1502 Vula Bula Gr3 Sepedi 3B

Puku 3B Puku 3B

MPHATO 3 SEPEDIISBN: 978-1-77580-251-8

MPHATO 3

1. Aa, Morena Kgabo! 2. Ngangišano ya moya le letšatši

4. Bošego ka polaseng3. Re loketše go tšea leeto

PUKU 1A PUKU 1B

1. Lesokisi le le timetšego2. Selai sa mafelelo sa kuku3. O tlo dira eng gape?4. Seswantšho sa dibopego

1. Tate moledi wa Nana2. Go neela go botse3. Sedikologi4. Sephiri

PUKU 2A PUKU 2B

1. Re hloka thušo hle!2. Yoo! Palesa ga a boe!3. Kherotse ye kgolo la go šiiša4. Khuta ke go humane

1. Go hlakahlakane!2. Ke leotwana la mang le?3. Ke mang yo a thubilego lefasetere?4. A re pakeng le makgolo

PUKU 3A PUKU 3B

1. Ke mang yo a dulago mo?2. Sopo ya maswika3. Theeletša mmino4. Dineo o ya go reka

1. Aa, Morena Kgabo!2. Ngangišano ya moya le letšatši3. Re loketše go tšea leeto4. Bošego ka polaseng

PUKU 4A PUKU 4B

1. Tšhošane le tšie2. O amogetšwe toropong ya gešu3. Mmutla le khudu4. Diphoofolo tša batsomi

1. Ditumo tše tharo2. Le ke leino la mang?3. Tau le legotlo4. Afrika Borwa ya rena

(le Puku ya Dikarabo tša Malebela)

THEKETHE

SETEMEREDipuku tša go bala kgatong ye di na le matlakala a mantši, dingwalo tše ntši letlakaleng, mafoko a matelele, mehuta ye e fapanego ya mafoko, polelo ya semmušo ya tlhalošo le tlotlontšu ye

e humilego. Go bala go a itiragalela, boikgafo bo lebišwa kwešišong go tloga tebelelong ya mantšu fela ka ge bana ba bala ka go ikemela. Dipuku tše di tliša monyetla

wa go bala ka dihlopha, ka bobedi le wa tlhatlho goba wa go ikemela.

SEPEDI

Dipuku tša go bala tša Mphato 3 tše di hlophilwego tša Vula Bula di fa barutwana monyetla wa go ithuta go bala ka thelelo ba sa le ba banyenyane. Kgato ye nngwe le ye nngwe e na le dikanegelo tše nne tše di fapanego, tše di akaretšago dingwalo tša mannete. Kanegelo ye nngwe le ye nngwe e latela lenaneo

la tlotlontšu le lenaneo la “mantšu a a lego bothata go bala” ao barutwana ba swanetšego go kgona go a bala. Kanegelo ye nngwe le ye nngwe e latelwa ke dipotšišo tša tekahlaloganyo, le mešomo ya

polelo le ya go ngwala tše di kgokagantšwego le CAPS le Dipukumešomo tša Mphato 3 tša DBE.

Dipuku tše pedi di swanetše go fetšwa ka kotara – Kotara 1: Puku 1A le 1B, Kotara 2: Puku 2A le 2B, Kotara 3: Puku 3A le 3B, Kotara 4: Puku 4A le 4B.

Dipuku ka bobedi (A le B) di kgatong e tee ga go na taba gore ke efe ye e balwago pele.

Sepedi-3B.indd 2-3 2015/10/19 1:48 PM

Molokoloko wa ditaodišo tša Motheo wa Fase

E gatišitšwe ka 2015 ke Molteno Institute for Language and Literacy

E lefeletšwe ke Zenex Foundation

Mphato 3 Puku 3B n Morulaganyi wa molokoloko: Jenny Katzn Bangwadi ba ditaodišo: Mirna Lawrence le Jenny Katzn Ka morago ga go bala dipotšišo tša tekahlaloganyo le mešomo: Jenny Katzn Setsebi sa polelo ya Sepedi: Takalani T. Maligavhadan Barulaganyi ba polelo ya Sepedi: Masennya Dikotla le Thelma Dlamini n Baswantšhi: Vusi Malindi - 1. Aa, Morena Kgabo!

Marleen Visser - 2. Ngangišano ya moya le letšatši, 4. Bošego ka polaseng Pinkie Wilson - 3. Re loketše go tšea leeto

n Kalo le moakanyetšo: Resolution le ihwhiteDesign

© 2015 Molteno Institute for Language and Literacy

ISBN 978-1-77580-251-8

MPHATO 3

Puku 3B

Diteng

1. Aa, Morena Kgabo! ......................................... 1

2. Ngangišano ya moya le letšatši ...................... 11

3. Re loketše go tšea leeto .................................. 21

4. Bošego ka polaseng ........................................ 31

Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives (CC BY-NC-ND) 4.0 International Licence

Disclaimer: You are free to download and share this work as long as you attribute the Molteno Institute for Language and Literacy, but you may not change this work in any way or use it commercially.

