Küçükbaş Bilim Alanı

(Hayvan Yetiştirme)

POSTER BİLDİRİLER

Küçükbaş Bilim Alanı (Hayvan Yetiştirme)

Van İli Çoban Eğitimi ve İstihdamı Kadir Karakuş, S. Seçkin Tuncer, Cemal Budağ

Türkiye’nin Coğrafi İşaretli Hayvansal Ürünler Kapasitesi Üzerine Bir Değerlendirme

İrfan Daşkıran, Nazan Darcan

Karya Kuzularında Besi, Kesim ve Karkas Özellikleri Engin Yaralı, Orhan Karaca

Süt Keçisi Yetiştiriciliğinde Sağlık Koruma Programı Mahmut Çınar, Ayhan Ceyhan

Yeni Doğan Kuzu ve Oğlakların Mide Tüpü Uygulamasıyla Beslenmesi Kağan Tan, Turgay Taşkın

Keçi Gen Kaynaklarının Orijini, Dağılımı, Evcilleştirilmesi ve Genetik Çeşitliliği Tehdit Eden Faktörler

Sezen Ocak, Nazan Koluman

Koyunlarda Kimi Üreme Davranışları Vahdettin Sarıyel, Birol Dağ

Koyun ve Keçi Yetiştiriciliği Açısından Anız ve Önemi Murat Yılmaz, Tufan Altın, A. Önder Üstündağ

Norduz Keçisi Oğlaklarında Yaşama Gücü ve Sütten Kesim Ağırlığı Üzerine Analık Davranışı Puanının (MBS) Etkisi Ayhan Yılmaz, Serhat Karaca, Mehmet Bingöl, Aşkın Kor

Yetiştirici Koşullarında Kıl Keçilerin Meme Özellikleri ile Süt Verim Özellikleri Arasındaki İlişkiler Okan Atay, Özdal Gökdal, Ali Kemali Özuğur, Vadullah Eren

Yetiştirici Koşullarında Keçilerde Kızgınlığın Senkronizasyonu ve Döl Verim Sonuçları Özdal Gökdal, Okan Atay, Ali Kemali Özuğur, Vadullah Eren

Norduz Keçilerinde Bazı Tanımlayıcı Verim Özellikleri ve Vücut Ölçüleri Mehmet Bingöl, Özdal Gökdal, Turgut Aygün, Ayhan Yılmaz, İrfan Daşkıran

Çanakkale Koşullarında Yetiştirilen Türk Saanen Oğlaklarına Ait Sağlık Uygulaması Kayıtlarında Aylık Hastalık İnsidansı Değişimi Coşkun Konyalı, Baver Coşkun, Cemil Tölü, Gürbüz Daş, Türker Savaş

Keçi Yetiştiriciliğinde Sağlık Kayıtları: Kayıt ve Değerlendirmede Karşılaşılan Güçlükler

Coşkun Konyalı, Baver Coşkun, Türker Savaş

Yetiştirici Koşullarında Bulunan Norduz ve Karakaş Koçlarının Spermatolojik Özellikleri Kadir Kırk

Karya Kuzularda Büyüme Özellikleri Orhan Karaca, Onur Yılmaz, İbrahim Cemal

Karya Kuzularda Sütten Kesime Kadar Yaşama Gücü

Onur Yılmaz, Murat Yılmaz, İbrahim Cemal, Orhan Karaca, Nezih Ata

Keçilerin Üreme Aktivitesinde Hormonal ve Metabolik Etkileşimler

Dilek Kor, Murat Demirel

Koyunlarda Üremeyi Etkileyen Faktörler

Fatma Tülin Özbaşer

Kıvırcık, Sakız ve Gökçeada Yerli Koyun Irklarımızın Aşım Dönemi Bazı Eşeysel Davranışlarının Belirlenmesi

M. Akif Yüksel, Tamer Sezenler, Mesut Yıldırır, Cemil Tölü

Değişen İhtiyaç ve Teknolojiler İçerisinde Yünün Geleceği S. Seçkin Tuncer, Cemal Budağ, Kadir Karakuş

Gökçeada’da Üretilen Keçi Sütlerinden Yapılan Peynirlerin Bazı Özellikleri Cemil Tölü, Kurban Yaşar, A. Adnan Hayaloğlu, Türker Savaş

Mastif Tipi Yerli Köpeklerde Canlı Ağırlık ve Bazı Vücut Ölçüleri Fatih Atasoy, Bora Özarslan, Banu Yüceer, Afşin Kocakaya

Norduz Keçilerinde Bazı Tanımlayıcı Verim Özellikleri ve Vücut Ölçüleri

Mehmet Bingöl1 , Özdal Gökdal

2,, Turgut Aygün

1 , Ayhan Yılmaz

3 , İrfan Daşkıran

4

1Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, 65080, Van,

2Adnan Menderes Üniversitesi, Çine Meslek Yüksekokulu, 09500, Çine, Aydın,

3 Bitlis Eren Üniversitesi, Hizan Meslek Yüksek Okulu, Bitlis, Turkey

4 FAO, Ankara,

e- posta: mehmetbingol@yyu.edu.tr CSM :0533 6502290 Fax: 0432 2251104

Özet

Bu araştırmada Türkiye yerli koyun ırklarından biri olan Norduz keçilerinin bazı tanımlayıcı verim özellikleri ve

vücut ölçüleri tanımlanmıştır. Araştırma Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Araştırma ve

