirmekmaalesefmümkünolmayacaktır.Bizimhesaplarımızagöre,dahaönceertelenmemişborçlarınızıüçyılsüreyleertelemekmümkünolacaktır.Buise,Türkiyeiçinyaklaşık1,8milyardolartutarındaborcunertelenmesianlamınagelmektedir.Türkiyeiçinbuoldukçabüyükveönemlibirmiktardır.”

Camdessus’tansonraYıldırımAktürksözaldı:

—“Türkiyeciddibiristikrarprogrrmıuygulamaktadır.Batılıdostlarınındagörüşleriveonayıalınarakekonomidahaliberalbiçimdeyenidendüzenlenmektedir.Ancak,buadımlarımızdabaşarılıolabilmemiziçin,borçertelemeoperasyonununbizimistediğimizbiçimdeyapılmasıgerekmektedir.Sönolarak,IMFYönetimKurulu,Türkiyeileyapılanstandbyanlaşmasınıbugünonaylamaküzeredir.Washington’danaldığımızlfaberböyledir.Bu

durumdasıra,borçlarımızınertelenmesinegelmiştir.ErtelemebizimistediğimizgibiçıkmadığıtakdirdebununTürkekonomisinelazlabiryararıolmayacakvedışarıdansağladığımızkredilerinbüyükbirbölümüborçlarımızagidecektir.Bunedenle,butopluluktanTürkiye’yeanlayışgöstermesiniveisteklerimizinkabuledilmesiniricaediyoruz.”

Ancaktoplantıolumlugitmiyor,CamdessusParisKulübüilkevekurallarındanödünvermeyeyanaşmıyordu.YıldırımAktürktekrarsözalıpkonuşmayabaşladığısırada.RahmiGümrükçüuğlukendisinebirnotgönderdi:

—“Konuşmanıuzatmayaçalış.AlmantemsilciBonn’atelefonetmeyegitti.Matthofer’lekonuşacak.Birazzamankazanalım.”

Aktürkkonuşmacınıuzatıj’or,arayafıkralarvehikâyelersokuyor,zamankazanmayaçalışıyordu:

—“Bizsizinleburadapazarlıkyapmayagelmedik,isteklerimizciddidirvekesindir.Buradan,istediğimizindışındabirsonuçlaçıkmamızmümkündeğildir,çünküişimizeyaramaz,önümüzdekibirkaçayiçerisindeyüzmilyonlarcadolarborçödememizgerekecek.Bunlardahaönceertelenmişdiye,niçinbirdahaertelemeyeliveelimizdekiavucumuzdakiherşeyiborçödemeyeayıralım?Eğeristeklerimizikabuledersenizkapınızabirdahaertelemeiçingelmeyeceğiz.Birdahagelmekhembizimgücümüzegider,hemdesizinistemediğinizibiliyoruz.”

BusıradaAlmantemsilcideMatthofer’lekonuşmasınıtamamlamışveiçeriyegirmişti.RahmiGümrükçüoğlu,YıldırımAktürk’ebirnotdahagönderdi:

—“Konuşmanıbitir,Almangeldi.”

Ancak,Alman’mgelmesideyararsağlamamıştı.ToplantıTürkiyealeyhinegelişiyor,isteklerimizinkabuledilmeyeceğianlaşılıyordu.Henüzilksaatlerdebiledurumaçıkçaortayaçıkmıştı.Toplantıyakatılanülkelerintemsilcilerideolumsuzbirtavıriçinegirmişlerdi.Türkiye’ninisteklerikabuledilmeyecekti.Buaradaherkes,bütünyabancılarTurgutÖzal’ısoruyordu.Sağlığınasıldı?.Toplantıyagelmedurumuolabilirmiydi?YıldırımAktürk,henüztoplantınınbaşlamasındanbirkaçsaatsonrrAnkara’yıaradıvehastaneninyoğunbakımbölümündeyatanÖzal’ıbuldu:

—“AnlatbakalımYıldırım,neoluyor?

—Abi,durumhiçiyideğil.İstediklerimizivermeyecekler.Camdessusdireniyor.Ertelenmişlerierteleyemeyizdiyekestiripattı.Sürekonusundada,5yılıödemesiz15yılertelemeyikabuletmiyorlar.

—Almanlarnediyor?

—AlmanbizdenyanaamadiğerleriCamdessus’udestekliyorlarçoğunlukla.Yanidurumkötü.Keşkesizburadaolsaydınız.Sizisordularhepsi.

—Peki,benyarınorayageliyorum.Senonlarabenimgeleceğimisöylevetoplantıyıdevamettir.

—Abinasılolur?Budurumdagelmenizçokzararlıolmazmı.Dahadinlenmenizlâzım.

—BenşimdidoktorlarlakonuşurumveyarınParis’teolurum.Sizbenibekleyin.”

ÖZAL,PARİS’TEFIKRAANLATIYOR

TurgutÖzal,Hacettepehastanesikalpuzmanlarınataburcuolmakistediğini,ertesigünParis’egitmesigerektiğinisöyledi.Ancakdoktorlarrazıolmuyorlarve“Budurumdasizibırakamayız,”diyorlardı,Özalise,hastanedenhemenayrılmaktakararlıydı.Hastaneyebirbelgeimzaladı:“Kendiarzumlataburcuolmakistiyorum.Bununsonucundameydanagelebilecekherhangibirolaydansadecebensorumluyum.TurgutÖzal.”Durumaceleolarakşöyleplanlanmıştı:Özal,yanınabirkalpuzmanıdoktoralacakveParis’teborçertelemetoplantısınakatıldıktansonraABD’yegiderekünlüClevelandhastanesindebirsüreyatacaktı.TurgutÖzal,karısıSemraÖzalveAnkaraYüksekihtisashastanesindenbiruzmandoktor,18HazirangünüParis’euçtular,Özal,Esenboğahavaalanındauçağabinmedenöncesertbirdemeçverdiveuygulananekonomikprogramakarşıçıkanlarısuçladı.Butürdavranışların,Türkiye’yimarksizmcvekomünizmegötürmekisteyenlereyararsağlayacağınısavundu.Birdevletmemurunun,siyasetledoluböylesinesözlersöylemesiülkedebüyüktepkiyarattı.IMFyönetimkurulunun,TürkiyeileyapılananlaşmayıonayladığıhaberiniÖzaloakşamParis’evarıncaaldı.TurgutÖzal,ertesisabahborçertelemetoplantısınagirdi.YabancıtemsilcilertarafındaniçtenliklekarşılananÖzal’a“geçmişolsun”dilekleriiletildi.BaşbakanlıkMüsteşarı,içeridekısabirkonuşmayaptıvesözlerinibirNasrettinHocafıkrasıylabağladı:

—BizimünlübirNasrettinHocamızvardır.Halkmizahınınşaheseridir.Hoca,gününbirindeçevresindekibazıkimselereçokborçlanmışveborçlarınıödeyemezdurumadüşmüş.Alacaklılardaparalarıödemesiiçinbastınyorlarmış.Birgünalacaklılarkapısınıyenidençalmışlarveparalarınıistemişler.Hocaşöyledemiş..Arkadaşlar,paranızıenkısazamandaödeyeceğim,hiçmeraketmeyin.Benimbirkaçkuzumvar.Bunlarbüyüyüpkoyunolacaklar.Sonraşurayadiktiğimçalılarınoradangeçerkenyünleriçalılaratakılacak.Bençalılardanbuyünleritoplayacağım,kumaşyapacağım

vesatacağım.Satıncadaparanızıödeyeceğim.HocanınbucevabınıduyanalacaklılargülmeyebaşlayıncaHocadayanamamışveşöyledemiş.Peşinparayıgörüncenasıldagülersiniz.