Sepedi-3B.indd 4-5 2015/10/19 1:48 PM

1

1. Aa, Morena Kgabo !

PELE O BALA KANEGELO

Dira bonnete bja gore o kwe ̌si ̌sa gore mant ̌su a a bolela eng:

borala, mathuding, setlot ̌samolomo, ditlolane, mabenyane, sejato

Dira bonnete bja gore o kgona go bala mant ̌su a a latelago:

hlomphega, setlot ̌samolomo, sengwenyana

2

Mohumagat ̌sana Kgabo o rata Morena Kgabo kudu. Ka t ̌sat ̌si le lengwe a mo memela go tla teyeng.

Mohumagat ̌sana Kgabo a paka lofo ya borotho bjo bobose. A bo segelela gabotsana a bo bea borala ka fase ga lefasetere gore bo fole. Ka morago ga moo a sega t ̌shese a e bea ka poleiting kgauswi le borotho bjo bo sa t ̌swago go pakwa.

A tloga go ya go itoki ̌sa. O nyaka gore a lebelelege go Morena Kgabo !

3

Morena Kgabo a fihla ga Mohumagat ̌sana Kgabo ka nako ya teye. A lebelelega gabotse ka sutu le kuane. O tli ̌sedit ̌se Mohumagat ̌sana Kgabo maloba a mabotse. Lesogana la go hlomphega !

Morena Kgabo ga se a je mesong ka ge a nyaka go ba le sekgala sa dijo t ̌sa Mohumagat ̌sana Kgabo. O swerwe ke tlala ebile le mala a a lla !

A kokota monyakong wa Mohumagat ̌sana Kgabo.

‘Mphe metsotswana fela,’ go bolela Mohumagat ̌sana Kgabo a le ka gare, a sa itoki ̌sa.

‘Re ka ja?’ Morena Kgabo o bot ̌si ̌sa a le mathuding a ntlo.

Fela Mohumagat ̌sana Kgabo a se arabe. O sa itlot ̌sa setlot ̌samolomo.

4

Morena Kgabo a rola kuane a sa letile ka mathuding. A nkgelela borotho go t ̌swa lefesetereng le le bulegilego. Monkgo o dira gore mala a gagwe a lle kudu. O swerwe ke tlala ! O swanet ̌se go ja sengwenyana !

Ke ge Morena Kgabo a bona dilai t ̌sa borotho le t ̌shese boraleng bja lefasetere.

‘Nka se sa leta !’ Morena Kgabo o bolela a nno ̌si, a obelela selai sa borotho bja go pakwa ke Mohumagat ̌sana Kgabo. A t ̌sea le selai sa t ̌shese.

‘Mmm, mmm,’ go kgotsa Morena Kgabo, a le gare a eja borotho le t ̌shese.

5

Ge Morena Kgabo a ipha borotho le t ̌shese, Mohumagat ̌sana Kgabo o sa itoki ̌sa. A fet ̌sa go tlola ditlolane, a itebelela seiponeng. O nyaka go lebelelega a le botse !

6

‘Nka ja?’ Morena Kgabo a bot ̌si ̌sa gape a le ka ntle.

Fela Mohumagat ̌sana Kgabo ga se a loke.

Morena Kgabo o sa swerwe ke tlala. O kwa monkgo wa borotho le mala a gagwe a a lla. O nyaka go ja ! A ka se kgone go leta ! Morena Kgabo a ipha borotho le t ̌shese gape.

7

Mohumagat ̌sana Kgabo ga se a loka. O apara mabenyane a loki ̌sa le moriri wa gagwe.

Ka ntle Morena Kgobo o sa ja borotho le t ̌shese t ̌sa Mohumagat ̌sana Kgabo.

8

Mafelelong Mohumagat ̌sana Kgabo a bula monyako wa ka pele.

‘O a amogelwa, Morena Kgabo. Tsena o je borotho bjo bobose bja go pakwa,’ go bolela Mohumagat ̌sana Kgabo ka myemyelo ye kgolo.

‘Ao, aowa ! Nka se sa kgona go ja le ge e le lerathana !’ go balabala Morena Kgabo, a robet ̌se pankeng ya ka mathuding a palelwa le ke go ema ka go khura !

Mohumagat ̌sana Kgabo a lebelela dipoleiti t ̌se di se bego le selo. A lebelela mpa ya Morena Kgabo ye e rotogilego. Mohumagat ̌sana Kgabo o tenegile.

‘O sejato Morena Kgabo ! Morena Kgabo wa go hloka maitshwaro !’ a lla. ‘O jele borotho le t ̌shese kamoka. Nka se sa go memela teyeng gape !’

O ka mo mema?

9

3B-1 Aa, Morena Kgabo !

A. Tekahlaloganyo

Araba dipot ̌si ̌so ka mafoko a a tlet ̌sego.

