"100. YILINDA İMAM HATİP LİSELERİ" '

ULUSLARARASI SEMPOZYUMU

-BİLDİRİLER-23-24 KASIM 2013 - İstanbul

Editörler

Recep Kaymakcan, Nuri Tınaz, Z. Şeyma Albn,

Mahmut Zengin, Ahmet Yasin Okudan, Hulusi Yiğit

Değerler Eğitimi Merkezi

©Eserin Her Türlü Basım Hakkı Anlaşmalı Olarak Ensar Neşriyat' a Aittir.

Dem Yayınlan Ensar Neşriyat Tıc. A.Ş. Organizasyonudur.

ISBN : 978-605-4036-64-6

KitabınAdı

100. YILINDA İMAM HATİP LiSELERİ SEMP02YUMU

Editörler Recep Kaymakcan, Nuri Tınaz, Z. Şeyma Altın,

Mahmut Zengin, Ahmet Yasin Okudan, Hulusi Yiğit

Yayın Koordinatörü Hulusi Yiğit

Redaksiyon Ayşe Nuran Cansız

Derya Dinal Esma Bakır HalukDoğan

Elyesa Koytak MineArslan İbrahim Dalar

Çeviri & Tashih Ali Murat Yel

Mehmet Ali Doğan

Kapak & Sayfa Tasannu Nuray Yüksel

Çeviri ' Ali Murat Yel

Baskı-Cilt

Pasifik Ofset 0212 412 17 00

1. Basım· Eylül2015

İletişim Oruç Reis Mah. Giyimkent Sitesi 12.Sok. No:40-42

Esenler / İSTANBUL Tel: (0212) 491 19 03 - 04 Faks: 0(212) 438 42 04 www.ensamesriyat.com.tr e-mail: ensar@ensamesriyat.com.tr

o

İSTANBUL İLİ ÖRNEGİNDE İMAM-HATİP OKULLARlNDA OKUL İKLİMİ

Giilüşan Göcen *

Zeı;nep Kaya**

Giriş

Toplumsal gereksinimlerin karşılanması, toplumsal sorunların çözül­mesi zorunluluğu, insanı diğer toplum üyeleri ile işbirliği yapmaya, birlikte çalışmaya zorlamaktadır. Bu zorlamanın doğal sonucu olarak da toplumda örgütler ortaya çıkmaktadır (Karacaoğlu, 2008:1). Geniş anlamıyla örgüt; belirli amaçlar doğrultusunda kişilerin çabalarının eş güdümlendiği bir yö­netim işlevi; amaç, insan, teknoloji boyutlarının etkileştiği bir sistem; kişili­ğini belirleyen ve kendine özgü bir kültürü olan; işleri, mevkileri, çalışanları ve aralarındaki yetki ve iletişim ilişkilerini gösteren bir yapıdır (Güçlü, 2003: 147). Bireyin davranışlarının örgütün işleyişini etkilediği bilinmektedir. Bu etkileşim süreci içerisinde değişik tutum, davranış ve kişilik yapılarıila sahip bireylerin oluşturduğu ve o örgüte özgü bir hava oluşur. Bu hava bireylerin davranışlarını, algılama biçiıniı;ı.e göre, olumlu ya da· olumsuz olarak etki­leyebilir. Örgütte oluşan bu hava "örgüt iklimi" olarak tanımlanmaktadır (Karacaoğlu, 2008).

Özellikle 1960'lı yıllardan itibaren eğitim kuramcıları, yönetim bilimci­ler, davranış bilimciler ve uygulamacılar arasında oldukça ilgi görmeye baş­lamış bir araştırma konusu olan örgüt ikliminin tanımı, boyutları ve örgütün ürününe etkisi ko.nularında pek çok araştırma ve yayın bulunmaktadır. An-

. "Yard. Doç. Dr., İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Din Psikolojisi. e-mail: gulusangocen@gmail.com ··or., Kazım Karabekir İ.H.L Meslek Dersleri Öğretmeni. e-mail: zeynepoevzatoglu@gmail.com

618 100. Yılmda İmam Hatip Liseleri

cak örgüt iklimi, bu araşb.rma ve yayınlarda çok tartrşılan fakat az anlaşılan konulardan biridir. Bu yapı içerisinde, örgüt iklimi eğitim kurumları içerisin­de dönüşerek "okul iklimi" özel alanını oluşturmaktadır (Doğan, 2012: 57).

