ВОВЕД - pfbt.uklo.edu.mkpfbt.uklo.edu.mk/dt_sd.docx · Web viewОваа дисертација ги истражува правилните решенија во поучувањето

Универзитет „Св. Климент Охридски“ – Битола

Педагошки факултет – Битола

Граматичките структури во учебниците по англиски јазик во предметна настава во

република македонија

Докторска дисертација

Студент: Ментор:

м-р Сашка Димитровска проф. д-р Ирина Петровска

Битола, 2019

м-р Сашка Димитровска – докторска дисертација

СОДРЖИНА:

ВОВЕД............................................................................................................................................6

ПРВ ДЕЛ.........................................................................................................................................8

ТЕОРИСКИ ОСНОВИ..................................................................................................................81. ДЕФИНИРАЊЕ НА ТЕРМИНОТ ГРАМАТИКА (ГРАМАТИЧКИ СТРУКТУРИ)....8

ВТОР ДЕЛ....................................................................................................................................11

ТЕОРЕТСКА ОСНОВА ЗА ПОУЧУВАЊЕ И ИЗУЧУВАЊЕ НА ГРАМАТИКАТА...........111. ПЕДАГОШКА ГРАМАТИКА.........................................................................................112. ПРЕДМЕТНА НАСТАВА ПО АНГЛИСКИ ЈАЗИК ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА........................................................................................................................153. УЧЕБНИЦИ ПО АНГЛИСКИ ЈАЗИК ВО ПРЕДМЕТНАТА НАСТАВА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА...............................................................................................16

ТРЕТ ДЕЛ.....................................................................................................................................18

1. ПРЕГЛЕД НА МОРФОЛОШКИОТ АСПЕКТ НА ГРАМАТИЧКИТЕ СТРУКТУРИ. .181. Глаголи..............................................................................................................................18

2.1. Помошни глаголи......................................................................................................182.2. Главни помошни глаголи..........................................................................................192.3. НЕПОТПОЛНИ ПОМОШНИ ГЛАГОЛИ..............................................................202.4. КОПУЛАТИВНИ ГЛАГОЛИ...................................................................................232.5. ПРИЧИНСКО HAVE................................................................................................232.6. ГЛАГОЛСКИ ВИД....................................................................................................242.7. ТРАЈНА ФОРМА......................................................................................................242.8. ПРОСТА ФОРМА.....................................................................................................27

3. ВРЕМИЊА.................................................................................................................293.1. ПРЕЗЕНТ....................................................................................................................293.2. МИНАТО ПРОСТО ВРЕМЕ....................................................................................333.3. ФУТУР........................................................................................................................353.4. ПЕРФЕКТ...................................................................................................................363.5. GOING TO..................................................................................................................373.6. ВРЕМЕНСКИ ФOРМИ.............................................................................................393.7. ПРЕЗЕНТ ПРОСТ......................................................................................................403.8. СЕГАШНО ВРЕМЕ – THE PRESENT TENSE.......................................................41

- 2 -


3.9. СЕГАШНО ТРАЈНО – THE PRESENT PROGRESSIVЕ.......................................443.10. МИНАТО ВРЕМЕ –THE PAST SIMPLE TENSE...................................................463.11. МИНАТО ТРАЈНО ВРЕМЕ.....................................................................................48(THE PAST PROGRESSIVE TENSE).................................................................................483.12. СЕГАШЕН ПЕРФЕКТ..............................................................................................50(THE PRESENT PERFECT TENSE)....................................................................................50Употреба на сегашниот перфект (Uses of the Present perfect)..........................................513.13. СЕГАШЕН ТРАЕН ПЕРФЕКТ................................................................................52(THE PRESENT PERFECT PROGRESSIVE TENSE)........................................................523.14. МИНАТ ПЕРФЕКТ – THE PAST PERFECT TENSE.............................................543.15. МИНАТ ТРАЕН ПЕРФЕКТ.....................................................................................55(THE PAST PERFECT PROGRESSIVE TENSE)...............................................................553.16. ИСКАЖУВАЊЕ МИНАТО ВРЕМЕ СО WOULD + INFINITIVE И USED TO + INFINITIVE...........................................................................................................................563.17. ИСКАЖУВАЊЕ ИДНО ВРЕМЕ.............................................................................56(EXPRESSING FUTURE TIME)..........................................................................................563.18. ИДНО ВРЕМЕ – THE FUTURE SIMPLE TENSE..................................................573.19. ИДНО ТРАЈНО ВРЕМЕ – THE FUTURE PROGRESSIVE TENSE......................583.20. ФУТУР ПЕРФЕКТ – THE FUTURE PERFECT (SIMPLE)....................................593.21. МИНАТО-ИДНО ВРЕМЕ........................................................................................60(THE FUTURE-IN-THE-PAST TENSE)..............................................................................603.22. THE FUTURE PERFECT-IN-THE-PAST.................................................................61

4. KОНЈУНКТИВ – SUBЈUNСTІVE...........................................................................634.1. Ceгашен конјунктив – Present subjunctive...............................................................634.2. Минат конјунктив – Past subjunctive.......................................................................63

5. ИМПЕРАТИВ – THE IMPERATIVE.......................................................................646. ИНФИНИТИВ – THE ІNFINITIVE..........................................................................65Употреба на инфинитивот без to – Uses of the infinitive without to..............................667. Употреба на инфинитивот со tо – Uses of the tо-infinitive.....................................67

7.1. Инфинитив со или без to – Infinitive with or without to..........................................687.2. Инфинитив на перфектот..........................................................................................69

8. БЕЗЛИЧНИ ФОРМИ.................................................................................................708.1. Сегашен партицип.....................................................................................................708.2. Форми на -ing – Тhe -ing-forms................................................................................718.3. Употреба на сегашниот партицип – Uses of the Present participle.........................72

Служба на rерундот – Function of the Gerund.................................................................72Употреба на герундот – Uses of the gerund.....................................................................73

8.4. Mинат партицип – The Past participle......................................................................748.5. ПАСИВ.......................................................................................................................74

Употреба на пасивот – Uses of the passive......................................................................76- 3 -


9. ИМЕНКИ – NOUNS..................................................................................................779.1. Сложени именки – Compound nouns........................................................................779.2. