ndidat Mentor

Jovica ivanovi, dipl. in Dr Duan Mili

Ekonomska obeleja proizvodnje groa i vina

na porodinim gazdinstvima

aster rad

Novi Sad, 2014.

SADRAJ

REZIME .................................................................................................................................................................. 1

SUMMARY ............................................................................................................................................................ 2

1. UVOD .............................................................................................................................................................. 3

2. ZADATAK I CILJ ISTRAIVANJA .............................................................................................................. 7

3. MATERIJAL I METOD RADA ...................................................................................................................... 8

4. REZULTATI ISTRAIVANJA SA DISKUSIJOM ........................................................................................ 9

4.1. Proizvodnja groa i vina u svetu ........................................................................................................... 9

4.2. Proizvodnja groa i vina u Republici Srbiji ......................................................................................... 14

4.3. Ostvareni proizvodno-ekonomski rezultati proizvodnje groa ........................................................... 17

4.3.1. Ostvareni prinos ............................................................................................................................ 19

4.3.2. Vrednost proizvodnje .................................................................................................................... 20

4.3.3. Trokovi proizvodnje .................................................................................................................... 21

4.3.4. Finansijski rezultat ........................................................................................................................ 22

4.4. Ostvareni ekonomski pokazatelji poslovanja ........................................................................................ 23

4.4.1. Produktivnost ................................................................................................................................ 23

4.4.2. Ekonominost ................................................................................................................................ 25

4.4.3. Rentabilnost ................................................................................................................................... 27

4.5. Marketing koncept poslovanja .............................................................................................................. 29

4.6. SWOT analiza ....................................................................................................................................... 30

4.7. Istraivanje navika potroaa vina ........................................................................................................ 31

4.7.1. Rezultati sprovedene ankete .......................................................................................................... 33

4.8. Istrumenti marketinga ........................................................................................................................... 48

4.8.1. Proizvod ........................................................................................................................................ 48

4.8.2. Cena............................................................................................................................................... 50

4.8.3. Promocija ...................................................................................................................................... 51

4.8.4. Distribucija .................................................................................................................................... 53

5. ZAKLJUAK ................................................................................................................................................ 54

6. LITERATURA ............................................................................................................................................... 57

7. Prilozi ............................................................................................................................................................. 60

1

REZIME

Groe je jedno od najstariji kultivisani vrsta voa, dok vino spada meu najstariju vrstu pia

u ljudskoj istoriji. Danas, pored uloge u ishrani, vino postaje sve vie stvar " prestia " i veoma

znaajan artikal u meunarodnoj razmeni. U Srbiji povrine pod vinogradima su u stalnom

opadanju dok prosean prinos po okotu je dosta skroman i iznosi 0,7 kg. Kao glavni nosioci ove

proizvodnje oznaavaju se porodina domainstva koja uglavnom poseduju male povrine od

0,3 do 0,7 ha ). Proizvodnja groa i vina u naoj zemlji ima veliki potencijal, posebno zbog

veoma povoljnih prirodnih uslova za uspeno gajenje vinove loze. Meutim, nivo iskorienosti

ovih potencijala jo ni izdaleka nije postignut, o emu svedoe i kapaciteti vinograda koji se

smanjuju. U proseku za period 2007-2011. godine u analiziranom porodinom gazdinstvu je

ostvaren prinos od 11064 kg/ a. Pri prosenoj prodajnoj ceni od 51,90 d/kg ostvarena vrednost

proizvodnje je iznosila 574221,60 din/ a. Proseni trokovi proizvodnje groa u posmatranom

periodu (2007-2011) su iznosili 153.795 din/ a. U strukturi ukupni trokova, direkni trokovi

uestvuju sa 92,50% 142.260 din/ a), a reija sa 7.50% 11.535 din/ a). Najvee uee u

strukturi ukupni trokova zauzimaju bruto zarade radnika sa ueem od 38,50% u ukupnim

trokovima proizvodnje, a koje se javlja kao rezultat znaajnog angaovanja ivog ljudskog

rada, posebno na poslovima rezidbe i berbe. Istovremeno je ostvaren prosean finansijski rezultat

u iznosu od 258585, 77 d/ a, pre svega, kao rezultat breg rasta vrednosti proizvodnje u odnosu

na trokove proizvodnje. Na osnovu sprovedene ankete utvrene su preferencije potroaa u

odnosu na potronju vina. Sprovedena je i SWOT analiza, odnosno sagledane su mogunosti

primene marketing koncepta poslovanja na porodinim gazdinstvima. Istovremeno su oznaeni I

ograniavajui faktori koji negativno utiu na razvoj vinogradarske i vinarske proizvodnje kod

nas, kao i naini, odnosno mogunosti za nji ovo prevazilaenje i dovoenje proizvoaa u

povoljniji ekonomski poloaj.

Kljune rei: proizvodnja groa i vina, ekonomski pokazatelji poslovanja, istraivanje

trita, marketing koncept poslovanja

2

SUMMARY

Grape is one of the oldest cultivated fruits, while wine is one of the oldest types of drinks in

human history. Today, in addition to the role of diet, wine is becoming more a matter of

"prestige" and a very important item in international trade. In Serbia, the area under vineyards

are on a steady decline while the average income per vine was quite weak, amounting to 0.7 kg.

The main holders of this production signify the family household, which usually have a small

area (0.3 to 0.7 ha).Grape and wine production in our country has great potential, especially

because of the very favorable natural conditions for successful cultivation of the vine. However,

the level of usage of these resources is far from being achieved, as evidenced by the capacity of

vineyards are reduced.On average for the period 2007-2011. in the analyzed family farm has

achieved a income of 11064 kg / ha. With the average selling price of 51.90 L / kg achieved

production value amounted to 574,221.60 din / ha. The average cost of grape production in the

period (2007-2011) amounted to 153 795 din / ha. In the structure of total cost, Direct costs

accounted for 92.50% (142 260 din / ha), a Director of 7,50% (11.535 RSD / ha).The largest

share in the total cost of occupying the gross earnings of workers with a share of 38.50% of the

total production costs, which occur as the result of a massive living human labor, especially in

matters of pruning and harvesting.At the same time the achieved average financial result in the

amount of 258 585, 77 d / ha, primarily as a result of faster growth in production value compared

to the cost of production.Based on the survey identified consumer preferences in relation to the

consumption of wine. Conducted the SWOT analysis, and were analyzed possibilities of

implementation of marketing concept in family farms.At the same time indicated and limiting

factors that negatively affect the development of viticulture and wine production here, as well as

methods, or the ability to overcome them and bringing producers in a better economic position.

Keywords: production of grapes and wine, the economic performance indicators, market

research, marketing, business concept

3

1. UVOD

Vinova loza je veoma stara kultura, njena pojava se vezuje za period pre pojave samog

oveka, dok se vinogradarstvo, prema pouzdanim podacima, javlja znatno kasnije, pre oko 9.000

hiljada godina. Prema tome, vino se navodi kao jedno od najstarijih pia u ljudskoj istoriji.

Najstariji sauvani pisani dokument koji govori o vinu potie iz perioda od 4.000 godina

p.n.e. Jo u starom Egiptu u delti reke Nila oko 2.700 godina p.n.e. postojala je kraljevska

vinarija, a process dobijanja vina prikazan je na slikama koje krase grobnice faraona. Rimljani su

bili naroito veti u te nici spravljanja i uvanja vina, dok su rianski misionari zasluni za

poetke vinske industrije u Kaliforniji.

Za vreme vladavine Turaka povrine pod vinovom lozom su se znatno smanjile, jer je

vera ovog velikog osvajaa zabranjivala gajenje vinski sorti, kao i konzumiranje vina. U tom

periodu, irenje su doivele jedino stone sorte, za potronju u sveem stanju.

Savremeno doba, napredak tehnike i tehnologije je uticao da se vekovna tradicija

proizvodnje vina izgubila i ustupila mesto nekim novim piima i nekim novim kulturama.

Renome koji prati vinogradarstvo i vinarstvo je ostao, dok ekonomski i kulturni razvoj ove

oblasti se nekako i negde zagubio.

Poslednjih dvadesetak godina povrine pod vinogradima se stalno smanjuju, dok nasuprot

tome, prvu deceniju XXI veka obeleilo je formiranje vei povrina sa inovativnim,

savremenim sortimentom, modernim i za nae prilike prilagoenim uzgojnim oblicima. Naravno

javljaju se nove vinarije i vinski podrumi koji se izdvajaju sa kvalitetnim zasadima i

proizvodnjom vrhunskih vina.

Prema navodima Miljkovi 1993) opadanje povrina vinograda je uoeno kod veine

proizvoaa vina Francuska, panija i Italija). Smanjenje povrine nije nastalo samo zbog

pojave prekomernih zaliha vina. nego i kao rezultat kvalitativni promena koje su oigledne u

poslednjih nekoliko godina u vinogradarstvu, odnosno vinarstvu. Radi se, pre svega, o

proizvodnji takvi zasada iji sortiment moe biti solidna osnova za proizvodnju kvalitetni i

vr unski vina, koja se u svetu sve vie trae.

4

Rauna se da u svetu ima 8.000 sorti plemenite loze, ali taan broj jo nije utvren jer

mnoge sorte u razliitim zemljama imaju razliite nazive, Milosavljevi i Jovi 1999). Groe

kao proizvod vinogradarstva uglavnom se prerauje u vino 80%), u sveem stanju se troi 10 %,

kao suvo groe 5%, dok se mali deo ostatka prerauje u sokove, sirupe, alkohol i drugo. U

Srbiji vinske sorte su zastupljene na ak 95% povrina pod vinovom lozom, dok na stone sorte

otpada samo 5%.

Vinogradarska proizvodnja je veoma rasprostranjena u svetu, a posebno u Evropi.

Vinogradarstvo predstavlja visoko intenzivnu granu poljoprivrede, koja za teva znaajno

ulaganje kapitala, kao i veliko angaovanje ivog rada po jedinici proizvoda to moe dovesti do

zapoljavanja velikog broja ljudi i uticati na smanjenje nezaposlenosti u ruralnim podrujima.

Vino je alko olno pie proizvedeno od groa, odnosno dobijeno fermentacijom njegovog

soka. Predpostavlja se, da sadri preko 600 komponenti dok je najvie vode 65-80%). Drugi

najzastupljeniji elemenat je etanol koji nastaje fermentacijom odnosno transformacijom glukoze i

fruktoze. Pored alko ola sadri i niz drugi sastojaka kao sto su: vitamini B1, B2, B6),

mineralne materije natrijum, kalijum, kalcijum, fosfor, magnezijum, gvoe), fenolna

jedinjenja. Takoe, vino sadri i 20 aminokiselina od koji osam organizam ne moe sam da

sintetie. Dobro je poznato da vino poboljava apetit, omoguava nesmetano funkcionisanje

nervnog sistema, sniava olesterol, neutralie slobodne radikale, stimulie rad bubrega, zatitno

deluje na kardiovaskularni sistem i dr.

Prerada groa u vino se obavlja uglavnom u vinarijama i podrumima koji se nalaze u

drutvenom meovitom) vlasnitvu. Regionalno posmatrano najvei broj vinarija je lociran u

Niavsko-junomoravskom region osam), a najvei broj podruma u Zapadno-moravskom

regionu est), Mili i Vla ovi 1996).

Poslovna aktivnost subjekata u vinogradarstvu odvija se u veoma nepovoljnim uslovima

zbog delovanja sledei ograniavajui faktora. Proizvoaima je, pre svega, otean pristup

robnim i finansijskim tritima razvijeni zemalja, to stvara probleme prilikom plasmana

proizvoda, kao i pribavljanje kapitala za potrebe investicija i finansiranja tekue proizvodnje.

