Egillea: Augustin Zubikarai. D.N.I. 14.184.910Legerako Gordetza (Depósito Legal): BI-1403-87Konponketa: Flash Composition. BilboIrarkola: Gráficas Ibarsusi.

1. - ONDARROA ESTROPADETAN

Kantauriko uretanOndarroa'ren izenaaizetu ta goratu ebenerremulari zarrei,ezagutu genduzanenlotsa eta deduzeta erramulari barriengogoa indartuz.

GURE ASMOA

Gure asmoa, labur eta zeatz esanda, onetan mugatzen da:Ondarroan dagon lenengo estropadetako banderaren urten asi, eta beste eun urteko

estropadei buruz argitasun pixka bat emotea da.Orretarako, denporaldi ori 1865-1965 bitartea da.Urteak mugatze orrek ba dauka bere zegaiti eta azalpena.Geienbat Ondarroa ko estropadetan jokatutako urteak eta inguruak aztertu al doguz.

Garbi esanda, Ondarroa ko Talalatik begiratuta lez, gure begiekin ikusita lez.Eta zabaltasun osoz, itsukeri barik, entzutekoak entzuteko gertu eta esatekoak esateko

oztopo barik.Estropadei buruz iñok entzun izan ba dau, Ondarroa'k entzun zitun bereak eta

bi.Egon izan dira garrazkeriak estropadetan. Zirikaldi pozoidunak be bai.Urteak dana astu eragiten dabe, batez be bizitzako legez, une baten egille eta eragille

izanak, gero oroitza eta gomutetan geratzen diralako.Ondarroa estropada zale izan da beti. Mariñelen aldetik, arrantzalien aldetik eta eurei

lotuta eta begira bizi diran gaiñerako erriaren aldetik.Eta eun urte orreitan sartzen dira bere estropada andiak.Ez bakarrik bereak, bai beste askorenak be.Estropadak len, gain gaiñetik, Donosti eta Bilbo inguruan egiten ziran. Zemaietako

(desafioetako) banakak kenduta. Origaitik euken alako entzute, begiramen eta erriarenaldetiko lotsa; origaitik sortu eragiten eben goitik berako irristada kezkatia.

Urte batzuk ezkero, azken ogei oneitan, ugaritu egin dira bai jokoak eurak eta baita

agerketako tokiak be.Orain batzutan txapelketa izenez, bestetan leiaketa, edo ta erri bateko indar-neurketa

ta abar, nun jokatu asko gertuten da, oiturazko erri nausi bietako banderen gain, beste err¡txiki asko eta ainbat erakunde eta merkatari alkarteen laguntzetakuak. Gaur, gai danakedo suerteko danak, len ia gizaldi erdi baten jokatzen ziran bandera aína batu leikez urtebetean, ainbat tokitan eskintzen diranetatik.

Treiñeruak ez dira lengoen lakoak.Len, denporaldi luze baten, egunero itxasoan arrantza kontu eta zeregiñetan erabilten

zituenak ziran. Geroago asi ziran treiñeru orreik findu eta egokitu eta jokoetarako bereziizango ziran ar¡n eta zorrotzak egiten.

Dakigunez lenengotan asarreak egon ziran or¡gaitik. Baiña bermeotarrak 1888 urteezkeroztik asiak ziran orrelako txalopekin jokatzen.

Gaur erramuak, arraun berberak, ez dauke lengoen luzera eta lodierarik, ez eta egurbatasunik, eta pixu bardiñik be ez.

Gu ez guaz orren aurka.Ezin giñei era eta eskola barririk ezetzi eta bastertu. Bizitzako legea da.Orrez gaiñera gaur estropadetarako tolde berezi, aukeratu eta artarakoak sortzen eta

gertuten asi gara. Batel, treiñeru txiki, treiñeru andi eta abarretan.Len gizonak eguneroko ogibide arrantza ebenak izaten z¡ran Beartu egiten ziran gai-

ñera sei illabete aurrez arrantza-ogibideon ibiltera.Gaur kirol zaleak arrantzaleak aiña izango dira estropadalarien artean.Lengo estropadak, sarri, itxasoan arrantzan ebiltzala alkarri emondako desafiotatik

sortzen ziran. Alkarregaz itxasoan ibili, eta olgeta-benetan alkarren parean jarri, alkarzirikatu irribarre edo erdi burlazko begirakadeen bat egiten eutsela... ta andik laster estro-poda, Estropada arraiñaren "gorri"ra elduteko; estropada arraiña txaloparatu ondoren,portura zein lenago eldu eta abar, Or sari bikoitza egoan. Bata bakoitzaren nor-geiagotasuna puztuteko edo atsegin artzeko beintzat. Bestetik zein lenago eldu, norberekaira arrain saltzera zein ariñago elduteak, bere ondorena eukiten eban ondasu-netan.

Orrela estropada asko ogibide barruan bertan egiten ziran, itxas_ zabalean.Eta ez gaur lez molla barruetan, erreka onduetan eta errien inguruko itxas aurretan.

Askotan itxas barruan bertan.Lengo estropadak, ora¡n eun urtetakoak, sarri itxas mutur (kabu) batetik besterakoak

izaten ziran, Batzutan Matzaku'tik Otoio " ra, bestetan Otoio ' tik Getaria'ko San An-ton 'era. Edo ta andik Donostia ra, edo ta Donostia ' tik Pasai barrua bitartean.

Onelaxe jokatzen eben eta erriak, erritarrak, sututa, odolak irakiten jokatu be.Ez egoan orduan aurrez ikasi eta gertaerarik egin bearrik. Ez egoan entrenamentu egin

bearrik. Egunero euken ori. Fñoiz erri batek beste baten aurka jokatu bear ba eban, txalo-petatik gizonik onenak aukeratu eta alkar ezagutzeko edo ondo artzeko egunak izatenziran gertabide. Eta beste bar¡k errien izena jokatu. Orretan, bai, jokolari itsuak ziran erriosuak. Ez euken gauza askorik be jokatzeko, eta orrek, askotan, etxeko oeak bejokatuteraadoretzen zitun, gure zarrak argi ta garbi esaten ekien lez, euren etxeetan gertaturiko lezikusia kontatean. Berba baten esateko, miserian biziarren, esaten zan lez miseri gorrianbiziarren, miseri berbera be jokatu egiten eben.

Ainbestekoak ziran estropaden eragiña eta etxekotasuna gu geuk be ezagutu gendu-zan erritarretan

LENENGO BANDERA.- 1865.Euskalerrian ezagutzen dan estropadetako lenengo bandera Ondarroa 'n dago. Bera

da ezagutzen dan zarrena.Beraz bidezko da ondarrutar batek, estropaden kontuak esaten astean, bera oiñarri-

tzat artzea, eta Kondairan sartzea.Bandera au dala ta komeni da oker batzuk zuzendutea.Noz-nai ¡rakurten da bandera ori Donostia ko estropadetan irabazia dala.Ala "Auñamendi" saileko "Juegosy Deportes Vascos" liburuan (Enciclopedia General

Fl ustrada del Pais Vasco) Rafael Agirre Franco k idatzita, au esaten da 594 orrialdean:"Sin embargo, con anterioridad a esta fecha (esan gura dau 1879

urtea) se celebran en la bahia de la Concha de San Sebastian diversosdesafíos de los que no ha quedado constancia escrita, pero de los quesabemos, porque en la Cofradía de Ondarroa está depositada una ban-dera ganada en la Concha el 3 de agosto de 1865".

"Alaz eta 1879 urtea aurretik, Donosti 'ko Kontxan zemai (desafio) batzuk ospatuziran. Euretaz ez da idatzitako ezer gordeten, baiña ba dakigu euren barri, Ondarroa'koKofradian gordeten dalako Kontxan 1865 urteko Dagonillaren 3' ean irabazitakobandera."

Geroago, 599 orrialdean, datu bardiñak agertzen dira, bai egun, urte, toki etaerriari buruz.

Liburu berbetan, 646 orrialdean, "Historial de las traineras y tripulaciones más impor-tantes" saillean esaten da:

"3 de agosto de 1 865. El único dato que existe de esta regata, cele-brada en la Concha de San Sebastián, es una bandera que ocupa lugarde honor en las vitrinas de ia Cofradía de Ondarroa."

(1865 " ko Dagonillaren 3" an. "Donostia " ko Kontxan ospatutako estropada onenzeaztasun bakarra, Ondarroa " ko Kofradian dagon leiarrezko gordelekuan tokirik one-nean zaintzen dan bandera da").

Esanak ikusita zlurtatzen dira, eta guk bandera orreri buruz au esan geinke: Ez zalaAbustuaren 3'koa. 31'koa baiño. Ez dala DonostIn Jokatutako estropadetakoa,

BilbonJokatutakoa baiño.Bandera onetan au irakurten da argi ta garbi:

ONDARROA.REGATA DE BFLBAO CELEBRADA EL 31 DE AGOSTO DE 1 865.UNFCO PREMlO DE HONOR.

Eta esanak ziurtatzeko eta gauzak diran lez ikusteko, ara emen bandera berbe-raren argazkia.

ATZERAGO BEGIRA.

Ez ete zan ezagutu estropaden barririk, edo ta ez ete egoan aztarrenik ori baiñoaurrerago?

Onetan, bertso bidez egindako kroniketan zerbai billatu leike, sakondu ezkero.Resurrección M. Azkue jaunak bere "Cancionero Popular Vasco" liburuan itxi eban

estropada baten barri, berak batutako lez agertu zitun bertsoetan."Ondarrutar oriek egin dute plana..." dauke asieratzat.Bera lekeitiarra zanez, itxuraz ba ekian zerbait.Lekeitio eta Ondarroa'ko txalopa bik 1 854 urtean jokatutako estropada batekoak

dirala, diño.Ez da esaten euretan batel edo treiñeruen estropada izan ete zan. Sasoi aretan oituraz

batelenak be egiten ziran eta jakingarri litzake. Estropada Lekeitio 'ko Santa Katalinamuturretik Getaria' ko portura jokatu zala. Eta ba dirudi ez zala izan estropada garbia.Ftxasoan bertan berbak baiño zerbait geitxuago be egon zala, dirudianez asarretu etaalkar joten ibili ziralako, txalopei oztopoak ipintzen:

"Popatik eldu ta arrauna kentzera,orduan artu zuen txalupak bestera...".

Bai eta seigarren bertsoaldiko asiera be, giroaren erakusle eta testigantza emo-ten dator:

"Erbestera joan da endreruan asi,ederrak ematea zutela merezi...".

Estropada au ondarrutarrak galdu eben. Ala igarten da. Eta bear ba da erri bi oneinartean estropada auzietan euki izan daben ikusi eziña, edo alkartu eziña, edo bekaizkeria(inbidia) edo alkarrentzako borondaterik ezaren oiñarri edo asiera izan eikean.

Esan dogun lez ez da zeaztuten orduko jokalariak treiñeruak ala batelak ziran.Jakiña da, arrantzarako ontziak aldi bakoitzean zelako, alakoak erabilten zirala estro-

padetan. Eta danok dakigu traiñak agertu aurretik, sare txikiagoak erabilten zirala. Gogo-ratu traiñeru berbak, traiñagaz arrantzaten daben ontzia adierazoten dauala.

Orrela gertaten zan itxas-ertz guztian.Ba dirudi egon zala denporaldi bat Kantabria ko Castro'tik euskadunei eta batez be

bizkaitarrei ziri ta tirrika ibiltzen ziranekoa."Nun dago Lekeitio?Nun dago Ondarroa?Nun Bermeotarrenkalako santzoa?"

Nun?Bertsolari berberak ba daki zelan erantzun:

"Onek aspiratutaGaroia Gutierrez!iñoz ikusi eztira,ta ezta ikusten errez".

Eta geroago, Santander 'eko estropadetara ez joatea bildurragaitik ez dala izan egiaz-tatzeko, orretan koldarkeririk egon ez dala adierazi nairik, ara bertsolariak zelako aitzakiedo errazoia emoten dauan:

"Bizkaiko txaluparikestropadetarakoezta egon Santanderenioan eztalako;ze bat utsa egon ba litzala Jaungoikoa!berea zan diruaestropadakoa.

Egia esateko, arro agertzen da bertsolaria, baiña ez da "super" lez jarduten. Ba dakigure parean ba dagozala beste estropadalari onak, ba dagozala beste anai batzuk:

"... baina geugaz bardiñakbakarrik Giputzak.

Ezin ukatu zentzu onez adierazten danik.Bertso oneitan, beste oargarri bat billatzen dogu. Euskal itxastarrak nun ibili, an eukidabela estropadetarako gaitasuna erakusteko gogoa, edo aukeraren bat billatu izandabela orretarako. Beste edozein kirolzalek bere zaillean jokatu edo agertu nai izandauan antzera.

Ftxuraz, Mallorkakoak eta bizkatarrak, estropadaren bat jokatu eben Cuba ' ko Haba-no' n, lengo gizaldiaren erdi aldera. Bertsolariaren bizi-denporatik ala iduritu eta igarrigiñei. Eta an bizkaitarrak irabazi ebela bertsoetatik konturatzen gara.

"Mallorkin itsasgizonbana-banakoak,ezagututa daukezBizkaitar besoak:bada Habanako kaianziurtu zireanBizkaiko kostakoakze gizon direan."

Atzerago jota zerbait aurkitzeko aukera eukido genduke.

Guazen ŕ 719 urtera. Izaro ugartea dala ta eztala mundakarrak eta bermeotarrakestropadan billatuko doguz, estropadako garai ikur edo bandera lez Fzaro berberarenjaubetasuna lortzeko.

Zortzi egunetan ibili ziran gerfuten eta estropada Uztailla ' ren 22 1 ean jokatu zan, trei-ñeru bardiñekin, bakoitzean 13 erramulari eta patroia eroanaz.

Arrezkero Fzara Bermeo ' ko udalaren jaubetasuneko da.

Oarra: Gai ontaz ikusi liburu onetako Bertso saillean:1854 "Ondarrutar oriek egin dute plana .." (Resurrección M. Azkue ' k batuak)i..? "Castroko Abantariari". Eusebio M. Azkuek.a. ? "Castroko Arrantzariai". Eusebio M. Azkuek.

1887 " KO IRAILLA REN 12 - KO ESTROPADA.

Jai andiak Bilbon.Geien be gerfuten iñarduen portu barriaren egitasmoa Estaduko agintariei azaldu eta

erakutsi eta egitasmu orren alde euren gogoa suspertu eta euren laugntasunalortzeko asmotan.

Ala Erregiña gonbidatu eben bertara. Maria Cristina zan erregin ori, eta iru urte euka-zan Alfontso Xlll erregetzakoa beragaz eroan eban.

Ikerfaldi ori jaiez inguratua izan zan. Jaien artean, bilbotarrak ain maite zituenestropadak.

Ondarroa ' ko erramulari zarrak eroan eben erregiña, Porfugalete 'n asi eta Bil-

vISJTÁEÑCEDORM

M•

oE LAS

RECATAS A 2LUh s+prem6re de 188T

bo ' raiño, lorez, bitxiz eta sedaz andikiro apaindu, jantzi eta dotoretutako itxas ontzizapal baten.

itxasontziaren zuzendari, agintari berberen eskabidez, Gregorio Zelaia patroi zarra.Gure erria arrotu zan eta pozez zoratzen ardura ori bete."Falua Erreala" lez ezagutzen da erri onetan orduko jai ori.

"Amasei gizon gazte txalopa andian,Erregiña ta errege eurekin batian,gauza ederragorik uraren gaiñianezkenduan ikusi begien aurrian".

Bertsolari berberari esker dakigu gure gizonak zelako jantzi eta soiñeko eta gertuerazibili ziran.

"Abarketa pintauak, pantaloi zuriak,alkondara igualak da boina gorriak,kokote ederrekuak, gori belarriak,izarren antzekuak zituzten begiak".

Edo ta beste bertso sail baten kantauagaz batera agertzen diran lez:Gizonak zirudienaingeru tropia,Falua ErrealaMadriko kortia,aren barrena zeukansedaz estaila,tertziopelozkuazeukan silleria".

Esan bearreko da itxasontzi orretako apaindura ugari ondarrutarrei eskiñi eutsezalabilbotarrak. Ala bertan Madrideko Kortiaren ezaugarriko leoi irudi andi ta pixotsua,aztuna; ala tertziopeluak, eurekin eleizako jantziak egin al izateko aiña; argazki apain etadotoreak eta abar ugari.

Estropadak be jokatu ziran.Bederatzi treiñeru batu ziran alkarren leian jokatzeko: Bermeo - ko iru, beste iru onda-

rrutar, Santurtzeko bi eta Zierbana 1<a bat.Estropadako irabazle Ondarroa ko treiñerua izan zan. Ez bakarrik lenengoa, bai eta

bigarren sariarena be. Eta irugarren Bermeo.Estropada eta egun orretako bandera bi gordeten dira Ondarroa ko Santa Clara

Arrantzalien kofradiako leiarrezko arasan eta gorago aipatu dogun leoia, Kofradi berber-tako Batzarretako aretoaren sarreran dogo.

Banderan esaera onek daukez:

Batek:REGATAS A REMO CELEBRADAS EN LA RFA DE BFLBAO,EL DFA 12 DE SEPTIEMBRE DE 1887, EN PRESENCIADE S.S.M.M. y A.A.R.R.

BANDERA DE HONOR GANADA POR LOS ONDARRESES.Besteak au:

VFSFTA DE SS.MM.A LOS VENCEDORESDE LASREGATAS A REMO.BFLBAO 12 de septiembre de 1887.

Ez da arrigarri denpora areitako ondarrutarren arrotasuna eta poztasuna. Origaitikbertso tolde baten errepika (estribillo) onela dator:

Atozte orain, atozte orainikusi dezagun bandera,Bilbo orretik ekarritakoerregalu ederra.Bandera eramaten iñor bada asitzenlegoia daukagu zaintzen,legoiak laster iruntsiko duiñor ba da deskuidatzen.

Oarra: Ikusi liburu onetako bertso saillean, Falua errealeko bertsoak:1887. "Fiestak egiteko komisionatuak..." Diburtzio Urrusolo.1887 "Abisatu digute guri bilbotarrak.. Diburtzio Urrusolo.1887 "Bilboko estropadetako Kantak X. X. •

1.888 " N BILBO " KO ABRAN JOKATUTAKOAK.21-IX-1888

Fgazko Iraillean Portugalete ' ko mollaren azken arria ipintea ospatu zan.Urte onetan, 1888 n Bilbo ' ko portu barriaren lenengo arria ipintea zala-ta, estropada

andiak gertu ziran.Madrik ' eko Gobernuko agintariak, Portu Barriko Alkarteko arduradunak, Bilbo eta ibai

egaleko errietako agintari eta abar batu ziran egun onetan.

Estropadarako Ondarroatik iru treiñeru bialdu ziran, Ambrosio Bedialauneta, JoseLekue eta Luis Urresti zirala treiñeru bakoitzeko patroi.

Bermeo tik treiñeru bi agertu ziran.Lekeitio ' tik bat.Eta gipuzkoar bi be agertu ziran, bato Pasai San Pedro'tik, eta bestea Mutri-

ku 'tik.Estropada aurretik, treiñeruak ikusi ziranean, asarre eta naste ugari sortu zan erremu-

lari eta errietako ordezkarien artean.Ordurarte estropadak arrantzan erabilten ziran txalopekaz egiten ziran, eta alaxe

eroan zituen bost portutako taldeak, baiña bermiarrak estropadarako eskutuan berezikiegiñak atara zituen, beste treiñeruak baiño arin, bixkor, txairo eta erabilteko erre-zaguak.

Beste guztiak gogor egin eutsen jokabide orren aurka, treiñeru orre¡k oiturazko legea-ren kanporakuak z¡rala-ta.

Gertu egozan ezjokatzera, aurrez ikusten ebelako txalopa bi areikaz bentajazjoiazalabermiotarrak, baiña eratzailien eta bertan batu ziran agintarien arren eta erreguei menegiñaz, makurtu ziran eta jokatzera gertu.

Lenengo eta bigarren sariak, uste izan zan lez, bermiarren treiñeruentzat izan ziran.Irugarren, Ambrosio Bedialauneta patroi zan ondarrutarren treiñerua.

Estropada au, liburuetan, Azilla ' ren 21 ' an jokatutakotzat agertzen da, baiña ziurrada Fraillen izan ¿ala eta 21 egunean.

Azillean jokatu ba litz, ez zan ikusiko andik lau egunetara Pasai eta Ondarru artekoestropada entzutetsua, ainbat dei, joan etorr¡, txalopa barri aukeratze eta ainbeste kos-tatu zan estropadaren baldintzak jarri eta onartze eta abar, ezin ziralako lau egune-tan burutu.

Ain zuzen be pasaitarrak Ondarroa ri jaurti eutsen desafioa, baiña ondarrutarraklenengotan erantzun eutsen Bermiotarrentzat bear ¿ala aupada ori, areik ziralako urtearetan Bizkaian txapeldun geratu z¡ranak, eta areik ortara ukatu ziranean, ori ikusita geroonartu eban Ondarroa "k pasaitarren axuta.

1888 PASAI ETA ONDARROA " KOERRAMULARIEN ARTEKO ESTROPADA.

Bilbo 'n Fraillen jokatu zan estropada ondoren, Pasai Sanpedrotarrak ez ziran pozikgeratu eta Ondarroa ' ri axuta bota eutsen bien artean estropada batjokatzera itxas ¿aba-lean, ibillera zeastuaz, Getari San Anton muturretik Donostia 'ro.

Orduko paperetatik dakigunez, ondarrutarrak ez eben jokatu nai izan orrelako estropa-darik desafio itxuran, eta erantzun eutsen estropada ori era orretan egitea Bermeo rijogokola, arek irabazi ebalako Bilbao'n.

Baiña pasaitarrak jokatu nai eben eta azken baten makurtu ziran ondarrutarrak in-darrak neurtzera.

Azilla ' ren 25 garren egunean jokatu zan, au da, Bilbon egin zanetik ille bira.Pasaitarrak ipintzen eben baldintza, gitxienez, amar millako bidea zan.Eguerdian asi eben estropada.

Jende ugari, bai itxas txalopa eta ontzietan, bai eta itxas ertzeko bide, mendi mutur etazela-ala itxasoko jokoa ikusi eikean toki eta ingurutan.

Asi eta laster igarri zan ondarrutarrak asierako txanpatik artu ebela aurrea.Konfiantza orregaz, ibillera aurreratutzat emon ebenean, ondarrutar erramulari bik

egarria kentzeko zerbait edan eben. Batzuk ura zala esaten dabe, besteak ardaua zala.Eta edariak gaitz egin eutsen, biztu eta adoretu bearrean makaldu eta tenteldu, eta ozta-ozta amaitu eben estropada.

Azkenean, Donosti 'ko balizara eldu ziranean, gauzak estu igarten el ziran an. Ama-bost segundo lenago sartzea lortu eben ondarrutarrak, baíña kezkati eta larri, indarrakmakaltzen eiozala igarriaz, eta pasaitarrak azken alegiñak adorez egiten zituelaikusita.

Garaitza onek entzute andia emon eutsen ondarrutarrei, bai eta iruntzi eziña bebeste askori.

Estropada au gogoratzeko Bilbo ko Club Nautico kuak bandera bat eutsen on-darrutarrei.

Bandera orren esaera au da:25 de noviembre de 1888

A ONDARROARegalo del Club Náutico.

Ibillaldia 84 minututan amaitu eben ondarrutarrak eta amabost segundo geroagosartu ziran pasaitarrak, au da, 84'15" mirtutuak bete ondoren.

Treiñeru biak bardiñak ziran, 41 oin luzerakoak. Eta "amalau gizon portu bakoitzetiketa patroia atzean" izan ziran ekitaldi ori bete ebenak.

Estropadak onek oraindik gogoratzen diran bertsuak sortu eta kaleratu zitun. Baiñabertsoetan gauza arrigarri bat irakurten da, eta bertsolaria ez zan kanpotarra, ondarruta-ría baiño.

Bilboko aurrerako estropada Azillaren 21 'an jokatu zala esaten da. Eta desafioabitarteko egonarren, artu efe eikean ain arin erabagia, kontuan eukita Ondarroak, lanen-gotan, ez ebala jokatu nai, gero pasaitarrak euren errira biurtu eta artu-emonetan asi, etabertsoei jarraituz "egunak juan eta egunak etorri kontestaziorik etzan"... eta gero treiñe-ruak "Pasaian egin sei egun eta Getarian entregatu"... eta orrelakoak kontuan euki bea-rreko dirala jakinda?

Ba dirud¡ treiñeru bien artean kemenez eta alegintsu jokatuarren, alkar artean adiskideamaitu ebela. Ori diñoe beintzat orduko bertsoak:

Jokatu eta orra irabazi,orra bentaja atera,agur Pasaia, beste bat a rt e,Siglo 'n ba goiaz etxera,asarrerikan batere ez degu,len bezin adiskide gera,amoriozko tratamentuaberriz nai neuke aurrera.

Estropada onetan, ondarrutarrak itxas zabal aldetik egin eben euren bidea, eta pasai-tarrak itxasertz— aldetik.

Bertsoetan esaten dan "Siglo" gizonak erabilteko bilbotarrak ondarrutarrei eskintzeneutsen itxasontzia zan. Onetan esan bearreko da ondarrutarrak bilbotar andikienlaguntza artzen ebela euren gertaera eta jokaidietan.

Oarra: Ikusi liburu onetako bertso saillean estropada oneri buruzko bertsoak.1888.—Ondarru ta Pasaiak jokatutako estropada aurretik atartakoak. T Urrusolo.1888.—Ondorru ta Pasaiak jokatutako estropada aurretik atartakoak T IJrrusolo

1889.-BILBO KO IBAIANJOKATUTAKO ESTROPADAK.

Azken urtetako oiturea jarraituz, Fraillaren 23 ' erako eratu ziran urte onetakoestropadak.

Euretarako deiak zelako arrakasta euki eban jakiteko, begiratu zenbat errietako trei-ñeru gertu ziran euretan indarrak neurtzera.

Bermeo tik 4.Lekeitio ' tik 3.Ondarroatik 3.Mutriku 'tik 2.Pasai "tik 1.

Guztira bost portuetatik amairu treiñeru.Estropada jokatu eta ibillaldiko denporak onela geratu ziran:

1.— "Manuelita", bermeotarra. 27' 34".2. — "Palmira", bermeotarra. 28' 7".3.— "Gregorio Zelaia". Ondarroa. 28' 12".4. —"Piedad". Ondarroa. 28' 23".5.—"Maria Concepción". Pasai. 28' 24".

Eztabaida gogorra egon zan laugarren eta bostgarrenaren orduari buruz, juraduenustez segundo bakarra. Eta ondarrutarrak, euren borondatez, Pasai ri eskiñi eta emoneutsen laugarren saria.

Azken mutrikuarra sartu zan, 30 minutu eta 50 segundotara.Fkusten danez, ondarrutarrak pasaitarrekin beti euki izan daben adiskidetasunik ez

eben galdu nai izan. Pasaitarrak, lenengo juraduen erabagia entzun ebenean berotu etaasarretu ba ziran be, gero besarkadaka artu ei eben ondarrutarren jokabidea.

Une bi lenago be amairu treiñeruk jokatu eben estropada erreka onetan.Orduan be ondarrutarrak irabaziarren, benetako adiskidetsunean ospatu ei eben

danen artean garaitza ori.Orrelaxe jokatzen ziran geienetan sasoi aretako estrapadak. Alkarren leian, baiña

gizonki. Galdu nai irabazi, adiskide. Nai ta tartetan...

1890 URTEKO ESTROPADA.

Estropaden artean ba dago bat ain zuzen be ondarrutarrak miñez artu ebena eta orain-dik be ia urtero Donosti aFdetik gogoratzen dakiena.

Urteroko orrek min bizia sortuten dau ondarrutarren biotzetan.1 890 urtean zan.Lenago, 1888 - ko Pasai eta Ondarru arteko estropadak zotin eragin eban ez bakarrik

Gipuzkoan, bai Euskalerri guztian be.Zer esanak sortu ziran,sarreak biztu,odolak berotu,alkar-arteko artu emonak garraztu...

Eta desafioa ez zan Ondarrutik aizetu. Donostiatik bialdu eben Ondarroa ra.Estropada galdu eben ondarrutarrak. Alaz eta nire erritarrak sekula ez dabe onartu

estrapada orretako azkena.Ez dakie zegaitik, ez dakie zer gertatu zan, baiña orduko gertaera ori miñez artzen da

gogoratzen dan bakoitzean.Gerta eikean borondaterik onenagaz jokatu eta galdutea; gerta eikean artu ziran era-

bagiak bidezkoak izatea, baiña galdu zalako okertzat artu. Ez jakin.Ondarrutarrak estu artu eben estropada aretako patroia, betozkoz ikusi.Eta patroi arek ez eban euki beste erremediorik erritik iges egitea baiño.Lengo zarrak esaten ekien orduko patroiak, jai andi baten, eguneko meza goizean en-

tzun eta jaunartu ondoren, iñori ezer esan barik, burua makur, erbesteko bidea artu ebala,geiago bertara ez etorteko.

Orrek be ez dau esan nai gizon baten txarkeririk. Bear ba da, bera ikusten zan egoerakbarrua artu eragingo eutsan.

Fkusi daigun zeaztasun geiagoz eta zertzelada ugariz, estropada a noiz jokatu zan,zelan jokatu zan eta zer gertatu zan.

Ba daukagu urte berean egindako agerpen jator, zeatz, egitsu eta borondaterik onena-gaz idatzia. Bear ba da ordukoetan baiño geroagokoetan geiago pentsatuta.

Blas lturriza, bere idazlea, Santa Klara deiturako Arrantzale Kofradiko bigarren kontu-laria zan. Barru-barrutik ekian dana: aurreko axutak, barruko pentsakerak, gertaeretako

kezkak, erramularien eskutuko denporak, jendearen konfiantza eta jokorako itsu-tasuna...

Bera baiño obeagorik ez orduko kronika egiteko. Guk berea euskeratuko dogu.

Ondarroako Kofradian 1890 aurtengo urte onetan gertatutako bigarren gertaera.

Ara emen Santa Bibiana egunez, 1890" ko Abenduaren bigarrenean kai onetakoKofradiko erramularien artean eta Donostia koen artean jokatutako estropada.

Ondarroa 'k galdu egin eban estropada, bai eta galtze ugari euki be, ez bakarrikarrantza inguruko jende artean, bai eta bertan, bai eta bertan eukitako gastu andi eta tra-besetan jokatutako dirutzaren galtzeagaitik; era berean leortarren artean, Kofradi one-tako errmularien alde asko jokatu ebelako, gizonen gertaera eta ikasketetan baiño geiagoeuren idarrean sinistu ebelako.

Galtze a bete-betean jazan eban Kofradi onek, eta beste bein orrelako zerbait gertatuezkero be, Kofradiko bigarren kontutari onek orduko zertzelada eta gorabera batzuk ida-tzita itxi nai izan ditu, gaur bizi diranak eta urrengo baten bizi leikezanak, gertatua zeatzjakin dagien, eta indarrean bakarrik sinistu barik, estropadara joatekotan beste neurribatzuk artu dagiezan ikasketari buruz, tresna eta erramu ez-bardiñak probatu eta abar,oraingoan lez zirikaldian ain itsu jausi ez daitezan, kontuan ondoeukiz Pasaiagazjokatuzaneko baldintzak (kondisiñoiak) eta ez geroago aitatuko dogun estropada onetarako1890' ko Azilla 'ren 12' an Donostiko urian artu ziranak.

1888' ko Azillaren 25' an, au da, Santa Katalina egunean Ondarroa eta Pasai SanPedro artean jokatu zan estropadan Donostiarrak eta eurekin batean beste gipuzkoaraskok galera andiak euki zituen Ondarroak irabazi ebalako estropada.

Orduntxe esaten zan gipuzkoarrak ez zirala geldituko erabagien bat artu barik, etaerrebantxa eskatzen aleginduko zirala galtze a zuzenduteko. Orrez gaiñera beste ainbatgauza esaten ziran, orain egi biurtuta ikusi doguzanak.

Esaten danetik gipuzkourrak orduantxe asi ziran euren gertaera eta ikasketak egiten,Kofradi onetakoei irakaspide garratza emoteko asmotan. Eta erramuketarako era barriaksartzen asiak ziranez, bai eta gizonak ortako eragiña gero ta obeto jazateko erak, palazabalagodun erramuak erabiliz, erabagi eben urtero lrailla ren 8"an estropada bat egi-tea, egun orretan ospatuten dalako uri aretan Andra Mari eguna.

Orretarako aurrez iragarri zituen estropada oneik eta euren sariak eta gipuzkoar erriakgertuten asi ziran.

Eldu zan 1899' ko Frailla ren zortzigarren eguna. Estropadetara ainbat errietako trei-ñeruak agertu ziran, bai Donostia berbertakoak be. Lenengo saria Donostiarrakirabazi eban.

Andik egunetara, donostiarrak Pasai donibanekoein eztabaidaren bat euki eben.Oneik donostiarrak estropada bat jokatzera axutu zituen, baiña treiñeruak aldatuta, auda, donostiarrak pasaitarrena erabili eta pasaitarrak estropada irabazi eben donostiarre-nagaz. Donostiarrak desafio ori ontzat artu eben. Estropada jokatu zan eta donos-tiarrak irabazi.

Ori ikusita, 1890 urteko estropadetarako gertuten asi ziran, aurrez treiñeru arin etameiak egiñaz, eta esaten zan 1888 urtean lez Bilbo'n.estropadak egiten ba ziran, anizango zala Donosti.

1890 uda eldu zan. Zabalduta ebillan gipuzkoarrak gertu egozala Kofradi onetakoei

desafioa bialtzeko. Baiña ondarrutarrak ez eben uste orrelakorik eta zer-esanei ez eutsenjaramonik egiten.

AurreZ jakin erazi zan, aurtengo estropada Frailla ' ren 7'an ospatuko zala, igandeagerfaten zalako, eta biaramonean ospatuko ebela Ama Birgiñaren jaia.

Errege eta printzipeak Donosti 'n egozan, udaldiko bañoak artzera etorrita eta iagipuzkoar portu guztiak izena emon eben estropada orretarako, sari onak lortzekoasmotan.

Ondarrutarrak, iñori jaramonik egin barik, atunetara joan ziran Bagillan, (Ekainillean)eta Dagonillean (Abustuan) etxera biurtu ziran.

Eldu ordukoxe asi ziran Donostiko estropaden autuak. Eta Bilbon egongo ete ziran bezabaldu zan.

Aidean ebiltzan zurru-murruakjakinda, Kofradia batzarrean batu eta erabagi zan Bil-bon estropadarik egiten ba zan, ara joatea, baiña orain egozan treiñeruak ez ziralakobear ciña, eta jakiñik beste pixu gitxiagoko eta ariñago batzuk beste portuetan erabille-zala, Ondarroan bertan Jose Maria Frueta'ren lantegian eta Genaro Osa ren lantegianeginda egozan bi erostea erabagi zan eta eurekin Bilbora joatea.

Erriko jaiak igaro ondoren, txalopa guztiak atunetara joan ziran, Dagonillaren 20 eta21 'n urtenaz, eta etxera ez ziran biurtu Frailla ' ren sorfzigarren-erarfe.

Egun onetan estropadak egon ziran Donostia'n. Gipuzkoar treiñeruak aurkezkeztuziran eta "Cariño" izendun donostiar treiñerua geratu zan irabazle.

Gipuzkoarrak ikusi ebenean euren artean irugarren garaitza lortzen ebela, egunkarie-tan egin zituen kroniketan ipini eben, eskutuko zerbait adierazi nairik, irabazteko egunorretan ondarrutarrak osasun ona eukela. Egia esateko, alaxe zan, ondarrutarrak atundenporako irabaziagaz etxeratuta egozalako, eta denporaldiko irabazi lez amasei millaagerleko baiño geiago lortuta.

Donostiko estropadetatik laster, zurrumurrua egoan Donostiarrak ondarrutarrei axukaegingo eutsela, baiña ez zan sinistuten. Fkusirik urte onetan ez egoala estropadarik Bil-bon, Kofradi onetako arrantzaleak kezka barik irugarren atsuntsua egitera joanziran.

Atunetan ebiltzala, Donostiko egunkar¡ak Kofrad¡ onetakoak zirikatzen asi ziran, etaegunkariak ekarrena ikusita, Bilbokoak be barri ori aizetzen asi ziran, eta orrela, "El Noti-ciero Bilbaino" k Frailla ren 11 'an idazlan au agertu eban:

"Ondarroa' ko mariñelak.

Egun oneitan, eta Donosti "ko estropadak ospatu diran artean, uri aretako egunkariaketa onetakoak, Ondarroa ko mariñelen artean dagozan eztabaiden barri emon dabe,esanez batzuk nai dabela eta besteak ez Donostia ko erramularieri desafio bat bialtzea,eta oneik, axuta (desafío) ori egingo ba litz, menperatu egingo litukela ondarrutarrak, etaorrela galdu egingo leukela "Kantauriko gorenenak" ezaugarridun bandera, Bilbao koNautico Alkarteak emon eutsena.

Edo guk erderaTik ez dogu ulertzen, edo ta orrek esan nal dau Ondarroa ko mariñelakez zirala Donostia ko estropadetara joan gizon arteko ze-esanagaitik. Eta ori ez daegia.

Egunotan esaten ibili garean onetaz benetan be zer dagon jakin nai izan dogu, eta gukjakitea lortu dogunetik esan giñei Ondarroa'ko arrantzale adoretsuak azken estropada

bietara joan ez ba dira, ez dala beste ezegaitik ortara joaterik pentsatu ez ebelako baiño,eta ez iñoren arrokeriakatik bildurtuta egozalako.

Fkusi ontaz gure ordezkari batek diñoskuna: Ondarroa ko arrantzaleak ez dauke uneonetan estropadan gomutarik. Lan asko egiten diardue, diru asko irabazteko, eta daga-zan egoeratik ainbat lasterren urteteko. Eta zorionez egoera ori ez da iñoiz izan danaiñako larria. Ain zuzen be Donostia ' n estropadak ospatu ziran egunean, erri onetakoarrantzaleak amasei milla ogerlekoren banaketa egin eben. Dirutza ori azken atuntsuakiraun daben amabost-amasei egunetan irabazia da. Ez al da au obe, millaka ogerlekobatzuk galtzeko arriskuetan sartu eta Kantauriko gorenenen ezaugarria ' galtzeko arris-kuan sartzea baiño?

Arrantzale oneik, ondo dakit, ez dauke garrantzi bako estropadetan sartu eta iru-laumilla pesetako sari batzuk billa ibiltzeko gogorik. Orreitara joateko bear dan lez eta dirugeiago bitarteko dala izan bear da, eta emendik lau bost urtetara, euren zor guztiakordaindu dagiezenean, an egongo dira bear dan tokian euren izena aldeztutekogertu.

Azken gerratea amaitu zanean, Arrantzalien Alkarteak ogei ta amasei milla ogerlekozor eukasan, eta orain amabi millara beratuta dago zor ori, kontuan eukita zentsu lezartuta eukazan beste bi milla ogerleko be ordainduta daukazala. (Karta au luzeago da,bertan aitatzen dalako 1878 urte ezkeroztik Kofradia ordaintzen duan molla barriarenkontua be).

Donostiko erramulariak ikusi eben ondarrutarrak atunetan ebiltzala, baiña uste izaneben eldu zala euren desafioa bialtzeko egun egokia, eurak ondo gertutu egozalako eta1888 urte ezkeroztik ondo eratuta, erramuetan mota guztietakoak eukezalako bai etaestropadarako bear ziran beste fresno guztietan, eta origaitik erabagi eben Kofradi one-tako erramulariei desafioa bialtzea. Ala eldu zan orretarako denpora eta 1888 urteangaldu ebenean artu eben erabagia bete nai izan eben.

Frailla ren 21 ' an eldu zan Kofradiara desafioko karta ori. Ara zer esaten danbertan:

Ondarroa ko Arrantzale Kofradiako lendakariari:Guíe jaun agurgarri: Karta au izenpetzen dogunok, uri onetako erramu-larien ordezkariak gara eta Kantauri inguru onetan estropadak emotendaben ikuskisunaren maitaleak. Estropada orreik gauza bat baiño geia-gogaitik be goragarri dira, euretan euskal lurralde onetako semeen indareta kemena erakusten dalako. Origaitik zuri idaztea pentsatu dogu, alaba deritxazu, orko itxastarren artean jakin erazi dagizun bertakoekinestropada bat egiteko daukagun gogoa, era onetan:

l. — Uri onetako itxastar edo arrantzaleak gertu dagoz Ondarroa "gazestropada bat egitera azkenengoz Pasai San Pedro - koekazjokatu gen-dun baldintza bardiñetan, au da, Getaria ' tik Donostia ' rako ibilleran.

2.—Ortan erabiliko diran treiñeruak arratzan erabilten diranakizango dira, eta al danik bardiñenak izango dira, bakoitzak bestearieskintzen dautsazan treiñeruak suertera atarata.

3.— Treiñeru orrein neurriak ezin izango dira 40 oin baiño gitx¡agokoluzeran, ez 42 bi baiño geiagoko, eta zabaleTan 3 ontza eta treiñerubakoitzean amairu erremulari eta patroia.

4.—Apostuanjokatzeko dirutzat 25.000 peseta ipiniko dira. Axutaau ontzat artzen ba dabe ondarrutarrak, bear dan ituna idatziko da,

esandakoak oiñarritzat artuz eta gero argitzea komeniko diran baldin-tzak geituz.

Donostia ' n 1890 ko Franla ren 20 an.Batzordearen ordez izenpetuta: Francisco Frastorza.

Karteruak idazki ori itxi ebanean, laster zabaldu zan erri guztian zear, eta jendea kez-kati agertu zan zeaztasunak jakin nairik.

Bereala batu ziran Ordezkariak, eta etorrana jak¡n ebenean, patroi batzuei deitu eutseneta oneik ordu bi baiño len erabagi eben erantzun au emotea:

Frastorza tar Frantzisko jaunari.Ondarroa n, 1890 ko lrailla'ren 21 'an.Jaun agurgarri: Egun bat lenago zuk izenpetutako karta artu ondo-

ren, bereala artu neban emengo batzarrekoi zure oiñarriak jakin erazieta estropada baterako deiaren barri emotea.

Ezetan sartu baiño len jakin erazi nai dautsut emengo Kofradian sar-tuta gagozan bertako seme guztiok be, zuk agertzen eta erakustendoguzan sentimenak eukiten doguzala estropadei buruz, orrelako leia-ketak irabazleak lez galtzailleak be goratzen dituelako, azken batenerramularien trebetasun, jatortasun eta eragiña goratu eta zabaltzekoizaten diralako.

Eta sartu gaitezan bete-betean goiean.Lenengo eta bein nire ardurapekoak diñoe, estropadarik egitekotan,

ez dabela onartuko zuek nai dozuen Getaria ' tik Donostia rako ibillera-rik, eta bai Lekeitio ' tik Deba ra edo ta Debatik Lekeitio ' ra, bide oriluzatu edo ez erabagiteko itxita.

Bigarren: Esandako estropada ezin leikeela egin Santa Katalina egunaurretik, au da, Azilla ' ren 25 ean, atuntzu denpora onetan lenagojokatu ezkero galera andia eukiko leukelako euren irabazietan.