Bu çalışmanın amaa, genel olarak örgüt iklimi başlığı altında ele alı­nan okulun genel atmosferini tanımlamada kullanılan okul iklimi ile imam hatip okullarının çalışma ortamını tasvir etmektir. Bu maksatla, hem öğ­retmen-öğretmen ilişkisi hem öğretmen-yönetici ilişkisi iki boyutlu olarak ele alınacaktır. İmam hatip okullarındaki öğretmenierin kendi aralarındaki sosyal etkileşimi, okul ile ilgili görevleri yerine getirme sorumluluğunu ve okul yöneticileriı) kendilerine karşı tutumunu, okul iklimi bağlamında orta­ya çıkarmak bu çalışmanın amaçlarından biridir. Diğer taraftan, imam hatip okul yöneticilerinin kurumu yönetirken öğretmeniere karşı tutumlarını, ki­şilerarası, örgütsel ve eğitimsel olarak kurdukları işbirliğini tespit etmek de amaçlanmaktadır. Ayrıca, literatürde imam hatip okullarındaki okul iklimi üzerine yapılmış herhangi bir çalışmanın bulunmaması da çalışmanın öne­mini bir kat daha artırmaktadır.

Okul İklimi Nedir?

Her bireyin bir kişiliği olduğu gibi her okulun da kendine özgü bir kişi- ·

liği yani bir iklimi vardır. Okul iklimi, çalışanların davranışlarını etkileyen, okuldaki psikolojik ortarnı yansıtan ve bir okulu diğer okullardan ayırt eden iç özellikler bütünüdür (Şentürk & Sağnak, 2012: 31). Okul iklimi, okul sis­

temi içerisindeki bireylerin tutumları, duyguları ve davranışlarıyla ilişkili, faktörlerden meydana gelir. Bir okulu diğerinden ayıran ve okulun her bir üyesinin davranışını etkileyen okul içi çevreyle ilgili nitelikler okulun iklimi­dir. Okul iklimi, öğrenciler, öğretmenler ve yöneticiler arasında etkileşimin

biçimini belirleyen ve yazılı olmayan inançlar, değerler ve tutumları kapsar (Çalık ve diğer, 2011:77).

Okuldaki bireylerin ilişkileri, kültürleri ve etkileşimleri okulun iklimi­

ni kendine özgü kılar. Bu durum nelerin değerli olduğunu, nelerin değer­siz bulunduğunu ya da okulda nasıl hareket edileceğinin genel çerçevesini oluşturur. Bunun sonucunda personel arasında ortak algılanan bazı değerler

oluşur. Sonuçta o okulda çalışanlar tarafından algılanan "okul iklimi" oluşur (Karacaoğlu, 2008: 14).

Okul iklimi; okuldaki bireylerin tutum, duygu ve davranışlarından olu­şur. Welsh' e göre okul iklimi; yazılı olmayan inanç, değer ve tutumlardan

100. Yılında İmam Hatip Liseleri 619

oluşur ve bunlar öğrenci-öğretmen ve yöneticiler arasındaki etkileşim tarzı­ro belirler (akt. Karacaoğlu, 2008: 15) Okul iklimi, okuldaki tüm insanların, okulun çalışma ortamı hakkında paylaştıkları algılarına işaret eden bir te­

rimdir. Örgütsel iklim, bireylerin kendi günlük çalışma çevresi hakl<ında sa­hip olduklan algılarının bir ortalaması olarak da tanımlarur. Bireylerin görev yaptıkları örgütlerini algılama biçimleri, onların örgütteki davranış biçimle­

rini ve performanslarını etkileyen önemli bir etken~ (Çalık & Kurt, 2010: 3).

Öğrenciler, öğretmenler ve yöneticiler arasında istendik davranışlara ilişkin normların belirlenmesine yardım eden okul iklimi, okuldaki tüm ak­törler arasındaki kabul edilebilir davranış parametrelerini düzenler ve okul güvenliği için bireysel ve kurumsal sorumluluklan belirler (Çalık ve diğer, 2011: 79). '

Okullardaki ikiimin oluşturulmasında temel görev okul müdürlerine düşmektedir. Okul müdürü etkili bir okul kültürü ve örgüt iklimi oluştu­

rarak öğretmenierin iş doyumunu ve motivasyonunu artırabilir ve sağlıklı bir okul ikliminin gelişmesine katkıda bulunabilir. Bir eğitim örgütünün ik­liminqe rol oynayan en önemli iki etken öğretmen ve yöneticidir (Şentürk &

Sağnak, 2012: 31).

Qkulun sahip olduğu ikimi tanımlamak için genel olarak açık / kapalı

iklim, pozitif/ negatif iklim ya da olumlu/ olumsuz iklim tabirleri kullanıl­maktadır. Açık iklim, örgüt üyelerinin· ileri ölçüde birlik duygusuna sahip

oldukları bir örgütsel durumu belirtmektedir. Bu tür bir örgütte insan ilik­sileri istenen düzeydedir. Yöneticinin yönetim politikası, öğretmenin göre­

vini başarmasını kolaylaştı.rıcı niteliktedir. Açık iklimde çalışan eğitimeller arasında samimi ilişkiler vardır, öğretmenler bu ilişkiden doyum sağlarlar. Kapalı iklime sahip örgütlerde çalışanların iş doyumu düşüktür. Okul yöne­

timinde insan ilişkileri önem taşımaktadır. Eğitim örgütlerinde, açık ikiimin hüküm sürmesi, okulun etkililiğini artırdığı gibi öğretmenierin iş d0yumu­nu da yükseltir (Bucak, 2002). .