Kao ostali ograniavajui fakori navode se zastareli vinogradi (stari i preko 30 godina) i

5

nedovoljna primena savremeni te nologija proizvodnje. Jedan od ograniavajui faktora se

navodi i nestrunost proizvoaa, kao i nedovoljna okrenutost proizvoaa ka stvarnim

za tevima trita.

Mili i Kalanovi Bulatovi 2013) navode, iako su prirodni uslovi za razvoj vinarstva dosta

povoljni u Srbiji, ipak postoje problemi koji su veliki i dugotrajni sa veoma izvesnom

tendencijom daljeg istrajavanja, a to su:

- visoki trokovi proizvodnje i usitnjenost parcela pod vinogradima,

- loi trini uslovi,

- propadanje veliki vinarija koje su otkupljivale groe od mali proizvoaa,

- lo sortiment namenjen za proizvodnju stoni vina i dugogodinja proizvodnja vina

niskog kvaliteta,

- nepostojanje jasne zakonske regulative,

- enormni uvoz jeftinih vina iz Makedonije,

- nepostojanje jasne kategorizacije kvaliteta vina i nedovoljno jasnog obeleavanja takvi

vina,

- nepostojanje dovoljno modernih preradnih kapaciteta,

- loeg imida srpski vina i nedovoljne medijske promocije.

Nuno je da naa zemlja, kako su to radile ili kako rade razvijene vinogradarske zemlje, uradi

novu rejonizaciju, ukljuujui i mikrorejonizaciju, kako bi se na najbolji mogui nain koristila i

uvala raspoloiva prirodna bogatstva, Torailo i sar. (2002).

Za valjujui razvoju naune misli u vinogradarstvu Srbije su izvrene kvalitativne promene

sortimenta, to je naroito izraeno na drutvenom sektoru, gde su potisnute auto tone sorte

Prokupac, Smederevka, Plovdina i Slankamenka, a umesto nji sve znaajnije mesto zauzimaju

introdukovane sorte za kvalitetna i vrhunska vina, Babovi i sar. 1995).

Pri podizanju novi vinograda kao to je sluaj na primer, u Hrvatskoj i Poljskoj) potrebna

je odgovarajua materijalna podrka neop odna je stabilizacija trita, odnosno odgovarajua

politika u domenu otkupni cena koja e ekonomki motivisati proizvoae za veu proizvodnju i

6

izvoz, kako groa, tako i proizvoda na bazi prerade vina i sl.). Potrebno je poboljati sortiment

stonih sorti groa, tako to e sorte slabiji kvalitetni karakteristika postepeno zamenjivati

novim, boljim i perspektivnijim sortama, karakteristini svojstava za konzumnu potronju.

Prioritet treba dati vrlo ranim sortama, u cilju zadovoljenja domaeg, a naroito inostranog

trita, Vla ovi i sar. 2006).

Tomi i Gulan 1999) navode da u Srbiji ima dvostruko vie kapaciteta za proizvodnju vina i

estoki pia nego to su potrebe dananje Jugoslavije oko 500.000 t). I oprema je prilino

zastarela, iako imamo svetski priznata vina, potronja opada iz godine u godinu. Danas troimo

godinje po stanovniku 19 litara vina pre samo nekoliko godina 28 l) to je vie nego skromno i

za nivo nerazvijenih zemalja.

Prema navodima Bukvi i Jovi (1993) antocijani su bojene materije koje pripadaju grupi

fenolni jedinjenja, nalaze se u pokoici bobice groa, a kod neki crni sorata ovaj pigment se

javlja i u mesu bobice. Njegovom preradom prelaze u vino i ine osnovne materije koje daju

boju vinu. Shodno tome, intenzitet boje, nijansa (ton boje), kao i postojanost boje zavise od vrste

i koliine antocijana, kao i drugi fenolni jedinjenja koje iz groa prelaze u vino.

Danas postoje razliiti kriterijumi za podelu vina kao to su boja crvena-crna, roze i bela

vina), prema sadraju eera suva, polusuva, poluslatka i slatka vina) dok je osnovna podela

prema kvalitetu i gde postoji nekoliko tipova ,a to, su:

- Mirno vino

- Specijalno vino

- Vino za destilaciju

Veoma popularna podela je i prema kvalitetu, nainu proizvodnje i vrsti vinogradarskog

podruja, tako da su vina razvrstana na:

- Obina stona vina

- Stona vina sa oznakom geografskog porekla

- Kvalitetna vina sa kontrolisanim geografskim poreklom

- Vrhunska vina sa kontrolisanim geografskim poreklom i garantovanim kvalitetom

7

Prema navodima Vla ovi 2003) zadatak oznake kvaliteta vina u prometu jeste da prui

mogunost potroau da doe do eljenog kvaliteta vina. Postoje tri osnovna faktora koja

odreuju karakter vina, a to su:

- Prvi, vrsta groa i nain njegovog gajenja

- Drugi, klima i tlo na kom se gaji groe i

- Trei, kreativnost, sposobnost i te nologija proizvodnje vina.

Neke od najpoznatijih vrsta crvenog vina su: Merlot, Cabernet Sauvignon, Pinot noir, Syrah,

Beaujolais, Chianti, Bordeaux, dok u najpoznatije vrste belog vina spadaju: Riesling, Pinot Gris,

Sauvignon Blanc, Chardonnay, Soave itd.

2. ZADATAK I CILJ ISTRAIVANJA

Povoljni prirodni uslovi za gajenje skoro svih sorti vinove loze u Srbiji trebalo bi da

doprinesu poveanju proizvodni kapaciteta, pre svega, kroz veu zainteresovanost proizvoaa

za vinogradarskom proizvodnjom. Povoljni klimatski i zemljini uslovi pruaju mogunost za

uspean uzgoj groa, a primenom kvalitetne nege i adekvatne agrotehnike, mogu se ostvariti

znaajni prinosi po jedinici povrine. Osnovna svr a gajenja vinove loze je dobijanje groa,

koje u sveem stanju ili preraeno, predstavlja namirnicu visoke bioloke vrednosti.

Poznato je da u Srbiji povrine pod vinovom lozom, kao i proizvodnja vina su u stalnom

opadanju, dok je poloaj individualni proizvoaa u dosta nepovoljnom poloaju.Najvea

koliina proizvedenog groa se koristi za proizvodnju vina, tako da u malom broju proizvodni

grana u poljoprivredi postoji tako uska povezanost, kao to je to sluaj u proizvodnji groa i

vina. Najee proizvodnja groa i vina ine jednu organizacionu celinu. Zbog toga je predmet

istraivanja proizvodnja groa i vina na porodinim gazdinstvima.

Cilj istraivanja je analiza ostvarenih proizvodno-ekonomski rezultata u proizvodnji groa

i sagledavanje trita vina, odnosno utvrivanje preferencija potroaa u odnosu na potronju

8

vina, kao i mogunosti primene marketing koncepta poslovanja porodini gazdinstava.

Odnosno cilj rada je, da se uoe glavni ograniavajui faktori koji negativno utiu na razvoj

vinogradarske i vinarske proizvodnje kod nas, kao i naini, odnosno mogunosti za nji ovo

prevazilaenje i dovoenje proizvoaa u povoljniji poloaj. Istovremeno je sagledano stanje i

kretanje proizvodnje groa i vina u svetu i Republici Srbiji u periodu 2002-2011.godine, kao i

trite groa i vina ( uvoz i izvoz).

3. MATERIJAL I METODI RADA

Potrebni podaci za izradu ovog rada preuzeti su iz knjigovodstvene dokumentacije jednog

porodinog domainstvo sa podruja optine Beoin. Za analizu stanja i kretanja proizvodnje

groa i vina u svetu i Srbiji, korieni su publikovani podatci internet sajtovi) FAO

organizacije i Zavoda za statistiku Republike (www.faostat.fao.org www.stat.gov.sr ). Pored

toga, koriena je i savremena literatura brojni autora iz biote niki i agroekonomski nauka,

koja je navedena u popisu literature.

Odabrani zadatak i cilj uslovio je i primenu odgovarajui metoda istraivanja. Korieni su,

kako tzv. metod istaivanja za stolom desk researc ), odnosno metodi analize, komparacije,

indukcije i dedukcije, tako i tzv. metod istrivanja na terenu (field research) u konkretnom

sluaju, anketno istraivanje.

Anketno istraivanje izvreno je uz primenu anketnog upitnika, pomou kojeg su prikupljeni

podaci o navikama i stavovima potraa u vezi potronje vina. Ispitivanje je izvreno na

jednostavnom sluajnom uzorku od 50 ispitanika na teritoriji Novog Sada i okoline. Prilikom

obrade podataka koriene su standardne matematiko-statistike metode uobiajene za ovu

vrstu istrivanja. Sa ciljem bolje preglednosti, dobijeni rezultati su prikazani u vidu tabela,

grafikona i histograma.

http://www.faostat.fao.org/http://www.stat.gov.sr/

9

4. REZULTATI ISTRAIVANJA

4.1. Proizvodnja groa i vina u svetu

Kao jedna od najznaajniji biljni kultura, groe se uzgaja u skoro svim regionima

sveta. Po tradiciji, groe se najvie proizvodi u Evropi, ali poslednji godina sve vie znaajni

proizvoaa groa dolazi i sa drugi kontinenata. Prema podacima FAO, za 2011. godinu,

najvei svetski proizvoa groa je Kina sa 9067000 tona, a za njom slede Italija, USA i

Francuska. U periodu od 2002. do 2011. godine, proizvodnja groa u svetu se kree u

priblinim koliinama. U okviru posmatranog desetogodinjeg perioda, najvea proizvodnja

zabeleena je u 2011. godini 69.093.293 tona ), dok je najnia, u 2002. godini sa 62.030.255

tona. Najvei prosean prinos u proizvodnji groa imaju SAD, i on iznosi 17, 59 t/ha, zatim

sledi Kina sa 16,23 t/ a i ile sa 14,64 t/ a. U top 10 zemalja najvei proizvoaa groa

najmanji prosean prinos ima panija i on iznosi 6,09% t/ a, to znai da je u ovoj zemlji

produktivnost zemljita znatno manja u odnosu na ostale pomenute zemlje.

Tabela 1. Proizvodnja, uvoz i izvoz groa u svetu u periodu 2002-2011. godine

Godine Proizvodnja (t) Uvoz (t) Izvoz (t)

2002 62,030,255 2,582,383

2,713,827

2003 63,599,965 2,803,939

3,120,864

2004 67,712,808 2,940,607

3,064,430

2005 67,406,418 3,221,142

3,424,045

2006 67,254,097 3,372,306

3,427,093

2007 65,432,019 3,549,566

3,626,955

2008 67,451,540 3,831,068

3,808,977

2009 67,852,451 3,725,198

3,807,982

2010 66,920,681 3,706,487

3,792,209

2011 69,093,293 3,848,250 3,928,887

Prosek 2002-2011 god 66,474,657 3,357,648 3,470,789

Izvor: www.faostat.fao.org

10

Spoljnotrgovinska razmena groa je veoma razvijena, a obim razmene se iz godine u

godinu poveava, najvie zbog poveane tranje za vinom. Regionalno posmatrano, najvei

izvoznik je Evropa, koja daje treinu svetskog izvoza, a ujedno predstavlja i najveeg uvoznika

groa, koji apsorbuje neto vie od polovine ukupnog svetskog uvoza. Sjedinjene Amerike

Drave spadaju meu najvee proizvoae groa u svetu, a prema podacima za 2011. godinu

one su i najvei uvoznik istog. Ova pojava se objanjava time da su USA jedna od vodei

zemalja u proizvodnji vina, da njihova proizvodnja ne podmiruje sopstvene potrebe, tako da se

uvozom nadoknauju nedostajue trine potrebe. Prema podacima FAO za 2011.godinu,

najvei izvoznici groa su ile, Italija i USA koje su ujedno i najvei uvoznik. Poznato je, da

najvei deo izvoza ile realizuje upravo u USA i Evropu.