Zure idazkia onela erantzuntzat emonda, nire agintarien izeneandanon ezaupideko agurrak bialtzen dautsudaz. Kai onetako arrantza-li en ordezkari lez, Jose Antonio Agirre, lendakaria.

Illaren 25 ' ean eginda lez, bigarren idazki bat artu zan, lengoari erantzuten. Bertanesaten eben, ikusi ondoren ondarrutarrak ez ebela onartzen eurak nai eben ibilbiderik,batak eta besteak esandakoak bertan bera lagaten zituela eta beste barri bat aukeratzeabearrezko zala. Orretarako Saturraren ' an asi eta itxas barrurantz bederatzi edo amarmilletako bidea eskatzen eben, eta beste baldintza batzuk. (Ontaz "La Voz de Guipúz-coa" egunkaria ikusi, 2.013 zenbakiduna eta Urna ren 29'koa. An agertzen dira aldebien artean alkarri egindako idazki eta erantzunak, Urna ren 27 ' raño. Danetara amairuedo amalau dira).

Frailla'ren 29 an erantzun eban Kotradi onek, iengoan eusten eutsela agerruaz.Fdazki au bidaiez eioan artean, Arrantzalien Kofradia batzarrean batu zan, eta gaia

zeatz aztertu ondoren erabagi zan, biaramonetik asita Kofradiak erosita eukazan treiñerubietan, erramulari talde egokiak ipintzeko. (Dakigun lez aurrez erosita egozan treiñeru bi,bata Jose Maria Frueta"ri eta bestea Genaro Osari, bakoitzagaitik 2.800 errial ordain-duta). Eta nai izan ezkero, tartetik ta rtera len erabilten ziran taldeak barriztatzen joateko.Gaiñera patroi bakoitzak onentzat uste eban erramularitzat aukeratu eikean bere txa-luoako gizonen bat, ortarako treiñeru bientzako zerrenda bat egiñagaz, bakoitzeanordezko bi geituaz, eta patroitzat Luis Urresti eta Simon Garramiola erabiliaz. Gaiñera

ordezkarien gain geratzen zan erremulari bakoitzaren irabazia eta bearrezko beste bal-dintzak zeaztutea, biaramonetik.orretan astea erabagiaz.

Batzarra amaitu baiño len egin zan erramularien zerrenda, ordezkariak be sartuta.Bear ziranak aukeratu ondoren, Batzordeak erabagi eban bakoitzaren alogera, egunekobost erria) izango zirala, eta arrantzaten eben arraiña eurentzat, Kofradiko ordainbearrakberatuta. Gaiñera eguna itxasoan igaroteko aiña ardau, ogi eta okela emongo jakoen,egun osoa itxasoan gertaeretan igaroteko eran. Aukeratuak pozik geratu ziran baldintzaorreikaz. Bereala treiñeruak tresnaz egokitu ziran eta arrain-txikitan asi ziran, Luis Urrestieta Simeon Garramiola patroitzat eraoanez, eta arrantzagaz batean estropadarako ger-taerak egiteko.

Asi eta egun gitxitara aldatu zituen treiñeru barriak eta zarrak artu ikasketaK egiteko,eta laster egon zan erramularien aldaketa be, batzuk ez ebelako orretan jardun nai etabesteak trebetasunik ez ebelako agertzen. Egunak aurrera eta jendea gero ta adore-tsuago, estropada egiten ba zan, irabaztea ziurra zalakoan.

Bitartean batetik besterako kartak geldi barik, Zarautz "en batzar bat egitea erabagia rte. Ondarroa k bere ordezkaritzat, Kofradiako ordezkarien gain, beste oneik izentatuzitun: Eduardo Nafarrete, alkatea; Silvestre Arrate, osagillea; Pedro Jose Zelaia, SeberoMarkuerkiaga eta Tiburzio Urrusolo.

Kartaen egille ta idazle lez Silvestre Arrate.

Zarautz 'eko batzarra asiagaz batera, gipuzkoarrak esan eben ez ebela onartzenOndarroa-Pasai estropadako baldintzarik eta norabide eta ezaugarrien lekutze eta besteegoki ez ziran baldintzat agertu zituen. Zarautz "era joan zan Batzordeak (Arrate, Mar-kuerkiaga, Urrusolo, J. A. Agirre kontularia eta beste batzorde bik) ez euken orretarakobaimenik, eta Zarautz'eko batzarra erabagi barik amaitu zan.

Orrek ezezpena lakoa sortu eban arrantzalien artean.Biaramonean, Urda ren i 3' an, batu zan Batzordea Kofradian eta erabagi eban nora-

bideari buruz ezin zala onartu Zarautz 'en eskatutakorik, ez eta baliza bikotxak ipinterik

be, bearrezko ez ziralako, baiña ondarrutar ordezkariak alkar-artu naian egin eben eska-riari eutsiten eutsela, au da, amaiera lurretik 800 metrotara egon egiala, 500 'era ordez,eta estropadako bitartea asierako lez 45 metrotakoa bear zala. Eta treiñeruen luzerenados ba etozan be, komeni zala zabalerari buruz bardin etortea, eta orretarako sei oin etaamar ontzaren edo ta zazpi oin eta ontza biren bitartekoa izan bear zala, eta onen eran-tzuna eskatzen zala.

Urteagaz batera Donostia ko egunkariak eurak nai lez agertzen ziran tratuko gorabe-rak eta ondarrutarrak bildurtu eta atzeratu egin zirala eta antzerako destaiñak agertzenasi ziran.

Baiña Gipuzkoa eta Bizkai 'ko portuetan gero ta gar geiago igarten zan estropadaoneri buruz.

Fllaren 1 3 ' ko idazkiari 16 an erantzun eutsen gipuzkoarrak eta euren baldintzak bostpuntutan zeaztuten zituen:

1.— Urteera, Lekeitio "tik itxas barrurako 500 metrotako aldea bitarteko zala.2. — Norabidea, Getaria'ko San Anton mendi aldera.3.— Fbilbidea, 10 milla.4.—Urteerako baliza bi, batandik bestera 45 metro bitartean aukiaz, eta elduerako

beste bi, treiñeru bakoitzak bere balizarako zuzenbidean ibili bearrez.5.—Treiñeruei buruz, len esandakoa.Eta karta onela amaitzen zan: erantzun zeatza itxaroten dogu, au da, bai edo ez, Kris-

to 'k erakusten dauan lez eta erriak epaitu dagiala.Ondarrutarrak zeatz meatz erantzun eutsen idazki oneri, bere puntu guztietan. Treiñe-

ruen zabalerari dagokiona eskabide barri lez uste izan dozue. Oker zagoze. Neurri orreikizan ziran Pasai 'agaz jokatzeko kontuan euki ziranak, eta aitatu ba doguz, gero zer esa-nik ez egotearren izan da, baiña ez daukagu setakeririk agertuta geratu dedin, onetan,beste gauzetan lez, ibilbidekoan ezik, 1888 " n Pasaiagazko estropadadan oiñarrizkoizan ziranei eustea besterik ez dogu esaten. Miñez erantzun bear dautsuegu ezin geinke-zala zuen baldintzatonartu. Onegazgurezeregiña bete dogula uste dogu, eta kezka barikgeratzen gana erriaren erabagia itxaroten.

Oneri gipuzkoarrak erantzuten dautse jakitun geratzen dirala ondarrutarrak ez dogulaaimtzat artzen euren axutik (desafiorik) eta eurak be kezka barik geratzen dirala erriarenerabagiaren zain.

Estropada auzia gero ta beroago igarten zan eta ez alde bateko ta ez bestekoak ezineben geiago jazan, baiña ondarrutarrak irabaziko eben ziurtasunez egozalako, euren-tzako eziña zan geiago itxarotea.

Urria 'ren 28 an egiña lez, ondarrutarrak karta bat bialdu eben, estropada Azilla ren23 an egiteari baietza emoten, ibilbidea amar millatan zeaztuta, Lekeitio aurrean leorre-tik 500 metrotara asita, San Anton mendirako zuzenbidean, donostiarrak 14 lagun etaondarrutarrak be beste ainbeste, eta karta onela amaitzen zan: Geiago ez luzatzeko,mesedez eskatuten dogu erantzunean garbi zeaztuteko estropadako baldintza eta gora-berak, barriro Zarautz " en batzean uste bagako alderantzirik egon ez daiten.

Ondarrutarren baietza ikusita, "El Porvenir Vascongado" bilbotar egunkariak lan batagertu eban esaten gipuzkoarrak, esanak aldatuz, ondarrutarrak bildurtuta estropadabastertu naia erakusten ebela, baiña egia au zala, Ondarrutarrak sekula ez ebela atzeraegiten iñoren axutagaitik.

Beste karta batzuk bitarteko egon ondoren, beste batzar bat Zarautzien egitea erabagizan Azilla ren 1 2 ' an.

Jendea larri egoan tratua sarratzeko.Pedro Maria Madariaga k 40.000 errial aurreratu eutsazan Kofradiari estropadako

gaiak aurrera eroateko. Bartolomé Aulestiarte ' k 20.000 errial aurreratu eutsazan,Zarautz ' en ezaugarri lez ipinteko, baldintza onegaz: Kofradiak irabazten ba eban, diruori jasoko ebala ezelako geigarri barik.

Ordez galtzen ba zan, Kofradiari aurreratuta lez geratuko zala %4'an.Baldintza bardiñetan Andres Campos ' ek, Zelaya y Ciaren izenean, berrogei milla

errial aurreratu zitun, eta Zelaia ren alarguna zan Monika Lekue andreak ogei milla, etageiagok be al ebena aurreratu eben baldintza bardiñetan.

Onetan Azilla ' ren 12 garrena eldu zan. Larri egoan jendea, bai arrantzale ta bai leorta-rren artean, Zarautz 'eko azken barrio jakin arte.

Alako baten telegrama bat eldu zan, esaten estropadako jokua sarratuta geratuzala.

Illuntzean eldu zan batzordea eta arek ekarri eban baldintzen kopia. (Esan bearreko daba daukela ze pentsatu pixkat, etorri leiken beste gerteera baterako zer esaten dan eta zerbillatzen dan ondo zeaztuten.)

Geldi geldi txikotak lotzen.

Itxastareta arrantzale faldea batzar aretoan batu zan, etagai batzuk erabagi ondoren,Eduardo Nafarrete alkatea jarri zan maiburu. Onek esan eban estropadarako tratuaeginda egoan lez, komeniko zala Kofradiak treiñeruko patroi bat izentatzea, bear ziranerabagiak artu al izateko. Berari izen bi emoten eutsezala patroi lez ebiltzanak, LuisUrresti eta Ambrosio Bedialauneta, eta Kofradiari azkatasun osoa emoten eutsala auke-ratzea berak egiteko.

Bakoitzak bere eritziak agertu eta eztabaidatu ondoren, bototara atara zan zein auke-ratu eta Luis Urresti `k zortzi lortu zitun bere alde eta Ambrosio Bedialau neta k ogei taamabost. Orrela au geratu zan Donostia ko erramularien aurka jokatu bear zan estropa-dako patroi izateko.

Egun bat edo besteko gauza izan zan erramulariak aukeratzea, eta oneiri, janaldieta-rako Bruno Aremayo ren etxea izendatu eutsen, ogi eta ardau erraziñoekaz batera. Auke-ratuak onek izan ziran:

Patroia: Ambrosio Bedialauneta.Erramulariak: Pablo Atxa, Juan Zuazaga, Salvador Agirre, Félix Urresti, Jose Osa, Doro-

feo Badiola, Migel Aranzamendi, Adrian Bedialauneta, Periko Uribe, Rufino Badiola, JoseOlarreaga, Bruno Aremayo, Domingo Guenaga.

Ordezkotzako: Fernando Badiola, Mariano Bedialauneta eta Pedro Larrañaga.

Oarra: Estropada jokatzean, Domingo Guenaga'ren ordez, Pedro Larrañaga sartu zan.

Len esan dan lez, Zarautz ' etik batzordea etorri zanean, poza eta alaitusuna besterikez zan zabaldu errian, gizonik argienak be esaten ebelako tratua ondo egiña egoala.

Egun batzuk lenago jendea, bai erritarrak eta bai arrantzaleak, euken dirutxoagazDonostia ' ra joaten asia zan apostuak egitera. Baiña uste izan zan egokiago zala ordez-kari bat Donostia ' n ipintea, al zan dirua batu eta enriaren izenean jokatzeko. EnriareneskabidezJose Antonio Agirreoa, Fturraran deiturakoa, tratularia, izendatu zan orretarakoeta beragaz batera bere adiskide zan Jose Martinez. Baldintza bat ipini jakon: Frabaztenba zan, jokatzen zanaren %2 berari emoteko. Eta urrengo goiza izendatu zan, goizekoseiretan asi eta kotxeak urteten eban ordurarte, au da, zazpi ta erdiak arte, dirua eukanakBlas lturriza kontulariari eroateko.

Batzorde orrek, ordu ta erdian, sail bitan, 108.760 errial batu zitun, eta ezin izan ebangeiago batu kotxerako denporarik ez egoalako, baiña kotxeak eroan zitun dirutzageiago.

Fturraran Donostiaira eldu zan, eta andik egun bira deitu eban esanez ezin ebala diru-rik jokatu, gipuzkoarrak bildurti egozalako, eta eroan zan dirutza ikusita, goitik botatenastea nai ebela jokatzen asteko. Agirreoa jaunak orretarako baimenik ez eukalako, diruguztia atzera ekarri eban, ezer jokatu barik.

Atsekabez artu zan errian ordezkariak orrela biurtu bearra. Ftxuras gipuzkoarrak atze-rapen faltsu bat erabagi eben diru-jokoan estropaga bezpera arte, eta egun orretan itsu-itsurik jokatu eben al eben guztia, ziur jakin barik zederatan jokatzen eben. Azken batenjendea bakoitza bere aldetik asi zan jokatzen, batzuk goitik, besteak barrean eta alaxeegin zan estropada egun berbertan be.

Gipuzkoarrak, eurei jagoken lez treiñeru bi bardintsuak billatzea era aukeratzea (daki-gunez ori euren eskabidez alaxe geratu ziran) denpora euki eben oiñarrietan esaten zanegunean Ondarroa ' n biak agertu baiño len bietan ikasketak egiteko eta treiñetuetanutsunak euren egoki etorkezan lez betetako. Ain zuzen be denporaldi orretan egun zora-garriak egin zitun amar-amaika egunetan eta Ondarroa ko Kofradian itxi bear zituenegunerako egunak illuntzen asi ziran eta ekaitz egunak etorriko zirala ziurtatzen zán.Alaxe gertatu be.

Donostiarrak illaren 23 an ekarri zituen treiñeru biak. Barrara eldu ziranean, batzor-dekoak urten eutsen laguntzera. Domeka zan eta jende ugari batu zan biak ikusten. Ontziegilleak be ikustatu zituen eta ondo egozala autortu eben.

Treiñeru bat Francisco Polvora ren jaubetasuneko zan. 40 oin eta 10 ontza eukazanluzeran eta 6 oin eta zortzi ontza zabalerab. Au karena zarragaz etorri zan.

Besteak 41 o¡n eukazan luzeran eta 7 eta ontza erdi zabaleran. Ondarrabia ' ko Ezkerrazan bere jaubea eta egun bat edo bi aurrerago emondako karenagaz etorri zan.

Kantauri itxasel Len() kalera'', mena eratako esan-mesanak ebiltzan. Estropaaako tra-tua sarratu aurretik Lekeitio " ko ia Kofradi osoa eta erria Ondarroa ' ren aurka egozan. Ber-meo ko kaia ardura berezi barik, baiña eritzia Ondarroa ren aurtako zan. Mutrikuin, naita itxastarrak 1888"n lez aurka jarri ez, baketsuago agertu zan, baiña al eben guztiaOndarroa ' ren aurka egiten eben. Ezin geinke beste kaietako joerarik zeaztu, danetan be

bietarako eritzia ezagutzen zalako, baiña Gipuzkoan eta Bizkaian, garbi garbi Ondarroa -ren alde age rtzen zan portu bakarra, Elantxobe izan zan, eta Bizkai 'ko uri nagusia, au da,Bilbao. Beste guztiak Ondarroa ko Kofradiari maku rtu eragiteko zale agertzen ziran, etabenetan be euren guraria beteta ikustea lo rtu eben.

Treiñeruak eldu ziranaz batera Kofradiako Batzordeak erabagi eban ainbat lasterrenasi bear zala euretan probak egiten, eta zein txalopetako gizonak ori egin, sortetara ataraeben, jakin eraziz probetara joaten zan erramulari bakoitzari proba bakoitzeko amarerrial ordainduko eutsezala eta ardaua, amaitzean. Eginbear ori Arantzamendi, Korta,San Pedro eta Jose Lekue ' ren txalopetako neguko gizonei ge rta jakoen. Bai eta erabagieben balizetara joan bear eban gizon bakoitzari bost errial ordaintzea.

Estropadako baldintzetan esaten zan lez, Ondarroa 'k Lekeition age rtu bear zituntreiñeru biak illaren 28 ' an, eta jendea itzal geratu zan eguraldiak eukan itxura txarragaz,ezelako probarik egin barik trelñeruak eroan bearra egoelako. Gogoratu aize gogor, eurieta edur egunak ge rtatu zirala eta ezin izan zala ezelako probarik egin Kofradikoak naieben lez. Alaz eta denporarik ez egoalako, aize, euri eta edurretan egin ziran, zela-ala, biedo iru ekitaldi.

Kofradiak Hilarion Urrosolo ¡zentatu eban treiñeruak probaetan egiten zituen denporaka rtzeko eta Eusebio Beitia beragaz batean. Biak a rtzen eben denpora eta bata besteagan-dik batzen eben alderantzia azpimarratu.

Proba bi edo iru egin ondoren, jakin erazi eben, eurentzako Ezkerra ' ren treiñerua ari-ñago zafa Polvora 'rena baiño, edozetan kentzen eutsalako aldiren bat. Jendeak, ordez,uste eban bestea obea zata, edo begia obeto beteten eutsan, nai eta karena zarra euki.Azken baten ze erabagi a rtu ez ekiela zalantzan geratu ziran, eta treiñeru barria aukera-tzea erabagi eben, emengoak euken erramutarako eragaz egokiago etorralako.

Orain pentsatu daigun: zeiñek ez eban dirurik jokatuko batetik treiñerua aukeratzeanorberegan euki eta probaetan batetik bestera aldia egoala jakinda?

Ill aren 28'an, baldintzetan erabagia egoan lez, treiñeru biak Lekeitiora eroan ziraneta an Andres Mendieta ren astilleroan gorde,jakiña zalako besta anaia, Anton, ondarru-tarren aurkako zala eta gipuzkoarren aldako, bera izan zalako gipuzkoarrei argitasunasko emon eutsezana ondarrutarren aurka al ebenik geien egiteko.

Bita rtean Kofradiko Batzordeak bere estropadalariak eta erremuak eta estropadarakobear ziran beste tresnak gertu zitun. Gipuzkoarrakatzerakoi eta bildurti iga rten ziran egunoneitan. lru motatako erremuak eukezala esaten zan, irurak pala zabalekuak. Batzukkalma zuritan jokatzea gertaten ba zan, luzeak eta pala zabalak; atzekaldetik aizea ger-taten ba zan, beste batzuk eta oraindik be irugarrenak aizearen aurka ekin bear ba zan.Olako esanei iñok ez eutsan jaramonik egiten, eta egia zan iru mota eukezala danak palazabaldunak. Ordez ondarrutarrak beti erabilten zituen mota bakarra euken eta oraingotangaiñera 1 888 u rtean Pasaiagaz egin zan estropadan erabilitakoak baiño labur etapala gitxiagokuak.

Lau-bost egunetan, illaren 30 a rte, eta gero illaren lenenguan, benetan txarrak ge rtatuziran, edur eta otz andiekaz.

Fll aren 29 eta 30 tan gipuzkoar kotxe asko igaro ziran Lekeitio aldera, erri onek edoze-tan laguntzen eutselako, eta aurrez egozan Lekeitio 'n donostiar erremulariak. Bilbota-rrak, batez be Nautiko Alkartekuak, egualdiari jaramon barik, Lekeitio 'n batzeneioazan. •

Batzordeak patroi eta erremularien azken aukera eta izendatzea egin eban. Bai Kofra-dikoak, eta estropadetan aituak diran bestelakoak pozik egozan talde onegaz.

Fllaren 29 an barriro karenatu ziran treiñeruak, Ainbat apostu egiten ziran, baiña ezegoan iñor Ondarroan aurka egingo ebanik.

Lekeitio ko Kofradiak Ondarrutarrei desafioa bialtzea erabagiten dau. Bilbotar egun-karietara bialdu eben ortazko idazkia, baiña ez eben argitaratu eta "La Voz de Guipúz-coa" ' n agertu zan.

Lekeitio 'tik beste barik gizon bat bialdu eben Ondarroa ' ra desafio orregaz, Donostia-rrekaz jokatzeko egindako baldintza bardiñetan jokatzekotan. Orain 37 urte euren gura-soak garbitu barik laga eben zorra ordaindu nai ebela esaten eben.

Ori ikusita Kofradian batu ziran arrantzale zarrak, dirala 37 urte lekeitiarrei irabazi eu-tsenak, eta beste patroi batzuekaz batean au erabagi eben: Lekeitiarrei erantzutea gertuegozala estropada bat jokatzera, baiña treiñeru andiagoekaz, neguan arrantzan erabil-ten ziran erremulariekin, eta beste bat bIarko estropada jokatuko dan antzeko treiñerue-kaz, estropada bakoitzeko bost milla ogerleko jokatuz, Urtarrila edo Otsail lea n jokatzeko,eta ontzat artzen ba eben illaren 30'n estropada asi baiño len ezaugarria ipinteko.

Batzorde bat aukeratu zan, Nafarrate alkatea, Arriola ontzigiña, Blas lturriza kontula-ri agaz. Lekeition Manuel Garabilla k eukan ostatuan batu ziran, Okamika eta ErkiagaKofradiako kontulariekin, eta eurekin batean don Hilarlo "Mutur" eta Karrera eta Renteríajaunak. Estropada bietako ezaugarria ordaintzera joan zirala esan eutsen.

Lekeitarrak, eztabaida baten ondoren, erantzun eben eurak ez egozala gertu estro-pada biak jokatzera, bat bakarra baiño, treiñeruekaz. Ondarrutarrak testigutzat batzukartuta, eurena agertu eta aldendu ziran.

lll aren 30 an goizetik agertu ziran ibilbidea aztertu bear eben ontziak, balizak ipiniaz,eta goizeko zortzirak ingurura aukeratu eben ondarrutarrak eurentzako treiñerua. Egu-raldi otza eta aize zazkarra itxasoan. Ondarrutar erremulariak Lekeitio ' ra eldu eta joka-tzeko itxurarik ez egoan lez, Nabarro ' ren ostatura joan ziran. Leorreratzen asi ordukoxe,Lekeitio guztia ondarrutarren aurka txistuka asi zan, kanpora eta deadar itxusiakegiñaz.

Une onetan Bilboko Club Nauticokuak be bertan egozala, oneri be la¡doka ekin eu-tsen. Eguerdia igaro ondoren erabagi zan estropadarik ezin zala egun aretan jokatu, etaondarrutarrak barriro euren txalopara joan ziran etxerako asmotan. Baiña molla inguruanegozan arrantzaliak, txistuka eta deadar garratzak eta gogorrak egiten eutsezan.

Club Nautico"ko asko, ori ikusita, Ondarroa rako bidea artu eben, arrantzaleen artekoainbeste asarre ikusita. Baporak Ondarruko bidea artu eban, biaramonerarte.

Era bardiñean urten ziran illaren 1 'an erremulariak eta gañerakoak Lekeitio rako. Bil-boko baporak atoian eroan zituen ondarrutar txalopak. Erremulareitako iñor ez zanbaporetik urten, patroia ezik. Fkusirik eguraldi txarrak jarraitzen ebala eta ezin zala estro-padarik egin, alde bien artean erabagi eben illaren bigarrenean jokatu ezin ba zan, uneegokia zala erabagiten eben egunean jokatuko ebela. Eurentzat atzerapen oneik gastuugari leporatzen eutsezan. Bigarrenez euren tokietara biurtu ziran.

Fllaren bigarrena eldu zan, Bibiana deunaren eguna. Eguna bigun eta baretsuagoagertu zan. Fru bidar aztertu eben giroa eta azken baten eguerdiko amabietan jokatzeaerabagi eben,

Genteak, batez be itxastarrak, goizetik esaten eben egun aretan jokatuko zala, edozergertatuta be.

Jende asko igo zan Santa Clara ra eta inguruko bidetara, eta benetan kezkati igartenziran, ondorena ikusiarte. Eguerdi aldera igarri zan txalopak gertuten ari zirala, eta gipuz-koarren jurada' eroan eban bapor-ontzia, barruko aFdetik jarri zala. Orregaz uste izan

zan sortea gipuzkoarren alde gertatu zala eta oneik barrukaldetik jokatzea pentsatuebela eta ondarrutarrak kanpo aIdetik. Alaxe gertatu zan. Kofradiko arrantzalerik geienak,euren txalupetan toki egokietan lekutu ziran, eta beste asko mendietara igo edo ta ondoikusiko zala uste zan tokietara.

Ordubiak inguruan igarri zan tre¡ñeru biak euren tokietan egozala eta laster entzutenpusillaren tiro bat lakoa; origaitik tarteko batek esan eban, asi dira estropadan.

Andik bost minututara igarri zan barru-aFdetik etozanak aurrerago etozala, au da,gipuzkoarrak.

A zelako une larriak arek! Batzuk gauza bat esaten eben, besteak bestera, eta orrela.Bidetako ikusleak laster asi ziran negarrez etxeratzen, samin eta penaz beteta. Estropa-detan aituak ziranak esaten eben gipuzkoarrak astiro bogaten etozala, eta txalupeapatroiak txori baten antzera erabillala, ezelako indarkeri barik. Ostera ondarrutarrak indarugari egiten igarten zirala, eta alaz eta be ezin aurreratuta ebiltzala. Laster ikusi zan ustezan ziurtasuna bertan bera galtzen zala.

Ezin leike agertu egun gogoragarri onetan zelako atsekabe eta negarrak egonziran err¡an.

Fbillera egin zan, esan obenez larogei minutu eta segundo batzutara gipuzkoarrakamaituaz, eta ondarrutarrak minutu bat eta segunduak atzerako. Oneik ikusi ebeneanezin irabazi ebela, azken alegiñik egin barik amaifzea nai izan eben.

Orra ba, ikusi da estropada onetan zar eta gazte, aitu eta bestelako guztiak, oker egondirala euren irizpidefan, eta euren itxaropenak bertan bera jausi dirala, estropada egunaurretik ondarrutarrei iñok aurretik artu ez ba eutsen be, oraingoan ikusi dalako ondarru-tarrak ezin izan dabela ezetara be gipuzkoarrei aurrerik artu, eta ez dakigu zer gertatu danorretarako, nai ta berbaleku asko ibili.

Ondarroa ko Kofradiak daukazan aiña arerio igarrita, bera beratu naian ainbesteanibiliaz, ikusten zan egunen baten gure Kofradia euren sarepean jausiko zala, eta ba dirudieuren gurariak bete dituela, baiña denpora obeagoak artuko doguzan itxaropenik ez dagaldu bear.

Ondarroak garaitza galdu ba dau, ez da izan esku eta indar faltaz, konfiantza larregi,ikusmen gitxi eta erremu mota eta beste gauzetan irakatsirik euki ez daualakobaiño.

Kofradiko Batzordea batuta adierazi eben ez daukela mutillakaitik txarrik esaterik.Erremulariak euren indar guztiak ipini ditue eta ondo, ezin eikien euren aldetik geiagorikegin, baiña akatsa ba dakigu nun egon dan. Orain ez daukagu besterik, denporaldi barribaterarte jazan eta estropada dala-ta egindako zorrak ordaintzen baiño.

Egun bi irutara zer esan ugari euken mariñel jenteak. Batzuk esaten eben akatsa erre-muen palaetan egon zala, besteak akatsa patroiaran izan zala, zirgan astean txalopeagelditzen ebalako eta erremularien indarrari aurreratzen lagaten ez eutsalako eta biratenipini bear ebala txalopea eta ez ebala olakorik egin. Beste batzuk okerra treiñeruen pro-baetan egon zala, eta orrela zenbat buru ainbat aburu batzen ziran galtzearen erruabillatu nairik.

Galtze au mintsu izan zan Bilbotarrentzat eta batez be ango Club Nautikokoentzat.Andik laster Batzordea batu zan eta oneik Kofradi guztia eta erabagi oneik artu zituen:

Amalau erremulariei eta patroiari be bai, bakoitzari 75 peseta emotea, au da, irureunerrial, eta Simon Garramiola ri, mutillei erakusten ibilteagaitik, 20 peseta.

Eta Kutxan dirurik ez egoalako, Batzordeari eta Kontulariei baimena emon eutsen diruori billatzeko, erreditua ordaintzekotan, eta lendik batuta egoanagaz batera, 1891 'koUrtarrillaren 2'an kit/apena egitea. Alantxe egin zan.

Len esan diran Madariaga, Zelaia eta Lagunak, Aulestiarte eta Lekue"ren gain, Maxi-mina Balzola andreak zortzi milla errial emon zitun gastutarako, Pedro Usandizagakamar milla errial, Leon Markue ' k sei milla errial eta Fnes Arrizabalaga 'k lau millaerrial.

Bilbo ko Club Nautiko'k arpidetza zabaldu eban eta 16.280 peseta batu ziran. Diruorreik Urtarrillean ekarri zituen. Fnguruko aldun zan Manuel Allende Salazar 'ek 500peseta emon zitun, Markina ko Manuel Murga "k 200 eta Alfredo Perez ' ek 250.

Dirutza onetatik, Urtarrila'ren 17 an egin zan lez, arrantzale bakoitzari 25 pesetabanatutea erabagi zan, baiña ortik 70 errial andrentzako ziran eta beste 30 ardau diru lezgizonentzat.

Bai eta erabagi zan arrantzale bakoitzan afargunari, mairako semerik edo suinik ez baeukan 70 errial banatzen, eta bardin agure, gaixo eta gai ez ziranei eta bardin baita sol-dadutzan egozanei.

Banaketa or¡ egiterakoan, ikusi zan ez zala danentzako elduten, alargun eta soldaduasko agertu ziralako, eta ori ikusita, batzordeko zan Pascasio Arrizabalaga ' k agindueban berak ordainduko ebala falta zana.

Oi danez, egun orretan jendea pozik ibili zan, orrelako banaketak arrantzaleen familie-tara eroaten daben atsegiñez.

1891 'ko Maiatzaren 11 an Kofradiko arduradunik geienak batu ziran batzarrean.Kontuak aztertu ziran eta ikusi zan Epaillaren 10 a rte Donostiarrekazko estropadak31.360 errialeko zorra eragin ebala. Ez zan sartzen bilbotarrak ekartzen eben babor-ontziaren gasturik, nai eta erakundean egunak igaro, gastu guzti orreik Ramon dela Sotajaunak bere gain artu zitulako. Orrez gaiñera "El Porvenir Vascongado" egunkariak,estropada zafa egindako dei eta iragarki guztien kostutik % 50 beratu eban.

Eta oraingo eta urrengo Kofradi onetan izango diran argibide eta jakingarri-tzat, Kofra-diko bigarren kontulari dan Blas lturriza "k zeaztasun guztiak liburu onetan batu nai izanditu, bere lanetik euki izan ditun tartetan, geien be gertatuko ba litz gipuzkoarrekin edo

donostiarrekin beste bizkaitarren batzuk jokatu bearra, jakin dagien 1890 urteko Aben-duaren 2' an, Bibiana Jaunaren egunean zelan galdu eben ondarrutarrak, eta alegin egindagien 1888 urtean bizkaitar izena ondarrutarrak zaindu eben neurrian goratzen, kon-tuak eukiaz egon leikezan aurrerakuntza guztiak bai erakusten, bai erremu sailletan,egualdia zelako alako neurrikoak gertu eukiaz luzeran lez palaen zabaleran be. Eta bar-din ondo aztertu dagiezala 1888 eta 1890 urteko estropadarako baldintzak, batez beeroapen eta soseguz jokoa sarratuaz, orrela, danak batean eta alkartuta garaitza lortudagien, danok eta au idazten daben kontulariak be nai dauan lez, bere irakurleei eskatuzbillatu leikezan ortofragi akatsak parkatzeko.

Ondarroa'n, 1891 'ko Dagonillaren (Abustuaren) 1 'an.Kofradi onetako Bigarren konfulari dan Blas lturriza'k.

lturriza - ren kronika.

Ba dakigu lturriza kontulariaren kronika au luzaro eskutuan gorde zala, ondarrutarrakentzun be ez ebelako nai estropada orretako konturik. Esan giñei ondarrurako ondamendiitzala gertatu zala ain ziur egozan estropada orren galtzea. Garratz, negarrez eta onda-sunak urrituta, baiña iruntsi bear. Ainbestekoa izan zan erri osoaren berotasun eta garrajoko orretarako.

Zelakoak izan ziran tratuko baldintzak, urrengo baten kontu obeagoa eukiteko Fturri-zaik esateko?

Fkusi daiguzan eurak, eta aztertu begiez gai oneitan sartuta ibiltzen diranak.

1890 URTEAN ONDARROA ETA DONOSTIA KJOKATUTAKO ESTROPADARAKO BALDINTZAK.

Zarautz 'en batu ziran 1890' ko Azilla ren 12, ordezkariak. Ondarroa 'tik Jose Anto-nio Agirre "Burgo" eta Donostia 'tik. J. Frantzisko Frastorza, biak erremularien ordezkarilez, euren artean tratua eginda euken estropada jokatu al izateko baldintzak era-bagiten.

Eta erabagi oneik artu zituen:l. — Estropada treiñeru erabiliekin jokatuko da. Euren neurriak, une oneitan zeaztasu-

nez ezin erakutsi al ba dira be, muga oneik barruan sartuko dira. Luzera, ez da 40 oinbaiño beragokoa izango ez eta 42 baiño geiagoko be. Zabalera 6 oin eta zazpi ontza etazazpi oin bitartean.

2.—Treiñeruak erabilteko Ondarroako 13 erremulari eta patroia alde batetik izangodira eta bestetik Donostia ko 13 erremulari eta patroia.

3.—Fbillera bitartean patroiak ezin laga izango dautso beste iñori bere tokirik, alazbertatik al dauan trebetasunaz jokatzea azke izango dau, orrégaz esan nairik, barrukoamalau gizonek eurei derizkioen eran erramutan egin al izango dabela.

Treiñeru barruan ez da erabiliko jarrileku edo tosta faltsurik, ez eta treiñeruak oituraz

erabilten ez dauan beste tresnarik be. Alaz eta gura aiña erremu, estropu eta toleteeroan leikiez.

3.—Donostiarrak treiñeru bardin antzeko bi aukeratuko dituez eta probatu ondoren,karenatuta eroango dautsez Ondarroa ra ango erremulariei; oneik be probatu al izangodabez, barruan ezelako barriztatzerik egin barik, eta Lekeitio ' n agertu bearko dabez illa-ren 28 an, aurrez Donostiarrei jakin eraziz, Lekeitio n izte ori ikusi nai ba dabe.

Treiñeruak leorrean egongo dira estropada asi baiño ordu bete lenagorarte, etaorduntxe aukeratuko dabe ondarrutarrak komeni jakoena. Oneik alderdi bietakuak barriroaztertu al izango dabez, eta barriro karenatuko dira ¡llaren 29 an. Zeregin au Lekeitio ' koontzigille baten kontura itxiko da.

Orrez gaiñera, talde bakoitzak bere treiñeruan deritxozan tolete barriak ip¡ni al izangodauz estropada asi aurretik.

4.—Ibilbidearen luzeera amar milla izango da. Urteera Lekeitio ko Ugartetik ¡txasbarrura 500 metro neurtuaz ¡piniko da. Ortik asi eta Getaria ' ko San Anton erako zuzen-bidean neurtuko dira ibilbideko amar millak eta eurek beteten diranean mugatukoda elduera

5. —Urteerako baliza bi ipiniko dira eta elduerako beste bi. Urteeran treiñeru bakoitza,bata besteagandik 45 metrotara gertuko da, eta eldueran neurri bardiña zaindukoda.

6.—Erabagiko dan señale bat bitarteko, estropadaren asiera emongo da, eta biakbeartuta geldituko dira ibilbidean alkar jo edo orrelakorik ez egotera.

Orrelakorik gertatuko ba litz, juradukoen gain geratzen da erruduna nor izan dan era-bagitea, eta erruduntzat joten danak galduko dau estropada.

Estropadaren asieran egongo diran juraduak, ibilbidea ontzi-bapordun baten jarrai-tuko dabe, aldi egoki bat atzetik, eta eureri dagokie len esandako neurriak artzea.

7. —Alderdi bakoitzak juradu bi aukeratuko dauz, eta errialdi bietako Itxas-koman-danteei eskatuko jakoe irugarren bi izentatzeko. Orrela, urteeran iru juradu egongo dira,

bi erremularien aldekoan, eta irugarrena eurekin zer galdurik ez daukana, eta bardineldueran be. Onein zeregiña gorago esanda geratu da.

8.— Estropada il onen 30' n jokatuko da, eta eguraldi txarragaitik jokatu eziña gertatuezkero, biaramonerako itxiko litzake, eta emen be egin ezik, urrengo iganderako atzera-tuko litzake, eta orrelaxe aurrerantzean.

9.—Estropada asi baiño len, sortetara atarako da bakoitzari zein urteerako tuntuxbatiz dagokion. Juraduei dagokie egon leiken naste edo eskariak erabagitea, estropadabardintasunez egin al izateko eran.

10.—Baldintza oneik zapaltzen dituanak señale lez Azpeti 'ko Roke Artidia etaMimendia'ren eskuetan ipini diran 5.000 pesetako ezaugarria galdu egingo dau.

11. — Estropadarako izentatu dan eguna baiño lau egun lenago, talde bakoitzak beraridagokiozan 20.000 peseta Banco de España ' n ipini bearko dauz. Ondarrutarrak Bil-bo ' n eta donostiarrak Donosti 'n.

12.— Treiñeruak gertu, eurak bearrezko baldintzetan ipini eta estropadako beste gas-tuak, alderdi bakoitzak erdiz-erdi ordainduko dauz. Or ez dira sartzen talde bakoitzakprobetan egin leikezan gastuak, orreik bakoitzaren konturako izango diralako.

13. —'llaren 29 " un Lekeitioin batu bearko dira tolde bietako ordezkariak, ezaugarriakipini eta ibilbidea neurtuteko.

14.—Elduerako juraduak amaierako ertz baten egongo dira.15.—Ondarroa 'ko erremulariak aukeratzen daben treiñeruko tostak estutu edo

zabaldu al izango dabez, baiña tokiz aldatu barik.16.— Estropada goizeko amarretan asiko da.17.—Taldetatik kanpora aukeratutako juradukoen tokia sortera atarako da. Urteeran

egotekoak, ibilbide guztia jarraitu bearko dau bestejuraduekin batean, euren baporean,seigarren atalean esaten dan lez.

18.— Elduerako juraduak illaren 30"an balizen egoera aztertuko dau, eta amaierakoertza mugatzen daben txalopa baten egongo da, beste txalopa utsik gelditzen dala.

19.—Elduerako juradua eroateko erabiliko dan bapor-ontzia, amaierako balizenartean geldituko da, eta ibilbidearen luzapenetik 20 metro ingurura.

Fzenpetu dabenak: J. Francisco Irastorza.— Jose A. Agu¡rre.— Eusebio Fuentes.—Eduardo Nafarrate.— Jose Leon Lasarte.— Severo Markue.

Jakingarri geiago.

Erri bakoitzak, juradutzarako, lau lagun aukeratu zitun.Donostiarrak aukeratuak oneik izan ziran: Francisco Muñoa, Juan Jose Larrea, Fran-

cisco Frastorza eta Eusebio Fuentes.Ondarrutarrak beste oneik: Ramon de la Soto, Isidoro Lafite, Fausto Madariaga eta

Eduardo Nafarrate.Juraduak berak erakusten dau zenbatean sartu ziran estropada onetan errietako agin-

tariak eta errialde bakoitzeko gizon andiak.

Odol beruak.

Gu jaio baiño urte asko lenago jokatu zan estropada. Baiña gure denporetan be entzuneta jakin izan doguz oren ondorenak.

Gaur ez da iñor bizi Ondarroa 'n ezagutzeko adiñik euki ebanik. 97 urte dirajokatu zala...

Gu ez guaz esaten erri osoak itsu jokatu ebanik. Ori une aretan bizi eta estropada ber-beraren gertaera, autu-mautu eta erakundean, bertarako diru batzen eta ainbat zeregiñe-tan ibili zan Blas lturriza, Kofradiako kontulariak argi eta garbi idatzita itxi eban,"ondorengoen eskarmenturako" edo geroagokoen jakingarritzat.

Guk beste zerbait esan eta azpimarratu giñei: Estropada odolak berotzeko jokoa izandala gure itxasertzean.

Gaur estropada ugari jokatzen da, eta ugaritasun onek galtze eta irabazietara erre-zago oituten gaitu. Aukera geiago eukiten dogu joko lez barik, kirol lez artu eta ikusteko.Baiña len ez egoan orrelakorik.

Gaur era bat edo bestera gainduten diran gorabera asko, len arantza zorrotz izatenziran, eta urteak iraun arantza orren ziztadak erakarten eban sornatzeak.

Gure denporetako estropadetan be igarri izan gendun estropada onek inguruko errienartean itxi eban urratsa.

Bere denporan zerbait gertatu, odolak bero-bero egozala bat-batekoan bat entzuneragin, edo zemaien bat itsukeriz esan edo jaurtiteak, edo tu eskuak zapartadaka erabil-tea... ori beste kiroletan be igarri edo ikusten dogu.

Askok itanduten dabe: Sota ' k euki zitun ainbeste itxasontzien artean, zelan ez eban"Ondarroa" izenagaz bat bedeinkatu?

Gitxik pentsatuko dabe onetan estropada entzutetsu onek ze ikusirik euki eikeanik.Fkusi dogu Sota 'k bere gain artzen zitula estropadarako juradutsa egin, erramularien

joan etorrietan lagundu edo beste ainbat Graso erabilten zan bapor-ontziarengastuak.

Fkusi dogu Sota k bere gain artzen zitula estropadarako juradutza egin, erramularienjoan etorrietan lagundu edo beste ainbat arasotan erábilten zan bapor-ontziarengastuak."Ondarroa" ez?

Ainbeste berotu ete ziran iñoiz odolak?Orren erantzuna "El Bilbao del Novecientos" liburuan billatzen dogu.Liburu orretan, Rafael Ossa Etxaburu bere egille ondarrutarrak kontaten dau, berari

Ramon de la Sota eta Aburto 'k Biarritz'eko "Etchepherdia"n, 1968" ko Abenduaren10 ean au agertu eutsala:

"Sota, ontziak egin-ala, eurentzako izen barrien billa ebillan. 1896 urtean "Lekeitio"ipini eutsan urte aretan itxasoratutako 2.272 toneladako bateri. Eta urrengoak "Onda-rroa" izan bear eban. Alaxe zan bere guraria.