Kapalı bir okul ikliminde, yöneticiler ve okulun diğer unsurları arasın­daki iletişim zayıftı.r; açık olamayan kurallar ve ödül sistemi vardır; hatalı davranışlar karşısında nasıl davrarulacağına dair bir politika yoktur; öğ­

renciler, eğitimcilerin kendilerine değer vermediğini ve saygı duymadığıru düşünür; öğrenci başarılarına dair düşük bir beklenti vardır; öğrenme sü­reçlerine karşı öğrencilerin motivasyonu azdır; öğretmen ve öğrencilerin

. moralleri düşüktür; okul güvenliğine zarar veren düzensiz sınıf ortamları

620 100. Yılında İmam Hatip Liseleri

vardır. Bu olumsuz atmosf~rin uzun süreçler boyunca okula hakim olması

engellenemezse zamanla herkesin kabullendiği bir durum ortaya çıkar ki

. böyle bir aşamada okulun varlığını sürdürebilmesi oldukça güçleşecektir (Doğan, 2012: 59).

Okul /Örgüt İkliminin Ölçülmesi

İklim kavramı genellikle okulda ve sınıfta yaşam kalitesi olgusunu ta­

rumlamak için kullanılır. Bir okulun ikliminden söz edilirken ortam, atmos­

fer, nitelik ya da hava gibi kavramların da kullamldığı görülür. Bu nedenle,

okul ikliminin nasıl tanımlanması ve ölçülmesi gerektiği konusunda farklı

görüşler söz konusudur. Okul iklimi, okul çalışanları tarafından algılanan, onların davranışlarını etkileyen ve okuldaki davranıŞlara ilişkin kolektif bir

algıya dayanan okul ortanınun göreli olarak tutarlı özelliğidir. Okul iklimi­nin tanımlanmasına ve ölçülmesine ilişkin ilk çalışmalarda, öğretmen-öğret­men ve öğretmen-yönetici etkileşiminin önemli boyutlarının belirlenmesi

şeklinde bir yaklaşım benimsenmiştir {Özdemir ve diğer, 2010: 214).

Örgüt içindeki kişi ve grupların ilişkilerinin bir ürünü ve okuldaki ilişki­lerin kalitesi olarak tanımlanan okul iklimi, kişiler arası, örgütsel ve öğretim­

sel boyutları içine alan çok-boyutlu bir kavramdır. Okul iklimini araştıran ·

bazı araştırmacılar öğretmenierin ilişkileri ve okul müdürünün liderlik stil­

leri üzerine odaklanmış bazı araştırmacılar ise okuldaki öğrencilerin ilişki­

leri üzerine odaklanmıştır (Çalık & Kurt, 2010: 2). Ancak, okullarda örgüt

ikliminin en yaygın tarunu ve ölçümü, Halpin ve Croft (1963) tarabndan il­

köğretim okullarına ilişkin olarak yapılan öncü çalışmaya dayanmaktadır.

Onların yaklaşımı, okullarda öğretmen-öğretmen ve öğretmen- yönetici ara­

sındaki etkileşimin önemli boyutlarını belirlemeye yöneliktir (akt. Özdemir

ve diğer, 2010: 214).

Halpin ve Croft (1966) Örgütsel İklim Betimleme Anketi (Organizational

Climate Description Questionnaire-OCDQ) adlı bir ölçme aracı geliştirmiş­

lerdir. Örgütsel İklim Betimleme Anketi (ÖİBA) ilköğretim okullarındaki öğ­retmenlerin birbirleriyle ve okul yöneticileriyle etkileşimlerine dayalı olarak

okul iklimini değerlendirmeye yönelik hazırlanmıştır. ÖİBA' da okul iklimi

(1) öğretmen grubu davranışları ve (2) müdür davranışları, olmak üzere iki

ayn grupta incelenmiş ve sekiz alt boyut belirlenmiştir. Bu alt boyutlar şöyle

sıralanmıştır: Öğretmen grubu davranışları: (1) çözülme, (2) en gelleme, (3)

moral, (4) samirniyet Yönetici davranışları: (S) yüksekten bakma, (6) yakın

100. Yılında İmam Hatip Liseleri 621

kontrol, (7) kendini işe verme, (8) anlayış .gösterme. Araştırmada saptanan örgütsel iklim tipleri ise şöyle isimlendirilmiştir: (1) açık, (2) bağımsız, (3)

. k~ntrollü, (4) sa.rnlıni., (5) babacan, (6) kapalı. Böylece ölçekte, okul müdürü ve öğrebnenlerin davranışları, açık iklimden kapalıya doğru gide~ bir yapı­da değerlendirilmiştir. Açık iklimde öğrebnen ve okul m-qdürünün ilişkileri destekleyici, samimi, ilgili iken kapalı iklimde samimiyetsizlik, oyun oyna­ma ve ilgisiz davranış ile karakterize edilmiştir (Çalık & Kurt, 2010: 3). Hal-

o pin ve Croft 'un (1966) gösterdiği, dördü öğretmen, dördü yönetici olmak üzere oluşturulan sekiz alt boyut kısaca şöyle açıklanabilir.