Histogram 1. Proizvodnja groa u svetu u 2011. godini

Prema navodima Mili i sar. 2002) najvei proizvoai groa u analiziranim

Balkanskim zemljama su Turska 3,6 mil. t), Grka 1,21 mil. t) i Rumunija 1,16 mil. t).

Spomenute zemlje zauzimaju proseno uee od 77,3% u ukupnoj proizvodnji groa

analiziranih Balkanskih zemalja. Iako je Turska najvei proizvoa groa uee 46,5%) ipak

je veoma mali proizvoa vina, jer uestvuje sa svega 1,7% u ukupnoj proizvodnji vina

posmatranih Balkanski zemalja. Sa druge strane, Grka kao veliki proizvoa groa na

Balkanu je i veoma veliki proizvoa vina (402.869 t).

0

1000000

2000000

3000000

4000000

5000000

6000000

7000000

8000000

9000000

10000000

Kina Italija USA Francuska panija

9.067.000

7.115.500 6.756.449 6.588.904

5.809.315

11

Histogram 2. Uvoz groa u svetu u 2011. godini

Histogram 3. Izvoz groa u svetu u 2011. godini

Prema poslednjim podacima (2011), proizvodnja vina u svetu je iznosila 29.374.740 tona,

dok regionalno posmatrano, Evropa daje preko dve treine ove proizvodnje. Meu najpoznatije

svetske regije u proizvodnji vina ubrajaju se: Pijemont (Italija), Dolina Napa (Kalifornija), Mozel

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

USA Holandija Nemaka V. Britanija Rusija

518.369

327.948 300.226

231.033

399.998

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

800000

900000

ile Italija USA Holandija Juna Afrika

853.334

498.110

416.347

263.347 248.092

12

Nemaka), Bordo Francuska), Toskana Italija), Ribela del Duero panija), Dolina Barosa

Australija), ampanj Francuska) itd. Kao najvei proizvoai vina oznaavaju se Evropske

zemlje, pre svega, Francuska, Italija i panija.

Tabela 2. Proizvodnja, uvoz i izvoz vina u svetu u periodu 2002-2011. godine

Godine Proizvodnja vina (t) Uvoz vina (t) Izvoz vina (t)

2002 25,989,292 6,297,658 6,655,019

2003 26,864,415 6,840,638 7,111,424

2004 30,740,381 7,353,014 7,667,975

2005 28,509,508 7,740,884 7,918,587

2006 28,584,247 7,823,976 8,369,330

2007 26,602,179 8,255,716 8,966,359

2008 27,406,346 8,147,635 8,973,822

2009 26,998,588 8,327,060 8,735,266

2010 28,422,319 9,119,888 9,802,677

2011 29,374,740 10,004,329 10,389,714

Prosek 2002-2011

god 27,948,486 7,990,652 8,458,736

Izvor: www.faostat.fao.org

Kao najvei regionalni uvoznik, ali i izvoznik, takoe se oznaava Evropa, koja

apsorbuje skoro tri etvrtine svetskog prometa. Na osnovu posmatranja klasa vina, moe se

zakljuiti, da se najvei promet vri vinima koja su po klasi izmeu stoni i vina sa

kontrolisanim geografskim poreklom. Prema podacima za 2011. godinu, najvei uvoznici vina su

Nemaka, V. Britanija i USA, dok najvei izvoznici su Italija, panija i Francuska, zemlje koje

su ujedno i najvei proizvoai ovog pia. Za valjujui ubrzanom ekonomskom razvoju, naglom

poveanju ivotnog standard, kao i sve veem broju pripadnika srednje klase u gradovima kao

to su Peking, enen ili angaj, pojedini autori smatraju Aziju kao najvee potencijalno trite

vina u svetu.

http://www.faostat.fao.org/

13

Histogram 4.Najvei proizvoai vina u svetu u 2011. godini

Histogram 5. Najvei uvoznici vina u svetu u 2011. godini

0

1000000

2000000

3000000

4000000

5000000

6000000

7000000

Francuska Italija panija USA Kina

6.533.646

4.673.400

3.339.700

2.780.000

1.600.000

0

200000

400000

600000

800000

1000000

1200000

1400000

1600000

Nemaka V. Britanija USA Francuska Rusija

1.598.731

1.321.398

1.015.121

684.113 678.423

14

Histogram 6. Najvei izvoznici vina u svetu u 2011. godini

4.2. Proizvodnja groa i vina u Republici Srbiji

Pored veoma povoljnih prirodnih uslova za gajenje vinove loze, proizvodnja i potronja

groa u Srbiji nije na zadovoljavajuem nivou i zaostaje za zemljama sa slinim proizvodnim

uslovima. U proseku za period 2002-2011. godine proizvodnja groa je iznosila 368.184 t sa

variranjima po godinama od 240.643 t u 2005. godini do 450.166 t u 2003. godini (tabela 3).

Uoava se opadanje broja rodni okota sa 378 miliona (2002. godine) na 274 miliona okota u

2011. godini. Prinos groa varira iz godine u godinu, najvie u zavisnosti od vremenski uslova,

koji u najveoj meri utiu na prinos, a u proseku za posmatrani period prinos iznosio je 1,15

kilograma po okotu.

Prema navodima Mili i sar. 2005) Srbija sa prosenom godinjom proizvodnjom groa

od 428.000 t i proizvodnjom vina od 241.000 hl u periodu 1992-2003. godine, uestvuje sa 1,4%

u ukupnoj evropskoj proizvodnji groa, odnosno 1,23% u u ukupnoj evropskoj proizvodnji

vina. Iako se u Srbiji poveava proizvodnja groa indeks 110) ipak se proizvodnja vina veoma

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

Italija panija Francuska ile Australija

2.385.904 2.275.392

1.532.748

661.302 655.240

15

znaajno smanjuje indeks 65). Veoma izraeno smanjenje proizvodnje vina u Srbiji, pored

ostalog, je posledica tranzicijskih promena, smanjenja investicionih ulaganja, uvoza jeftinijeg

vina iz ostalih regija itd.

Tabela 3. Kretanje proizvodnje groa u Srbiji u periodu 2002-2011. godine

Godine Broj rodni okota

(milion) Proizvodnja (tona) Prinos po okotu u kg)

2002 378 394.811 1,04 2003 367 450.166 1,23 2004 347 424.511 1,22 2005 337 240.643 0,71 2006 322 359.454 1,12 2007 309 353.343 1,14 2008 300 372.967 1,24 2009 291 431.306 1,48 2010 292 330.070 1,13 2011 274 324.919 1,19

Prosek 291.7 368.184 1,15

Izvor: webrzs.stat.gov.rs

Da bi se obim proizvodnje groa u Srbiji zadrao na istom nivou ili poveao, neop odno

je obnavljanje stari i podizanje novi zasada vinove loze za ta su potrebna veoma znaajna

ulaganja. Do opadanja vinogradarske proizvodnje poslednjih godina dolazi i iz razloga to

preduzea koja su privatizovana nisu jo uvek dostigla raniji nivo organizacije i proizvodnje

groa. Stoga se proizvodnja groa u najveem obimu ostvaruje na sitnim porodinim

gazdinstvima, uglavnom jo uvek na ekstenzivan nain. Male parcele pod zasadima oteavaju

primenu produktivniji maina i izvoenje svi potrebni agrote niki mera. Na visinu prinosa

i kvalitet groa odraava se i nedovoljna primena sredstava za suzbijanje bolesti i tetoina.

Zastarele sorte i sortiment oteavaju bolju ponudu i standardni kvalitet za trite, kako domae,

tako i inostrano.

Srbija i pored toga to ima odline agroekoloke uslove za podizanje vinograda i

uzgajanje vinove loze, i dalje se samo mali procenat povrina nalazi pod vinogradima. Usled

takve situacije, odnos izmeu uvoza i izvoza teko e se promeniti. Uvozno stono groe obara

cenu domaem grou, koje je kvalitetnije i vie klase od uvoznog. Na spoljnu trgovinu

groem, kao i kod veine drugi poljoprivredni proizvoda utiu specifini faktori, kao to su

tarifna i netarifna ogranienja same drave po pitanju spoljne trgovine, zatim obim domae

16

proizvodnje, nivo subvencija od strane drave, kao i visina potronje. Na osnovu prikazane

tabele se vidi da Srbija, iako je jedan od vodei proizvoaa groa na zapadnom Balkanu i

regionu ona i dalje vie uvozi nego to izvozi, odnosno ostvaruje se deficit u spoljnotrgovinskoj

razmeni groa sa promenljivim tendencijama (tabela 4).

Tabela 4. Izvoz i uvoz groa u Srbiji i neto trgovina u periodu 2006-2011. godine

Godine Uvoz (t) Izvoz (t) Neto trgovina (t)

2006 239,70 14.381,00 132,40

2007 213,90 22.340,90 110,20

2008 825,40 14.147,90 423,90

2009 880,10 10.500,10 327,10

2010 728,20 13.734,80 490,90

2011 906,70 14.329,30 433,60

Prosek 2006-2011 god 632,33 14905,66 319,68

Izvor: webrzs.stat.gov.rs

Potronja groa po stanovniku se dobija tako, to se ukupna proizvodnja na nivou Srbije

sabere sa razlikom uvezene i izvezene koliine groa, pa se taj zbir podeli sa ukupnim brojem

stanovnika u Srbiji. Pod potronjom se obu vata, kako konzumiranje groa u sirovom stanju,

tako i konzumiranje njegovi preraevina, prvenstveno vina. Potronja groa je uglavnom

konstantna, i kree se u intervalu od 46,61 do 60,23 kg po stanovniku.

Tabela 5. Potronja groa po stanovniku u Srbiji u periodu 2006-2011. godine

Godina Proizvodnja

(t) Uvoz (t) Izvoz (t)

Broj

stanovnika

Potronja

groa po

stanovniku

(po kg)

2006 359.454 239 14.381 7.441.569 50,20

2007 353.343 213 22.340 7.381.579 50,87

2008 372.967 825 14.147 7.350.222 52,55

2009 431.306 880 10.500 7.320.807 60,23

2010 330.070 728 13.734 7.291.436 47,05

2011 324.919 906 14.329 7.258.753 46,61

Prosek 2006-

2011 god 324.919 906 14.329 7.340.727,66 51,25

Izvor: webrzs.stat.gov.rs

Pored globalnog trenda poveanja cena mnogi poljoprivredni proizvoda, na visinu cene

groa utiu odnos ponude i tranje na tritu, kao i primenjena te nologija proizvodnje. Na

osnovu podataka iz tabele jasno se vidi variranje cena iz godine u godinu, odnosno njen

17

konstantni rast. Ovo je posebno izraeno u 2010. godini, kad je prosena godinja otkupna cena

groa porasla za ak 57% u odnosu na pret odnu godinu.

