*EKOLOKI FAKTORISvi uticaji koji potiu iz spoljanje sredine i formiraju uslove za ivot organizamaSve komponente koje slue za snabdijevanje organizama potrebnim organskim i anorganskim materijamaSvi elementi potrebni za bioloki kontinuitet organske vrste

*SKUPINE EKOLOKIH FAKTORAABIOTIKIBIOTIKIANTROPOGENI

*ABIOTIKI EKOLOKI FAKTORIKLIMATSKI EDAFSKIOROGRAFSKIGEOFIZIKI

*KLIMATSKI EKOLOKI FAKTORISVJETLOSTTOPLOTAVODA I VLANOSTVAZDUH (ZRAK)VJETAR

*EDAFSKI EKOLOKI FAKTORI

GEOLOKA PODLOGA - AKTIVNI DIO MATINE STIJENE fizike-kemijske i bioloke odlikeTLO/ZEMLJIE - fiziko-kemijske i bioloke odlike

*OROGRAFSKI EKOLOKI FAKTORIFaktori reljefaNagib ili inklinacijaOrijentiranost prema strani svijeta - ekspozicija

*GEOFIZIKI EKOLOKI FAKTORIGravitacijaMagnetizamOscilatorna talasna kretanja - zvuk

*BIOTIKI EKOLOKI FAKTORIMEUSOBNI ODNOSI ORGANIZAMA- Uticaj biljaka na biljke- Uticaj ivotinja na biljke- Uticaj biljaka na ivotinje- Uticaj mikroorganizama na biljke i ivotinje- Uticaj biljaka/ivotinja na mikroorganizme

*ANTROPOGENI EKOLOKI FAKTORSpektar djelovanja ovjeka na ivotnu sredinu:pozitivninegativni

*INTEGRATIVNOST EKOLOKIH FAKTORASpoljanja sredina /ekoloka sredina: sistem kompleksnog djelovanja svih uticaja van odreenog organizma koji dolaze od neive prirode (abiocena), odnosno njenih fiziko-kemijskih uslova, i od drugih organizama, te skupno djeluju na dati organizam

*Za svaki organizam spoljanja sredina je i NEIVA PRIRODA odreena USLOVIMA i raspoloivim RESURSIMA (energija, voda, mineralni elementi) kao i IVA PRIRODA (drugi organizmi) sa kojima organizam ostvaruje odreenu interakciju

*SHVATANJE EKOLOKIH FAKTORAPrema Tilman-u (1982) i Begon et al. (1995) faktori se diferenciraju na: Ekoloke faktore koji PERIODINO VARIRAJU i stvaraju USLOVE za ivot Ekoloke faktore koji predstavljaju RESURSE sredine jer se direktnim iskoritavanjem KVANTITATIVNO mjenjaju

*Resursi i uslovi sredine su u INTERAKCIJIResursi prisutni u nedovoljnim ili prekomjernim koliinama postaju OGRANIAVAJUI USLOVI opstanka date vrste na odreenom stanitu

Liebigovo pravilo minimuma (Liebig, 1840) mogunost opstanka i razvoja jedne vrste odreeno je faktorom koji se nalazi najblie minimumu, iako se svi ostali faktori mogu nalaziti u optimumu ili biti blizu njegaOpe pravilo djelovanja ekolokih faktora (Thinemann, 1926)-brojnost jedne vrste na jednom mjestu odreena je onim faktorom koji se u odnosu na razvojni stadij s najuom ekolokom valencijom najvie udaljava po koliini i intenzitetu od optimuma (vrstou lanca odreuje najslabija karika)

*U datim uvjetima ekoloki faktori djeluju uzajamnoStupaju u interakcijeDrugaije djeluju nego da su pojedinaniOvakava interaktivnost ini SPOLJANJU SREDINU JEDINSTVENIM, VREMENSKO-PROSTORNIM I FUNKCIONALNIM SISTEMOM

*KATEGORIJE MEUODNOSA Izmeu razliitih komponenata spoljanje sredine postoje tri osnovne kategorije meuodnosa:1. AKCIJE (uticaj neive na ivu prirodu)2. REAKCIJE (uticaj ivih bia na neivu prirodu)3. KOAKCIJE (meusobni uticaj ivih organizama jednih na druge)

*EKOLOKE INTERPRETACIJE PRILAGOENOSTI ORGANIZAMAEKOLOKA VALENCAPojamapsolutni ekoloki minimumapsolutni ekoloki maksimumekoloki optimumpesimalne vrijednosti

*KLASIFIKACIJA ORGANIZAMA PREMA EKOLOKOJ VALENCIStenovalentni (indikatorske vrste)EurivalentniKozmopoliti: geografski kozmopoliti (Phragmites australis) ekoloki kozmopoliti (Urtica dioica, Geranium robertianum, Taraxacum officinale)

*EKOLOKA VALENCA U ODNOSU NA EKOLOKE FAKTOREGeoloka podloga/matini supst. (petros)Tlo/zemljite (pedon)Voda (hydros)Vlanost (hygros)Temperatura (thermos)Svjetlost (helios)Reakcija/pH vrijednost (ionos)Koncentracija soli (halinos)Zajednica (koinos)

*Ekoloka valenca ili ekoloka amplituda je NASLJEDNA KARAKTERISTIKA svakog organizmaNjena irina je odreena nasljednom osnovom/genomom organizmaNORMA REAKCIJE/REAKCIONA NORMA

*REAKCIONA NORMA Sveukupnost nasljednih/genotipskih mogunosti koja u sadejstvu sa spoljanjom sredinom odreuje: individualno razvie organizma ekoloku varijabilnost organizmairinu ekoloke valence organizma Sve ispoljeno kroz specifian FENOTIP

*POIMANJE ADAPTACIJASistem promjena i usaglaenosti morfo-fizioloke organizacije sa faktorima ivotne sredine kroz evolucijuAdaptacija organizmu omoguava konkurentnost, ekspanzivnost u datom prostoru i vremenuEfikasno i ekonomino koritenje uslova i resursa ivotne sredine.

*EKOLOKA NIASkup ekolokih valenci za sve faktore ivotne sredine koje vrsta podnosi i na koje odgovara na odreenom mjestu predstavlja ekoloki okvir postojanja vrsteokvir postojanja se moe oznaiti i kao EKOLOKA NIA

*POIMANJE EKOLOKE NIEPojam ekoloka nia u nauku je uveo Grinnell (1917) definiui je kao mjesto koje vrsta zauzima na nekom stanitu -prostorna nia

*POIMANJE EKOLOKE NIEKasnije Elton (1927) konceptom ekoloke nie obuhvaa i FUNKCIONALNI STATUS vrsteEltonova definicija odreuje funkcionalnu - trofiku niu vrste

*POIMANJE EKOLOKE NIEHutchinson (1957) uvodi koncept viedimenzionalnog hipervolumena (svi abiotiki i biotiki faktori koji odreuju ivot i opstanak vrste)

a. Fundamentalna nia b. Realizovana nia

*FUNDAMENTALNA NIAFundamentalna nia - prekompetitivna nia obuhvata sve ekoloke mogunosti vrste da opstane na nekom mjestu (ukupna irina svih ekolokih valenci)

*REALIZOVANA NIAStvarni uslovi pod kojima organizmi opstaju smanjuju prostor /volumen koji zauzima odreena vrsta - postkompetitivnaniaOdlikuje se ogranienom irinom zbog prisustva kompetitora, predatora, i svih abiotikih i biotikih otpora sredine

*Fundamentalna nia ima apsolutne granice dok se realizovana nia moe mijenjati u zavisnosti od kombinacije uslova ivotne sredineEkoloka nia - zanimanje organizmaStanite - adresa organizmaOdnos ekoloke valence i ekoloke nie

*IVOTNA FORMASkup ili sistem morfolokih, anatomskih kao i fiziolokih i fenolokih adaptivnih osobina ini IVOTNU ILI EKOLOKU FORMU organizmaRezultat prilagoenosti na iste ili sline ekoloke prilike - KONVERGENTNE IVOTNE FORME (neovisno o filogenetikoj pripadnosti)

*SAVREMENO POIMANJE IVOTNE FORMEEKOMORF / EKOBIOMORFEkomorf je skup odreenih realizovanih strukturnih adaptacija koje obezbjeuju funkcionalnu efikasnost i specifino ponaanje organizma na stanitu, kako u odnosu na opte fiziko-hemijske uslove sredine tako i u odnosu na druge organizme u ekosistemu

kruenje tvari i energije koje organizmi iskoritavaju iz svog okolia bio organizmi geokemija disciplina koja prouava kemijski sastav tla i izmjenu kemijskih elemenata (izmeu ivih i neivih dijelova biosfere)BIOGEOKEMIJSKI CIKLUS*

Biogeohemijski ciklus vode*

Ugljik - CNijedna iva tvar ne moe nastati bez sudjelovanja ugljika. On je graevni element svake ive tvari. Elementarni ugljik ne moe posluiti organizmima kao izvor hrane.Autrotrofni organizmi trebaju CO2 kao izvor ugljika. Heterotrofni organizmi trebaju ugljik iz razliitih organskih spojeva.

CO2 zauzima sredinje mjesto u ishrani autorofnih biljaka.Veina bakterija i gljiva ne mogu opstati u sredini bez organskog ugljika. Svojim enzimskim sistemima oni uestvuju u destrukciji organskih spojeva i prevode ih u jednostavnije spojeve koji mogu biti sorbirani i resorbirani u njihovim tijelima i potom potpuno mineralizirani u CO2 i druge komponente.

Oksidacijskim procesima C se u prirodi trajno regenerie u oblik CO2 i tako se nadoknauju gubici koji nastaju njegovim vezivanjem u fotosintetskim procesima. Zato je njegova koliina u zraku (0,03 % atmosfere) manje-vie konstantna.

Rauna se da 100 cm2 lisne povrine moe vezivati za sat izmeu 2 i 24 mg CO2 .U atmosferi ima oko 3000 biliona kg CO2 . Samo ljudi dnevno izdiu oko 1500 - 2500 miliona kg CO2 .I sve zelene biljke diu i vraaju atmosferi dio CO2 , to ga uzimaju za procese fotosinteze.

U prolosti atmosfere je bilo vie CO2 u atmosferi nego danas, kad C nije bio vezan u uglju, karbonatnim stijenama, podzemnim uljima i gasovima. Koliina CO2 se u posljednih 100 god. poveava zahvaljujui aktivnostima ovjeka.

Na ostrvu Java postoji "dolina smrti" gdje CO2 u masama izlazi iz pukotina stijena vulkanskog podruja. Tu se ivotinjski svijet ne moe odrati zbog visokih koncentracija.Poveanje koncentracije se prakticira u vrtlarskoj praksi, u staklenicima i toplim lijehama.

U zemljite dospijeva aeracijom. S obzirom na oksidacijske procese i njegovu teinu, koliina ovog gasa u zemljitu je 200 - 1000 puta vea nego u atmosferi.tetno djelovanje: tetno djeluje u veim koliinama na mlade klice i sjeme kad klija.

Planktonski organizmi na povrini vode koriste slobodni CO2 iz atmosfere, a oni koji su dublje u hidrosferi koriste se sorbiranim CO2 i vezanim i karbonatima i bikarbonatima. Dio CO2 dopire u hidrosferu kinicom. U dubokim slojevima vode moe biti kodljiv jer se tu odvijaju samo procesi disanja. CO2 se nagomilava, jer zbog odsutnosti svjetla nema procesa fotosinteze gdje bi se troio.

CO2 neprekidno cirkulira izmeu pojedinih sfera Zemlje, pa njegova potronja i proizvodnja ostaju manje-vie konstantne.

Ekoloski faktori

CIKLUS DUIKA

Znaajan za sva iva bia kao strukturni dio proteinaPlinoviti duik (N2) ini 78% Zemljine atmosfere za biljke nepristupana formaDuine bakterije fiksiraju atmosferski duik i pretvaraju ga u amonijak simbiotski odnos sa biljkama iz porodice Leguminosae (Anabena sp., Rhizobium sp., Bradirhizobium sp.)

*

Dusik / N

-Ucestvuje i izgradnji zivog svijeta (zauzima cetvrto mjesto)u suhoj tvari ga ima oko 0,2-5,6njegovo djelovanje se uocava vec na habitusu nadzemnih organa:biljke dobro opskrbljene N intenzivno zelene listove, velike lisne plojke i odebljalom stabljikom a u deficitu je obrnuto

direktno ucestvuje u izgradnji protoplazme i niza spojeva biljnog organizmasastavni je element proteina kao i neproteinskih N-spojeva (amini, nukleinske kiseline, alkaloidi itd) faktor koji izrazito utice na koliinu proizvodnje biljne tvari

u atmosferi (79%) se dusik nalazi u elementarnom obliku tj. kao N2 ali ga biljka ne moze koristitipedosfera je glavni izvor ekoloski aktivnog N za terestricne biljke (pomanjkanje se stetno odrazava na rast, razvoj i proizvodnju podzemnih i nadzemnih organa )- biljke se prehranjuju dusikom preko korijenova sistema

Ekoloski utjecaj dusika na terestricne biljkepo vizuelnim znakovima se moze zakljuciti ima li vegetacija dovoljno dusika ili ne u hranjivoj sredinidusik protezira i produljuje razvoj vegetativnih, a neg.djeluje na razvoj generativnih organa (antropogenizirana tla)koncentracije vece od optimalnih izazivaju depresiju rasta nadzemnih i podzemnih organa

S obzirom na nitrofilnost Ellenberg razlikuje 5 grupa biljaka :

vrste koje rastu iskljucivo na tlima siromasnim dusikom: Trifolium arvense, Silene vulgaris, Stachs recta, Coronilla varia itd.Vrste koje rastu pretezno na tlima siromasnim dusikom: Knautia arvensis, Ranunculus arvensis, Rumex acetosella i dr.Vrste na tlima s umjerenom kolicinom dusika: Daucus carota, Poa pratensis, Sinapis arvensis itd.Vrste na tlima bogatim dusikom: Poa trivialis, Sonchus vrste, Galium aparine itd.indiferentne

Amonifikacijske bakterije pretvaraju detritus u amonijak (oblik koji biljke mogu iskoristiti) Nitrifikacijske bakterija pretvaraju amonijak u nitrate i nitrite (za biljke iskoristiv oblik)Denitrifikacijske bakterije razgrauju nitrate u gasovitu formu duik (N2)CIKLUS DUIKA*

Fosfor P

ima veliko ekolosko znacenjeucestvuje u izgradnji niza vaznih organskih spojeva (nukleoproteidi, fosfatidi ili fosfolipoidi, fitin, u enzimima itd.,brojne vitalne funkcije zavise od razlicitih fosfornih spojevabez njega nema rasta i razvoja

Ekoloski faktori

pedosfera je glavni izvor fosfata za sve terestricne biljke (primaju ga korijenovom mrezom iz razlicitih spojeva)bogastvo tla ekoloski aktivnim fosforom ovisi o tipu tla, o bogatstvu P maticnog petrografskog supstrata, o klimatskim prilikama itd.

CIKLUS FOSFORAFosfor ograniavajui faktor za rast biljakaU tlu fosfor se pojavljuje u formi relativno netopljivog fosfataBiljke usvajaju fosfate iz tla kroz lanac ishrane fosfati preko kunzumenata dolaze do destruenataOceani i morski organizmi kao fosfatni depo (feces-guano gnojivo)*