Uygulama Çiftliği’nde yürütülmüştür.Norduz keçilerinin cidago yüksekliği ,vücut uzunluğu , kürekler arkası

göğüs genişliği ,göğüs derinliği ,göğüs çevresi ve but çevresi ölçülerine ilişkin en küçük kareler ortalamaları

sırasıyla 65.87±1.08, 67.15±1.08, 21.09±0.88, 30.78±0.62, 88.87±1.78 ve 60.40±1.28 cm olarak

bulunmuştur.Doğum sonrası keçilerin canlı ağırlık ortalamasına ilişkin en küçük kareler ortalaması ise

41.32±2.01 kg olarak bulunmuştur Keçilerin laktasyon süresi ve laktasyon süt verimine ilişkin ortalamalar

sırasıyla 226.4±7.23 gün ve 347.2±40.06 litre olarak bulunmuştur.Döl verim ölçütlerinden ikizlik oranı ,

oğlaklama oranı , teke altı keçi başına doğan oğlak sayısı ,doğuran keçi başına oğlak sayısı ve sütten kesimde

doğuran keçi başına oğlak sayısı değerleri sırasıyla %30, %98, 1.27, 1.30 ve 1.28 olarak bulunmuştur.

Araştırma sonuçları Norduz keçilerinin süt verimi , canlı ağırlık ve vücut ölçüleri bakımından yüksek

değerlere sahip olduğunu ortaya koymuştur.

Anahtar kelimeler : Norduz , kıl keçisi, üreme özellikleri, vücut ölçüleri

Abstract

In this research, some productive characteristics and body measurements of Norduz goats, a native gene

resource in Turkey, were definited. The animals studied were brought from natural habitats to the farm of

Animal Science Department of Agricultural Faculty, Yüzüncü Yıl University. Least squares means of height at

withers (HAW), body length (BL), hearth width at back of withers (HWBW), hearth depth (HD), hearth girth

(HG) and leg girth (LG) of Norduz does were found to be 65.87±1.08, 67.15±1.08, 21.09±0.88, 30.78±0.62,

88.87±1.78 and 60.40±1.28 cm, respectively. Least squares means of body weights after parturition of does

were found to be 41.32±2.01 kg. The means of lactation length and lactation milk yield were 226.4±7.23 day

and 347.2±40.06 l, respectively. Twinning rate, fertility, fecundity, litter size and litter size at weaning were

found to be 30%, 98%, 1.27, 1.30 and 1.28, respectively. Means of HAW, BL, HWBW, HD, HG, LG and body

weights of Norduz bucks were found to be 73.86±2.61, 75.60±2.23, 21.36±0.67, 33.94±1.15, 95.00±2.34,

69.80±2.69 cm and 58.70±3.91 kg, respectively.

Keywords: Norduz, hair goat, reproductive traits, body measurements

Giriş

Koyun ve keçi yetiştiriciliği Türkiye’nin gelişmekte olan ve geri kalmış bölgelerinde hayvansal üretimin birbiri

içine geçmiş alanlarıdır.Bu yetiştiricilik biçiminin Doğu Anadolu Bölgesindeki dar gelirli çiftçilerin yaşamlarını

sürdürmelerinde, kültürlerinde, gelirlerinde iş alanı olarak ve de beslenmelerinde çok önemli rol oynadığı

bilinmektedir. (Gökdal, 1998 ). Kıl keçileri Türkiye’de en yaygın yetiştirilen ırktır.Türkiye’de yaklaşık 6.5 milyon

kıl keçisi bulunmakta ve bunlar temelde et ve süt verimi için yetiştirilmektedir. Keçi yetiştiriciliği Doğu Anadolu

Bölgesi’nde geleneksel olarak kırsal bölgelerde koyun sürüleri içinde bazen bir kaç baş bazen de bölgenin

ekolojik koşulları ve bitki örtüsüne bağlı olarak daha fazla sayıda yetiştirilmektedir.

7. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi M. Bingöl ve ark.

Norduz keçilerinin kıl keçisinin bir varyetesi olduğu düşünülmektedir. Norduz keçileri isimlerini Norduz

bölgesinden almışlardır. Norduz Bölgesi ise Van ili Gürpınar ilçesinde halk arasında Norduz Bölgesi olarak

isimlendirilen yaklaşık 400.506 hektarlık bir alanı içeren oldukça geniş bir alan olup zengin mera ve yayla

alanlarına sahiptir. Norduz keçileri dış yapıları vücut büyüklüğü ve süt verimi bakımından bölgedeki yetiştiriciler

arasında özellikle tercih edilmektedir. Norduz keçileri genellikle siyah, kahverengi ve gri renge sahiptirler. orduz

bölgesinde küçükbaş hayvan sürülerinde 100 baş koyuna yaklaşık 5 baş keçi olacak şekilde bir yetiştiricilik biçimi

söz konusudur. Norduz keçileri yetiştiricinin et ve süt ihtiyacını karşılamaları ve de koyun sürülerinin mera ve

yaylalardaki hareket kabiliyetini artırmaları ve özelliklede sürüde liderlik yapmaları gibi özellikleri nedeniyle

tercih edilmektedir. Keçilerden elde edilen kıl ; kazak, keçe, heybe, kıl çadır, kışlık çorap ve atkı yapımında

kullanılmaktadır.Doğum sonrası keçiler oğlaklar sütten kesildikten sonra ailelerin süt ihtiyacını karşılamakta,

erkek oğlaklar ise 5.veya 6. aylık yaşta satılmakta veya ailelerin et ihtiyacını karşılamak için kesilmektedir. Dişi

oğlaklar 4-6. laktasyona kadar elde tutulmaktadır.Keçilerden elde edilen sütün büyük bölümü aile bireylerince

tüketilirken geriye kalan kısmı ise bölgenin en çok bilinen otlu peynirinin yapımı için koyun sütü ile

karıştırılmaktadır.