~

ı. öğretmen Grubunun Davranış Özellikleri:

Çözülme: Öğrebnenlerin birlikte bulunmama eğiliınleri, işle ilgili birbir­leriyle birleşip grup oluşturmama durumlarıdır. Kısacası bu boyut, öğret­menierin göreve yönelik davranışları üzerine odaklaşırlar.

Engellenme: Öğretrnenlerde, yöneticilerin kendilerine gereksiz meşgul edici görevler vermek amacıyla engellendikleri ya da işleri kolaylaştıracak yerde zorlaştırdıkları kanısının oluşmasıdır.

Moral: Öğretmenierin sosyal gereksinimlerinin karşılanması ve aynı za­manda işlerinden hoşlanmaları durumudur.

Samimiyet: Öğretmenlerin, birbirleriyle olan arkadaşça sosyal ilişkiler sonucu aldıkları hazza ilişkindir. Görevlerin yerine getirme ile pek bağlantısı

olmayan sosyal gereksinmeler le ilgili doyumu tanımlar.

2.Yönetici Davranışının Özellikleri:

Yüksekten Bakma: Yöneticilerin, yönebneliğin gerektirdiği ilkeler ve ku­rallar doğrultusunda informal ve yüz yüze ilişkilerden daha çok, son derece formal davranış biçimidir. Yöneticilerle, yönetilenler arasında belli bir psiko­lojik uzaklığı simgeler.

Yakından Kontrol: Yöneticilerin yakın denetim ve empoze edici davranış biçimidir. Pek çok emir veren ve bir işçi başı rolünü oynayan, tek yÖnlü ile­tişim ifade eden öğrebnenlerden gelecek tepki ve geribildirime dayalı olma­yan bir denetim biçimidir.

İşe Dönüklük: Örgütü dinamik qir duruma getirme çabalarını niteleyen yönetici davranışını gösterir. İşe dönüklük davranışı, yakın denetimle değil, yöneticilerin kendi örnek davranışlan ile öğretmenleri güdülerne davranışıdır.

Anlayış Gösterme: Öğretmeniere "insanca" davranma eğiliminde olan yönetici davranışlarını niteler. İnsan ve insan ilişkileri için daha fazla bir iş-

· ler yapmaya çalışan bir yönetici davranışını gösterir (Karacaoğlu, 2008: 6-7).

622 100. Yılında İmam Hatip Liseleri

Araşhrmanın Amaçlan ve Hipotezleri

Bu araştırma için İstanbul ili örneğinden yola çıkarak, imam hatip okullarındaki okul ikli.mirıi tespit etmek ve okul iklimi algısının öğretmen ve okul yöneticilerinin bakış açısına göre değişip değişınediği belirlenrnek istenmektedir. Özellikle bu okullardaki çalışma ortannnın bilinmesi, öğret­menler ve okul yöneticileri arasındaki ilişkiler hakkında fikir sahibi olma­mıza imkan taruyacaktır. Bundan dolayı araştırmada "imam hatip okullarında çalışan öğretmen ve idarecilerin okul iklimine yönelik algıları nedir?" sorusu empi­rik veriler ışığında cevaplandınlmak istenmektedir. Aynca bu okul çalışan­larının okul iklimi algısına etki eden faktörleri tespit etmek üzere sorulara da cevap aranmaktadır:

• Örneklemin genel okul ikli.minin yaru sıra alt boyutlar düzeyinde eğili­mi nasıldır? Okul iklimi algısında içerisinde hangi özellikler 1 boyutlar öne çıkmaktadır? Okul iklimi algısı ile alt boyutları arasında nasıl bir ilişki vardır?

• Yaş, cinsiyet, mesleki kıdem ve okulda bulunan görev gibi demografik özellikler okul iklimi algısı üzerinde farklılaşma oluşturmakta mıdır?

Hangi değişkenler arasında ne düzeyde farklılaşma mevcuttur?

Metot

Örneklem ve Olgusal Durum

İstanbul'un farklı ilçelerinden üst, orta ve alt kesimi temsil eden kesim­lerde bulunan imam hatip okullarında kartopu yöntemiyle uygulanmıştır.