AncakÖzal’ınanlattığıfıkrapekhoşkarşılanmamıştı.Amerikandelegesişöylededi:

—“Mr.Özal,fıkraçokgüzelde,bundanbenşusonucavarıyorum.Sizinbuborçlarıödemeyeherhaldeniyetinizyok.Doğrumuanladım?

—Eğerbizekarşıtavrınızıdeğiştirmezseniz,niyetimizolsabileödeyemeyiz.OzamanAllahbize,bizsize.BudabizimTürkçedebaşkabiratasözüdür.

—ÇokgüzelfıkralarınızveatasözlerinizvarMr.Özal.Hemdeçokanlamlı.

—Öyledirya.

DahasonraTürkheyeti,toplantıdandışarıçıktı.Bundansonraalacaklılarkendiaralarındagörüşeceklervesonucubildireceklerdi,Özal,OECD’dekiTürkdelegasyonuodasındabeklerkenKambiyoGenelMüdürüZekeriyaYıldırım’asordu:

—“NedersinZekeriya,bunlarıngetireceğitekliflerikabuledelimmi?Neistedikleriaşağıyukarıbelli.

—Mümkündeğilefendim.Bizirahatlatmaz.

—Ohaldebastıralımarkadaş.İstediğimizikabuledenekadarbastırırız.

—Başkaçareyokefendim.”

DiğerheyetmensuplarıveOECDnezdindekiTürkiyeBüyükelçisirahmetliMemduhAytürdeaynıyöndedüşünüyorlardı.BuaradaTürkheyetineiçeridenhaberdegeliyordu.Almanlarbizimiçinyoğunçabaharcamaklakalmıyorlar,sıksıkdışarıyaçıkıp,toplantıdaneolduğu,kimlerinnesöylediğikonusundabilgiveriyorlardı.HastanedenimzavererektaburcuolanÖzalise,doktorlarıntavsiyelerineuyaraksinirlenmeden,heyecanlanmadandavranmayaçalışıyordu.Ancak,toplantıyıyönlendirmedeetkiliolanAmerikalıtemsilci,Türkiye’ninisteklerinekarşıçıkıyor,buisteklerinABDyasalarınatersdüştüğünüsavunuyordu.Amerikaböylebirtavıralınca,diğerülkelerdeolumsuzyöndeetkileniyorlardı.

İSTİFAEDİYORUM

ToplantıyıyönetenParisKulübüBaşkanıCamdessus,OECDTürkdelegasyonuodasındabekleyenÖzal’ınyanmageldi.Camdessus’unyüzündenmutlulukakıyordu:

—“Mr.Özal,bugünekadarParisKulübüolarakhiçbirülkeyegöstermediğimizkolaylığıTürkiye’yegösterdik.Sizinaçınızdangerçektençokbaşarılıkararlaralınmıştır.Yalnız,bukararlanresmenalmakiçinbazıülkeleriiknaetmekgerekecek.Benbuişideüzerimealacağımvekendilerinibugüniknaetmeyeçalışacağım.

—Sonuçtaneveriyorsunuz?

—Yaklaşık2milyardolarlıkboıcıtnuzertelenecek.

—Yetmez.

—Anlamadım.

—Yetmez.Bizburayaciddibirtakımisteklerlegeldik,isteklerimizinhepsikabuledilmezsebuişbiter..Şunudasöyleyeyim,bizbuborçlarımızınüstüneyatmakgibibirtutumiçindedeğiliz.Bunları,yeterlikaynağımızolmadığıiçinşimdiliködeyemiyoruzvesizdençözümbulmanızıistiyoruz.Çözümbulursanız,zamanıgelinceödemeyebaşlarız.

—FakatMr.Özal,dahaönceertelenmişborçlarıbirkezdahaertelememizmümkündeğildir.Faizlerideerteleyenleyiz.Böylebiruygulamayıbugünekadarhiçbirülkeyeyapmadık.Türkiye’nindurumuiçerideenincvayrıntısınakadargörüşüldüvesizeçoködünverildi.ParisKulübü’nünbütünduvarlarınıyıktık,bellikurallarınıçiğnedik.Dahafazlasınıyapamayız.

—Mr.Camdcgsus,benimhesabım3milyardolarave5yılıödemesiz10yıllıkbirertelemeyegörekurulmuştur..OECDülkelerinebirikmişbuborçlarımızböyleceertelenmelidir.Aksihaldebenimbunlarıödemegücümzatenyoktur.Buda3milyardolarlıkbirmeblağdır.

—Maalesefdahafazlasınıkabuletmekmümkünolmayacaktır.özürdilerim.

—Mr.Camdessus,budurumdabengörevimdenistifaediyorumveAnkara’yadönüyorum.Benimiçinyapacakbaşkabirşeykalmamıştır.

—Anlamadım.

—Şuandabütüngörevlerimdenistifaediyorum.Türkiye’ninekonomikprogramınıbundansonrabaşkalarıylayürütürsünüz.Demekkibanakarşıgüvenduyulmuyor.”

Camdessusşaşırmıştı.“Sizbirdakikabekleyin,”diyerekodadandışarıyafırladı.Ancakşaşkınlığından,koridorunterstarafına,çıkmazsokakgibiolanöbürbölümünedoğrukoşuyordu.10metrekadargittiktensonrakarşısınaçıkanduvarıgördüvediğeryanadöndü.Türktemsilciler,Camdessus’unarkasındanbu’görüntüyüizliyordu.Camdessus,Türkdelegasyonununodasınabirkaçkezdahageldivegitti.Ancakanlaşmasağlanmasımümkünolmuyor,Özaliseistifatehdidindedireniyordu.Çevresindenkendisine

yapılan“Amansinirlenmeyin,amanheyecanlanmayın”uyarılarınakarşıdaşöylediyordu:

—“Canım,buişiçinistifafalanolmazda,işinciddiolduğunuadamlaraanlatayımdiyorum.ŞimdibeııburadanCleveland’agidinceWashington’adageçerimveoradaAmerikalılarıçözerim.Onlarçözülürsebu\işzatentamamolur.Oradaadamlarınçoğunutanıyorum.”

BüyükumutlarlabeklenenborçertelemetoplantısındansonuçalınamamışvegörüşmelerinTemmuzayındasürdürülmesikararlaştırılmıştı.Özal,yanındaeşivedoktoruolduğuhaldeParis’tenWashington’agitti.BuradaABDHazineBakanıMiller’ıeveDışişleriBakanlığıyetkilileriylegörüşmeleryaptı.Aynışeylerioradadasöylüyordu:

—“Eğerborçertelemebizimistediğimizgibiolmazsagörevimdenistifaederim.Bunuçokaçıkçasöylüyorum.Böylebirertelemeolmadığıtakdirdeprogramyatacaktır.OndansonraTürkiye’denbirdahaistikrarprogramıbeklemeyin.Bukadaradımattık,ertelemeyiyapamazsakhepsideboşagidecektir.”

Özal,Washıngton’daIMFyiveMatthofer’ideyenidendevreyesoktu.SonuçtaAmerikalıyetkilileri,Türkiye’ninistediğibiçimdebirertelemeoperasyonuiçiniknaetti.Sorunbüyükölçüdeçözümlenmişti.Paris’e,OECDGenelSekreteriLennep’etelefonetti:

—“Mr.Lennep,Amerikatamamdır.SizdediğerülkelerletemaslarınızısürdürünvetoplantıyıTemmuzayısonlarınadoğruParis’teyapalım.”

Borçertelemetoplantısı22TemmuzgünüParis’teyapıldıveTürkiye’ninistekleribüyükölçüdekabuledildi.

