1

การจดการความปลอดภย สาหรบหองปฏบตการ 

พมพครง 1  

 

 

 

 

 

ผชวยศาสตราจารยพระพงษ เนยมเสวก

  2

การบรหารจดการหองปฏบตการ หองปฏบตการมความสาคญอยางสงตอการจดการเรยนการสอนวทยาศาสตร การทาปฏบตการทให ประโยชนสงสดตอนกศกษาจะตองมการบรหารจดการทด มการวางแผนการดาเนนงานและคานงถงปจจยดานตาง ๆ ดงตอไปน 1. ดานบคลากร ผบรหารหนวยงาน อาจารย และเจาหนาท ผทเกยวของกบการจดการเรยนการสอนวทยาศาสตรทกระดบชน ควรรบผดชอบงานบรหารจดการ ดแลควบคม และสรางบรรยากาศการเรยนการสอน ใหผลการเรยนรเปนไปตามหลกสตรทงสาระการเรยนรและมาตรฐานการเรยนร การใชหองปฏบตการรวมกนหลายกลมจะตองมการจดตารางการใชหอง และมผรบผดชอบอยางชดเจน และอาจกาหนดบทบาทหนาทใหมหวหนาผดแลและผใชหองปฏบตการไวอยางชดเจนในภาระงานตอไปน 1) การเบกจายวสดอปกรณ 2) การจดทาระเบยนวสดอปกรณ ครภณฑ และสารเคม 3) การจดซอ การควบคม และการใชวสดสนเปลอง สารเคม 4) การซอมแซม แกไข และจดจาหนายตามความเหมาะสม 5) การดแล บารงรกษาหองปฏบตการ ตรวจสอบวสดอปกรณ ครภณฑ และรายงานการชารด เสยหายตอหวหนาหรอผรบผดชอบ 2. ดานงบประมาณ การกาหนดงบประมาณคาใชจายประจาปทเกยวของกบการทาปฏบตการวทยาศาสตร ขนอยกบ การวเคราะหคาใชจายทจาเปนตองใชเพอการทาปฏบตการของหนวยงาน โครงการทขอใชงบประมาณ อาจเกยวของกบการพฒนาอาคาร สถานทครภณฑ วสดอปกรณ สารเคม และการซอมบารง จงจาเปน ตองระบแหลงทมาของงบประมาณใหเหมาะสม และเปนไปตามระเบยบการใชเงน ทอาจเปนงบประมาณแผนดน เงนบารงการศกษา หรอเงนอนๆ ทไดจากการบรการตรวจวเคราะห ดงนนผทเกยวของกบการทาปฏบตการ วทยาศาสตรทกคนจงควรมสวนรวมนาเสนอโครงการดวย โดยมขนตอนการดาเนนการเกยวกบการขอใชงบประมาณ ในสวนของครภณฑ วสด อปกรณ และสารเคมดงน 1) จดทาขอมลสารสนเทศทเปนปจจบน เกยวกบครภณฑ วสดอปกรณ และสารเคม 2) สารวจความตองการจาเปนในการจดซอและจดซอม

3) สารวจราคาในปจจบนของสงทตองจดซอและจดซอม

4) ประมาณการขอซอวสดอปกรณและสารเคม การซอมบารงครภณฑ และวสดถาวรของ

หองปฏบตการ

  3

5) จดทางบประมาณของโครงการ และแผนพฒนาการศกษาวทยาศาสตร ทงการเรยนการสอน ตามปกต และโครงการพเศษ รายการทตองตรวจสอบปรมาณและคณภาพ รวมทงคาใชจาย เพอใชเปนแนวทางในการทางบประมาณประจาป มดงน 1. อปกรณ เครองใช วสดถาวร 2. วสดสนเปลองและสารเคม 3. ครภณฑ วสดสานกงานและเครองมอซอมบารง 4. วสดทซอเกบไวไมได และของสดตาง ๆ 5. คาแกส เชอเพลง นา และไฟฟา 6. คาหนงสอและเอกสารในการศกษาคนควา 3. การจดซอวสดอปกรณ วสดอปกรณทใชในการทาปฏบตการวทยาศาสตร ประกอบดวย วสดถาวร วสดสานกงาน วสด สนเปลอง สารเคม ของสดเพอการทดลอง มวธการจดซอจดการทแตกตางกน การดาเนนการจดซอหรอจดหาจงเปนเรองทมความสาคญมาก โดยตองคานงถงขอแนะนาตาง ๆ ดงตอไปน 1) การจดซอวสดอปกรณทวไป จะตองดาเนนการตามระเบยบของทางราชการและตามนโยบายของสถานศกษา ผจดซอตองศกษา ทาความเขาใจและปฏบตตามระเบยบการจดซอ โดยคานงถงความประหยดและประโยชนทจะไดรบการจดซอควรดาเนนการลวงหนาเพอใหทนตอการใชงาน และควรจดซอแตละรายการเพยงครงเดยวใหพอใชตลอดป ยกเวนวสดหรอสารเคมบางชนดทเสอมสภาพไดงายจงควรซอตามความจาเปนเมอตองการใชงาน 2) การจดซอวสดสนเปลองซงไมสามารถจดซอไวลวงหนาได เชน นาแขง นาแขงแหง ผลไม ผกหรอสงมชวตอนทใชในการทดลอง ควรขออนมตการเบกคาใชจายดาเนนการจดซอสงเหลานไวลวงหนาตามทกาหนดไวในแผนปฏบตงานประจาป 4. การจดทาระเบยนและการจดเกบวสดอปกรณและสารเคม การทาระเบยนและการจดเกบวสดอปกรณ และสารเคมจดเปนหวใจสาคญ ของการบรหารจดการหองปฏบตการ การวางแผนการจดเกบ และจดทาระเบยนอยางเปนระบบจะชวยใหสามารถประหยดคาใชจายในการจดซอและประหยดเวลาในการคนหา รวมทงยงสามารถควบคมและปองกนอนตรายทอาจเกดขนไดอกดวย