Araştırmanın örnekiemi %55'i (148 kişi) erkek, % 45'i (123 kişi) ise kadın olmak üzere 2013 yılı İstanbul ilinde yaşayan ve imam hatip okullarında çalışan% 33'ü (89 kişi) idareci,% 25'i (66 kişi) meslek dersleri öğretmeni% 42,1'i (114 kişi) ise branş öğretmeni olup toplam 271 kişiden oluşmaktadır. Katılımcıların %73.1'i (198 kişi) evli, %30'u (73 kişi) bekar olup, yaş aralığı 21-62 arasında değişirken, yaş ortalaması ise 38' dir. Ankete katılan öğretmen ve idarecilerin %78.6'ı (213 kişi) lisans eğitimi alanlar, % 21.4'i (58 kişi) lisan­süstü eğitim almış olanlardan oluşmaktadır. Mesleki kıdemlerine bakıldı­ğında ise %37.6'sı (102 kişi) 1-10 yıl,% 38'ı (103 kişi) 10-20 yıl, %24'ü (65 kişi) 21 yıl ve üzeri üstü mesleki yıla sahiptir. Katılımcıların cevaplamalarında objektif olmalarını sağlamak, okul ile ilgili dış değerlendirmelere mahal ver-

100. Yılında İmam Hatip Liseleri 623

meyecek şekilde samimi cevaplar vermeleri amacıyla doğrudan okul isimle­rini yazmalan istenmemiştir.

Veri Toplama Araçlan

Okul İklimi Belirleme Ölçeği (Organizational Climate De5cription Question­naire, OCDQ): Öğretmenierin okul iklimi algılanru belirlernek için Halpin ve Croft tarafından geliştirilen bir ölçektir. Ölçek, Peker (1978) tarafından orta dereceli okullarda görevli öğretmenierin ve yöneticilerin çalıştıkları okulla­rın örgütsel i.k1.i.mirl.i saptamak amacıyla hazırlanan doktora tezi çalışmasın­da ve Paknadel (1988) tarafından ilkokullarda görevli müdür ve öğretmen­Ierin iş doyumu arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyJa yapılan araştırma çerçevesinde iki kez Türkçe'ye uyarlarmuştır (Akt. Da~lı, 1996' dan Akt. Ka­racaoğlu, 2008: 86). Ölçeğin güveniililiğinin bir ölçütü olarak kabul edilen ölçeğin toplam Cronbach Alpha iç tutarlık katsayısı, (.86), yönetici davranışı boyutlan için (.87), öğretmen grubu davranışı boyutları için ise (.66) olarak bulunmuştur. Bu çalışmada ise ölçeğin Cronbach Alpha iç tutarlık katsayısı, (.77) olarak tespit edilmiştir.

OCDQ altmış dört sorudan oluşan, dördü öğretmen grubu ve dördü de yönetici davranışlarını ölçen Likert tipi bir ölçektir. İlk 33 soru öğretmen gru­bu davranışlarını ve sonraki sorular ise yönetici davranışlarını içermektedir. Örgütsel iklim boyutları Öğretmen Giubu Davranışlan için; Çözülme, En­gellenme, Moral ve Sarnimiyet; Yönetici Davranışları içinse Yüksekten Bak­ma, Yakından Kontrol, İşe Dönüklük Ve Anlayış Gösterme olmak üzere sekiz alt boyuttan oluşmaktadır (Peker, 1993:28).

Verilerin Toplanması ve İstatistiksel Analizi

Araştırma örnekiemi İstanbul merkezli olup, altısı Avrupa üçü :Anado­lu yakasında olmak üzere toplam dokuz ayrı imam haip okulunda kartopu yöntemiyle uygulannuştır. OkÜJ.J.arın adları anketin doldurulmasında yanlı­

lık oluşturmamak amacıyla sorulmamış ve analizlerde hesaba katılmarnıştır. Her yaş, cinsiyet, eğitim, sosyo-ekonomik düzey ve statüden imam hatip okullarında çalışan öğretmen ve idarecilerin katılımının sağlanmasına özel­likle özen gösterilmiştir.

624 100. Yılında İmam Hatip Liseleri

· Bulgu ve Yorumlar

Cinsiyet ile Okul İJ4iıni Algısı

İmam Hatip okullanndaki okul iklimi algısı üzerinde etkili olan faktör­ler içerisinde cinsiyetın etkisini tespit etmek üzere "kadınların mı yoksa er­

keklerin mi okul iklimi algıyla ilgili ortalaması daha yüksektir?"sorusuna t-testi ile cevap aranmış tır. Tablo 1' de verilen bulgulara göre, okul iklimi algısın­da cinsiyetın farklılık oluşturduğu görülmektedir. Buna göre erkekler (X= 150,39) ile kadınlar (X= 144,42) arasında erkekler (t= 2,378, p< .019), "çözül- ·

me" alt boyutunda kadınlar (X= 16,05) ile erkekler (X = 15,47) arasında ka­

dınlar (t = -1,903, p< .058), "Engellenme" de ise erkekler (X= 13,00) kadınlara

(X= 11,97) göre anlamlı bir fark oluşturmuştur (t = -2,758, p< .OS). "Moral"

boyutunda erkekler (X= 28,33) kadınlara (X = 26,36) göre fark oluşturmuş­tur (t= 2,817, p< .004). Yönetici davraruşları alt boyutlarından "İşedönüklük" boyutunda erkekler (X= 17,02) kadınlara (X= 15,96) göre (t = 1,997, p< .047);