SERBESTFAİZGÜNDEMDE

Altıaydanfazlamevduataverilenbankafaizleri,4Hazirangünüyayınlanankararnameileserbestbırakılmışvemevduatsertifikasıuygulamasınabaşlanmasınakararverilmişti.Bukararlar1Temmuzgünündenbaşlayarakgeçerliolacaktı.Pekibundansonraneyapılacaktı?Türkiye’deilkkezdenenenbuyöntemlefaizlernasılvehangidüzeydjbelirlenecekti?özellikleZiraatBankasıveTürkiyeişBankasıgibibüyükkuruluşlarbukarardanendişeduyuyorlarvebugörüşleriniTurgutÖzal’ailetiyorlardı.BuikibankanıngenelmüdürleriDoğanÜnlüveCahitKocaömer’inkuşkularışuradankaynaklanıyordu:

—“Faizlerhiçbirdenetimolmadanserbest’bırakılırsaişçığrındançıkarvcsonugelmez.Piyasadapaylanküçükolanbazıküçükbankalar,bupayı

arttırmakiçi>ıçılgıncabirfaizyarışmagirebilirler.Budurumbütüabankacılıksisteminikökündensarsacağıgibi,maceracıbankalarındasonaşamadazararınaolur.Halkbirsüreyüksekfaizalır,ancaksonrabankacılıksisteminegüveniniyitirir.”

Özalbugörüşlerekarşıçıkıyorvefaizlerindevletmüdahalesindenuzakbirbiçimdekendiliğindenbelirlenmesiniistiyordu.BazıküçükbankalardaÖzal’ıngörücünüpaylaşıyorlarvekendisinebukonudadestekoluyorlardı.Özalbukonuda,DoğanTJnlü’yeşöylediyordu.

—Yahu,hepCahit’lesenkarşıçıkıyorsunuz.Sadece,sizdoğrudüşünüyorsunuzda,öbürbankalaryanlışmıdüşünüyor?”

TurgutÖzal,Haziranayınınortalarındahastaneyeyatmış,oradanborçertlemetoplantısıiçinParis’e,dah.ısonradaAmerika’yagitmişti.Serbestfaizlerinyürürlüğegirmegünüolan1Temmuzgelirken,BaşbakanlıkMüsteşarıTürkiye’deyoktu.Bunedenle,bualandaortayaçıkangelişmelerkendisininyokluğundaoldu.

BENİZNİNİZLETUVALETEGİDEYİM

SerbestfaizkonusunugörüşmeküzereişBankasıtarafındanbankalarabirçağrıyapıldıvebütüııranfcatemsilcilerinin19HazirangünüAnkara’da,işBankasıGenelMüdürlüğümdeyapılacaktoplantıyagelmeleriistendi.Toplantıdaortayaatılangörüşşuydu:Bütünbankalar,1Temrtuız’danitibarenfaizlerdetambiruyurasağlamalı,mevduatınvekredininniteliğinegöreher’bankaaynıfaizoranınıuygulamalıdır.Bugörüşgenellikleolumlukarşılandı.Ancakbazıbankalarıntemsilcileri,kendilerininbukonudayetkiliolmadıklarını,builkekararıkonusundakesingörüşlerinidahasonrabildirecekleriniaçıkladılar.Toplantıdaayrıca,bankalararasındabukonudabircentilmenanlaşmasınailkeolarakkararverildi.ilktoplantı,serbestfaizuygulamasınınbaşlayacağı1Temmuztarihindenikigünönce,29Haziran’daİstanbul’daTarabyaotelindeİşBankası’nmevsahipliğindebütünbankalarınenüstdüzeydeyetkililerininkatılmasıylayapılacaktı.Butoplantıdailksözü,aynızamandatoplantınınbaşkanlığınıdayapanİşBankasıGenelMüdürYardımcısıBurhanKaragözaldı:

—Sayıngenelmüdürler,genelmüdüryardımcıları.Ülkemizinbütünbankalarınınüstdüzeydeyetkilileriniaramızdagörmektensevinçliyim.Toplantımızınamacınıbiliyorsunuz,aramızdabircentilmenanlaşmasıimzalamakveikigünsonraserbestfaizuygulamasıbaşladıktansonrakırankıranabirbirimizegirmemiziönlemektir.Mevduatvekredifaizleriniburadakendiaramızdabelirlersek,bundansonrakiuygulamalarımıziçinhepimize

yararlıolacaktır.

BurhanKaragöz,konuşmasınıbitirdiktensonra,bankalarınüstdüzeydekitemsilcilerinetekteksormayabaşladı:

—Sizbukonudanediyorsunuzbeyefendi?

—Bizbugörüşlerekatılıyoruzefendim.

—Yasiz,Sayıntemsilci?

—BizimdegörüşümüzolumludurSayınKaragöz.

Birkaçbanka-olumlucevapverdiktensonra,BurhanKaragözaynısoruyu,birbankanınGenelMüdürYardımcısıHamitBelli’yesordu:

—SizSayınBelli?

—Efendim,benbukonudaherkeskonuşmadangörüşümübildiremem.

İlk“çatlakses”çıkmıştı.Bütünbankalarıntemsilcileribirbirlerinikolluyorlar,bazılarıiseoandagörüşaçıklamamakveböylecezamankazanmakistiyorlardı.SırabirbaşkabankanınGenelMüdürüolanErolAksoy’agelmişti:

—SayınBaşkan,izinverirsenizbentuvaletegitmekdurumundayım.Sıkıştım.

Centilmenanlaşmasınınimzalanmasıtehlikeyegirmeküzereydi.Bazıbankacılarınişi“yokuşasürdükleri”prülüyordu.Konuşmaksırası,birözelbankanınGenelMüdürYardımcısıolanVuralAkışık’agelmişti.Akışıkyerindenağırağırdoğruldu:

—Efendim,biz..bankolarakböyleanlaşmalarakarşıyız.Centilmenanlaşmasıgibibirşeybizimiçingeçerliolamaz.Anlaşmayaimzaatmayacağız.Mademkihükümetimizfaizleriserbestbırakmıştır,ohaldeherbankaistediğifaiziverir.Bunakimseengelolamaz.

Busözlerüzerinesalondatartışmaçıktı.Akışık,“Hayır”demekteısrarederken,serbestfaizyanlısıbankalarıntemsilcilerikendisinidestekliyorlar,diğerleriisebağırıyorlardı:

—…bankevetdemezsebizdedemeyiz.Lafmıyani?Onlaristediklerifaiziverippiyasayıtoplayacaklar,bizcentilmenanlaşmasıyapıpdahadüşükfaizlemüşterikaybedeceğiz.

Tartışmagiderekbüyüyordu.BurhanKaragöz,VuralAkışık’adöndü:

—Kardeşim,bizburayabirkararalmakiçintoplandık.Mademkiburadabizimkararalmamızıengelliyorsunuz,ohaldebizibırakındaaramızdaneyapacaksakyapalım.

—NeyapayımyaniSayınKaragöz,toplantıyıterkmiedeyim?

—Vallaterketsenizdahaiyiolur.Hiçdeğilsedaharahatkararalırız.”

Akışıkçantasınıaldıvedışarıçıktı.

KonuşmasırasıtekrarHamitBelli’yegelmişti:

—“EvetSayınBelli,şimdinediyorsunuz?

—Sayınbaşkanım,benbufaizlerkonusundakonuşmayayetkilideğilim.Mazurgörün,buradabunedenlegörüşaçıklayamam.

—Kardeşim,mademkiyetkisizsiniz,toplantıyanedengeldiniz?AllahAllaaaah.Yetkisizadamtoplantıyagelirmiyahu?Bizburayayetkiliadamçağırdık.

—Efendim,enkısazamandayetkiistihsaledipgeleyim.