Tabela 6. Prosene godinje otkupne cene groa u Srbiji u periodu 2006-2011. godine

Godine

Prosene godinje

otkupne cene groa u

dinarima

Prosean kurs evra u

odnosu na dinar

Prosene godinje

otkupne cene groa u

evrima 2006. 42,40 81,93 0,52 2007. 43,44 77,87 0,56 2008. 45,10 80,83 0,56 2009. 39,46 93,42 0,42 2010. 68,67 102,45 0,67 2011. 62,87 102,00 0,62

Izvor: www.stips.minpolj.gov.rs

Pored toga, to su povrine pod vinogradima u Srbiji u stalnom opadanju, proizvodnja

vina belei jedan konstantan rast u posmatranom periodu. Proizvodnja vina u 2006. godini je

iznosila 129,184 tone , a u 2011. godini 224,431 tona, odnosno poveanje od 73,72% (tabela 7).

Iako se ostvaruje deficit u spoljnotrgovinskoj razmeni vina, izvoz vina iz godine u godinu se

poveava, odnosno izvoz vina 2011. godine u odnosu na 2006. godinu je povean za 84,36%.

Tabela 7. Ukupna proizvodnja, uvoz i izvoz vina iz Srbije u periodu 2006-2011. godine

Godine Proizvodnja (t) Uvoz (t) Izvoz (t)

2006 129.184 26.496 8.236

2007 145.838 30.273 9.784

2008 154.224 24.120 9.188

2009 202.368 21.483 11.245

2010 238.233 19.866 11.318

2011 224.431 24.438 15.184

Prosek 2006-2011 god 182.379 24.446 10.825

Izvor: webrzs.stat.gov.rs

4.3. Ostvareni proizvodno-ekonomski rezultati u proizvodnji groa

Proces proizvodnje zapoinje ulaganjem novani sredstava u osnovne faktore

proizvodnje, a to su: rad, sredstva za rad i predmet rada. U toku procesa proizvodnje, predmeti

rada u potpunosti prenose svoju vrednost na gotov proizvod, sredstva za rad prenose samo deo

18

svoje vrednosti na novi proizvod, dok rad stvara novu i proizvodima daje odreenu upotrebnu

vrednost.

Vinogradarska proizvodnja predstavlja visokointenzivnu proizvodnju, koja pored velikog

angaovanja ivog rada po jedinici kapaciteta, za teva i znaajan kapital, koji se preko niza

aktivnosti mora oploditi. Opte je poznato da su agroekoloki uslovi za gajenje vinove loze u

Srbiji veoma povoljni. U prilog tome govore istorijski podaci koji pokazuju da se vinova loza

gajila na ovim prostorima od davnina i da je vinogradarstvo u Srbiji uvek bilo integralni deo

vinogradarstva na Balkanu ( Mili i sar., 2009).

Kada se govori o reprodukciji, odnosno o procesu proizvodnje, moemo rei da je njena

osnovna odlika kruno kretanje sredstava, a to je, neprekidna transformacija novanog oblika

vrednosti u materijalni oblik vrednosti i transformacija materijalnog oblika u novani. Svaka

proizvodnja, odnosno reprodukcija, moe da se obavlja u umanjenom, u istom, kao i u

proirenom obimu. Finansijski uspe poslovanja predstavlja novanu vrednost koja se moe

konstruisati prodajom proizvedene robe na tritu, tako da je i cilj svakog proizvoaa postizanje

takvog finansijskog uspe a, na osnovu kojeg e moi da se obavlja proizvodnja u proirenom

obimu, odnosno proirenoj reprodukciji.

Rizling italijanski je stara sorta francuskog porekla. Rasprostranjena je u mnogim

zemljama Evrope i poznata je kao: Riesling italien blanc, Riesling italic, Riesling laki i sl. U

Srbiji se moe sresti pod nazivom: Rizling italijanki, Graevina i sl. i gaji se due od sto godina.

Ova sorta zauzima znaajno mesto u vinogradarstvu Srbije. Prema navodima autora Avramov i

uni 2001), na podruju Srbije ovom sortom zasaeno je preko 5000 ektara, centralno

podruje Srbije oko 1600 ha, Vojvodina oko 2300 ha i Kosmet oko 1100 ha.

Utvreni proizvodno-ekonomskih rezultati u proizvodnji groa dobijeni su na osnovu

podataka prikupljeni sa jednog porodinog gazdinstva, koje na priblino 2 ektara uzgaja sortu

Rizling italijanski.

19

4.3.1. Ostvareni prinos

Prinos po jedinici povrine je znaajan pokazatelj svake proizvodnje, jer od njegove

visine u krajnjem sluaju zavisi i ostvareni finansijski rezultat, tako da je i cilj svakog

proizvoaa postizanje to veeg prinosa po jedinici povrine.

Ukupan prinos predstavlja vrednost godinje konane proizvodnje ili finalne proizvodnje.

Pod finalnom proizvodnjom se prvenstveno podrazumeva proizvodnja za trite, bez obzira na

injenicu, da li je proizvodnja ve stvarno prodata ili se javlja krajem godine kao poveanje

odnosno smanjenje zaliha (Marko i saradnici, 1998).

U vinogradarskoj proizvodnji, visina ostvarenog prinosa, pre svega, zavisi od

usklaenosti sledei faktora: prirodni uslova, izabrane podloge, uzgojnog oblika, sortimenta,

primenjene agrotehnike itd. Ukoliko se brojni radni procesi i operacije koje se izvode u procesu

proizvodnje groa posmatraju kao konstantne veliine, onda se kao najznaajniji faktori koji

utiu na visinu prinosa javljaju koliina ubriva i klimatski uslovi.

obanovi i sar. 1996) navode, da sagledavanjem uticaja razliiti naina obrade

zemljita na prinos groa, sadraj eera i kiselina u iri u istoj varijanti obrade u period 1987-

1994. godine uoene su vee razlike u poreenju sa ispitivanim varijantama obrade u jednoj istoj

godini. Znai, kretanje visine prinosa, sadraja eera i kiselina mnogo je vie zavisilo od godine

u kojoj se odvijala proizvodnja a u manjoj meri od ispitivane varijante obrade.

Prilikom analize postignutih prinosa, pored sagledavanja inioca koji su uticali na

njihovu visinu, neophodno je sagledavanje i kretanja visine ostvarenih prinosa po godinama.

Prema miljenima koja preovlauju u teoriji i praksi, a prema ispitivanjima brojni autora, tek

prinos od preko 10 t/ a obezbeuje rentabilnu proizvodnju groa. U proseku za analizirani

period (2007-2011) ostvaren je prilino stabilan prinos koji je iznosio 11064 kg/ a tabela 8).

Vei prinos od proseka konstatovan je u 2008 godini 11099 kg/ a ) i u 2009. godini 13248

kg/ha).

20

Tabela 8. Ostvareni prinos groa u periodu 2007-2011. godine

Godina Povrina a) Prinos (kg/ha) Ukupna proizvodnja

(kg)

2007 2 10.204 20.408

2008 2 11.099 22.198

2009 2 13.248 26.496

2010 2 10.115 20.230

2011 2 10.652 21.304

Prosek 2 11.064 22.127

4.3.2. Vrednost proizvodnje

Pod pojmom vrednosti proizvodnje se podrazumeva trina vrednost dobijeni proizvoda,

odnosno izvreni proizvodni usluga u toku jedne poslovne godine Andri, 1998). Ukupna

vrednost proizvodnje moe biti izraena kao vrednost ukupne proizvodnje i kao vrednost finalne

proizvodnje.

Vrednost ukupne proizvodnje predstavlja sumu vrednosti svih dobijenih proizvoda bez

obzira na nji ovu namenu tj. bez obzira da li su realizovana na tritu ili su upotrebljena za dalju

reprodukciju na poljoprivrednom gazdinstvu. Vrednost finalne proizvodnje je trina vrednost

proizvoda i proizvodni usluga realizovani na tritu ili upotrebljeni na nain koji se moe

smatrati realizacijom.

Vrednost proizvodnje groa obraunata je kao proizvod visine prinosa po jedinici

povrine i prodajne cene po jedinici proizvoda. Vrednost proizvodnje je proporcionalna visini

prinosa kao i prodajnoj ceni, odnosno, da sa nji ovim poveanjem moe se oekivati poveanje

vrednosti proizvodnje i obrnuto.

Tabela 9. Ostvarena vrednost proizvodnje groa u periodu 2007-2011. godine

Godina Prinos (kg/ha) Prodajna cena

(din/kg)

Vrednost proizvodnje

(din/ha)

2007 10.204 43,44 443.261,76

2008 11.099 45,10 500.564,90

2009 13.248 39,46 522.766,08

2010 10.115 68,67 694.597,05

2011 10.652 62,87 669.691,24

Prosek 11.064 51,90 574.221,60

21

U posmatranom periodu 2007-2011. godine pri prosenom prinosu od 11064 kg/ a i

prosenoj prodajnoj ceni 51,90 d/kg ostvarena je prosena vrednost proizvodnje od 574221,60

d/ a tabela 9). Ostvarena vrednost proizvodnje je u veoj meri rezultat poveanja prodajne cene

u odnosu na ostvareni prinos.

4.3.3. Trokovi proizvodnje

Trokovi proizvodnje predstavljaju novanu vrednost sredstva za rad, rada i predmeta

rada utroeni u jednoj proizvodnji. Poljoprivredna proizvodnja se odlikuje visokim proizvodnim

trokovima po jedinici kapaciteta. Visoki trokovi racionalno upotrebljeni daju pozitivne

rezultate, oni rastu po jedinici povrine ali opadaju po jedinici proizvoda i obezbeuju jeftinije

proizvode.

Proseni trokovi proizvodnje groa u posmatranom periodu (2007-2011) su iznosili

153.795 din/ha (tabela 10). Ukupni trokovi proizvodnje se poveavaju sa 254748,13 din/ a u

2007. godini na 341223,38 din/ a u poslednjoj analiziranoj godini, odnosno poveanje je

iznosilo 33,9%. Poveanje trokova proizvodnje se moe oceniti kao pozitivno, ukoliko se ono

javlja kao rezultat stvarnih ulaganja u neposredan process proizvodnje, ali ne i kao rezultat

poveanja cena proizvodni inilaca na tritu.

Tabela 10. Proseni trokovi proizvodnje groa za periodu 2007-2011. godine

Redni broj Stavke Iznos (din/ha) Uee %)

1.

Trokovi materijala

Min. ubrivam

Zatitna sredstva

Vezivo

30.452

2.306

27.766

380

19,70

1,58

18,05

0,02

2. Rad traktora 29.990 19,50

3. Osiguranje 3.845 2,50

4. Zarade radnika (bruto) 59.210 38,50

5. Amortizacija 15.379 10

6. Kamata na direktne

trokove 3.384 2,20

7. Direktnio trokovi

(1+2+3+4+5+6) 142.260 92,50

8. Reija 11.535 7,50

9. Ukupni trokovi

proizvodnje (7+8) 153.795 100

22

Trokovi proizvodnje u poljoprivredi obu vataju vei broj elemenata koji u nji ovoj

strukturi uestvuju u razliitim odnosima. U ukupnim trokovima, direkni trokovi uestvuju sa

92,50% 142.260 din/ a), a reija sa 7.50% 11.535 din/ a). Najvee uee u struturi ukupnih

trokova zauzimaju bruto zarade radnika sa 38,50% u ukupnim trokovima proizvodnje,a koje se

javljaju kao rezultat znaajnog angaovanja ivog ljudskog rada, posebno na poslovima rezidbe

i berbe.

4.3.4. Finansijski rezultat

Uspeh privredne delatnosti poljoprivrednog gazdinstva zavisi, s jedne strane, od vrednosti

proizvodnje koju gazdinstvo ostvaruje i, s druge strane, od trokova koji nastaju u vezi sa

proizvodnjom i njenom prodajom (realizacijom), Marko i saradnici (1998). Kada je vrednost

proizvodnje vea od iznosa uinjeni trokova, tada je ostvaren pozitivan finansijski rezultat

dobit) i obrnuto. Takoe, ostvareni finansijski rezultat zavisi, kako od cene kotanja proizvoda,

tako i od drutveno priznate vrednosti proizvodnje od strane trita.

Tabela 11. Ostvareni finansijski rezultat proizvodnje groa u periodu 2007-2011. godine

Godina Vrednost proizvodnje

(din/ha)

Trokovi proizvodnje

(din/ha)

Ostvarena dobit

(din/ha)

2007 443.261,76 254.748,13 188.513,63

2008 500.564,90 296.822,20 203.742,70

2009 522.766,08 304.669,70 218.096,38

2010 694.597,05 340.488,75 354.108,30

2011 669.691,24 341.223,38 328.467,86

Prosek 574.221,60 307.590,43 266.631,17

Ekonomski ili finansijski rezultat poslovanja poljoprivrednog preduzea utvruje se kao

razlika ostvarene vrednosti proizvodnje i iznosa uinjeni trokova u toku poslovne godine

Andri 1998). U ispitivanom period 2007-2011) ostvareni finansijiski rezultat u proizvodnji

groa na porodinom gazdinstvu je u proseku iznosio 266631,17 din/ha (tabela 11). Prema

tome, rast finansijskog rezultata ostvarene dobiti) javlja se kao rezultat breg rasta vrednosti

proizvodnje u odnosu na trokove proizvodnje.

23

4.4. Ostvareni ekonomski rezultati poslovanja

Posle utvrivanja finansijskog rezultata, gde se kao pokazatelj najee koristi dobit,

neophodno je utvrditi da li je poslovanje proizvodne jedinice bilo, i u kojoj meri, ekonomski

efikasno. U cilju ocene ekonomske efikasnosti poslovanja potrebno je izvriti vremensko i

prostorno poreenja ekonomski rezultata. Vremensko poreenje se vri poreenjem rezultata sa

ostvarenim rezultatima u pret odnim vremenskim periodima, dok se prostorno poreenje sastoji

u poreenju sa ekonomskim rezultatima koje postiu drugi proizvoai u slinim proizvodnim

uslovima.

Ekonomski rezultat se izraava u relativnim vrednostima, na osnovu ega i je mogue

porediti, bez obzira na razlike u veliini i strukturi proizvodnih kapaciteta. Kao osnovni

pokazatelji stepena ekonomske efikasnosti poslovanja koriste se:

- Produktivnost rada,

- Ekonominost proizvodnje, i

- Rentabilnost proizvodnje

Merenje produktivnosti rada, ekonominosti i rentabilnosti proizvodnje predstavlja

osnovu za objektivnu ocenu ostvarene ekonomske efikasnosti u preduzeima ili porodinim

gazdinstvima. Zbog toga je neophodno poznavanje ekonomske sutine pojedini pokazatelja i

nji ove meusobne odnose u datim proizvodno-ekonomskim uslovima.

4.4.1. Produktivnost rada

Neprekidno poveanje produktivnosti proizvodnosti) rada jedan je od osnovnih

zadataka, odnosno ciljeva savremene proizvodnje. esto se napominje da produktivnost

predstavlja najvaniju osnovu za poveanje ivotnog standarda stanovnitva, zadovoljenje

potreba drutva, kao i dalji privredni i drutveni razvoj.

Poseban znaaj produktivnosti u poljoprivredi proizilazi iz evidentne injenice da

permanentno raste tranja za poljoprivrednim proizvodima zbog porasta broja stanovnika i

poboljanja kvaliteta is rane), uz istovremeno smanjenje poljoprivrednog zemljita i broja

24

poljoprivrednih proizvoaa, Petrovi i Zorni (1999). Na osnovu iznetog moe se zakljuiti, da

produktivnost u poljoprivredi mora da ima neprekidnu tendenciju rasta.

Prema navodima Finci i saradnici (1986) produktivnost rada je, prema tome, radni uinak

u jedinici vremena ostvaren u odreenoj proizvodnji, odnosno vreme koje se utroi za

proizvodnu jedinicu nekog proizvoda. Naelo produktivnosti rada sastoji se u tome, da se sa to

manje rada ostvari to vei radni uinak, odnosno to vea proizvodnja.

Na ostvarenu produktivnost rada u poljoprivrednoj proizvodnji utie veliki broj faktora,

meu kojim se posebno izdvajaju:

- Stepen te nike opremljenosti rada

- Organizacija rada

- Prirodni uslovi

- Kvalifikaciona struktura zaposlenih

- Razvoj nauke i primena nauni dostignua

Prema navodima Mili i Sredojevi 2004) pokazatelji produktivnosti rada se dobijaju

merenjem ostvareni rezultata poslovanja u odnosu na obim uloenog ljudskog rada. Prema

tome, stepen produktivnosti rada izraava koliinu dobijenog proizvoda po jedinici ljudskog

rada, ili obrnuto, utroak asova ljudskog rada po jedinici dobijenog proizvoda.

Stepen produktivnosti rada izraen naturalno, dobija se iz odnosa:

Pr=Q/R ili Pn=R/Q

R - uloen rad u asovima

Q koliina dobijenih proizvoda (kg, tona, komada i sl.)

Proizvodnja groa spade u radnointezivne grane poljoprivrede, koja se odlikuje visokim

ueem ljudskog rada po jedinici povrine, posebno u fazi berbe i rezidbe. To su zapravo

operacije koje se izvode skoro iskljuivo manuelnim radom.

25

Tabela 12. Produktivnost rada u proizvodnji groa u periodu 2007-2011. godine

Godine Prinos (kg/ha) Utroak rada as/ a) Produktivnost

kg/as)

2007 10.204 678 15,05

2008 11.099 678 16,37

2009 13.248 678 19,53

2010 10.115 678 14,91

2011 10.652 678 15,71

Prosek 11.064 678 16,31

Na osnovu podataka iz tabele uoava se, da je prosena produktivnost ostvarena na

poljoprivrednom gazdinstvu iznosila 16,31 kg/as, kao i da je ostvarena produktivnost rada

direktno proporcionalna ostvarenoj visini prinosa po jedinici povrine, a obrnuto proporcionalna

koliini uloenog ivog rada po jedinici povrine.

4.4.2. Ekonominost proizvodnje

Ekonominost proizvodnje je jedan od najznaajniji pokazatelja uspenosti poslovanja i

predstavlja izraz racionalnosti troenja elemenata proizvodnje. Predstavlja odnos ostvarene

proizvodnje i utroeni inioca proizvodnje. Moe se izraziti i po elementima trokova, tako da

se na taj nain dobija ekonominost sredstava za rad, ekonominost materijala i ekonominost

troenja ivog rada, Radovi i Furundi 1997). Naelo ekonominosti se sastoji u nastojanju da

se to racionalnije koriste sredstva za rad, predmeti rada i ivi rad, odnosno da ostvarena

proizvodnja bude to vea od tokova vezani za datu proizvodnju.

Ekonominost proizvodnje E) se najee izraava odnosom ukupni pri oda i ukupnih

ras oda, tj. odnosom vrednosti proizvodnje i trokova proizvodnje. Osnovna formula za

izraunavanje koeficijenta ekonominosti je:

E=Vrednost proizvodnje/trokovi proizvodnje

Ukoliko je izraunati koeficijent ekonominosti vei od jedan E>1 ), znai da je

ostvarena vrednost proizvodnje vea od trokova proizvodnje i da je proizvodnja ekonomina.

Ako je koeficijent ekonominosti jednak jedinici E=1 ) znai da je proizvodnja na granici

26

ekonominosti. Ukoliko je izraunati koeficijent manji od jedinice ( E

27

(1967-1991) pokazuju da je u vinogradarskoj proizvodnji ostvaren prosean koeficijent

ekonominosti 1,12. U strukturi ukupni trokova najvee apsolutno i relativno uee

zauzimaju sledei elementi trokova: plate sa 42,99%, materijalni trokovi sa 35,67%,

nematerijalni trokovi sa 16,26% i na kraju amortizacija osnovni sredstava sa relativnim

ueem od 5,18%.

Tabela 13. Ekonominost proizvodnje groa u periodu 2007-2011. godine

Godina Vrednost proizvodnje

(din/ha)

Trokovi proizvodnje

(din/ha)

Koficijent

ekonominosti

2007 443.261,76 254.748,13 1,74

2008 500.564,90 296.822,20 1,68

2009 522.766,08 304.669,70 1,71

2010 694.597,05 340.488,75 2,04

2011 669.691,24 341.223,38 1,96

Prosek 566.176,20 307.590,43 1,82

U proseku za period 1994-2001. godine u analiziranom vinogradarskom zasadu je

ostvarena ekonomina proizvodnja koeficijent ekonominosti 1,79) sa variranjima po godinama

od 0,74 u 1998. godini do 4,43 u 2000. godini. Iako se u ispitivanom period poveavaju i

vrednost proizvodnje i trokovi proizvodnje po jedinici kapaciteta, ipak je rast vrednosti

proizvodnje bio bri, to se povoljno odrazilo na poveanje ekonominoti proizvodnje groa,

Mili i Elenov 2002).

4.4.3. Rentabilnost proizvodnje

Rentabilnost u sutini predstavlja izraz konanog finansijskog efekta ulaganja sredstava u

odreenu privrednu delatnost, odnosno pokazatelj ukupnog uspe a poslovanja preduzea,

Petrovi i Zorni 1999). Ovaj pokazatelj istovremeno sadri rezultate ostvarene produktivnosti i

ekonominosti u odreenom vremenskom periodu.

Pokazateljima rentabilnosti se utvruje stepen ekonomske efektivnosti proizvodnje,

odnosno efektivnosti uloeni sredstva za proizvodnju u odreenu privrednu delatnost, Mili i

Sredojevi 2004). Prema tome, ovim pokazateljem se izraava:

28

1. Rentabilnost proizvodnje

R=Dobit/Trina vrednost proizvodnje x 100%

2. Stepen rentabilnosti uloeni sredstava

R=Dobit/Ukupno angaovana snaga x 100%

Ocena nivoa ekonomske efikasnosti poslovanja se donosi na osnovu poreenja utvreni

stopa rentabilnosti sa:

- Za tevanom minimalnom stopom, tj. stepenom ukamaenja uloeni finansijski

sredstava

- Prosenom stopom rentabilnosti u datom podruju proizvodnje

- Stopom ukamaenja koju bi bilo mogue ostvariti ulaganjem sredstava u neku drugu

proizvodnju, itd.

Tabela 14. Prosena rentabilnost proizvodnje groa u periodu 2007-2011. godine

Godina Vrednost proizvodnje

(din/ha)

Ostvarena dobit

(din/ha)

Stopa rentabilnosti

proizvodnje (%)

2007 443.261,76 188.513,63 42,52

2008 500.564,90 203.742,70 40,70

2009 522.766,08 218.096,38 41,71

2010 694.597,05 354.108,30 50,98

2011 669.691,24 328.467,86 49,04

Prosek 566.176,20 258.585,77 45,67

U proseku za ispitivani period (2007-2011) u proizvodnji groa na porodinom

gazdinstvu ostvarena je rentabilna proizvodnja sa prosenom stopom rentabilnosti 45,67%), sa

variranjima od 40.70% u 2008 godini do 50,98% u 2010 godini Konstatovane razlike u

prinosima, vrednosti proizvodnje i ostvarenoj dobiti u analiziranom period su ispoljile znaajan

uticaj i na ostvarenu rentabilnost proizvodnje.

29

4.5. Marketing koncept poslovanja

U ranijim razdobljima , odnosno za vreme masovne industrijske proizvodnje, postojala je

tendencija, da se na osnovu ekonomske propagande potroa prilagoavao proizvodu. Danas je

to gledite sasvim obrnuto, odnosno, potroa predstavlja polaznu i finalnu taku u poslovnoj

filozofiji.

Osnovni problem sa kojim se susree savremeno poslovanje nije nedostatak robe, usluga

i novca nego nedostatak kupaca. Odnosno moe se rei, da se sve vie osea nedostatak trita a

ne kupaca. Raji i sar. 2006) ukazuju da na strukturu proizvodnje najvei uticaj imaju trini

zahtevi.

Marketing je disciplina koja se bavi pitanjima trita, potreba na tritu i naina

zadovoljenja tih potreba. Savremeni marketing koncept putem istraivanja potroaa dolazi do

dragoceni informacija o nji ovim potrebama, eljama i navikama, a to ini dobru osnovu za

formulisanje kvalitetnih poslovni odluka, koje treba da obezbede punu satisfakciju potroaa i

profitabilno poslovanje.

Prema navodima Salai i Boidarevi 1997) u osnovi, marketing orijentacija privredni

subjekata znai planiranje unutar preduzea) i razvoj proizvoda manifestuje se u adekvatnom

modifikovanju i diferenciranju proizvoda) adaptirani za tevima, potrebama i eljama potroaa

i potencijalni potroaa.

U marketing konceptu- polazna osnova je proizvod, koji je rezultanta istraivanja trita i

kreiran je na bazi potreba potoaa, sredstvo je integralni markeing, a cilj profit na bazi

zadovoljenja potreba potroaa Vla ovi i Samardija, 2012).

Moe se rei, da su znaaj marketing koncepta najvei svetski proizvoai vina davno

s vatili i da on predstavlja jedan od kljuni faktora nji ovog uspenog poslovanja.

30

4.6. SWOT analiza

Prema navodima Novkovia (2003) SWOT analiza je kvalitativna metoda za strategijsko

planiranjeOva metoda bazira se na sueljavanju interni karakteristika poslovnog sistema

snaga i slabosti) sa mogunostima i opasnostima iz okruenja. Na osnovu ovoga, preduzee bi

trebalo da aktivira snage, prevazie slabolsti, iskoristi mogunosti i da se odbrani od pretnji.

Interna procena se sastoji od sagledavanja svih faktora unutar organizacije, odnosno onih

faktora na koje moemo da utiemo. Analiza ovi faktora pre svega se odnosi na menadzment,

zaposlene, finansije, efikasnost opreme, usluge, marketing, tehnologiju, distribuciju, transport,

itd.

Eksterna procena se odnosi na anse i pretnje, odnosno predstavlja indentifikovanje oni

trendova i dogaaja koji mogu imati uticaja na poslovanje poslovnog sistema. Prilikom ove

analize sagledavaju se anse i pretnje koje mogu biti vezane za trite, tehnologiju, ekonomiju,

drutvo, pravnu regulative, ekologiju, itd.

Prema navodima Vla ovi i Samardzija 2012), prednosti mogu biti: savremena

tehnologija proizvodnje, kvalitetna oprema, kvalitetan proizvod, pristupane cene proizvoda,

dobra pozicija na tritu, dobri izvori finansiranja, tradicija u proizvodnji, superiorni ugled na

tritu i sl.

Slabosti mogu biti: zasterela oprema, zastarela tehnika i te nologija proizvodnje, loa

pozicija na tritu, nedostatak kvalitetnog groa na tritu, slab kvalitet vina, nekvalitetno

pakovanje i lo zastareo) dizajn, greke u pret odnom planiranju, previsoka cena u odnosu na

konkurenciju i sl.

Mogunosti mogu biti: mogunost osvajanja novi trini segmenata, mogunost

poveanja prodaje na postojeem tritu, slaba konkurencija na tritu, visoka cena konkurencije

na tritu, mogunost primene novi te nologija, poveanje izvoza na osnovu kvaliteta

proizvoda, stvaranje novih, modifikovanih proizvoda i sl.

Pretnje mogu biti: pojava novih konkurenata sa dobrim kvalitetom i niskom cenom, pad

tranje za proizvodima, promena u preferenciji potraa, nedostatak pojedini resursa sredstava,

kadrova), novi propisi i standardi, carinske stope, pojava supstituta na tritu i sl.

31

4.7. Istraivanje navika potroaa vina

Kao jedno od osnovni pitanja proizvoaa u savremenim uslovima privreivanja ne

predstavlja pronalaenje kupca za dati proizvod, ve nasuprot tome, kreiranje i proizvodnja

proizvoda prema za tevima potroaa, odnosno trita.

Istraivanje trita se bavi prikupljanjem, obradom i analizom trini problema tj.

varijabli i na osnovu nji stvara projekciju tranje i mogunosti prodaje sopstveni proizvoda na

tritu ili oodreenim segmentima trita.

Vla ovi i Samardzija 2012) navode da istraivanje trita predstavlja neop odan

preduslov za donoenje pravovremeni i racionalni marketing odluka u trinom privreivanju

proizvoaa. Odluka privrednog subjekta ne sme da se zasniva na proceni i iskustvu ili

intuiciji vlasnika, odluci direktora ili vlasnika i sl., ve pre svega, na analizi trita na kome

se posluje, kao i na analizi prednosti u odnosu na konkurenciju.

Faze u procesu istraivanja trita su:

Definisanje problema i cilja istraivanja

Odreivanje izvora podataka i naina istraivanja

Izbor i veliina uzorka

Odreivanje metode istraivanja

Prikupljanje informacija

Obrada i analiza informacija

Prezentacija dobijenih rezultata Vla ovi B, 2011.)

Kao predmet marketing istraivanja javljaju se brojne interne i eksterne varijable faktori)

koji utiu na poslovanje proizvoaa.

Marketing istraivanje je vezano za preduzee- u cilju donoenja adekvatni poslovni ,

marketinki odluka, a orijentisano je na sledee aktivnosti:

1. Utvrivanje karakteristika trita ili segmenata,

32

2. Merenje i utvrivanje trini potencijala,

3. Analiza trinog udela,

4. Analiza prodaje,

5. Istraivanje trendova poslovanja,

6. Istraivanje potroaa i tranje,

7. Istraivanje proizvoda i prihvatanje novih proizvoda,

8. Istraivanje cena,

9. Istraivanje distribucije,

10. Istraivanje promocije,

11. Istraivanje konkurenstki proizvoda i ostali instrumenata marketinga. Salai i

Boidarevi, 1997.)

Anketa je naziv za skup postupaka pomou kojih se prikupljaju i analiziraju izjave

ljudi kako bi se saznali podaci o nji ovom ponaanju ili o nji ovim stavovima, miljenjima,

preferencijama, interesima i slino, radi statistike, ispitivanja javnog mnjenja, trita ili kao

temelj za potrebe medicinskog, sociolokog ili nekog drugog istraivanja.

Anketa koja se koristi prilikom marketing istraivanje se s vata kao lista pitanja

koncipirana tako da se dobiju informacije kao i podaci vezani za predmet istraivanja, to je u

ovom sluaju potronja vina.

Osnovni cilj sprovedene ankete jeste da se sagledaju osnovni parametri koji utiu na

preferencije potroaa i potronju vina na anketiranom segmentu trita. Dobijeni rezultati mogu

posluiti proizvoaima u cilju sagledavanja konkurencije, mesta svoji proizvoda na tritu kao

i donoenja odgovarajui poslovni odluka.

33

4.7.1. Rezultati sprovedene ankete

Polna struktura ispitanika

Od ukupnog broja anketirani 63% ine mukarci, dok 37% je enska populacija. Ovo je

i logino, s obzirom da mukarci u veini sluajeva kupuju vino i vei su potroai alko olni

pia.

Starosna struktura ispitanika

Najvei broj anketirani pripadao je starosnoj grupi od 18 do 25 godina, odnosno

relativno mlaoj populaciji i obu vatao je 39% ispitanika. Zatim sledi uee populacije od 26

do 35 godina sa 26% dok se najmanji broj anketiranih nalazi u grupi preko 55 godina, odnosno

9%.

Tabela 15. Starosna struktura ispitanika

Starosna struktura %

18 do 25 godina 39

26 do 35 godina 26

36 do 45 godina 15

46 do 55 godina 11

Preko 55 godina 9

Mukarci 63%

ene 37%

Slika 1. Polna struktura ispitanika

34

Porodini status

Od ukupnog broja anketirani nji 27% se izjasnilo kao oenjeno odnosno udato, dok se

73% izjasnilo kao neoenjeno odnosno neudato.

Stepen strune spreme ispitanika

Najvei broj anketirani 69%) ine potroai sa srednjom strunom spremom, dok

osnovno obrazovanje ima najmanji broj ispitanika odnosno njih 3%.

Tabela 16. Struna sprema ispitanika

Starosna struktura %

Osnovno obrazovanje 3

Srednja struna sprema 69

Via struna sprema 7

Visoka struna sprema 21

Neoenjeno/neudato 73%

Oenjeno/udato 27%

Slika 2. Porodini status

35

Mesto stanovanja ispitanika

Od ukupnog broja anketirani najvei procenat ivi u gradu 45%), zatim u prigradskom

naselju 40% i u selu 15%.

Broj lanova domainstva

Najvei broj anketirani ivi u etvorolanom domainstvu 51%) a zatim sledi u

trolanom domainstvu 24%). Najmanji broj ivi u domainstvima sa vie od pet lanova

odnosno 6%. Broj lanova domainstva utie na to kakva e biti struktura tranje sa aspekta

veliine pakovanja vina.

Tabela 17. Broj lanova domainstva

Vrsta domainstva %

Dvolano domainstvo 9

Trolano domainstvo 24

etvorolano domainstvo 51

Petolano domainstvo 10

Domainstvo sa vie od pet lanova 6

Grad 45%

Selo 15%

Prigradsko naselje

40%

Slika 3. Mesto stanovanja ispitanika

36

Mesena primanja ispitanika

Najvei broj anketirani , odnosno nji 55 %, ima mesena primanja po domainstvu

preko 40.001 din dok najmanji udeo anketirani 12%) ima mesena primanja do 20.000 dinara.

Poznato je da visina primanja znaajno utie na tranju za navedenim proizvodom.

Tabela 18. Mesena primanja ispitanika

Visina meseni primanja po domainstvu %

Do 20.000 dinara 12

Od 20.001 do 30.000 dinara 15

Od 30.001 do 40.000 dinara 18

Preko 40.001 dinara 55

Uestalost konzumiranja vina

Jedno od osnovnih pitanja u definisanju potronje jeste uestalost konzumacije. Na

osnovu anketirani lica moemo videti da najvei procenat 42%) vino konzumira relativno

retko, odnosno jednom meseno. Vino svakodnevno konzumira svega 3% anketirani , dok

istovremeno 7% ispitanika apsolutno ne konzumira vino u svojoj is rani. Na osnovu ovoga moe

se okarakterisati postojanje relativno slabog inteziteta konzumiranja vina.

Histogram 7. Koliko esto konzumirate vino ?