"Anlayış Gösterme"de de erkekler (X= 17,28) kadınlara (X= 15,19) göre fark oluşturmuştur (t = -1,901, p< .51).

Yaş ve Okul İklimi Algısı

Okul iklimi algısıyla ilgili bulgularına bakıldığında yaşın önemli bir fak­tör olduğu görülmektedir. Bu araştırmada da genel olarak okul ikliminin yaşla birlikte artıp artmayacağını tespit etmek üzere açık uçlu olarak sorulan yaş, sürekli bir değişken olarak ele alıruruş ve okul iklimi algısı ve alt boyut­larıyla arasındaki ilişki korelasyon analizi ile incelenmiştir.

100. Yılında İmam Hatip Liseleri 625

Yaş ve Okul iklimi Algısı

Elde edilen bulgulara göre yaşla okul iklimi arasında istatistiki açıdan anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir (r= ,030, p > .Ol). Tablo 2'ye bakıldığın­da yaşla okul iklimi algısı alt boyutlarından en yüksek ilişki gösteren ama boyutun çok güçlü olmayan ve negatif yönde ilişki gosteren "Çözülme" (r= ,-173, p< .Ol) alt boyutu olduğu görülmektedir. Buna göre yaş ile çözülme arasında bir ters bir ilişki vardır buna göre yaş büyüdükçe okul ortamın­da çalışan insanların birbirinden kopuk iş gördükleri algısı azalmakta, yaş küçüldükçe bu algı artmaktadır. Bunu takiben ikinci çok güçlü olmayan fa­kat pozitif yönde istatistiki olarak anlamlı bir ilişki olduğu görülen "Moral"

alt boyutunda görülmektedir ki yaş artb.kça moral yani iş yapma azmi ve sevinci artmakta, yaş küçüldükçe moral çalışma ortamına dair olumlu algı düşmektedir.

Okulda Görevine Göre Okul İkiimindeki Farklılıklar

Araştırmalarda bireyin tutum ve davranışlarının üzerinde okulda bulu­nan görevin etkili bir yerdayıcı olarak görülmektedir. Araştınnamızda okul­da yönetici, branş ve meslek dersleri öğretmeni olmanın bireyin okul iklimi eğilimi ve algısına etki ettiği görülmektedir.

Okuldaki Görev ve Okul iklimi Afgısı

200

ıso

ıoo

so 15,55

o ı 2 3 4 s 6 7 8

il Yönetici fJ Meslek Öğrt . B Branş Öğrt.·

626 100. Yılında İmam Hatip Liseleri

Tablo 3' e göre okul ~ algısırun okulda bulunan göreve göre değiş­tiği görülmektedir. Bulgulara göre imam hatip okullarında görev yapan yö­neticiler (X=156.12) branş öğretmenlerine (X=145.26) ve meslek dersleri öğ­retmenlerine (X=139.00) göre daha yüksek bir okul iklimi algısına sahipken olduğu görülmektedir (F= 16,74; p< ,OOO).Okul ikliminin öğretmen davra­ruşları alt boyutlarından "Çözülme" boyutunda yöneticiler (X= 14.83) meslek dersleri ve branş öğretmeniere göre anlamlı bir farklılık-oluşturmaktadır (F=

4,180; p< ,016). "Engellenme" boyutunda yine yöneticilerin (X= 15.94) meslek dersleri öğretmenleri (X= 13.56) ve branş öğretmenlerine (X= 12.11) göre farklılık oluşturduğu görülmektedir (F= 7,345; p< ,001). "Moral" alt boyu­tunda da yöneticilerin (X= 29.31) meslek dersleri öğretmenleri (X= 26.09)

branş öğretmenlerine (X= 26.74) göre farklılık oluşturduğu görülmektedir (F= 7,273; p< ,001).

Yönetici davranışları alt boyutlarına bakıldığında "Yakından Kontrol" bo­yutunda da yöneticilerin (X= 25.27) meslek dersleri öğretmenleri (X= 14.85)

branş öğretmenlerine (X= 22.18) göre istatistiki açıdan anlamlı farklılıklar olduğu görülmektedir (F= 16.542; p < ,000). "İşedönüklük" ve" AnlatJıŞ göster­me" alt boyutlarında da yöneticilerin (X=18.53) okul iklimi algısırun meslek dersleri öğretmenlerine (X=14.85) ve branş öğretmenlerine (X=15.97) göre · farklılık oluşturduğu görülmektedir (F= 16,682; p< ,000).