Toplantıböylesinetartışmalarlasürüpgitti.Sonuçtabankalarbellifaizoranlarıüzerinde“zorla”anlaştılar.Vadesizmevduatayüzde5,altıaydanbiryılakadarvadelimevduatayüzde15,ikiyılakadarvadelimevduatayüzde33faizverilecekti.Ancak,centilmenanlaşmasınınyürümeyeceğidahailkgündenbelliolmuştu.Ertesigün,centilmenanlaşmasınınimzatöreninekatılanbirbankagenelmüdürüşöylediyordu:

—Beyler,bizliberalekonomiuygulayanbirbatıülkesiolduğumuzusöylüyoruz.Ancakdünyanınbaşkabirbatıülkesinde40bankanıngenelmüdürübirarayagelipdeböylebiranlaşmayaimzakoysa,hepsinihapseatarlar.Biliyorsunuz,bankalarınkendiaralarındaanlaşmalarıpekçokülkedeyasaklanmıştırvebiranlamdaşikesayılır.

Dahasonraheraybirbankanınevsahipliğindeyapılacakolandiğerlerigibi,Tarabyaotelindeyapılanilkbankalartoplantısıdagizliydi.Aradanbirkaçgüngeçtiktensonra,büyükbirbankerinüstdüzeydeyetkilisi,birbankanıngenelmüdürüneşunlarısöylüyordu:

—Toplantımasasınınaltınabaksaydınızbizimmikrofonlarımızıgörecektiniz.Konuşulanlarıoandadinliyorduk.Ayrıcabandadaaldık.

Ancakdahasonrayapılan“gizli”bankatoplantılarınıdinlemekiçinbankerlerinzahmetekatlanmasınagerekkalmayacak,bunlarlayoğunbirmevduatsertifikasıilişkisinegirenbazıbankalarıngenelmüdürleri,olupbitenherşeyibankerlereaktarmayabaşlayacaklardı.

TurgutÖzal,Amerika’daClevelandhastanesindemuayeneleribitince,TemmuzayıbaşlarındaAnkara’yadöndüğüzaman,bankalarıncentilmenanlaşmasıimzaladığıhaberinialdıvebuuygulamayaikiyöndenkarşıçıktı.Birincisi,faizlerinböyleanlaşmalarsonucundabelirlenmesinekarşı

olduğunuvebutüranlaşmalarınekonomiyeyararsağlamayacağınısavunuyordu.Herbankanın,herbankerin,faiziserbestçebelirlemesiniistiyordu.İkincisiise,centilmenanlaşmasındadüzenlenenfaizoranlarınınyanlışolduğunuönesürüyorvebukonudabatıülkeleriniörnekgösteriyordu.ÖzaPagörebankalarkısavadelimevduataazfaizvermişler,bunakarşınuzunvadelimevduataverilenfaizoranlarımyüksektutmuşlardı.Oysabununtamtersiyapılmalıvekısavadelimevduata,daha’yüksekverilmeliydi.Batı‘ülkelerindegünlükmevduatabilefaizverildiğinisöylüyordu.Ancakbusıradafaizkonusu,bankalararasındabirçözümeulaşmamıştı.Özal’ınistekleriningerçekleşmesiiçinuygunortamartıkyoktu.Kaldıki,pekçokbankacıdaÖzal’ıngörüşlerinindoğruolmadığınainanıyordu.

GENSORU

1980yılıTemmuzayınınbaşlarındaTürkiye’dekonuşulanenönemlikonulardanbiri,CHP’ninuygulananekonomikpolitikalarlailgiliolarakverdiğigensoruönergesiidi.EğerMSPbukonudaiknaedilirsehükmetdüşürülecekti.Partilerarasındayoğuntemasvepazarlıklaryinebaşlamıştı.Erbakan,milligörüş’üiktidaryapabilmekamacıylakendisininbaşbakanolmasını,bunakarşınCHP’libirparlamenterindeCumhurbaşkanlığınaseçilmesiniöneriyordu.Aradanaylargeçmesinerağmen,Cumhurbaşkanıseçimlerindenbirsonuçalınamamıştı.Terörolancahızıylasürüpgidiyordu.CHP’ninverdiğigensoruönergesiMeclis’tegörüşüldüğügün,MSP’ninbukonudakitavrıhenüzbelliolmamıştı.MSP,CHPilebirliktehareketedersehükümetdüşecekti.MilletMeclisi’ndeyapılangensorugörüşmelerindeilksözii,CHPadınakonuşanizmirmilletvekiliCoşkunKaragözoğlualdı:

—“SayınBaşbakanhükümetolduktansonra“yapamazsakgideriz”demişti.Şimdibizbugensoruyla,yapamadınız,dahakötüsünügetirdiniz.Sözünüzüneriisenizgidiniz,diyoruz.Aldığınızekonomikkararlar1979yılışartlarınageridönüşüengellemiştir.Bupolitika,soygunvezulümpolitikasıdır.Sonbirhaftaiçerisinde64kişiöldürülmüş,enflasyongibi,anarşinindeönlenmesimümkünolmamıştır.Buhükümetöncehesapverecek,sonragidecektir.Buhükümetdüşersedeğil,devamedersebunalımolur.Hükümetdüşerseyerineyenisikurulamazvebunalımolurdiyekimseyikorkutamazsınız.”

Konuşmasırası,MSPGenelBaşkanıNecmettinErbakan’agelmişti.ErbakankonuşmasındaAP’yiveBaşbakanDemirel’ieleştirmeyebaşladı.“Beşaydaherşeyidüzelteceğizdediniz,”deyinceDemirelyerindenmüdahaleetti.“Bizböylebirşeydemedik.”Erbakan’mcevabıhazırdı:

—“Beşaydaherşeyidüzelteceğizdememişler.Öyleyse,beşaydaherşeyi

dümdüzedeceğizdemişlerdir.Hergün20kişiölüyor.Kurtarılmışbölgesayısı20il’den40il’eçıktı.Bunlarıdüşürmeyemecburuz.NeyapacağızAllahaşkına?Bunabirçarebulmayamecburuz.Kuyrukyokamasatmalmagücüdeyok.Millettecanbırakmadınız.Gelinbirparlamentohükümetikuralım.Pahalılığıönlesin,IMF’yeesirolmasın.Zamlarıdurdursun,faizkararnamesinikaldırsın.Batıkulüpçülüğünübıraksın,milligörüştebirleşsin.Hermillet,lâyıkolduğuidareyesahipolur.Allahenhayırlıadımıatmayınasipeylesin.”

Sırahükümetadına.BaşbakanDemirel’inkonuşmasınagelmişti:

—“..<Neyapıpyapıpgüvenoyualmakgibibiriddiamızyoktur.Güvenoyuverilmediğitakdirdehükümetibırakıpgideriz.Zorlagüzellikolmaz.Yalnız,hükümetinyıkılmasıdurumundameydanagelecekfelâketinvebaliCHP’yeaitolacaktır.Bensizeyalvaracakdeğilim.Amanbiziyıkmayındiyecekdedeğilim.Mademkihükümetetalipsiniz,gelindeşubizimyaptığımızzamlarıkaldırınbakalım.”

Demirelkonuşmasınısürdürürken,CHP’limilletvekillerilafatıyorlardı.Başbakanbudurumabirarasinirlendive“Varmıbirdiyeceğiniz?”diyebağırdı.Buna,birCHP’limilletvekilicevapverdi:

—“Var,var.YahyaDemirelvar.”

—BaşınaYahyakadartaşdüşsün.Bizburadanekonuşuyoruz,senoradaneboşboğazlıkediyorsun.Hükümetolsanızenflasyonunasılönleyeceksiniz?Dövizinasılbulacaksınız?Yoksaillüzyonamıtalipsiniz?İllüzyonlakâğıtlarıparamıyapacaksınız?Şimdibiryereyazın,bunuunutmayın,CHP’niniktidaragelmesiçiledir,ıstıraptır,yokluktur,kıtlıktır.Türkiyezorgünlergeçirmektedir.Alacağınızkararmilletehayırlıolsun.”

MilletMeclisi’ndegüvenoylamasıyapıldığıgünlerdegazetebaşlıklarışöyleydi:

—MSP,Erbakan’ınBaşbakanolmasınıistedi.