Günümüzde koyun ve keçi sayısı Norduz Bölgesinde hızla azalmaktadır. Ancak yinede bölgede halen saf

hayvanlar bulmak mümkündür. Norduz koyun ve keçisi bölgenin topraksız aileleri için temel geçim kaynağıdır.

Bu nedenle söz konusu bölgede korunmaları gerekmektedir. Koyun ve keçi yetiştiricileri bölgenin ekonomik ve

sosyal problemleri nedeniyle zaman zaman göç etmek zorunda kalmaktadırlar.Son 20 yıldan beri bu durum

devam etmektedir. Bu süreçte yetiştiriciler hayvanlarını satmakta ve bunun sonucu olarak bölgede koyun ve

keçi sayısı ciddi oranda azalmıştır.Ancak günümüzde devletçe yapılan kimi teşviklerden dolayı köye dönüşler

başlamış ve Norduz koyun ve keçi sayısı artma eğilimindedir.

Bu araştırma yarı entansif koşullarda yetiştirilen Norduz keçilerinin bazı verim özellikleri ve vücut

ölçülerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır.

Materyal ve yöntem

Bu araştırma Yüzüncü Yıl Üniversitesi Araştırma Uygulama Çiftliği’nde yetiştirilen 44 baş Norduz keçisi ve 5 baş

Norduz tekesi üzerinde yapılmıştır. Hayvanlar kış süresince yonca kuru otu ve saman ile beslenmiş ancak

gebeliğin son döneminde hayvanlara bir miktar kesif yem de verilmiştir. Doğumlar Şubat- Mart ayları içerisinde

gerçekleşmiştir. Doğum sonrası keçi ve oğlakların canlı ağırlıkları belirlenmiştir. Oğlaklar doğum sonrası 15-20

güne kadar sürekli analarıyla birlikte tutulmuş, daha sonra sütten kesime kadar analarından ayrı tutularak

günde 2 kez emiştirilmiştir. Oğlaklar 84 günlük yaşta sütten kesilmiştir. Nisan ortasından sonra keçiler merada

otlatılmıştır. Süt kayıtları 2 haftada bir günde iki kez sabah- akşam olacak şekilde alınmıştır.İlk süt verim

kontrolü oğlaklamanın 7. gününde alınmıştır.

Laktasyon süt verimleri ve laktasyon süresi Kaymakçı ve Sönmez ( 1996 )’nın bildirdiği İsveç yöntemi esas

alınarak belirlenmiştir.

Norduz keçi ve tekelerinin bazı vücut ölçüleri ( cidago yüksekliği, vücut uzunluğu, göğüs derinliği,

kürekler arkası göğüs genişliği, göğüs çevresi ve but çevresi ) ölçü bastonu ve ölçü şeridi kullanılarak

belirlenmiştir. ( Cengiz ve ark., 1989). Döl verim özellikleri Kaymakçı ve Sönmez ( 1996 )’nın bildirdiğine göre

elde edilen verilerden belirlenmiştir.Elde edilen veriler SAS ( 1998) paket programına göre analiz edilmiştir.

Ortalamalar arasındaki farkı belirlemek için Duncan çoklu karşılaştırma testi kullanılmıştır.( Duncan, 1955 )

Bulgular ve tartışma

Norduz keçilerinin vücut ölçülerine ilişkin tanımlayıcı değerler ve en küçük kareler ortalamaları Çizelge 1’ de

verilmiştir. Göğüs çevresi ölçüsüne dayalı olarak , Norduz keçilerinin yüksek rakımlı Norduz yaylalarındaki düşük

oksijen koşullarına uyum sağlayarak gelişmiş solunum organlarına sahip oldukları söylenebilir. Çizelgede

görüldüğü üzere Norduz keçilerinde vücut ölçüleri yaşa bağlı olarak değişkenlik göstermektedir.Bir yaşlı

keçilerde vücut ölçüleri nispeten diğer yaş gruplarından daha düşüktür.

Norduz keçilerinin cidago yüksekliği, vücut uzunluğu, kürekler arkası göğüs genişliği, göğüs derinliği,

göğüs çevresi ve but çevresine ilişkin en küçük kareler ortalamaları sırasıyla 65.87±1.08, 67.15±1.08,

7. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi M. Bingöl ve ark.

21.09±0.88, 30.78±0.62, 88.87±1.78 ve 60.40±1.28 cm olarak bulunmuştur.Bir yaşlı keçilerde vücut uzunluğu ve

göğüs derinliği ölçüleri diğer yaş grubundaki keçilerle karşılaştırıldığında daha düşük

bulunmuştur.(P<0.05).Cidago yüksekliği, kürekler arkası göğüs genişliği, göğüs çevresi ve but çevresi

bakımından yaş grupları arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır.