Mesleki Kıdeme Göre Okul İkiimindeki Farklılıklar

Okulda mesleği ile daha fazla tecrübeye sahip öğretmen ve yöneticile­rin çalıştıkları okulun ortamına karşı algısı, mesleğinde daha az tecrübeye sahip çalışanlara karşı değişip değişmediğini anlamak üzere katılımcılarımı­zın mesleki kıdemine göre okul iklimi algısındaki farklılık olup olmadığını tespit etmek üzeret-testi yapılmıştır. Tablo 4' deki bulgulara göre mesleki kı­dem okul iklimi algısı ortalaması en yüksek grup (X=151,35), 21 yıl ve üzeri mesleki kıdeme sahip olanlardır fakat bu istatistiki açıdan anlamlı bir farklı­lık oluşturmamıştır.

'·200 ..

ıso.

" ioO

100. Yılında İmam Hatip Liseleri 627

~. . '

:-.:··, , .... , .<~-i=~~t;;~J -' : .. : ~...,....----'-'---'-.,....:..--,-~:,...:,...:.:_...::.::..~...,......;.- .::·· · ;:.·· ... 9 ıf.yıı v~ Üı~n: .

. ~ - . . . ·:;·

. . ~- : ... so . ·-.:: .- ·····

Bulgulara gör~ "Çözülme" alt boyutunda 1 ve 10 yıl arası mesleki kıde­me sahip olanlar (X=16,72), 21 yıl ve üzeri mesleki kıdeme sahip olanlara (X=l4,75) göre (F= 3,353; p< ,011) "Moral" boyutunda i~e 21 yıl ve üzeri mes­leki kıdeme sahip olanlar (X=28,91), 1 ve 10 yıl arası mesleki kıdeme sahip olanların (X=26,87) fark oluşturduğu görülmüştür (F= 3,857; p< ,005).Yöneti­

ci davranışlarından "Yakından Kontrol" alt boyutunda da 21 yıl ve üzeri mes­leki kıdeme sahip olanlar (X=24,56), ll ve 20 yıl arası mesleki kıdeme sahip olanlara (X=22,06), 1 ve 10 yıl arası mesleki kıdeme sahip olanlara (X=26,87)

karşı fark oluşturduğu görülmüştür (F= 3,857; p< ,005).

Okul İklimi Algısı ve Alt Boyutlarının ilişkisi

Okul iklimi algısı ve alt boyutlar:ıyla olan ilişkileri nasıldır sorusunu analiz etmek üzere korelasyon analizi yapılmış ve aralarındaki ilişki düze­

yine bakılmıştır. Tablo 6' da görüldüğü üzere, en yüksek ilişki düzeyi okul iklimi algısı ile yönetici davranışları alt boyutları Anlayış Gösterme, Yakın­dan KoııtTOl, İşedönüklük arasındadır. Okul iklimi algısıyla en güçlü ve pozi­

tif yönde istatistiki olarak anlamlı ilişki "Yakından Kontrol" alt boyutu (r= ,775, p< .Ol) iledir.

: , Okul ·,J -,042 ,110 ,590** ,457** :. İklimi .

,028 ,0775** ,0772** ,0725**

628 100. Yılında İmam Hatip Liseleri

Onu ikinci olarak Anlayış Gösterme (r= ,725, p< .01 ), ve üçüncü olarak İşe­dönüklük (r= ,772, p< .Ol) "iledir. Dördüncü olarak öğretmen davranış bo-

. yutlanndan "Moral" alt boyutu (r= ,590, p< .01) ve beşinci olarak "Samimi­

yet" alt boyutu (r= ,457, p:< .Ol) takip etmektedir. "Engellenme", "Yüksekten Bakma" ve "çözülme" boyutları ile okul iklimi arasında ise herhangi bir ilişki tespit edilememiştir.

Sonuç

Okul kendine has havası ve yapısı olan sosyal bir sistemdir. Okul ik­limi, öğretmenierin çalıştıkları ortama ilişkin algılarını belirten eğitim için oldukça önemli bir kavramdır, okulun kişiliğidir. Genel olarak araştırmaya katılan imam hatip okullardaki şu an mevcut havaya bakıldığında okul ikli­mi algısının üzerinde Anlayış Gösterme, Yakından Kontrol, İşedönüklük, Moral ve Samirniyet alt boyutlarının öne çıktığlru. görüyoruz. ·

Cinsiyetİn ve yaşın okul iklimi algısını değiştirdiği görülmüştür. İmam hatip okullannda çalışan erkeklerin kadınlara göre daha iyimser bir okul iklimi algısına sahip olduğu söylenebilinir. Buna göre kadınların okullarda­ki bireyselleşmeden, angarya gördüğü evrak işlerden şikayet ettikleri, okul çalışanlarının yeterince okulu yansıtacak çalışmalar yapmadığını, yönetici davranışlarıyla ilgili olarak da daha fazla öncü ve enerjik olmasını ve insani ilişkilerini daha iyi bir şekilde yürütmesini beklediklerini söylemek müm­kündür.