  4

ขอแนะนาการจดเกบวสดอปกรณและสารเคม 1. การจดเกบวสดอปกรณ การจดเกบวสดอปกรณทงประเภทเครองมอ เครองใช เครองแกว และอปกรณทประกอบมาจากวตถอนๆ จะตองคานงถงความปลอดภยและการใชประโยชน วสดอปกรณพวกทใชงานอยเสมอหรอทใชนานครงกควรจดแยกกนไว สาหรบวสดทมคมอการใชและดแลรกษา จะตองเกบคมอเหลานใหเปนระบบ และเปนหมวดหมในตจดเกบโดยเฉพาะเพอสะดวกในการคนหา และควรทาสาเนาคมออปกรณทกชนวางไวกบอปกรณนนดวย การเกบอปกรณเกยวกบการทดลองทางวทยาศาสตรควรแยกประเภทตามสาขาวชาหรอหมวดหม เพอความสะดวกในการใชและดแลรกษาอปกรณในแตละสาขาวชาทใชกนอยท วไปควรจดแยกประเภทดงน อปกรณทางฟสกส ประกอบดวย เครองวดทางไฟฟา อปกรณเกยวกบการทดลองทางกลศาสตร ความรอน แสง เสยง แมเหลกไฟฟา และอปกรณเกยวกบอเลกทรอนกส อปกรณทางเคม ประกอบดวย เครองชงประเภทตาง ๆ pH มเตอรอางนารอน ตอบไฟฟา สเปกโทร โฟโตมเตอร เครองปนแยก อปกรณเหลานควรเกบไวในบรเวณมดชดทปองกนฝ นละอองได โดยจดใหเปน หมวดหมและอยหางจากสารเคมดวย อปกรณทางชววทยา ประกอบดวย กลองจลทรรศนประเภทตาง ๆ เชน กลองจลทรรศนแบบธรรมดากลองจลทรรศนแบบสเตอรโอ และกลองจลทรรศนอเลกตรอน กลองจลทรรศนเหลานควรเกบไวในทอากาศถายเทไดด ไมมแสงแดด ฝ นละออง และความชน ถาตองนามาใชงานอยเสมอควรเกบในตทสงจากพนหองประมาณ 1 เมตร เพอสะดวกในการหยบใช และภายในตตองมซลกาเจลสาหรบดดความชนไวดวย ถาตองเกบกลองจลทรรศนไวเปนเวลานานควรเกบไวในตทสรางดวยวสดทนไฟภายในมหลอดไฟฟาเพอรกษาอณหภมใหอยในชวง 40 – 50°C หรออณหภมทเหมาะสมการรกษาคณภาพของอปกรณ เครองมอเครองใช ตเกบอปกรณควรทาเปนชองหรอตดตะแกรงเพอใหอากาศภายในและภายนอกหมนเวยนกนได 2. การจดเกบสารเคม การจดเกบสารเคมทดจะชวยปองกนไมใหมอนตรายเกดขน ตามปกตไมควรเกบสารเคมในหองปฏบตการหรอหองเตรยมปฏบตการ และไมควรเกบสารเคมไวในปรมาณมากเกนความจาเปน การจดเกบไมไดหมายถงเพยงแตวางสารเคมไวในบรเวณทปลอดภยเทานน แตจาเปนตองมระบบการจดเกบตามประเภทและสมบตของสาร และตองตรวจความปลอดภยอยางสมาเสมอ พรอมทงตรวจสภาพของภาชนะทใชบรรจซงอาจผกรอนจนเกดการรวไหล หรอเกบไวในบรเวณทไมเหมาะสมกอาจเกดการเสอมสภาพได ขอแนะนาในการจดเกบสารเคมมดงน การปดฉลาก ภาชนะทบรรจสารเคมทกชนดจะตองปดฉลากชอของสารและขอแนะนาเกยวกบความปลอดภยในการใชสารชนดนน ๆ ไวดวย และตองระวงไมใหฉลากบนภาชนะหลดหาย ในกรณทตองการถายเทสารเคมใสภาชนะใหมกตองทาฉลากเหลานตดไวดวยเชนกน  

  5

การแยกเกบสารเคมตามประเภทของสารชนดตาง ๆ โดยทวไปการจดเกบสารเคมใชระบบการจดตามกลมของตวอกษร และตามประเภทความเปนอนตรายของสาร เชน สารไวไฟ กรด สารมพษและกดกรอน ควรแยกจดเกบไวเฉพาะท การจดเกบแยกไวบนชน ชนสาหรบเกบขวดสารเคมควรปรบระดบได ทาดวยวสดททนตอการกดกรอนของสารเคม และตองมความแขงแรงเพยงพอทจะรบนาหนกของสารเคมทเกบ ภาชนะขนาดใหญควรจดไวชนลาง สารเคมททาปฏกรยากบน าไดควรใสถงพลาสตกพอลเอทลนหมไวอกชนหนง และตองทาความสะอาดภายนอกของขวดบรรจสารเคมอยเสมอ ควรเกบสารเคมทเปนของเหลวหรอสารละลายแยกออกจากสารเคมทเปนของแขง และไมควรเกบสารเคมทเปนของเหลวหรอสารละลายไวสงกวาระดบสายตา การเกบในตเยน ตเยนจดเปนอปกรณทจาเปนสาหรบหองปฏบตการเพอใชเกบสารเคมบางประเภททตองการอณหภมตาเพอรกษาคณภาพและยดอายการเสอมสภาพของสารเคม เพอลดอตราการเกดปฏกรยาเคมหรอการระเหยของสาร การเลอกใชตเยนขนอยกบวตถประสงคของการเกบสารเคม สารทไมไวไฟสามารถเกบไวในตเยนธรรมดาทวไปได แตสารไวไฟจะตองเกบไวในตเยนทออกแบบเฉพาะ ซงไมมสวตชควบคมอณหภมหรอหลอดไฟฟาอยภายใน เพราะอาจทาใหเกดประกายไฟททาใหสารเหลานนเกดการระเบดไดจากไอของสารไวไฟทสะสมอยในตเยน การเกบสารเคมแยกไวโดยเฉพาะ สารเคมบางประเภททมอนตรายเฉพาะตว ตองจดเกบแยกไวโดยเฉพาะ เชน สารระเหยงาย สารมพษ สารกดกรอน สารไวไฟ สารทเกดปฏกรยากบสารอนบางชนดอยางรนแรง ซงจะตองมเครองหมายเตอนอนตรายของสารอนตรายประเภทตาง ๆ ตดไวดวย และสถานทจดเกบตองมความเหมาะสม มการระบายอากาศทด มทางเขาออกสะดวก มทางหนไฟและมระบบเตอนภย รวมทงม อปกรณดบเพลงโดยทวไปไมควรใชหองเกบสารเคมเพอการเตรยมสาร เนองจากอาจเกดปญหาการปนเปอนได และตองรกษาความสะอาดหองนอยางสมาเสมอ การจดเกบสารประเภทอนตรายซงจะมเครองหมายเตอนความ เปนอนตราย และใชสเปนสญลกษณใหเหนไดอยางชดเจนดวย