05

1015202530354045

%

37

Razlozi nekonzumiranja vina

Ovo pitanje je postavljeno u cilju sagledavanja razloga koji utiu na potroae da ne

konzumiraju vino i oni su veoma razliiti. Najvei broj anketirani koji se izjasnio da ne

konzumira vino razlog za to navodi upravo odsustvo navike. Veliki deo njih navodi da su to

zdravstveni razlozi i da uopte ne konzumira alko ol vino spada u kategoriju alko olni pia sa

proseno 11% alko ola). Dok najmanji broj ispitanika navodi relativno visoku cenu na tritu

kao i verske razloge zbog kojih ne konzumira vino. U daljoj interpretaciji ankete, ispitanici koji

ne konzumiraju vino izuzeti su iz osnovne statistike mase.

Motivi od uticaja pri kupovini vina

Sagledavanjem ovog pitanja treba da se prue odgovori u kom pravcu treba da se usmere

aktivnosti proizvoaa vina. Najvei broj ankeirani 36%) kao odluujui faktor prilikom

kupovine vina navodi da je to kvalitet. Faktori koji takoe imaju veliki uticaj su cena vina 25%)

kao i ambalaa, odnosno njegovo pakovanje 21%). Na osnovu dobijeni odgovora proizvoai

bi trebalo da usmere aktivnosti ka podizanju kvaliteta vina, odnosno unapreenju ambalae.

Histogram 8. Koji faktor ima dominantan uticaj prilikom kupovine vina ?

0

5

10

15

20

25

30

35

40

%

38

Vanost robne marke prilikom kupovine

Najvei broj anketirani 37%) smatra da je robna marka donekle vana prilikom

kupovine vina. Robna marka je izuzetno vana za 15% ispitanika jer je smatraju parametrom

visokog kvaliteta. Meutim, 12% anketiranih se izjasnilo kako robna marka nije vana, odnosno

da nema nikakvog uticaja prilikom njihove odluke o kupovini vina.

Histogram 9. Da li vam je vana robna marka prilikom kupovine vina ?

Opredeljenje potroaa za veliinu pakovanja

Najvei broj ispitanika 30%) najee se opredeljuje za pakovanje vina od 2 l, dok se za

pakovanje od 5 l opredeljuje najmanji broj anketiranih (15%). Uoeno je, da se domainstva sa

veim brojem lanova radije odluuju za vea pakovanja vina, dok se ispitanici sa veim

do otkom odluuju za manja pakovanja od 0,75 l i 1 l) jer i smatraju kvalitetnijim.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Izuzetno vana Vrlo vana Donekle vana Nije naroitovana

Nije vana

%

39

Histogram 10. Koju veliinu pakovanja vina najee koristite ?

Uticaj ekonomske propagande

Na osnovu datog pitanja se izvode zakljuci da li i u kojoj meri ekonomska propaganda

utie prilikom kupovine vina. Najvei procenat anketirani 42%) se izjasnio kako ekonomska

propaganda nema uticaja prilikom kupovine vina dok se svega 6% ispitanika izjasnilo kako ona

ima veoma jak uticaj.

Histogram 11. U kojoj meri ekonomska propaganda ima uticaja prilikom kupovine vina ?

0

5

10

15

20

25

30

0,75 lit 1,00 lit 2,00 lit 5,00 lit

%

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

1 2 3 4 5

%

40

Mesto kupovine vina

Izvori snadbevanja vinom su razliiti. Najvei broj ispitanika se izjanjava da najee

mesto na kojem kupuje vino je samoposluga (36%) ali i u supermarketi (34%). Direktno od

proizvoaa se snadbeva najmanji procenat anketirani , odnosno svega 12%.

Histogram 12. Gde najee kupujete vino ?

Mesto konzumiranja vina

Najvei broj anketirani 66%) se izjasnio da vino najee konzumira kod kue, dok

21% ispitanika je odgovorilo da je to restoran. Razlog slabijeg konzumiranja vina u restoranima

se moe ogledati u relativno neto veoj ceni. Kao mesta konzumiranja navodjeni su jo i kafii i

diskoteke (13%).

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Samoposluga Supermarket Vinoteka Direktno odproizvoaa

%

66%

21%

13%

Slika 4. Mesto konzumiranja vina

Kua Restoran Ostalo

41

Cena vina na tritu

Najvei broj ispitanika 34%) se delimino slae da je cena vina na domaem tritu

visoka, dok se 18% slae u potpunosti. Ukoliko pogledamo ova dva pokazatelja moemo

zakljuiti da preko 50% anketirani ipak smatra da je cena vina relativno visoka u odnosu na

postojei ivotni standard. Da je cena sasvim prihvatljiva izjasnilo se 21% anketiranih.

Histogram 13. Da li smatrate da je cena vina na domaem tritu visoka ?

Uticaj visine cena na odluku o kupovini

Poznato je da uloga cene i njen znaaj variraju od proizvoda do proizvoda. Ukupno 66%

anketiranih smatra da cena ima ulogu prilikom kupovine vina, dok se 15% izjasnilo da pri

kupovini ne obraa panju na cenu.

0

5

10

15

20

25

30

35

Slaem se upotpunosti

Delimino seslaem

Ne slaem se Ne znam

%

42

Histogram 14. Da li visina maloprodajnih cena ima ulogu pri kupovini ?

Snadbevenost trita vinom

Da je snadbevenost trita vinom potpuno zadovoljavajua izjasnilo se 33% ispitanika,

dok 16% smatra da je dovoljno za nae potrebe. Ukupno 12% smatra da asortiman nije

zadovoljavajui to ukazuje da je distribucija vina relativno dobra i da ne predstavlja

ograniavajui faktor poveanja tranje za ovim proizvodom.

Histogram 15. Da li je snadbevenost trita vinom zadovoljavajue ?

0

10

20

30

40

50

60

Ima visoku ulogu Ima ulogu Nema ulogu Ne znam

%

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Potpuno jezadovoljavajue

Delimino jezadovoljavajue

Nijezadovoljavajue

Dovoljno je zanae potrebe

%

43

Preferencija potroaa sa aspekta geografskog porekla vina

Najvei broj anketirani 39%) se izjasnio da najvie preferira obina stona vina, dok se

za vrhunska vina sa kontrolisanim geografskim poreklom i garantovanim kvalitetom izjasnio

najmanji broj, odnosno 10% ispitanika. Moe se zakljuiti, da veliki broj potroaa ne pravi

razliku izmedju pojedinih kategorija vina, odnosno da je kultura kupovine i potronje vina kod

nas na dosta skromnom nivou.

Histogram 16. Koje vino radije preferirate ?

Preferencija potroaa u odnosu na poreklo vina

Apsolutna veina potroaa, odnosno 87% ispitanika se pri kupovini opredeljuje za vina

domai proizvoaa, a svega 13% anketiranih se opredeljuje za vina iz uvoza.

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Obino stono vino

Stono vino sa oznakom geografskog porekla

Kvalitetno vino sa kontrolisanim geografskimporeklom

Vrhunsko vino sa kontrolisanim geografskimporeklom i garantovanim kvalitetom

%

87%

13%

Slika 5. Za koje vino se radije odluujete ?

Domae Strano

44

Izbor vina stranih proizvoaa

Prema ovom pitanju, vina su klasifikovana iskljuivo prema zemlji porekla. Na osnovu

sprovedene ankete se zakljuuje, da se vina iz Makedonije najvie konzumiraju 33%) dok je

uee vina iz Grke najmanje i iznosi 6%. Pored navedeni odgovora ispitanici su navodili i

ostale zemlje ija vina esto konzumiraju a to su vina iz Portugala, Slovenije i panije.

Histogram 17. Koje vino od strani najee konzumirate ?

Izbor vina domaih proizvoaa

Za crvena (crna) vina se opredelilo skoro 2/3 anketirnih, odnosno 63%, dok se za roze

vina opredelio najmanji broj, odnosno svega 9%. Dati rezultati mogu pomoi proizvoaima u

cilju odreivanja strukture ponude prema za tevima i preferencijama potroaa.

0

5

10

15

20

25

30

35

%

45

Izbor domaeg belog vina

Postavljeno je pitanje otvorenog tipa gde su anketirani sami upisivali koje domae belo

vino preferiraju a dobijeni su sledei odgovori: Karlovaki rizling, Banatski rizling, Italijanski

rizling, Rizling, Graevina, Smederevka, Katel ...

Izbor domaeg crnog vina

Na postavljeno pitanje koje domae crno vino preferirate ispitanici su u najveem broju sluaja

odgovarali da je to:

- drebeva krv

- drebac

- Vranac

- Rojal

- Medvea krv

- Car Lazar

- Carica Milica

- Frankova

- Pastuv ...

28%

63%

9%

Slika 6. Koje od domaih vina najee konzumirate ?

Belo vino Crveno vino roze

46

Vezanost (lojalnost) potroaa

Rezultati ankete pokazuju da svega 24% potroaa je lojalno odreenom proizvoau,

odnosno odreenoj marki vina tj. ukoliko ne nae preferiranu robnu marku vina spremno je da

odloi kupovinu i potrai je u nekom drugom prodajnom objektu. Vie od anketirani odnosno

76% je spremno da se odmah odlui za neku drugu marku vina tj. ne pokazuje znake vezanosti

za odreeni proizvod.

Kako poveati potronju vina

Postavljeno je pitanje otvorenog tipa gde su anketirani sami upisivali svoja miljenja i savete

na temu, kako poveati potronju vina, samim tim i odgovori su razliiti i navode se neki od njih:

- Poveanjem standarda graana

- Sa veim prisustvom kvalitetniji vina na tritu

- Snienjem cena

- Edukacijom informisanjem) potroaa

- Boljom reklamom

- Atraktivnijim pakovanjem-ambalaom i sl.

Da 76%

Ne 24%

Slika 7. Ukoliko ne pronaete vino koje najradije kupujete, da li se odluujete za neku drugu vrstu vina ?

47

Na osnovu sprovedene ankete mogu se izneti sledei zakljuci:

Najvei broj anketirani 42%) konzumira vino jednom meseno, a svega 3% ispitanika

se izjasnilo da vino konzumira svakodnevno i na osnovu ovoga moe se istai, da se radi o

relativno slabom intezintetu konzumiranja vina kod nas.

Kao najbitniji faktor prilikom donoenja odluke o kupovini se smatra kvalitet vina 36%),

25% anketiranih smatra da je to cena, a 21% ispitanika se izjanjava kako ambalaa ima

dominantan uticaj prilikom kupovine. Na osnovu ovoga proizilazi, da bi proizvoai trebalo da

usmere aktivnosti ka podizanju kvaliteta vina, odnosno unapredjenju ambalae.

Najvei broj anketiranih (30%) se odluuje za pakovanje vina od 2 l, dok se za pakovanje

od 1 l i 0,75 l odluuje 28% odnosno 27% anketirani .

Da ekonomska propaganda nema uticaja prilikom kupovine vina odgovorilo je 42%

ispitanika, dok svega 6% smatra da ona ima veoma jak uticaj.

Da je cena vina na domaem tritu visoka, sloilo se preko 50% anketiranih, a 21%

smatra da nije.

Najvei broj anketirani 39%) se izjasnio da najvie preferira obina stona vina, dok se

za vrhunska vina izjasnio najmanji broj, odnosno 10% ispitanika. Znai, veliki broj potroaa ne

pravi razliku izmeu pojedini kategorija vina, odnosno da je kultura kupovine i potronje vina

kod nas na dosta skromnom nivou.

Apsolutna veina anketirani 87%) vie preferira vino domai proizvoaa, dok se

svega 13% odluuje za vina iz uvoza.

Vina iz Rep. Makedonije se najvie konzumiraju 33%) jer su dovoljno prisutna na tritu

i imaju relativno prihvatljivu cenu, dok se vina iz Grke najredje konzumiraju.