Baiña ez eutsen "Ondarroa" ipini. Eta esango dot zegaitik.Negu gordiñean Ondarru eta Donosti artean euki eben estropada gogor eta gogoanga-

rri baten, ondarrutarrak nire aitari eskatu eutsen euren ordezkari izateko estropa-detako juraduan.

Estropada egin zan. Ondarroak galdu eban eta ondarrutarrak, errua emotean, nireaitari, treiñeruko patroiari eta estropada a eratu ebenei emon eutsen... Eta Karril azkarraizan zala esaten joan ziranean, erramuketa egokiago bat asmatu besterik ez ebala, etaondarrutarrak, guztiz sendo eta erramulari andi izanarren, modatik pasatako erramuke-tan jarraitzen ebela esan ebenean... Ez eutsen errazoirik entzun nai izan; arrika egin eu-tsen, berba txarrak esan eutsezan eta ariñeketa baten iges bearra euki eben, etaorduantxe nire aitak, beragaz euki eben bidegabeko destain origaitik, ez eutsan "Onda-

rroa" izena ip¡ni, Bizkai 'ko itxas-ertzeko toki eta inguruen izenei jarraituz urrengo itxa-sontziari egokion lez..."

(Ikusi Rafael Ossa Etxaburu ren "El Bilbao del Novecientos", Riqueza y Poder dela Villa. 1900-1923, bere 49 eta jarraiko orrialdetan. Biblioteca VascongadaVillar. Bilbao).

Ossa Etxaburu izparkari eta idazle zeatz eta zintzoa dala, akats bat billatzen dau-tsagu, beragan arrigarri dana, idazki onetan.

Sota ren min eta naigabea andiago izan zala, diño, kontuan eukita illa batzuk lenago,Sota 'ren yate batek Santander eta Castro bitartean, Caballo deiturako ¡ngurutik 12 mino-rara ebillala, tirabira eginda egoan ondarrutar txalopandi bat begiztatu ebala goiz-aldean, eta alegin biziak egin zitula arrantzale arein laguntzen, eta itxasoa latz eta gaiztoagertuarren, yateko laguntzailleen arrisku biziz, txalopandira urreratu eta bi ittoarren,beste sei bizirik jasotea lortu ebela.

Origaitik Ondarroa ko Arrantzalien Kofradian gertaera orretako kuadru bat ipinitaegon zan, arrantzaleak Sota ri esker ona agertzen.

Guk esan bear dogu, idazleak naste bat euk¡ dauala agerpen onetan, gertaera bat etabesteak ez ebelako lotuerarik euki katean.

Estropada 1890 urtean izan zan, eta ez 1899 n, erratuta agertzen dauan lez.Beraz estropada baiño la bederatzi urte geroago izan zan "Josefita" txalopandiaren

salbamentua, eta ez or iduritzen dan lez, lau illabete aurrerago.Edozetara be, arrantzaleak Sota ' gaz, bere semeak kontoten daben lez, estropadako

urtean brastadako zerbait euki ba eben be, arrantzaleak izan ziran dana astu eta geroa-goko laguntza ori Kofradi guztiaren izenean eskertu nai izan eutsenake

Karril 'en ondorena eta ondarrutarren gizotasunezko biozkada.

1 890 urteko estropada aretan, ondarrutarrak Karril eta Ambrosio arteko estropada lezezagutzen dabenean, diru asko jokatu eben emengoak. Bai eta tresna eta beste ogasu-nak be, nai eta batzuk eguneroko premiñetakoak izan.

Familiko ondasunak, lonekoak, ogibidekoak, doteak, etxearen jatorrikoak, bakoitzarenpitxiak... al ebena edo eukena, lenengo dirutan jokatu eta gero zeFa-ala dirutara biurtuta,edo ondamendi ondoren aldatu eta trukatuta.

Olakoen artean kontaten zan estropada ondoren Karril "en lagun andi batek erabilteneban "Avelina" izeneko txalopa. Ain zuzen be Francisco lturriza, "Polvora" k ¡rabazi eu-tsan estropada aretan Ondarroa ko ontzitegi bateko jaubeari. Eta "Polvora" au zanestropada aretako treiñeru baten jaubea, ain zuzen be Karril berberak erabili eta estro-poda irabazi eban treiñeruarena.

Estropada jokatu eta ia urte bira, 1892 ' ko Urrilla ren 19' an, eguerdi inguruan, Karrilbotakar naian, lantzoi naian arrantzan ebillan, Donosti 'tik bederatzi millo ingurutan.Barruan 13 lagun. Euretatik zortzi beragaz estropada egiñak.

Bat batean, ezelako neurririk artzeko denporarik barik, aize bolada zoroa sortuzan.

Ordukoak esan eben une aretan Karril 'ek bere erremua eskutik itxita eukala eta eraorretan txalopea bereala trabestu zala, eta aizearen bultzadak tirabira eragin eutsala,gizon guztiak uretara jaurtiaz, eta gero oneik, al eben eran, txalopako killari eta al zanariez¡n eutsita alegintzen zirala, sinistu ezin alako indarraldi eta alegiñetan.

Era orretan iraun eben txalopa eta gizonak une luzean. Eta etsipena sartu, txalopa bateurekaz konturatu barik ¡garoten ikusi ebenean. Gizonak, bana-banaka, indarrak galtzenigarriagaz batera, geiago eutsi ezinda, ondoratzen asi ziran. Gelditzen ziranak, ori ikus-tean, eurak be makaltasunak errezago jo eta artu eta jausten ziran eta ur sakonetanitto.

Alako baten," Avelina" treiñeruak atunetatik etorrala, ikusi zitun eta berari esker laugizon bizirik salbatu ziran.

Orrelako gertaeretan gizonak zelako arren eta eskintzak egin daikezan, sarri irakurriizan dogu ondamendien gertaeretako azken uneak nok kontatu egon izan danetan.

Oiturazko eben arrantzaleak orrelako gertaeretan euren Zaindari eta maitasunekosantuei promesak egitea eta emen be, lau gizon oneik Lezo Kurutzara joan ziran o rto-zik euren promesa beteten.

Orrelako ondamendi batek zotin eragiten dau beti arrantzalien artean, eta oraingotan,estropada entzutetsu a bitarteko, oraindik geiago, Karril berbera an itto zalako.

Oitura zan lez, ¡ttotako arrantzaleen famili eta senideen aldeko eskeak egin ziran, etaerrukizko dei ori inguru zabalera eldu zan.

Ondarrutarrak, eurak be orrelako egoera larrietan sarri gertatuta egozalako, miserigorrian biziarren, dana astuta, arrantzale anaien egoera aregaz gogoratuta bakarrik,euren laguntza eskiñi nai izan eutsen donostiarre¡.

Ondamendia gertatu eta andik iru-lau egunetara, Kofradia Batzar berezian batu zan,eta ao batez, gizatasunak txik¡kerien ga¡ñetik atara eta lortzen daben biozkadaz, bosteunpesetako laguntza bialtzea erabagi eban.

Dirutza ori Ondarroan "doña Monika" lez ezagutzen zan andre olrgunak eroan eutsanDonosti 'ko alkate zan Lizarriturryjaunari, Kofradiaren izenean. Eta biozkada ori aldi are-tako egunkaririk andienak goratu eben, bai ingurukoak eta bol Madrid ' ekoakbe.

Orrela erakutsi nai izan eben ondarrutarrak estropada egunetako jokoa dala, urtetakourratsagaz, baiña giza anaitasuna bizi guztirako itxastarren jokoa.

Oarra: Ikusi liburu onetako bertso saillean estropada oneri buruzko bertsoak.1890.—Ambrosio eta Karril 'en estropada.— Ambrosio Sagastume1890.—Ambrosio eta Karril 'en estropada.— Francisco Etxaburu.Sail biak irabazlearen aldeko dira, beraz ondarrutarren aurkako.

1897.- NERVION - GO ESTROPADA.

Arrak, kokoak, nekez ilten dira.Ekaitzik gogorrenetan iraun al izaten dabe, ortarako tarteak eta eskutaguneak billa-

tuaz. Eta barriro zirika ekin, kili-kilika.Egia da urte batzutan estropadarik ez ebela eratu Bilbo eta bere ibaian.1889 tik 1896 ' era utsunea egon zan.Urte onetan getariarrak aurkeztu ziran eta eurak geratu irabazle.Ez bakarrik Bilbon. Bai Donostian be.Donostia n lenengo Getari, ondoren Donosti, gero Pasai, Orio eta beste do-

nostiar bi.Ba dator 1 897 urtea.

Ze gertatu ete zan Ondarroa eta Bermeo euren arteko desafio bat jokatzera Nervio-n'era joateko?

Mindu egin efe ziran aurreko urtean gipuzkoar batek, Getaria ' k, "euren etxean"irabazteagaz?

Dana dala desafioa jokatu zan, baiña lengoa ikusita... Ezin ukatu Ondarroa 'n lengooroitzak egozala gogoan.

Bermeo geratu zan garaille, 31 minutu eta 12 segundutan bere ibilbidea beteondoren.

Ez dago estropada onetako bertso paperik, ez eta gomuta andirik be.

1898.- DONOSTI -K0 ESTROPADAK.Fraillean jokatu ziran, illaren 4' an eta gero 8 ' an.Donostiarrak lau treiñeru gertu zituen.Pasai San Pedrotarrak, bat.Ondarroa ' k bat,Eta getariarrak, ondarrutarren aurka neurtzeko garretan, bat.

Fll aren ¿Van, txanda bitan jokatu zan estropada.Lenengo txandan:

1. —"Flora", Ondarroa ' kua. Beitia patroia.2. — "Ramon y Saturnina"— Pasai San Pedro.— Korta3.—"San Anton".— Getaria.— Cabañas patroia.

Bigarren txandan:

21'24"21'2322'08'

1.—"Agueda"— Donostia. Urrezberueta patroia. 21-43'2. —"Santa Ana"— Donostia. 22'23'3.—"Nuestra Sra. de la Paz"— Donostia. Silva. 22"32'4,—"Esperanza", Donostia.— Urkiza patroia. 23'

Fll aren 8 ' an: Onorezko Estropada.

1. —"Flora"— Ondarroa.2.— "Agueda", Donostia,

21"0721'37'

Sariak oneik izan ziran:Lenengo domekan, irabazlearentzat 700 peseta.Bigarren ekitaldian, irabazlearentzat l.000 peseta eta bandera.

Ftxuraz donostiar batzuk ondarrutarrei ziria sartu nai izan eutsen, Karril 'en estropadagogoratu eraziz, aren argazkiak leioetan ipinita, zortzi urte lenago arek ondarrutarre¡gogoratzen.

Bertsolariaren esanetan ba dago min ikutua orreri buruz:"Atso zar batek erretratu batbentanan zuan paratu,andra obia izango zuanez baldin balu agertu...

Ikus estropada oneri buruzko bertsoak, liburu onetako Bertso saillean:1898:— Ondarrutar arrantzale batek jarriakUrte onetako bandera Kofradian gordeten da.Esaera au dauka:

San Sebastián, 8 de septiembre de 1898.PREMIO DE HONOR.

1902.- NERVION GO ESTROPADAK.

Fraill aren Tan jokatu ziran.Bizkai 'tik zazpi errietako treiñeruak: Armintza, Bermeo, Desierto, Elantxobe, Onda-

rroa, Santurtzi eta Zierbana.Gipuzkoa 'tik Orio.Danetara 11 treiñeru aurkeztu ziran.Bizkai tik, joango zala iragarrita eukiarren, azken baten Lekeitiarrak ez ziran

agertu.Danen gain irabazle Ondarroa geratu zan, Manuel Beitia patroi zala.

Ondarrutarrentzat izan ziran 1.000 peseta, lenengo saria eta bandera.Bandera ori Kofradian gordeta dago eta idazketa au dauka:

PREMFO DE HONOR.Regatas reales.

7 de septiembre de 1902. BILBAO.Egun onetan bermeotarrak oiturazko ez zan eran egin nai izan eben erramutan.Erabillezanak soka andi bategaz lotu, eta soka ori lepo eta sorbaldatik igaroten eben,

orrela erremuari ziur eutsi eta indar geiago eragin nairik palada bakoitzean. Ala irakurtenda Imaz 'en bertsoetan:

Bermeotarrak arrazoyakinsaIatu dira gogotik,

sokakin lotu erramoa etabuelta emanak lepotik,oyek ola probatu dira,

ez dakit bada zergaitik,modu orretako sistemarikan

ez da ikusi oraindik.

Ikus estropada oneri buruzko bertsoak, liburu onetako saillean:1902.— Biba Manuel Beitia ta beraren kuadrilla.1902.— Bilboko estropadetako kantak — Jose Manuel Imaz.1902 — Bilboko estropadetako kantak.— Jose Manuel Imaz.1902.— Ondarrutarren kontra egiñak.— Juan Bautista Urkio "Gaztelu`.

1925 - KO ESTROPADAK.

Ogetak urte igarota egoazan iñungo estropadetara joan barik.Ez ziran bateko deiak eta besteko ziriak falta, baiña eutsi.Bitarte onetan arrantzalien Kofradia be, gizaldietan bakarra izan zona, bitan zatituta

egoan: Santa Clara eta San Pedro izenekoetan.Alaz eta 1924 inguruan, barriro estropadetako arra geldi ez¡nda, goseti igarri

zan.Oraingoan Arrantzalien Kofradiatik barik, kaletik ebiltzen egon-eziñak.Club Deportivo Aurrera'koak asi ziran gertaerak egiten.Arrantzaleak amure egozan.Entzute geiegi jokatzen zala, ze irabazi gitxi ta ze galdu askoren arriskua egoala. Estro-

podara joatekotan, indarrak batu bear zirala...Portugaleten an egozan ondarrutarrak. Ondarroa, Portugalete, Santoña, Sestao eta

Zierbana aurkeztu z¡ran.Estropada antziñako ibilbidean egin zan, au da, 3:470 metro, ziaboga bigaz.

Ondarroa'k lenengo domekan 14,56 minututan egin eban ibillera.Bigarrenean 15.00 minututan.Biak bat eginda 29,56.

f:±tsburra: Salvador Aldarondo AhorraManuel O aCa .ei miro Eiurgoafsidn• ^^sal nren-n Uribe.Am*el AufesEiria llr

...:^+ Arakattain C )

Agustin grantzarnendl^'cen+e AL3TTPPX1Jannrn PrlpoAlejandro t.lrtcc+loJosé M. IturrL•aJosé leiriaJuan L; ,,..esta beitia (At_eki)

Sestao geratu zan bigarren.

Lenengo domekan 15,10 minututan amaitu eban.Bigarrenean 15,15 minututan amaitu eban.Guztira 30,25.

Zierbena eta Portugalete "deskalifikatuta" geratu ziran.Frugarren saria Santona ' k jaso eban.Estropadak Frailla 'ren 20 eta 27'n jokatu ziran.

Ikus, estropada onetako bertsuak, bertsoen saillean:1925.— Portugalete'ko estropadak.— Burgoa ' k jarriak.

1926.- DONOSTIAKO ESTROPADAK.

1925 ' ko Portugalete'ko estropadak, Donostia 'ro joateko gogoa biztu eben.Ogei ta zortzi urte igaro ziran, azkenengoz Donostia - n jokatu zanetik. Bearrezko zan

ekitaldi barri bat egitea.Batasuna sortu zan errian. Anaitasuna.

Lenengotan eztabaidatzen zona, gero, bein atzerarik egin eziña igarri zanean, estro-padarako zaleen gogoa geiago zala ezezkoena baiño ikusi zanean, egin bearfzatartu zan.

Arrantzaleak, euren aldetik, lengo alderdikeriak itxi eta alkartzeko ebiltzan.Giroa egokitu zan.Portugalete ' ko gizonak gertu egozan. Osotu, egokitu, indar bardindu besterik ez

egoan.Egoana landu, ebagitekoa ebagi eta indarrak probatzera Donostia"ra!Treiñeru barria egin zan orretarako."Gabarra"tzat artu eben batzuk destaintsu.Eztabaidak euki zitun. AFdeko ta aurkako, jakiña.Treiñeru bi gertu ziran. Komeni zan, gizon ugari prest eukiteko.Frailla - ren 5 eta 12 ' an jokatu ziran estropadak.Fstorirako geratu ziran denporak eta jokatu eben beste erriak.Zazpi taldek emon eben izena.Lenengo igandean, txanda bitan jokatu zan.Lenengo txandan:l. —"Antiguako Ama" l.— Ondarroa. Juan Bta. Beitia patroia. 19,32.2.—"Sanjuandarra".— Pasaia. Francisco Laboa patroia. 19,41,3/5.3.—"Ondarrabitarra".— Ondarrabia. Roman Agirre patroia. 19,50,4/5.4.—"Donostiarra". Donostia. Domingo de la Hoz, patroia. 19,53,4/5.

Bigarren txandan. (Txanda onetakoak ain zuzen denpora geiago bear izan eben).5. —"Virgen del Mar".— Ondarrabia. M. Goikoetxea, patroia. 19,57,2/5.6. — "Antiguako Ama" 2.— Ondarroa.— Jose Migel Balenziaga. 20,14,l/5.7. —"Virgen de la Guia".— Portugalete.— L. Gutierrez patroia. 20,53,2/5.

ONOREZKO ESTROPADA.1910 urte ezkeroztik oiturea zan Donostiko estropadetan onorezko estropada jokatu

bear eben talde biak, euren treiñeruak aldatuta jokatzea. Alaxe egin zan urte onetanbe.

Ondarrutarrak ba euken bildurra, euren "gabarran" oituta, besteen treiñeruan ondorajoango ete ziran be.

Eta treiñeruak aldatuta be, "Junbaiste" Beitia 'ren mutillak, ondarrutarrak, arro egineben osterea eta nagusi sartu.

Ara denporak:l. — "Sanjuandarra". — Ondarroa. Juan Bta. Beitia, patroia. 21,03,4/5.2.—"Antiguako Ama 1".— Pasaia. Francisco Laboa, patroia. 21,20,3/5.Beraz "gabarreagaz", nai "intxaur-oskolagaz" garbi ikusi zan Ondarroa 'ren trebeta-

suna, indarra eta sasoia.Estropada aurreko giroa egunero ¡garlen gendun gure errian, estropadalarien saiake-

tak ikusi, euren inguruko bizimodu berezia ()aduten gendulako. Eta ondorengoa be,oraindik erdi- ume nitzala bizi neban.

Gogoan daukat Donostia ' n, estropada egunean, ango "Aquarium" en goi aldeangengozala, an egozan izurde lako ondarrutar gizon lodiak, zelako kezka, dardara, egoneziña eta urduritasunez "ikusi" eben estropadea, azken txanpagaz ziurtatu a rte.

Gogoan daukat, baita, ain zuzen alkatea bizi zan etxearen bigarrenean jaio ta bizi n i-tzalako, erri guztia zelan batu eta alkartu zan bertan, etxe aurrean, erramulariekaz batera

goraka, txaloka eta kantari, eta alkateak "estropaden irabaztea erriaren poza zala" etapoztasun ori nasai agertzeko sei eguneko jaiak egiteko baimena emon ebala.

Gaiñerakoena, ingurukoen egoera, zer-pentsa eta zer-esan, era bateko nai bestekoospakizun eta abar, bertsolariak kantuz esan eta gerorako be gogoratzeko egin zituenbertsoetatik atarako dauz irakurleak. Fzan be bertsoaldi orreik, gertaeraren kronika egitsu,samur eta pozkarriak diralako, na¡ eta tartetan eztentxoa luzatu, komeni jakonak aideanartzeko eran.

Ba daukat buruan orduko beste gogoeta bat.Donostiako estropadak, an bertan guk ikusi eta ezagutu gendun ¡txas-otsoen larrita-

sun eta kezkatikgain, errian geratu ziran atso-agura, etxekoandra, gaixo eta abarren ordularriak be gogoratzen dauskuez.

Onelako larrialdietan Ondarroa k ba dauka bere eskutuak agertu, eskintzak egin, nai-gabeak urtu eta negarrak eta malkoak ixuriteko tokia: Antigua.

Eta egun aretan be, lapikoak eta jatekoak eta etxeko goraberak gerorako itxita, andraasko Antiguara joan ziran, erriko zaindarieren eleiza betien bete egiteko aiña.

Antxe egon ziran, kanta eta erreza, estropada ordua eldu a rte, nai eta batzutan andikitxas aurrera urten eta zazpikiak baiño estu eta kiriotsuago Donosti aurreko itxasorabegira, eguraldiaren aldatze, aize edo itxas-erasorik agertzen ete zan edo ez oartu nairik,toki baten nasai egon ez¡ñik.

Estropada ordua zala pentsatu ebenean, eleizatik iñok zirkiñik egin barik, etenbakoerrezu luzeak egiten asi ziran, oituraz illeta eta beste gertaeretan errezatzaille ekiten eu-tsen batzuk be ba egozalako bertan. Ogetak minutu orrela igarota, estropada denporaamaitu zala ta larritasunez eutsi eziñez egozala, andre andi batek, Ama Birgiña etxekoebalako iñoiz gaizki esan be egiten eutsan batek, danen gaiñetik deadar larri bat egineban:"Ointxe, ointxe, geure Ama ona, ia palada bat, palada bat..."

Arek ez eban esango Antigua 'ko Amak egun orretan entzun ez eutsanik. Estropadarenamaiera "ikusi" lez egin ei eban. Eta bere azken paladeagaz batera, su-ziriak (bolande-rak) asi ziran erritik dunbadaka eta angoak, erriko zarata, uju eta gorak entzutean, poza-rren negarrari eutsi ezinda, ittoteko eran jeitxi ei ziran errira.

Beste bat: Oraingotan jokolariak ez eben iñoiz bezin itsu eta bero jokatu.Ez zan lenagoko itsutasunak, erri guztia galdu ezkero ondatuta geratzeko eran. Dirudu-

nak eta tratulariak zurrago ibili ziran. Eta orrelakoetan oi dana: egon ziran "poziK" apos-tuak galdu zituenak, erriaren onore eta izenak, eta erriko zorionak, geiegi balio ebalakotratu batzutan edo merkataritzan barriro be noz-nai etxeratu eikezan diruak baiño. Ori begizon legea da, eta era bat edo bestera, erri maitasuna goi maillan zaindutea.

Bestetik adiskide askoren besarkada biurtu ziran estropadak. Eten barik etorten ziranerrira auzoetako adiskideak, ondarrutarrekaz jaiak ospatzera, bai eta erriak, bere poz etaala itasuna agertuaz, ezerezetik be asmo eta gurari batzuk beteaz, errian gertu zitun ain-bat ikuskizun eta jaietan parte artzera. Abesbatzak etorri ziran, musika taldeak, eta beste-lako jaiegilleak.

Ateak zabalik egozan danentzat. Eta "Falua errealeko" jaietan, Bilboko ibaian zearEstaduko Erregiña ondarrutarrak erabili ba eben be, oraingotan bertako Erregin jator batkoroetu gendun, eta Kalandiko bere tronuan andra andi eta eder lez lore arteanegunetan erakutsi.

Oarra. Ikusi, bertso saillean, estropada oneitako ainbat.1926.—Kalandiko Erregiñe Dienesi.— Jose Brontxe'k.1926.—Milla bederatzietun ogeita seian..— Ondarrutar batek.1926.—Beti ezagun... J. Burgoa'k.1926.—MilIa bederatzireun da... Burgoa'k.1926.—Domingo Gorrak jarriak.1926.—Biba ondarrutarrak.1926 — Berriatua ' ko Ezkerrak jarriak.1926.—Jose Brotxe'k jarríak.1926 —Milla bederatzireun... X X.1926.—Naste borraste.1926.—Arraunkalai estropada. "Me aro Txirristaka"k.

1926.- PORTUGALETE KO ESTROPADAK.-

Urte onetako Donostia ko estropadak irabazi ondoren, dana zan jai Ondarroara.Baiña B¡lbokoetarako izena emonda egoan. Eta berba bete bear zan, eta onoreak

zaindu.Alaxe egin zan.Eta Portugaiete'n igazko garaitza barriztu zan.igazko antzera, Ondarroa geratu zan txapeldun. Sestao bigarren.Lenengo domekan 15,54 minututan egin zan ibillera.Bigarrenean 14,46"eta.Guztira 30,40.Sestao ' k, bere aldetik domeka bietan denpora geiago igaro eban.Lenengo domekan 16,10 minutu bear izan zitun.

Bigarrenean 15,2.Guztira 31,12.

Gírela amaitu eban Ondarroa ' k urtea.Donostia'n gorengo mallan laga eban izena. Danentzako egon zan aukera. Baiña

aukeragaz baliatu egin bear da irabazteko bandera. Eta Ondarroa k baliatu zalako ekarrieban etxera.

Bilbo'ko ibaian iñor ez zan eldu urteko txapeldunari garaitzarik ukatzera.Aidean geratu zan itaun bat . a rte?

ESTROPADA IRABAZLEAK

Estropadak noiz asiak diran, ezin lei zeaztu.Zeaztu leikena, bai, neurri batzuk artu eta neurri orrek zainduaz, ofizialki antzera, egin-

dako estropadak.Donostia n, 1890 urtean asi ez ba ziran be, urte orretatik datoz lau millako neurrietan

egiten asi ziran estropaden ezaguera batzuk.Eta lengo gizaldian irabazle izan ziranak oneik dira:Donosti.- 1890 (Luis Karrik patroia), 1891, 1892, 1894 (iru urte oneitan Kiriko

patroia), 1895 (Arregi patroia) eta 1897. (Urte onetan lenengo txandanPasai Donibane 'k irabazi eban, baiña bigarrenera ez zan aurkeztu eta ori-gaitik Donosti irabazle.)

Getaria.- 1896.Ondarroa.- 1898.Pasai S. Pedro.- 1899.XX garren gizaldian, oraingoan, 1901 ' tik 1965 bitartean, oneik izan dira irabazle.Aginaga.- 1957, 1960Donosti. - 1915 (Soterotxo), 1918 (Kiriko), 1920 (Kiriko), 1922 (Soterotxo), 1940

(Famao), 1950 (Pinchau).Getaria.- 1911 (Berak bakarrik jokatu eban omenezko estropada).Ondarrabia.- 1941, 1943, 1947, 1948, 1965, 1966, 1967, 1968.Ondarroa.- 1926.Orio.- 1901, 1909, 1910, 1916, 1919, 1923, 1925, 1933, 1934, 1939, 1942,

1944, 1951, 1952, 1953, 1955, 1958, 1964, 1970Pasai.- (Biak alkartuta)- 1921.Pasai Donibane.- 1924, 1956, 1961, 1962, 1963.Pasai San Pedro.- 1917, 1927, 1928, 1929, 1930, 1931, 1932, 1935.Pedreña. - 1945, 1946, 1949.Sestao.- 1954, 1959.Lasarte-Mitxelin.- 1969.Azken gerrate ondorenean, estropadetan iñor saiatu ba da, ezin ukatu Orio bizi eta arro

ibili danik.Bitarte onetan, Pasai San Pedro'k, beste iñok lortu ez ebana lortuta dauka:Sei urte erreskadakotan, txapeldun edo bandera irabazle izatea.Donostiko estropadetako denporarik laburrena Pasai Donibane'k dauka, 1923

urtean egiña, getariarren treiñeruagaz, konsolaziñoiko estropadan: 19 minutu eta 17segundu. Egun aretan, Onorezko estropadan, oriotarrak, donostiarren treiñeruagaz,19'20"3/5.

Esan lei estropadak eratuta geratu eta mugatuta jokatzen asi ziranetik, alkar artekozemaikoak (desafiokoak) bakandu egin zirala.

Gogoratu dogu Ondarroa eta Donostia artean 1890'njokatua. Ots andikoa izan zan.Donosti irabazle.

Lenago, 1868 urtean, Donostia, Mutriku eta Ondarrabiak euren arteko bat euki eben.Ondarrabia irabazle.

1965 urtean Pedreña eta Ondarrabi artean egon zan alkar-arteko auzia. Estropada

bakar baten ordez, bitan jokatu nai izan eben, bat Santoña'n eta bestea Do-nostia n.

Biak Ondarrabiak irabazi zitun, nai eta Santoñakoan segundu bi bakarrik lortu alde-rantzi lez.

1936, 1937 eta 1938 urtetan ez zan estropadarik egon.1939' n asi ziran, baiña urte onetako ibilbidea bi millakoa izan zan, au da, oiturazkoa

baiño laburrago.Bizkai 'ko estropada nagusiak ez dabe ziurtasunik euki izan ez denporetan, ez tokie-

tan, ez ibilbidearen neurrietan.Edozetara be 1887' tik 1970 bitartean, 18 bidar jokatu izan dira bertako estropadak,

eta irabazleak edo txapeldunak oneik izan ziran:Bermeo: 1888, 1889 eta 1897 urtetan.Donostia: 1919 n.Getaria: 1896 en.Lasarte: 1969'n.Ondarrabia: 1967, 1968 ' n.Ondarroa: 1887, 1902, 1925, 1926.Orio: 1970Pedreña: 1966.Portugalete: 1929.Santurtzi: 1917, 1921.Zierbana: 1927 eta 1928.Oneik izan dira Euskalerriko estropadarik entzutetsuenetan, Donostia eta Bilbao'n

jokatutakotan, euren portuetara bandera, kopa edo bestelako garaikurrak eroatea lortueben erriak.

Gertaera bakan eta jakingarri lez, onako oneik aitatu giñeikez:1897.— Lenengo domekan Pasai Donibaneko "Moñoño" treiñerua geratu zan ira-

bazle eta bigarren Donostiarra.Omenezko estropada jokatzeko ez ziran pasaitarrak agertu, eta origaitik Donostiarrak

artu eben bandera.1910.— Urte onetan asi zan Donostia ko omenezko estropadetan jokatzeko treiñe-

ruak aldatzea, eta estropada bietako denporak alkartutea irabazlea emoteko.1911. — Getariarrak bigarren geratu ziran lenengo estropadan. Bigarren estropada

jokatu al izateko, ordezkoak eroaten lagateko eskatu eben. Juraduak ontzat artu ebaneskaria. Baiña oriotarrak, asarrez, ez ziran agertu. Origaitik getariarrak bakarrik egin ebenibilald¡a, 31,18 minututan.

1919. — Lenengo estropadan, asi eta batera donostiarrak erremu bat apurtu eben etairugarren eldu.

1920. — Donostiarrak eurei tokaten ez jakoen balizan sartu ziran. Origaitik donibane-tarrak asarrea agertu eben. Juraduak ez eban asarre ori aintzat artu, errua Juradu berbe-rarena izan zala esanez, gei egoan baliza kendu ez ebalako. Origaitik pasaitarrak ezziran aurkeztu omenezko estropadara eta donostiarrak eurak bakarrik egin eben ibilaldia,pasaitarren treiñeruagaz, eta aurrerako domekan baiño denpora obeagoa egin eben.Aurrekoan, euren treiñeruagaz, 20,22,4/5 bear izan zituen, eta oraingoan, pasaitarrentreiñeruagaz, 19,45 tan amaitu eben.

1922.— Estropada onetan donostiarrak eta pasaitarrak bardintsu eldu ziran, bieidenpora bardiña emonaz. Origaitik estropada barri bat jokatu eben. Pasaitarrak irabazi

eben, baIña donostiarrak asarrea agertu eben pasaitarrak lagun barriak sartu zituela-ta.Juraduak errazoia emon eutsen eta estropada onetako irabazletzat eurak gutu.

1929.— Urte onetan asi ziran omenezko estropada, lenengo bien ordez, lenengo lau-rak jokatzen.

1 935.— Orio ko treiñeruak tirabira egin eban Santa Clara ugartearen aurrean.1945. — Aya' ko treiñerua ondora joan. B¡garren domekan, sariketarako barik, baiña

euren alegiña egin eben eta 22,06 minututan sartu.1 948.— Peñacastillo treiñerua, milIa bat egin ondoren, ondora joan zan.

ETA GERO?

Amaitu ete ziran estropadak ondarrutarrentzat?1926 tik ona urteak joan dira."Euskaldunak" izendun euskal poema egitean, bere egitura agindu eutsen olerkariak,

Nikolas Ormaetxea "Orixe" ospetsuak, ezin ixildu oi izan eban bere kantuan ondarruta-rren ospea, nai eta urteak igarotaegon ondarrutarrak azken estropada Donostia ' njokatuebentik.

Egia esateko ospea goratu ta ziria sartu euskun."Orixe"k ez ekian itxas gairik, ez eukan itxas ezaupiderik, laiño eta gurma artean ezik.

Baiña ba eukan Ondarroa ren entzutea, nik esango neuke guk irabaziarena eta besteakkenduarena, edozetara be estropadak oiñarri luzaro euki izan doguna.

Gogoratu lengo gizaldian Ondarruagaitik zabal ebillan esaera: "Bandera jartzenzuten ezkila (kanpai) torrian, inbenzible zirala Kosta Kantabrian."

Eta "Orixe" zanak euskaldunen bizitza, oitura, ekandu, egitada eta abarrei buruz ida-tzitako poeman, estropade eskiñitako bertsoaldi laburretan, au idatzi eban:

"Oraingoz ez da Bizkaia 'tikbildur daragin Ondarru:

(Otra koipea ta jaboiaeta izan gendun ospearen /oria)

—Donostirekin aurren urtekozorrak ordaintzen lana du

(Orra baita merezi ez gendunpozoidun ziria,sarri entzun izan gendun jipoia)

Aren itzala sumatu bagelasai Donostia 'k oiu...

(barriro gure nortasunaren gora -pena... eskutuan bederik.)

Batera nai bestera ezin ukatu ondarrutarren estropadetatik sortutako urteetakoospea.

Eta ez da ospe ori oraingoa, Donosti 'ko estropadetakua, gure gizaldikoa.Orain 125 urte, Santandenen estropadak egon ziran. 1861 urtean al zuzen. An ba

egoan idazle edo poeta satiriku bat, Antonio García Gutierrez, "El mordaz" goitizena era-bilten ebana.

Urte aretako estropadei buruz egin zitun bertso batzuk, bertso edo koplak, eta Barbierimusikalari ospetsuari agindu musikaz alaituteko. Ala sortu zan "Jota del Regateo" ize-neko kantua.

Eta an, Castro geratzeko, besteak beratu.Ondarrutarrok be agertzen gara kantu aretan:"Entre otros insignes luchadoresde Ondarroa los famosos bogadores".Laster zabaldu zan jota ori Kantabria aldian. Gure mariñelak be ikasi eben.Ain zuzen be bertso orreik entzun eta eurei erantzuten idatzi zitun Eusebio Maria Dolo-

res Azkue ' k, Resurrección Azkue ' ren aitak, guk liburu onetako bertso saillean batutaagertzen doguzanak:"Castroko Abantariari" deitzen diranetan batzuk, Castroko Arran-tzariari deiturakoan besteak.

"Nun dago Lekeitio,nun dogo Ondarroa?Nun da Bermeotarrenkalako santzoa?Onek azpiratuta¡Garcia Gutierrez!¡ñoz ikusi eztirata ezta ikusten errez.

Asko ta asko zagozeabantlari putzak;baiña geugaz bardinakbakarrik Giputzak.

Ondarroan sortu zanaize puzkadeak

Eleizan sartu al dituzCastroko abadeak,eskatuten Santa Anata San Pelayori,miinean emotekoindarra Castrori?

Gure artean, estropada denporetan, lekeltiarrak beti menaebaletik eukiten doguzalaesaten da.

Liburu onetan bertan Blas Iturrizaren kronikan garbi agertzen da 1890 ko estropadaentzutetsuan, Lekeitio'ko erria ez zala Ondarroa ' ren alde egon. Baiña ba doguz agiriakbe z¡urtatzeko, komeni izan danetan, Lekeitiarrak jakin izan dabela gure alde idazten.

Gaur gaitzago izango litzake ainbesteko zitalkeri. Erri maillan gero ta adiskideago bizigara auzoak, gero ta artu-emon geiago doguzalako. Ez ori bakarrik, kirol onek len ezeukan ugaritasuna artu dau. Egun baten galtzen dana biar irabazten da.

Pelotan, irabazi nai galduarren, erririk ez da jokoagaz naastuten; futbolean be igan-dero dogu goraka ta aupadaka ibilteko jokoren bat, eta biaramonean odolak lengoramakurtzen dira.

Estropadetan be, 1970 ingurutik artu daben zabaltasun eta indarrak, erririk geienetanilxasertzean beintzat Arraun alkarteak sortuaz, kirol au batez be gaztediaren osasungarrilez artzera daroa, norbereari eutsiarren, itsukeri eta ezin ikusiak bastertuaz,jokoajoko lezartuaz, bearrezko doguzan atseden eta atseg¡n orduak ¡garoten laguntzeko.

Orrelako giroa sortua da Ondarroan bertan. Or ikusten doguz ume eta kozkonduak,gazteak eta egiñagoak, estropaden ga¡tasuna gero eta jator eta zintzoago zaindu nair¡k,ikasi ta ikasteko, indartu ta indartzeko, trebetu ta trebetzeko.

Ori da kiroletik billatu bear dana. Kirola teknika eta moduz jatortu, eta bere eragiñaerrien alkartasunean zabaldu. Bide ori daroe gaur, erraz igarten dan lez, Ftxasertz onetansortu diran erramularien alkarte eta taldeak.

Jarraian, liburu onetan sartzen doguzan bertso batzuk, ez zituen errez iruntsikogure zarrak.

Baiña alkarri entzuten ikasiak gara eta batez be norbere zintzotasuna izan bear daaskotan, beste barik, entzun edo irakurri ta gor egiten jakin bear dauana, odolakberotu barik.

Erremularien famil¡ zabaleko anaiak gana, azken baten, estropada zaletasuna euki tazaindu nai dogunok.

II. - ESTROPADETAKOAINBAT BERTSO ZAR ETA BARRIAK

ONDARRUTAR ORIEK

(Azkue. Cancionero Popular Vasco, Tomo VIII).(... "Lo aprendí en Fuenterrabia. Es un poemita, compuesto en ocasión de una empe-zar del cabo de Santa regata habida hacia el año 1854 entre lekeitianos y ondarroe-ses, a empezar del Cabo de Santa Catalina y terminar en el puerto de Guetaria.)

F, —Ondarrutar oriek egin dute planaegin bear dutela egun a rfan lana,amurratzen jarri da Lekeitio,aurten urrikarri da oien kontra dana.

FF. —Estropadan asi ziran biak alkarrekin,aurrera joan zitzaion bentajearekin,"ea nere mutil maiteok pista bat egin"San Antonera orduko biak ia berdin.

FFF. —Zumaiara artean aurretik ederkinobedade egin zaio tostarfekoan bati,erremuratutzeko Felipe jaun oriSan Antonera orduko ukatuta geldi.

IV. —Ondarrutar oriek zuten pantesiaolatua popatik txalupan grazia,atzetik or eldu da txalupa besteagaizki egin zaioten popatik eltzea.

V.—Popatik eldu eta arrauna kentzeraorduan artu zuen txalupak bestera,oiek bañon gutxiago gu bat-e ezkera,zer lotsa daramaten oiek erbestera!.

VF. —Erbestera joan da endreruan asi,ederrak ematea zutela merezi,apostu irabazten oiek ez nai utzi:Lekeitiarrak ziran Getarian nagusi.

,TRE/ÑERU.

CASTRO ' KUAI(Eusebio M.° Azkue Barrundla. 1813-1873)

VlVA BlZKAlTAR ARRANTZALlAK,ZAR TA GAZTFAK BATZANDURFK,VlVA GlPUTZAK EUREN LAGUNAK,VFVA EUSKALDUNAK ALKARTURFK.l. —Nun estaldu ete diraCastroko batelak?Osorik ete daukezerremu ta belak?Euren gallardetekolau milla puntadakaskatu ete ditueziru aiza fugadak?2.—Lenengo fugadaazan Bermeokuaporturatu dabenafl ota Castrokua;Ez dabe ezer balijobarriquerija utsakez da Irurak batianCastrotarren putzak.3.—Bigarren fugadiak—Otoijon sortua-erremu ausiz bete dauCastroko portua;Laburtu arren bidiaCastroko txalupaionek Lekeitijoraez dabe juan nai.

4.—Ondarruan sortu zanaize fugadiak,eleizan sartu al dituCastroko abadiakeskatuten Santa Anata San PelayoriMiiñian emotekoindarra Castroiri?5.- Castran nai izan dabegelditu nagusita euren andikerijakoplakaz erosi,euskaldunak ez dabeerosten famarik,

emen ez da furniaezer, lana barik.6.—Erzilla jakitunenbirloba onraduakdira uste barik daukezbeti prest buruakerakusteko mundugustijaen aurrianlenengo dala onriaeuskaldun lurrian.7. —Ondo da irabaztianekiaren sarija,eta asko bere obetoau balitz andija;Baña bermeotarrakez dau nai dirurik,onria daukanianezek mingozturik.8.—Lekeitijon ez eutsenerantzun pobriaiezpada nagusi lezmordazen arrantzaibaldin arrantzaleenbada adiskidia,apostia egin leijenegin zan bidia.

9. — Ondarruak erantzuneutsan batzarrariez Castroko itxasgizonarraintzaliari;Nai ba dabe irabaziSoziedadekuakaupada ona egin eutsenOndarruakuak.

10,—Baña Castran nunbaitdagoz gizon putzakmiiñez zorrotzak, bañazaizkuak gorpatzak;Aize biurtu dan legezeuren fama andijaeurek autortu dabeeuren irudija.

CASTROKO ABANTARIARI

Iru aupada egin dirata euren durunduaerriz ta itsasoz dabilbeteten mundua;euskerazko durundubeti lez zoliaisilduko dabenaCastroko txoria.

Mallorkin itsasgizonbana banakoakezagututa daukezBikaitar besoak:bada Habanako kaianziurtu zireanBizkaiko kostakoakze gizon direan.

Onen kantu gozoak Bizkaiko tsaluparikbete beterik suz estropadarakoentzuteko lekuan ezta egon Santanderenberera euki doguz; ioan eztalako:baina dauskaguzalez ze bat utsa egon balitzbelarri ziurrak ¡ala Jaungoikoa!etsakuz arimara berea zan diruaeldu euren guzurrak. estropadakoa.

Nun dago Lekeitio? Baina egon dira batzukNun dago Ondarroa? Bizkaitar azkorrakNun da Bermeotarren erakusteko bertankalako santzoa? euren san gogorrak.Onek azpiratuta Batel tsarragaz, bainaiGarcia Gutierrez! betiko madurainos ikusi eztira aurreti eldu zireanta ezta ikusten errez. bear zan lekura.

Trobadorean Alta, Bizkaitarrak eukelezParnasoko argia ziur alogera,Taliak bularrean ezeben garaitutenmaiterik azia! ioan nai aurrera:Zelan sinistu dozu, saria irabazteaApolon kutuna, orduan zan errez,izan dala abantean batelak bear ebangoitua euskalduna? baina gizonak ez.

Betoz bardin bardinak la bada Castrokobatel nagoslak kaskabel iotzailak,eta Castroko gizon eztabe ezer baiioerremulariak, gedar ta barailak.ikusten Bizkaitarrak Baldin nal badozuesantzoka abantean: izenagaz urteneta egaz tsalupea ezta euskalduna atzeraeurenez aurrean. ¡nos b¡urtuten.

Emen dagoz Bermeomutil ab¡lakazeta Ondarroa andiaarrantzaleakaz.Emen da Lekeitioleorrez ta itsasozbardinik eztaukanabere alboan inos.