1. Mohumagat ̌sana Kgabo o loki ̌sit ̌se eng pele a dira teye?

2. Mohumagat ̌sana Kgabo o beile borotho kgauswi le lefasetere le le bulegilego _________________.

a) gore Morena Kgabo a bo fihlelele

b) gore Morena Kgabo a kwe monkgo

c) gore bo fole

3. Morena Kgabo o dirileng go kgahli ̌sa Mohumagat ̌sana Kgabo? Bona letlakala 3 gore o thu ̌sege.

4. Ke ka lebaka la eng Mohumagat ̌sana Kgabo a t ̌sere nako?

5. Morena Kgabo o jele borotho le t ̌shese gobane _________________.

a) o be a kwele monkgo wo bose

b) o be a lapi ̌sit ̌swe ke go emela Mohumagat ̌sana Kgabo

c) o be a swerwe ke tlala

d) Kamoka ga t ̌seo di lego ka mo godimo.

6. Mohumagat ̌sana Kgabo o ipotsefadit ̌se bjang?

7. O nagana gore Mohumagat ̌sana Kgabo o be a swanet ̌se go kwatela Morena Kgabo? E fa mabaka.

10

8. Bea leswao X mabapi le mafoko a e sego a nnete le leswao mabapi le mafoko a nnete.

a) Dikgabo di na le mesela ye metelele.

b) Dikgabo di kgona go paka borotho.

c) Dikgabo di na le matsogo a go swana le a rena.

d) Dikgabo di apara diaparo.

B. T ̌shomi ̌so ya polelo

DBE Mphato wa 3 Puku ya 1: ltl. 92DBE Mphato wa 3 Puku ya 2: mtl. 41, 46, 75, 112

Kgetha le goba fela go kopanya diripa t ̌sa mafoko.

1. Mohumagat ̌sana Kgabo o segile dilai t ̌sa t ̌shese. A di bea ka poleiting.

2. Morena Kgabo o nyaka go ja. Mohumagat ̌sana Kgabo ga se a loka.

3. Mohumagat ̌sana Kgabo o apara mabenyane. O loki ̌sa moriri.

4. Mohumagat ̌sana Kgabo o kwatile. Morena Kgabo o thabile ebile o khot ̌she.

C. Go ngwala

DBE Mphato wa 3 Puku ya 1: mtl. 36, 38DBE Mphato wa 3 Puku ya 2: mtl. 18, 86, 106, 109

Itire Morena Kgabo. Ngwalela Mohumagat ̌sana Kgabo lengwalo la go kgopela tshwarelo ka se se diraget ̌sego.

11

2. Ngangi ̌sano ya moya le let ̌sat ̌si



ngangi ̌sano, mofenyi (mohlodi), fefoga, diswaramolora,

t ̌shwaane, difaga


ngangi ̌sano, t ̌shwaane

E theilwe godimo ga nonwane ya Aesop

“Moya wa Leboa le Let ̌sat ̌si”

12

Ka let ̌sat ̌si le lengwe la sehla sa marega, moya le let ̌sat ̌si di bile le ngangi ̌sano.

‘Ke na le maatla go feta wena,’ moya wa realo. ‘Ke na le maatla a go ka wi ̌sa mehlare ye metelele.’

‘Aowa,’ let ̌sat ̌si la realo. ‘Ke na le maatla go feta wena. Nka fi ̌sa dithokgwa kamoka.’

‘Nka bodulela malakabe nageng kamoka, go senya sengwe le sengwe se ke hlakanago le sona,’ moya wa realo.

13

Ba ngangi ̌sana go ya go ile. Ka yona nako yeo monna a t ̌swelela a apere diaparo t ̌se borutho t ̌sa marega. O be a apere jesi ye koto.

‘A re emi ̌se ka ngangi ̌sano re bone ka ditiro,’ moya wa bolelela godimo. ‘Ke mo re tlogo go bona gore wa maatla ke mang ! Yo a ka dirago gore monna yola a hlobole jesi e tlo ba mofenyi.’

‘Go lokile,’ let ̌sat ̌si la realo. ‘A go thome wena, moya.’

14

Moya wa thoma go foka, o dikologa monna a dut ̌se a sepela. Monna a thothomela ge moya o mo gogela kua le kua, a swarelela jesi ya gagwe gore e mo ̌sirelet ̌se go tonyeng.

Moya wa foka go feti ̌si ̌sa, go dira gore go be bothata go monna go sepela. Wa foka kudu mo lefase le ilego la tlala ka marole le mahlare. Wa foka kudu mo le kuane ya monna e ilego ya fefoga. Monna a konopet ̌sa dikonopi t ̌sa gagwe t ̌sa jesi kamoka.

Moya wa foka ka maatla a wona kamoka. Wa foka ka maatla mo le diswaramolora le dipanka di ilego t ̌sa fefoga. Fela se sa dira gore monna a swarelele jesi ya gagwe ka maatla.

15

Moya o be o ̌set ̌se o lapile. Wa emi ̌sa go foka.

‘Ga go ye wena, let ̌sat ̌si. Dira ka mo o ka kgonago,’ wa realo.