—CHP,Erbakan’ınBaşbakanolmasınıkabuletmedi.

—Anarşidün12ilde15candahaaldı.

—Demirci,TopkapıSarayı’ndahorgünKur’anokutulacağınısöyledi.

—Fatsa’dasolcu,Çorum’dasağcıteröristlerinçıkardığıolaylarda8kişiöldü.

—Bağımsızİşgüzar,Korkut,Mataracı,TanveÖngütCHP’yegirdiler.

—Çorum’daölüsayısı15’eçıktı.

Gensoruoylamasındahükümet214’ekarşı227oylagüvenaldı.MSPhükümetegüvenoyuvermişti.

HÜKÜMETTEGÖRÜŞAYRILIKLARI

MayısayınınsongünlerindeBakanlarKurulu,buğdaytabanfiyatlarınıgörüşmekiçintoplanmıştı.DemireltoplantıyaTurgutÖzal’ındaçağrılmasınıistedi,ÖzaltoplantıyaYıldırımAktürk’leberabergeldi.Demirci.BaşbakanlıkMüsteşarınasordu:

—“Siznediyorsunuz?Buğdaytabanfiyatıneolmalıdır?

—Efendim,bizimgörüşümüz6,5liraolmalıdır.Burakam,iyibirrakamdır.

—Çokdüşükdeğilmi?

—SayınBaşbakanım,birparçadüşükolabiliramabaşkaçare’yoktur.Dahafazlasınıverirsekistikrartedbirlerinizedelemişoluruz.Piyasayaçokyüksekmiktardaparaçıkarmışoluruz.Enflasyonartışınasebepoluruz.Kaldıki,IMFlimitlerinideaşarız.DahaenbaştaIMFiletersdüşmemekgerekir.”

Özal’mönerisinibazıbakanlartepkiylekarşıladılar.Bunedemekti?Kendisindençokşeybeklenentarımkesimiböylesinedüşükbirfiyatvererekhükümetinkarşısınamıalınacaktı?Buparaçiftçininmaliyetinibilekarşılamazdı.AncakÖzalveAktürk,olayaIMFlimitleriveenflasyonaçısındanbakıyorlardı.OrtayabazıtablolarçıkarıpBakanlarKurulu’nabilgiverdiler.BuğdayadahafazlaparaverilmesiIMFaçısındanmümkündeğildi.Başbakan,Özal’asordu:

—“Kardeşim,şimdibuğdayfiyatlarıserbestpiyasadakaça?

—9liracivarındaefendim.

—Peki9liraise,senbubuğdayı6,5liradannasılalacaksınçiftçiden?Çiftçi9liralıkpiyasadamalını6,5liradangötürüpdeToprakMahsulleriOfisi’nesatarmı?Dahaöncekihükümettenkalanbirsürübuğdayihracatıbağlantımızvar.Bunlarıyerinegetirmeyemecburuz.BunlarıyapmakiçinOfis’inelindebuğdayolmasılâzım..

—SayınBaşbakanım,ohalde7,5liraverebiliriz.

Bundandahafazlasınıvermemizmümkündeğil.Hesaplarortada.

—Pekikardeşim,tenevvürettik(aydınlandık,bilgisahibiolduk).Sizçıkabilirsiniz.”

BakanlarKurulu,oyılbuğdayfiyatlarını10liraolarakbelirledi.BuparabuğdayüreticisineödenirkenIMFlimitleriçokzorlandı.Devletbaşkaharcamalarınıkısmakdurumundakaldı.AncakTMOyeterincebuğdaysatınalabildi.Özalteknisyenolaraksözünügeçirememişsiyasalağırlıklıbirkararverilmişti.GörevebirbürokratolarakatananTurgutÖzal’ın.ekonomiyeher

alandamüdahalesibakanlararasındasorunyaratıyor,ortayaciddisürtüşmelerçıkarıyordu.Sıksıkşusorugündemegeliyordu:

—“BenimBakanlığımlailgilibirkararıbenmivereceğim,yoksaÖzalmıverecek?”

Başbakanlıktakurulandüzende,herBakantarafındansevkedilenkararname,eğerekonomikhususlarıiçeriyorsaönceMüsteşarYardımcısıHasanCelalGüzeltarafındanincelenir,dahasonraTurgutÖzal’monayınasunulurdu,Özal“tamam”dersekararnamesevkedilirdi.BirgünimarİskânBakanlığından“millikonutpolitikasıçerçevekararnamesi”geldi.TurgutÖzal,kararnamedeyeralanbazıteknikhüsuslaraitirazediyorveyayınlanmasınakarşıçıkıyordu.İmarİskânBakanıTurgutToker,bütünçabalarınarağmenkararnameninResmiGazete’deyayınlanmasınısağlayamamışveDemirel’inözelKalemMüdürürahmetliKemalGücüyener’e,kararnameenkısazamandaçıkmadığıtakdirdeistifaedeceğinisöylemişti.Gücüyener,imarİskânBakanı’nınsözlerini,kararnameyiÖzal’danaldığıtalimatnedeniyletutmaktaolanMüsteşarYardımcısıHasanCelalGüzel’eiletti.Güzeltelaşlandıvedurumu,osıradayurtdışındabulunanÖzal’aanlattı:

—“Turgutbey,imartskânBakanıbukararnameçıkmazsaistifaedeceğimdiyor.Neyapayım?Kararnameyidolaştırayımmı?

—Senonlarasöyle,eğerbukararnameoşekliyleçıkarsabenistifaederim.Buişinhiçşakasıyoktur.Budediğimiaynensöyleonlara.

HasanCelalGüzeltambiraçmazdakalmıştı.BaşbakanlıkMüsteşarı’ndanaldığıtalimatdoğrultusundakararnameyitutmayadevamedersebelkidebirBakanistifaedecek,budurumdahemhükümet,hemdekendisigüçdurumdakalacaktı.Kararnameyidolaştırmayabaşlasa,bukezdeamiriolanTurgutÖzal’msözünüdinlememişolacaktı.DevletBakanıEkremCeyhun’agittivedurumuanlattı.

—Ekremabi,sonuçtaikiTurgut’tanbiriistifaedecek.”

—Amankardeşim,meseleçıkmasın.Arabuluculukyapalım.BenTurgutToker’lekonuşurum.”

Sonuçta,arabuluculukgirişimleribaşarılıolduve“ikiTurgut”daistifaetmedi.BirortayolbulunarakkararnameÖzal’ındönüşündensonraResmiGazete’deyayınlandı.BirBakanlarKurulutoplantısında,SanayiveTeknolojiBakanıNuriBayarbazışikâyetlerinianlattı:

—“SayınBaşbakanım,TeşvikUygulamaDairesini,YabancıSermayeDairesinifalanPlanlama’yabağladıkamasonuçdeğişmedi.Güyabunuyapmaklaihracatişlemleriniçabuklaştıracaktık.İşinüstesindenbunlarda

gelemiyorlar.Birimzaeksikliğiyüzündenihracatişleribiraygecikiyor.SanayiBakanıolduğumiçin,bukonudapekçokşikâyetçibanageliyor.Tabiibaşkaşikâyetleridevar.BunlarıSayınÖzal’asöylesenizdebirazdahailgilense.

—BiliyorumBayar.Haklısın.Bendefarkındayım.Ancakokadarbüyükmeselelerleuğraşıyoruzki,bunlanbirazmüsamahailekarşılamaklâzım.Başkaçareyok.”

TurgutÖzal,24Ocakkararlarındansonratambirteknisyenolarakdavrandıvebatıdünyasınaverdiğigüvencelerisürdürmekiçinçabaharcadı.Bukonudabazıbakanlarlaarasmdasıksıkgörüşayrılıklarıdaçıktı.Bunlardanbazılarınıçözümlemekiçin,BaşbakanDemirelarabuluculukyaptı.Bazılanisefikirtartışması,yadagörüşayrılığıdüzeyindekaldı.

—“SayınBakan,şudemirfiyatlarına,kâğıtfiyatlarınabirazdahazamyapsamz?

—YapamamSayınözaLBumümkündeğildir.Bakınız,bazımallarınpiyasadaalıcısıhiçkalmadı.Bunlardışarıdaresmifiyatınbilealtındasatılırkenbennasılzamyapanm?

—Birazdahakaynaksağlamamızlâzım.

—Kaynaksağlamakçokiyide,bugünküşartlardabunuyapamayız.Benimdemirfiyatım,fabrikaçıkışı41lira.Bunakarşılıkpiyasada38lirayademirsatılıyor.Benartıkbaşkazamyapamambugünküşartlarda.Kaldıki,siyasiortamdabunauygundeğil.Bununkamuoyuvar,parlamentosuvar.BenikigündebirKİTDenetlemeKomisyonu’nagiriyorum.Canavargibiadamlar,bendenhergünhesapsoruyorlar.Şuandabaşkazamyapamam.”

Özalveekibiile,BaşbakanDemirelarasındabazıgörüşayrılıklarıda,toplusözleşmelerdeişçilereverilecekzamlarkonusundaçıktı.KlTsözleşmeleriBaşbakanlıktakurulanTopluSözleşmeKoordinasyonKurulu’ndagörüşülürkenTurgutÖzal,herzamanbirteknisyenolarakdavrandıveücretlerimümkünolduğukadarkısıtlamakiçinçabaharcadı.BazıtoplusözleşmelerdebizzatDemirelmüdahaleeftarek,birparçadahafazlaücretverilmesini.sakladı.Ancakbazıbakanların,KlTtoplusözleşmelerindeişçilerdenyanadahafazlatavıralmaeğilimiolduğugörülüyordu.örneğin,UlaştırmaBakanıHüseyinÖzalp,DevletDemiryollarıişçilerinintoplusözleşmesiniÖzalekibinehabervermedenimzaladı.Budurum,TurgutÖzal’ınbüyüktepkigöstermesinenedenoldu.BuamaçlakurulanTopluSözleşmeKoordinasyonKurulu’nunfonksiyonuneidi?Birbakan,bukuruladanışmadannasılsözleşmeimzalayabilirdi?Buişinsonunereyevarırdı?Özalbusorulansoruyordu.

BakanlarKurulu,fındıkfiyatlarınıgörüşüyordu,ÖzalekibininönerdiğifiyatBakanlarKuruluüyeleritarafındandüşükbulunmuştu.Bukonudagörüşmelersürerken,DevletBakanıEkremCeyhundışarıyaçıktıveYıldırımAktürk’ebirfiyatsordu:

—“Yıldmm,bufiyatıverseknedersin?.

—Ajbi,hiçbirşeydemem.Sadece,Orduilindensekizmilletvekilinideçıkarırsınızderim.Bufiyatverilmez.Çokyüksektir.”

GümrükvsTekelBakanıAhmetÇakmak,Egebölgesiiçinbelirlenentütünfiyatlarınıdüşükbulmuştu.Sürekliolarak,“Bufiyatıaçıklarsambenioralardayerler,”diyordu.Ancakdahafazlaverilmesine“IMFlimitleri”engeldi.Uzungörüşmevetartışmalardansonratütünfiyatlarıbirparçadahaarttırıldı.Politikacı-teknisyençatışmasısürüpgitti.

YABANCIBANKALAR

HaziranavındayapılamayanOECDborçertelemeanlaşması,22TemmuzgünüParis’teimzalandı.Buanlaşmaileyaklaşık3milyardolarlıkborcumuz,istediğimizkoşullaraçokyakınbirbiçimdeertelenmiş,oluyordu.Türkiye,TemmuzayısonunagelindiğizamanIMF,DünyaBankası,OECDgibikuruluşlarlasorunlarınıbüyükölçüdeçözümlemişti.IMFileyenibiranlaşmayapılmış,DünyaBankaaı’ndanprogramveprojekredisiolarakyaklaşık600milyondolarsağlanmış,OECD’den1milyardolarınüzerindeyardımeldeedilmişveborçlarımızertelenmişti.Sağlananbuolanaklar24Ocakprogramıciddivebatıdünyasınagüvenverenbirbiçimdeuygulandığısürece,Türkiye’ninkullanımınazamaniçerisindeverilecektir.Şimdisırayabancıticaribankalaragelmişti.BunlarladayenibirborçertelemeanlaşmasıimzalanmasıveTürkiye’yeyenibirolanakyaratılmasıgerekiyordu.24Ocakgünündensonrayapılanyoğungirişimlerdeanlaşılmıştıki,yabancıbankalarTürkiye’yeyeribirkrediaçmayaisteklideğildir.özelkuruluşlarolanbankalar,birülkeyekrediverirkendoğalolarakoekonominingüvenilirliğiniveriskdurumunuönplanaalıyorlardı.Ogünlerdeyapılandeğerlendirmelerde,Türkekonomisihalendünyadaendüşüksıralarıalmaktadevamediyordu.24Ocakkararlarındanhemensonra,yabancıbankalardankredialabilmekamacıylayoğungirişimlerbaşlatılmış,buamaçlaIMF,DünyaBankasıveOECDgibikuruluşlardadevreyesokulmuştu.Alman.MaliyeBakanıMatthoferdebukonudayoğunçabaharcamıştı.Ancaksonuçolumsuzdu.Türkiye,1977yılıortalarındanberiyabancıbankalarlaçokolumsuzilişkileriçinegirmişti.Odönemde“başlayanekonomikkrizinsonuçlanyabancıbankalarıdaolumsuzyöndeetkilemişveTürkiye’nindöviztransferleri“peşinkuvertür”uygulamasınadönüştürülmeyebaşlanmıştı.

Bununanlamı,dışarıdansatınalınacakherhangibirmalınbedelinin,aracıbankayapeşinolaraktransferedilmesidemekti.EğeromalTürkiye’yeörneğinbiryılsonragönderilecekse,paramızosüreiçerisindearacıbankadabekliyordu.Butüruygulamalar1980yılısonlarınakadarsürdü.24OcakkararlarındansonradayabancıbankalarTürkiye’yefazlagüvenduymadılar.Buamaçlayoğunçabaharcandıve1980yılısonlarındabazıbüyükyabancıbankalar,peşinkuvertüruygulamasındanvazgeçmeyebaşladılar.Ancakpekçokbanka,buuygulamayıdevamettirdi.Türkiye,gerek24Ocaköncesindevegereksebunuizleyendönemde,yabancıbankalarlailişkilerindebüyüksıkıntılarçektiveçokzorlandı.Bazenülkeninçokivedigereksinmeleriiçinbirkaçmilyondolarbulunamadı.“Dostvekardeş”ülkeler,peşinparayıgörmedenbirtankerpetrolyollamayıreddettiler.Dolumyapacakbirtankerinbedeliniödemekiçingereklidöviz,bazızamanlardaTürkiye’dekibütünbankalarınelinde‘bulunankırıntıdövizlerintoplanmasıylasağlandı.MerkezBankası’nmkasalarıgenelliklebomboştu.DünyaBankasıtarafındanTürkiye’yeverilenprogramkredisininkullanımıda,birİtalyanbankasınınbüyükdestekveyardımıylasağlandı.BuİtalyanbankasınınTürkiyetemsilcisi,bukonudaçokönemlikatkılardabulundu.Uygulamakoşullarınagöre,DünyaBankasıkredisiyleithaledilenmallarınbedeliönceMerkezBankasıtarafındanalıcıfirmayatransferedilir,dahasonrıDünyaBankasıbuparayıbizeöderdi.Ancakilködemeyiyapacakparamızyoktu.Buİtalyanbankasıtarafındanverilenköprükredilerlemalgetirildi,sonradabedeliDünyaBankası’ndanalınıpİtalyanbankasınabellibirfaizkarşılığındageriödendi.AğustosayındayabancıbankalarlaTürkiyearasındailktoplantıdüzenlendiğizamanneTürkyetkililer,nodeyabancıbankalarıntemsilcileribukonudaneyapılacağını,neyapılmasıgerektiğinibilmiyorlardı.Konuyufazladağıtmamakiçin,Londra’dadüzenlenenilktoplantıyaTürkiye’yeyakıngörülenveiyiilişkileriçerisindebulunanbeşyabancıbankadavetedildi.ToplantıdaTurgutÖzal,bankacılaraşusoruyusordu:

—“TürkiyeolarakIMF,DünyaBankasıveOKCDileanlaştık.Gereklikrediveborçertelemeanlaşmalarınıimzaladık.Şimdibankalarladabiroperasyonyapmamızgerekiyor.Bizeyakınbankalarolaraktavsiyeleriniznelerdir?Bukonudadiğerbankalarakarşınasılbirtaktikuygulamalıyız?”