Asko ta asko zagoze abontalari putzak;baina geugaz bardinakbakarrik Giputzak:arfuezkero erremuakeskuan gogoraeuskaldun batela dabardin zein vaporo.

Eusebio María Dolores Azkue(1813-1873)

BERTSO BERRIYAK SENPELARREK JARRIAK(1965) (Manuel Matxin)

beldur ziraden aiek baño len1865 urteko estropada batenak premiyua ekartzeko.

l. —Agoztuaren ogei ta biyanpara dirate plazua,kantatutzeko la daukadanmemoria animosua,Ondarrabian txalupa batigertatu zaion kasua,bertso berriyak jartzera nua,badago zeñek jasua.

2. — Probentziyako gobernadoreGipuzkoako burua,legiak ongi dakizkiyena,au da gizon segurua;onen ordenaz artu genduentxalupa bat agurua,guziyak ala izan ba luteametitzeko gogua.

3. — Probentziyako portu geienakabisatuak ziran-to,deliberatu degu jartziakorajetxua izanta;alkate jaunak agindu zigunofizioak esanaaamabost lagun Getariyarapresentatzeko sin falta,

4.—Amabost lagun txaluparekinOndarrabiyan jarriyak,Getar¡yara abiratzianbederatzi ta erdiyak,gure txalupa ekusi zutenzuzen dauzkala neurriyak,Zumaiatarren kontra jartzekoagindu zigun erriyak.

5.—Txalupa ontzat juzgatu etanal ba genduen artzeko,esan ziguten Zarautzia joan tageren puntuan jartzeko;Zumaiatarrak izan ziralagure kontra jokatzeko,

6.—Getariyatik Zarautzia joan takayian giñaden jarri,ia mutillak, korakez asi!esan geniyon alkarri;gero mundantza partikular batezpeligute ekarri...azkenian zer gertatu zaigunesango dizuten sarri,

7. —Elkar artuta dudarik gabeaitzaki billa zebiltzen,gizon bat deika kaia gañetiketzen beñere isiltzen,lagun bi joanta jarri giñadenaren esanak aditzen:"zuen txalupa ametitziaeztit barrenak agintzen".

8.—Guk beriala esan geniyon:"Aizazu, adiskiria,onekin ere ez da pasatzeneragin gabe biria",beste batekin jokatutzekoutzi nezala neria,naiago zuen bitoriosoateratzia beria.

9.—Munduan askok agindu naiabadu besteren mayian,gure txalupa, eztet ukatzen,ona da bere gayian;joan dan urtian jokatua daDonostiako playian,aurten orrela erabiltzekodesanparatu naylon.

10.—Askok ba degu besteren onabegiz ekusi eziña,gure txalupa desanparatuOndarrabiyen egiña;laguntzalliak izan ezkero,

lijerua ta ariña,kontrariyuak jarriko ziranmotelak izan ba giña.

11.—Ondarrabiyan bizi geradliñork nai badu ikasi,esan goguan daukazutena,arrokeriyan ez asi;joan dan urtian galdu zuenaaurten gutxi galerazi,oraingua zen orduan erenai bazuten irabazi.

12.—Bizkaiatik bi ekarri etanadira ontzat emanak,geiagoire bai guriak bañonluziyaguak ziranak,probentziyako portuetatiktxalupak ziran esanak,kanpokuaren biarrik eztuetxian ona daukanak.

13.—Gure txalupa abilla dalaau jendiaren mingaña!indarrarekin artutzen zaiourrian bere tamaña;arraungilliak onak jarritapatroia berriz bikaña,bestela zeñek ondu biar duaurten egin dan azaña?

14.—Getariarrak ontzat emantaorain oiek debekatu,

irabazteko beldurra zuten,bestela ezin kejatu;barku igualak, eskuk berdin,Kondeziyuak markatu,amabost lagun jarriko geraiñork nai badu jokatu.

15— Desafiyo au botatzerakoez naute gutxi biartu,txalupa jarri berdiñak etaleon-castillo zein artu;probentziyako erri batetikiñork nahi badu agertu,amabost lagun jarriko gerazein nekezago aspertu.

16.- Gure txalupe Zubiyeta dajabiak nai du armatu,joan dan urtian Atxularrek duauziya bereganatu;amasei bertso Ondarrabiyanorra euskeraz paratu,obligatuta esanak dira,ez iñor inkomodatu.

"Vengaran, Francisco MariaMaochain ' en moldiztegian.

Se pueden imprimirVergara, 23 de septiembre de 1865.

El promotor fiscalAgustín de Villachica.

BILBAO - KO ESTROPADETAKO KANTAK(Ez da agertzen bertso onen Jauberik, ez urterik.Beste aldetik ez dagoz ondoa batuak. Bederatzi bertsoaldiagertu ondoren, "Amazazpi garrena esatera nua..." diñoe.Guk "Ondarru " ko Kantak" Iiburutxoan agertu ziran lezargitaratzen doguz.)

Bermeo treñeru bat zuten aurretiketa ondarrutarrak segika atzetik.bandera buelta emanda, asi zeranetikaiskar pasatu zaie, oyen kostautik.

Ondarrutarrak bueltan etorri zanianSanturtzear bat zuten, billatu bidian;oyen planta ikusita lotsatzen ez ziran,berriz etorri gabe, zaudete etxian.

Beste Ondarruko bat listo zan jarria,ura ikusitzeko ai gure agarria,asi ziran da ara, mutillak aurrera,begira gauden danok ikaratu gera.

Bi treñeru ayek, asi ziranean,jendea ezin egon zan alkarren gaiñean,nola da orrenbeste korritzi unan,inposible ez ba da, etorri di airian.

Txalopa abillenak an pintatu dirazainda balientiak agertuak dira,emengo estroparak guretzako dira,fiestak egitera guazan bai errira.

Fernando Ftuarte, eta Arriola,iragarrena lagun zan Garramiola,kontentuz egon ziran, begira zeunden damutil balientiak ikusi ziran da.

Estropara geiago izaten ba diraabisu bialduko dute bai errira,ondo entrenaturik etorriko dira,Bilbotarren banderak, Ondarruan dira.

Beste gauzarik oyek ez dauke goguan,jan da edan ematen, biartzan orduan,irurak billatzen ziran alkarren urrian,ondraduagorikan ez zuan orduan.

Bandera bat ederra, sedaz bordatua,biar delikadua, apa¡ndutakua,Ondarrutarrentzat dago aginduaDiputazio jaunak, den erregalua.

Amazazpi garrena esatera nua,ez gaudela aztuak, gu Jaun orren gana,parte emango dio Diputaziora,pasa dezan istori, Españia gora.

Akabera bat ona ematera nua,neor txartu gabe, beardan moduan,lenbizi ni naizela, zuek urrenguakegin zazute uju biar Ondarruan.

ONDARRUA TA PASAYAK JOKATUTAKOESTROPADAK 25 -XI -1888)

JOKATU AURRETIK ATARATAKO BERTSUAK - T.U rrosolo

(Getariatik DonostIa " ra. Ondarroa ' ren denpora 84 minutu Pasara'ren denpora84,15.)

1. —Gipuzkoako Getariaratxalupan sarturik guazen,Pasaitarrekin probatutzeraOndarrutarrak lenbailen,Bizkaitarrakin jokatutzekooyek dediotan zeuden,ikusiko da Donostiaranor allegatzen dan lenen.

2.—Mutil maitiak ez ikaratuegin alegin guzia,zuen indarrak bentzitutzekoiñola al bada etsaya,Voz de Guipuzkoa asi dalakodesafioka Pasaya,estropada au irabaztekoondarruatarrak azaya.

3.—Zemendiaren ogei ta bostaSanta Katalina eguna,amalau gizon probatutzekoseñalatuta deguna,Getariatik Donostiaraez da jornada laburra,galduko ote da betiko famaasabetatik deguna.

4. —Ez gure fama galduko danikmodu orretan pentsatu,aprobaturik askotan daudeiñork nai ba du sinistu,ofizo ortan ondarrutarrakpruebak emanak ditu,premiyuetan irabaziakbanderak ere ba ditu.

5. — Nere anayak, bentzitutziaPasaitarrak ez det uste,gure indarrak egun orretanbaldin ba dira len beste,Ondarrutarrak deituko degugogoz erri ta erbeste,daukagun dana apostatzekogaudela zar eta gaste.

6.—Bardiñak dira treñeru biakberrogei ta bana oin luza,izar zuriak kostaduetanigual ¡gualak kituzte,korrikan ere diferentzirikdaukenik ez det nik uste,aubekin ongi bien indarrakaprobatuko dituzte.

7.—Guazen, bai, guazen Donostiarabaita ere Getariara,sartu txalupan ¡txasokuakleortarrak kotxerara,auzo errietatik jente asko datargu legez puntu oyetara,Ondarruatarrak, gananziosobehar dezute atera.

ONDARRU TA PASAY

1 888 urteko estropadetakuak.Desapioko estropadak izan ziran.

1. —Estropada bat dala motibobertsuak biar ditut jarri,pasadizua esplikatzekojakin nai duen danari,jokatu baño len oñain ta geroames eragin dit sarri,orregatikan ango istoriaklaro nai nuke esan nik.

2. —Lenengo desapiatu zutenoiek Bermeoko erria,zergaitik aurten ekarri duteBilbotik fama andia,eta oiek nola ez bazutenBilbon izan zan guztia,bizkaitar oiek bezela igualGipuzkoako kostia.

3.—Egunak juan do egunak etorrikontestaziorik etzan,eta gure ustez bermeotarrikninbait atrebitzen etzan,au jakin a rte deskantsurikaniñola Ondarrun etzan,desapio au azetatzekoKofradian tratau zan.

4.—Eldu zanian biaramun goizalaster jakin zan partia,emen zala PasaiatarraZarautzera etorria,guretzat ere ara zegolanunbait biderik erdia,komeni zata formalidadizjoko au zarratutzia.

5.—Amalau gizon portu bakotxaketa patroia atzian,gizonak duen abillidadiakegiteko lizentzian,

kondizivak jarri zituztenbiak arrazoi andian,jokatutzeko urrengo illarenogei ta bosgarrenian.

6.—Pasaian egin sei egun etaGetarian entregatu,txit kurioso molla gañerabiak zituzten altxatu,bietatik bat komenentziazeukaten zein apartatu,Ondarrutarrak utzitakuabiarko zutela artu.

7.—Ondarrutarrak kanpotik ziranPasaiakua barrendik,mutil maitiak, boga aurreraboga guziok gogotik,zazpi bapor ederrak or datozguardian zuen atzetik,Klub ' eko jaunak zainduko zaitutranze guzien erditik.

8.—Estroparan parian juan ziranlenengo ordu laurdenian,andikan laster ogei txalupadiferentzia bazian,Ondarrutarrak beti aurrerabandera artu odian,naiz da Pasaia San Pedrokuaurruan izan atzian.

9.—Ango patroiak ikusirikanzekarren diferentzia,pentsatu zuan tosta berrianbera birando jartzia,ori da amairu amalaun kontragarbiro irabaztia,ondarrutarrak naiago zutenkonpasa dirijitzia.

10.—Larogei ta lau minutuetanegin da errekorrira,diferentzia guzti guztiaogetamar segundo dira,legor tu itxaso milla personakasko egon dira begira,Biba Ondarru tu Biba Pasabaederki portatu dira.

11.—Jokatu eta orra irabazi.orra bentaja atera,agur Pasaia, beste bat a rte,"Siglo"n bagoiaz etxera,asarrerikan batere ez degulen bezin adiskide gera,amoriozko tratamentuaberiz nai neuke aurrera.

AMBROSIO TA KARRIL EN ESTROPADAKUAK1890

1. —Milla ta zortzireun dalaroi ta amorrian,apustura bat izandegu arraunian,Bizkayan Ondarruaderitzan errian,bandera jartzen zuteneskilla torrian,inbenzible ziralaKosta Kantabrian.

2.—Gipuzkoano askoori ikusita,izketa farmalianadierazita,pakea gendukelabandera jetxita,bizkaitarrak kontestagaizki iritzita,% guk ori jartzen deguondo merezita".

3.—Amalau DonostiarLuis patroi dutela,ez dirade unitukuadrilla ustela,abisatu ziotenbiar dan bezela,bandera torretikankendu dezatela,bestela jokatzekoplanta zitezela.

4. —Karta ori artutaondorean gero,bizkaitar oyek ziranizagarri bero,partidua zerratudigute aguro,esanaz "au sakuandaukagu seguro",depositatu dutemilla bana duro.

5. —Zarautzen modu ontanegin da papera,batzuentzat mesedeanbestien kaltera,beste kondiziyo batnua esatera,Donostiarrak beartxalupak otero,Ondarruatarrentzatbietan aukera.

6. - -Fru legua etagañera pikua,bideak neurtutzerajuan zan nautikua,gizonak probatzekoba zuten naikua,trayetia izanduaamar millakua,Zarautzen firmatu tabertan sellatua.

7. — Partidua zerratudute ondorean,indarra ta arronkabazan mingañean,jokatzeko denporaetorri danean,Bizkaitarrak atzetikgureak aurrean,Maixu diradelakouraren gañean.

8. —Batzuek penaz etabesteak gustuanaskotab gertatutzendana apustuan,itzegiten ari naizgauza bidekuan,zenbaitek atsegin duaderki kaskuan,len Bizkayan ziranakorain Gipuzkoan.

9.—Aspaldian geldirikzeuden ontzakuak,orainguan ederkidira dantzatuak,mesede egingo diyotoko aldatuak,petxu lasayetak etazain fiñatukuak,dira arraunlariiakDonostiakuak.

10.—Ojuka ibilliakdira kalez kale,berdiñian ez badabotatzeko doble,Bizkaitar oyek zeudenizugarri noble,partidua galtzeaez dala posible,orain Donostiyan dabandera inbenzible.

11.—Bandera ta diruakta gañera onra,Gipuzkoan diralajakitea on da,partidua irabazita dirua kobra,orra donostiarrakegin duten obra,au urte batzuetanez diteke borra.

12. — Esperantza gogorrazan bietatikan,baña batek bearraez da dudarikan,nork esan jokatu dankantidaderikan,etzat iruditutzenposible danikan,estudio gabekogizonik nautikan.

13.—Asko gizonek daukanbarrengo larriya,konsideratutzen det

dala izugarriya,eguzkia uste taegin du arriya,baita zapaldu ereOndarruko erriya,urte au izango dagoguangarriya.

14.—Partidua juan daesan dedan gizan% au geuria da esanazpanparroi zebiltzan,oyen kontra bideangugana etorri zan,gipuzkoano abekinbeti bildur izan,arrauak asentatzekoori komeni zan.

15.—Alkar probatutzekozuten desiyoa,orain akabatu daoyen pasiyoa,gauza onak betidu estimaziyoa,irabazi duenakostentaziyoa,gora Donostiyakotripulaziyoa.

16.—Adios Ondarroaeta bizkaitarrak,beste bat arterañoagur lagun zarrak,lanak egiten ditutrantzean indarrak,nekean galdutakojuntura igarrak,mutil pizkorrak diraJoxemaritarrak.

17,—Minutu bat osoeta segunduak,aurretik etorriakbentaja kenduak,zuek izanik orrenpersona sanuak,

19.—Antonio SagastumeAlegriakua,obeto jakitekozintzarri errikua,

18.—Ondarruan tristuraDonostiarra poz,len galduen ordañaorainguak datoz,orra bertsuak jarriarrazoi al kasoz,nork bere tokiyetangauden errespetoz,ez degu bizi biaralkarren gorrotoz.

defetorik gabekomutil lozanuak,zañik ez dute zuenjuntura senduak.

ontan akabatzen danere predikua,esanik aztuanestropadakua,abenduaren biyajokatutakua.

20. —Azkenengo bertsuaau ogeigarrena,onekin kunplitzen detartutako ordena,ez da lasai egongoaskoren barrena,probata jakiten dazein dan a billena,orrela umiltzen daarro dabillena.

Antonio Sagastume, "Alegria" koak

BERTSO BERRIAK1 890 ko estropadetakuak

l. —MilFa ta zortzireun dalarogeita amar urteabendubaren biyaseñaladamente,berso bi paratzekoenkargatu nautegure estropada ederau dala mediante,zer ausunto pasa danesan bear nuke.

2.—Ogeita zortzi laguntreñeru biekin,gizon eskojitubakberen arraunakin,estropada egiten dutebatak bestiakinjendiou nungua zannai dubenak jakin,gipuzkuana zanbiztaytarrorekin.

3.— Lekeitiotik zubenestropadok salida,iru legua bidemorkatubak dira,bazala nago zeñekarraunar tira,guztiyak ortakuakpeleatu dira,gauza atsegiña zanoyeri beguira.

4.—Bizkaitarra asi zanbastante nekatzen,petxutik estututaindarra bajatzen.Luis potroya asi zanorduban mintzatzen,ya mutillok asiarraunak dantzatzen,jota paso ditsagunaurrera guazen.

5. —Luis egiten ziyotentxit modu onian,ya nere semiakegin arraunian,mutillak alimuanartu dutenianogeira brasa bire baigolpe bakoitzianurik ikutu gabetxalopa aidian.

6.—Bestia duben ianatzetik ikusimantendu arraun oyekbentaja oni eutsietzan arriskatubainteresa gutxi,egun millo duro boiartu edo utsi,gure donostiarrakoTro irabazi.

7. —Egun gizon ba daudeeskui to eskerrakestropon jokatzekolangille oskarrak,gastiak gelditutojuan zoizkate zarrak,eztituzte ikusiarraunlari txarrak,donostiyako semejoshemaritarrak.

8.— Presiso eztira zarraksasoi ondikuak,ogeita emezortzi urteandik berakuak,gizon indar aundikomarkas fuerakuok,beren pulso fiñekinpetxo onekuak,probintziyako semeGipuzkuanuak.

9.—Bizkaitar oyek eretxit gizon fuertiakempeñatu dituzteabilidadiak,azkarrak dira bañanguriak obiak,ori deseo zubenemengo jendiak,denok tiratzen gaitubakoitzak beriak.

10.—Patroyarentzat ba zanmilla oparisafin jokatuko zalaeman zuben itzaetzala mudatukobeste askoren giza,Luis Karril jarri daestropako giltza,askok nai ez du bañoalperrik dabiltza.

11.—Gipuzkoari eman,Bizkayari kendu,bere jendearekinprueba ona eman du,gizona portatu daederki egin dubere onerikanetzuben nai galdu,ez diamanterikankobre truke saldu.

12.—Tripulasiyo danade jende berdiña,onek sendatu diguGipuzkoan miña,ain da gizon zuzenaleyala ta tiña,espiritu utsarekinbakarrik egiña,Jainkuak artarakoapropos egiña.

13.—Donostiyak jaso duonoria franko

arraunian jendiaabilla dalako,amaren sabeletik,datoz artarako,beren ofiziyorikeztute lagako,au da loteriya batGipuzkoarako.

14.—Bandera eskribitubadute erakutsikosta kantabriyandaudela nagusi,estropa jokatutadegu irabazi,berak nai ornen lukeDonostiyan bizi,berriz eskubetatikez dezagun utsi.

15.—Tisiko gelditu zanguretzat bandera,medikuak juan zaizkabisitatutzera,enfermedade txar aubiatela atera,iñori egiten ba dapuska orren galdera,Donostiyara etorri daleku aldatzera.

16.—Laguntza eskatzen diyotAmabirgiñariaditzera ematekomundu guztiyari.Parfikularki gureeuskal erri oni,nola irabazi degunbandera eder ori,jardiñañ asitakoloria dirudi.

17.—Amalau gizon formalberen desensiyanLuis patroi duteladaude kompañiyan,

tripulasio ederraudaukagu erriyan,nai bada errespetatukosta kantabriyan,orra lumero unojarri donostiyak.

18.—Geldituko ba giñaniñor ganatziyan,presisamente batekgaldu biar zian,pakian bizi biaguJaunaren garziyan,publikatzera nuaEuropa guziyan,zer jendia atera danKosta Kantabrian.

19.—Kantabriyako semetxapel txikidunaknoizbait ikasi dutedantzatzen arraunak,gustiyak ezagunak,alkarren lagunak,

pakian pasa bitezgabak eta egunak,denak portatu diabiba euskaldunak.

20.—Orra ogei bertso berrijarri mundurako,Kosta kantabriyonenakuerdurako,memoriyan artutaiduki geroko,bosna sentimo daudepaperak salteko,gizon miserable bat

21.—Biba Gipuzkoa taBiba Donostiya,kanta abek firmatzekodaukat sententsiya,Francisko etxeberriada nere graziya

Francisco Etxebarria

BERTSO BERRIAK ONDARROAKO ARRANTZALEBATEK JARRIAK

1898 ' ko estropadak

l. —Bertso berriak paratutzekoartu det pentsamentua,esan bear det nola izan danestropadako tratua,laguntasuna eskatzen dizutAma Antiguakua.zezen da garbi esplikatzekoortxen pasatutakua.

2.—Gure txalupa askarra dalaesaten ornen dirazi,pruebak onera ematen badagaituztenian ikusi,kostrutore bat kaya gañianesanaz ornen zan asi,treñeru ori ez da izangokontxa onetan nagusi.

3.—Lendabiziko ¡llaren lauagiñan jokatutzen asi,estropararik jokatutzen gukor ezkenduan ikusi,esaten zuten kostautik lasterjuango zirala igesi,baña kontxa ortan ikusi deguzein izandu dan nagusi.

4.—Esaten zuten illaren lauanateratutzen duanakberriz zorfzian irabazteaizango ditula lanak,milla peseta eta banderaarrapatzen dituanak,meresi ditu probintziakoeta Bizkayako famak.

5.— Urfebatian donostiorfanparatu dute bandera,orregatikan pentsatu deguetorritzia orrera,onoreko letra eder batzuk

jarrita dauska erdera,kofradiako benta etxiangordeta daukagu bera.

6.—Gure mutillak artzen ziotenarraunai ondo tamaña,zeregatikan gertatu zaigunoso kuadrilla biguna,arraunlariak biskorrak etapatroya berriz txit oiñabestela nola eingo genduanguk egindegun azaña.

7.—Gure patroiak arraunketa onazigunian guri ikusi,Korajez laister ujuka guriatzeik zitzaigun asi,kontxa onetan gaurkuan zuekizango zera nagusi,orFa bogatzen egun gutxitannola dezute ikasi.

8.—Santa Clama allegatutadeitu zigun espasio,mutil maitiak zuekin betiizaten nitzan fio,txapela eskuan artuta berakkoraje batekin dio,auxen naikua dezute etaez batere egin geio.

9.—Banderan buelta emanda gerobrankas giñanian jarri,parrez atzetik asi zitzaigunbegiratuz mutillak,esaten zigun, arraunketa oyekarfuagatikan sarrizubena da ta nasai boatuez kasorik ein iñori.

10.— Lenbizikuan saspireun etagero bandera ta milla,animaturik etorri giñanara peseta oyen billa,kobardituta etziran egonManuel eta duadrilla,esaten dute bota diralasaliran amaika milla.

11.—Ogei eta bat minutu etasei segundo errecorrian,alaxen oyek markatu zutenjuzgauan eta errian,tranparik gabe egin degu gukegun argiren erdian,alare sano gelditu geramiñik eztegu gerrian'

12.—Frabazita genduztenianbanderakin ikusi,Donostiako andre batzuekburlaka ziraden asi,ze uste zuten juango giñalakanpora andik igesi,amak semiak badituenaorain dezute ikusi.

13.—Gizonezkorik guretzako or

etzaigu gaizki portatu,bandera ori irabastiaegiñagatik gertatu,atso zar batek erretrato batbentanan zuan paratu,ondra obia izango zuanez baldun balu agertu.

14.—Arrokeririk bersoa bertanez det batere botatu,bata bezela bestiak eredanok giñaden sayatu,ilion laukua eta zortzianbiak zaizkigun gertatu,Manuel eta bere kuadrillaondo ein dira portatu.

15.—Amabost bertso jarri ditugutokatutzen dan legian,errematia eman nai diotadizkidetasun onian,patroya sano gelditu zaigukuadrillarekin batian,akaso buelta egingo degubeste urtgeren batian.

ESTROPADETAKUAKI902

BIBA MANUEL BEITIA TA BERARENKUADRFLLA

txikia izanarren izan leike abilla,etzion ikututzen arraunekin gilla.

Santurtze, Elantxobe, Zierbanakuak,Armintza ta Bermio ta Oriokuak,baita ere ba ziran Desiertokuak,baña bitorioso Ondarruakukak.

Errege jauna Alfonso XFFF baporetikanbegira

ikusi zuen nolakua zan txalupa orrensalida,

aldameneko ministruari galdetu zionsegiran,

aber oiek nunguak diran, Ondarrutarrakdira.

Ondarrutarrak egiñak dira izugarrizkomarkia,

arriturikan gelditua zan begira zegonjendia,

uran gañian orrenbestian arrauniankorritzia,

beste gauzarin ez da sue rte indarrarenbentajia.

Kornetaren soñua genduen salida,makiñatxo bat jende zegoen begira,arraunari gogotik egiñikan tiraFlorak eraman zuan alango salida.

BILBAO " KO ESTROPADETAKO KANTAK.

l. — Kontrario asko ikusiarren,ez dira bate sustatuOndarruatarren asieriadabai zayote gustatu,aurretik asi ziran txalupaikostautikan pasatu,mutil abillak ikusi ziran,eziran asko nekatu.

2.—Oriotarrak etorri ziranirabazteko ustian,pentsatu zuen arraunlaririkezuala Biakaian,panparroi onek ibilli ziran,sosegau ezinik kaian,marka polita egin dute oso,Portugaleteko playan.

3.—Ondarrutarrak eginak dira,izugarrizko markiaarriturikan gelditu zanbegira zegon jendia,uran gañian orrenbestian,arraunian korritzea,beste gauzarik ez da suerta,indarraren bentajia.

4.—Bermeotarrak arrazoyakinsaiatu dira gogotik,sokakin lotu erramoa etabuelta emanak lepotik,

oyek ola probatu dira,ez dakit bada zergaitik,modu orretako sistemarikanez da ikusi oraindik.

5.—Errege Jauna Alfonso XFFl,baporetikan begira,ikusi zuen nolakoa zantxalopa orren salida,aldameneko Ministruarigaldetu zion segira,aber oiek nunguak ziran,oiek, ondarrutarrak dira.

6.—Bermeotarrak asi ziranedozer gauza esaten,alaxe ere aien ikaratzen,lendabizibo tiruarekinemango digu aditzen,atxekiarik ez degu biar,asi arraunak dantzatzen.

7. —Zazpigarren bertsoarekinakabatutzera jaunak,beste asko pasatuarren,ezin esplikatu danak,mundu guztiak emango ditu,merezi dituezten famak,ajola gabe uju egin zazubiba ondarroatarrak

(Jose Manuel Fmaz 'ek jarriak 1902)

TRAINERILLA

BILBAO - KO ESTROPADAKO KANTAK.- 1902

Premio onak dira aurten Bilbonjarri,

beti abiso zeuden ondarrutarrar,guzi bezela beste bizkaitar danari,izugarria zala bandera eder ori.

2. —Santurtze, Elantxobe,Zierbanakuak,

Armintza ta Bermeo ta Oriokuakbaita ere baziran Desiertokuak,baña bitorioso Ondarroakuak.

3.—Armintza ta Bermeo, lelengosalida

ondarrutarrak listo, atzetik jarri dabi minutu bentajan , asiak ei diraManuel banderara lenengo etorri da.

4.—Trenian legorretik, zirarenetorri,

guk irabazikogu, esanez alkarri,mingañaz planta asko, gitxi

arraulari,ezin segi zioten ondarruatarrari.

5.— Manuel Beitia, zu zera mutilla,irabasi dituzuz, zuk iru batalla,animas juaten zera banderaren

billasaiatu zera lasai, kontrario billa.

6.—Bizkaitak utzak zirananunziatuak,

bakarrik izateko estropadakuakbaiña tranpa etorri dira Oriokuak,ondra onian ez dira oiek geldituak.

7. —Gure aurretikan zanBermeotarra,

ikusiaz geroztik egin zuan farra,lepotik arraunera zeukan soka

zarraez dituzte atera, o sistima txarra.

8.—Milla peseta eta, gañerabandera,

lenbizikoarentzat jarria zutena,bigarrena etzan milla, eta biak

atera,irugarrena ere zuzen markatzia.

9.— Manuel Beitia ta Angel dabestia,

irugarren patroia, da Bruno gaztia,jentia alegratu da, oiek ikustian,Bilbaon altze dezue zuek onoria.

10.—Amaike treñeru giñan Bilbaonjuntatu,

portu bat Bizkaitikan egin zanfaltatu,

entsaioan asita gero erretiratu,ez dakigu gizon oiei, zer zaien

pasatu.

1902 KO ESTROPADETAN, ONDARRUTARRENKONTRA EGIÑIKO BERTSO BERRIAK

1. — Milla bederatzi eunerekingañera beste bi uneKristo mundura jaio zanetikasi ta orain bitarte,Bizkaiatikan Gipuzkoaraegonagatik apa rte,pentsatzen etzan itzegitekobidia jarri digute.

2. —Ondarruatik etorri diraOriora abisoak,ori edozeñek pentsa lezakeez dirala preziosoak;oso kontentu ornen dabiltzaango agure ta atsoak,dana arrotu baño lenagojarri biazket bertsoak.

3.—Estropara bat premiyokoaBilbaon izan meriyo,Ondarruako kuadrilla oriez dogo oso seriyo;lenago aFtu etziran bañoorain ornen dira iyo,bañon zertako esan tranpiyanibilli dala Oriyo?

4.—Bilbaotikan gure billa zanjaun bat etorri propiyo,lenago ere franko azañaegiña genden meriyo;jonalagatik izandu geraez giñan boluntariyo;biar bezela itzegin, jaunak,gezurrak eztu baliyo.

5. — Nola Oriyon dagon jendiaoso indartsu ta bero,orregatikan estropararamugitzen gera aguro;eman ziguten mantenua taeguneko sg iña duro,gañera kanpo asko idusikontentu gera entero.

6.—Ondarruako pasadizuakjarri nai ditut kantetan,asunto ori lastima baitabukatutzia batetan;oiek beñere ezin kabitutokatutzen dan marketan,berak txapola luziagoaeraman zuten tranpetan.

7.—Txalopa ori eraman zuten,punta biyetan moztura,zer malezitan ibili diranez gaude oso aztuta;eman dizkiten kuarto oiekindabiltza guztiz poztuta,bañon ala ere ez dira jarribizir¡ aberastuta.

8.—Oriotarrak momentu arfandantzatu zuten arrauna,lastimaz zuben danetatikantxaloparikan txarrena;ain zan ariña eta sinpliabatela zirudiyena,bañon alare guretzako zanpremiyoa laugarrena.

9.—Gure txalopa aieri eman,berena guri trukatu,galdetu giñan apustu batnai ote zuten jokatu;etzuen iñork baietzik esan,ixilik ziran geratu...orain eztakit orretarañozeñekin diran berotu.

10.—Beren tranpiko txalopa oiekinan ziranian ikusi,Bilbao aldeko jende juztiyakitzegin ziyen itxusi;begira zegon publiko donafueraka zitzaien asi,beren tokira joan ditezelaostera andik igesi.

11.—Señalatuak berrogei ta batoin jarri zuten luzian,bañon oriyek ezin kabitutokatutzen dan klasian;beste guztiyak nastutziatikkasikan ara joan zian,bañon ez dute millonarioaundirik sarta etxian.

12.—Oriorekin zer egiñikanetzenduten apustuan,kulparik gabe burla egiñazjarri gaitu desgustuan: •Ondarruako kuadrilla oriari zaigu pretestuan,oiek gañako arraunlariñakba dirade Gipuzkoan.

14.—Jende guztiyak ba daki zer danarto duten apustuba,oriyen bolsa betia añoizan biar du ustuba;amazazpi milla errial artusei milla pezta gastuba...txalopa ortako soziedadialaister da aberastuba.

15.—Azaña ori egin dutelaez da oiekin atsegin,guztiyen buru berak daudelaegiten dute otsegin;seguru uste zuten denboranzuten len ere utsegin,obe dezute Gipuzkoarierrespetoan itzegin.

1 3.—Ondoren artan berak ziyotennai zutela uniyua,bañon aguro mudatutzen dazenbaiten oponiyua;Gipuzkóaren kontra da betigizon oyen geniyua,ardotarako gaña etzutenBilbaoko premiyua.

16.—Amaseigarren kopla onetannijua errematera,Ondarruako mariñelentzatorra bertsoak otero;iñork erosi nal balituzkesaltzeko daukat papera,arreglatuko gera tratuban,etorri eramatera.

(Juan Bautista Urkia Portu,"Gaztelu" Aginagakoak)

Fmprenta de Martín, Mena y Cía.

ASMO ONAK, GERTAERA TXARRAK1916 ko estropadak

1. — MilIa bederatzireunta gero amaseyanAgorraren irubanizan zan Donostiyanpaperetan jarririkjuan dan aspaldiyanpreparatubagatiknork bere tokiyanegunaren erdiyanjende asko guardiyandanok inbiriyanori bagenekiyan,zein zan geyena jakin naikosta guziyan.

2.—Lenguan etorri zaitenkargu bat neribertso bi jartzekokuadrilla oyeri,Donostiya, bi Pasai,Zarauz eta Getari,premiyorik onenaeman Oriyori.Ainbeste komeribatak bestiar¡,inkurriyo origezurra dirudi,danak eragin diyelengo markari.

3.— Kuadrilla ederra daOriyon azalduManuelek mutillakditu apartatu,sayuak maiz eginondo gobernatukontu artzalliekingoiz goiz oyeratutxin ondo mantendualegiña lagundu,ezer ere ez kendu,ederki egin duorrengatikan premiyuaberak eramandu.

4.— Lendabiziko biyakGetariyarakoitz ori zabaldu zanasi ordurako,munduban pasatzen dazenbait orrelakobaña zer gertatubaaskoz ere okergo;erronka bol frankoez obe dalakorengutxi bestentzakoasko berentzakoarrazoi ederra zan origero esateko.

5. —Treñero Elkano dalatxit kuriyosuaegatzi bat dirudiain airosua,baña donostiarrakaurrera pausua,Olaizola berrizdonen gurasuaapenas mantsuagizon gustoruasustantzi osuaez orgullosuaatzian gelditu daoyen usua.

6 —lloren amarriandirade plantatuDonostiya ta Oriyoberriz armatuoitura dan bezelatxalupak trukatu,goizetik egualdi txarrazitzaigun azaldu,ostalariyak kontentudigute lagundupiska bat mantenduasko samar kendu,artako daguenakori egiten du.

7. — Lendabizi kondiziyuakondo irakurrinork bere balizetanurrenajarri,Oriyoko txalupaaundiya izugarri,gizon txikiyak askarori nola ekarribegira giñan jarribat aurrera korrigenduban igarrietzirala elbarri,ijituak saltokazaizkigu etorri.

10.—Gero berriz egin dutebeste banketiazortzigarren egunianerbi-jatiagizon batek pentsatuzuben ematiaduda gabe izango zanoso amantiakuadrilla ark maitiazalako fuertiagañera es koardiatxit balientiagertatuko zitzayonirabaztia.

8—Astelenian danakmeza nagusirafunziyuari emanzayo segirapormal egin duteelizako jiragusto artu dutenakamaika badirajakin da segiraez izan kupirabatzubek egokirabestiak oker diragure oriyotarrakportatu dira.

9.—Arratsaldean berrizerretratistarekinManuel jarri dutebost banderarekinaingeru bat bezelaplazaren erdiyan fin,errespeto ederrianbere kuadrillakintreñeruarekinnor bere arraunakingizon bat berekinobeto izan zedin,Getariyan pentsatubaOriyon da egin.

11.—Juan dan urtian Oriyongalera aundiyakpaperan beintzat alaziran jarriyak uste det bueltak eredirala etorriyakegundaño gauza onikez arrokeriyakorra komeriyakgaude igarriyakaurten irabaziyakjaunari graziyakordañetan izaten dira odolkiyak.

12.—Oraingo majuba juandaOriyo alderanoiz nai ez da izatenorrelako era amalau milla errialdirutan ateraurrezko medalla etasedazko banderatrabesak gañeraguztiyak bateraizan da aukeraegin da kosteraazer neguba aurtensano izaten bagera.

I mprenta de Martín, Mena y Cía.

BERTSO BERRIYAK, TXIRRITAK JARRIYAK1916 ko estropadei

l. —Bertso berriyak jartzera nuaeuskera eder batian,kulpa gabeko jente umillaklotu gaituzte katian.Gu askok autan ibilli gaitutabernetan da kapian,tximillu txar bat asi da artzaartu nairik ankapian,baztar guztiyak nastuko dituuzten bazaio pakian.

2.—Liburutikan letuta dakitGetari zerbait ba zala,zenbait tokitan presentatuamudatu gabe azala,biotz oneko jende ondraduprestua ta serbitzala,lareun urtian eman dionaKantabriari itzala;zuek Oriyon zein dezute gukemen Elkano bezela?

3.—Asarratzeko ainbat badeguzerbait inporta zagunak,kopeta illun jarriko degusentimenturik degunak;gu mendeaturik egin dituzteesplikaziyo legunak,gaizki esaka ixildu gabearratsak eta egunak,eskerrik asko, begi okerraeta dituzun lagunak.

4.— lndartsua ta korajetsuabeti izan da Oriyo,niz ez det iñor bera jetxi nai,al dan guziya gora iyo;bertsuak jarri dituztelakogaude pixka bat seriyo,bi erri autan artu gaituztetxaboi bat dala meriyo,obrak begiyen bistan or daudegezurrak ez du baliyo.

5. —Aita Elkanon seme maitiakgure eeriko personak,Españian da Franziyan ereguztiyen buru izanak;garai arretan umil ziradenorain arro dabiltzanak,oraindik danak ez dira illakdenbor artako gizonak,mundu guziya bildurtu zubenGetariyaren izenak.

6.—Amalau gizon arraunlariyakberen txalupa ta guzi,ez det kuadrilla bizkorragorikitxas gañían ikusi,ill abetian iru batallazituztenak irabazi,emen ezikan Bayonan ereGetariya zan nagusi;orain bertsuak orFa jartziaguk ez genduben merezi.

7. —Kulparik gabe jarri dizkigubegi okerrak bertsuak,inposible da lau zientziakote dituen osuak,orren kontuak getariarrakongi dauzkagu jasuak,beti guretzat azaltzen diraendredadore batzuak,indar gutxiko bularra zubenura azi zun atsuak.

8.—Zelebria da kulparik gabejarri diguzun disputa,ze adelantu espero dezuokasiyua piztuta?Zure kontuak getariarrakez daukazkigu aztuta,guri bertsuak jarri ta saltzensos batzuekin poztuta,zer nai orlako erdi txoruakjuzíyorik eztuta.

9.—Jai-goiz batian ikusi nubenZarautzera etorriya,pranko altutik mintzatutzen zanona zeukan eztarriya;arrazoi gabe desonratu dupakian daguen erriya,toki onian allegatu da,artuko zaio neurriya,gogotsua da kantatzen bañajakinduriyaz urriya.

10.—Guri berfsua jarfzia orrekegin du pranko itxusi,iñoren ere lizentxi gabegero kantatzen zan asi;Zarautzen nota portunatu zanneronek nuan ikusi,bi aguazillak kargu artutabere papera ta guzi,preso sartuko ez baldin bazanlarri juan zan igesi.

11.—Tokatzen ez dan gauza txar askoguregatikan esan du,au rten atzetik etorri arrenezkero txarrak izandu,kulparik gabe kantak jarfziajendiak damu artzen du,guztiyen buru balitz bezelaerri guziya sartzen du,ez nuen penik zerbait azañazerorrek egin ba zendu.

12.—Oriyo ere gelditu ezan daaurten gu gauden moduan,Getariyatik etzan bertsorikaientzat izan orduan;gorroto txarrik ez degu baño

lengo kontuak goguan,eskuetako arraunak erejokatzeko eman ginduan,ongi egiñak gaizki askotanpagatzen dira munduan.

13.—Kontrariyorik gabe egondugiñan amabi urfian,emen da Bilbon,ta BaionatikSan Juan de Luz bitartian;gure atzetik segitu eziñikasko zebiltzan neokian,desafiyuak izaten diraprojimuaren kaltian,errespetua guardatu zubenZirilo zebillen arfian.

14.—Berfsuen bidez emen jendiakpena pixka bat artzen du,eskarmentua ikustiak batjuiziyuan sartzen du;bera aldrebes dabillen batekmartxa guztiya galtzen du,au aditu ta Zirilo zarrakbere koleran esan du;"Oriyotarrai paore baizikeztiyet egin izandu".

15.—Etsai gaiztua saiatutzen dajustuba tentatutzeko,motiborikan asko izan dagu eskarmentatutzeko;aiek etzuten eskubiderikgure konduta galtzeko,ordena nuben bertso oriyekpaperan piantatutzeko,Santa zarrak eta Zirilokjaietan kantatutzeko.

BERTSO BERRIYAK ANTONIO ELIZALDEK JARRIYAK1919

1, — Donostiyatik Oriyorakobertsuak dituzte jarri,Bilbaon zerbait egin dutelaarro dira izugarrisuertez irabazi duenaguziyok degu igarri,txalupa berdiñakin jokatunai ba dezute, etorri.

2. —Agorrillaren zazpiyan giñanKontxan jokatzen abitu,Donostiyako bati arraunaausitzia egokitu,berriz jokatu gabe orduaniñola ezin kabitu,orain guk desafiyo egindaikaratuta gelditu.

3.—Bilbooko estropada egindaojak zabaldutzen asi,oietan zegon "gaur Kirikoriiñork ezin irabazi",txalupa berdiñakin ezgerabear bezela ikusi,ez esan zuek zeratela orainKantabriyako nagusi.

4.—Nere lanakin arrazoiakineman nai diyot segira,kosta guziko arrantzaliakjarri zaitezte begira;txiripazko premiyo orrekinixildu gabe ai dira,oik baño arraunlari obakKantabri ontan badira.

5.— Bertso oietan jartzen dIguteondatu dala Oriyo,oiek ez bezela guk erriyaaspaldiyan degu iyo,berak biartu gaituztelakoegin zaie desafiyo,pozik jokatuko zuten baldinegon ba ziraden fiyo.

6.—Geiena zein geran ikusitaori bear zan bukatu,oriyotarrak arraun lanianberriz nai zuten nekatu,Donostiar da Zumayarrakinbear genduen jokatu,paperetan gezurrak jarritabiyak digute ukatu.

7.—Gizon oiekin gu jokatzekojarri giñan beriala,bildurtu ez ba ziran uste dotnik etorriko zirala,Zumaiatikan esan digutetxalupa igual dirala,ori sinisteko ez pentsatuorren txoruak gerala.

8.—Patroiakin muturka gaudela,ori gezurra sortzia!nunbait pentsatuko zuten oiekguri neurriyak artzia,zer dala uste dezu ez dirangauzak paperan jartzia?Orrelakuak merezi lukepresidiyuan sartzia.

9.—Txokolate bera jatxi naiandaude kopetak beztuta,zenbat irabaziyak dituenal daukazute aztuta?Amabi saiotan bat besterikanoraindik galdu eztu-ta,orren arraun soñura guziyokegoten giñan poztuta.