16

Let ̌sat ̌si la t ̌swelela ka morago ga maru. La bonegela ka boleta, la tli ̌sa mahlasedi a borutho. La ruthufat ̌sa moya le mobu wo o bego o na le t ̌shwaane. Go thothomela ga monna gwa fela, a thabela borutho bja let ̌sat ̌si mmeleng wa gagwe.

Let ̌sat ̌si la taga ganyenyane le go ruthela. Monna a bofolla thai, a konopolla jesi ya gagwe.

17

Mahlasedi a thoma go fi ̌sa.

Go se go ye kae monna a hlobola jesi.

18

Let ̌sat ̌si le moya ba homola nako ye telet ̌sana. Ba bona monna a phutha matsogo a gempe ebile a t ̌sola a lahlela jesi ya gagwe magetleng. Ba lebelela ge a topa kuane ya gagwe a t ̌swela pele ka leeto. Go se go ye kae a sobelela a se sa bonagala.

Ke gona mo moya o ilego wa bolela. ‘Let ̌sat ̌si, o ̌somile,’ moya wa realo ka lent ̌su la bodutu. ‘O mofenyi, o na le maatla go feta nna.’

‘Ke a leboga, moya,’ let ̌sat ̌si la realo. ‘Nka no ba ke le mofenyi, fela ke a tseba gore le wena o na le maatla.’

Ke ge moya o fofa godimo ga lefase le lewatle, let ̌sat ̌si lona la t ̌swela pele ka leeto la lona la go t ̌swa bohlabat ̌sat ̌si le lebile bodikela.

Thuto ya nonwane ye ke gore maatla a ka bonagala ka boleta, e sego ka kgapelet ̌so le go ̌somi ̌sa difaga.

19

3B-2 Ngangi ̌sano ya moya le let ̌sat ̌si

A. Tekahlaloganyo


1. Taodi ̌so ye e ka ga _________________.a) monna yo a bego a itshepelelab) ngangi ̌sano ya moya le let ̌sat ̌sic) maatla a magolo a moya

2. E be e le ka sehla sefe sa ngwaga? O tseba bjang?

3. Moya le let ̌sat ̌si di be di ngangi ̌sana ka eng?

4. Mofenyi wa ngangi ̌sano o _________________.a) t ̌sho ̌sit ̌se monnab) fofi ̌sit ̌se monnac) dirile gore monna a hlobole jesid) Kamoka ga t ̌seo di lego ka mo godimo.

5. O tseba bjang gore moya o be o foka ka maatla?

6. Monna o dirile eng ka jesi ge moya o foka?

7. Beakanya mafoko go t ̌swa go 1 go fihla go 4 ka tatelano ye e swanet ̌sego.

a) Moya o fokile kudu, monna a swarelela jesi ya gagwe.

b) Di fane sebaka sa go hlobodi ̌sa monna jesi.

c) Let ̌sat ̌si le hlabile monna a hlobola jesi ya gagwe.

d) Let ̌sat ̌si le moya di ngangi ̌sane ka gore ke mang wa go ba le maatla a go feta yo mongwe.

DBE Mphato wa 3

Puku ya 1: 53 ltl. 112

20

8. Mofenyi ke mang? Se se ra go reng?


DBE Mphato wa 3 Puku ya 2: mtl. 27, 29

Ngwalolla o tlat ̌se mafoko a ka mahlathi.

ka boleta tii ̌se ka maatla borutho fase

1. Tswalela lebotlelo o le __________ gore maswi a se falale.

2. Lehono go a tonya, o apare __________.

3. O bolelele __________ ge o le ka kerekeng.

4. Ge moya o foka __________, mehlare e a kobega.

5. Katsana e swanet ̌se go swarwa __________.

C. Go ngwala

DBE Mphato wa 3 Puku ya 1: ltl. 89 (tsent ̌sho ya pukut ̌sat ̌si)DBE Mphato wa 3 Puku ya 2: ltl. 74 (taelo ya boso)

Ngwala tatelano ya boso ya beke pukungt ̌sat ̌si. Ngwala let ̌sat ̌sikgwedi. T ̌sat ̌si ka t ̌sat ̌si ngwala mafoko a mabedi ka boso.

Mokibelo(let ̌sat ̌si kgwedi)

Sontaga(let ̌sat ̌si kgwedi)

Mo ̌supologo(let ̌sat ̌si kgwedi)

bjalo bjalo

21

3. Re loket ̌se go t ̌sea leeto



mabonwa, leeto la go ya kampeng, kholet ̌she, lesaka la go robala,

mokotlana wa go pepulwa, di ̌sirelet ̌sa maoto le mmopu t ̌sa kherikhete,

mogwebi ̌si


kgwebi ̌sano, Gautrain

THEKETHE

SETEMER

E

22

Let ̌sat ̌si ka let ̌sat ̌si batho ba a eta. Ba etela mafelo a a fapanego ka mehuta ye e fapanego ya dinamelwa. Batho ba eta ka difatanaga goba ditimela. Ba eta ka dipese goba dithekisi. Ba eta ka dikepe goba difofane.