Çizelge 1 Norduz keçilerinin vücut ölçülerine ilişkin tanımlayıcı değerler ve en küçük kareler ortalamaları

Özellikler Yaş n Ortalama Min. Max. E.K.K.Ort.

± s.h.

Cidago yüksekliği (cm) 1 3 63.83±1.65 60.50 65.50 63.87±1.42

3 5 66.74±0.67 65.20 68.50 66.77±1.19

4 4 66.58±1.09 65.00 69.80 66.59±1.12

5 7 65.64±0.74 62.50 67.50 65.66±0.86

Genel 19 65.84±0.49 60.50 69.80 65.87±1.08

Vücut uzunluğu (cm) 1 3 62.50±1.25 61.00 65.00 63.63±1.41b

3 5 66.84±1.06 63.80 69.50 67.97±1.18a

4 4 66.53±3.25 61.80 68.80 67.09±1.11a

5 7 67.63±0.48 66.20 70.00 68.11±0.85a

Genel 19 66.38±0.62 61.00 70.00 67.15±1.08

Kürekler arkası göğüs genişliği (cm) 1 3 19.00±0.58 18.00 20.00 19.03±1.15b

3 5 21.18±0.97 19.20 23.50 21.21±0.97ab

4 4 20.38±0.43 19.50 21.50 20.39±0.91ab

5 7 22.34±0.66 20.50 25.50 22.36±0.69a

Genel 19 21.09±0.44 18.00 25.50 21.09±0.88

Göğüs derinliği (cm) 1 3 28.57±0.58 27.50 29.50 28.72±0.80b

3 5 31.08±0.89 29.50 33.00 31.24±0.67a

4 4 30.43±0.83 28.50 32.50 30.50±0.63ab

5 7 31.44±0.27 30.50 32.50 31.51±0.49a

Genel 19 30.68±0.34 27.50 33.00 30.78±0.62

Göğüs çevresi (cm) 1 3 83.33±2.19 79.00 86.00 83.77±2.32b

3 5 90.00±2.30 83.00 96.00 90.43±1.94a

4 4 89.25±1.44 86.00 93.00 89.47±1.83a

5 7 89.43±0.48 88.00 92.00 89.61±1.40a

Genel 19 88.58±0.88 79.00 96.00 88.87±1.78

But çevresi(cm) 1 3 58.00±1.00 57.00 60.00 59.28±1.66

3 5 60.60±1.03 57.00 63.00 61.88±1.39

4 4 59.00±1.08 57.00 62.00 59.64±1.31

5 7 59.71±1.19 55.00 64.00 60.26±1.01

Genel 19 59.53±0.58 55.00 64.00 60.40±1.28

a, b: Bir faktör içinde (aynı sütunda) değişik harf taşıyan ortalamalar arasındaki farklar önemlidir. (P<0.05).

Norduz keçileri vücut ölçüleri bakımından Ankara ve Kilis keçilerine göre daha yüksek değerlere

sahiptir.(Çıtak ve ark., 1998). Ancak Norduz keçilerinin vücut ölçüleri bakımından Kilis keçilerine benzer

değerlere sahip olduğu da bildirilmektedir.(Sönmez ve ark., 1974). Bazı araştırmalarda ise Saanen x Kilis melezi

keçilerin vücut ölçülerinin Norduz keçilerinden daha yüksek olduğu bildirilmektedir ( Eker ve ark., 1976a).

Norduz keçilerinin vücut ölçülerinin Türkiye yerli kıl keçilerinden (Keskin ve ark., 1996), Güney Afrika Boer

keçilerinden (Lusweti, 2000), Hindistan Cangthani Pasmina keçilerinden (Misra ve ark., 1998) ve Tanzanya yerli

keçi ırklarından (Madubi ve ark., 2000) daha yüksek değerlere sahip olduğu bildirilmektedir. Norduz keçilerinin

cidago yüksekliği ölçüleri Hindistan’daki Marwari ve Jamunapari keçilerinden çok az düşük olduğu

7. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi M. Bingöl ve ark.

bildirilmektedir.(Rai ve ark., 2000; Rout ve ark., 2000).

Norduz tekelerinin vücut ölçülerine ilişkin tanımlayıcı değerler Çizelge 2’de verilmiştir. Norduz

tekelerinin canlı ağırlık ile cidago yüksekliği, vücut uzunluğu, kürekler arkası göğüs genişliği, göğüs derinliği,

göğüs çevresi ve but çevresi ölçülerine ilişkin tanımlayıcı değerler sırasıyla 58.70±3.91 kg ile 73.86±2.61,

75.60±2.23, 21.36±0.67, 33.94±1.15, 95.00±2.34 ve 69.80±2.69 cm olarak bulunmuştur. Norduz tekeleri

Marwari keçileri (Rai ve ark.,2000), Hindistan Changthani Pashmina keçileri (Misra ve ark.,1998), ve Tanzania

yerli keçi ırkları (Madubi ve ark.,2000) tekelerinden daha yüksek canlı ağırlık ve vücut ölçülerine sahip oldukları

bildirilmektedir. Norduz keçilerinin doğum sonrası canlı ağırlık ortalamalarına ilişkin en küçük kareler

ortalamaları Çizelge 3’te verilmiştir.