10.—Entierrua egiten biziyaiibillera itxusiyak,ori gaizki dagola diyotepersona formal guziyak,umil askorik Kontxa aldiandaduzkagu ikusiyak,gu gerade jostatzen oierinolanai irabaziyak.

11.—Oien izketa gure artiandago ederki jasua,ez al zazute akordatutzenlenagoko erasua?iru urte da artu zutelaizugarrizko mazua,negarrez egon ziran orduban,etzuten egun gozua.

12.—Orduban zer izan nuen orainnago adierazteko,tostan ezin ondo kabidutaarraun lanian asteko,gizon petrak batek esan zuanserrakin ankak mozteko,ez al zan iñor ari ordubanbizkar ezurra austeko?

13.—Erri txiki au menderatzekoJose Martitarren griña,Oriyon daude arraunlariyakba dira oientzat diña,gaizki eska jardun diradeguretzako alegiña,lengo epurdikuak sendatzenbadaukate zer egiña.

14.—Banderakuna egualdi txarragoŕzetikan izugarri,arratsaldina jokatuko zalaesan giñiyon alkarri,Jose Maritar oiek geldituziran oso lotsagarri,teatrorako funtziyorikanorduban etzuten jarri.

15.—Donostiyako kaie onduanjuan dan igande batian,Kirikoren azañak kontatzen

arrabtzalien artian,gizon batek esan ziyen: Egonau aditu bitartian,bandera bat besterikan ez duogei eta sei urtian.

16.—Bear ez diran kontuba frankoaditu da oiengandik,paperetan aitzaki asko tajokatu nai ez iñondik,emeretzi urtian bitan bestetanez degu galdu emendik,Oriyon ba da indarra etaabildadia oraindik.

17. — Mapatik iya borratu zalaesten digu erriya,ori jarri zuana burutikegongo zan elbarriya,baña Oriyon dago banderapilla ikaragarriya,ta urrezko medalla ederraBiarriztik ekarriya.

18.— Emezortzigarrengo bertsuaorain nuan esatera,nere kistabak, galdetze-izuetgezurrik jarri ote da,Donostiar da Zumayarentzatorra nik kantak atera,lenguen ordañak ikastekoartu zazute papera.

1919 ko agorrillaren 7 an egin zan estropada

Fru treñeru ziran eta onela gelditu:1. —Orio.2.—Pasai San Pedro.3.—Donosti.

MILLA BEDERATZIREUN ETA OGETABATEKOESTRO PADAK

(Bertso onein eglllea, Juan Jose Sarasola, Lezokoa, dala uste da')

l. —Milla bederatzireun kunpliturikanogei ta batian aurtenarraunlariyak probatu dirazenbat talentu daukaten;oien bertsuak ateratzekonola agindu diraten,gaizki andirik itzegitiaeztit goguak ematen.

2. —Agoztoaren ogei tabatianmodu egoki askiyanzazpi txalupa jokatu diraestroparan Donostiyan:alegiñian sayatu danazertako artu gaizkiyan?oietan aiña fama duenikezta Gipuzkoa guztiyan.

3.—Bi igandetan jokatu ziranau ion lenengo saiva,diru askoko premiyua zanentzuten desafiyua;ontzi bakoitzak amalau gizontripulaziyo jaiva,beti urian peliatzen daitxasorako jaiva.

4.— Pasaia Antxo eta GetariZumaya, Ondarrabiyak,Jose-Maritarra ta Oriyoziyoten estugarriyak,danetan gizon balerosuakprobatzera etorriyak,kalte aundirik eztu izanduDonostiyako erriyak.

5.—Orain bezela alkar artukobaluteke bi Pasayak,obe luteke patroiak etaorduko txalupa zaiok;

auzo erriyak, etzaiteztelaizan alkarren etsaiak,amistadetik pasatzen diraegun batzuek lasaiak.

6.—Markik onena Oriyok zuenPasayakua b¡garren,irugarrena Donostikuo,Getarikua laugarren,bostgarrengo Zumaiakua,diferentziyan alkarren,bestiak ere portatu diraaik año egin ez arren.

7. —Bost oyek beren irabaziyajaso dute lenbiziko,lau onenaren b¡garren pruebaillun ogei ta zortz¡ko;ta beste biyak deus eman gabeetziran noski utziko,berak obiak gerta litezkeemendik urte gutxiko.

8.—Bitorioso nai duten danakalkarrentzat kontrariyo,bildurrik gabe datorranarialare inporta díyo;beren txalupa ganbiatziaktrastornatzen du Oriyo,pazientziya artu bearkogauz ori dala meriyo.

9.—Lenbizikuan lenengua tabigarrenian azkena,ustez seguro zegon jokuagaltziak ba du bost pena,itzez ta obraz ezagutzen dabalientiak zoaztena,alare ezin esan litekeoberik iñon eztena.

10.—Kosta guziyan itxas gizonakizanagaitik fijuak,erri danetan aman semiakbai daude anka bikuak,Jose Monitor obek ez daudenolanaiko mutikuak,famatuenan marka pasotaaurrera Donostikuak.

11.—Orretarako ama¡ketan zanbatelaren apostua,gero txalupa preparatziaiñork etzaukan aztua,aberatsaren boltsillotikaneragiten da gastua,lege zarreko funtziyuetannorbaitek ba da gustua.

12.—Beren balizan nola prestatujarriyak zeuden kontuan,konpotik berriz beti bezelairu millaka puntuan,ogei minuto sei segundokinta gañera lau kintuan,atze aurrera indako markakPasayakuak zituan.

13.—Nola lenago artuak ziranoyek beren mereziya,zazpi milla ta bosteun pesetazuten oraingo graziya,bi milla eta berrogei ta amar

duro da kontu guztiya,premiyua oiek eta banderaPasaiak irabaziya.

14.—Kontxatik eta kaie aldetikzetorren alaitasuna,bakoitzak bere alderdirakobeti degu naitasuna,itxasoz eta legorretikannola izandu dan sona,publiko dana juzgatu duteogei bat milla persona.

15.—Trabesagatik jente artianizan da zenbait atake,disputarikan ez izatiageienak obe luteke,familiyaren kalte eztanadisimulatu liteke,danak esaten asi ezkerokontu geiegi niteke.

16.—Biba Antxo ta Ondarrabiya,nai zaituztegu gora iyo,biba Zumaia, zuretzat erebadaukagu amoriyo,biba Pasaia ta Getariya,Donostiya ta Oriyo,aurtengo fama jaso bezotetokatzen zayon meriyo.

(I mp. J. Díaz - Irun)

BERTSO BERRIYAK, DONOSTIAKO ESTROPADARIJARRIYAK

Pello Zabaleta1 922 urtekoak

l. —Milla bederatzireuneta ogei ta biyan,gañera AgorrekoiHan beatziyan,Elkano onratzeraKosta Kantabriyanogei milla personanere iritziyan,estropasa ikustenba zan Donostiyan.

2.—Zazpi txalupa ziranor apuntatuak,aurtengo estropadanjokatutzekuak,Bizkayatik bakarra,sei gipuzkoakuak,Ondarrabi, Pasayabi Donostikuak,Zumaia ta Santurzeta Getarikuak.

3.—Plaian juntatu ziranjuraduengana,suertia botzeraau lenengo lana,Bizkaiako Santurzeden da aurrena,Getariya bigarren,Pasaya urrena,Ondarrabiyakuagero laugarrena.

4.—Juraduak salidaoiei emanikan,Getariya sartu dadanen aurretikan,Pasaitarrak an zitunlaister ondotikan,gero Santurtzetarrak,

gogor jogatikan,Ondarrabitarrakinetzun arronkikan.

5.—Oiek allegatutaberriz jokatzeko,iru txalupa zeudenelkar probatzeko,bi Donostiyakuaketzeuden galtzeko,Zumaia ere firmepeleatutzeko,al ba zan Getariyanmarka borratzeko.

6. — Soterotxon mutillakjo dute gogotik,bandera jokatzekogeld itz laga itik,arrauna dantzatutasartu da aurretik,gero Bizkon kuadrillagaztia ondotik,irugarren Zumaiaoriyen aizetik.

Soterofxo, donostiarren patroia zan.Bizko, donostiar beste kuadnllarena.

7.—Getariyak markarikonena zubela,Donostiya ta Pasaiaberdin ziradela,zein banderako berrizjoka biar zela,juraduak itzeginomen zuan ala,bañan jendiak diyoposible etzala.

8.— Berriz jokatu duteurrengo jayian,juraduak jarritabiyak arrayian,baldin ba zeuden ereprobatu nayian,seis segundoz Pasaiasartu da aurrian,geiago diralakozaurten arraunian.

9.— Pasaiak biar zuenbandera jokatu,aguro aitzakiyaziyoten plantatu,Donostiyak galiziaetzaie gustatu,tranpetan bedenikanbandera nai artu,argatikan zituztendeskalifikatu.

10.—Au da Donostiarrenprotesta guztiya,Pasaitarrak zutelalagun bat berriya,bañan sobra zekitenetzala egiya,baizik baten izenaalrebes jarriya,enteratu etzedinbere familiya.

11.—Juraduak argatikditu kastigatzen,bañan oinbesterañomerezi etzuten,bere burua eztuaskorik edertzen,mutil gizarakuakalperrikan lertzen,ori egitekotanez utzi jokatzen.

12.—Arraunian etziranalperrikan asi,zenbat lan egin duten

ez el da ikusi?Alare premiyorikgabe daude utzi,nekia beste gauzikez du irabazi,Pasaitarrak etzutenaurten oi merezi.

13.—Frabazi duenaikendu ganantziya,ori arrapatzen detgauza itsusiya,Arrillagan kuadrillaonrak mereziya,bañan egin diotenai duten guziya,Pasaia fueratu tasartu Donostiya.

14.—Danak dira pizkorraketa indartsuak,bañan oriyen lanakgaizki juzgatuak,zeñek dituen kulpakdaki publikuak,ez gera inozenteengañatzekuak,estropada ikustenizandutakuak.

1 5.—Berak faltatzen dutejuan dan aspaldiyan,nonbait oien legiakez daude neurriyan,besterentzako jartzensaiatu erriyan,banderak irabaztendituzte tranpiyan,kontzientzirik ez daorlako tokiyan.

16.—Orain dala bi urteoien aziyua,Kirikok égin zuenfalta aundiyua:Zumayan baliza sartuenbarkaziyua,

bañan oientzat betierremed iyua,lotsa gutxikin jasozuten premiyua.

17.— Reglamentu bat ba dajuraduak jarriya,kanpotarrei artzekoederki neurriya,etxekuak libre eginnai duten guztiya,biar bezela eginbalitz justiziya,banderikan gabe zanaurten Donostiya.

18.—Saltsa edo aitzakiyabadute betiko,onra aundirik ez duteorFa irabaziko,urtero bandera naidute Donostiko,naiz dala Soterotxo,igual Kiriko,

ez dira Pasaitarrennagusi jarriko.

19.— Donostiko koskeroarraunlari azkarrakkosta guziyan ustedirala bakarrak,ederki probatuakdirade indarrak,saiatugatikanJoxe Maritarrak,aurten nagusi diragora Pasaitarrak.

20.—Ogei bertso berrikinnere esplikaziyuaaurten pasatu darlogauza seriyua,irabazi duenaikendu premiyua,gastuak pagatzekozer alibiyua,bandera biar zubentripulaziyua!

Tip. Valverde-Renteria

(Kiriko, Donostiko patroi izan zan)

(1.000 be rt so paper atara ta egun berian saldu ei zitun Pellok Errenderi ta Pasaian. Paper bakarragelditzen zaiola, ondarrutar bat urretatu ta bosteun eskatu Bakarra emon eta nai ba eban berak ata-rateko esan eta alaxe, ondarrutarrak be inprentan atara el zituen be rt so oneik).

GORA ORIYOTARRAK1923 ko estropodak

1. —Donostiyan jokatu diradeestropa ikusgarriyak,orregatikan nua oyerijartzera bertso berriyak,geren denporan oyen izangodira goguangarriyak,zergaitik aurten egin dituztenmarka ikaragarriyak.

2. —Bost txalupetatik iru ziranjokatubak lendabizi,Donosti, Getari ta Bermeoaurrena ziraden asi,Elkanotarrak bentajarekinetzijuazen itxusiaurrera pasota Jose Maritarrak ziyen irabazi.

3. — Oriyo eta Pasayakuakbigarrengo juan ziran,alegiña egin gabetandikbide orretan etzian,San Nikolasen seme leyalakaurretikan jarri ziandenporarikan gutxiyenianoyek etorriyak zian.

4.—Oriyotarrak bost txalupetanetorri ziran aurrena,donostiarrak bígarrengo taPasaya irugarrena,iaugarrenguak GetariarrakBermeo zan bosgarrena,jendia eramateko au dafestarikan ederrena.

5.—Bigarrenguan Posayatarrakziran Getariarrakintxalupak trukatuta jokatubear zuten alkarrekin,Sanjuandarrak erraz ibilidira treñero orrekin,gañera irabazi diyotebentaja aundiyarekin.

6.—Azkena jokatutako biyakDonostiya ta OriyoSan Nikolasko erriya aurtengora nai ziguten iyo,errespetuan ibili dirairabazi arren seriyo,oriyotar danak pozak gaudeoyek dirala meriyo.

7. —Donostiarrak banderakuangallen ziranian jarri,Gaztelualdeko jente ayekarro ziran izugarri;baña Oriyo aurretik zalalaister ziyoten igarri,umil askorik goitikan beragero ziraden etorri.

8.—Lenago egindako azañaknai ditut adierazi,oroyotarrka donen aurrianaskotan dira ikusi;orain baño len sei txaluparerraz ziyen irabazi,au rt en berriz bostetatik berakgelditu dira nagusi.

9.—Apusturak ematen ba dakiaskori eztuasuna,galtzen duenak berekin daukabarrengo tristetasuna,sei banderakin oriyotarrakdaukaten alaitasunabeste lekutan non ikusten daorlako edertasuna.

10.—Batzuek poltzak betiak etabestiak berriz uztubak,irabazitzen degun ordubanegoten gera poztubak,arraunlariyak ondo egiñakez daduzkate aztubak,janda eran lasai eman ziotenAyako gizon prestubak.

11.—Erri ta erbeste irabaziyaizanda askorentzako,gorrotorikan ez dadukagubatere iñorentzako,bi premiyo aundi ta banderaaurten Oriyorentzako,ta urrenguan akaso berrizJosemaritarrentzako.

12.—Konbiatuta AginagaraSan Frantzisko egunian,janda edan ederki egin dutearan Juan diranian,arrauntariyak andik aurreraoso umore onian,orra zenbat egiten diyoenirabazi duenian.

13.—Donostiarrak zerbait aurretikginduenian ikusiOriyotarrari Bakerizakiñuka zitzaien asi,

uste zuen patroi orrek berakaurten ziralanagusi,banderan buelta eman ordukoOriyok zituben ausi.

14.— Lengo zarrak bezela portatuzaigu kuadrilla gaztia,Oriyo askok nai izatenduestropetan ikustia,Olaizolak bost bandera taaurten Urangak bestia,edozein moduz erri alderaoyek ekartzen eztia.

15.—Oyen barrenak lasayak daudeeta indarrak biziyak,arraun lanian ederki diragaztetatik ikasiyak,oyek gatikan diruba frankoba dira irabaziyak,gora Antonio Maria Urangata arraunlari guziyak.

BERTSO BERRIYAK1923 ko estropadak. (Getariarren alde)

1. —MilFa eta bederatzireundaogeita irualenengo estroparanzegun giruaebirik atertzen eznaiko deskuiduabañon pagatutzekooyen sentiduaDonostiko erriakba zuen dirua.

2.— Lenengo asieranAgorrak amaseiegualdi zikiñaibiltzeko lasayBermeo eta GetariOriyo eta Pasa¡,Donostikuak ereirabaziyan zai,orla sayatzen danakez al du arrasoy.

3.—Amaika terdiyetanastekuak zian,bañon geroxeagodenbora pasiankontxako balisetanarrimatu ziankanpokoen neurriyalenengo klasianitxaso ona san bañodanak busti zian.

4.— Donostiya eta GetariBermeo bestiairurok tokatu dalenbizi astia.Gayenak balientekuadrilla gastiaPasaya eta Oriyoeskasak ez dia,oyena zan bigarrenprueba ikustia.

5.—Lendabiziko markanOriyok irabazi,gigarrenguan eztagelditu itsusi,egin biar danianeten edo ausibestiak ezin zutenoyek aña grasi,gauzik presisuenaknaitut adierasi.

6.—Berrogeita iru segundokinemeretzi minutusegundo batez lenagoOriyo geratukonpondu eta besterentxalupa mudatueskatutako gauzakzaiskiyo eratuortan Donostiyaridiyote pegatu.

7.—Bermeo gelditu daestadu txikiyan,probatu arterañonunbait etzekiyan,kejarik ez daukaguoyen aitzakiyan,garbi portatu dirakariño propiyan,onrra merezi dutedabiltzan tokiyan.

8.—Eman diyotenianberen meresiyabost milla errialdaartu duten grazia,lastimaz egun artanbeste desgrasiyabaforia galdutagizonan bisiya,ala biarrekuasuerte guziya.

jornal txarra ezta,konformidade artandanak dira kostamarka danak pasiapasayako kasta,berriz ere ayekinez liteke josta.

14.—Suplentiak daudenakzenbait arraunlariaskotan laguduakarrantzaliariepurdiyan kalluaatzaparrak lori,ezagutu ez banituenintzan ola arigaixo daudenen partezederki da ori.

15.— Biba Donostiya etaGetariyatarrak,konserbatu ditzalaElkanoren barrak,Lan asko egiten dumaña eta indarrak,oyen mobimentuakez dira baldarrak,Biba San Nikolas etaBibc Sanjuandarrak.

(I mprenta J. Díaz-Irun.)

9. —Lau onenaren pruebautzi zan geroko,Agorreko illarenogeitairurako,igande artan eredenbora durakoDonostiya ta Oriyozeuden banderako,bañan suspenditu zanaste azkenerako.

10.—Aste azkenian berrizitxaso gaiztua,nola nai jokatzekopeligro estua,amabost aldi batezluzatu gaztuaalare etxetorrenguziyen gustuaogeita amarrianasken apostua.

11.—Azkenengo egunianitxaso ona zan,eta atze aurreraaguruago zan,gizon boten izketabegira nola zan,bandera laister dalaOriyoko plazan,egiya izango dadesiyua ba zan.

12.—Onoreko banderaeta bi premiyoaundiyenak jasuada aurten Oriyo.Trabesa asko egindaau dala meriyo,kanpuan arro danaetxian seriyo,galduak buruariats egingo diyo.

13.—Amabi milla berreundaberrogeitamar pesetabi premiyotarako

BERTSO BERRIYAK1923 ko estropadak (Oriotarren alde)

l. —Milla bederatzireun ogei ta irurekinestropada izan da agorrillarekin,Bermeo, Getariya, Donostiarrakin,Pasai San Juan, Oriyo beren arraunakinederki neurtu dira danak alkarrekin.

2.—Estropadako eguna aloya goizetik,amaika gazte ta zar irten zan etxetikjayak beti poza du izaten aurretik,naiz gero saminduta ibilli ondotik,amaika arindu da aurten sakeletik.

3.—Fllaren amaseya izendatu zanatreñeruan mutillak neurtzeko eguna,jendiak ikusi nai gazte oyen lana,segundo bat Oriyok Donostirengana,abek dira lenengo eta bigarrena.

4.—Urrengu igandian batekoz besteraproatzeko ustian juan ziran ostera,itxasuan nola zan olaska ateraiñork nai ezarren gelditu atzeraberriz aldatu zuten azteazkenera.

5.—Asteazkenen berriz jendia bildu zanbañan goiz goizetikan jarri zan zalantzan,gero arratzaldean jokatuko ote zanbaña itxasorikan baretutzen etzan,eta iganderako ostera utzi zan.

6.—Larunbat gabian urten zan Notiziyapronostikuba zeukan oso egokiya,Donostiya lenbizi, urrena Pasaya,irugarren Oriyo gero Getariya,iya asmatu zuben, ori da begiya!

7. —Ogei ta amarren berriz jo zutensarrera

Getariya atzetik Pasaya aurrera,urrena Donostiyak egin zun joeraOriyo asieran utzirik atzerabaño alperrikan, gaur guk degu bandera.

8.—Bost erri dira au rten neurtudiradenak,

gazteriya bikaña indar bizidunak,guztiyak agertubak dituzte almenak,batere etzan txarrik danak ziran onak,baña, Oriyotarrak aurtengo onenak.

9.—Oriyoko gaztiak araunak dantzatzenongi ¡kasik daude aurrera luzatzen,baita indarrarekin atzera etzatenargatik olatuban diranian sartzenatzetikan aurrera egan dira juaten.

10.—Otegi aurretikan Murgiondo ankiangazteriya ederra biyen bitartean,oyek danak zuzentzen Uranga atzian,lasai jun! ots egiñaz noizik bakoitzianaurtengo premiyua zeukagu etxean.

1 l. —Fjituak gerala digute esatenauzuan okerragoak dirade azaltzen,il da arkitzen giñala adierazitzenentierro antzera zutela azaltzenez dute aurten lanik kandelik erretzen.

12.—Zaitzalle ederra da Uranga guria,gorputzez egokiya, begiya ernia,aisa igarotzen da orrekin biria,mutillak zuzentzeko nun dago obia?A bejondaikela Antonio Maria.

13.—Ez degu nai asarre izan iñorekinez Gipuzkoa eta ez Bizkaikuakin,uste gabe biartzen gera alkarrekinitxaso gaiztuaren burrukaldiyakin,baña aitortu Oriyo aurten txapelakin.

14. —Arraunlariyak gustiz argiyakgazte bigun ta indartsubak,arraunlariyak arrigarriyakdira Oriyokuak!

BERTSO BERRIYAK AURTENGO ESTROPARIJARRIYAK

1925 ("Gaztelu" Jarriak)

1. —Milla ta bederatzireun daogei ta bosgarrenian,aurreneko estropa izan daAgorren seigarrenian,danak gogotik saiatu diraegun ortan arraunian,Oriyotarrak orain dauzkagusasoirik ederrenian.

2.—Estroparako premiyo aundiakjartzen ditu Donostiyak,egiñalian saiatzen dirajoaten diraden guztiyak;donan aurretik etortzen danaiematen zaizka graziyak,galdutakuen miñikan ez du¡zafen irabaziyak.

• 3. —Gipuzkoatik lau juan ziranbosgarrengua Santoña,premiyuakin apenas askoonratu duen Montaña,beren ustian arraunketan eikasiya dauke maña,arako onak egongo dircemen galdue due baña.

4.—Estroparako abildadiaeta indarra da ona,abonatzia gustatzen zaigudanoi egindako lana;premiyo asko irabaziyaOriyok daduka sona,erri batian zazpi banderaori da edertasuna.

5.— Pentsatzen zuen bezela eztagelditu Pasai San Juan,oñaze aundiya artu du etaedukiko du goguan,nunbait patroiak erretirua

atzeko asmua zuan,salaio gabe etzan izangobandera eraman ba zuan.

6.—Kuadrilla orrek Oriyotarraiegun ortan ziyon esantxalupa pronto edukitzeko,jokatzian artu zezan;"guria zueri emanda biyoklutxa bear degu izan",oiek bandera eramatiaaurten prezisua etzan.

7.—Ondarrabiyak kalterik ez dulanteri ortan asiya,bandera eder bat eramatiaorren desio guziya,aurten atzetik ibilli zaizkaDonostiya ta Pasaya,Oriyorikan juaten ez ba dalaiste du irabaziya.

8.—Estropada ori jokatzekozorioneko Oriyo,publikuari gustua frankoonezkero eman diyo;juaten danian lana egitiaazkotan gustatzen zayo,orregatikan irabaziyakdauzka orrenbeste premiyo.

9.—Festa egunian zabaltzen dirabandera oiek guziyak,kanpotarraire gustatzen zaizkeez al dira itxusiyak;ezertan ere mantxik gabiakditugu irabaziyak,edertasunez kontentu geraJaungoikuari graziyak.

10.—Aurten txalupa berriya egindaatorri ba litz azkarra,jokatutzera etzan juangolenago daguen zarra;sasoi batian Donostiarrakesaten zuen kabarra,oiei kanuai irabaztekooraindik ez dago txarra.

11.—Lana egiteko lekurik gabegizonik ezta proatzen,malizi ori zer dan batzuekasko ez dute pentsatzen:beren txalupak trukatu etagustora ba dira jartzen,kostako zaio Oriyo bañolenago bueltan etortzen.

12.—Zazpi bandera irabaziyakberen premiyo ta guzi,zabaldu eta bistan jartzianez due ematen itxusi,nola diraden apartekuakpaperetatik ikasi,askok egin du gustubagatiketorri eta ikusi.

13.—Juan dan urrian Sanjuandarrakoso gora ziran iyo,dudarik gabe aurtenguan eizango ziraden piyo,ustez seguru zuten banderairabaziya Oriyo,zezen gaiztua izanagaitikbanderilla sartu diyo.

14.—Erri askotatikan jendiaestropan izan gerade,batzuen pozaz egongo dirabestiak tristuran gaude;duro ederrak egun oietanaldatubak ba dirade,Getariyako arbi aziyakaurten dantzan dirade.

15.—Egun oietan jendia frankoestropan izanak gera,

premiyo onena uste zutenbatzuek Pasai aldera;esaten zuten "Bigarren aldizbaldin jokatzen bagera,aurten guretzat izango daDonostiyako bandera".

16.—Gizon batzuek zerbait esatenkaie aldian ai zian,ta bestek erantzun ziyenbelarriyaren ertzian:Orain bi urte OriyotarrakPasayen onduan zian,baña ala ere San Juandarrakgelditu ziran atzian.

17.—Oriyokuak lana galankiaurten dirade egiñak,lanteri txarrak ekartzen ditualkar ikusi eziñak;Oriyotarrai entierrualen badirade egiñak,arrezkerozkik berak penatzenditu ipurdiko miñak.

18.—Arraunlariyak leku askotanoraindik dirade bizi,batzuek diralako estropaederra orra ikusi,ainbeste azaña egin duenakzerbait ez aldu merezi?amar xentimo bertso berriaknai dituenak erosi.

1. —Orio.2.—Ondarrabin.3.—Donostia.4.— Pasai Son Juan.5.—Santoña.

PORTUGALETE - KO ESTROPADAK1.925 Burgoa - k karriak

1. —MilIa bederatzireun taogeta bost urte,irallaren ogeiaseñalatzen dute,estropada ederrakizandu dirate,jokatu zan lekuada Porfugaleteallegatu da aramakiñabat jente.

2. —Deportibo AurreraOndarruatarrakerakutsi dituztetxit mutil azkarrak,arraun barriak ereez dirade txarrakikusi baterakoederki labrauakerri ontan oraindikba dira indarrak.

3.—Bost treñeru ziralajokatutzekuak,aditzen eman zuanango Juranduak,Iru ziran aurretikateratakuak,Ondarru Porfugaleteta Santoñakuak,markarik andienaegin gurekuak.

4.—Sestao Zierbanaziraden urrenak,gure atzetik aiekjokatu zutenak,estropada orretanegin ziran lanakbigarren etorreradauka Zierbanakbaña Ondarrutarrakborrat ditu danak.

5.—Zierbana ta Ondarruogeta zazpian

jokatzeko ziralaaskok bazakian,guregana etortzenbildurfutzen ziran,orregaitikan jarridira aitzakianbeste lanikan poziketorriko zian.

6.—Gurekin jokatzeraallimatzen etzan,begira zeguanakala dute esan,aitzakiak ugariorregaitik ba zanZierbanatar orideskalifika zan,ezan orIa izangogogor egon bazan.

7. —Estroparo aurretikjokatu onduandesafiorik askoaditu genduan,premioak ateradituguz klaruan,Errege jaunaren kopaorra nun daguan,Deportibo AurreraOndarruakuan.

8.—Zierbanak ukatu,Sestao zan jarri,bigarren premivaeman zien arri,asko gustatu zaieondarrutarrari,gogoz luzatu dieeskuak alkarri,orregatik geldituez da lotsagarri.

9.—Gure kontra ba zianburla ta ujuak,ez da esan bearrikauzo errikuak,

ensayuan azitaerretiratuak,gu ez gera oraindikori eindakuak,garialako mutilpexu onekuak.10. —Azkanengo estropaemen egin zalaogeta iru urteda jokatu zala,asaba zarretatikdatorren odoladantzatu da ederkiarraunaren pala,jakin zazu oraindiklenguak gerala.

11.—Askoren desivazan gu ikustia,estropada orretanatzetik ustea,baña suertatu daguk irabaztea,Ondarrutarak ortan

makalak eztia,gora Beitia zu takuadrilla guztia.12.—Kopak gurekin dagozaurtengo urtian,ta ondo gordetarasaisatu gaitian,okerrik ezpadegubien bitartian,allegatuko geraalako batian,agun adiskidiakurrengo odian.

13.—Au ondo badakiteauzo inguruak,txapeldun dirialaOndarruakuak,orra amairu bertsoestropadakuak,aurte Portugaletenjokatutakuak,auek dira Burgoakateratakuak.

KALANDIKO ERREGIÑE DIENESIJose Brontxek Jarríak 1926

1, —Bertso berriak jartzera nuagusto duenak erosi,fiestak nola pasa ditugunnai nuke adierazi,musika eta tamborrarekingañera orfeoi ta guziDonostiako etorreriaesan bear det lenbizi.

2.—Motor ta bapor etorri giñanDonostiatik batian,eta Debara sartu giñadenia ondarrera odian,txupiñazo ta txistua joazdanon umore onian,da Mutrikuko agintariakan ziran gure tartian.

3.—Andik urten da Mutrikun ereigual egin genduan,mendietatik guri begirajendia franko zeguan,Mutrikuar ta elantxobetardanok alkarren onduan,anayak giñan bezela igualetorrera egin genduan.

4.—Erregearen Fakunen zirangure mutillak atzetik,motor ta bapor musikarekinatera ziran etxetik,leor guztia betia jente"viva" dearrez bestetik,guk eztakigu zenbat personaetorri ziran erbestetik.

5.—Gero gabian etorri zakunMutrikutik tamborrada,allatutzian gure biotzakasi ziraden dardara,

guk ain gustora entzun genduanorren tamborren arrara,gure atzetik etorri zakunmusikarekin Debarra.

6.— Mutrikuarrak eta Debarrakgurekin portatu zera,zaregaitikan gu alabatzengugana etorri zera,gu emen guade, gure premiñaniñoiz aurkitzen ba zera,anaitasunik andienakinbizi nai degu aurrera.

7.—Andikan laister aditu nuenbelarrietan pregoya,gu alabatzen nola datorrenDurangotik orfeoia,leku batetik adituko zanerren kantuen orroya,kristau oyek merezi dutesombreru ordez koroya.

8. — Beko fiestak akabatutakale andira jaso giñan,ezin emanik egondu giñanordu betian lau pauso,erregiñatzat Dienesi tatamboliñakin Damaso,obiagorik egongo ete damundu onetan akaso?

9.—Biba Mutriku eta Debarrak,da Biba Durangokuak,guztien partez milloi bana eskerBrontxe ondarrutarrak,agradezitzen ondo dakigugeuri ondo egindakuak,zeruetara jasoko al zaitudanok gure Jaungoikuak.

10.—Ondo dakigu kale anditarrakzuek zerana nagusi,lenago ere zuen kaliaobetuen zan ikusi,kalia orren orlan ipintzennun ote duen ikasi?Danon erregin or daukazuteSaguaneko Dienesi.

11.—Mai andi baten gañian zeuonkale andIko erregiña,jend l ak bera soludatutzeneiten zuan alegiña,ondo ederki ematen dezubada zerbaiten premiña,obetuago emango zuanpiskat pintatu ba ziña.

12.—Gure mutillak nobliak dirada biotzetik zabalak,orregatikan orren buruaarturik daukatez alak,erri guztia distrazatutaustez ziran karnabalak,orrelangorik etzan egingoizan ba ziran makalak.

13.—Fiestarikan asko egin deguestroparen izenian,jentia ere aspertua dageyago ezin egiñian,da pelikulak otero ditubialtzeko zuzenian,emen ikusi ez ituenakikusiko itu zinian.

14.—Kozineriak ere ez dezuteaurten eduki ain txarrakzuei danari jaten ematenatere dute aparrak,berez umilla eta garbiajenioz barriz azkarrak,orregatikan agertu diragure mutillen indarrak.

1 5.— Amabostgarren bertsuarekinbanua despeditzera,pizka bateko erretiruaorain ba guaz artzera,guregatikan gaizki esatenbarriro asken ba zera,gaizki esana gugana aurtenzertan etorri etzera?

1926 ko ESTROPADAK.Jose Brontxek Jarriak

1.—Bertso berriak jartzera nuagusto duenak aditu,nere barrena betia dagogeyago ezin det kabitu;pentsamentuan jarri ordukobiotza gata mugitu,nayago nuke pasa bezalazuzen kontako banitu.

2.— Motiborikan asko ba deguzerbait esaten asteko,danontzat igual egon da aukeraestropara jokatzeko;gure auzuak modu onetangu gorrotuan artzekoarrazoirikan ez det billatzentamaña ortan jartzeko.

3.—Ogei ta zortzi urte diradeDonostiara juan ziran,iru treñeru illaren lauanederki probatu ziran,ilion zortzian Donostiarraura bentajaz atzian,premiva ta bandera artutaetxera etorri ziran.

4.—Andik lau urte pasota geroBilbora ziraden juan,iru premio egondu etadanok ziran Ondarruan,izkai danetik erri bakarrafalta izan zan orduan,beti ikasten baldin ba dabizez jarri aren onduan.

5.—Arrezkerozkik aditu degumakiña bat desprezio,lenago izanagarren zerbaitgaur eztubela bolio,iru nagusi or daudetelaPasai, Donosti ta Orio,

oyek guziak aditu arrenegondu gera serio.

6.—Club Deporfibo ondarrutarrajuan don urtian zan jarri,Portugaleten dagon kopiabear zuela ekarri,da bost treñeru alkarren kontrakostauan ziran izarri,kopak guretzat ziraden bañabai gorrutua ugari.

7.— Estropara au irabazitajendia asi zan esaten,Bilboko kaldereruarierrez dala irabazten,orren abillak izan da zertanDonostira etzera joaten,Gipuzkoako mekanikuakprobatu ditugu aurten.

8.—Gipuzkoako profesoriakpentsata zeuken jokua,Donostiarra lendabizikobigarren Pasayakua,irugarren Fuenterrabia,laugarren Ondarruakua,baña Beitian kuadrilla eztaorrela gelditzekua.

9.—Lekeitio ortan emen zeukazenfiestak preparatuta,Ondarrutarrak baldin ba datozDonostiatik galduta,iru korrida eiteko asmuandirua ere batuta,zezen jaubia bialdu dutebere zezenak artuta.

10.—Bizkaya aldian euki nai dogugeure onra eta fama,bi portu orri erregalatu

lezake treñeru bona,da euren billa datozeniangañera jan da erana,Erregen jaunan kopatik berrizeran dezaten txanpaña.

11.—Portu bi orrek nortzuk diradenLekeitio ta Bermeo,egia klaru esatekotanajolorikan eztio,motibo gabe emon dizuemakiña bat desprezio,orain ixilik egon zeintekezezpadozue balio.

12.— Mundu onetan ikusten degupersona askoren griña,norbera baño abillagorikiñork ikusi eziña,guk estropara irabaztiakeman al dute miña?akaso igual zuek nagusijuan da probatu ba ziña.

13.—Bizkaya eta Gipuzkoarrakkonbenzitu al zerate oinondarrutarrak baldin ba datozberriz ere listo egon,

• orregatikan musikak eregaur joten digu Aliron,nai eztuenak aditu bearOndarrutarrak kanpeon.

14.—Sei estropara bost treñerutaneta seiretan lenbizi,gure denporan olakoriniñork ez degu ikusi,ondarrutarrak arraun lanianegiñagaitik itxusi,oba zenduke eurak bezelakostautik juaten ikasi.

1926 GARREN URTEKO ESTROPADAK.

1. — Milla bederatzireunda ogeta seian,Algorreko illarenlenengo jayan„zazpi treñeru ziranDonosyiko boyan,danak premiyuairabazi nayan,alkarren pelianaurretik juan naian,danak arrabianez une lasayan,baña Ondarrutarrakazkarren ziran.

2. —Donosti ta OndarruPasai ta Ondarrabiauek laurak zituztenlenengo jarri,zorrotz begiratzenzioten alkarri,iñork ere etzuan naiizan parragarri,tira arraunari,memoria argi,zuzen nai etorritrantze txarra da ori,gaitz da bentaja kentzenona donan.

3.— Pasai ta Ondarrualenengo egunian,auek etorri zirandonen aurrian,berriz probatu ziranurrengo igandian,txalupak trukatutausatzen dan gizan,lagun bardiñianjenioz piñian,jo alegiñiangogor arraunion,gizon senduak daudeOndarru odian,

4.— Premiyo ta banderatrabes eta guzioyek eta geiagozuten merezi,azpaldiyan ez dirajokatzen ikusi,jendiak uste zuanziotela utzi,oreik ez etsilenguari eutsi,indarra erakutsitxorakeri gutxi,orain ere auek dirakostan nagusi.

5. — Lenagotikan ereentzuten genduan,arraunlari on askozala Ondarruan,ogei ta zortzi urte daez dirala juan,banderarekin etorriziraden orduan,neuk daukat goguannola ikusi nuan,pozikan orduannola ez daguanarraunak dantzatutenoyen moduan.

6.—Amalau lagunekinpatroia Beitiakuadrilla guxtia daoso balientia,ikaratu gaituztekostako jentia,ori do arraunianondo jakitia,da borondategogoz egitia,txalupa jitxia,zuzen ibiltio,sei bertsorekinorra errematia.

BETI EZAGUN.-Burgoak Jarriak. 1926

1. —Bizkaiko erri baten 5.—Zeuk lekeitiarrokdago Lekeitio, zetan zabiltzate,bandera bat irabazi iñoai arraunlariakez du oraindaño, izan al zerate? .mingañarekin mutil baleintiakbeti dira fio, baldin ba zerate,auzuari ematen Kontxara jokatzerazenbat desprezio, etorri zaitezte,ortarako obiak bandera eramaterikarraunian baño. ortik ez det uste.

2.—Lengo igande batez 6.—Gaztetan entzun nionaditu dedanez, nik aite zarrari,korridak zeudezela erri orretan piratakjakin det zezenez, zirala ugari,Santirtziarrak kontxa Pilbotik zetozelabazetorren aurrez, Ondarrutarrariaurte ere kukuak bandera ostu nairikjo die aldrebes, zebiltzala larri,Lekeitioko atsuak zeñek egiten duteor dagoz negarrez. atrebentzi ori?

3.—Txasko ederrak ditu 7.—Aita zarrari oriigaz eta aurte, entzun neutsanian,ala ere ez dira nola kontestatu nikezkarmentatutzen, bate ez nekian,balekite jendiak egia dala berakzer esaten duten, esaten zizkian,beti desprezioak errian banderik eziñori ematen, iñori eskian,ez dakit erri orri lotsatu ez ditezenzoratu zayoten. ibilliko zion.

4.—Santurtziarrak ibilli 8.—Ordutik onerañoornen ziran bero, makiña bat tirru,bandera eramatia erakutsi diotebazuten espero, ondarrutarrari,Lekeition korridak pillaka du banderakzezenakin gero, zuri eta gorri,irabazi ba lute zuek nai ba dezuteegiteko edo, kofradian jarri,engañatu dirala bidia libre dezuni orretan nago. joanda ekarri.

1926 URTEKO ESTROPADAK.-Burgoak jarriak.

l. —Milla bederatzireun taogeta zeigarrenian,¡rallaren bostian izangiñan Donostiko errian,zazpi treñeru juntatu diraprobatzera arraunian,aitzaki gabe jokatu dutejende askoren aurrian.

2.—Zazpi treñeru ain artetik¡ru ziran Bizkaitik,ondarrutarra aurrego baietztrabesa ba zan gogitik,dirua franko ¡bill¡ dutebizkaitarraren aFdetik,boltsak ederki ustutakuakba dira Gipuzkuatik.

3.— Lendab¡z¡ko jokatutzeralau ziran atariak,Ondarrabia eta PasaiaDonostia ta guriak,Gipuzkoarrak uste zutenzirala eurak obiak,garai onetan ezagutu danun diran arraunlariak.

4.—Lau treñeruak Kontxa ortangogotikan dira saya,azkar aguro ezagutu zanzein izango zan etsaia,egun orretan gaztelutikanetzeuden jende lasaya,bigarrengora gelditu ziranOndarrua ta Pasaiya.

5. —Bi treñeruak jokatu zutenirallaren amabian,pasaitarrak beretzat ustedudarik ez dago ¡a,baña aurretik etorri zaieuste etzuten Erbio,Gipuzkorako au izandu zanegun señalagarria.

6.—Azpalditikan oyuka zeudengurekin jokatutzeko,desprez¡or¡k asko izan daez gaudez ukatutzeko,donostiarrak arro zebiltzengure indarrak neurtzeko,egun alaia etzan ¡zanduKaiako atsuentzako.

7. —Ogeta zortzi urte diradeKontxan jokatu zutela,orduan ere arraunerakoetzan kuadrilla uztela,gaztiak ere gogor egindulenago zarrak bezela,bigarren aldiz ekarri duteG¡puzkoatik txapela.

8.—Desaire asko aditu deguBizkaiko portu batetik,esarre samar gaur ere diraez dakit ori zergaitik,iduritzen xait izango dalabandera ekartziagatik,edo bestela elbarritutaegongo ziran burutik.

9.- Premirorikan asko ba deguira aziak bakian,orainguan be kontentu gaudebeste danakin batian,m¡ngañarekin balientiakzuek or zaude atian,bidia libre izango dezujuan nai dezutenian.

10.—Premio onak izaten diraalde batetik bestera,ezagutuko zaituzte noskiara junten ba zera,amabi milla peseta etasedazkua da bandera,Gipuzkoako ondra danakinekarri dute onera.

11.—Desprezio au aitzen genduengizon askoren aotik,or jolasian ibilli gabeekarri Gipuzkoatik,aurten Kont xara etorri geraaskoren esanagaitik,Juan nai duenak Kontrariorikez du izango gugaitik.

12.—Guri begira gustora zeudenfamili erreala,baita eskerrak ematenetorri zan bereala,Errege jaunak berak esan duondo portatu gerala,agindu zigun bere yatianjuan bear genduela.

13.—Etzait aztuko neri sekulamutil oien etorrera,ikusgarria izan zalakoegin ziguten sarrera,Gipuzkoako matrikulakinirabazi du bandera,askok pentsatzen etzuen bañaOndarruan dago bera.

14.—Ai zer pozikan ortu zituenerriak eta auzuak

orreintzako izandu diratxalo ugari gozuak,bolanderaren tiruak etamusika soñu ta ujuak,aurten geiago merezi dutemutil indartsu brabuak.

15. —Arraunlariak ikusi deguzsanuak eta fuertiak,ondra andia irabazi duJuan Bautista Beitiak.Azaña andiak egiñak diraain dira balientiak,mutil oieri beldurra zaieKantabriako jendiak.