A re kopaneng le batho ba ba itoki ̌set ̌sago go eta. O ka phopholet ̌sa gore ba ya kae? O ka phopholet ̌sa gore ba tlo fihla ka eng mo ba yago?

Gosasa rakgwebo o t ̌sea leeto la kgwebo. O itoki ̌set ̌sa leeto leo. O pakile digempe, disutu le dithai t ̌sa mabonwa lepokising la gagwe la diaparo, bjale o paka dipampiri t ̌sa gagwe t ̌se bohlokwa t ̌sa mo ̌somo ka mokotlaneng. Se bohlokwa ke gore o na le thekethe ya gagwe ya leeto !

‘Ke itoki ̌sedit ̌se leeto la ka. Ke rata go eta,’ a realo.

THEKETHE

23

Gosasa moithuti o t ̌sea leeto la go ya kampeng ka ge kholet ̌she e le maikhut ̌song. O itoki ̌set ̌sa leeto. O pakile diaparo t ̌sa maswanedi le t ̌sa go namela dithaba le diputsu, le lesaka la go robala, ka mokotlaneng wa go pepulwa. Se bohlokwa ke gore o na le thekethe ya gagwe ya leeto !

‘Ke thabet ̌se leeto la ka. Ke rata go eta !’ a realo.

Setemere

THEKETHE

24

Gosasa mo ̌semane wa sekolo o t ̌sea leeto la kherikhethe. O itoki ̌set ̌sa leeto. O pakile yunifomo ya gagwe ya sekolo le ditlabakelo t ̌sa papadi ka lepokisaneng la diaparo. Gona bjale o paka di ̌sirelet ̌sa maoto, mmopu, le dikgwele t ̌sa kherikhete ka mokotlaneng wa gagwe wa go rwala dilo t ̌sa dipapadi. Se bohlokwa ke gore o na le thekethe ya gagwe ya leeto !

‘Ke thabet ̌se leeto la ka. Ke rata go eta !’ a realo.

Setemere

25

Gosasa mogwebi ̌si o t ̌sea leeto la kgwebi ̌sano. O reka le go reki ̌sa dithoto Afrika Borwa ka bophara. O pakile diaparo t ̌sa gagwe le t ̌sa ngwana wa gagwe wa mo ̌semanyana. O pakile le mokotla wo mogolo wa direki ̌swa t ̌se a yago go di reki ̌sa. Se bohlokwa ke gore o na le thekethe ya gagwe ya leeto !

‘Ke ikemi ̌sedit ̌se leeto la ka. Ke rata go eta,’ a realo.

THEKETHE

26

Gosasa mokgekolo o etela morwedi le ditlogolo t ̌se tharo t ̌sa gagwe. O pakile diaparo t ̌sa gagwe le dimpho t ̌sa ba lapa. Gona bjale o paka didiri ̌swa t ̌sa go hlapa le go tlola ka mokotlaneng wa t ̌sona. Se bohlokwa ke gore o na le thekethe ya gagwe ya leeto !

‘Ke thabet ̌se leeto la ka. Ke rata go eta,’ a realo.

THEKETHE

Setem

ere

27

Bona batho ba ba etago ka Gautrain lehono ! A o a ba tseba? Ke mogwebi ̌si le ngwana wa gagwe, rakgwebo, mo ̌semane wa sekolo, moithuti le mokgekolo ! Ba ya kae?

Gautrain e kitima ka lebelo le legolo. E kitima go feta sethuthuthu, thekisi, le koloi ya mabelo.

Fela …

28

Ga e na lebelo la go swana le la sefofane !

Bona bagwera ba rena kamoka boemafofane, ba tsena sefofaneng. Re tseba gore ba eta ka eng fela ga re tsebe gore ba ya kae …

O ka phopholet ̌sa?

29

3B-3 Re loket ̌se go t ̌sea leeto

A. Tekahlaloganyo


1. Batho kamoka ba ka taodi ̌song ba fihlile bjang boemafofane?

2. Batho ba ba lego taodi ̌song ba dula porofentseng efe? O tseba bjang?

3. Amaganya dinamelwa le lefelo le swanet ̌sego.

a) ditimela c meetseng

b) difofane c nageng

c) dikepe c moyeng

4. Ke ka lebaka la eng moithuti a pakile lesaka la gagwe la go robala?

5. Mo ̌semane wa sekolo ____________________.

a) o ya go bapalela sekolo sa gagwe kherikhethe

b) o ya maikhut ̌song le bagwera ba gagwe

c) o pakolla didiri ̌swa le diaparo t ̌sa go bapala

6. Ke mang yo a etago le ngwana?

7. Ke dilo mang t ̌se re di pakago mokotlaneng wa ditlolo?

8. Ke dife t ̌se di nago le lebelo le legolo?

a) dithuthuthu le dikoloi

b) dithekhisi le dipese

c) ditimela le difofane

30


DBE Mphato wa 3 Puku ya 1: ltl. 19DBE Mphato wa 3 Puku ya 2: mtl. 21, 53, 91

Thalela ma ̌sala kamoka mofokong a a latelago.

Mokgekolo o paka mokotlana wa gagwe wa ditlolo.‘Ke thabela leeto la ka. Ke rata go eta,’ a realo.

C. Go ngwala

DBE Mphato wa 3 Puku ya 1: mtl. 93, 96

Kgetha e tee ya ditlhogotaba o ngwale ka yona.

1. O ̌set ̌se o kile wa etela? Ngwala mafoko a 6-8 o hlalo ̌se mo o ilego le gore o ile bjang. O t ̌sere nako e kaakang go ya? O ka akaret ̌sa le t ̌se dingwe.

GOBA

2. O ̌set ̌se o kile wa ̌somi ̌sa thekethe? Ngwala mafoko a 6-8 o hlalo ̌se gore e be e le ya eng, e bile bokae (bot ̌si ̌sa yo a go reket ̌sego) le gore e be e le leeto la eng.

31

4. Bo ̌sego ka polaseng



setala, forohla, lebopa, lebebet ̌sididi (aesekhereme), ̌sikinya


lapi ̌sit ̌swe, kgauswi, hlwa, ̌sirelet ̌swa

32

Ke bo ̌sego ka polaseng, ebile le ka setaleng go homot ̌se.

Mme pere e lapile ka morago ga go namelwa let ̌sat ̌si kamoka. Pe ̌sana e lapi ̌sit ̌swe ke go kitima le mmago yona. Bjalo ke nako ya go robala. Mme pere e robet ̌se kgauswi le pe ̌sana. E e forohla ka mosela wo boleta. Pe ̌sana ya ya ka boroko.

Faele ya nnete: dipere

1. Dipere ke diphoofolo t ̌sa ka polaseng le ka gae.

2. Pere ye tona ke poo. Pere ye tshadi ke peregadi. Ngwana wa pere ke pe ̌sana.

3. Dipere di re thu ̌sa ka go re gogela merwalo ye boima. Batho ba ̌somi ̌sa dipere bjalo ka dinamelwa.

33

Ke bo ̌sego ka polaseng, ebile le ka le ̌sakeng la dikgomo go homot ̌se.

Mme kgomo e lapile ka morago ga let ̌sat ̌si le letelele la go fula le go gamiwa. Namane e lapi ̌sit ̌swe ke go sepela e fula ma ̌semong let ̌sat ̌si kamoka. Bjalo ke nako ya gore di ye go robala. Mme kgomo e robet ̌se kgauswi le namane. E e forohla ka nko ya yona ye boleta. Namane ya ya ka boroko.

Faele ya nnete: dikgomo

1. Dikgomo ke diphoofolo t ̌sa ka polaseng le ka gae.

2. Kgomo ye tona ke poo. Kgomo ye tshadi ke kgomotshadi. Ngwana wa kgomo ke namane.

3. Dikgomo di re thu ̌sa ka maswi. Re ka dira t ̌shese, botoro, lebopa le lebebet ̌sididi ka lebese. Re humana nama le mekgopa go t ̌sona.

34

Ke bo ̌sego ka polaseng, ebile le ka le ̌sakeng la dipudi go homot ̌se.

Diput ̌sana t ̌se tharo di lapile ka ge di be di kitima, di bapala di fofafofa let ̌sat ̌si kamoka. Ke nako ya go robala. Mme pudi e robet ̌se kgauswi le t ̌sona e di forohla ka hlogo ka boleta. Diput ̌sana di tswalela mahlo t ̌sa ya ka boroko.

Faele ya nnete: dipudi

1. Dipudi ke diphoofolo t ̌sa ka polaseng le ka gae.

2. Pudi ye tona e bit ̌swa phooko. Pudi ye tshadi e bit ̌swa puditshadi. Ngwana wa pudi o bit ̌swa put ̌sana.

3. Dipudi di re thu ̌sa ka maswi. Re ka dira t ̌shese ka maswi a t ̌sona. Re humana le nama go t ̌swa go t ̌sona.

35

Ke bo ̌sego ka polaseng, ebile le ka le ̌sakeng la dikolobe go homot ̌se.

Dikolobjana di lapile ka morago ga let ̌sat ̌si le letelele la go raloka marageng. T ̌se nne t ̌sa t ̌sona di robet ̌se kgauswi ga mme kolobe ebile di ile ka boroko. Ya bohlano e sa nyaka go bapala. Mme kolobe e lla gabotsana gore ngwana wa yona wa go se kwe a robale. Ke nako ya go robala.

Faele ya nnete: dikolobe

1. Dikolobe ke diphoofolo t ̌sa ka polaseng le ka gae.

2. Go na le kolobetona le kolobetshadi. Ngwana wa kolobe o bit ̌swa kolobjana.

3. Re humana nama go t ̌sona.

36

Ke bo ̌sego ka polaseng, ebile le ka le ̌sakeng la dinku go homot ̌se.

Dikwanyana t ̌se pedi di lapi ̌sit ̌swe ke go hlwa di fofafofa ka ma ̌semong. Di robet ̌se bjanyeng kgauswi le mme nku go humana borutho go t ̌swa mmeleng le wulong ya mmago t ̌sona. Go se go ye kae di tlo ya ka boroko.

Faele ya nnete: dinku

1. Dinku ke diphoofolo t ̌sa ka polaseng le ka gae.

2. Nku ye tona e bit ̌swa kgapa. Nku ye tshadi e bit ̌swa nkutshadi. Ngwana wa nku o bit ̌swa kwana.

3. Dinku di re thu ̌sa ka wulo. Wulo re e diri ̌set ̌sa go loga dikobo, dijesi le dikhafo. Re humana le nama go t ̌sona.

37

Ke bo ̌sego ka polaseng, ebile le ka dikgogong go homot ̌se.

Dikgogo di lapile ka morago ga let ̌sat ̌si le letelele di fata maroleng go nyaka dijo. Mme kgogo e robet ̌se fase, e kgoma matsuanyana ka mafofa. Matsuanyana a mararo a ile ka boroko, fela le letee le kgopela go ka opelelwa gore le robale.

‘Koo, koo, kokoko,’ go opela mme kgogo.

Faele ya nnete: dikgogo

1. Dikgogo ke dinonyana t ̌sa ka polaseng le ka gae.

2. Kgogo ye tona e bit ̌swa mokoko. Kgogo ye tshadi e bit ̌swa sethole (kgogotshadi). Ngwana wa kgogo o bit ̌swa letsuanyana.

3. Dikgogo di re thu ̌sa ka mae le nama.

38

Ke bo ̌sego ka polaseng. Fela mohlareng wo mogolo ga se gwa homolwa.

Maribi ̌si a manyenyane a robet ̌se let ̌sat ̌si kamoka. Bjalo ke nako ya go tsoga !

Mme leribi ̌si le a ̌sikinya ka molomo. Maribi ̌si a manyenyane a bula mahlo a sa swerwe ke boroko, a edimola le go ingwaya.

‘Hoo-hoo-hoo,’ a a lla, ge mme leribi ̌si a fofa go ya go ba nyakela dijo.

A tlo mo leta bo ̌sego kamoka.

Faele ya nnete: maribi ̌si

1. Maribi ̌si ke dinonyana t ̌sa naga. Ke dinonyana t ̌sa batsomi, di ja nama.

2. Maribi ̌si a tsoma bo ̌sego.

3. Maribi ̌si a re thu ̌sa ka go ja magotlo le dipeba.

4. Bjalo ka diphoofolo t ̌se dingwe t ̌sa naga, a swanet ̌se go ̌sirelet ̌swa.

39

3B-4 Bo ̌sego ka polaseng

A. Tekahlaloganyo


1. Taodi ̌so ye e ka ga eng?

a) diphoofolo t ̌sa nageng

b) diphoofolo t ̌sa ka polaseng

c) diphoofolo t ̌sa go phela di robet ̌se

2. Ke phoofolo efe ye e namelwago? Ngwalolla lefoko le le re bot ̌sago seo.

3. Ke phoofolo efe ka taodi ̌song, yeo e bego le bana ba bant ̌si?

4. Bont ̌sha ka sefapano X lepokisana la go ba le karabo ya nnete.

Dinku di re fa ___________.

a) maswi

b) mae

c) wulo

d) Kamoka ga t ̌seo di lego ka mo godimo.

5. Dipudi di robala kae?

6. Ke diphoofolo dife ka kanegelong t ̌se e sego t ̌sa ka polaseng go ya ka taodi ̌so?

7. Ke ka lebaka la eng re swanetse go ̌sirelet ̌sa maribi ̌si? A re thu ̌sa bjang?

40


DBE Mphato wa 3 Puku ya 1: mtl. 46, 59, 76, 84, 114, 118, 130DBE Mphato wa 3 Puku ya 2: mtl. 28, 76

1. Ngwalolla lefoko le le latelago ka lefitile. Thoma lefoko le ka Maabane …

Lehono dikwana di a fofafofa, mola nkutshadi e fula bjang.

2. Ngwalolla lefoko le le latelago ka lebjale. Thoma lefoko le ka Lehono …

Maabane namane e bapet ̌se ka t ̌shemong, mola molemi a gamile kgomo.

C. Go ngwala

DBE Mphato wa 3 Puku ya 1: mtl. 11, 28DBE Mphato wa 3 Puku ya 2: mtl. 71, 79

Thala o be o tlat ̌se tafola ye ka pukung ya gago ka ga diphoofolo t ̌se tshela t ̌se fapanego t ̌sa ka polaseng. Diri ̌sa dihlogo t ̌se di latelago.

Leina la phoofolo

Leina la ngwana

Phoofolo e re thu ̌sa bjang

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Uthotho lweencwadana zebanga loMgangatho osisiSeko

Ipapashwe 2014 ngabakwa-Molteno Institute for Language and Literacy

Ixhaswe yi-Zenex Foundation

Ibanga lesi-3 Incwadana 1A n Umhleli wothotho: Jenny Katzn Abaqambi bamabali: Mirna Lawrence noJenny Katzn Imibuzo emva kokufunda nemisebenzi: Jenny Katzn Incutshe kulwimi isiXhosa: Nolitha Bikitshan Umhleli wolwimi isiXhosa: N. Gxowa-Dlayedwa, University of

the Western Cape, Linguistics Departmentn Abazekelisi: Rob Owen - 1. Iyandilibazisa le kawusi, 2. Kutheni na enje?

Sandy Lightley - 3. Iqhekeza lokugqibela, 4. Limdaka eli gumbi!n Uyilo nongqaleko: Resolution noihwhiteDesign

© 2014 Molteno Institute for Language and Literacy

ISBN 978-77580-237-2

IBANGA lesi-3

Incwadana 1A

Isiqulatho

1. Iyandilibazisa le kawusi ................................... 1

2. Kutheni na enje? ............................................... 11

3. Iqhekeza lokugqibela ....................................... 21

4. Limdaka eli gumbi! ........................................... 31

Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives (CC BY-NC-ND) 4.0 International Licence

Disclaimer: You are free to download and share this work as long as you attribute the Molteno Institute for Language and Literacy, but you may not change this work in any way or use it commercially.

Xhosa 1A.indd 4-5 2015/10/19 12:35 PM

Puku 3B Puku 3B

MPHATO 3 SEPEDIISBN: 978-1-77580-251-8

MPHATO 3

1. Aa, Morena Kgabo! 2. Ngangišano ya moya le letšatši

4. Bošego ka polaseng3. Re loketše go tšea leeto

PUKU 1A PUKU 1B

1. Lesokisi le le timetšego2. Selai sa mafelelo sa kuku3. O tlo dira eng gape?4. Seswantšho sa dibopego

1. Tate moledi wa Nana2. Go neela go botse3. Sedikologi4. Sephiri

PUKU 2A PUKU 2B

1. Re hloka thušo hle!2. Yoo! Palesa ga a boe!3. Kherotse ye kgolo la go šiiša4. Khuta ke go humane

1. Go hlakahlakane!2. Ke leotwana la mang le?3. Ke mang yo a thubilego lefasetere?4. A re pakeng le makgolo

PUKU 3A PUKU 3B

1. Ke mang yo a dulago mo?2. Sopo ya maswika3. Theeletša mmino4. Dineo o ya go reka

1. Aa, Morena Kgabo!2. Ngangišano ya moya le letšatši3. Re loketše go tšea leeto4. Bošego ka polaseng

PUKU 4A PUKU 4B

1. Tšhošane le tšie2. O amogetšwe toropong ya gešu3. Mmutla le khudu4. Diphoofolo tša batsomi

1. Ditumo tše tharo2. Le ke leino la mang?3. Tau le legotlo4. Afrika Borwa ya rena

(le Puku ya Dikarabo tša Malebela)

THEKETHE

SETEMEREDipuku tša go bala kgatong ye di na le matlakala a mantši, dingwalo tše ntši letlakaleng, mafoko a matelele, mehuta ye e fapanego ya mafoko, polelo ya semmušo ya tlhalošo le tlotlontšu ye

e humilego. Go bala go a itiragalela, boikgafo bo lebišwa kwešišong go tloga tebelelong ya mantšu fela ka ge bana ba bala ka go ikemela. Dipuku tše di tliša monyetla

wa go bala ka dihlopha, ka bobedi le wa tlhatlho goba wa go ikemela.

SEPEDI

Dipuku tša go bala tša Mphato 3 tše di hlophilwego tša Vula Bula di fa barutwana monyetla wa go ithuta go bala ka thelelo ba sa le ba banyenyane. Kgato ye nngwe le ye nngwe e na le dikanegelo tše nne tše di fapanego, tše di akaretšago dingwalo tša mannete. Kanegelo ye nngwe le ye nngwe e latela lenaneo

la tlotlontšu le lenaneo la “mantšu a a lego bothata go bala” ao barutwana ba swanetšego go kgona go a bala. Kanegelo ye nngwe le ye nngwe e latelwa ke dipotšišo tša tekahlaloganyo, le mešomo ya

polelo le ya go ngwala tše di kgokagantšwego le CAPS le Dipukumešomo tša Mphato 3 tša DBE.

Dipuku tše pedi di swanetše go fetšwa ka kotara – Kotara 1: Puku 1A le 1B, Kotara 2: Puku 2A le 2B, Kotara 3: Puku 3A le 3B, Kotara 4: Puku 4A le 4B.

Dipuku ka bobedi (A le B) di kgatong e tee ga go na taba gore ke efe ye e balwago pele.

Sepedi-3B.indd 2-3 2015/10/19 1:48 PM

Documents

1502 Vula Bula Gr3 Sepedi 3B