KRIMINOLOGIJA

POJAM, PREDMET I PODJELA KRIMINOLOGIJEDoc.dr Osman Jaarevi

POJAM, PREDMET I PODJELA KRIMINOLOGIJEKao to su se filozofija, istorija, statistika, krivino pravo i druge nauke, bavile razvojem pojedinih drutvenih i prirodnih fenomena, tako su se kriminologijom u poetku bavili strunjaci iz odreenih oblasti posmatrajui problem zloina, svaki iz svog saznajnog ulga posmatranja pojave.U poetku razvoja kriminologije, nauna istraivanja i rad iz oblasti kriminologije bili su vezani za uinioca krivinog djela.

POJAM, PREDMET I PODJELA KRIMINOLOGIJEU toj fazi, glavni zadatak kriminologije je bio prouavanje linosti delinkventa. Neto kasnije se panja poela fokusirati i na krivina djela kao realnu pojavu i to putem izuavanja individualnih sluajeva izvrenih krivinih djela i njihovih izvrilaca.Delinkventne pojave manifestovane kroz krivino djelo njegovog uinioca, kao individualne pojave, prouavane su sa biolokog, psiholokog, psihopatolokogi sociolokog stanovita. Tako su kriminologijom dominirale razliite koncepcije u interpretaciji zloina i njegovih djelatnosti.

POJAM, PREDMET I PODJELA KRIMINOLOGIJEKriminologija je nauka o zloinu, tj. nauka koja izuava kriminalitet kao negativnu drutvenu pojavu. U najoptijem smislu kriminologija je nauka o zloinu i zloincu. Ovaj termin je prvi upotrijebio francuski antropolog P. Topinard u svom radu Antropologija iz 1879. godine, oznaavajui kriminologiju kao nauku o prouavanju zloina. Prvo djelo pod nazivom Kriminologija objavio je italijanski pozitivista sudija, kriviar Rafaele Garofalo 1884.

POJAM, PREDMET I PODJELA KRIMINOLOGIJEKriminalitet je veoma stara drutvena pojava i za nju se zanimaju mnoge nauke kao to su: pravo, sociologija, psihologija, psihopatologija, antropologija, fenomenologija i druge nauke.Istorijski posmatrano za razvoj kriminologije mnogo su doprinijeli Hamurabijev zakonik iz 1800/2100. g.p.n.e. Indijski zakoni Manu iz 1200. g.p.n.e. potom. Zakon dvanaest tablica kojim se kriminalitet kanjavao.

POJAM, PREDMET I PODJELA KRIMINOLOGIJEU najoptijem smislu razmatranja, moe se rei da je predmet kriminologije kriminalitet kao individualni in i socijalno patoloka pojava, njegovi uzroci, uslovii fenomenoloko pojavni oblici.To podrazumijeva da je predmet kriminologije:s jedne strane, skup individualnih pojava, odnosno skup delikata koje je poinio pojedinac ili pravna osoba, asa druge strane, to je negativna drutvena pojava koja je zakonom utvrena, odnosno zabranjena.

POJAM, PREDMET I PODJELA KRIMINOLOGIJENa evropskom tlu je dolo najprije do autonomnog razvoja kriminalne antropologije i biologije dok je sociologija kriminaliteta znatno manje izraena to je i danas sluaj.

MJESTO KRIMINOLOGIJE U SISTEMU DRUTVENIH NAUKA

1. Pojam kriminologije prema shvatanju veeg broja autoraOdrediti pojam kriminologije znai i odgovoriti na pitanje, ta se podrazumijeva pod terminom, odnosno pojmom kriminologija? Odgovarajui na ovo pitanje, odmah se moe konstatovati da nema jedinstvenog i opteprihvaenog gledita o tome ta je kriminologija.Determinisanje pojma kriminologija je staro koliko i kriminologija kao nauka, ali jedna decidna, opte - prihvaena i jedinstvena definicija od svih kriminologa jo uvjek nije utvrena.