16.—Ez det esango gaizki portatudirala Gipuzkoatik,irabazaik zerbait gartziadudarik ez da ortatik,gure fabore asko izan daDeba ta Mutrikuatik,ain jente pilloa txalotuteraetorri zaigu bertatik,zuei ezkerrak bialtzen dizutauzuak geran partetik.

Burgoa.

BERTSO BERRIAK, DOMINGO GORRAK JARRIA.1926

1. —Milla bederatzireun etaoi ta seigarren urtian,jentia ugari izan ornen zanDonostiako errian,mendi guztiak betiak zeudenestropada ikusi naian,olakorikan gertauko zaniketzubela uste kayian.

2.—Lengo urtietan zirika betijuaten etziralako,aurten ostera areriyo askoirabazi dutelako,ondarrutarrak arraunlariyakbeti izan diralako,argaitik famak jaso dituztemerezi izan durelako.

3.—Kantabriako arrantzaliakarraunlariyak dirate,ondarrutarrak donen aurretiksarri etorri dirate,ainbeste urtian geldi egondaaurten be ikusi dutebandera ostera eginda ereez dira nekatzen bate.

4.—Lengo urtietan egondu gerainsulto asko entzuten,Ondarruarrak estropadakonola baliyo ez duten,bañan ederki ikusi duteDonostiko Kontxan aurtenbi estropadan donen aurretiknota etorri diraten.

5 —Ondarrutarrak probatutzekoaskok dute desiva,aurten ederki ikusi duteoso kuadrilla bibua,arraunerako ba dute oraindikindarra ta leziva,argaitik aurten ekarri dutebandera ta premiva.

6.— Banderarikan asko ba degubaña pobriak gerade,arrokeririk ez degu jotenarraunari tira fuerte,ondarrutarrak arraunlariyakbeti izan dirate,mundu guziak ori ba dakiezin ukatu leiteke.

7.—Lenguak aitak aurten semiaklau mutil izan dirate,jatorritikan arraunlariyakoyek izan bear dute,bestiak ere oyen odianederki ikasi dute,Gipuzkoako onra guziakBizkaira ekarri dute.

8.—Portuan jaten ari giñalaerri ikatzak tiratzengauza erreza dala uste detgoitikan bera botatzen,eta gañera errezaguamingañarekin ibiltzen,baño gatxa da Kontxa orretanOndarrutarrai garaitzen.

9.—Gizon aundiyak badaukatelaOndarrutarren turnia,zeregaitikan dakitelakozuten abilidaia,argatik bada prestau dioteontzi ikaragarria,Ondarruara eramatekoestropadako jendia.

10. — Estropadia amaitu etaetxera etorreria,pentsatu nuen bai jetxi zalagoitikan bera gloria,bandera eta musikarekinura zan alegrantzia,eta gañera ikusgarriaerrirako sarreria.

11.—Bi banda eta orfeoi on batzaigu errira etorri,Arteondo ta pelotariyakdanak gura deusku guri,bandera ura bedeinkatzianbeste egun bat edo bi,musika jota dantzan egiñikbiar degula ibilli,

12.—Gora Ondarru, gora Beitiagora kuadrilla guzia,pozez beterik ipiñi deguerriko jende guzia,eta gañera ipini dezuuste askotarako pakia,nai nuke aurrera erriko danokadizkide izatia.

\‘

BIBA ONDARROATARRAK BERTSO BERRIYAK1 926

1. —Milla beatzireun ta ogeitaseianAgorraren ambiyanestropadako bertso berriyakjartzeko orain nai abiyan,Donostiyarik menderatu gabeitz egingo det egiyan,obligaziyo deian bezelaerrespetu andiyan.

2.— Lendabiziko sariyak ziranAgorrilaren bostian,ta bi onenak amabirakopruebak erakustian,lenbizikuak ere ez daudeoso estadu tristian,sekulan bezin animatuakdabiltza nere ustian.

3. — Donostiya ta Ondarrabiyabestia Portugalete,Ondarrua ta Pasayakuabaza eman diyote,marka bardiñik iñork ezin duguziyena diferente,alegiña egin duanarentzatzer esanik bai al dute?

4.—Bi erritatik piña trainerairutatik beste bana,aurtengo zazpi tripulariyakondo egin dute lana,azkenerako txasko txiki batsortu da askorengana,premiyo andiyak eta banderaOndarroak eramana.

5. —Ederkiyena portatu diraOndarroa ta Pasayak,diferentz¡ya zerbait ba zutenala artu det usaya,bitatik batek izan bear duegoki eta lasaya,Sanjuandarrrak barka nazutezuentzat ez naiz etsaya.

6.—Oyen fabore zegoen batekitz egiteko oparo,atze aurrez ikusi a rteez da jakiten seguro,ustez ixilik egin zituenbosten kontra amar duro,esku aldatzen errezak zirangaldu zituen aguro.

7.—Ogei ta zortzi urte oneitankayolan zegon txoriya,orain irten da dibertitziaez da prestuezkeriya,trabeslariyak ibilli dutemakiña bat istoriya,galdu dubenak begiyak tristeirabaziyak gloria.

8.—Bidiak lengo legera ziranbalizak lengo lekuan,anfik Kontxara atze aurrerapalada asko zituan,esan biarrak bate badiraestropadako jokuan,gero jentia konbertitzen dapruebak ikusitakuan.

9.—Nola diranden jende bardiñalirañak eta irtenak,ayen fabore itz egin duteni informatu nautenak,ba dirutzate danak dira)famili zintzo batenak,errespetoko gizonak etaindar aundiya dutenak.

10.—Apostoluen atzera ziranlen ere itxas gizonak,penitentziya pasa ta gerobirtute asko izanak,li brutik dauzkat irakurriyakapaiz jaun baten esanak,erri leyal au formatu zuenDomingo Agirre zanak.

11.—Agure bati aditu diyot 12.—Onra aundiyak merezi dituzortzu egunez onoztik, Pasaiko aitona zarrak,sekulan seme jatorragorik Biba berori eta kuadrilla,ogiyak mantendu ez dik, ez dirade gizon txarrak,aurten bandera eman diyola ez al du iñor enojatukoOndarroari Donostik, nere izketa jatorrak,auzo erriko bezindadiak onena zein dan aitortzeatikseriyo daude geroztik. Biba Ondarroatarrak.

Im. "Aurrera'.

1.926 " ko ESTROPADETAKUAK.Ondarrutar batek.l. —Milla bederatzireun ogeta seianAgorilaren bostian,bost erritatik zazpi treñeruKontxara batu zirian,Donosti, Fuenterrabia, Pasai ta Ondarrulaurak batera azi zianbaña aurretik ondarrutarrabalizara santutzian.

2.—Zeru urdiña, itxaso leunaeguzki ederrarekin,leor, itxaso poztu ginduzenoju ta txaloarekin,Juan Bautista Beitiazetozen jertz gorriakine mutillak ba bildur zianondarrutar oriekin.

3.—Jertz gorridunak aurretik datozzer pasatzen da mutillak,ondarrutarrak Kontxa orretansartu ditu banderillak,genioz oiek onak dirataerrespetuan umillak,dirade mutil balientiakta arraunian abillak.

4.—Bizkai aIdetik auzoik urrenapozikan Asterrikara,bolanderia ugari dabeederragua patxada,baldin atzetik ondarrutarrabaliza etortzen badauste etzuten zezen gorriaksartu diote adarra.

5.— Erri orretan zanzarradiaeta ujuak úgari,or ibiltziko ze pasaten danpregunta nion baten,gure poza da oiek galtziaorain estropada ori,destaña asko bota dioteoiek ondarrutarrari.

6.—Ez bota guri destañarikan,li bre Kontxara bidia,ara juanda andik ekarrizuek Bizkaira ondria,amabi milla peseta etasedazkua banderia,nik dudatzen zuek juan etaandikan ekarritzia.

7.—Ondarrutarrak etorri diragabarrarekin Kontxara,au guria da esan zuan datxapela bota urtara,Donostiarra usuarekinlaugarren gelditua da,orreri ere zezen gorriaksartu diote adarra.

8.—Gabarra orrek bear dualasoka erremolkerako,kaia gañian esan zigutenori estroparadarako,usuak danak atzetik dira,gabarra balizarako,gabarra ori bezela ez dirauso oriek portako.

9.—Diruak baño pena andiagobandera ona ekartia,Donosti ortan gelditua datristura andiz jentia,sekula ez bezela mandera orrekpuntan du matrikulia,esanaz beti guria deguaurtengo estropadia.

10.—Fllan amabin jokatu zutenPasai ta Ondarruk berriro,orra nik esan papel onetanzer esan zuten garbiro,gure treñeruak irabaziakuadrillak ez du ballo,gure mutillak etorri ziranbaliente ta serio.

11.—Errege jaunak agindu zienmutil oyeri yatia,preciso za p o FokundasunenOndarrura ekartia,txupiñaso ta musika ederramillaka bolanderia,ikusgarria zan orduko oienporturako sarreria.

12.—Sei estropada urte betianoyen dituzte irabazi,leziorik asko eman dutenai baldin ba du ikasi,ogeita zortzi urte geldi egondaorrek dauka ze ikusi,ondarrutarrak donen aurretikbeti dijuaz igesi.

13.—Oriotarrak ibilli diraatzera eta aurreragure mutillak ikusi etapaladak kontatutzera,amendik pozik joanak zirangogor trabesak eitera,baña ederto ustu zaizkatebeteta zeuken kartera.

14.—Durango Orfeoi ederraDebatikan musikia,Mutrikutikan etorri zaigutamborrada elegantia,oien aurretik jendia ba zankale guziak betia,ezkerrak milla Jaunak danoionekin despedidia.

1926 " ko ESTROPADETAKUAKBerrlatua - ko Ezkerrak Jarriak.

1. — Milla bederatzireun ta ogetasei urteli buruetan dala beintzet dizutebertso berri batzuek, jarri nai nituzke,goidokira nago, laguntzaren eske,Jesus eta Maria, lagun zaidazute.

2. —Komeni dan bezela autortu dezagunDonostian joko bat guri kendu zigun,gizon falso batgaitik ta irabazi zigun,baiña indarra nundan beti da ezagun,berriro ere laster, giñaden txapeldun.

3.—Gizon ori da, gugandik apa rteMontañako lurrian, egindu ainbat urte,gauza bastua beti saldutzen da merke,berak probetxu gutxi, guri asko kalte,aberastasun gabe, dago orain a rte.

4.—Agorreko ¡llaren lenengo egunaDonostiko estropada ikusi genduna,an ba zan indarra ta, bai azkartasuna,batzuk tamala zuten, guk alaitasuna,Ondarrutarrarontzat orduko fortuna.

5.— lllaren amabian berriro bestiaa¡ ze poza guretzat, or¡ ikustia,berriro erakutsi zioten atzia,lan geiegia zuten lenak bardintz¡a,gertatuzan dobliaz, bentaja kentz¡a.

6.— Bigarren estropada au amaituzanian,

bezan tronpet soñua Donostiako errian,gure mutillak zeuden berriz proba naian,Errege Alfontsoren yate aurrian,buelta eman zioten, txanpa ederrian.

7. —Jaun onek ikustian beraren aurriannota korritzen zuten, alako indarreanneuk eramango zaituet etxera bidean,bai entregatu ere, Ondarruko errianneuk azpian daukadan yate berrian.

8.—Goguan artzekua zan ikusgarriaorduko sarreria Ondarruko errian,estropada mutillak, baporen aurrianetxapelo ta soñuz, gortu besrrian,Errege Alfonsoren yate ederrian.

9.—Donostiarrak egon zindezkez etsitaorain gertatu dana, orrela ikusita,faltsokeriz len egon giñacen jausita,diruak eta famak, zuentzat utzitabaten ordez lau orain, guade irabazita.

10.—Sei gariza aundiak, arraunindarretan,

irabazi dituguz Donostian bertan,diruak eta ere, lenen ordañetankorridu eta guztiz, bai alajañetanzer gertatu zaizute Donosti orretan?

11.—Orgulloz beterikan zeudenDonostian

menden zeukelako ustez, Kantabri guztia,gizonak orrenbeste arro ¡zafia,batez ere Ondarru nai menparatziagertatu zaizu diru ta bandera galtzia.

12.—Oriok desafio Ondarrutarrari"La Voz" zian askok du ori irakurri,errepuesta bertan, giñiozan jarriBFko premiora eiteko etorri,jekatuko giñola dirua alkarri.

13.—Juan giñadenian, geure txalopakinDonostian onela ziguten itz egin,zerta zatozte ona, gabarra oiekin,konparatzen al dezu, gure usuakin,usuak gabarria arrapatu ezin.

14.—Juan Bautista Beitia, zu zeramutilla,

urte beten barruan, orra se¡ batalla,abilla zaralako, zu eta kuadrilla¡kusiak ba dira, makiña bat milla,urte askotan orrela, portatua izan zadilla.

NASTE BORRASTE(1926)

Ama Antiguakua,biotz biotzetik,Donostiako ConchanOndarrua aurretik.

No Floreis hijos míos,no Floreis mi ilusión,en eso de las regatasOndarroa campeón.

Donostiarrak asi dirababurrunak jaten,datorren urterakoindarrak gertutzen.

Olgetan asi etaamasei segundo,benetan izan ba litzminutu seguro.

Zazpi treñerutikOndarru lenengo,sedazko banderiaSanta Claran dago.

Con catorce remolaris,marineros de Ondarroa,rumba, la rumba, la rumba,Ondarroa campeón.

Paco contra Meabe,Club Deportivo Aurrera,rumba la rumba, la rumbaOndarroa campeón.

ARRAUNKALAI ESTROPADA.(1926) Eusebio Mugertza

l. —Arraunkalai-estropaizan da Donostian,lendabiziko Agorillaren bostian.

Ta biar detadieraziBizkaitarrakdutela errezirabazi. Pin pon'

2.—Bost erriren artianziran zazpi kuadrilla,premiyua ta banderasedazkuan billa.

3.—Zan gutxitan bezelalanerako girua,iñoiz baiño geiagopremiyo dirua.

4. —Oyek guziak bañodeseo zan bandera,juana da Ondarrutorren mendera.

5.—Ondarrua lenbizizan arraira iritxi,ta nekatu ziranikezkiñon iritzi.

6.—Ondoren Pasaitarraksegundo bederatzi,itor biar txisturikezin iruntsi.

7. —Zazpi egun geroztikestropada bigarren,naigabia askontzatezetz uste arren.

8.— Minutuan ogei taamazazpi arraunkarakzijuazen ematenondarruatarrak.

"Mendaro Txirristaka".

9.—Danak aitortzen dute:"Ezkero oiek aiña;alperrik da jorztaiill una bekaiña".

10.—Asko ixildu ditu,etzan erreza baño.etorririkan orrenkuadrilla bikaña.

I I.- Bularra eta zañaknekera ondo ezi,estropada orregaitikdute irabazi.

12.—Alkar maite dezagungaralako anaiak,kontu txarrak ekartzenditu gaizki naiak.

13.—Oraindaño nagusiarraunian izan gera,alkar artuaz segidezagun aurrera.

14.—Lenagoko asarriakalde batera utzi,zuen abilidadeaorla erakutsi.

15.—Poza ematen dezutezuek Donostian,nai degu etortziadatorren urtian.

16.—Eta edozein moduzez errietan ekin,guziok bizi biardegu alkarrekin.

17.—Uste gitxienianzuek gerta ziñezke,negarrez alkarrerilaguntasun eske.

BERTSO BERRIYAK TXIRRITAK JARRIYAK1927 estropadetan

1. —Siglo berriyan gaude ogei tazazp¡garrengo urtian,estropara bat izandu deguKantabriako partian,Gipuzkoako Donosti deitzendon ziudade batian,guziyak alkar istimatuazbizi gaitezen pakian.

2. —Estropara ortan San Pedrotarraketorri dira aurrena,ogei eta bat segundoz geroSan Juanguak urrena,amalau mutil sasoiekuakpatroia zuten zarrena,berrogei eta zazpi urtetanbera ez daga txarrena.

3.—Graziak eman biar diozkatManuel Arrillaga orri,iru seme ta illobatxo biditu treñerora ekarri;ta bera patroi atzian tentearraunarekin zan jarri,txoriya bezin alegre giñandonen aurretik etorri.

4.— Biba Manuel, patroi leiala,San Pedrotarren burua,aurten zurruta lasai eguzibadadukazu morua;zenbaitek aña sesiyo gabedijua zure mundua,zure denporan amaika txanponitxasuari kendua.

5.—Gero illaren emerzortziyanbanderan jokatu zian,danak alkarri agur egiñazgizon formulen klasian;alkarrentzako gorro txarriketzeukaten biyotzian,ta berriz ere len bezelaxeSan Juandarrak atzian.

6.—Donostiyari ematen dizkatezkerrak eta graziyak,amabi milla peseta dituSan Pedrok irabaziyak,zazpi milla ta bosteun berrizSan Juandarrentzat utziyak,emen eztago miseriyarikkontentu gaude guziyak.

7. —Frugarrengo zein etorri zanorain nua esatera,baldin egiyaz egiña bodanik letu dedan papera;Pasay San Juan da Fuenterrabiyazian kasikan batera,segundo baten bi kinto ziyondiferentziya atera.

8.— Pasay San Juan da Fuenterrabiyaziran alkargandik gertu,beira jarrita aurrena zein zanezin genduen neurtu;nik adituak kontatzen ditut,ez iñork punturik artu,deskuidoren bat izan zan etairugarren ziran sartu.

9.—Bizkaiatik bat Zierbana zan,eta Santurtze bestia,juan daneko bi illabetianez noski gutxi kostia;donostiarrak atzea xamar,nola zan jende gaztia,oraindik zerbait egingo dutemutil eskasak eztia.

10.—Dinbora asko ezta oraindiknire esan diratela,enbarkaziyoz aukera daukabapore eta batera;bere kuadrilla gobernatzekoezta ¡zandu motela,iru bandera sartu dituzteManuel patroi dutela.

11,—Amazazpi urte zituenekoestroparetan asiya,alperkeriya ezta arentzat,aprobetxatu du sasoia;¡ndar andiko gizon pizkorraeta petxua lasaia,zori onian patroi jarri zandiruz bete du Pasaia.

12.—Urtian beingo dibersiyuaesta gauza alrebesa,San Pedrotarrak aurretik ezetzaskok egin du trabesa;irabaztunak kontentu dira,galdu dutenak bajeza,biba San Pedro, alkate jauna,Andonegi ta Markesa!

BERTSO BERRIAK

1. — Berso berriyen errespuestagustiz umore onianigande eguna zelebratzekodeskantsuz naguenian,nerori ere saltazi nautekoleratu naizenian,zenbait personak ibilli nautekulpik gabe mingañean.

2. —Apostu ori jokatu zutenoyek Pasaiko parfian,mutil gaste fanfarroi oyekeziraden aparfian,gorputz ederra gorri ta zuri'arruan bete betian,burla franko egin diguteirabazi bitarfian.

3. — Frundar oyek apostu arfansayatu dira fuerte,intensiyua bazuten bañaabillidadia aparte,ni baldin banitzakeerri aretako alkatepreso sartuko nituzke bertanpiskabat sinsatu arte.

4.—Gizon zar orrek izan bear duMiguel Joshe izena,orire ezta nere ustianoso aloja zuzena,orrek guri burla egitiaguk artu genduen pena,orrengatikan etorriya dasesiyua ori dena.

5. —Gure barkua pare gabiaCECFLFA da nombratzen,lana franko bestiak oriondotikan arrapatzen,berriz azitzen baldin ba diraapostu ori jokatzen,EÑARA ori ikusiko duzuelumarik gabe lajatzen.

6.—Koraje onian egon zaiteztenere lagun amiguak,norbaitek ere entendidu dezalanik esantako enbidua,egaztiya aire juan ta gerozertako tira tirua,berriz nai baldin baute jokatuemen baziok dirua.

7. —Zuen patroya ori berazdon Jose Urtizberea,barkua zuzen gidatu bañagutxi kurritu aurrera,orren aldian gure Ramuntxobadu igualeko sareranai ba dezute berriz jokatupozik etorriko gera.

8.—Limosna ederra egin gaituzteizana gatik pobriak,ezin arturik daude oñazegaiztu orren doloriak,esan digute taberna oyetanditugula poderiak,arraunian ta bertsutan ereFrunen bañon obiak.

9,—Oraingo txandan eman ditugubeldurrezko sentiduak,ukatzerik eztagon gauzapasaitarrak testiguak,iru milFa erril paper ta zillardena Alfonson dirua,beste orrenbeste arrapatzekoba genduke desigua.

10.—Nagusi gaituk esaten zutenprobatuta ezagutu,uste etzuten arasteluakorra ederki garbitu,diruz gabetu dira denianrazoi txarrian abitu,irabazi izan baldin ba duteoyekin zeñek burutu.

1 l. — Ez ote zaye jaunak damutugezurra ori esana,legian kontra izanik ereatsegin zayote fama,kantinera orren trajian billajabia beratzen juana,etzigutelako entregatutzenSan Marzialetan emana.

12.—Ondarbiarrak albatutzenni enaiz batere asi,ongi egiñak gaikirikanensekulan eztu nerezi,burla ta farra egin naianeurak sebiltzan lenbizi,bost sentimuan amabi bersogusto duenak erosi.

(Irun.— Imp. de Valverde)

BERTSO BERRIYAK.1 928 urteko estropadei. "Gastelu"k egiñak

1. — Milla ta bederatzireun daogei ta zortzigarrena,bertso berriyak ateratzekodogo gairik ederrena,bi egunetan estropak zirankanpora eta barrena,dana irabazi ta zer pozaaurten Oriyotarrenal

2.—Onadarrabitikan sedafiyuabota zuen lendabizi,paperetan nola etorri zanaskok genduen ikusi,andikan laster Donostiyaraditugu ekarri-azi,lendabizikuan jokatzekoez ginduen jarri-azi.

3.—Jose Ugeunekin asiyakapustura ztrratzeko,orrekin etzutela aiek naiTxokolate ekartzeko,Manterolak itza eman zuanestropa ori jokatzeko,orren premiya ba zan erriyandiru puska bat sartzeko.

4.—Orduan señalia bota zaneta gañera jokua,lau milla duro batel da arraun,badala uste det naikua,eta gañera trabsea frankobadegu egindakua,oiek guziyak Manterola daan irabazitakua.

5.—Fnazio Manterola dagoarraunlanian bikaña,orrek ederki artutzen diyobere lanari tamaña,orrelakuak leku gutxitanorain daude alajaña,aurrera ere sano bada orrekegingo du askok aña.

6.— Txokolate eta Aranetagogor abiyatu zian,alkar su eziñikan biyakoso biraje luzian,baña Fnazio ManteroLalaiste zan gallen-antzian,berrogei eta zazpi segundozan utzi zuten atzian.

7.—Arratsaldian berriz jokatzenarraunketa ederrian,oien artian zer gertatu zannago esan biarrian,Ondarrabitar ori piska batizanagatik aurrian,Iñaziok batel mantsuakinsegitu ziyon urrian.

8.—Ogei ta emeretzi segundozManterolak irabazi,ez dakiyenikan baldin badadezala ondo ikasi,Txokolatek lan oyek egindagraziyak ditu merezi,arraun lanian OndarrabikoAraneta dezu ausi.

9.—Manterola ta kontrariyuadaude orretan yayuak,nolanai ez dirade egitenorrelako aziyuak,goiz arratsalde egiñak diraizugarrizko sayuak,biyak dirade arraunlariyakorretarako jayuak.

l0.—Zer gertatu zan arratsaldiannai nuke adierazi,baxoko papore bat txistukaaguro zitzaigun asi,aiengatikan orrelakorikiñork etzuen merezizer borondate daukaten oiekederki degu ikasi.

11. —Arraunlariyak egongo diraOndarrabiko partían,bañan obiak azaltzen diraOriyotarren artian,aurrerare guziyok pakianerriyan izan gaitian,berriz ere zerbait egingo daindarra dan bitartian.

12.—Fllaren ogeian izan diraestropa arrigarriyak,Oriyotarrak egin dituztemarka ikaragarriyak,premiyorikan onenak diraeguna ortan ekarriyak,orrekin eztu kalde izangoSan Nikolasko erriyak.

13 —Kontu pofitak ba dira emenorain goguan artzeko,zenbait gizonen oponiyuabeti diruba galtzeko,

baxo aFdeko jende oriyekdaude guri bengatzeko,medikurikan ezin billatulengo miña sendatzeko.

14 Bertso bat orri ataratzekoorain artu det idia,treñerua ta batel ederrakorrek egiñak badia,enbargaziyo onak egitendauka abilidadia,nun billatu gentzake beste baton dan baño obia?

15,—Ramon Solabarrietak zuenaurrenekua atera,ta Makazaga urrenguan zangezurrik jarri ote da?Biyok ederki egin dute taez nua gaizki esatera,iñork nai ba du onetatikanemango diyot papera.

ESTROPADAK IZANDU DIRA(1928. Doñua: Frundarrak jarri nizkaten bertsuen giza. Eusebio Mugertza "MendaroTxirristaka").

1. — Milla bederatzi eun da ogei tazortzigarren urtian,estropadak izanduditugu Donostian.

2. —Agorrillaren biyaneta bederatziyan,Alta San Pedrok danakutzi ditu atzian.

3.— Ondarrabitarrada kuadrilla bikaña,bañan etzan iristenSan Pedrotarrak aña.

4. —Arrillaga jaunaridakialado leman,merezi duan famabiar diogo eman.

5. — Nekearen bitartezindar ondo bilduak,gizon oiek junturakdauzkate zimelduak.

6. — Nagiyak izan gabeongi biurtuak zañak,gero egin oi dituzteorrelako azañak.

7.—Parrandaeri utzirikzintzo ibillirikan,gero korapillorikez dezaten birikan.

8.— Igez bezela aurtenarrokeria gabe,zuek egin zerateoial sedazkuan jabe.

9.—Zubena da dotoreoial sedazko piña,gañeza amabi millapezetako propiña.

10.—Premiyo irugarrenaSan Juanek eraman du,balizara jira emanziolako berandu.

11.— Pedro, zu etzeralaJuanen adizkiria,norbaiten mingain txarrakjarri du itz-biria.

12.—Ez kasorikan eginberritxu olakueri,inbiriya baizikanez dizute zueri.

(ESTRFBILLO)Ta esan duteSan Pedrorialperrikangu gabiltza, a!,kendu naiangiltza.

BERTSO BERRIYAKAbarrategik Jarriak1929 urteko esiropadak

l. —Milla urte ta beatzireun daogeita bederatiyan,estropada bat jokatu daAgorrillaren zortziyan,egun orretan jendia frankoizandu da Donostiyan,sei erritako arraunlariakprobatu dira urian,San Pedrotarrak etorriya dabeste guztien aurrian.

2. —Amaika ta erdi alde orretankontxan ziraden abitu,Santurfze eta Getari ziranSan Juanekin tokatu,beti bezela iru millakobidia bear pasatuElkano eta Pasaya ziranederki asko probatu,oyen arraunak dantzatutziaaskori zayo gustatu.

3.- Bigarren txandan Sestao,San Pedro Donostiarrakin jarri,beren balizan bergiak ernebegiratuaz alkarri,Joshemaritarrak aruzkuarfanbestian aurretik korri,beren indarrak aguro samaregiñak zituzten neurri,Arrilaga jauna bueltakoanbakarrik zaigu etorri.

4.- Lau onene prueba utziaill aren amabosteko,ba¡ta txalupak ere trukatuzituzten egun artako,Santurtziarran ontzia berriztokatu San Pedrontzako,orrekin markik egingo zunikaskok etzuten useko,laparda ederra eroria dadeskuidatudanantzako.

5. —Ogeita emeretzi minutuekinberrogei ta irutan pasa,ni egunetako nere ustetanmarkori ezta eskasa,San Pedrotarrak etorri zianbestian aurretik lasa,Arrillaga jauna eta kuadrillaezta oso aldrebesa,iru urtian irabaziyabadu naiko interesa.

6.—San Pedrotarrak iru urtianiru premio onoreko,oiek orrela portautziaerriyak eztu kalteko.Pasai aldera etorria daMakiñatxobat ontzako,ogei ta amasei milla pesetairu bandera sedasko,modu ortako erri batentzatez al da azañik asko?

7.—Sanjunadarra ere ez dagoKantabriako txarrena,aurten ere orra etorria dapremiyua bigarrena,dotore asko egiten dutetxalupa gañian lana,Pasai aldera etorria daaspaldin diru geyena,zazpi milla ta bosteun pesetaaurten eman diotena.

8.—Getarik ere irabaziaba daka irugarrena,lau milla eta bosteun pesetaorra tokatu zayona,Santurtzek berriz ala biar daatera du laugarrena,iru bat milla pesetakuaorri eman diotena,ala ere badu pagatutzekobi egunetako jana.

9.—Sestaoarra ta Donostiarrapremiyo gabe gerau,egun orretan oyentzako zansue rte txarra gertatu,bañan ala ere egiña dutepropiña piska bat artu,beste batian irabaztiaegin litzake tokatu,urrengo urtian txuleta batzukgeiago jan da agertu.

10.—Gora San Pedroko arraunlariyak,eta gañera patroya,oiek ederki artzen dioteberen lanari neurriya,Manuel gazte gaztetikorretarako jarriya,eta gañera ondo dakinaitxasoaren berriya,Begondiola Arrillaga jaunadi ruz bete du erriya.

1 l. —Nunbaitetikan billatzen dituorrek mutillak zaintzuak,eta gañera jan dituztenakfranko arraultza freskuak,oiek dituzten mobimentubakez dira oso mantsuak,trabesian ere irabaziakba dira kuarto batzuak,aurten ez dute diru faltarikSan Pedro aldeko atzuak.

12.—Aurtengo naiko izango dirakantabriko notiziyak,oraindik ere mutil pizkorrakba ditu Euskal Erriyak.Gazte gazterik itxasorakoberen gorputzak neurriyak.Amabirekin bukatzen diraoraingo bertso berriyak,denpora pasa kantatutzekoAbarrategik jarriyak.

Imprenta Económica - Viteri 3

1930 URTEKO ESTROPADEN BERTSO BERRIYAK.Gazteluk jarriyak

1. —Bertso berriyak orra ipiñitokatutzen dan moduban,jendia sobre arroyu zaiguOriyoko inguruban,orain orlako notizirikanesperantzen ez genduban,arrunka asko ta talentu gutxiGetariarren buruban.

2.—Aurten lenengo estroparetanDonostin giñan jokatu,danak dakite, bandera zaleSan Pedrokuak tokatu,Oriyotarrok giñan bigarrenpremiyuakin geatu,orain Getariar oriyekinzeñek bear du burutu?

3 —Sei txalupatik irugarrengopremiyatu zan Getari,azaña ori egin dutelabada arrunka ugari,ogei urtian beti atzetikor dabil kuadrilla ori,gerra ematen zer zabiltzatepakian daguenari?

4.—Arrautzen partez alimentubadaukate lapa gordiña,txalupa azkar eramatekoez da genero bikaña,gabian amets egiten dutebai ote diran gu gaña,iruditzen zait orixen dalaoien ipurdiko miña.

5. —Getanarrak zer zabiltzateOnyorekin. tirriyan?A ze azañak eginda mutengure Kosta Kantabriyan!arrunka gutxi egon litekekuadrilla arraunkariyan,ogei urtian banderarikansartutzen ez dan erriyan.

6.—Ogei ez dira iristen bañokunplituak emeretzi,kasu orretna emango ditutbi edo iru abertentzi;oiek jokatu zuten bezelaorduban etzan lizentzi,legiaz kontra eramana daetzenduten irabazi.

7.—Getari ortan bedi badirabi iru berri-jariyo,zuen atzetik kasik aproposibiliya da Oriyo,denbora junda pena izatiakez du askorik baliyo,zuek añian gelditu gerabandera eta premiyo.

8.—Amabi milla pezta giñuanDonostiyatik ekarri,gastubak egin gañerakuaklasai partitu alkarri,ondoren artan Bilbaun zituztenberriz premiyoak jarri,ara jundare Getariarrakibilli ditugu larri.

9.—Saiatutzeko aña bazan daprebenituta jun gera,zerbait egingo ote genduenematen giñon tankera,Getariarrak mutil listuakbaño Oriyo atera,guretzat ziran lendabiztkopremiyua ta bandera.

10.—Bilbao ortan izandu deguportuna izugarriya,Oriyotarren konsueluaGetariako arriya,iru milla duro premiyua tabandera gustagarriya,lenguen konra antxe daukagubendéinkatuta jarriya.

11.—Guk dadukagun bandera pillaez dago oso tristia,Getariarrai kostako zaiemarka ori iristia,aurten ere bi: bat BilbautikanTolosatikan bestia,erri batian Oriyon añaiñon egongo eztia.

12.—Utsa onenak izan baliraestroparako trantzian,arraun-lanetik interes gutxisartutzen dute etxian,amarretaik bederatzitangelditzen dira atzian,lenago ere bagiñakigunGetariarrak zer ziran.

13.—Denbora pasa letu itzazuteOriyoko abisuak,gutxiyagorik ez du merezipersona desairosuak,

guk oraindikan sano dauzkagubai oñak eta besuak,birtute ori guarda daigulaJaungoiko amorosuak.

14.—Geren tokian ondo genden guzer zabiltzate tentatzen,zeren burubak gora iyuazguri bertsuak kantatzen?Ezer motibo geiago gabekristaurik ez da mintzatzen,errespuestik izango zanikez al zenduben pentsatzen?

15.—Besterik autan ez degu artzenesandakuak bakarrak,merezi ere bauzten etaorra ordañez ederrak,ez gaitu asko ikaratutzenoien desaire eta parrak,umiltxiago ibili zaiteztedios, Getariarrak!

Estropadaoneik Tan jokatu bear ziran, baña egualdi txarragaitik 9 an egin ziran.16' an jokatu zan azkena, eta onelaxe geratu ziran:

1. —San Pedro.2.— Orio.3. —Getaria.4.—Pasai San Juan.5.— Donosti6 —Oikina.

DONOSTIYAKO ESTROPADARI.1931Zabaleta tar Juan - ek jarriyak.

Gora bi Pasaitarrak,Gora Donostiya,Gora Oriyotarraketa GetariyaGora Agiñagakuak,eta Ondarrabiya,aurtengo estropadazan ikusgarriya.

Estropadako egunabeti da ezagun,Festa ederragorikez dalakoz iñun,zazpiyetako batekgarailai beartzun,San Pedro otero daguziyon txapeldun.

Bandera irabazi dubostgarren aldiyanalakorik ez da pasanere oroitze guziyan,arrituta utzi gaitudanak Donostiyan,San Pedro nagusi dakosta Kantabriyan.

Bost bandera segidanori da mutilla,gero sariya peztakemezortzi milla,zergatikan daukatentxit potro! abilla,Gora Arrillaga tabere Kuadrilla!

AURTENGO ESTROPADARI TXIRRITAK JARRIYAK1 931

1. —Bertso berriyak jartzera nuaestropadaren gañianitxas gizonak alabatuazmerezi duten añian;aurtengo ontan enpeñatu dajendia alegiñian,bosti atsegin eman diyoteospela zeukan oñian.

2.— Biba Manuel Arrillaga tazeren dituzun lagunak,gauz ori ontzat artuko degukonprenditutzen degunak;umore onaz pasa dituguestroparako egunak,danok konforme gelditu gerabistan ikusi degunak.

3.—San Pedrotarrak kontendu dirazuek egindako lanaz,patroia ere saiatutzen zan"tira mutillak" esanaz,indar guztiyak azaldu gabenik pentsatutzen dedanaz;orain deskantsun egon zaiteztenaikua jan da eranaz.

4. —Patroiak uju egiten ziyen:"fuerte arraunari tira",ori aditu degun garaianmutillak saiatu dira;barkua txuxen eraman zuendesio zuen tokira,berialaxen eman ziyotenbere balizan jira.

5.—San Pedrokuak dute banderaOriyokuak urrena,oien ondoren San Juan etaDonostiya laugarrena;txit errespetoz sartu ziradenberen arraian barrena;auzan sekulan ikusi degunestroparik ederrena.

6.—Lenengo bueltan bi segundorenbentajan zegon Oriyo,Manuel etzan asko estutugauz ori zala meriyo;arrauna fuerte dantzatzen dutebera jetxi ta gora iyo,aik berdindu ta beste amalaurenbentaja atera diyo.

7. —Zer sentidutan itz egin dedankonprendi zazute arren,lenengo bueltan lau txalupa oiekalde zireaden alkarren,kolka txituak ziruditelabata bestiaren urren,danak arraunak jaso zituztenamaika segundo barren.

8 Getariarrak ziran bostgarren,ala enteratu naute,eztira ola kostunbratuakorain dala zenbat urte;bakoitzak bere aietatikanenpeñatu dira fuerte,zer esanikan ez da oientzat,egiñala egin dute.

9.—Ondarrabiko arraunlariyakziran gero seigarrenak,gorputz tamaña ederrekuak,franko aitu ta gizenak,soberbiyarik gabeko mutilprestubak eta zuzenak,despreziyorik ez du merezifin jokatzen dan gizonak.

10.—Pasa bezela itz egin det,ordena ala nuan-da,Agoñagako barriyu orioriyotarren muan da;bandera billa saiatu ziranDonostiyara juanda,donen atzetik etorri zirannorbaitek biar zuan-da.

PA 1,

Z4,i'Go

- N60 Pj

CNDA:-

6K RIA

y7i GORtA

11.—Eskarrik asko, Donostiyakoziudade amantia,aurten naikua egin dezuteorrenbeste ematia,ikusirikan badaukatelaolako borondatia,berriz biurtzen ba ditu eremereziko du juatia.

1 2.— Pasadizuak ikasi ditutaldian bizi naiz eta,gañera berriz neonek ereiñoiz letzen det gazeta,ongi kostata irabazten daoinbeste milla peseta,orain deskatsuz egon zaitezteolloz ta ardoz aseta.

13.—Agur Manuel Arr¡llaga fakonpañi maitagarriya,zu zera urterik faltatu gabebost bandera ekarriya;orantxe kosta kantabriyariartu diozu neurriya,biba alkatia Andonaegi tagora San Pedroko erriya.

14.—Aita-semiak, osaba illobak,geienak parientiak,maisu onaren akolituak,jakinduriyaz betiak;gañera berriz aldamenetikolako ayudantiak,atrebentziya barka zazutePasaiko lagun maitiak.

DONOSTIYA-KO ESTROPADA-RI.1 932(Zabaleta tar Juan-ek)

l. — Milla bederatzireundaogeita amabiyan,bertsua ipintzeraorain naiz abiyan,San Pedro seigarrenaoraingo aldiyanirabazi dubenacurten Donostiyan.

2. —Sei urtez errenkandakarte bandera,aurtene etorria daSan Pedro aldera,iñork egiten ba ditgauz ontan galdera,Manuel Arrillagatxapeldun zu zera.

3.—Aita San PedrokuanArrilla patroi,bere kuadrillakinipini nai det goi,zergatik arrauniandaukaten txit sasoi,bestela etzan etorikoseigarren bandera oi.

4. — Kantabriko leoyakgaur san Pedron daudesei urtian argaitiktxapeldun dirade,nere iritziyareesan bear nuke,estatua egitiamerezi luteke.

5.—Mañuel Arrillagezu zaude kapitan,orrelakorik eztagerta gizalditan,apenas ibili denlanian tranpitan

sei urtian aurretikamaika aldiyan.

6.—"Amaikak" irabazidiyo amabiya,zerbatikan Balentinden patroi aundiya,eta kuadrilla erepizkor ta biziya,onrak merezi ditugora Donostiyal

7. —Aurretik beti dutepizkorraren sonak,probatuta ekustendirade gizonak,onrak merezi ditupatroi Lekuonak,eta Ondarrabiyakoarraunlari onak.

8.—Laugarren Donostikokuadrilla guztia,uste bezin atziangelditu eztia,ezta txorakeriyalen ortan astia,naikua egin duteainbeste austia.

9.— Bostgarren Sestao daKastro ori seigarren,curten probatu dirakanpoz eta barren,azkeneko sayuanbat bestien urren,bentaja aundi gabean sartu ziraden.

10.—Aginaga zazpigarrenZumaya urrena,

sartu ziraden Kontxanbalizan barrena,onekin bukatu zanestropada dena,sayatu faltan eztagelditu azkena.

11.—Galderak tristura duirabaziyak poz,zergatikan ordañaetortzen dalakoz,ez degu bizi biar

alkarren gorrotoz,obe degu pakianeta errespetoz.

12.—Amabi bertsorekinnai nuke bukatu,orra esan estropadanola dan jokatu,ezer ofentsarikanbadago barkatu,t ' urrengo urte arteJainkuak nai ba du.

AURTENGO ESTROPADARI TXIRRITAK JARRIYAK1932

1. —Milla bederatzireun ogetak etaamabigarren urtian,estropada bat izandu deguDonostiyako partian;irabaztunak mesede zutengaltzallientzat kaltian,ausunto ortaz oroituko naizbizirik naizen odian.

2. —Nere lagun bat inguratu zaitgizon prestuaren giza,denbora pasa dibertitzekokantak jarri al ba nitza,triste daudenak konsolatzekopensamentuan dabiltza,aren gustua egitiatikbaietz eman diot itza.

3.—Agur Pasaiko San Pedrotarrak,gora Manuel Arrilla,aita ta seme eta illobaosatzen dira kuadrilla,indar aundiko arraunlariyakpatroia ere abilla,Donostiyara lasai juan zirandiur ta bandera billa.

4.—Orain sei bandera errenkaraneta len bi ekarriyak,San Juandarrakin soziyokuaan du Miserikordiyak;beste txiki bat Tolosatikanongi arturik neurriyak,orrekin ere onra ederradauka Pasaiko erriyak.

5.— Lenbizikuan bere lanarieman diyote segira,jendia pozez egondua daaldamenetik begira;gero txalupak trukatu etamansotu zaie mugira,dirua pranko galdutakuakazkenekuan ba dira.

6. —Ondarrabiyak Pasairi taDonostikuak elkarri,lauak txalupak trukatu etakorajez ziraden jarri;asteko seña egin zanianmugitu ziraden sarri,irugarren zan San Pedro bañabandera berak ekarri.

7. — Biraje onian Donostiarraketorri ziran aurrena,Ondarrabiya bigarren etaSan Pedro irugarrena;nola oientzat tokatu baizantxaluparikan txarrena,uste zan baño nekexiagosartu ziraden barrena.

8.—Pasai San Pedron egun orretangertatuko kasua,pixka batian etzait aztuko,ementxen daukat jasua;"Biba Manuel" esanaz dantzanlarogei urteko atsua,gazte denboran etzan izangofandangolari mantsua.

9.—Lendabiziko lau txalupetanetzagon jende narratsa,bi bizkaitarrak egin diguteoso joera garratza,biyak batian balizan buelta,arraun kolpia zorrotza,lendabiziko zein etorri zanetzan juz gatzen erreza.

10.—Aginaga ta Zumayak ereegin dute alegiña,ziran indarrak enpeñatuaz,ori da apustu tiña;guziyak ezin iritxi degualtueneko tamaña,atzetik neurtzen errezago daaurretik etortzen baña.