  6

ขอแนะนาเกยวกบการใชหองปฏบตการวทยาศาสตร การเรยนวชาวทยาศาสตร จะประกอบดวยสวนของเนอหาสาระเชงทฤษฎ และการทาปฏบตการควบคกน เพอใหเกดความเขาใจในเนอหาสาระและกระบวนการตาง ๆ ไปพรอมกน การทาปฏบตการจะชวยสนบสนนการเรยนร และชวยฝกนสยการทางานดวยความรอบคอบ รจกคด รจกตดสนปญหาดวยตนเอง รจกคณคาของสงทตองการจะเรยนร และรจกทางานดวยความปลอดภย การทาปฏบตการจงกอใหเกดประโยชนตอผเรยนอยางสง เปนการเปดโอกาสใหทกคนไดฝกฝนตนเองและแสดงความสามารถพเศษในขณะทาปฏบตการอาจมสภาวะทเสยงตออนตรายเกดขนได จงควรตระหนกถงการรกษาความปลอดภยของทงบคลากร และทรพยสนในหองปฏบตการ มอปกรณดานความปลอดภยอยางเพยงพอแกการ ใชงาน และมขอแนะนาแกผทาปฏบตการใหปฏบตงานดวยความระมดระวงเปนพเศษ มความพรอมทจะปองกนตนเองจากอบตเหตทอาจเกดขน ในการทาปฏบตการอบตเหตสวนใหญจะเกดจากความประมาทหรอความมกงายของผทาปฏบตการเอง จงเปนสงทสามารถปองกนไดขอเสนอแนะและขอควรปฏบตในการใชหองปฏบตการวทยาศาสตร เปนดงน 1. ขอปฏบตเกยวกบการใชหองปฏบตการ การกาหนดขอควรปฏบตในการใชหองปฏบตการ จดเปนแนวทางการบรหารจดการอยางหนงทผทาปฏบตการทกคนตองปฏบตตาม เพอไมใหเกดความผดพลาดทอาจกอใหเกดอนตรายหรอมอบตเหตทไมคาดคดขนได ขอปฏบตสาหรบผใชหองปฏบตการ เปนดงน (1) ระมดระวงในการทาปฏบตการ และทาปฏบตการอยางตงใจ ไมเลนหยอกลอกน (2) เรยนรตาแหนงทเกบและศกษาการใชงานของอปกรณทเกยวกบความปลอดภย เชน ตยา ทลางตาหรอกอกนา เครองดบเพลง ทกดสญญาณไฟไหม (ถาม) และทางออกฉกเฉน (3) อานคมอปฏบตการใหเขาใจกอนลงมอปฏบต แตถาไมเขาใจขนตอนใดหรอยงไมเขาใจการใชงานของอปกรณทดลองใด ๆ กจะตองปรกษาครจนเขาใจกอนลงมอทาปฏบตการ (4) ปฏบตตามคมออยางเครงครด ในกรณทตองการทาปฏบตการนอกเหนอจากทกาหนด จะตองไดรบอนญาตจากครกอนทกครง (5) ไมควรทาปฏบตการอยในหองปฏบตการเพยงคนเดยว เพราะถามอบตเหตเกดขนกจะไมมผให ความชวยเหลอ (6) ไมรบประทานอาหารหรอดมเครองดมในหองปฏบตการ และไมใชเครองแกวหรออปกรณทา ปฏบตการเปนภาชนะใสอาหารและเครองดม (7) ดแลความสะอาดและความเปนระเบยบบนโตะทาปฏบตการตลอดเวลาใหมเฉพาะคมอปฏบตการและอปกรณจดบนทกเทานนอยบนโตะทาปฏบตการ สวนกระเปาหนงสอและเครองใชอน ๆ ตองเกบไวในบรเวณทจดไวให (8) อานคมอการใชอปกรณทดลองทกชนดกอนใชงาน ถาเปนอปกรณไฟฟาจะตองใหมอแหงสนท กอนใช การถอดหรอเสยบเตาเสยบตองจบทเตาเสยบเทานนอยาจบทสายไฟ

  7

(9) การทดลองทใชความรอนจากตะเกยงและแกส ตองทาดวยความระมดระวงเปนพเศษ ไมรน ของเหลวทตดไฟงายใกลเปลวไฟ ไมมองลงในภาชนะขณะทตงไฟ ขณะเผาสารในหลอดทดลองตอง หนปากหลอดไปในบรเวณทไมมผอนอย และดบตะเกยงหรอปดแกสทนทเมอเลกใชงาน (10) สารเคมทกชนดในหองปฏบตการเปนอนตราย ไมสมผส ชม หรอสดดมสารเคมใด ๆ นอกจากจะไดรบคาแนะนาทถกตองแลว และไมนาสารเคมใด ๆออกจากหองปฏบตการ (11) ตรวจสอบสลากทปดขวดสารเคมทกครงกอนนามาใช รนหรอตกสารออกมาในปรมาณทพอใชเทานน ไมเทสารเคมทเหลอกลบขวดเดม และไมเทนาลงในกรด (12) การทาปฏบตการชววทยา จะตองทาตามเทคนคปลอดเชอตลอดเวลาดวยการลางมอดวยสบกอนและหลงทาปฏบตการ ทาความสะอาดโตะทาปฏบตการใหปลอดเชอกอนและหลงปฏบตการ และใชเทคนคเฉพาะในการหยบจบจลนทรย ถามปญหาดานสขภาพเกยวกบระบบภมคมกน ตองแจงใหคร ทราบกอนทาปฏบตการ (13) เมอเกดอบตเหตหรอมความผดปกตใด ๆ เกดขนใหรายงานครทนทและดาเนนการปฐมพยาบาลอยางถกวธดวย (14) เมอทาการทดลองเสรจแลว ตองทาความสะอาดเครองมอและเกบเขาทเดมทกครง ทาความสะอาดโตะทาปฏบตการและสอดเกาอเขาใตโตะ ลางมอดวยสบ และนากอนออกจากหองปฏบตการ 2. การทาความสะอาดบรเวณทปนเปอนสารเคม อบตเหตจากสารเคมหกในหองปฏบตการเปนสงทเกดขนไดตลอดเวลา ถาทาปฏบตการโดยขาดความระมดระวง แตเมอเกดขนแลวจะตองรบกาจดสารเคมทปนเปอนและทาความสะอาดอยางถกวธเพอปองกนอนตรายจากสารเหลานน สารเคมแตละชนดมสมบตและความเปนอนตรายแตกตางกน จงตองมความรความเขาใจเกยวกบการทาความสะอาดบรเวณทปนเปอนสารเคมเหลานน ซงมขอแนะนาดงตอไปน (1) สารทเปนของแขง ควรใชแปรงกวาดสารมารวมกน ตกสารใสในกระดาษแขงแลวนาไปทาลาย (2) สารละลายกรด ควรใชนาลางบรเวณทมสารละลายกรดหกเพอทาใหกรดเจอจางลง และใช สารละลายโซเดยมไฮโดรเจนคารบอเนตเจอจางลางเพอทาลายสภาพกรด แลวลางดวยนาอกครง

(3) สารละลายเบส ควรใชน าลางบรเวณทมสารละลายเบสหกและซบน าใหแหง เนองจากสารละลายเบสทหกบนพนจะทาใหพนบรเวณนนลน ตองทาความสะอาดลกษณะดงกลาวหลาย ๆ ครง และถายงไมหายลนอาจตองใชทรายโรยแลวเกบกวาดทรายออกไป (4) สารทเปนนามน ควรใชผงซกฟอกลางสารทเปนนามนและไขมนจนหมดคราบนามนและพนไมลนหรอทาความสะอาดโดยใชทรายโรยเพอซบนามนใหหมดไป (5) สารทระเหยงาย ควรใชผาเชดบรเวณทสารหยดหลายครงจนแหง และในขณะเชดถจะตองมการ ปองกนไมใหสมผสผวหนงหรอสดไอของสารเขารางกาย