1. Pojam kriminologije prema shvatanju veeg broja autoraKompleksnost predmeta izuavanja i istraivanja je koritenje znanja i dostignua razliitih naunih disciplina i njihovih oblasti u obijedinjavanju tog predmeta, to je uticalo da autori s punim pravom mogu da smatraju, da je kriminologija kraljica bez kraljevstva, odnosno da su kriminolozi kraljevi bez kraljevstva.Izuavanje kriminaliteta u okviru posebne nauke, kao teorijsko-empirijsko saznajne, odnosno praktine i organizovane drutveno istraivake djelatnosti, javlja se tek krajem osamdesetih godina 19. stoljea.

1. Pojam kriminologije prema shvatanju veeg broja autoraFrancuski antropolog (Pol Topinar) Paul Topinard, upotrijebio je pojam kriminologija za oznaavanje nauke koja se bavi izuavanjem izvrenih krivinih djela i njihovih izvrilaca. Italijanski pravnik Garofalo (Raffaele Garofalo) upotrijebio je ovaj pojam za naziv svoje knjige Kriminologija (1885.), podrazumijevajui je pod kriminologijom, tj. naukom (uenje, od grke rijei logos) o kriminalitetu, zloinu (lat. crimen).

Prema shvatanjima odreenih teoretiara, odnosno autora ove naune discipline kriminologija je:Disciplina koja se bavi prouavanjem kriminaliteta (Garofalo, Durkheim, E.).Nauka o kriminalitetu pojedinih ljudi i kulturnih naroda (Sauer, W.).Nauka koja prouava uzroke i zakone delinkvencije (Kinberg, O; Marquiset, Stefani Levasseur; Jambu-Merlin, Cuche).Nauka o deliktu, kriminalitetu, zloinu i delinkventu (Lombroso).Nauka koja treba da prouava delinkventa jer je krivino djelo samo indicija linosti delinkventa (Ferri, E.).Nauka koja treba da se bavi pitanjima procesa koji utiu na delinkvenciju, odnosno kriminogenezom (E. de Greff ).

Prema shvatanjima odreenih teoretiara, odnosno autora ove naune discipline kriminologija je:Nauka koja empirijski istrauje zloin i linost izvrioca (Exner, Sauer, Mezger, Manheim, Geerdis, Pinatel, Kaufman, Wrtenberger).Nauka koja prouava injenice o zloinu i praktinoj borbi protiv njega (Hans V. Hentig).Nauka o kriminalitetu (zloinu) i njegovom teorijsko-praktinom spreavanju (Middendorff).Nauka koja obuhvata cjelokupno prouavanje kriminaliteta, u koju ulazi kako socioloko, tako i bioloko, odnosno kriminalno-politiko uenje o kriminalitetu (Tahovi).Nauka o kriminalitetu i srodnim negativnim drutvenim pojavama, koja naunom metodologijom izuava uzroke i pojavne oblike kriminaliteta, kao i djelotvornost naina njegovog praktinog suzbijanja radi ostvarenja drutvene samozatite od kriminaliteta i drugih negativnih drutvenih pojava poasti (eparovi).

Prema shvatanjima odreenih teoretiara, odnosno autora ove naune discipline kriminologija je:Samostalna disciplina u sistemu nauka, koja svojim sistemom metoda prouava pojavne oblike i uzroke kanjivih ponaanja (Horvatic).Nauna disciplina, interdisciplinarnog i multimetodolokog karaktera koja se bavi prouavanjem uzroka prestupnitva kao drutvene pojave u cilju njegovog spreavanja i suzbijanja (Pei).Nauka o kriminalitetu kao pojedinanoj, masovnoj i drutvenoj pojavi (Aimovi).Kompleksna nauka o kriminalitetu koja se bavi pitanjem pojavnih oblika, strukture i razvoja kriminalnog ponaanja (fenomenologija), uzroka i uslova kriminalnog ponaanja, tj. kako dolazi do kriminaliteta kao pojedinanog ponaanja, masovne i drutvene pojave (opti uzroci-korijeni kriminaliteta i kriminogeni faktori) (Milutinovi).