Yine ilginç bir sonuç olarak ölçekte "otoriter" olumsuz bir yönetici dav­ranışı olarak görülen yakından kontrol bizim kültürüroüzde "düzen sağla­ma" anlamına büründüğü ve bu sebeple okul ikiimin algılanmasına olumlu katkı sunduğu görülmektedir.

Okul ikliminin olumlu algılanmasını artıran boyutların yönetici davra­nışlarını ilk üçe çıkarması da burada özellikle yönetici ve çalışanlar ilişkisine yönelmemizi sağlamaktadır. İmam hatip çalışanları hatta yöneticileri de yö­neticilerin insani ilişkiler konusunda duyarlı olmanın, çalışanlarıyla hemhal olmasının ve bir lider olarak önü çekmesinin okul iklimi algısını artıracağı konusunda hemfi.kirdirler. Okul çalışanlarının gayretli ve profesyonel çalış­maları o ortamın değerini yükseltmekte, bir kurum olarak insanların çalış­tıkları kuruma bağlılık ve saygılarını artırmaktadır.

İnsan ilişkilerinin yoğun olarak yaşandığı örgütler olan okullarda, okul yöneticilerinden, insan ilişkileri becerilerine de sahip olmasının önemi orta­ya çıkmıştır. Etkili bir iletişim kurabilen yönetici okulda sağlıklı iklim oluş­turulmasına katkı sağlar. Okul içerisinde kurallar ya da yapılacak etkinli.kler

100. Yılında İmam Hatip Liseleri 629

öğrenciler ve öğretmenlerle birlikte belirlenir, onların istek ve düşüncelerine . yeterince dikkate alınması okullarda daha olumlu bir atmosferin oluşması açısından önemli olacaktır. Okuldaki davranış biçimlerinin daha iyi analiz edilebilmesi ve eğitim-öğretim faaliyetlerinin daha etkili şekilde yürütüle­bilmesi için okul ikliminin nasıl algılandığına ve nelerin etkilediğine yönelik çalışmaların daha çok yapılması gerekir. ·

Kaynakça o

Bucak, E. B. (2002). "Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesinde Örgüt İklimi: ~

"Yönetimde Ast Üst ilişkisi", Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, (7), 10-27.

Çalık, T., Kurt, T. (2010). Okul İklimi Ölçeğinin (OİÖ) Geliştirilmesi. Eğitim ve Bilim

Dergisi,[Education and Science}, 35, 167- 180.

Çalık, T., Kurt, T., Çalık, C. (2011). Güvenli Okulun Oluşturulmasında Okul İklimi: Ka­

vramsal Bir Çözümleme. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 1(4), 74-85.

Dağlı, A. (1996). İlköğretim Oh:ullarının Örgüt İklimi (Adana Ve Gaziantep İlleri

Örneği). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilim­

ler Enstitüsü, Ankara.

Do~an; S. (2012). Lise Öğren~ilerinin Okul İklimi Algıları,Adıyaman Üniversitesi So-

sya! Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1 0), 55-92.

Güçlü, N. (2003). Örgüt kültürü. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler

Dergisi, 6, 147-159.

Halpin, A.W., & Croft, D.B. (1963). The Or'ganizational Climate of Schoo/s. Chicago:

Midwest Administration Center.

Karacaoğlu, İ. (2008), İlköğretim okullarmda görev yapmakta olan öğretmenierin okul

iklimi algıları ile kaynaştırmaya ilişkin tutumları arasındaki ilişkinin incelen­

mesi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü, İstanbul.

Özdemir, S., Sezgin, F., Şirin, H., Karip, E. ve Erkan, S. (20 1 0), İlköğretim Okulu Öğren­

cilerinin Okul İklimine İlişkin Algılannı Yerdayan Değişkenierin İnc~lenmesi, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 38, 21.3-224

Paknadel, C. (1988), Örgütsel İklim ve İş Doyumu, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), An­kara Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Peker, Ö. (1993), Okullarda Örgütsel Havanın Çözümlenmesinde Bir Yöntem, Amme

İdaresi Dergisi, 26(4), 21-43

Şentürk, C., Sağnak, M. (2012). İlköğretim Okulu Müdürlerinin Liderlik Pavranışlan

İle Okul İklimi Arasındaki ilişki. Journal of Turkish Educational Sciences, 1 O( 1 ),

29-47.