Çizelge 2 Norduz tekelerinin vücut ölçüleri ve aşım öncesi canlı ağırlık değerlerine ilişkin tanımlayıcı değerler

(n=5)

Özellikler Ortalama Min. Max.

Canlı ağırlık(kg) 58.70±3.91 52.00 72.00

Cidago yüksekliği (cm) 73.86±2.61 65.50 80.00

Vücut uzunluğu(cm) 75.60±2.23 71.00 81.50

Kürekler arkası göğüs genişliği (cm) 21.36±0.67 19.50 23.20

Göğüs derinliği (cm) 33.94±1.15 31.50 38.00

Göğüs çevresi (cm) 95.00±2.34 90.00 103.00

But çevresi (cm) 69.80±2.69 62.00 77.00

Çizelge 3 Norduz keçilerinin doğum sonrası canlı ağırlık ortalamalarına ilişkin en küçük kareler ortalamaları

Faktörler n Doğum sonrası canlı ağırlık

Ortalaması ± s.h.

Yaş **

1 7 27.30±2.16

2 3 33.62±3.10

3 5 41.60±2.36

4 6 44.10±2.16

5 11 46.64±1.54

6 9 46.30±1.81

Doğum tipi

Tekiz 30 41.25±0.96

İkiz 11 38.60±1.80

Yıl

1 19 40.26±1.45

2 22 39.59±1.28

Genel 41 41.32±2.01

Norduz keçilerinin doğum sonrası canlı ağırlık ortalaması 41.32±2.01 kg olarak bulunmuştur.Bir ve iki

yaşlı keçilerin canlı ağırlıkları diğer yaş grupları ile karşılaştırıldığında daha düşük (P<0.01) olduğu görülmektedir.

Tekiz doğurmuş keçiler ikiz doğurmuş keçilerden canlı ağırlık olarak daha yüksek değerlere sahiptir.Norduz

keçilerinin canlı ağırlıkları, Marwari keçileri (Rai veark.,2000), Boer (Lusweti,2000) ve Tanzania yerli keçi ırkları

(Madubi ve ark.,2000) için bildirilen değerlerden daha yüksektir. Norduz keçilerinin canlı ağırlıkları Türkiye’ de

yetiştirilen Saanen x Kilis melezi (Eker ve ark.,1976a) için bildirilen değerlerden daha düşüktür.

Ergin canlı ağırlık ve cidago yüksekliği değerlerini dikkate alarak, Devendra ve Mcleroy (1982) keçi

ırklarını canlı ağırlık 20-65 kg ve cidago yüksekliği 65 cm nin üzerinde olanları büyük cüsseli olarak

sınıflandırmıştır.Bu değerlere göre Norduz keçileri büyük cüsseli olarak sınıflandırılabilir.

Norduz keçilerinin laktasyon süresi ve laktasyon süt verimine ilişkin tanımlayıcı değerler ile en küçük

7. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi M. Bingöl ve ark.

kareler ortalamaları Çizelge 4’te verilmiştir.

Çizelge 4 . Norduz keçilerinin laktasyon süresi ve laktasyon süt verimine ilişkin tanımlayıcı değerler ile en

küçük kareler ortalamaları

Faktörler Laktasyon süresi (gün) Laktasyon süt verimi (l)

n Ortalama Min. Max. Ortalama ±

s.h.

Ortalama Min. Max. Ortalama ± s.h.

Yaş *

1 6 233.8±4.56 214.0 242.0 231.7±8.06 241.6±36.56 175.8 412.2 219.1±44.66 b

2 3 230.3±5.56 222.0 239.0 227.4±10.95 332.8±15.47 308.3 361.4 302.9±60.67 ab

3 5 227.2±6.11 203.0 235.0 227.3±8.34 354.3±39.34 258.9 454.7 354.2±46.20 a

4 5 225.6±2.73 220.0 234.0 225.7±8.34 380.7±69.32 225.4 636.3 380.7±46.20 a

5 11 222.2±4.98 202.0 256.0 221.8±5.42 395.4±30.01 290.8 629.7 391.3±30.04 a

6 9 229.4±8.77 183.0 275.0 227.9±6.42 386.0±26.85 284.9 529.8 371.1±35.57 a

Yıl

1 19 225.1±3.13 202.0 242.0 224.7±5.15 341.4±17.42 197.2 467.5 314.2±28.51

2 20 229.5±4.07 183.0 275.0 229.3±4.76 373.0±27.27 175.8 636.3 358.9±26.35

Ortalama 39 227.4±2.67 183.0 275.0 226.4±7.23 357.6±17.01 175.8 636.3 347.2±40.06

Norduz keçilerinin laktasyon süresi ve laktasyon süt verimine ilişkin tanımlayıcı değerler sırasıyla

227.4±2.67 gün ve 357.6±17.1 litre olarak belirlenmiştir. Laktasyon süresi ve laktasyon süt verimine ilişkin en

küçük kareler ortalamaları sırasıyla 226.4±7.23 gün ve 347.2±40.06 litre olarak belirlenmiştir. Araştırmada

laktasyon süresi bakımından yaş grupları arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır.(P>0.05). Bu bulgular