Prema shvatanjima odreenih teoretiara, odnosno autora ove naune discipline kriminologija je:Kriminologija je humana i socijalna nauka koja empirijski istrauje indi - vidualne i drutvene procese kriminaliziranja i dekriminaliziranja i svoja saznanja kao preporuke predaje zakonodavcu i onima koji primjenjuju zakon (Schneider).Nauka koja prouava faktore i procese strategije i tehnike koje su najbolje za borbu protiv kriminaliteta i ako je mogue za njegovo suzbijanje (Gassin).Uenje o stvaranju zakona, krenju zakona i odgovorima na krenje zakona (Meier).

1. Pojam kriminologije prema shvatanju veeg broja autoraNa osnovu postojeih saznanja, odreivao pojam kriminologije u uem smislu obuhvatajui, strateki bitne elemente za njeno definisanje.Tako, se kriminologija moe determinisati kao samostalna, strateko-teorijsko- empirijska, odnosno nauno-praktina interdisciplinarna drutvena nauka u etiolokim i fenomenolokim smislu. Kriminologija kao nauka izuava kriminalitet kao patoloku rano otkrivenu drutveno-fenomenoloku pojavu.Uopteno govorei, kriminologija je nauka koja prouava kriminalitet, njegovog poinioca u teorijskom i praktinom smislu.Neki autori smatraju da postoji pet i vie podruja na kojima se iskazuje predmetkriminologije.

Holist tvrdi da se u teoriji, kriminologija pojavljuje:prvo, kao samostalna nauna disciplina koja se bavi istraivanjem krivinih djela i kazni,zatim, kao nauka o zloinu u irem smislu, kojom se obuhvataju uzroci kriminaliteta, metodi njihovog suzbijanja, pitanje kriminalne politike, penologije, materijalnog i formalnog krivinog prava;tree, kao nauka o pojavama i uzrocima kriminaliteta, uz kriminalistiku, krivino pravo i kriminalnu politiku;etvrto, kao nauka o linosti ipeto podruje, po kome se kriminologija u uem smislu shvata kao nauka o uzrocima i pojavnim oblicima kriminaliteta.

Prema danskim naunicima Hurvitu i Kristijansenu, kriminologiju ine:kriminografija - opisni dio zasnovan na statistici;kriminalna sociologija;kriminalna biologija;kriminalna somatologija;kriminalna psihologija, drutveno-psiholoko tretiranje delinkvenata;kriminalna genetika, predikciona istraivanja iviktimologija.

Po uvjerenju Saderlanda i Kresija kriminologija je nauka koja tim nazivom obuhvata tri discipline:sociologiju krivinog prava,kriminalnu etiologiju ipenologiju.

1. Pojam kriminologije prema shvatanju veeg broja autoraU teorijsku grupu teoretiari ubrajaju: kriminalnu sociologiju, kriminalnu antropologiju, kriminalnu psihologiju, kriminalnu psihopatologiju i penologiju. U okviru aplikativne i primjenjene grupe ubraja se: kriminalna politika, kriminalna profilaksa i kriminalistika.U uem smislu, kriminologija se bavi izuavanjem odnosa izmeu etiologije i fenomenologije kriminaliteta, kao masovne i individualne pojave. Tako je kriminologija nauka o deliktu i delinkventima. Izmeu ostalih, pristalice ovog koncepta su: Garofalo, Dirkem, Lombrozo, Pinatel i drugi.

1. Pojam kriminologije prema shvatanju veeg broja autoraPredstavnici austrijske enciklopedijske kole smatraju da je kriminologija multidisciplinarna nauka koja obuhvata parcijalne discipline: od kojih se jedne bave kriminalnom stvarnou - kriminalna fenomenologija, kriminalna sociologija, kriminalna psihologija i kriminalna antropologija; dok se druge bave injenicama krivinog postupka - kriminalistika, sudska medicina, sudska psihologija, a tree spreavanjem krivinih djela kriminalna profilaksa, kurativna pedagogija, penologija.Sintetika shvatanja kriminologiju vide kao sintetiku nauku, sintetsko vezivno tkivo, koja se svodi na enciklopedijsko shvatanje kriminaliteta. Nju su postavili Nieforo i Feri.