  8

(6) สารปรอท กวาดสารปรอทกองรวมกนแลวใชเครองดดเกบรวบรวมไวในกรณทพนทสารปรอทหกมรอยแตกหรอรอยราวจะมสารปรอทแทรกเขาไปอยขางในตองปดรอยแตกหรอรอยราวนนดวยการทาขผงทบรอยดงกลาว เพอกนการระเหยของปรอท หรออาจใชผงกามะถนโรยบนปรอทเพอใหเกดเปนสารประกอบซลไฟด แลวเกบกวาดอกครงหนง 3. การบารงรกษาและการซอมแซม การบารงรกษาหองปฏบตการวทยาศาสตรอยางสมาเสมอ จะชวยปองกนอนตรายและอบตเหตทอาจเกดขนเนองจากการทาปฏบตการในหองปฏบตการแลวยงชวยยดอายการใชงานของวสดอปกรณตาง ๆ อกดวยเมอตรวจสอบพบสงใดชารดเสยหายจะตองรบดาเนนการซอมแซมทนท ในหองปฏบตการวทยาศาสตร จงควรมเครองมอพนฐานและอะไหลทจาเปนตองใชในการตรวจสอบและซอมแซมขนตนไวดวย เชน หวแรงบดกรไขควง ตลบเมตร ฉาก คมตดสายไฟ สวตซ มลตมเตอรฟวสไฟฟา ปลกไฟฟา สวนตางๆ ในหองปฏบตการวทยาศาสตรทจาเปนตองบารงรกษาอยางสมาเสมอประกอบดวย (1) ระบบแสงสวาง การระบายอากาศ และระบบไฟฟา โดยทวไปชองลมในหองปฏบตการวทยาศาสตรนยมทาดวยกระจก ถาทศทางของตวอาคารไมเหมาะสมกจะมแสงผานเขามามาก โดยเฉพาะในชวงตอนบายททาใหอากาศในหองรอนจด จงจาเปนตองใชมานกนทางเดนของแสงดวย สวนประตหนาตางทเปดไดไมสะดวกกอาจมผลตอการระบายอากาศและแสงสวางในหองได เมอพบขอบกพรองเชนนกจะตองซอมแซมแกไขทนท บางครงอาจพบวาอปกรณไฟฟาในหองปฏบตการบางชนดไมสามารถใชงานได หรอพดลมดดอากาศไมทางาน จะตองตรวจสอบวามสาเหตมาจากอะไรแลวดาเนนการเปลยนแปลงหรอซอมแซมทนท ควรทาความสะอาดฝ นหรอหยากไยทตดอยบนหลอดไฟฟา ซงเปนสาเหตใหแสงสวางทไดจากหลอดไฟฟาลดลง (2) ระบบนา กอกนา อางนา และทอนาทง ทอนาประปาและทอนาทงในหองปฏบตการททาดวยเหลกอาจผกรอนเปนสนมจากสารเคมหกรดหรอถกไอของสารเคมได จงตองมการตรวจสอบเปนประจาถาพบวามรอยรวตองรบซอมแซมหรอเปลยนทนท สาหรบทอนาประปาททาดวยพลาสตก อาจหลอมละลายดวยตวทาละลายอนทรยบางชนด เชน คารบอนไดซลไฟดจงตองควบคมดแลและปองกนไมใหตวทาละลายเหลานหกรดได สาหรบทอนาทงกมปญหาทานองเดยวกน จงตองทาใหเจอจางกอนทงสารทกชนดลงในทอน าทง โดยไมควรเทสารละลายเขมขนลงในทอน าทงอางน าและกอกน าในหองปฏบตการจะเกดการรวไหลไดเสมอ จงควรซอมแซมใหใชงานไดดตลอดเวลา ปญหาทพบเสมอคอกอกนาปดไมสนทเนองจากแผนยางในกอกนาเสอมสภาพ เพราะใชงานมานานหรอเกดจากการปดกอกนาแนนเกนไปจนทาใหโลหะอดแผนยางเปนรอยและนารวซมได จงไมควรปดกอกนาแนนเกนไปบรเวณใตอางนาจะมทอน าทงตออย ซงอาจเกดการรวจากแผนยางเสอมทานองเดยวกบกอกน า ปญหาทพบอยเสมออกประการหนงคอทอตน ซงมสาเหตจากตะไคร หรอเศษของแขงอดตนในทอใตอางน า ซงแกไขไดโดยถอดออกมาลางทาความสะอาด และควรเปดน าลางสงสกปรกและสารตกคางอยางนอยสปดาหละครง

  9

(3) ครภณฑในหองปฏบตการวทยาศาสตร ครภณฑในหองปฏบตการวทยาศาสตร ประกอบดวย โตะสาธต เกาอและโตะทาปฏบตการ ตและชนเกบวสดอปกรณและสารเคม ปายนเทศและตควน สงเหลานตองไดรบการตรวจสอบดแลอยเสมอ ควรซอมแซมทนทเมอพบสงใดชารดเสยหาย ควรขดและเคลอบพนผวโตะทาปฏบตการททาดวยไมใหมทกป ถาเปนพนโตะทาปฏบตการเคมควรทาดวยอพอกซซงเปนสารทนนาและกรด เกาอหรอโตะทขาทาดวยเหลกและยดกบไมดวยสกรหรอนอต ควรมการตรวจสอบและขนสกรหรอนอตใหแนนอยเสมอ ควรทาความสะอาดต ชนเกบวสดอปกรณและสารเคม รวมทงชองลมอยางนอยภาคเรยนละ 1 ครง ควรทาความสะอาดพน ประต หนาตางของหองปฏบตการอยเปนประจา และตรวจสอบเครองดบเพลงในหองปฏบตการใหอยในสภาพใชงานไดเสมอ 4. การจดการและการจดเกบวสดอปกรณ วสดอปกรณในหองปฏบตการวทยาศาสตร มความสาคญตอการทาปฏบตการเปนอยางยง วสดอปกรณแตละชนดจะมวธการจดเกบทแตกตางกน สถานศกษาจงควรมการจดการและการจดเกบทถกตองและมประสทธภาพ เพอปองกนอนตรายและความเสยหายทจะเกดขน ขอเสนอแนะวธการจดการและการจดเกบวสดอปกรณ เปนดงน (1) วสดอปกรณทใชในการปฏบตการ วสดอปกรณทใชในการทาปฏบตการเปนปจจยสาคญตอการจดการเรยนการสอนวทยาศาสตร และเปนแหลงความรของผเรยน ผทเกยวของในการเรยนการสอนวทยาศาสตรทกคนตองมสวนรวมรบผดชอบ จดการและดแลรกษาใหอยในสภาพทใชงานไดอยางมประสทธภาพ ดงน 1) กาหนดแผนงบประมาณการจดซอ การจดเกบและจดทาระเบยนวสด อปกรณ ซอมแซม อปกรณเครองมอเครองใชในการทาปฏบตการทชารดเสยหายใหอยในสภาพทใชงานได

2) เลอกวสดอปกรณและเครองมอเครองใชทมคณภาพ คานงถงการใชประโยชนทคมคาและความทนสมยดวย 3) จดทาคมอประกอบการใชวสดอปกรณ เครองมอ เครองใช โดยมรายละเอยดเกยวกบ วธการใช การบารงรกษาและขอควรระวง 4) จดทาปายทอานงายและชดเจน บอกชอของวสดอปกรณ เครองใชและถาเปนไปไดควร แสดงภาพประกอบการอธบายตาง ๆ ไวดวย 5) จดจาแนกอปกรณเครองมอเครองใชทชารด แตกหก และควรดาเนนการซอมแซมทนท 6) จดเกบอปกรณเครองมอเครองใชในทปลอดภยและหยบใชสะดวกชนและตเกบอปกรณ เครองมอเครองใชตองไมสงเกนกวาระดบสายตา และตดปายชแจงทมองเหนไดชดเจน 7) มระเบยนควบคมทตรวจสอบได มระบบการจดเกบทเปนระเบยบและมระบบการใหยมเพอปองกนการสญหาย