Busoruyabankatemsilcilerindenfarklıcevaplargeldi.Birtemsilcişöylediyordu:

—“Sizşimdibankalarlahiçborçertelemeyegitmeyin.BizbaşkabankalarıdatoplayalımveTürkiye’yeo00milyondolardolaylarındabirkredisağlamayaçalışalım.”

Diğertemsilcilerisefarklıbirgörüşüsavunuyorlardı:

—Şuandapekçokbanka,Türkiye’yekredivermeyehazırdeğildir.Ekonominizehenüzgüvenduyulmamaktadır.Piyasayaparaaramakiçinçıkarsanızelini/beşdönersinizveyıpranmışolursunuz.Borçertelemeyedeşimdigitmeyin.’Fürkekonomisiningüçlenmediir:ıiıbirsüredahabekleyinveondansonrabankalarırrie-lemeiçiniknaetmeyeçalışın.”

TurgutÖzal’ınsöyledikleriiseşöyleydi:

—“Bende,bankalartopluluğununTürkiye’yesuandayenibirkredivereceğineinanmıyorum.P.unedenle,’şimdiortayaçıkıpdabankalardanparaislemeninvereddedilmeninanlamyoktur.Ertelemekonusunagelince.Buişlemiileriyebırakamayız.Bizimıçitıhemenhemen3,5milyardolarlıkbirborcunertelenmesisözkonusudurvebuçokbüyükparadır.Buişihemenyapmalıyız.Çünküşimdiherkes.Türkekonomisinindurumununiyiolmadığınıbiliyor.Amadurumdüzelinceertelemeiçinortayaçıkarsamderlerki,demekyenidenproblemlerçıktıki,bunlarertelemeistiyor.Ozamanhiçbiryerdenparadabulamam,çünküherkes;Türkekonomisininyinekötüyegittiğiinancınakapılır.Yadadurumdüzelince,siznasılsadüzeldinizdiyeertelemeyapmazlar.Bizbuertelemeyi,Türkiye’nindurumudüzelmedenyapmalıyız.Bukonudasizdenyardımrie:”ediyorum.”

AğustosayınınsonundaTurgutÖzal,Türkekonomisinindüzelmediğiniyabancıbankacılaraböyleaçıklıyordu.(BankalaraolanborçlanmızCHPhükümetidöneminde,1979yılındaüçyılıödemesizyediyılsüreyleertelenmişti.Dahasonrabuborçlarımızınödemesüresi,1982Martayındabeşyılıödemesiz10yılaçıkarıldı.E.Ç.)AynıgünlerdeLondra’da,TürkiyeileIMFarasındabirtoplantıdahadüzenlendi.ToplantınınLondra’dadüzenlenmesininnedeni,bukuruluştanheyetlerinTürkiye’yegelmesidurumundabasındaçıkanhaberlervetepkilerdi.Hükümetbudurumuönlemekistiyordu.Ağustostoplantısındanönce,TürkparasınınABDdolarıkarşısındakideğeribirkezdahadüşürüldüve80liraolarakbelirlendi.IMFbutoplantıdadanasılsaparamızındeğerinindüşürülmesiniisteyecekti.“Onlaristemedenbizyapalım”kararıalınmıştı.Woodward,bütçeningidişindenumutludeğildi.TurgutÖzalbaşkanlığındakiheyetehepşunusoruyordu:

—“Yılsonunakadarnekadarzamyapmayıdüşünüyorsunuz?Yenidenkaynakyaratmanızşarttır.Vergiyasalarıçıkmadığısüreceişizamlarlagötürmekdurumundasınız.”

Woodwardözelliklegübre,kömür,elektrikveakaryakıtzamlarıüzerindeduruyordu.İsraredinceYıldırımAktürkkendisinibirkenaraçekti:

—“BakWoodward,herişinbirusulüvardır.Burada20kişininiçindezamkonuşulmaz.BizbuişiTürkiye’debilebukadarkalabalıktakonuşmayız.BukonudabiristeğinolduğuzamanyaÖzal’la,yadabenimlekonuşursun

tamammı?”

Yılsonunakadaryenizamlarınyapılmasıkonusundagörüşbirliğinevarıldı.Butoplantıdaayrıca,IMFtarafındankonulanparalimitlerikonuşuldu.IMF,tarımsatışkooperatiflerineverilenparanınvekredilerinözelsektöreverilmesiniistiyor,böylecekaynaklarındahaverimlialanlaragideceğinisavunuyordu.Woodwardayrıcaihracatta,işçidövizlerindeveüretimdeciddiartışlarolmadığınısöylüyordu.Gidiştenmemnundeğildi.Ekonomi,istendiğigibidüzelmiyordu.Ekonominindövizgereksinmesibitmemişti.Buarada.OECD’denTürkiye’yemesajgeliyordu:

—“SizIMF’yebastırın,IMFdebankalarabastırsınveTürkiye’yekrediaçmalarıiçinonlariiknaetsin.”

ÖzalIMF’ye,IMFisebankalaraçokbastırmıştıamasonuçyoktu.Eldekullanılacakbaşkakaynakdakalmamıştı.IMF,DünyaBankasıveOECDileişlemlerbitirilmişti.Bankalarıiknaetmekkolayolmayacaktı.

12EYLÜLÖNCESİNDEDURUM

12Eylülharekâtınınyaklaştığıgünlerde,Türkiye’ningenelekonomikdurumuözetleşöyleydi:

Piyasadakiyokluklarbüyükölçüdegiderilmişti.Ülkedeakaryakıt,ampul,yağ,ilaçgibimallarıbulmakartıkfazlasorundeğildi.24OcakkararlarındansonraTürkiye,Ağustosayısonunakadarçeşitlikaynaklardan1milyar404milyondolarkredikullanmaolanağıbulmuştu.Çeşitlişartlanolan,bazılanprogram,bazılarıprojekredilerindenoluşanvebirbölümüdenakitolarakkullanılanbukaynaklarIMF,DünyaBankasıveOECD’densağlanmıştı.AyncayabancıbankalarlaCHPdönemindeimzalanan407milyondolarlıkkredianlaşmasındansağlananbirbölümünkullanılmasıda,IMFileanlaşmayavardıktansonraAPhükümetidönemindegerçekleşmişti.BunlarındışındaOPECfonugibibazıkaynaklarla,bazıbatıülkelerindenikiliilişkilerçerçevesindekredilerbulunmuştu.Ancakbunlarınmiktarıfazladeğildi.Doğalolarak,bütünbukredilerveborçertelemeleri,Türkiye’ninborçlarınıdahadaarttırıyorduvegelecektebunlardaödenecekti.Türkiyeensıkıntılıgünleriniyaşarken,“dostvekardeş”olaraktanımlananbazıİslamülkelerindenenküçükbiryardımbilegörmemişti.0kadarki,birtankerpetrolüdoldurmakiçin2milyondolarımızçıkışmazkeııkendilerineyapılan“enüstdüzeyde”ricalarıbilegeriçevirmişler,“parapeşin”demişlerdi.24Ocakkararlarıylayapılanyüksekoranlıdevalüasyonvedahasonrayapılankurayarlamaları,ihracatveişçidövizigelirlerindebeklenenartışısağlamamıştı.Artışınsonbaharaylarındaortayaçıkmasıbekleniyordu.Döviz,