1. Pojam kriminologije prema shvatanju veeg broja autoraNajea podjela je na kriminalnu fenomenologiju, kriminalnu profilaksu prevenciju i suzbijanje raznih devijantnih oblika ponaanja. Kriminalna fenomenologija - simptomatologija, bavi se dinamikom i strukturom delikata kao i njihovom rasprostranjenou, dok oblasti kriminalne etiologije pripadaju pitanja faktora i uzronosti koje su usmjerene prvenstveno ka linosti delinkventa, odnosno njen predmet.

2. Predmet kriminologijePredmet prouavanja kriminologije je delinkventna linost ili sam delikt ili i jedno i drugo. Prva shvatanja o predmetu kriminologije potiu od italijanskog kriminologa Lombroza koji je smatrao da je osnovno pitanje nauke zloinac, a ne njegovo djelo. Drugo, pravno i socioloko stanovite polazi od toga da je predmet kriminologije zloin. Ovo shvatanje potie od poznatog francuskog istraivaa i sociologa Emila Dirkema, kod kog se nauno kriminoloka istraivanja kreu u dva pravca: posmatranje unutranjeg stanja linosti i ispoljavanje slobodne ili prinudne volje, koja je uslovljena socijalnom okolinom.

Tako se linost delinkventa, kao predmet kriminologije, moe posmatrati sa dva aspekta:kako se njegovo unutranje stanje manifestuje u socijalnoj sredini i na drugoj strani,kako se socijalna sredina odraava na njegova unutranja svojstva, nauno reeno, subjektivni odraz objektivne stvarnosti, to je odraz socijalnog stanja drutva na linost delinkventa.

Tako neki autori zastupaju stanovite, da su predmet izuavanja kriminologije kriminoloki faktori, odnosno uzroci koji ovjeka dovode do vrenja krivinih djela.

Predstavnici ovih shvatanja su: Feri, Hurvit, Pinatel i drugi.

Neki autori polaze od toga da je predmet kriminologije zloin, ali kao istorijska kategorija - Gabriel Tarde i dr Garofalo zastupa princip da kriminologija novijeg uenja poznaje tri elementa: zloin, zloinca i sredstva represije.

2. Predmet kriminologijePredmet kriminologije u najoptijem smislu promatranja je kriminalitet kao individualni in, odnosno drutveni in delinkvencije, njegovi uzroci i pojavni oblici.

To podrazumijeva da je predmet kriminologije: s jedne strane, skup individualnih pojava, to znai skup delikata koje je poinio pojedinac, a sa druge strane to je patoloka socijalna pojava koja je zakonom zabranjena, to je skup individualnih akata socijalne nediscipline sankcionisana kao krivino djelo.

3. Kriminalitet i njegova svojstvaKriminalitet (lat. criminalitas) krivinost, zloinost; vladanje pojedinca, cijelog jednog naroda ili pojedinih klasa drutva s obzirom na vrstu ili obim vrenja krivinih djela.Kriminalitet predstavlja destruktivno-devijantnu drutvenu pojavu u smislu vrenja krivinih djela, prestupa i prekraja od strane pojedinih osoba, grupa, organizacija, a u novije vrijeme i pravnih osoba.

3. Kriminalitet i njegova svojstvaNauno posmatrano - postoji ue i ire odreenje pojma kriminaliteta.Prema uem, pravnom shvatanju, kriminalitet predstavlja samo radnje koje predstavljaju krivina djela. Prema irem, socilokom shvatanju, rije je o djelima koja obuhvataju sve protivpravne kanjive radnje, pored krivinih djela, tu su i prekraji i prestupi i njihovi unutranji meusobni odnosi.