Da bi formirali optimalnu strukturu ponude u odnosu na preferencije potroaa, domai

proizvodjai se mogu voditi rezultatima koji iznose da 63% ispitanika najee konzumira

crveno vino, 28% belo vino, dok se za roze vino odluilo 9% anketirani .

Vie od anketiranih odnosno 76% ne pokazuje znake vezanost (lojalnosti) prema

nekom proizvodu odnosno spremno je da se odmah odlui za neku drugu robnu marku.

48

4.8. Instrumenti marketinga

Kombinovanje osnovnih instrumenata marketinga, odnosno proizvoda, cene, promocije i

distribucije zapravo predstavlja marketing miks. Na osnovu njega potrebno je da potroa dobije

odgovarajui proizvod, na pravom mestu, u pravo vreme, uz odgovarajuu cenu i promociju.

4.8.1. Proizvod

Proizvod predstavlja osnovni predmet razmene na tritu kao i osnovni instrument

marketinga. Ukoliko proizvod ne zadovoljava potrebe trita, ostali elementi marketinga, ma

koliko dobro bili koncipirani ne mogu uticati na poveanje prodaje.

Prema navodima Vla ovi i Samardzija 2012) prilikom kreiranja ili inovacije proizvoda

mora se voditi rauna o sledeem:

- Kakav proizvod kreirati za pojedina trita ?

- Koje karakteristike treba da ima proizvod ?

- Kakav kvalitet treba da ima proizvod ?

- Kada proizvod uvesti lansirati) na trite ?

- Kome je namenjen proizvod ?

- Koje ime dati proizvodu ?

- Koju ambalau koristiti ?

- Koju veliinu pakovanja uvesti ?

- Kakav dizajn ambalaa treba da ima ?

Pod pojmom asortiman proizvoda podrazumevamo sve one artikle i proizvode koje je

jedan proizvoa spreman ponuditi tritu. Moemo zakljuiti da svaki proizvoa tei stalnom

proirenju asortimana svoji proizvoda a sve sa ciljem zadovoljavanja potreba to veeg broja

kupaca.

Poznato je da svaki proizvod ima ivotni ciklus odnosno faze kroz koje prolazi, a to su:

faza uvoenja, faza rasta, faza zrelosti i na kraju faza opadanja. Poznato je da proizvoai vina

49

obino pribegavaju modifikaciji proizvoda u zavrnoj fazi a to obino podrazumeva izmenu

kvaliteta proizvoda, ambalae, uvoenje novog modernog dizajna, novog pakovanja i sl.

Pod kvalitetom proizvoda podrazumeva se njegov emijski sastav, fizike osobine,

organoleptika svojstva kao i zdravstveno stanje proizvoda. Kvalitet predstavlja bitan faktor

prilikom kupovine a samim tim i bitan elemenat konkurentnosti proizvoaa.

Kada govorimo o kvalitetu vina, moemo rei da ono zavisi od velikog broja faktora a

pre svega od kvaliteta groa. Na kvalitet groa najvie utiu sortiment, lozna podloga, klima,

zemljite, fitofosfornim stanje, prinos, momenat kao i nain berbe.

Jedan od najvaniji faktora koji utiu na kvalitet vina svakako je i te noloki postupak

prerade groa. Momenat berbe je od izuzetnog znaaja, to govori da je za kvalitet vina veoma

vano da groe bude obrano u period te noloke zrelosti, odnosno sa sadrajem eera u

intervalu 20-22 %.

Fiziko-hemijski sastav vina zavisi kako od uslova u kojima se izvodi alkoholna

fermentacija tako i od maina koje se koriste u primarnoj preradi groa. Pored svega

navedenog, prilikom ouvanja kvaliteta vina veoma je vano obratiti panju i na temperature na

kojoj se uva vino. Ovo je veoma vano jer je poznato da relativno visoke temperature u toku

uvanja vina mogu negativno da utiu na njegov kvalitet.

Prilikom kreiranja, odnosno odabira ambalae i pakovanja za vino, neophodno je da se

obrati posebna panja, upravo iz razloga to oni predstavljaju veoma bitan marketinki elemenat.

Pre svega oni moraju da odgovaraju potrebama i za tevima potroaa. Kaga govorimo o dizajnu

ambalae ona mora biti: funkcionalna, jednostavna, originalna, lepa, atraktivna, reprezetativna i

moderna. Inovativna i dobro oblikovana ambalaa predstavlja skrivenog prodavca i u velikoj

meri moe nam dati prednost u odnosu na konkurenciju.

Kako navode Vlahovi i Samardija 2012) ambalaa i pakovanje omoguavaju

realizaciju pojedini zacrtani ciljeva proizvoaa:

- Da privue panju potroaa

- Da probudi zanimanje znatielju) za ono to nudi ili predstavlja

- Da stvori elju za proizvodom, kupovinom ili korienjem proizvoda

50

- Da potrau ulije poverenje u ono to oni predstavljaju ili prodaju

- Da navode potroaa na akciju-kupovinu proizvoda

- Da zatiti proizvod na svom putu od proizvoaa do potroaa

- Pomae da se indentifikuje proizvod i tako spreava zamenu za konkurentske proizvode

- Utie da se diferencira proizvod od proizvoda konkurencije

- Da informie potroaa o sadrini pakovanja,roku vanosti i sl.

- Da stvara sliku o proizvodu.

Kao veoma bitan marketinki elemenat navodi se jo i ime vina, iji se znaaj pre svega

ogleda u prezentaciji i prodaji vina. Prilikom davanja imena vinu neophodno je da ono bude lako

pamtljivo i prijatno za izgovor. Da bude zvuno, atraktivno, kratko i jednostavno. Kod kupca

mora da izaziva pozitivne asocijacije i emocije, kao i da ga motivie i podstie na kupovinu.

Poeljno je da se razlikuje od ostali imena konkurencije) ali i da privlai panju.

Za razliku od Evropskih vina,koja imena dobijaju po geografskim lokacijama, vina u

Srbiji dobijaju nazive po imenima sorti ali mogu da se javljaju i potpuno neutralna imena.

Moemo navesti da pojedini proizvoai daju i potpuno bizarna imena, kao to je sluaj sa

Australijskim vinima Yellow Tail uti rep) i Little Penguin Mali pigvin), a sve sa ciljem kako

bi nji ova imena potroai lako upamtili i na osnovu toga se izdvojili od konkurencije. Pojedini

proizvoai vina smatraju da francuski nazivi su teki za izgovoriti i zapamtiti, te ovaj

marketinki trik koriste u sluaju pribliavanja svoji proizvoda potroaima koji ba i ne

razlikuju kvalitetna od ne kvalitetnih vina.

4.8.2. Cena

Cena predstavlja novani izraz vrednosti neke robe koja je predmet razmene i zauzima

vodee mesto prilikom odreivanja ekonomskog poloaja proizvoaa. Prilikom odreivanja

visine cena neop odno je obratiti panju da:

- Cena vina mora da bude pri vatljiva za potroae

- Cena vina mora da osigura stabilno poslovanje proizvoaa

- Cena vina mora biti u funkciji rasta prodaje

51

- Cena vina mora biti konkurentna na tritu

Razliito formiranje cena ima pre svega uticaj na razliite ciljeve koje proizvoa eli da

postigne a to su: Opstanak na tritu, Maksimiziranje tekueg profita, Postizanje vodeeg mesta

na tritu, Postizanje vodeeg mesta po kvalitetu proizvoda i sl.

Moemo naglasiti da veliki broj razliiti faktora utie prilikom formiranja cene vina i

njihova osnovna podela je na interne (one faktore na koje proizvoa moe da utie) i eksterne

faktore one koji su uglavnom vak kontrole samog poizvoaa). Kada govorimo o internim

faktorima tu pre svega spadaju: trokovi proizvodnje, profitni ciljevi proizvoaa, trina

pozicija proizvoaa. Osnovni eksterni faktori koje je neophodno sagledati su: odnos ponude i

trnje, stepen konkurencije, mere i politika drutva, promene na tritu, preferencije kupaca i sl.

Postoje razliiti metodi formiranja cena, a tri osnovne grupe metoda pri formiranja cena

su: trokovno orijentisani metodi, trino orijentisani metodi i konkurentski orijentisani metodi,

Prema navodima Vla ovi i Samardija (2012) mogu postojati razne politike za formiranje cena,

koje e zavisiti od specifini za teva, kako privrednih subjekata, tako i potroaa:

- Politika fleksibilnih cena

- Politika cena u funkciji ivotnog ciklusa proizvoda

- Politika cena u funkciji asortimana proizvoda

- Politika ekspanzivnog formiranja cena

- Politika formiranja cena radi eleminisanja konkurencije

- Prestino odreivanje cena.

4.8.3. Promocija

Promocija predstavlja skup sredstava i metoda na osnovu koji proizvoa komunicira sa

krajnim poroaima, a sve sa ciljem stimulisanja tranje za njegovim proizvodima. Putem

razliiti aktivnosti proizvoa tei da stvori pozitivan stav o svom proizvodu, na osnovu ega e

potroai se opredeljivati za njegov, a ne za proizvod konkurencije. Prema navodima pojedinih

autora, etiri osnovna elementa promocije su: ekonomska propaganda, unapreenje prodaje,

publicitet-odnosi sa javnou i lina prodaja.

52

Ekonomska propaganda predstavlja plaeni oblik masovnog komuniciranja izmeu

proizvoaa i potroaa a sve sa ciljem prezentovanja proizvoda, poveanja proizvoda i

iznalaenja novi kupaca. Kao osnovne uloge ekonomske propaganda mou se navesti da ona

treba da informie, da podsea i da ubedi na kupovinu odreenog proizvoda. Ukoliko ekomsku

propaganda sagledamo sa due vremenske perspektive, moemo zakljuiti da ona ima

investicioni karakter, odnosno da ukoliko je pravilno voena, sredstva uloena u nju e nam se

viestruko vratiti.

Prilikom organizovanja ekonomske propaganda neophodno je ,pre svega:

- Definisati ciljeve ekonomske propaganda

- Odabrati trine segmente na koje se delovati

- Utvrditi potrebna finansijska sredstva

- Kreirati specifine poruke

- Izabrati prenosnike (medije) ekonomske propagande

- Razraditi akcije za svaki odabrani medij

Kao najvaniji prenosnici ekonomske propagande, odnosno mediji, navode se televizija,

radio, dnevne novine, razne tampane publikacije, internet i sl. Nasuprot tome, kao najee

koriena sredstva ekonomske propaganda navode se: oglasi, poslovno-propagandna sredstva,

direktna propagandna sredstva, spoljna i unutranja propagandna sredstva, transportna

propagandna sredstva i sl.

U savremenom trinom privreivanju, proizvoai pribegavaju primeni razliitog

spektra aktivnosti, a sve sa ciljem stimulisanja tranje, odnosno unapreenja prodaje odreeni

proizvoda. Kao osnovni istrumenti koji se koriste prilikom unapreenja prodaje su: prezentacija

proizvoda, nagradne igre, besplatni uzorci, izlobe, sajmovi, demonstracije, degustacije, javne

priredbe, razni popusti, bonusi i sl.

Jedan od osnovnih elemenata promocije navodi se i lina prodaja, koja zapravo

predstavlja usmenu komunikaciju sa postojeim ili potencijalnim potroaima a sve sa ciljem da

se promovie proizvod, povea prodaja i naglasi prednost datog proizvoda u odnosu na

konkurenciju. Efekat line prodaje najvie zavisi od strunosti i an