  10

(2) เครองวดทางไฟฟา เครองวดทางไฟฟาเปนอปกรณพนฐานทใชในหองปฏบตการทกหนวยงานโดยเฉพาะหองปฏบตการฟสกสจะมเครองวดทางไฟฟามากกวาหองปฏบตการอน อาจารยหรอเจาหนาทประจาของหองปฏบตการตองมความรเกยวกบการใชงานและการซอมบารง ขอแนะนาบางประการในการจดเกบและการใชเครองวดทางไฟฟา เปนดงน 1) จดเกบในตเพอปองกนไมใหมแมลงหรอสตวขนาดเลกเขาไปในเครอง ซงอาจทาใหวงจรไฟฟาขดของและใชงานไมได 2) ทาความสะอาดไมใหมฝ นละอองเกาะสะสมมาก จนทาใหเกดปญหากบวงจรไฟฟา 3) เชดละอองนาจากความชนหรอไอนาในอากาศทเกาะอยกบอปกรณละอองนาเปนสาเหตททาใหเกดสนมและทาใหอปกรณมอายการใชงานสนลงได 4) จดเกบในทมอากาศถายเทไดด หลกเลยงการจดเกบในบรเวณทมอณหภมสงหรอมแสงแดดสองตลอดเวลา เพราะจะทาใหชนสวนอเลกทรอนกสเสอมสภาพเรวกวาปกต หรอทาใหเกดความขดของและทางานผดพลาดได 5) ตองใชอปกรณเครองวดทางไฟฟาอยางระมดระวง ไมใหเกดการกระทบกระแทก ซงจะเปนสาเหตทาใหขวตอหรอรอยเชอมตอในวงจรไฟฟาหลวมหรอหลดออกจากกนได 5. ความปลอดภยในหองปฏบตการ หองปฏบตการวทยาศาสตร เปนสถานทซงจดไวใหนกศกษาไดทาปฏบตการทางวทยาศาสตรหองปฏบตการวทยาศาสตรจาเปนตองมสงอานวยความสะดวกในการทาปฏบตการ และเครองมอวทยาศาสตรตาง ๆ เชน อปกรณไฟฟา เครองแกว สารเคมแกสชนดตาง ๆ รวมทงแกสเชอเพลง อาหารเลยงเชอ เชอจลนทรยและสตวทดลองสงเหลานอาจทาใหเกดอนตรายตอบคลากร หรอเกดอบตเหตททาใหทรพยสนของหองปฏบตการเสยหายได ถาผปฏบตการขาดความระมดระวงหรอขาดความรเกยวกบอนตรายทอาจเกดขนไดจากการทาปฏบตการ สถานศกษาจงควรมการบรหารจดการหองปฏบตการวทยาศาสตรอยางเปนระบบและมขนตอนการดาเนนงานทมแบบแผน เพอใหการทาปฏบตการมประสทธภาพและมความปลอดภยสง แนวปฏบตบางประการทเกยวกบความปลอดภยดานตาง ๆ เปนดงน (1) ความปลอดภยในการใชอปกรณไฟฟา การเกดอนตรายจากกระแสไฟฟาอาจมสาเหตมาจากการตดตงอปกรณไฟฟาไมถกตอง การดแลตรวจสอบไมทวถงและเกดจากการใชอปกรณไฟฟาในการทาปฏบตการ ขอควรระวงดานความปลอดภยในการใชอปกรณไฟฟา เปนดงน 1) การตดตงอปกรณไฟฟาในหองปฏบตการ 1. ควรตดตงอปกรณไฟฟาไวในบรเวณทอยหางจากนาหรอสารไวไฟ 2. ใชฟวสทมขนาดเหมาะสมกบการใชกระแสไฟฟาของอปกรณไฟฟาในหองปฏบตการ ไมควรใชฟวสทมขนาดสงกวากระแสไฟฟาทอปกรณไฟฟาตองการมากเกนไป 3. อปกรณอเลกทรอนกสหรออปกรณไฟฟาบางชนด ทออกแบบใหมเตาเสยบ 3 ขา จะตองใชเตาเสยบนตอกบเตารบทม 3 ชองเทานน เพอชวยปองกนอนตรายจากกระแสไฟฟาลดวงจร

  11

และความเสยหายกบอปกรณไฟฟาชนดนน 2) การดแลตรวจสอบ 1. ตรวจสอบการรวของกระแสไฟฟาอยางสมาเสมอ โดยทดสอบประสทธภาพของอปกรณตดวงจรไฟฟาจากการมกระแสไฟฟาลดวงจร 2. ตรวจสอบสายไฟและเตาเสยบใหอยในสภาพเรยบรอย ถาพบวาฉนวนหมสายไฟฉกขาดหรอเตาเสยบชารดแตกหกจะตองเปลยนทนท 3) การปฏบตขณะใชอปกรณไฟฟา 1. ควรใชอปกรณไฟฟาดวยความระมดระวง เชดมอและเทาใหแหงทกครงทจบตองอปกรณไฟฟา 2. ถาตองใชสายไฟตอจากเตารบเดยวกนหลายสายหรอจาเปนตองใชตอพวงกน ควรเลอกเตารบชนดทมสวตชเปด – ปด และไมตอพวงเกน 2 สาย 3. ถอดเตาเสยบอปกรณไฟฟาออกจากเตารบ ทกครงทเลกใชงาน 4. อปกรณไฟฟาทกชนดควรมสญญาณไฟ ทแสดงวาเครองกาลงทางานอย และถาเกดความผดปกตในระหวางการใชงาน ตองหยดการทางานของอปกรณนนทนท 5. เตาไฟฟา ตองมขดลวดของเตาไฟฟาอยในเบาและไมชารดเสยหาย 6. ตองเปลยนอปกรณไฟฟา สายไฟ สวตช และเครองควบคมอณหภมทชารดทนท (2) ความปลอดภยในการใชแกสและสารไวไฟ การใชแกสและสารไวไฟจะตองมวธการรกษาความปลอดภยเปนพเศษมการซกซอมความเขาใจกบผใชอยางชดเจน และตองปฏบตตามวธการใชโดยเครงครดการปองกนอนตรายจากการใชแกสและสารไวไฟ มขอปฏบตดงน 1) ไมนาถงแกสทบบเปนสนมหรอรวซม มาใชในหองปฏบตการ 2) สถานทวางถงแกสตองมนคงเปนบรเวณทอากาศถายเทไดด และจะตองตรวจสอบการรวของแกสเสมอ 3) ตองจดทาสญลกษณเตอนอนตรายของสารไวไฟ และขอปฏบตตดไวในสถานทวางถงแกส 4) ใหความรในการใชแกส เชน กอนเปดวาลวควรตรวจสอบสภาพของสายแกสและหวแกสเมอเลกใชแลวตองปดวาลวกอนปดเครองควบคมความดนของแกสทใชทกครง 5) ตองแนใจวาแกสทนามาใชเปนประเภทเดยวกบทระบไวทถงแกสนนและตองใชอปกรณควบคมความดนแกสตามมาตรฐานของแกสชนดนนดวย 6) ตองทาการปฏบตการทตองใชเปลวไฟดวยความระมดระวง และตองหลกเลยงทจะอยใกลกบสงทกอใหเกดความรอนหรอเชอเพลงซงอาจทาใหไฟลกไหมขน

  12

7) กรณเกดไฟไหมตองรบปดตะเกยงแอลกอฮอล หรอทอแกสทกทอทนท ปดถงแกส แลวนาสารไวไฟทกชนดออกจากบรเวณนนใหเรวทสด 8) ตองมเครองดบเพลงอยในบรเวณทใชไดงาย และมทางออกฉกเฉนทเปดไดตลอดเวลา 9) เมอมสารตดไฟตองแกไขสถานการณอยางเหมาะสม ถาลกไหมเลกนอยใหใชผาเปยกคลมสงนนไว ถาเสอผาลกตดไฟใหนอนลงกลงตวกบพนหรอใชผาหนาหมคลมทบ และรบนา ผบาดเจบสงโรงพยาบาลทนท (3) ความปลอดภยจากรงสและไอสารพษ อนตรายจากสารเคมเปนสมบตเฉพาะตวของสารแตละชนดสารบางชนดมพษรายแรง ไอของสารอาจทาใหระคายเคองตอดวงตา และระบบหายใจ บางชนดเปนสารกมมนตรงสททาลายเนอเยอของสงมชวต อาจทาใหเนอเยอตายหรอเปลยนแปลงไปจนเกดเปนโรคมะเรงไดผททาปฏบตการจงตองมความรเกยวกบรงสและไอสารพษเปนอยางด รจกวธใชอยางปลอดภยและมวธปองกนอนตรายจากสารเหลานนดวยการปองกนอนตรายจากรงสและไอสารพษ มขอควรปฏบตดงน 1) การทดลองทมควนพษเกดขน จะตองใชผากรองควนพษปดจมกและปาก ทาในตควนทอยในบรเวณทอากาศถายเทไดสะดวก 2) การทดลองทใชหลอดเลเซอรเปนแหลงกาเนดแสง ตองไมมองทลาแสงโดยตรง และควรมขอความเตอนอนตรายตดไวทหลอดเลเซอร พรอมทงตองชแจงถงวธใชทถกตองกอนการใชงาน ถาเปนไปไดควรใชแวนกนเลเซอร 3) การใชสารกมมนตรงสในการทาปฏบตการวทยาศาสตร ควรเกบสารกมมนตรงสไวในปรมาณทจาเปนตองใชเทานน และจะตองขออนญาตจากหนวยราชการทควบคมการใชสารกมมนตรงสดวย พรอมทงปฏบตตามคาแนะนาอยางเครงครด ตองเกบสารกมมนตรงสไวในกลองตะกวทมความหนาโดยรอบไมนอยกวา 6 นว และการหยบสารกมมนตรงสจะตองใชอปกรณทออกแบบเฉพาะเทานน 4) ขณะทดลองเกยวกบสารกมมนตรงส ผทดลองจะตองอยไกลจากแหลงกาเนดกมมนตภาพรงสมากทสดและใชเวลาทดลองนอยทสด ผททาการทดลองและผทเกยวของจะตองมเครองวดกมมนตภาพรงสตดตวไวตรวจสอบปรมาณรงสทไดรบตลอดเวลา เพอปองกนการรบรงสเกนมาตรฐานความปลอดภย 5) การบดกรเพอซอมแซมอปกรณทใชในหองปฏบตการจะมไอตะกวเกดขน จงตองทาในบรเวณทระบายอากาศไดด ผบดกรจะตองอยเหนอลมเพอปองกนการสดควนตะกว และควรลางมอใหสะอาดทกครงหลงจากบดกรแลว (4) ความปลอดภยจากเชอโรค การทาปฏบตการทางชววทยาทตองใชพช สตว และจลนทรยในการทดลอง สตวบางชนดอาจนาเชอโรคคอแพรปรสตบางชนดสคนได ดงนนจงตองไมนาสตวทจะเปนพาหะนาเชอโรคเขามาในหองปฏบตการ จลนทรยบางชนดอาจเปนอนตราย หรอทาใหเกดโรคได การทดลองทตองใชสงตาง ๆ ดงกลาวจงตองทาดวยความระมดระวง การปองกนอนตรายจากเชอโรคมขอควรปฏบตดงน

  13

1) ตเยนทใชในหองปฏบตการ มความจาเปนสาหรบการทาปฏบตการทางชววทยาเปนอยางยงเพอใชเกบสงทนามาทดลองเพอการถนอมรกษาใหคงคณภาพโดยใชอณหภมต า ตองไมเกบอาหารหรอเครองดมทใชรบประทานไวกบสารเหลาน 2) ใชวสดอปกรณบางประเภทเพยงครงเดยวเพอปองกนการตดเชอจงตองทาลายอปกรณ เหลานนทกครงทใชแลว 3) เครองแกวทใชทดลองเกยวกบเชอโรค ตองฆาเชอดวยวธการทเหมาะสมกอนนาไปลางทาความสะอาดจนไมมคราบตดคางอย 4) อปกรณทาความสะอาดในหองปฏบตการ ตองไมเปนแหลงสะสมหรอแพรกระจายเชอโรค 5) เมอทาปฏบตการเสรจแลว ตองทาความสะอาดโตะทาปฏบตการและอปกรณทกอยางดวยสารฆาเชอโรคทเหมาะสม 6) กอนออกจากหองปฏบตการ ตองลางมอดวยสบหรอนายาฆาเชอโรคทกครง 7) ควรฉดวคซนปองกนโรคใหแกผปฏบตงาน ทอาจมการเสยงตออนตรายทเกดจากเชอโรคบางชนด (กรณทไดรบคาแนะนาหรอปรกษาแพทย) (5) ความปลอดภยจากไฟไหม การเกดไฟไหมในหองปฏบตการมสาเหตไดหลายประการ เมอเกด ไฟไหมขนในหองปฏบตการ ตองคานงถงความปลอดภยของนกเรยนเปนสงแรก อาจารยตองใหนกศกษาออกจากหองปฏบตการทนท ดงสญญาณแจงเหตไฟไหม พรอมกบเรยกใหคนชวยเหลอ โดยกาหนดหนาทใหคนหนงทาหนาทตดวงจรไฟฟา ปดทอแกส ปดประตหนาตาง เพอใหอากาศถายเทไดนอยทสดและปองกนการลกลามไปยงหองขางเคยงและใหอกคนหนงรบใชเครองดบเพลงดบไฟทลกไหมทนท โดยตองคานงดวยวาการใชเครองดบเพลงชนดไมเหมาะสมหรอผดประเภท จะทาใหการดบไฟไมไดผลและอาจเกดอนตรายกบผใชดวยตองมสารเคมทใชดบไฟอยประจาหองปฏบตการ และมสภาพการใชงานไดด ผใชหองปฏบตการทกคนตองมความรเกยวกบวธใช กลไกการทางานของการดบไฟเพอใหสามารถใชไดอยางถกตองและเกดประสทธภาพสารทนามาใชดบไฟมดงน 1) นา นา เปนสารทใชดบไฟไดอยางแพรหลาย ชวยทาใหเชอเพลงทกาลงลกไหมลดอณหภมลงไดและไมมการลกไหมเพมขนใหม นาใชดบไฟทเกดจากเชอเพลงประเภทของแขงไดด ไมควรใชน าดบไฟทเกดจากสารประเภทของเหลวทไวไฟเนองจากจะทาใหของเหลวกระจายออกเปนบรเวณกวาง และของเหลวสวนทอยบนผวนายงคงลกไหมและทาใหไฟลกลามตอไปได 2) โฟมของคารบอนไดออกไซด โฟมของคารบอนไดออกไซดมลกษณะเปนฟองทมสมบตกนอากาศไมใหเขาไปถงบรเวณทเกดไฟไหม และปองกนไมใหเชอเพลงทระเหยเพมเตมออกมาอกจงทาใหเปลวไฟลดลงและดบไปในทสด โฟมของคารบอนไดออกไซด ไดจากปฏกรยาเคมของสารแลวไดแกสคารบอนไดออกไซดเปนผลตภณฑ

  14

และถกอดดวยความดนสงบรรจอยในถง เมอปลอยสารออกมาดวยความดนทพอเหมาะกจะมลกษณะเปนฟอง 3) แกสคารบอนไดออกไซด แกสคารบอนไดออกไซดเปนสารทใชในอปกรณดบเพลงทวไป แกสคารบอนไดออกไซดนหนกกวาอากาศ เมอเขาไปผสมอยกบอากาศในบรเวณไฟไหมเปนปรมาณมาก ๆ จะทาใหปรมาณของแกสออกซเจนในอากาศบรเวณนนเจอจางลงแกสคารบอนไดออกไซดในอปกรณดบเพลงถกบรรจอยในถงทมความดนประมาณ 750 ปอนดตอตารางนว จงมสถานะเปนคารบอนไดออกไซดเหลว เมอเปดวาลวอปกรณดบเพลงซงเปนการลดความดน แกสคารบอนไดออกไซดจงกระจายเปนฝอยออกทางทอทออกแบบไวใหพงไปสบรเวณทตองการดบไฟได 4) ไอของสารอนทรยบางชนด สารอนทรยบางชนดทเปนของเหลวระเหยเปนไอไดงายและหนกกวาอากาศ เมอไอของสารนลอยอยเหนอบรเวณไฟไหม กจะเขาไปแทนทอากาศบรเวณนนจงทาใหไฟไมลกลามตอไป สารอนทรยทใชโดยทวไป คอ คารบอนเตตระคลอไรด อยางไรกตามสารอนทรยมอนตรายตอรางกายมาก จงตองใชอยางระมดระวง โดยใชดบไฟกรณทไฟไหมในบรเวณนอกอาคาร เปนทโลงอากาศถายเทไดด และตองไมใช ดบไฟทเกดจากการลกไหมของโลหะโซเดยมหรอโพแทสเซยมผสมอยดวย เพราะอาจระเบดขนได 6. การปฐมพยาบาล การทาปฏบตการอาจมอบตเหตเกดขนได จงตองมความระมดระวงหรอมการปองกนทด อยางไรกตามเมอมอบตเหตเกดขนกจะตองแกไขสถานการณ และปฐมพยาบาลเบองตนไดทนท จงตองมความรความเขาใจการปฐมพยาบาลเบองตนบางประการ ดงกรณตวอยางตอไปน

  15

ตารางท 1 การปฐมพยาบาลเมอเกดอบตเหต

อบตเหต การปฐมพยาบาล

1. แกวบาด ถาแกวบาดเลกนอย ใหหามเลอดโดยใชผาทสะอาดพบหนา ๆ กดลงบนบาดแผล กรณทมเลอดไหลออกมากควรใชผารดเหนอบรเวณบาดแผล และ สงแพทยทนท

2. ไฟลวกหรอโดนของรอน ใชนาลางมาก ๆ และหามลางดวยสารละลายโซเดยมไฮโดรเจน -คารบอเนตปดดวยผาพนแผลทแหงและสะอาด ถาไฟลวกมากใหรบสงแพทย

3. สารเคมถกผวหนง ลางบรเวณนนดวยนาสะอาดปรมาณมาก ๆ ในทนทเพอปองกนสารซมเขาผวหนงหรอทาลายเซลลผวหนง และกรณมสารถกผวหนงเปนปรมาณมากตองรบนาสงแพทย พรอมกบแจงชนดของสารใหแพทยทราบดวยเพอจะไดแกไขอยางถกตองทนท

4. สารเขาตา ลางดวยน าสะอาดปรมาณมาก ในทนทเปนเวลานานไมนอยกวา 15 นาทเพอใหสารเจอจางหรอหมดไปและรบนาสงแพทยทนท

5. สดไอหรอแกส ตองรบนาออกจากบรเวณนนไปอยในบรเวณทอากาศถายเทไดสะดวกพยายามสดอากาศบรสทธใหเตมท กรณไดรบสารเขารางกายปรมาณมากและหมดสต ตองใชวธการผายปอดหรอใชเครองชวยหายใจ และนาไปสงแพทยทนท

6. การกลนกนสารเคม ตองรบนาสงแพทยทนท พรอมทงนาตวอยางสารหรอฉลากไปดวยเพอแจงใหแพทยไดชวยเหลอและใหการรกษาไดถกตองทนท

7. ถกกระแสไฟฟาดด รบตดกระแสไฟฟาทนท โดยการถอดเตาเสยบหรอยกสะพานไฟหรอใชฉนวนผลกหรอฉดใหผทไดรบอนตรายออกจากแหลงกระแสไฟฟา หรอเขย สายไฟใหหลดออกไปจากตวผบาดเจบ หามใชมอเปลาแตะตองตวผทกาลงไดรบอนตรายจากกระแสไฟฟาเมอนาผทถกกระแสไฟฟาดดออกจาก

  16

อบตเหต การปฐมพยาบาล

แหลงกระแสไฟฟาแลวตองทาการปฐมพยาบาล

เบองตน โดยการผายปอดหรอเปาปากใหปอดทางาน

นวดหวใจ แลวรบนาสงแพทยทนท

 

 

 

  17

7. อนตรายของสารเคมและเครองหมายเตอน สารเคมมสมบตเฉพาะตวและมอนตรายตอสขภาพได ถาเขาสรางกายอาจมผลตอระบบการทางานในรางกาย ทาลายอวยวะไดทงผวหนง ปอด หวใจ ตบ สมอง ไต เลอด นอกจากนอนตรายจากสารเคมอาจเกดจากการกดกรอน การเปนพษ รวมทงการเกดอบตภยจากการไวไฟหรอการระเบดทรนแรงของสารททาปฏกรยากนไดดงน (1) สารเคมททาปฏกรยากบนา กรด เบส หรอแอลกอฮอล สารเคมบางชนดไวตอการเกดปฏกรยาเคมกบน า กรด เบส หรอแอลกอฮอลถามสารเหลานปนอยเพยงเลกนอยกอาจจะทาใหเกดแกสไวไฟทลกไหมหรอปะทเปนเปลวไฟได จงตองมระบบการเกบสารเคมทปลอดภย และหมนตรวจสอบอยเสมอตวอยางโลหะทเกดปฏกรยากบนา กรด เบส หรอแอลกอฮอลไดดและอาจมอนตรายเกดขนไดดงน

ตารางท 2 ตวอยางโลหะททาปฏกรยาแลวเกดอนตราย

ชนดสาร ทาปฏกรยาไดกบสาร ผลทเกดจากการทาปฏกรยา

1. โลหะแอลคาไลด นา ปฏกรยามความรนแรง ไดแกส

ไฮโดรเจนและเกดเปลวไฟปะท

ทนท อาจกระเดนออกไปเปน

บรเวณกวางได

2. โลหะ Mg,Zn,Al,Cr,Fe,

Sn,Ni,Pb

กรด เกดปฏกรยา ไดแกสไฮโดรเจน

3. โลหะ Zn, Al เบส เกดปฏกรยา ไดแกสไฮโดรเจน

4. โลหะ Na แอลกอฮอล เกดปฏกรยา ไดแกสไฮโดรเจน

กรด เบส หรอแอลกอฮอล เปนสารทใชกนอยางแพรหลายในหองปฏบตการจงตองเกบรกษาแยกออกจากสารเคมทวไป (2) แนวทางการจดเกบสารเคมโดยใชสแสดงประเภทของอนตราย สารเคมทกชนดในหองปฏบต การมอนตรายตอรางกายในระดบทแตกตางกน จงมผเสนอเครองหมายเตอนอนตรายกากบไวทภาชนะบรรจสาร ซงอาจเปนขอความ สหรอสญลกษณ ผทาปฏบตการจงตองมความรความเขาใจเกยวกบเครองหมายเตอนอนตรายของสารเคมเหลานน