3. Kriminalitet i njegova svojstvaU krivinopravnoj literaturi preovlauje ui pristup jer se smatra da ukoliko nije krivino djelo, onda nije ni zloin, a to bi znailo da nije ni kriminalitet. Socioloka definicija je u definisanju kriminaliteta ireg pristupa, ona je sadrajnija, ona ne posmatra samo djelo ve prouava i uinioca, motive, socijalne uzroke, uslove i posljedice kriminaliteta.

3. Kriminalitet i njegova svojstvaSocioloka definicija, kriminalitet definie kao drutvenu pojavu kojim se ugroavaju osnovne drutvene, imovinske i line vrijednosti.Kriminoloka definicija postavlja vezu izmeu pravnih i sociolokih tumaenja. Ovu vezu su popunili kriminolozi i kriminoloka shvatanja koja polaze od inkriminisanih djela i drutvenih uslova. Kriminoloke definicije kriminaliteta, moemo odrediti kompilacijom bitnih obiljeja pravnog i sociolokog znaenja.

Bitna svojstva kriminaliteta su: skup individualnih pojava - masovna pojava; pojava koja ima drutveni karakter s obzirom na rasprostranjenost u prostoru i vremenu; to je patoloka drutvena pojava kojom se kre propisane norme i ugroavaju vrijednosti; to je istorijska drutvena pojava koja je karakteristina za sve periode drutva; to je univerzalna pojava koja je svojstvena svim drutvima i koja ne poznaje granice, za koju se smatra da e trajati dok civilizacija traje.

4. Podjela kriminologijeRazliita shvatanja kriminologa, kriminologiju dijele na: kriminalnu etiologiju (uzroci, uslovi i odnosi koji dovode do pojave kriminalnog ponaanja); kriminalnu fenomenologiju i kriminalnu profilaksu.

Izmeu ostalih, prisutna je podjela na: optu i kliniku kriminologiju.

Smatra se da ova podjela potie od francuskog kriminologa ana Pinatela. Klinika kriminologija je prilino rasprostranjena, i nju zastupa i Lombrozova, odnosno italijanska antropoloka kola.

4.1. Kriminalna etiologijaKriminalna etiologija prouava uzroke faktore, i povod kriminalnog ponaanja koja su usmjerena prvenstveno ka linosti delinkvenata. Ona istrauje uzroke ponaanja delinkventa kroz stil njegovog ivota, u njegovim moralnim i karakternim svojstvima i prirodi veza sa socijalnim kontekstom. Etioloki problemi su centralna teorijska pitanja kriminologije.

4.2. Kriminalna fenomenologijaPodruje kriminologije koje se bavi pojavnim oblicima kriminaliteta, odnosno utvruje klasifikacionu strukturu, stanje, kretanje i dinamiku kriminalnog ponaanja delinkvenata. Kriminalna fenomenologija opisuje pojedine oblike kriminalnih delikata kao drutvenu pojavu, tzv. kriminalna morfologija, nain njihovog izvrenja, socijalne uslove ivota i ponaanje delinkvenata. Ovo podruje je veoma iroko s obzirom na pojedine oblike kriminaliteta, kao ipsihika i socijalna obiljeja delinkvenata.Fenomenologija prouava delinkvente i po polu, uzrastu, inteligenciji, obrazovanju, socijalnoj i drugoj pripadnosti.

4.3. Kriminalna profilaksaNauna kriminoloka disciplina koja prouava uspjenost preventivnih mjera u suzbijanju i spreavanju kriminaliteta. Prevencija predstavlja znaajnu drutvenu mjeru i reakciju na uklanjanju uzroka koji dovode do asocijalne, antisocijalne i delinkventne aktivnosti. Upravo zbog toga ona se bavi pitanjima uspejnosti socijalizacije linosti, vaspitnih mjera i obrazovnog sistema. Takoe se bavi funkcionalnou mjera socijalnih sistema i institucija, socijalne i zdravstvene zatite branih i porodinih savjetovalita itd.