Eker ve ark.(1976b) bulgularıyla uyum içindedir.Ancak yaşın laktasyon süresi üzerinde etkili olduğunu bildiren

araştırmalar da vardır.(Tuncel ve ark.,1976; Sönmez ve ark.,1974) Bir ve iki yaşlı keçilerin süt verimleri diğer yaş

gruplarıyla karşılaştırıldığında istatistiksel olarak (P<0.05) daha düşük bulunmuştur.Bu bulgular Mavrogenis ve

Papachristofou (1990) Damascus keçileri ve Crepaldi ve ark.(1999) Alpin keçileri için bildirdikleri bulgularla

uyum içindedir. Norduz keçilerinin ortalama süt verimi değeri Türkiye’deki bazı keçi ırkları (Sönmez ve

ark.,1974) ve Asya’nın bazı yerli ırkları için bildirilen değerlerden (Bhatnagar ve Chawla, 1984; Rai ve ark.,2000;

Rout ve ark.,2000; Tantia ve ark.,2001) daha yüksektir.Norduz keçilerinin laktasyon süt verimi değerleri Keskin

ve Biçer (2002) Damascus keçileri, Keskin ve ark.(2004) Damascus ve Alman Fawn x Kıl keçisi için bildirilen

değerlerle benzerlik göstermektedir. Norduz keçilerinin laktasyon süt verimi ve laktasyon süresi değerleri

Türkiye kıl keçileri için bildirilen (Şengonca ve ark.,2003) değerlerden oldukça yüksek, ancak İtalya’da yetiştirilen

Alpin keçileri (Crepaldi ve ark.,1999), Türkiye’de yetiştirilen Taurus ve Çukurova keçileri (Güney ve ark.,1992) ile

Saanen x Kilis (Eker ve ark.,1976b) melezi keçiler için bildirilen değerlerden daha düşüktür. Norduz keçilerinin

laktasyon süresi değerleri Asya ve Afrika’da yetiştirilen bazı yerli keçi ırklarından daha yüksek olduğu

bildirilmektedir.(Bhatnagar ve Chawla, 1984; Rai ve ark.,2000; Tantia ve ark.,2001). Norduz keçilerinin üreme

özelliklerine ilişkin veriler Çizelge 5’te verilmiştir.

Çizelge 5 Norduz keçilerinin üreme özellikleri

Özellikler n Değerler

Gebelik oranı (%) 43 / 44 98

Oğlaklama oranı (%) 43 / 44 98

İkizlik oranı (%) 13 / 43 30

Tekealtı keçi başına oğlak sayısı

(Fecundity)

56 / 44 1.27

Doğuran keçi başına oğlak sayısı

(Litter size)

56 / 43 1.30

Yaşama gücü oranı (%) 55 / 56 98

Sütten kesimde doğuran keçi başına

oğlak sayısı

55 / 43 1.28

7. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi M. Bingöl ve ark.

Norduz keçilerinde gebelik oranı, oğlaklama oranı, ikizlik oranı, teke altı keçi başına oğlak sayısı ve

doğuran keçi başına oğlak sayısı değerleri sırasıyla %98, %98, %30, 1.27 ve 1.30 olarak bulunmuştur.Oğlaklarda

yaşama gücü ve sütten kesimde doğuran keçi başına oğlak sayısı değerleri ise sırasıyla %98 ve1.28 olarak

bulunmuştur.

Norduz keçilerinin gebelik oranı değerleri Jamunapari keçileri (Rout ve ark.,2000) ve Kilis keçileri (Eker ve

Tuncel 1972) için elde edilen değerlerden yüksektir.Oğlaklama oranı ve ikizlik oranı değerleri de Pastoreno

Creole, Changtangi Pasmina ve Marwari keçileri için bildirilen değerlerden yüksektir.(Sierra ve ark.,1997; Misra

ve ark.,1998; Rai ve ark.,2000). Norduz keçilerinin ikizlik oranı Ankara keçileri için bildirilen değerlerle uyum

içindedir.(Güneş ve ark.,2002) Doğuran keçi başına oğlak sayısı değerleri Taurus ve Çukurova (Güney ve

ark.,1992), Saanen x Kilis melezi (Tuncel ve ark.,1976), Beetal keçisi (Tantia ve ark.,2001), Jamunapari keçiler

(Rout ve ark.,2000), Creole keçileri (Alexandre ve ark.,1999), Kırmızı Sokoto keçisi (Awemu ve ark.,1999), Alpin

keçisi (Crepaldi ve ark.,1999) ve Nubian keçileri (Marai ve ark.,2002) için bildirilen değerlerden düşüktür.

Tekealtı keçi başına oğlak sayısı değeri ise Türkiye kıl keçileri için bildirilen değerlerden yüksektir (Şengonca ve

ark.,2003).

Sütten kesimde doğuran keçi başına oğlak sayısı değeri Creole keçileri (Alexandre ve ark.,1999), Kırmızı

Sokoto keçisi (Awemu ve ark.,1999) ile Nubian keçileri (Marai ve ark.,2002) için bildirilen değerlerden düşüktür.