yineyoktu.12Eylülyaklaşırkeniçpiyasadadurgunlukbüyükboyutlaravarmıştı.Halkınsatınalmagücüazalmış,yatırımlaryavaşlamıştı,işsizlikhızlaartıyordu.Yapılanbüyükzamlarnedeniylepiyasadatalepazalmıştı.IMFlimitleridoğrultusundasıkıbirparapolitikasıuygulanıyor,devletmüteahhitlereolanborçlarınıbileödeyemezdurumageliyordu,özelliklekamuyatırımları,zorunluDİarakyavaşlatılmıştı,işçilerkıdemtazminatlarınıalamıyorlar,devletinbualandakiborcumilyarlarcalirayaulaşıyordu.Durgunbirekonomideenflasyon,öncekiaylaragöreyavaşlamışolmaklabirlikteyineartıyor,üretimartışısağlamakmümkünolmuyordu.Maliyetlerçokartmıştı.Grevleryaygındı.Hükümet,sürekliolarakgrevertelemesiyapıyordu.Devletbütçesiise,tamanlamıylabiraçmazıniçindeydi.BütçeGenelMüdürüErtuğrulKumcuoğlu,AğustosayıortalarındaMaliyeBakanıismetSezgin’eşöylediyordu:

—“SaymBakanım,hükümetolarakneyaparsanızyapınvevergiyasalarınıMeclis’tengeçirin.Aksihaldebubütçeiledeğilmaliyılsonunu,birkaçaysonrasınıbilegetiremeyeceğimizisizearzederim.Durumbirfelâketedoğrugitmektedir.”

OysaMeclisaylardanberitıkanmıştı.Hiçbiryasaçıkmıyor,Türkiye’ninyeniCumhurbaşkanı,Nisanayındanberiseçilemiyordu.Anarşiveterör,olancahızıylasürüyordu.12Eylülharekâtınaçokazbirzamankala,bazıgazetebaşlıklarışöyleydi:

—Demirel:Yenibirhükümetortaklığındakesinlikleyokuz.

—Dün16kişidahaöldürüldü.

—Özal:Yeniyatırımyerine,mevcutlarçalıştırılmalıdır.

—CahitKarakaş(MeclisBaşkanı):Parlamentogörevyapmazsa,halkbaşkabirrejimarayışıiçinegirebilir.

—Sağlıkpersonelibusabahprotestoeyleminebaşlıyor.Acilhizmetlerdışındatümsağlıkhizmetleridurdurulacak.

—APGenelidareKurulu,erkenseçimkararıildi.

—Ecevit:APMeclisibeşaydırengelliyor.

—Demirel:15Ekim’densonraseçimyapılabilir.

—MSP,Ekimayındaseçimyapılmasıiçinönergehazırladı.

—Dün8ilde18kişidahaöldürüldü.

—APveMSP,erkenseçimönergeleriniMeclis’everdiler.

—Sıkıyönetim20ildedaha2ayuzatıldı.

—Demirel:MSPerkenseçimönergesinisavsaklıyor.Söylediklerine,yaptıklarıne?

—Erbakan:ErkenseçimönergeleriniAPveCHPengellemektedir.

—Demirel:Meclis’ingüvenidevamettikçehükümetibırakmayız.

—Türkeş:Ecevit,hazımbozukluğundankorkulurüyalargörenbirgarabetmanzarasısergiliyor.

—Dünanarşikolaylarda25kişiöldürüldü.

—Konutüretimindebüyükdüşüşvar.İnşaatmalzemeleri‘yasalfiyatınaltındasatılıyor.

—MSP,DışişleriBakamHayrettinErkmenhakkındagensoruönergesiverdi.

—Erbakan,Genelkurmay’daki30Ağustostörenlerinekatılmadı.

—GenelkurmayBaşkanıEvren:Erbakan30Ağustos’akarşımı,değilmi?”

1980yılıAğustosayında,12EylülharekâtınıngerçekleşmesindenhemenönceTürkbasınındakibaşlıklarınözetibunlardır.BusıradaInternationalReportsdergisindeTürkiye’ninkredivermeaçısındançokrisklibirülkeolduğuyayınlanıyor,TurgutÖzaliseBaşbakanlıkMüsteşarıolarakİstanbulSanayiOdasımeclistoplantısındayaptığıkonuşmada“Erkenseçiminhayatiönemivardır,”diyorveşunlansöylüyordu:.

—“Ekonomikistikrariçinerkenseçim,yapılmasışartolmuştur.Erkenseçimle,Türkiye’depekçokşeyinveçhesideğişir.BöylebirdurumolurveTürkiye’degüvenvericibiridarekurulursa,dışarıdanalmanyardımlarbüyürveyabancısermayeyatırımlarıartar.HazırladığımızvergitasarısıMecliskomisyonlarındagargarayagetirilmiştir.Seçimlerinyenilenmesi,vergikanunlarınınçıkarılmasıiçindeelzemdir.”

Dahaöncedeğindiğimizgibi,IMFTürkiye’dekiekonomikdurumdanmemnundeğildi.Woodward,bukonudakiendişeleriniensonolarakAğustosayınınsongünlerindeyapılanLondratoplantısındabelirtirken,TurgutÖzalaynıtoplantınınardındanşuaçıklamayıyapıyordu:

—“Ekonomikpaketveanlaşmalarınuygulanmasındanalmansonuçlarvegelişmelerhembizce,hemdeonlarcatatminedicibulunmuştur.Almansonuçlartahminlerinötesindeiyidir.AncakTürkiye’desiyasiistikrardaşarttır.Onuniçin,erkenseçimkaçınılmazolmuştur.Türkhalkı,birçoğunlukhükümetiistemektedir.ErkenseçimyapılmasıTürkiye’yenormalseçimleregöre7aylıkbirzamankazandıracaktırki,budurumbugünküekonomikşartlariçindeçokönemlidir.”

BirdevletmemuruolanTurgutÖzal,ekonomikkonularyanındasiyasal

konularlailgiliolarakdasıksıkdemeçvermeyebaşlamıştı.12Eylülharekâtındanbirkaçgünönceverdiğibirbaşkademeçteyine“erkenseçimvehükümet”konusunuelealıyorveşöylediyordu:

—İkiüçyıliçerisindeekonomikprogramciddişekildetatbikedilirse,ayrıcaTürkiye’deçoklüzumluolanpolitikistikrarerkenseçimveyanormalseçimleteminedilirse,istenilenhedefeerişilebilir.Eğerbiriktidardeğişikliğiolurveekonomikprogramdeğiştirilirse,böylebirdurumTürkiye’yibüyüksıkınıtılaragötürür.

5EylülgünüDışişleriBakanıHayrettinErkmen,Meclis’teyapılangensoruoylamasındaCHP,MSPvebazıbağımsızlarınoylarıyladüşürüldü.

6EylülgünüKonya’daMSPtarafındandüzenlenen“Kudüs’üsiyonistlerdenkurtarma”mitingindekalabalıkbirgrup,istiklâlMarşı’nınsöylenmesineengeloldu.Şeriatisterizdiyebağıranveçevreyeyeşilbayraklarasankalabalık,olayçıkardı.

“Sonönemligelişmeler”bunlardı.Anarşiveterörise,olancahızıyladevamediyordu.Türkordusu,12Eylülgünüülkeyönetimineelkoydu.

EminÇölaşan,Mayıs1983