  18

  

ตารางท 3 ตวอยางสทใชเปนสญลกษณแสดงประเภทของอนตรายและแนวทางการจดเกบ

ประเภทของอนตราย สทใชเปนสญลกษณ

แนวทางในการจดเกบ ตวอยางสาร

1. สารไวไฟ แดง เกบรวมกบสารไมไวไฟ

ได Ethanol, Gasoline,

Mineral spirits

แดงและขาว เกบรวมกบสารไมไวไฟได แตตองแยกออกจาก

สารไวไฟชนด อน ๆ

Benzoyl peroxide, Sodium, Lithium,

Potassium Aluminum hydride

2. สารวองไวตอ การเกดปฏกรยา

เหลอง สารทระเบดเกบแยกออกจากสารไวไฟและได

Ammonium nitrate, Sodium chlorate,

Hydrogen peroxide

เหลองและขาว เกบแยกจากสารไวไฟและสารทระเบดได ไมเกบรวมกบสารวองไวตอการเกดปฏกรยาชนด

Acrylamide, Hydrazine,

Sodium dithionite, Sodium hypophosphite

3. สารทเปนอนตรายจากการสมผส

ขาว เกบไวในบรเวณทมการ

ปองกนการกดกรอน Hydrogen chloride,

Titanium tetrachloride,Iodine

ขาวและดา เกบไวในบรเวณทมการปองกนการกดกรอน โดยตองแยกออกจากสารทเปนอนตรายจาก

การ สมผสชนดอน ๆ

Chlorosulfonic acid, Sodium hydroxide

  19

ตารางท 3 (ตอ)

ประเภทของอนตราย สทใชเปนสญลกษณ

แนวทางในการจดเกบ ตวอยางสาร

4.สขภาพ. สารทเปนอนตรายตอ

ฟา เกบไวในบรเวณทปลอดภย

Sodium Cyanide,Hg

compounds

5. สารทไมเปนอนตราย สม เกบไวในบรเวณทวไป Sodium chloride, Dextrose,

Monoethanolamine 

  20

(3) สญลกษณแสดงประเภทของอนตรายสาหรบตดบนภาชนะบรรจสาร นอกจากจะใชสเปน สญลกษณแสดงประเภทของอนตรายแลว ไดมผกาหนดสญลกษณแสดงประเภทของอนตราย ดงตวอยาง

ตารางท 4 ตวอยางสญลกษณแสดงประเภทของอนตรายและขอควรระวง สญลกษณ/ประเภทอนตราย ความเปนอนตราย ขอควรระวง

E

สารเคมทเกดปฏกรยาแลวใหความรอนและแกสอยางรวดเรว หรอเมอไดรบความรอนในสภาวะจากดจะเกดการระเบด หรอเผาไหมอยางรนแรง

หลกเลยงการกระแทก การ เสยดสททาใหเกดความรอน หรอประกายไฟและแยกให อยหางจากแหลงกาเนด ประกายไฟและความรอน

F+

ของเหลวทมจดตดไฟตากวา 0 องศาเซลเซยส และจดเดอดไมเกน35 องศาเซลเซยส แกส และแกสผสมทไวไฟในอากาศทอณหภมและความดนปกต

เกบใหหางจากเปลวไฟ ประกายไฟ และความรอน

F

สารเปอรออกไซดอนทรยประเภท (1) ของแขงทลกไหมไดงายและ สามารถเผาไหมตอไปไดเอง (2) ของเหลวทจดตดไฟตากวา 21 องศาเซลเซยสซงไมใชสารไวไฟ สงมาก (3) สารททาปฏกรยากบ ความชนแลวใหสารไวไฟ

เกบใหหางจากเปลวไฟ ประกายไฟและความรอน

O

สารออกซไดซ

(ชวยใหไฟลก)

สารเคมทไมลกไหมเอง แตสามารถใหออกซเจนไดเมอสมผสกบสารซงลกไหม แลวเรงการลกไหมได

หลกเลยงการสมผสกบสารเคมท ไวไฟ ระวงอนตรายจากการจดตด ไฟเมอเกดไฟไหมสารนจะเรงให ไฟไหมมากขน และทาใหการดบ ไฟยากขน

  21

สญลกษณ/ประเภทอนตราย ความเปนอนตราย ขอควรระวง

T+/T

เปนพษมาก / เปนพษ

การสดดม กลนกน หรอดดซมผานผวหนงแมเพยงปรมาณเลกนอย จะกอใหเกดอนตรายตอสขภาพหรออาจถงตายได ถารบสารเขาไปในปรมาณมากหรอสะสมตอเนองเปนเวลานานจะมอาการรนแรง และอาจกอใหเกดอนตรายตอสขภาพอยางถาวร กอใหเกดมะเรง ทาอนตรายตอทารกในครรภและเกดการกลายพนธ

หลกเลยงการสมผสกบสารเคมทไวไฟ ระวงอนตรายจากการจดตด ไฟเมอเกดไฟไหมสารนจะเรงให ไฟไหมมากขน และทาใหการดบ ไฟยากขน

Xn

เปนอนตราย

การสดดม การกลนกน หรอซมผานผวหนงอาจกอใหเกดอนตราย ตอสขภาพแบบเฉยบพลนหรอ เรอรง ถาใชอยางไมเหมาะสมอาจ เกดผลเสยตอสขภาพอากอใหเกด มะเรง กอใหเกดการกลายพนธ ม พษตอระบบสบพนธ และถาสดดมกอาจกอใหเกดอาการแพ

หลกเลยงการสมผสกบรางกายทกรปแบบ ใหความระมดระวงเปน พเศษสาหรบสารกอมะเรง สาร กอใหเกดการกลายพนธ สารทมพษตอระบบสบพนธ

กดกรอน

ทาลายเนอเยอสงมชวต และกดกรอนอปกรณการทดลองได

ปองกนตา ผวหนง และเสอผาเปนพเศษ อยาสดดมไอของสารกลมน ในกรณทมอบตเหตหรอรสกไม สบายใหปรกษาแพทยทนท

Xi

ระคายเคอง

ไมมสมบตกดกรอน แตถาผวหนงหรอเยอเมอกสมผสสารนกอาจ กอใหเกดอาการบวม เกดอาการแพได

หลกเลยงการสมผสกบดวงตาผวหนง และการสดดมไอของสาร

  22

สญลกษณ/ประเภทอนตราย ความเปนอนตราย ขอควรระวง

N

อนตรายตอสงแวดลอม

ปลอยสสภาพแวดลอมจะทาใหเกดความเสยหายตอองคประกอบของ สงแวดลอมทนท

อยาปลอยสระบบสขาภบาล ดน หรอสงแวดลอม และปฏบต ตามกฎเกณฑของการกาจดดวย วธการพเศษเฉพาะของสารแตละ ชนด

กมมนตรงส

ไดรบปรมาณมากและเฉยบพลนจะเสยชวตใน 24 ชวโมง ไดรบ ตอเนองเปนเวลานานกอใหเกด โรคมะเรง และอาจเกดการกลาย พนธ ขนาดปลอดภยของ ผปฏบตงานตองไดรบนอยกวา 50 มลลซเวรตตอป ซเวรต (Sievert) ตวยอ Sv, 1 Sv = 1 J/kg

หลกเลยงการสมผสโดยไมจาเปนทงคน เครองมอและสงแวดลอม อยาเกบใกลบรเวณททางาน

  23

 

  24