Norduz oğlaklarının sütten kesim dönemi yaşama gücü değerleri daha önce söz konusu olan yerli ırklar

için bildirilen değerlerle uyum içinde veya biraz daha iyidir. Norduz oğlaklarının sütten kesim öncesi yaşama

gücü oranları ise Creole keçileri (Alexandre ve ark.,1999), Kırmızı Sokoto keçisi (Awemu ve ark.,1999), Nubian

keçileri (Marai ve ark.,2002) ve Kıl keçileri (Şengonca ve ark.,2003).için bildirilen değerlerden yüksektir.

Bu sonuçlardan da anlaşılacağı üzere Norduz oğlaklarının yaşama gücü oranları diğer yerli ırklarla

karşılaştırıldığında genellikle yüksektir.Bu durum Norduz keçilerinin hızlı bir şekilde fizyolojik olgunluğa

erişmelerine ve oğlakları için yeterli sütü sağlama kabiliyetine sahip olduklarının göstergesidir.

Sonuç

Araştırmada elde edinilen bulgulara dayanarak Norduz keçilerinin vücut ölçüleri ve canlı ağırlık bakımından

büyük cüsseli keçiler sınıfında yer aldığı söylenebilir.Bulgular Norduz keçilerinin süt verimi ve laktasyon süresi

bakımından diğer yerli kıl keçilerinden daha yüksek değerlere sahip olduğunu göstermektedir.

Norduz keçileri bölgede yaşayan insanların et ve süt ihtiyaçları ile diğer ekonomik ihtiyaçlarının

karşılanmasında oldukça önemli bir yere sahiptir.Günümüzde Norduz bölgesinde yaşayan koyun- keçi

yetiştiricilerinin sosyo -ekonomik sorunlarının yanı sıra gönülsüz olarak köyden kente göç problemleri de söz

konusudur.Tüm bu durumlar dikkate alındığında hükümetlerin ve karar vericilerin bu yerli gen kaynağını

koruma bakımından politika geliştirmeleri gerekmektedir. Norduz keçilerinin yerli bir gen kaynağı olarak

korunması çok önemlidir ve koruma çalışmaları bir bütünlük içinde yürütülmelidir.Bu araştırma ile sınırlı sayıda

olan Norduz keçilerinin verim özellikleri, sosyal işlevleri gibi nedenlerden dolayı bölge için önemli bir genetik

kaynak oldukları açıkça ortaya çıkmıştır.

Sonuç olarak Norduz keçileri gelecek için çok önemli bir genetik kaynak olmanın yanı sıra bir kültürü

tarihsel, sosyal ve ekonomik olarak da temsil etmektedir.

Araştırmada hayvan sayısının az olması verim özellikleri ve vücut ölçülerinin daha güvenilir bir şekilde

belirlenmesini zorlaştırmıştır.Bu nedenle farklı yetiştirici koşullarında daha detaylı ve daha fazla hayvanın yer

aldığı araştırmaların yürütülmesi gerekmektedir.Ayrıca farklı koşullarda ve daha büyük sürülerde Norduz

keçilerinin verim özellikleri ile morfolojik özelliklerinin belirlenmesi daha gelişmiş koruma stratejilerinin

belirlenmesi bakımından son derece yararlı olacaktır.

Kaynaklar

Alexandre, G., Aumont, G., Mainaud, J.C., Fleury, J. & Naves, M., 1999. Productive performances of

Gualeoupean Creole goats during the suckling period. Small Rumin. Res., 34, 155-160.

7. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi M. Bingöl ve ark.

Awemu, E.M., Nwakalor, L.N. & Abubakar, B.Y., 1999. Environmental influences on preweaning mortality and

reproductive performance of Red Sokoto does. Small Rumin. Res., 34, 161-165.

Bhatnagar, D.S. & Chawla, D.S., 1984. Performance of Beetal, Alphine and Saanen goats under stall fed

conditions. Indian Journal of Dairy Research, 3, 55-59.

Cengiz, F., Eliçin, A., Ertuğrul, M. ve Arık, İ.Z., 1989. Akkaraman, Ile de France x Akkaraman (F1) melezi, Anadolu

Merinosu ve Ile de France x Anadolu Merinosu (F1) melezi erkek kuzularında besi gücü ve karkas

özellikleri.. Bilimse Araştırmalar ve Çalışmalar Cilt. 632, Yayın. no.1145, Ziraat Fakültesi Yayınları, Ankara

Universitesi.

Çıtak, B., Kesici, T., Eliçin, A. ve Kocabaş, Z., 1998. Keçilerde değişik karakterler bakımından büyüme eğrileri..

Uludağ Univ. II. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi, 22-25 Eylül 1998, 334-340, Bursa.

Crepaldi, P., Corti, M. & Cicogna, M., 1999. Factors affecting milk production and prolificacy of Alpine goats in

Lombardy (Italy). Small Rumin. Res., 32, 83-88.

Devendra, C.& McLeroy, G.B., 1982. Goat and sheep production in the tropics. Logman group limited, 9-31.

Duncan, D.B., 1955. Multiple range and multiple F-test. Biometrics, 11, 1-42.

Eker, M. ve Tuncel, E., 1972. A. Ü. Ziraat Fakültesi’nde yetiştirilen Kilis ve Saanen x Kilis melezi sütçü keçilerde

döl verimi ve yaşama gücü üzerinde araştırmalar. Ankara üniversitesi. Ziraat Fakültesi Yıllığı, 22, 1-2,

140162.