1933 KO DONOSTIKO ESTROPADEI."PELLO SAIKOLA" bertsolariak egiñak.(Pello Saikola au PEDRO ARAMBURU, da, Arrua-beko Keixeta baserrian jaioa)

1. —Bi milla urte laister diradeKristo mundura jayorikiñori gaizki itz egitekoez daukat opiniyorik;Oriyon orain arraun lanianba dogo mutil yayorik,makalarentzat ez da izatenbandera ta premiyorik.

2.—Lau milla duro iya dirutanseda fiñesko bandera,Donostiyatik ekarri etabastante kontentu gera,San Pedrotikan arrazoi txarraknoiznai ba datoz onera,seta galanta ba dute bañaoiek ainbeste ba gera.

3.—Oinbeste diru irabazitanola ez gera poztuko?Bañan etzaio galdu dubenaipizka batian azuko,olakorikan pasa zanikaskok etzuten usteko,San Pedron ezto arraunlariyikoriyotarrak austeko.

4.—Gipuzkuatik bost giñan etabeste bat Bizkaiatikan,arraun lanian saiatu diradanak oso gogotikan,oriyotarrak ez giñan askoestutzen oiengatikan,bi egunetan lasai etorrigera donan aurrtikan.

5. —Bi kopa eder ekarri ditubanderarekin batian,ongi portatu geradelakoDonostiyako partian,diruba pranko sartu da aurtenerriyak ez du kaltian,

zuek auzitzen zalla izango dabeste amar bat urfian.

6.—Otiyokuak premiyo onenaSan Pedrotarrak urrena,Ondarrabitik bi ziran etairugarrengo ta azkena;Donostiyako Amaika Bat ieman zaio laugarrena,ta Sestaoko kuadrilla origelditu da bosgarrena.

7. —Oraindik ere mutil pizkorrakerri onetan bu daude,oien pruebak ikusi etadanok arrituta gaude;San Pedrokuak Oriyorenaallegatzen ez dirade,orregatikan gure atzetikoiek ibilli dirade.

8.—Bei zat bat aurten jan ornen dutedana lanparoiz betia,nola na-ezute klase orrekintxalupa azkar jutia?Estropa orlan arfuba añoizango dute botia,ez dago ola osaturikanesposatzeko dotia.

9.—San Pedrotarrak bandera baietzegiten zuten trabesa,kuadrilla ori sosegatutzenetzegon oso erreza,diruba bota kupira gabeoso estu eta presa,inguru orlan galdu dituztemakiña baf interesa.

10.—Arraunlariya obia frankofa dago itxas ertzian,danen aurretik etorri biar

onenak izan ba zian:Arrillaga oi guziyen aitagelditu zaigu atzian,iñoiz añeko konsuelorikezta izango etxian.

11.—Jokuak beti berekin daukagaldutzeko arriskua,makiñat ditu partituba daori besteren eskua,orain or dabil gelditu gabearraskatubaz kaskua,Arrillagari pasatu zaiouste etzuben txaskua.

12.—Bere ustetan bandera zeukenErreraraño eramana,andik aurrera kosta zaiotebazuten naikua lana,asper gaiztuan eztute ibilioiek ainbeste afano,beín irabazi baño lenagoez du jo biar kanpana.

13.—Arrilaga ta bere koadrillageldituba da seriyo,aurtengo ontan erri-aldiaez dute asko gora iyo.bere ustetan irabaztekozeuden izugarri fiyo,bandera pozik emango zutenjuan ezpalitz Oriyo.

14.—San Pedrotarrak usteko zutenzirala berak bakarrak,bañan otero azi dizkaguoien abotik aparrak,al Arrillaga, goguan dauzkauguk zure arrazoi txarrak,por si acaso aitu al dirazuen txuleten indarrak?

15.—Ai Arrillaga, ibili dezufanfarroikeia ugari,bueltak onela etortzen zaizkalen arro dabillenari,obeditzia askozaz obegeiagokua donan,

leku onian geldituba daAita San Pedroko ori.

16. Oriyotarrak irabazitadauzkagun konsueluak,arraun lanian geradelakooipañon obiaguak,Donosti orlan jo dizkiguteberebiziko txaluak,oein txuletak ainbeste indarbadu emengo taluak.

17.—Oriyon dagon aurrelariyaFnazio Sarasua,onek arraunai ematen diyosekulako tirazua,ta gañerako koadrilla eregaztia ta indartsua,biba Domingo patroi maitia,zu zera oien maisua.

18.—Onena danak irabazten dueztu baliyo tirriyak,aldez aurretik izan diradeafana izugarriyak,orain ederki umildu diralengo arrunkalariyak,zer diran ondo probatu dituPasaiko arraunlariyak.

19.—Oriyo ontan txiki ta aundiogei banderaño dira,olako pillak ezin ekarrimakalak izan balira,ta urtetikan urtera betioñaditutzen ai dira,obek lan txarrak emangoituzteberriz e sano badira.

20.—Bertso berriyak orra ipiñiarraunlariya oyeerimerezi ere badituztelairuditutzen zait neri,bañan eskerrak ematen zaizkeirabazten dutenari,oso ederki egin dute tagora Oriyotarrari.

(Imp Elustondo-Zorauz;

BERTSO BERRIYAK.1 933 urtekoak (Egille ez ezaguna)

1. —Onra aundiyak merezi dituaurtengo ontan Kantabriyakauzotik nola izan diradenasarre izugarriyak,motibo ori dala meriyodirade bertso berriyak,fama aundiyak merezi dituortan Oriyoko err¡yak.

2.—Fñola ezin utzi nezakeSan Pedro nua sartzera,gizon askotxo gertatzen dirada atso asko saltsera,aurtengo ontan izana duteberebiziko aukera,uste etzutena gertatu zaie:gelditzia atzera,

Desio izutet urte askuanabildade a osasuna,danak dakite ederki askoasko baliyo dezuna,enteratuta ark¡tzen gerairabazi ziguzuna,argatik alkar probatutzerajuan giñaden Fruna.

4. -- Enteratuta arkitzen geraaurtengo pasadizuak,danak arrotuta ibilli diraanai eta lengusuak,igualmente juzga litezkenola ume ta atsuak,nolabait ere deskuitadu idaego gabeko usuak.

5. —Arrillaga akordatzen al zeraberdeletara juanda,etzanda antxe gebiltzaden guindarrik ezkenduben da,oso arrituta gelditu nitzangizon on batek esanda,burla egiten zertako jardunmotiborikan etzan da?

6.—Bein ere etziguzun ematenArrillaga arrazoi onik,iñork ez dizu deklaratukoguk kulpikan gendubenik,animaliyak ere ez dit emansekula ortako miñik,pentsatzen nuben ote ziñadenbeste moduko personik.

7.—Oso onduan ibilli geraudaran eta neguban,aurten orlako estropozorikpentsatutzen etzenduban,akordatzia nai nuke betizer burla egin zenduban,zu bezelaxe bestiak erejaio giñaden munduban.

8.—Orra, kiristauak, mundu onetannola izaten dan griña,sasoian nagon bin bitartiandantzatuko det mingaña,sekulan etzait neri aztukozuk antxen gaizki egiña,etzaizu laister sendatukoaurtengo tripako miña.

9.—Urte betian gobernatutaPaulinokin ziñan irten,Oriyo ontan sartu diradeiru bandera eder aurten,mundu ontara jaio giñadenmakiña bat asto kerten,eskarmentatziagaitikanberrizko jakin dezaten.

10.—Lenbizikua Tolosatikan,bigarrena Frundikan,Donostira berriz juan giñadenprobatutziagatikan,oso arrotuta gizon batzuekirtenak San Pedrotikan,banderarikan ederrena gukekarri gendun andikan.

11.—Gure Jainkuak eman ziradenindarra eta graziya,egon ziñezke urte batzutanlanteri ortan etsiya,sei urtian nagusi izandaoixen da diferentziya,aurtengo ontan borratunituguda guretzat da auziya.

1 2.— Itzegingo det biar bezelaalain gogor eta sendo,laguntzallien faltik ez daukatkantatu biar det ondo,orlako markik egin dubenikinguru auetan nun do?Aurten San Pedroi Oriyok kenduberrogei ta bi segundo.

13.—Oriyo ontan gertatzen diramakiña bat talo jale,testigun bistan arrazoi oriaskotan esana zaude,polborik gabe tiro gaizto batguri zuk botia dale,uste ez arren zure aurretiketorri giñan alare.

14. — Diferentiak beti diradenola antxo ta sardiña,gauza igualtsubak gertatzen diraala ezurra eta zaña,zuretzat dator, ai Arrillaga,lenago gaizki itz egiña,gure taluak gaur baliyo duzure txuleta oñak aña.

15.—Naiz uste arren zerala zerbaitez degu zure bildurrik,projimua ezta postura orretangaizki tratatu biarrik,ikusi dira amalau mutiligualmente bakarrik,zure ustiak zerbait badirabañan zabiltza alperrik.

16.—Arrillaga, nik ba dakit ondogizon formal bat zerala,amaika bider esan diguzugu ijituak gerala,bañan sekulan ez gera ibillizu zabiltzan bezela,gu aurten abilla atera gera,zu berriz oso motela.

17.—Ai, Arrillaga, izan dituzuzeure buruko ustiak,lastima auxe dadukazunajuan zaizkizu urtiak,larriturikan arkitzen dirazure barrengo estiak,biba patroia lendabizikota Oriyoko gaztiak.

18. —Akordatutzen al zera, aizu,lengo istori zarrian,milla bederatzireun etalendabiziko urtian?Oriyotarrak orduban ereizan ziran suertian,gauza oriyek akorda zaitezbizi zeraden odian.

19.—Amabost bandera ba daudegranorik ez da txarrikanamalau garbi irabaziyakdira Kantabriyatikan,egiyak garbi esaten ditut,batere ez da gezurrikan,amabostgarrena ekarriya zanjaunak, estranjeritikan.

20.—Sarasua da mutil pizkor batTxokolate ez da debilla,Solabarrieta kasikan berrizbalorez oso abilla,patroia, zuri emate izkitzutorra eskerrak nik milla,beste bat a rte, biba esaten detSan Nikolasko kuadrilla!

BERTSO BERRIYAK.Oriotarrei erantzuera.1 933 ko estropadetakuak

(Estropada oneitako sei bertso paper batu ziran beintzat.Oriotarrak arro agertu ziralako, erantzuerak be artu zituezan. Au bat. Egillea, ez daezagutzen)

Estropada oneitan onelaxe geratu ziranl. —Orio.2.—Ondarribia.3.—Donostia (Amaikak Bat)4. — Santurze.5. —San Pedro.6.— Luchana.7. —Donostia (Empuje).

1. —Milla bederatzi eun etagañera ogeita amaituan,bertso berriyak jartzera nuaartu ditzaten goguan.Oriyotarrak arro xamarrakjuanak dira orainguan,lengo beiaren larrua emen detgordin nere okulluan.

2.—Bigarrenari jarri beaiottokatzen zaion klasera,jakin dezten nola dabiltzanijito eta trapera,San Pedrotarrak orain bi urte—akordatutzen al zera?-zuek bezela, eztga geratudiguntuaren antzera.

3. — Enteratuta arkitzen naiz niaurtengo pasadizuak,arrotu eta juanak dituguaurten gure ijituak,zesto barriyak egingo ituzueraman bauzu naibuak,guk sobrantia badegu oraindiklen irabazitakuak.

4.—Antonio Mari, ez al zeradeoraindikan akordatzen,

oraintxe dala iru bat urtenola etorri ziñaden?Egunsentiyan Kontxara juan damarka guziyak probatzen,kanderakuan or geatu zanbesten putz usaiak biltzen.

5. — Manuel Arrillaga izandu dagizon ona eta justua,bere denporan okasiyorikiñon jarri gabekua,merezi luke edukitziaestatu baten modua,zergatik beñere eztan izanduzubek bezin saltserua.

6.—Osaba illobak eta semiakarro ibilli dirala,edozeñek esango dizutemotibua ba dutela,sei bandera eder gorbatarekingañera bi kopa dela,kostako zaio ijituarimarka au ondutzen onela.

7. —Aurten olako estropozorikez gendubelapentsatzen,lenagotikan oitua zeraaundiyaguak arfutzen,etxeko beiak eta zekorrakguziyak dana galdutzen,Txokolate ta kafe esniakez al dira gogoratzen?

8.— Urte betian gobernatutzeneuki degula gizona,señale oraindik sobrante deulalen irabazi genduna,

lotsa guxikin esaten dezugosiak euki deguna,errukiturik utzi dizuguaurten eraman dezuna.

9.—Naiz uste arren ba zeratelaSan Pedroko zarrak aña,kostako zaitzu ordaindutziaoiek egindado azaña,gaizki esaka dantzatu dezunere ustetan mingaña,Oriyo orlan zein da gizonikbaliyo dunik oik año?

l0.—Esaten dute juan zaizkiyolaArrillagari urtiak,baña oraindik osasunakingaude animoz betiak,mesederikan ez izan arrenbaizik berentzat kaltiak,zere denporan amaika batiitxi dizkatzu atiak.

11.—Orra, kristabak, nola izatea danmunduan zenbait griña,ordañarikan etzan izangoixilik egon baziñak,beti ijitua antolatzen daizketan ain da apaña,beste batian ondo pentsatunola dantzatu mingaña.

12.—Amabigarren bertsuarekinau da nere despedida,Asteasu gazte orrerijarri nai diyot segida,nai leuke baña ezta irixtenbertsolariyen neurrira,baldin oberik ez ba du jartzenegin lezake erretira.

(I mp Macazaga-Renteria)

1 933 ko estropadetan

1. — Lendabizkoak neriak ziranda zuenak bigarrenak,eraingo ontan jarriko ditutguztiyetan ederrenak,San Pedro ortatik etorri diraizugarrizko ordenak,besteri lotsak eman nai dizkeberak batere ez dutenak.

2. —Kulparik gabe esaten dezugu difuntuak gerala,sinista zazu oraindik eresano arkitzen gerala,ordañak jarri biar dizkizutmerezi dezun bezela,aitormen on bat izan dezazunbertsolari nai bezela.

3.— Milla bat bider ibilliya naizbizon onaren bañan,oraingo ontan ikusiko dirabertsolariyak zein dian,iñola ezin gelditu neikeSan Pedrotarren mendian,lengua bezela ez nazute niarrapatuko sanan.

4.— Motiboik gabe artu dezutebajaturik Txokolate,señalaturik danak batiannola esne eta kafe,pakia beti ibilli izan dazuengatikan apa rte,onen mendian urte batzutanizan biarko dezute.

5.—Txokolate au artu dalakooso arrotzen ai dira,Kantabri ontan ori gañakoarraunlariyak nun dira?orain jo naiez arkitzen diranunbait orrekin benzida,gu orain ere gertu geradebeste bi baldin ba dira.

6. — Zertan esaten digu Joxemotiboik gabe gezurrik,galdu itugula nola larru taigualmente ezurrik?oso pobriak gerade bañoez degu zure bildurrik,Oriyo ontan beñere eztafalta izango txekorrik.

7. —Amaika orlako gaizki esalesartu ziraden munduan,olain txarra zu ziñadenikanasko pentsatzen ez nuban,bueltarik ainbat etzala izangozuk ala uste zenduban,gure beiak kabitzeko ainbat lekuez da zire ukulluban.

8.—Bertso oriyek jarri ditunaai zer nolako gizona,motibo ori eman dulakoez da izango itz ona,bere burubai ematen ai daizugarrizko afana,begi oker ori zuzendutzerajuan zinezke Vidaurrena.

9.—Diferentezko gauzak diradenola leor da putzubak,oin traiziyuak eztaguzkaguoraindik danak aztubak,Arrillaga orri irtenak zaizkaizugarrizko aunditxubak,oiek guztiyak sendatuko izkadon Vidaur jaun medikuak.

10.— la gogua artutzen dezunzuk gaste onen esana,naiz kasik iya betenayuengradura iristen naizena,olain gaizki zu egotia nikartutzen dedaden pena,Vidaurrek sendatu ezin bazaituetorri zaitez nigana.

1 1. —Lau probintzian nola izan dirankomeri izugarriyak,bigarren bueltan jarri bieitutguztiz arrazoi garbiyak,oraindik ere ez gaitu ilkonola gose eta egarriyak,gaizki esaten jardin diradeurdai gabeko zerriyak.

12.—Bekulan neri etzaizkit aztukoArrillagak esandako itzak:"Gure aldian geio diralabeti esanez zebiltzak".Oraingo ontan aitorfutzekomoduban dirade gaitzak,San Nikolasek kendubak dizkaSan Pedrotarrar giltzak.

13.—Amaika bidar esana zaudegu ez gerala azkarrak,egiyak garbi deklaratze itutapenas diran gezurrak,jaiotzatikan pizkorrak diragure zain eta ezurrak,guk zuben putzak artu giñubenzeuntzat gure puzkerrak.

14. —Arrazoi asko jarri dituzteolain gaizki ta itxusi,errespetua lendabizikoegin biar da ikasi,ben marka guzik borratuarrenalare ezin iritxi,gora Mitxelena kuadrillarekinzu zera oien nagusi.

15.—Juan dan urtian nola ibilli ziñanez al zerate akordatzen?Donostiarren mendian kasikantxen gelditu ziñaden,zertan ai zera esaten betiizan zeradela gallen?bate banderikan gabe antxen zuiya gelditu ziñaden.

16.—Zuek bezela bestiak erebeti dabiltza esperanfzan,sei urtian oian ibili zeratebildurrik gabe arrantzan,zuen gradu ori noizebait eremudatzia komendi dan.Donostiarrentzat ordun banderaurikan satu ez ba zan.

17.—San Pedrotarrak zuentzat erebeti badute arrabiya,bi urte ortan erakutsiyozuguztiz istillu gorriya,zertan kristauak biar du izanpostura ortako itrriya?au rten ariyek atzetik ziran,aurretik Ondarrabiya.

18.—Merezi dute kuadrilla onekguztizko fama ederrak,ainbeste gañekok nola diradenzuen beso ta bularrak,estu ta larri ibilli ituzteoriyek San Pedrotarrak,noizebait ere komeni zan dagora Ondarrabitarrak!

19.—Neurtu ditut biar bezelanik Joxe orren pausuak,begi batetik arfuba daukaoso ziaro lausuak,tamaña onetan etortzen diramundu onetan kasuak,zuriak itzak bakarrik ziran,obek dirade berfsuak.

20.— Jarriko dizut nai dan tokiyanegokitzen dan aukera,oneian ezin ezer egindazu juan zaude txarrera,amaika txoro zur tabernanengañatutzen ai zera,naizun tokira ezaldu zaitezneretzat gauza ba zera.

Imp Elustondo-Zarauz

1 933 urteko estropadetakuak.

1. — Pasadizuak biar bezelaai ba nitza esplikatu,bertso berriyak jartzera nuagusto dubenak kantatu,Donosti ortan giñadelokonoizbait bigarren gertatu,orain San Pedrotar oriyekinzenek bear du burutu?

2.—Ejenplo piñal gaztetan artuona nal duanan zartzara,notizi oiek juango zaizkitzubelarriyaren ertzera;irabazi ezun urte orlan emarka aundik egiña etzera,lene askotan geldidu izan zanPedro gure atzera.

3.—Oraintxen dala iru bat urtebajatu giñala bera,oietatikan notizi oriallegatu da oneramogei ta zortzi milla pezetata gañera bi bandera,urte orlan e irabazitaekarritakok gu gera.

4.—Orain bi urte giñala berrizdifuntubaren antzera,orduban ere giñan bigarrenpremiyuak etxera,zenbat aurrera pasa zaizkizunakordatzen ez al zera'?,au rten zedorri bosgarrenakinputz usai taten or zera.

5 —Errukituta egin dutelaIrungo aldeko joera,oiek besterik ezin danekoerremediyuak dira,an trabesian. bete giñuenboltsikuk eta kartera,Sarasua da irabaziyamilla pezta tu bandera.

6.—Gauza oriek nola diradenjendiak ondo dakizki,kasu orretan San Pedrotarraibarri biar dizket itz bi;sei urtetan sei banderarekinarro xamar dira noski,iru urtetan irabaziyakOriyon dauzkugo zazpi.

7. —Kale esnia artzen degujaikita laster goizian,txokolatia komeni badaigual arratsaldian;zenbaiti irteten zaio gezurraauko zulua betian,gure txekorrik eta beyikanez dute Pasai aldian.

8.—Txekorrak eta beiak galdutasartu gerala etxurra,lotsarik gabe iritxi diraori paperan jartzera,ez enpeñatu guzurrarekinjendia engañatzera,zenbat tresabi dauzkagun urtiketorri ikusitzera.

9.—Oriyo ontan zein dan gizonikbaliyo dunik oik año?berak atzetik nola ibilliezkasaguak bu giña?Bi estropetan guk degu aurtenmarkik aundina egiña,bertsolarin bat billatu dutebastante gutxi jakiña.

10.—Geren enploion segi dezagungu ijituak ba gera,toki askotan ikusten diraOriyon aña trapera,automobil bat kargatu etadenpora labur or gera,aurreratuta emen dauzkagunzesto barriyak saltzera.

biat menditik laister ekin ziotenbaporiari arrika,erri ortatik ezta aparteiñuzentien fabrika.

11 —Ontara naizen ezkerobeste kaso bat berritu,baporiari arrika tirakanota zaizkigun abitu,au adituta gure aitonaketziran gutxi arritu,sufritu eziñak olako lanakaskotan ekartzen ditu.

12.—Oriyotarrak au ikustianai oien mugimentuak!dudarik gabe egongo ziranlenago preparatuak;mendira juanda izanik diraarriz beteta kolduak,aziyo ederrak eginda daudeerri ortako golfuak.

13.—Sujeto batzuk ikusi giñunabiyatutzen korrika,soldadu oiek baziruditenzijuazela Afrika,

14.—Ez dira asko enpeñatubakerrespetua gordetzen,lanikan asko ba dauke oiekbesteren ona sufrintzen;gizonak ez du ondo ematenbeti besteri mengatzen,kontzientziya kargatzen danikez aI dezute pentsatzen?

15.—Amabost garren bertsuarekinnua bukaera billa,gazte jende au osasunakinondo gertatu dedilla;ai ijituen mugimentubaezta izaten debilla,beste urte bat artian agurArrillaga ta kuadrilla.

(i mpr. Elustondo-Zarauz)

ZORTZI TREÑERU1 933 ko estropadefakuak.

l. — ......

zortzi treñero jokatu diradanak alkarren pelian,aurten ederki azaldu diramutil pizkorrak nun dian.

2. —Gipuzkoatikan bost giñan etabeste iru Bizkoiatikan,premiyua ta banderarekinarriskatziagatikan,gazte jendia preparatutajun giñan Oriyotikan,bi egunetan lasai ibilligera danen aurretikan.

3.—Donostiarak ziran bigarrenlendabiziko jayian,Ondarrabiya aurrera pasazitzaion bigarrenian,alare beti kuadrilla oridabil umore onian,zortzitatikan irugarrengogelditu diradenian.

4. —Du Amaikak bat izena taDonostiyakuak dira,ero askotako arraunlariyakdauzkaten soziedadia,oiek kastuben kuprik gabepreparatzen ornen dia,oraindik geio kastako zaiebandera irabaztia.

5.— ............ deskuiduak................ munduan,................ Arrillagakzer sue rte izandu duan;Aginaga ta orlako askogertatu oi diran moduan,au rten San Pedro ibilliya dabanderatikan kanpuan.

6. —Beren ustetan Kantabri ontanzeudenan kanpeonatu,au rten bostgarren premiyuakinSan Pedro zaigu gertatu:uste etzuten kuadrilla askoaurrera zaie pasatu,zer kontatuba izango zutenguk ori egin ba gendu.

7. — Zerbaiten poza izan dezatenlengo kuadrilla zarfzera,orain guk lana egiten deguoriyen !ango antzera;zer edertasun daukagun emennua adierazitzera,mantxarik gabe irabaziyakdauzkagu amabost bandera.

8.—Tolosatik bi, Zarauztikan batbeste bi berriz Frundik,Getarrarai irabazitaseigarrengua Bilbotik;beste zorfzirak Donostiatikanlana eginda gogotik,amabostagarren ori aspaldiekarri gendun Frantzitik.

9.—lñolañian ez gijuazenusariyu oi galtzera,bikaivari aldez aurretikeman giñun aditzera;Juan giñan iru bandera berriaurtengoak bedeinkatzera,lenguak berriz eraman giñunoiek akonpañatzera.

l 0. —Tolosan jartzen diran premiyokbeste erritako leger,puntziyo arfara San Juanetandauka jendiak joera;irabazteko gaña bentajaan ere lasai alero,Solabarrietak ekarri zigunango lenengo bandera

11.—Lana egiten dubenai betitokatzen zaio jornala,Txokolate da irabaziyajokua ta bi batela;Sarasua da orain sasoianorduan oiek bezela,bi arraunian Oryron dagoGipuzkoako txapela.

12. —Amabigarren bertsuarekinbukatzera nua salla,iñora ezin juan gindezkepatroi obiaren billa;urten askotan aurten bezelaondo portatu dedillo,gora Oriyoko arraunlariyakMitxelena eta kuadrilla.

(Puntuetan dagozan zatiak, apurtu ta agertzen dira paperian).(I mp. Elustondo-Zarauz)

BERTSO BERRIYAK, MARZIAL URTZEGIAKJARRIYAKGORA ORIYOTARRAK! GORA AMAIKATARRAK!

1. —Milla ta bederatzi eun daoi ta amairugarren urfian,bertso berriyak jartzera nuaarraunlariyen artian,zortzi trainera oso ederkijokatu dute Donostiyako playian,arraunlaririk etzaigu azalduOriyotarren aurrian.

2. —San Pedrokuak galdezka daude:"Oriyokuak nunzian?"berai begira jarriyak daudepresentatuta ontzian,ogei segundo gutxienezkokendu zioten auntzian,beste emeretzi konpleto berrizartu dizkiote onuntzian.

3.— Pasau San Pedro urrengo urtekopreparatuta egongo da,urte betia pasia do taustez ba doia denbora,aurten bezela obe du ez Juangaubez prueba egitera,bestela berriz bandera erejuango da Oriyo aldera.

4 —San Pedrotarrak sei urte ontaneraman dute sei bandera,abildadia zegon edo ezorfikon kontubak atera,aurtengo urtian etorri zaiguDonostiarrak austera,bañan alare Joxe Maritarrakutzi dituzte atzera.

5 —Oriyotikan etorri zaigubastante jende trebia,Juan dan urtetan ez da egonduiñork aitatu gabia,uste detanez ekarri dutesobrante abildadia,beren traiñera berri orrekinaidian ibilli dia.

6.—Ondarrabiya premiyuetansartu zaigu bigarrena,berai lagunduz aldamenianOriyotarrena aurrera.Santurzetar gizon famatuaktokatu dira laugarrena,oik e kontentu juan diradeeztue premiyo txarrera.

7. —Arraunlariyak nai dubenakOriyo aldera beiratu,bakarka ere egiten dutedotore sumar jokatu,bat Txokolate, Manterola dakoñadu Fnazio Sarasu,aurtengo urfian bi banderaekarriya zera zu.

8.—Aurtengo urfian iru banderasartu dituzte erriyan,kuadrilla ederra ekarri duteJaungoikuaren graziyan,San Pedrotarrak paliza ederraartu dute Donostiyan,Oriyo austekoik ezta egongoKosta Kantabri guziyan.

9.—Oriyotarrak mutil berriyaekarri dute ankian,batere etzula orrek baliyoesandakuak ba zian,baña alare kontrako guzikutzi dituzte atzian,ojala ola etorriko ba litzberriz urrengo urfian.

10.—San Pedrotarra desapiyokaalperrik zertan ai zera,bakarra ere nai baldi baduOriyo kontra atera,Sarasu orrek kendu dioteaurten ere bi bandera,ez txalopetan, ez traineretan,allegatutzen etzera.

11.—Oriyon ba do abildadianai dubenak aditu,aurtengo urtian iru banderaateriak e baditu,aurten eindako marka oiekinegin liteke arritu,San Pedrotarra gauza ez dalakobostgarren zaigu gelditu.

12.—Aurrera ola segitu diyonguk lengo lege zarrari,bestela igual leku txarreraegingo gera erori,bentaja ederra kendu diyoteaurten San Pedrotarrari,neronek ala desio nuben,biba Oriyotarrari.

13. — Oriyotarrak merezi ituzteeskerrak eta graziyak,aurtengo urtian treñero ortanpresentatu dian guziyak,eraman dituzte premiyua etaberen bandera guziyak,propina txarrik eman dutenikezin esan Donostiyak.

14.—San Pedrotarra erretiatu daaurten ederki etsita,ezer ein gabe gelditu zaiguzerbait bazala asita,kuadrilla ori balijuakeben treñerua utzita,Oriyok aurten emango zitunerremolkiak eantzita.

15.—San Pedrotarra oiekin erejarri gaude arritzen,etorri dira seigarren aiekkaka-usaia aritzen,abildaderik eztauke etanola etzuen segitzen.Oriyotarran aurtengo lanakeztiyo oneik egiten.

16 — Donostiarrak, segi zazuteasi zeraten lanian,aurtengo urtian ibille zeateSan Pedrotarren gañian,gaizki esaka ai ornen dirajendiak diyotenian,baño alare ez dia sartuAmaikak-Bat en aurrian.

Imp. Macazaga Renteria.

BERTSO BERRIYAK- AXENTZIO TXANKAK JARRIAK.1 934

1. — Pasadizuak adieraztekoipiñi naute binan,milla urte ta bederatzireun daoi ta amalaugarrenian,bost bandera eder sartu diradeOriyoko erri noblian,ortik kontuba otero leikearraunlariyak nun dian.

2. —Aurten lenengo treñero estropakBilbon zaizkigu jokatu,premiyorik onena zaieSestaoarrai tokatu;Agorrillaren beatzin geraberriz Donostian probatu,emendik bueltan ez dira juanaketorri bezin kontentu.

3. —Estropa ortatik bigarrenakinetorri giñaden baña,txalupa zuten luzeagua,lijerua ta ariña;enbarkaziyo igualtsuakindanok jokatu bagiña,Bilbaon bertan azalduko zanSestaoarren azaña.

4.—San Pedrotarren konsueluaBilbon Oriyok galduta,landua jotzen jardunak dirakankarta zarrak artuta,beti burutik ibilli naiakorlako lanak dituta,jokatu dira erri askotatikarraunlariyak sartuta.

5. —Arrillagaren erronkak aurtenetzuten asko baliyo."biren erdiyan daukat bandera"esaten zuben propiyo;ipurdikua artu du prankokori dalako meriyo,galdu debenak or konpon bitez,lontentuz laga Oriyo.

6.— Bost erritatikan sei treñeroDonostin gera jokatu,or jartzen duten biaje orizeñek lenengo pasatu,banderakuan kuadrilla askozaizka aurretik plantatu,aurten San Pedro bigarrenakinizan liteke kontentu.

7.— Lendabiziko Oriyokua,San Pedro da bigarrena,Ondarrabitar legor aldekokuadrilla irugarrena,Donostiarrak dira laugarren,Sestao da bosgarrena,Ondarrabiko arrantzaliakseigarrengo ta azkena.

8.— Estropa orrek premiyia duez da izaten apustuba,funtziyo ori ikustia dajende askoren gustuba;zer kantidade partitzen duteneztadukagu aztuba,portatzen zaigu DonostiyakoAyuntamentu prestuba.

9.—Aita Manuel, erri guztiyajarriya zenduban pozak,espero zendun premiyo onenabandera eta trabesak;idea oiek ez dira izanguretzako aldrebesak,aurten ez dizu asko luzituautomobillen karrozak.

10.—Lenbizikuan erretiratugiñadenian Bilbotik,indar gutxitxo ete gendubanesaten zuten gugatik;berak naikua euki ba lueezin ekarri kanpotik,banderakuan Sestaoarraksartu zaizkate aurretik.

11.—Guk ez dakigu erreparuanjendia nola jarridau,zenbait ez dira eskarmentatzentxanponak bota artian;Oriyotikan Donosti alderakamiyotikan urrian,aditzen degu billete ederrakgaldutakuak zein dian.

12.— Mutillak zintzo kunplitzen duteberen patroien ordena,atzera eta aurrera biziibilli re bai arrauna,asi bezela iristen dirakanpora eta barrena,bildur piska bat izan zazuteortan Oriyotarrena.

13.— Nolakaikua ez da izan aurtenOriyotarren joera,txikiyak ere sartuko ditutdanak aundiyen sallera,zer interesa ekarri dutenorain nua esatera,ogei ta amabost milla peseta,lau kopa ta bost bandera.

14.—Ogei ikurrin eta lau kopaayuntamentu batera,San Nikolasko gazteak jendiakekarri ditu onera,saiatu arren batzuek ezindute alerik atera,Oriyon bada erri guztiyatapatzeko lain bandera.

15.—Oriyotarrak toki txarretikziranian suertatu,Sestaoarrak burla egin naianetziran gutxi arrotu;orregatikan ginan nerbiyodanak altxata jokatu,San Pedrotarrak bezela zirangure atzetik gelditu.

16.— Bakarrekuen pasadizuakbiaitut adierazi,San Pedro egunez Frunen nolaManterola zan lenbizi,bestiak erraz konpontzen dituTxokolate ezin ausi,bolara ontan bi arraunianSarasua da nagusi.

17.—Bertso berriyak jarri ditugugusto dubenak kantatu,sei igandetan sei estropadaditugulako jokatu;berriz ortara guazenekoez degu iñor markatu,geldu gera Kosta Kantabridaneko kanpeonatu.

18.—Disponitu det bertso onekinazaldutzia azkena,danak ikasten saia zaitezteal dezuten azkarrena;zuk dakizu nola ibillizure atzeko arrauna,gora Oriyoko gazte kuadrilla,eta patroi Mitxelena.

(I mpr. Elustondo-Zarauz)

1935 URTEKO ESTROPADAK.(Oriyotarren burlaz)

1. —Emeretzireun urtez gañeraogei ta amabostian,estropada bat jokatu deguAgorrillaren zortzian,bost erritako arraunlariakizan gera Donostian,Oriotarra geratua dauste gabeko tokian.

2.—Beren ustetan ekarri zutentxalupa ona ta ariña,beste danari irabaztekoasmu orretan egiña,asi ta beloa puskatu duteontziak zuen makiña,uste det oh izandu dalakartoiarekin egiña.

3.—Gizon askori aditi diotneurriz fuerako zala,au esan arren ezta mudakoOriyotarren azala,neronek ere pensatu nuanzerbait gertatutzen zala,urrengo Lidian zuzena ekarriSan Pedrotarrak bezela.

4.—Orio ondo aterako zanura egon balitz geldia,itxasotik ere egun orretanizan zuan gaizto oídio,txekorrak eta zikirok jan tamutillak pixu aundia,kargiak errez menderatzen duindar gutxiko zaldia.

5.— Lenzizikuan suerte txarraizan zuana Oriyo,jendia frankok ikusi zuangezurrak ez du baliyo,bigarrenian ere nere uztezezta askorikan iyo,Ondarrabiko baserritarraknaiko lana eman diyo.

6.—Ondarrabian iru kuadrillaoso motelak ez dira,aukeratzeko arraunlariakmutil ederrak ba dira,oietatikan ondo unituaetorri egingo balira,urte gutxien buruku oientzatdiruak eta bandera.

7. —Arrillagaren mobimentuakoso motelak ez dia,orrek ederki billatutzen duixtas gañian bidia,gaztetatikan artuba daukaarraun laneko idia,Oriyon ba da indarra bañaSan Pedron abildadia.

8 —Oriyotarren esana oraindikguri itzaigu aztutzen,zernai esan da ere oriyekez dira asko lotsatzen,bel lanporayaz betekua gukjan degula publikatzen,ganadu txarrik pasai aldianbeñere ez da sartutzen.

9.—Oyek uste ute berak bezelagu ijituak gerala,zeernai esan da ere askoribatere etzaio ajola,juan da urtian bertsuetan jarriguk bei zarra jan degula,aurten Oriyon jan ornen duteardi zarraren gibela.

10.—Erronka eta afana ba zanlenago oien artian,bandera ez diola iñork kendukobeste amar bat urtian,mingaña askotan dantzatutzen dakasik nok bere kaltian,aguro sumar ikusi deguSan Pedro erri maitian.

1 1 —Zenbait gizonek beti izaten duinbiri edo zelua,esanaz gure txuletak añabadala beran talua,non ote dabil juan dan urtekokant jartzalle lelua?Memoriyak nastubote dandaduka errezelua.

12. — Usteagatik ez da errezalanari artzen neurriya,ederki samar nekatzen dirabesuak eta gerriya.Orion aurten eroria dabi egunetan arriya,piska bateko galdu ornen ditukale eta baserriya.

13.— Diferentiak izaten diraleiva eeta atia,Oriotarrak trabesarakobazuten borondatia,irabazdunak kontentu daudegaldu dutenak kaltia,aurtengo ontan sobratu deguesposatzeko dotia.

14.—Donan aurrtik etorritzekoegiña zuten promesa,ogei zazpiri bildurrik gabe

bota ere bai trabesa,egun orretan askok egin dupensamentu aldrebesa,beste batian irabaztekopazientziya ar beza.

15.— Paper onetan amabost bertsoegin ditugu guk jarri,ez dira txarrak gusto dubenakegiteko irakurri,Euska errian gorroto txarrikez diogu biar alkarri,urrengo urtian aurten bezelaosasunakin etorri.

Estropada onetan, Oriokotreñeruak tira bira egineban.Lenengoa Agorraren 8'n.Bigarrena, 19'an.15 eta 17'an ezin jokatu alizan zan egualdi txarragaitik.

1 —Son Pedro2.—Ondarrabia, legorrekoa3.—Sestao.4.— Donostia.5.—Ondarrabia, mariñelak.

(I mp. Artística y Hormaechea, Guernica).

BERTSO BERRIYAK.1 935 Axentzlo Txankak.

1. — Ftzalditxo bat ateratzekoematen digu goguak,esplikatubaz arraunlariyenaurtengo deskalabruak,Pasai aldetik etorri diraOriyora abisuak,ez dizkigute ondo azaldugertatutako kasuak,alkar probatu bentzitutakoanjarri oi dira bertsoak.

2 —Obligatubak arkitzen geraemendik bueltak jartzera,ezta komeni aurten jeixtiaPasa itar oien oinpera,pasadisuak adieraztekooraintxen degu denpora,Donostik e ezta San PedronOriyon aña bandera,zuek joateko koraje gutxiguk Bilbaokok gañera.

3 —Bizkaian ere arraun lanekomartxa gendukan asita,Bilbao aldera egiña deguau rten lenengo bisita,jendia pranko arritu da angure lana ikusita,jokatu diran kuadrilla danoibi estropa irabazita,banderarekin etorri geramarka guziyak auzita.

4.—Beste erritara ezta tiratuOriyora aña tanto,San Pedrotarrak abillak diragu bizi bagiña tonto,oraingo oien bertsuen bueltakjarrita dauzkagu pronto,olatu aundiyak azpiratutaondatu giñan da kito,kententu gera egun orretaniñoz ez danian ito.

5. —Txalupa dona urez betetagiñadenian gelditu,gu ikusita auzo-erritarraketziran asko kupitu,Getariarrak aldameniantxaloka oso kontentu,orraun lanian ba degu oraindikoiek ainbeste talentu,berak baliyo ez dutenianbesterena ezin sufritu.

6 — Itxasuaren zakar aldiyakekartzen dituben lanak,biraje ori itxura txarrenegiña zuten geienak,Ondarrabin e ba dira zerbaitesango lutekienak,giro obien jokatu zitekennai izan ba zuten denak,zuertiaren billa zeb¡ltzanbestela bildur ziranak.

7. —Jarri digute Oriyo ontangizon astunak daudela,kanra aundiyak zaldi txikiyaazkar bajatzen dubela,mutillak arin konserbatzekooitura duten bezela,Pasaitarrentzat utziko deguardi zarraren gibela,guk oraindikan sobre daukaguzekor gaztien okela.

8.—Oriyotarren txalupa dalakartoiarekin egiña,kaso onetan gezur kontarijardun dira alegiña,egun orretan urez betetaondatu giñaden baño,bost jokatuta lautan Oriyokaurten e markik aundiña,ondo ikasten sala zaiteztenola dantzatu mingaña.

9. — Momentu artan kastigatuba zannunbait guretzat erori,gauz orregatikan sufritu eziñikezin iduki iñori,olatu aundiyak pare-parianaltza zitzaizkigun guri,pesto jartzera ustez juan etaamalau gizon igari,munduban bizi geran artianetzaigu aztuko ori.

10.—Gaztetatikan arraun lanianornen ziraden abitu,bidia erraz billatzeuelaazkotan degu aditu,danak dakite egun orretangu nola giñan gelditu,abil-usteko asko lenoremenderatu izan ditu,obe dezute itxasuarizuek ere obeditu.

11.—Bere tokitik giro onianaldutzen zaio lanari,obeditzia ez al da obeitxaso indartsubari?Kaso orretan Pasai aldetikbada afana ugari,San Pedron dala abildadiaasi zaizkigu kontari,alkarren ondon proatutakonikusiko da gauz ori.

13.—San Pedrotarren desaide danaketzaizkigu akordatu,Ondarrabiko baserritarraknai lituzke goratu,gure onduan bi jokatutaatzetik dira geratu,lenbizikua ornen zuten daezta oiekin zer arritu,kuadrilla orek azain ederrakoraindik egingo ditu.

14.—Donostiyako funtziyo oyekdiradenain bukatu,Portugaleten estropa ederraksegidan dira jokatu,an egin degun lanikan ereezin gentzake ukatu,bentaja aundiyan Oriyotarrakaurretik giñan gertatu,premiyua ta kopa artutaetorri gera kontentu.

15.—San Pedrotikan Oriyorakobertsuak jarrigatikan,ez gera asko apuratutzenez gauza orrengatikan,edozer itza ateratzen dazenbait gizoen autikan,uzteko zuen etzala izangolenguaren ordañikan,juan dan urteko bertsolariyasano dago oraindikan.

12.—Erri koxkoar au bajatu naian 16.—Portugaleten arraunlariyakSan Pedrotik dira asi, juntatu dira propiyo,leno eginda dagon lanari Ondarrabitik bi ziran etaerreparatu lenbizi, Sestao eta Oriyo,Oriyotarren bateko lautan iñor ez nuke bajatu nai nik,jokatzen dira ikusi, ezin nezake gora iyo,ala ere guk aña bandera jendia prankok pasiatu duez dituzte irabazi, estropa dala meriyo,abildadia ona da baña aurtengo lana bukatu da taindarra dago nagusi. beste bat a rte ariyo.

1935 URTEKO ESTROPADEI.Juan Jose Sarasola Azkue "Laxo"

l. — MilFa bederatzireun daogei ta amabostianestropada ederrakziran nere ustian;San Pedro porfatu dadanak ainbestia,premiyorik geienaark irabaztian,Donostiyan ez gaudeitxura tristian.

2. —Agorraren zortziyagoguangarriya,urteero bezelabireko neurriya,Sestao ta San Pedrota Ondarrabiya,asieratik au daondo etorriya,beste irurak zutenistillu gorriya.

3.—Ondarrabi-Marina,Donostiya ta Orio,oriek olatuazuten kontrariyo;atzeko biyek zutennaiko istoriyo,urez bete ziran taezta misteriyo,sue rte txarra izandutela meriyo.