Eker, M., Aşkın, Y., Tuncel, E. ve Yener, S.M., 1976a. Saanen x Kilis melezi keçilerde canlı ağırlık ve vücut

gelişmesi üzerinde araştırmalar. Ankara üniversitesi. Ziraat Fakültesi Yıllığı, 26, 1, 164-175.

Eker, M., Tuncel, E., Aşkın, Y. ve Yener, S.M., 1976b. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi’nde yetiştirilen Saanen

x Kilis melezi sütçü keçilerde süt verimi ile ilgili özellikler, Ankara üniversitesi. Ziraat Fakültesi Yıllığı. 26,

2, 451-462.

Gökdal Ö., 1998. Karakaş koyunlarının süt ve döl verimleri ile dışyapı ve büyüme-gelişme özellikleri). Yüzüncü Yıl

Üniv., Fen Bil. Enst., Doktora tezi, 107 s, Van., Turkey.

Güneş, H., Horst, P., Evrim, M. ve Valle-Zarate, A., 2002. Studies on improvement of the productivity of Turkish

Angora goats by crossing with South African Angora goats. Small Rumin. Res., 45, 115-122.

Güney, O., Biçer, O. ve Torun, O., 1992. Fertility, prolificacy and milk production in Çukurova and Taurus dairy

goats under subtropical conditions in Turkey. Small Rumin. Res., 7, 265-269.

Kaymakçı, M. ve Sönmez, R., 1996. Koyun Yetiştiriciliği. Hasad Yayıncılık, Hayvancılık serisi:3, İstanbul.

Keskin, M., Kaya, Ş., Özcan, L. ve Biçer, O., 1996. Hatay bölgesinde yetiştirilen keçilerin bazı morfolojik ve

fizyolojik özellikleri üzerine bir araştırma. Mustafa Kemal Universitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 1, 1, 69-84.

Keskin, M. & Biçer, O., 2002. Effects of milk replacer on kid growth and farm profitability in the Shami goat.

Turk. J. Vet. Anim. Sci., 26, 1133-1136.

Keskin, M., Avşar, Y.K., Biçer, O. & Güler, M.B., 2004. A comparative study on the milk yield and milk

composition of two different goat genotypes under the climate of the Eastern Mediterranean. Turk. J.

Vet. Anim. Sci., 28, 531-536.

Lusweti, E.C., 2000. A survey of goat production in the developing areas of the North West province of South

Africa (Short Communication) .South African Journal of Animal Science 2000, 30, 1, 34-35.

Madubi, M.A., Kifaro, G.C. & Petersen, P.H., 2000. Phenotypic characterization of three strains of indigenous

goats in Tanzania. Animal Genetic Resources Information (AGRI), 28, 43-51.

Marai, I.F.M., Abou-Fandoud, E.I., Daader, A.H. & Abu-Ella, A.A., 2002. Reproductive doe traits of the Nubian

(Zaraibi) goats in Egypt. Small Rumin. Res., 46, 201-205.

Mavrogenis, A.P. & Papachristoforou, C., 1990. Use of part lactation records for selection in Chios sheep and

Damascus goats. Agris.Res.Inst.Ministry of Agriculture and Natural Resources, Technical Bulletin 122,

Nicosia, 7pp.

Misra, R.K., Singh, B. & Jain, V.K., 1998. Breed characteristics of Changthangi pasmina goat. Small Rumin. Res.,

27, 97-102.

Rai, B., Khan, B.U. & Rout, P.K., 2000. Marwari goat of Indian desert. Animal Genetic Resources Information, 28,

35-42.

7. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi M. Bingöl ve ark.

Rout, P.K., Saxena, V.K., Khan, B.U., Roy, R., Mandal, A., Singh, S.K. & Singh, L.B., 2000. Characterisation of

Jamunapari goats in their home tract. Animal Genetic Resources Information, 27, 43-52.

SAS, 1998. PC SAS user’s Guide. Statistics SAS Inst. Carry. N.C. USA..

Sierra, A., Molina, A., Delgado, J., Hernandez, J. & Rivera, M., 1997. Zootechnical description of the Creole goat

of the Oaxaca region (Mexico). Animal Genetic Resources Information, 21, 61-70.

Sönmez, R., Şengonca, M. ve Alpbaz, A.G., 1974. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi’nde yetiştirilen Kilis keçilerinin

verimleri üzerinde bir araştırma. . Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No. 239, 20s, Bornova, İzmir.

Şengonca, M., Taşkın, T. ve Koşum, N., 2003. Saanen x Kıl keçi melezlerinin ve saf Kıl keçilerinin kimi verim

özelliklerinin belirlenmesi üzerine eş zamanlı bir araştırma. Türk. Veterinerlik ve Hayvancılık Dergisi., 27,

1319-1325.

Tantia, M.S., Vij, P.K., Sahana, G., Jain, A. & Prasad, S.K., 2001. Beetal goats in their native tract. Animal Genetic

Resources Information. 31, 65-74.

Tuncel, E., Eliçin, A. ve Koca, A.R., 1976. Saanen x Kilis melezi sütçü keçilerin Antalya Bölge Zirai Araştırma

Enstitüsü koşullarına adaptasyonu üzerinde araştırmalar. I. Döl verimi, yaşama gücü ve süt verimi.

Ankara üniversitesi. Ziraat Fakültesi Yıllığı. 26, 1, 93-106.