4.—Atzekuak etziranbalizetan justu,aruntzian kontuz taonuntzian estu;jotzen bazuten erebaporiak txistu,ontziyak puskatuakezin ziran piztu,trabesa asko galdu donai dunak sinistu.

5. — Pasa biar ziralbestiaren markak,lasai esaten zutenjasorikan maukak;itxaso legunianguztizko galopak,aserratzen danianzeñek ditu kulpak?papera diruditeorlako txalopak.

6.—Bigarren ensayuaurrengo iganderakoaurretik ziran biyekziran banderako;amaika t "erdiyetanpronto lanerako,itxasua zakartulau egunerako,gero prestatu ziranostegunerako.

7.—Ostegunian eretrabesak ugari,zazpigarren txalopazitzaigun ageri,ekusiyagatikaniru Ondarrabi,gure artian etzanainbeste errabi,oien garbitasunagustatu zait neri.

8.—Azkeneko estropadanemeretzi illak,konpletatu dituzteberen iru millak,errespeto aundiyansartu dan kuadrillak,gaztiak diralarikprestu ta umillak,nonai presentatzekooik dira mutillak!

USTA1TXIRRINDOLA

TXINGAarganeo

MATRAZUGIRGILLUgrillete de unión

KATE-MALLAGARTZAeslabón

ATZAMARuña

9. — Fru tripulaziyoiruak bigarren,esateko morubanonenaren urren;Oriyok indarrarenpoma izan arren,Donostiyan eztagouste bezin barren,esperantza gaiegikara zer dekarren,

10.—Manuel Arrilagagizon arituba,itxasoko lanetanasko korrituba,zartuta ere ezin zaiogaldu kredituba,seme ta illobarekinorren merituba,nola osatzen dirannago arrituba.

11.—Sei urten segituanditu sei bandera,aurten allegatu dazazpigarrenera,urte asko dubenaksasoia gain-bera,bista ere laburtuzaio edadera,gaztiak gertu daudeorren esanera.

l. —Estroparak izandudira Donostian,batzuen miserian,askoren kaltian,okasiorik gabeelkarren arfian,asi eta bukatuziran bitarfian.

6.—Zekorrak uztarriyanbezelaxen ezi,gero lanian jatordezaten ikasi;giatzalle jatorrodutela nagusi,sarritan estroparakditu irabazi.

ESTROPADAK.(Eusebio Mugertza, "Mendaro Txirristaka")

7. —Ainbat oial sedazkoerriko etxian,ikusgariak dirazintzilik jartzian;neska mutillen gisaalai biotzian,atsuak ere dantzansoiñua jotzian.

8. —Aurtenguakin ogeieta bederatzipremiyo banderaksedaz dira jantzi;oiek guztiak ustezdiradela gutxi,Oriok berriz ereeingo du irrintzi.

9.—Oi ta bederatzigarrensedazko bandera;juan dan urtian izanbazuten galera,aurten orbel zimurraksartu sakelera,ta eraman dituzteOrto aldera.

10.—Boga boga arraunian,5. —Asi Santurzen eta arraunian!Ondarrabiraiño, Gera obenak aspaldian, aspaldian,arraunlari obenak Kosta Kantabrian,dira araindaño; Kosta Kantabrian;aonbat aldiz probatu aizia eta olatuakizan dira, baiño lertzen diranian diranian,Orio geienian ez gera gu izutzenlenbizi arrairaño. uraren gañian. (Bis).

2. — Euskalerri-guzianbiar det adiazioriyotarrak atxadutela irabazi,ziralako iritxiarraira lenbizi,Domingo Mitxelenazutela nagusi.

3.— Gorroturik ez arrenilluna bekaiña,indarra eta arrauniandotore dakiña;barrenian zualakuadrilla bikaiña,treñeruak zirurinzuala makiña.

4.—Ondoren zuten markaobena egiñaoin emeretzi urteegiya da; biñaespero arren oialsedazkoa piña,aurten ere alperrikdute alegiña.

1940 URTEKO ESTROPADETAKO BERTSUAKAxentzio TxankakAgarraren 8 ta 1 7 an Jokatu ziran

1. —Orio2. — Ondarrabia3.—Amaikak bat4. — Loiolatarra5.— Santurtze.

1. —Milla urte ta bederatzireunta gañera berrogeyan,estropa ederrak jokatu diraBilbaon da Donostiyan,deseoz genuen funtziyu oiekikusteko aspaldiyan ,banderak daude premiyuakinSan Nikolasko erriyan.

2. —Bilbaotikan Oriyotarrakaurten zituzten eskatu,jendia nola juntatuko zanburua zuten askatu,iñork asmorik etzeukan bañolaister ziraden prestatu,ango bandera irabazitaamar segundo sobratu.

3.— Estropa oiek ikusitzekoBilbaon zegon kuadrilla,andre ta gizon, neska ta mutilberrogei ta amar milla,oien guztiyen artetik bazannaiko txalua ta bulla,Oriyotarrak ziraden juanakango banderaren billa.

4.—Dirua pranko sartu dalakoaurten Oriyo aldera,alaitasun bat allegatu dabasarrira ta kalera,arraunlariyak portatu diraaurreko zarren legera,ta banderaundi ekarrire bailenguen aldamenera.

5. — Oriyo ontan sekulan eztafaltatzen arraunlariya,orrengatikan dago erriyanbandera pilla aundiya,aurten-e ez dute gutxi ondratugure Koska Kantabriya,bere kuadrilla zuzenarekingoratu zagun patroya.

6.—Gipuzkoan e jarri diyoteBizkaikuari segira,Agorrillaren zortziyan jo daDonostiayako pelira,batzuek bian gelditu ziran,besteak iyo mendira,gustora asko egonak geraarraunlariyai begira.

7.—Amabostian berriz jotzekotxalupak ziran trukatu,kuadrillak pronto an zeuden bañoegualdi txarra tokatu.Juradu ziran gizon prestuakamazazpira luzatu,egun orretan guztiz estropaederrak dira jokatu.

8.—Ogei ta amazazpi segundozOriyok du irabazi,orrengatikan etorri ziranberen bandera ta guzi,azkenenguan Amaikatarraibilli da lenbizi,datorren urten Donostiarrakjarriko dira nagusi.

9.—Oraindikan e gustara askojuango litzake aurpera,ura artuta okerture baiestiborreko aldera,

Donostiarrak poztu ziran dapixka bat erten aurrera,lengo kartoizko txalopa zarrakirabazi du bandera.

10.—Erremint ona nai degu danokizan ezkero aukera,zer gertatu dan jende geienaemana daga tankera,naiz asko tira txalopa zorramantso juafen da aurrera,arrimatutzen etzegon errezDonostiyako jaiera.

11.—San Nikolasek urte askotanegiten ditun morubak,ekartzen ditu banderak etaberebiziko dirubak,indar aundizko belarrak dauzkaOriyoko ingurubak,esan gentzake jarri diralaKantabriyako burubak.

12.— Zer dan ederki protzen duteestropetako trantzia,or komeni da arraunarekinurari fuerte eltzia,uste eztala gerta litekedatorren urten galtzia,

gauzik onena izango degupazientziya artzia.

13.—Oriyotarrak estropadetandabilkiten suertia,konsideratzen jarri ezkeroizango da dezentia,ezta bastante arrauna artutaadozein moduz juatia,ogei ta zortzi bandera daudekopakin maia betia.

14.—Urdangarai tar Jose Mariagaizki portatu etzea,urte batian bi bander aundisartu dituzu etxea,jendiai gusto ematiatikfuntziyo ori jartzea,arraunlariyak, bizi zaiteztedanok anien antzea.

15.—Amabostgarren bertsuarekinbanua bukatutzera,orra jendia biar bezelagarbi eman aditzera,arraunlariyak enpeñatu naizal dana goratutzera,gusto dubenak paper ontariksaiatu ikasitzera.

AURTENGO ESTROPADAK.-("Mendaro Txirristaka" = Eusebio Mugertza.) 1941

1. — Estropadak izandudira Donostian,milla bederatzi berrogei fabatgarren urtian. Ja, jai!

2.—Agarraren zazpiyanKontzaren erdira,irurogei ta emezortzi gizoninguratu dira.

3.— Patroiakin amairuontzi bakoitzian,agiri ziran iru balizoGaztelu atzian.

4. — Makiñatxo bat giñanaieri begira,ikusi naian zein irixten zanlenbizi arraira.

5.—Estropara bietanona zan girua,portalietan, beti bezela,bentajen dirua.

6.—Ilusio geiegizutenak buruan,mingaña gaizki dantzatu zutennere inguruan.

7. —Egun artan San Juanprobaturik ondo,Ondarrabiaik zuan bentajazan iru segundo.

8.—Son Juaniek arraunajaso ta esan du:"gure markarik oraindik ez duiñork ere onda."

9.—Milla bederatzireunogei ta iruan,Matxet giari, etzan atseginaien inguruan.

10.—Urrengo igandianbatzuek irrintzi,eta bestiak ezin txistuazutela irintzi.

11.—San Juan zan arruinoiritxi lenbizi,segundo batez Ondarrabiakzion irabazi.

12.—Aurten, bene-benetanetorririk billa,ditu bandera eta pezetakemezortzi millo.

13.—Beti saiatu diraarrokeri gabe,aurten lenbizi dira banderasedazkuan jabe.

14.—Oiek beti portatudiran edo ez jator,dudan dagoana dakianarigaldetzera betor.

15.—Fzan arren aiziaeta olotuak,ontziya zuzen giatu zuanzuten pilotuak.

16.—Saiatu mariñelak,jator berriz ere,gorrotu gabe bizi-moduanalkarri mesere.

1941 - K0 DONOSTIKO ESTROPADEI.Pello Saikolak jarriak.

1. —Milla urte ta bederatzireunberrogei eta batian,kanta batzuek jartzera nuaguztizko borondatian,arraunlari onak orain ba daudeOndarrabiko partiansaiatu dira bandera orierriyan sartu artian.

2.—Donostin jarri digutelakodiru pi!, izugarriya,arraunlariyak ondratu dutegure Kosta Kantabriya,oi ta bi milla peseta etabandera gustagarriya,aurten nolanai ezta geldituOndarrabiko erriya.

3.— Estropa oien asiera zanAgorrillaren zazpiyan,oiek ikusten jendia frankoizan gera Donostiyan,norberegaitik saiatu diradanak egiñak guziyan,al dan lenena sartu diradebakoitza beren tokiyan.

4.— Amalabian bere txalupaalkarri zizkan trukatu,San Juandarrak lendabizikoallegatzia tokatu,jendiai gusto eman diyoteez dira gaizki portatu,ez da estropa ederragorikespaldi ontan jokatu.

5.—Amaika ta erdik jo zutenianlaister ein zuten sayua,arrexkatubaz zeñentzat izanlenbiziko premiyua,arraunlariyak izan dutepranko istimaziyua,publiko dana aiei txalokaorko animaziyual

6.—Ogei minutu pasian juanziraden beren sarrera,makalarenak atzera etaabillarenak aurrera,alkar neurtzeko etziran juanKontxara leku txarrera,segundo batez Ondarrabiyakirabazi du bandera.

7. — Donosti ontan bete ditugunorbere egizkizunak,arraunlariyak alkar probatzenortxen dirade izanak,toki askotan egonagaitikindar aundiko gizonak,¡par aldetik azaldu diraaurten danetan onenak.

8.—Sei txalopa or giñan guztiyak,Gipuzkoatik bost-tia,alkarren kontra peliatuakBizkaiakua bestia;esperantz ono ekarri aírenSestaoyik Donostia,oi ta bi milla pezta nolanaiirabazitzen eztia.

9.—Kuadrilla ori prestatuba dapatroiarekin ondraru,baña ez dute Donostiyatikeraman nai aña diru,apusturako kontua eztaizaten oso seguru,galdu dubenak pazientziyaartzia askoz obe du.

10.—Diperentziya dago kuadrillanbatetikan besterena,indarra eta abildadiaazkar joateko onena,nai izan aíren iritxi ezinorrek ematen du pena,banderik gabe norbaitek eregelditu biar azkena.

11.—Bizkai aldetik etorri ziranbastante mutl bapuak,fanfarroi antzak mingañez bañoegin zituzten naikuak,pruebetan zerbait luzitu arrenlan txarrak ditu jokuak,aurtengo ontan makiña batioker jo diyo kukuak.

12.— Estropa oiek ikusitzekodeseoz zegon jendia,batzuek bian gelditu ziran,besteak iyo ornen dia,egun oietan billetederrakesku aldatubak dira,galdu dutenak umil) askoriketxe aldera joan dia.

13. —Arraunlariyak ipiñi duteDonostiyan naiko festa,jende puska bat inguratzekopunziyo oberik ezta,

irurogei bat milla personaurian ziraden presta,apenas iñork oiengatikanegin dubenik protesta.

14.—Ondra andiyak artu dituztepatroi ta bere kuadrillak,alkar neurtuta ezagutzen daaber zein diran abillak,mokadu onak janda ez daudegorputzetikan debillak,zer ziradela uste zenduenOndarrabiko muillak?

15.—Kontxa orretan azaldu diramutilla kuriyosuak,urte askuan lagun deielagure Jaun amorosuak,gorrotu gabe bizi gaitezenerbesteko ta auzuak,estropa ori dala meriyoorra ipiñi bertsuak.

BERTSO BERRIAK, AXENTZIO TXANKA JARRIAK1942.

Agorraren 6 ta 13an jokatu ziran.

1. —Orio. obeditu nai eza2.—San Juan. geiago danari,3. —Ondarrabia. esperantz onak eman4.—Loyola. erri guztiari,5. —Amaikak Bat. gero jendiak bota6.—Armada. dirua gari,

txaskua pasa zaie1. —Bertsuak ipintzera San Juandarrari.orain naiz abiyan,milla bederatzireun 5. — Lengo azañei ondoberrogei ta biyan, erreparatuta,egiya esateko San Juandar batzuekAgarraren seiyan, zeuden arrotuta,estropadak jokatu baña bandera gutxidira Donostiyan, erriyan sartuta,ederragorik ez da larogei bat segundoizan aspaldiyan. Oriyok kenduta,

asko gelditu dira2. —Txalopak trukatuta sakela ustuta.berriz amairuban,danak jokatu diralen oi dan moduban, 6.—San Juandarra etzanaskok irabaztea aurten dudan asi,zeukaten buruban, espero zun jartziabañan etziran asi guztiyen nagusi,leku seguruban, nola etorri ziranaurten etzan atsegin zituzten ikusi,gure inguruban. karroza eramateko

aengeru ta guzi,3.—Galdu dutenentzako txoriak Orioraizan da ekaitza, juan zaezke igesi.San Juandar oriyekzuten esperantza, 7.—Galdubak men ematenargatik ibilli da oiek lanbidiak,dirubaren dantza, ixilikan ba gaudegutxi dira ta beti egin du guriak,azkar juten gaitza, arrika jardun diraOriyotaren kontra mutil dotoriak,alperrik dabiltza. orrakorik merezi

eztu baporiak,4. —Onela ikusten dira ori ez du egitenzenbait arraunlari, persona nobliak.

8.—Beti aitortzen deguegindako lana,igaz zan Ondarrabi,bandera eramana,urte bete osuaniduki du sona,argatik trabesianalako apana,curten Oriotarrakjo dute kanpana.

9. — Kanta paperan jarriditzogun egiyak,pixka bat onratubazestropalariyak:Ondarrabitik alaiziran etorriyak,trabesa galdu etaoien arrabiyak,kukubak oker juakSan Juan eta biyak.

10.—Estropa oiek diraederki ikusi,iñork ere etzuenematen itxusi,lau jokatu ditugudabetan lenbizi,bation galtzen ba daseitan irabazi,Oriyo arrauniandaukagu nagusi.

11.—Portugaleten eredegu jokatuba,guretzat gertatu zanango merituba,periodikuetanaskok du letuba,Gobernadore jaunakdauka juzgatuba,Oriyo Kantabrikokanpeonatuba.

12.—Domingo Mitxelenadaukagu giyari,erreparatutzeko

bere kuadrillari,bentaja kendurikanbeste guztiyari,entregatu dizkateOriyotarrari,bi bandera eder takopa aundi ori.

13.—Kopa aundi eder orizanian ikusi,Bizkaiko estropetanbero giñan asi;ango eskola eregenduan ikasi,iru urtetan degugarbi irabazi,entregatu digutebandeta ta guzi.

14.—San Juandarra jun zankopa orren billa,esperantzetan ba zangutxiyenez milla;Domingo Mitxelenaetzeguen debilla,ondo preparatubazedukan kuadrilla,irabazi ditu taprobetxa dedilla.

15.—Kontu oiek aditudizkagu askori,zer esaten ziotenPortugaleteri:"Aurten jokatzen ba dakopa aundi ori,guk kenduko dieguOriyotarari..."Tira biarko zaiogeio arraunar.

16.—Donostiyan dalakopetardo emana,tripako miñez zegonor galdu duena;Bizkaitik ekarri naizuten osasuna,

aste erdirako zanensaiora juna,Loiolatarrak austenbazan naiko lana.

17.—San Frantzisko egunaortarako autu,meza nagusi on batzuten aukeratu;banderak eta kopadanak bedeinkatu,kanpotarrare askozitzaigun juntatu,

egun oberik ezingentzake pasatu.

18.—Funtzio ori bukatudanian elizan,estropada polit batsegiran da izan;neskatxak aurreskuaoien alabantzan,kabitu eziñikanjende asko plazan,makiña bat personaibilli da dantzan.

BERTSO BERRIAK ESTROPA-GAIZ BASARRIKJARRIAK 1944.

1. — Milla ta bederatzireunetanberrogei ta laugarrena,Kantauriako itxas ertzetanaztu ezin litekena,betiko penaz geldi litekejoaterikan etzuena,sei ontzi bizkor leia bizianbata bestean urrena,gure begiak ikusi dutenarraun jairik ederrena.

2. —Ain gazte jende sendo, zaildua,indartsu bezin liraña,nolako txanpa beldurgarriakura arraunketa bikaña!Testigu ortxe gelditutzen daDonostiko itxas gaña,urrezko letraz moldetu leizkemerezi dute, alajaña!,bi Pasai, Ondarrabi, Orio,Donosti eta Pedreña.

3. — Lendabiziko neurketa izan zanAgorraren amarrean,gure itxasoa etzan arkitzenoso era zokarrean,mugitzen zanik etzirudian,baretasun ederrean;ura jokoa ta estuasuna!danak alkarren urrean...bein bear eta Oriotarrakbeste guzien aurrean.

4. —Bi2kor asi ta bizkor bukatuan etzan iñor makaldu,joko guzitan gertatzen dana:norbaitek bear zun galdu;ta bakoitzari berea eman,zertako temari eldu?langille onak bere soldatairabazia ez al du?guziak onak izanagaitikbatek onena bear du.

5.—Arraunlariak jokatu ziranasmo zuzenez beterik,aien burutan etzegon ezeral zona egin besterik,askok diote an ez ote zanamairu seundon alderik,laiko juezak nastu litezke,ortan ez dogo dudarik,ala izan arren mutil on aiekbai al zeukaten kulparik?

6.—Uretan garbi erabaki zanontzi arteko burruka,gero etzegon kalerik kalezertan ibilli muturka,ainbat eta ainbat nabaitu giñunkarraxita ta ujuka,urte ontako txapeldunarifueraka eta txistuka,gauz ori ontzat artzen duanakgizatasunik ez dauka.

7. —Galdu-irabazi lagun bear dualkarri esku emanda,gure aurreko guraso zarrakala gelditzen ziran da;itxusi baitzan ainbat naspillaDonostiraño juanda,nik beintzat asko sufritu nuanbegira egon nintzan da,alkar jan naian ala ibiltzeadanok anaiak izando.

8.—Gora San Juan, gora Ondarrabi,biotz on oiek alaitu!egin dezuten lan eder orrekguziok poztu bai gaitu.Gora Pedreña, gora Donosti!aurrera gogoz jarraitu,ta Sanpedrotar bikain trebeakaurten bigarren gelditu,aita Manuel jator leialaknndorengoak ba ditu.

9.-Oriotarren birtute oriarrigarri ez ote da?Obrari begiratu zaiogunitzak lago alde botera;errespeto onez txapela erantzi,gizonak baldin ba gera,txarrak izando eztira ekartzennolanai erri aldera,lau medallakin amabi kopaeta ogeitamar bandera.

10.—Ara Bilbaon nola izan diranuste ez ginduzen ordañak,Españiako txapelketa oreraman digu Pedreñak,beste tokitan ere semeakba dira amak egiñak,itxasoa ta ibaia nunbaiteztira izaten berdiñak,galtzen ere ondo jakin bear duirabazitzen dakinak,

(Zarauzko Elustondo moldiztegian).

BIBA ORIO!("Mendaro Txirristaka" Eusebio Mugertza. 1946)

1. —Agorren iruanta amabostianestropada jatorrak izandudira Donostian, Ja, jai.

2. —Arraunlari euskotargizonak bikañakizanagatik atzian utzizituan Pedreña'k.

3.— Batzuen meseria,askoren galera,ontzi obiarekin OrioSantander aldera.

4.—Ostegun urrenguaneta igandianoriotarrak ziran aurretikSantander 'eko baian.

5.—Errex irabazikozutela uste, bañaOrio'ren atzetik, Sestaobezela Pedreña.

6.— Bandera ustez eginzutela berentzat,sedazko pin, urrez bordatua,oriotarrentzat.

7. —Erre nai baziotenenbarkaziyua,ori da zentzu-gabiak dutenekukaziyua.

8,—Bedia ' k izan arrenostentaziyua,distingitu zan Makazagairentripulaziyua.

9.— Orio.ko atsuakaguriakin dantzanegingo dute, amalau gizonaoien alabatzan.

10,—Asi Santurze'n etaOndarrabiraiño,arraunlari obenak izandudira oraindaño.

11. —Arraunlari jatorrakoitura garbiyanoriotarrak dira, itxasuanbezela, ibayan.

12.—Aizkolariyak ereEuskalerrikuakdira, dituztenak pare banagorringo bikuak.

13,—Birika lasaia etaindar aundikuak,orregatikan dira kanpeoiEspañiakuak.

14.—Gipuzkoa ta Bizkaiaalkarren lagunak,zergatik geran gure izkuntzaeuskera degunak.

15.—Birau bakar bat ereez duan izkeramaite desagun, maitagarriyadalako euskera.

BERTSO BERRIYAK ONDARRABIARRAI JARRIYAK1948 (José Manuel Ugalde)

1. — Milla bederatzireunberrogei ta zortzi,Donostiyan regatakditugu ikusi;ondarrabiatarrakditugu nagusi,emen etorri dirabandera ta guzi.

2. —Falta ziran Pasaiaeta Donostiya,Gipuzkoatikan bat,ura Ondarrabiya;Bernardo Elduayenzutela patroia,bandera irabazi,ori dek sasoia.

3.—lllaren bostian zanlendabizikua,ondarrabiar onekegin du naikua;Pedreñak ezin eutsioien erasua,erriyuan ez gaude,ez da itxasua.

4.—Ogei ta amar segundoestropada bate,Pedreña aundiyaridizkatela kentzen;alperrik da OriyoPasaia naiz ¡rten,Ondarrabi kanpeonEspañiyan auten.

5. —Castillatik etorridira arrotuta,aiek añakorik ezdala sinistuta,orain bueltatu diraoso umilduta,kaskarreko ederraburuban artuta.

6 — Bi urtian egondudira gobernatzen,zortzireun milla peztagañera gastatzen;Ondarrabiyak berriz

zein ezt arritzen?-amabost egun pasaditu preparatzen.

7. —Orain bi urte erenork ez du goguan?-

Españiko txapeldunPedreña zeguan;etorri zan oneraarruen moduan,Ondarrobiyarekingaldu egin zuan.

8.—Ondarrabiyak ba dumutilla trebia,bost bandera oietanbadauka partia;au bai dala erriyaifama ematia!Pedreñak izandu duorrekin kaltia.

9.—Alperrikan dabiltzaPedreña ta Oriyo,Ondarranlyarentzatez dute baliya;Argi ikusi degu,alkatiak diyo,ayuntamentutikanimil da seriyo.

10.—Sagarzazu jaun orrerpoz eta atsegIña,guztiyen aita danezda gauza jakiña;Marino'ra joan giñanjendia no! año,an berriz egin zuanitzaldi bikaña.

11.—Gipuzkoa guztiyakarturikan parte,gaurko jai eder auantolatu dute,erriyak eta bandakaguazil da alkate,arraunlarik ondomereziya dute.

12. —Amabigarren bertsoonekin amaya,ez da iñoiz aztukoemen gaurko joya.Euskalerri guztiyanentzuten dd deya;Gora Gipuzkoa tagora Ondarrabiyal

1951 ko estropadak.— BERTSO BERRIYAKAsentxio Txankak jarriak.

1. — Milla pasota bederatzireunberrogei ta amaika urte,Kristo mundura jaio zanetikasi ta orain bitarte,aurten Donostin txalopa ta arraunestropak jarri dituzte,zein dan onena ezin antzemanjokatzen ikusi arte.

2.—Sei erritako arraunlariyakbildu gera Donostiyan,txalopa andiyen asiera zanAgorreko ¡liaren biyan;bigarrengoa berriz segiranAgorren bederatziyan,etzan estropa ederragorikikusiko aspaldiyan.

3.— Estropa oiek ikusitzekoaskok zeukan ilbiriya,lendabiziko Oriyotarra,bigarren Ondarrabiya,irugarrengo Donostiarra,laugarrengo Getariya,bosgarrengoa Zarauztarra taazkenengoa Zumaya.

4.—Aurten lenengo onra Oriykekarri du Tolosatik,bigarrengoa Lasartetikanirugarrena Frundik;laugarrengoa Zarauztik etabosgarrena Donostitik,kanpeonatua irabazitaseigarrengoa Bilbaotik.

5.—Aurten Oriyon arraunlariyakondo zaizkigu portatu,beste tokitan ezta olakoederlasunik gertatu;sei erritako premiyorikanonenak zaizke tokatu,urte batean ainbesterekinnai luke kanpeonatu.

6.—Alkarren bildur aundiyan ziranestropa jokatzen asi,baña eztute arrauna ibiltzenguztiyak igual ikasi,Oriotarrak bentaja aundiyandanen aurretik lenbizi,Sarasua ta bere kuadriHagelditu dira nagusi.

7. —Sarasuaren kuadrilla dabiloso joera biziyan,nola Donostin, ala Bilbaonbiyetan irabaziyan,kanpeonatu deitzen diogunarrauneko jimnasiyan,Oriotarrak aurten txapeldungera Españi guziyan.

8.—Kanpeonatu ori jokatzenBilbaon giñaden asi,lendabiziko palaratikanarrauna zitzaigun ausi;beste arrauna prestatzerakokontrariyuak igesi,arrapatuta pasa giñun daan e Oriyo lenbizi.

9.—Egiyak garbi esan ditzagun,gezurrak eztu baliyo,oraingo bertso berriyak diraestropa dala meriyo;Getariarrak aurten azpirabota nai zuben Oriyo...lengo oiturak segitziatikkukubak oker jo diyo.

10.—Getari orlan batenbat badabere ustetan abilla,estropa kontun ez orrera junlanguntzalliaren billa,bat Aiakua genduela takendu ziguten mutillo,ori gabere jokatu geraoiek añako kuadrilla.

ARPEUArezón

11.—Getariarrak arraun laneanikasi dute dotore,Oriyotarrai irabaztekoaurten prestatu dirade;kuadrilla aundiyak alkar artutagobernatuta or daure,olako markak egin ditezkelapa gordiñak jandare.

12.—Estropa aurreko egun batzutanerronka bazun Getarikoien txalopak ez du artutzenbiar añako martxarik,ez du baliyo ez baldin badaindar aundiko gazterik,arraunai gutxi tirata ez dagoestropa irabazterik.

13.—Len egindako azagañatikarrotutzen al zerate?Getariarrak poztutzen dirabakarrik dabiltzan arte;baña estropa jokatutakonaskotan galtzen dezute,oraindikako lotsagarriñaaurten gelditu zerate.

14. — Nolanaikua ez da izan aurtenOriyotarren joera,lenago ere urte askotanonla ibilliyak gera;irabaziyak zenbat ditugunorain guaz esatera;ogei ta bost kopa eder taberroi ta amabi bandera.

15.—Kopak ere bai, bandera askobedintzakeko zegun,Agorrillaren ogei ta irubaegun bat jarri genduan;arraunlariyak arraun da guzialdariaren onduan,bedeinkaziyo eder askoaguztiok urte genduan.

Estropada oneitan onelaxe geratu ziran

1. —Oria2.— Ondarribia.3.—Donostia (Amaikak Bat).4.— Santurze.5.—San Pedro.6.—Luchana.7. —Donostia (Empuje).

J. M. Ugalde

1. — Milla bederatzireunberrogei ta amaika,Donostian bildu dajendetza galanta,estropada aundiajokatzen dala-ta,egualdi ederra,itxaso aparta.

2. — Orlo, Donostiaeta Ondarrabi,Zumaia eta Zarautz,gañera Getari;bizkaitarrak ez diraonera etorri,"obe diagu ez joan"esanaz alkarri.

7.— Urrengo igandianzuten lendabizi,Zarautz eta Zumaiaalkar ezin ausi;ziabogan Zumaia gelditu ta asi,Zarautzentzat bentajaGetari lenbizi.

6. — Bigarren tanda zutenOriotarrakín,Zarautz eta Zumayakuadrilla onakin,etzioten nolanaiarraunran ekin,Orio lendabizibentaja aundiakin.

BERTSO BERRIYAK, ORIOKO ARRAUNLARIAIJARR1AK.- 1951

3.— Donostian ezdeguikusi oraindikanaurtengo estropadabezelakorikan;gaztiak zintzilikaarboletatikan,mendiyak jendez beteetzan tokirikan.

4.— lllaren bian zutenlendabizikua,Orio aurrena baietzdiruba naikua;nunbait patroia zutenkonfiantzakua,amaika estropadajokatutakua.

5.— Eguerdiko amabiakjo duten orduan,ontziak urten diratximisten moduan,laister ikus¡ deguindarra nork duan,Donostia lenbizisartu da portuan.

8.—Azkeneko estropadadanetan onena,bandera norentzat danesango diguna,ba dijuaz aurrerapuntetan barrena,laister beultatu diraOrio aurrena.

9.—Bilbaon jokatu zutenjuan dan igandian,Españiko txapeltza,ura zan jendia!Orio añakorikez izan ardia,bi bandera ederrakor dauzka gordiak.

10.—Oriotarrak betiarraunlari onak,onek aurrera ereemangoitu lanak,atzera utzirikankontrario danak,osasuna ematenbadiote Jaunak.

11.—Españiko txapeldunaurten da Orlo,euskaldunak txit goraau dala merio,emen kontubak ez dubatere balio,kastillarrak ez diraortarako jaio.

1 2.— Gaurko jai aundi oridute merezia,orFa jaso dutenakgure Euskalerria;deadar egitekoorain da garaia:Gora ain jatorra danOrioko erria!

BERTSO BERRIAK, ORIOKO ARRAUNLARIAIJARRIAK 1953

1. — Milla bederatzireunberrogei ta amairu,aurten mundu zar onekberriak baditu;aurtengo estropadanola zan aditu,gauza au Ikasi gabeez beintzat gelditu.

2. — Munduban gauza ederasko izanikan,ez dogo Donostiyabezelakoriak;ondartza edo playajendez beterikan,zerbaitegatik datozestranjeritikan

3.—Fllaren seian zutenlendabizukua,Oriyo aurrena baietzdiruba naikua,askosk esaten zutenBetiko Jainkua,ogei ta lau segundozez al da naikua?

4.—Oriyo, Donostiyaeta Ondarrabi,San Juan, Zarautz, Zumaiaeta Errenteri,egualdiya ederra,itxasua guri,itxasertzian ba zanjendia ugari.

5.—Lenbizi irten zeranSan Juan da Ondarrabi,berekin zituztelaZarautz ta Errenteri;indarrak berdin dira,bu dijuaz larri,etorri diranianSan Juan garailari.

6.— Bigarrenean zutenoriyotarrakin,Zumayako mutillakdonostiarrakin;etziyoten nolanaiarraunian ekin,Oriyo lendabizibentaja aundiyakin.

7.—Urrengo igandianegualdi ederra,Oriyo lendabizi,onentzat bandera;onek ekarri diyeaskori galera,eskarmentuba sortzenerrezak ez gera.

8.—San Juan da Ondarrabiziraden urrena,estropada ederraoik egin dutena;gauza bat da ni orainarritzen nauena:Zer da Donostiyarigertatu zaiona?

9.— Etzuen askok usteErrenteritikanalako kuadrillorikirtengo zanikan;Donostiya fa Zarauzatzera utzirikan,allegatu diradepozez beterikan.

10.—lru urte oietanOriyo nagusi,badaukate bestiakontan zer ikasi;urrengo urterakopreparatzen asi,bestela juango zaiebandera igesi.

11.—Estropada ederrak 12.—Gaurko jai aundi oriasko izanikan, ospatu nairikan,ez edet goguan aurten orra amabi bertsobezelakorikan; antolaturikan;itxasua zegoen eskerrik asko danaigeldi geldirikan, barren barrendikan,zerua urdin-urdin aurten egin dezutenetzan aizerikan. azañagatikan.

ONDARRABI TA PEDREÑA(1965) (Manuel Matxin)

1. —Bertso barri batzuekestropadakoak (bis)Santoñan da Donostinjokatutakoak.Nun dira kuadrilla nioien neurrikoak?Txapeldun atereakEuskalerrikoak...edo obeto esan:Ondarrabikoak.

2.— Desapio modurabiak ziran irten (bis)txapeldun atereazan Pedreña aurten.A zer bi estropadajokatu dituzten!Ez dira ederregoaksarritan ikusten;jo zizkaten txaloakmerezi zituzten.

3.— Lendabizi Santoñanziran jokatzeko (bis),urrengo eguneanKontxan etortzeko.Ordua iritxi zanindarrak neurtzekobietatikan iñoretzegon galtzeko;etzuten asko faltamutillak lertzeko.

4.—Ontziak berdintsuakgutxi gora bera (bis)beste bat nai zuanakbazeukan aukera.Gauzak esango ditutpasa diran era,zer pelea jo zutenkontuak atera;sarri iritxi ziranbiak bat batera.

5.—Ori ez da bentajaalkarri kentzia (bis)segundo batena zanan diferentzia.Biak azaldu zutenzeukaten guazia (guzia)ta iritxi zaneanLujanbion ontzia,Ondarrabin entzun zanbere irrintzia.

6.—Urrengo eguneanDonostira etorri (bis)arpegi emateraberriro alkarri;Kontxan ikusi zonaikusten da sarri,errioan iotitaitxasoan larri,au ez ditekelakonai dan eran jarri.

7. —Juraduak egin duirteteko seña (bis)berebiziko txanpanasi da Pedreña;Bedia zarrak zerbaitgaur nai luke baña,erriorako daukakuadrilla bikaña...Itxasoan ez diraOndarrabi año.

8.— Naiz Pedreña gelditupixka bat atzera (bis)sartu zera euskaldundonen biotzea.Jokoan beti datornorbaitxo galtzera,ta galtzen dakizunagaur azaldu zera;orregatikan natorzu zoriontzera.

9.—Garai batean zíranKiriko ta Karril (bis)orain Lujanbío oienbidetatik dabil.Gure estropada zarraknola demontre il?Ondarrabin or daudeapal eta umil,berari laguntzekonai beste mutil.

10.—Asarre ta burrukakdira gauza txarrak (bis)oíek daude emendikuxatu bearrak.Lur ontan maite dirabeti kanpotarrak,ori ondo badakigaur Bedia zarrak;gora Pedreña etaOndarrabitarrak.

ONDARRABI TA PASAI SAN JUAN(Manuel Matxin)1966

1 —Ogei ta zortzi mutilzein baño zein obe (bis)arraunerako ondoprestatuak daude.Bi patroi sonatuakontziaren jabe,txapelan billa datoz kupitikan gabe:Lujanbio Ondarrabi 'nPasaia'n Etxabe.

2.—Estropada Pasai 'tikDonsotiraño zan (bis)Don Ramon Peyroncely 'keratu zun gisan.Ikusi eztunarinai diot nik esan:pesto ederragorikeztiteke izan,ni beintzat txoratutabegira egon nitzan.

3.—Agorrak ogei ta bosteguzki berua (bis)iparretik aizea,garbia zerua.Ftxasoak dirudidala erriva,beti ezta izatenolako girua...zerutik entzun dutegure erregua.

4.—Mutillak ezin egonarraunak artuta (bis),lanean ausi diraurean sartutaOntziaren atzetikzientoka txalupa,batetikan irrintzi,bestetikan aupa,indarrak probatzekoordua io du-ta.

5.—Pasai 'tik irten diraarraunketa bizin (bis),ikusi eztuanaksinistatu ezin.Burua makurtuta danak beren ontzin,jo ta jo or ditoazgogor bide guzin. .Ogei ta bost minutunor ziran Donosti 'n.

6.—Ondarrabi sartu dagaur ere aurrena (bis)aurten dudarik gabebera da onena.Baña gauza bat da nikesan nai nukena,askori ikasteakomeni zaiena:galtzen jakitea dagauzik ederrena!

7. —Emengo estropadakbeste batzun ordez (bis)beti egiten diragarbi eta legez.Naiz lurrera erorigure milla amets,aurretikan egiñakegunez eta gabez,San Juan'ek galtzen dakita beste batzuk ez.

8.—Emengo arraunlariknun eztira maite (bis)irabazten da galtzenerakutsik boite?Ikasi nai duanikba dago norbaite,Gipuzkoa alderainguratu leike;erakutsiko zaioando eta merke

9.— Pesta ederrik emeniñoiz egin ba da (bis)nere uste apalezatzoko estropada.Millaka bildu giñanPasai 'ko barrara,millaka gazteluraeta Santa Klara,ikusi genduanaberdingabea da.

10.—Nere lagun on batekesan ziran neri (bis)"Estropada eder auurtero egin bedi".Begira egon giñaneun milla begi,Peironcely 'n ametsabiurtu da egi;asitako bidetikluzaroan segi!

I. - TREIÑERU ESTROPADAKGAIAK

EskintzaGure asmoaLenengo bandera. 1865Atzerago begira1.887 - ko Irallla ' ren 12 - ko estropada.

• 1.888 - n Bilbo - ko Abran Jokatutakoak.1.888.— Oasal eta Ondarroako erramularien arteko estropada.1.889.— Bilboko Ibaian Jokatutako estropadak.1.890.— Urteko estropada.

Ondarroa ' ko Kofradian.Ondarroa ' ko mariñelak.Geldi-geldi txikotak Jotzen.lturriza ' ren kronika.

1 890 urtean Ondarroa eta Donostia - k Jokatutako estropadarako baldintzak.Jakingarri geiago.Odol beruakKarril 'en ondorena eta ondarrutarren gitazasunezko biozkada.

1 897.— Nervion " go estropada.1 898.— Donostia - ko estropadak.1 902.— Nervian " go estropadak.1925 - ko estropadak.1926.— Donostia - ko estropadak.1926.— Portugalete " ko estropadak.Estropada irabazleak.Eta gero?

II. - AINBAT ESTROPADETAKO BERTSO ZARETA BARRIAK

1 854. -Ondarrutar oriek..... (R.M. Azkueik batuak)¿...?. - Castroko Abantariari. (Eusebio M. Azkue).i,...?. -Castroko Arrantzariari. Eusebio M. Azkue.

1 865. -"Xenpelar" ' ek jarriak.1887. - "Bilbo - ko estropadetakuak.1888.-Ondarroa ta Pasai arteko estropada. (Jokatu aurretik) T. Urrosolo.1888.-Ondarroa ta Pasai arteko estropada: (Jokatu ondoren) T. Urrosolo.1890.-Ambrosio ta Karril en estropada. Ambrosio Sagastume.1890.-Ambrosio ta Karril en estropada. Franzisko Etxaburu.1898.-Ondarrutar arrantzale batek jarriyak.1902. - Biba Manuel Beitia eta beraren kuadrilla.1902. - Bilboko estropadak. - Jose M. F maz.1902.-Bilboko estropadetakuak.- Tiburcio Urrosolo.1902. -Ondarrutarren kontra.- Juan Bta. Urkia "Gaztelu".1916. -Asmo onak, gertaera txarrak.-1916 -Txirrita - k jarriyak.1919.-Antonio Eleizalde'k jarriak.1921 . Juan Jose Sarasola - k jarriak.1922. -Pablo Zabaleta ' k jarriak.1923.-Gora Oriyotarrak.1923. - Getariarren alde.1923. - Oriotarren alde.1925 -"Gazteluk" jarriak.1925.-Portugaleteko estropadak.- Burgoa - k jarriak.1926 -Kalandiko Erregiñe Dienesi.- Jose Brontxe-k.1926 -Jose Brontxe 'k jarrich.1926.-Ondarrutar batek.1926.-MilFa bederatzireun...1926 -Beti ezagun... J. Burgoa ' k.1926.-Milla bederatzireun ta... J. Burgoa'k.1926 -Domingo Gorrak jarriak.1926.-Biba Ondarroatarrak.1926. - Berriatua - ko Ezkerrak jarriak.1926. -Naste borraste.1926.-Arraunkalai estropada. "Mendaro Txirristaka" 'k.1 927. - "Txirrita ' k jarriyak".1927. -Bertso berriyen errespuesta...1928. - Gaztelu ' k egiñak.1928. - Estropadak izandu dira...."Mendaro Txirristaka" 'k.1929.-Abarrategi - k jarriak.1930. - "Gaztelu"k jarriak.

1931.— Donostiyako estropadari. Juan Zabaleta.1931 . — "Txirrita"k jarriak.1932.—Donostiyako estropadari. Juan Zabaleta.1932. — "Txirrita"k jarriak.1933.—P. Saikola"k egiñak.1933.—Onra andiyak merezi ditu...1933. — Oriotarrei erantzuera.1933.— Lendabizikuak neriak ziran...1933. — Pasadizuak bear bezala...1933. —Zortzi treñeru...1933.— Marzial Urtzegiak jarriak.1934.—Asentzio Txanka'k jarriak.1935.—Oriyotarren burlaz.1935.—J. J Sarasola ' k egiñak.1935.—Asentzio Txanka"k egiñak.1935.— Mendaro Txirristaka "k egiñak.1940.—Asentzio Txankaik egiñak.1941.—Pello Saikola"k egiñak.1941.—Aurtengo estropadak. "Mendaro Txirristaka" 'k.1942.—Asentzio Txanka'k egiñak.1944.—Basarri ' k egiñak1946.—Biba Orio! "Mendaro Txirristaka" "k.1948. —Ondarrabiarrai jarriyak. — Jose Manuel Ugalde.1951.—Asentzio Txanka"k.1951.—Orioko Arraunlariai.— J. M Ugalde'k.1953. — Orioko arraunlariei.1965.—Ondarrabi ta Pedreña.— Manuel Matxain.1966.—Ondarrabi ta Pasai San Juan. Manuel Matxain.

Ondarroabeti izan daarrantzalea;arrantzaleak,bere kirola,estropadea.Len Kofradiakzainduten ebanorren legea;orain Arraun Elkarteakbarriztuko daubere ospea.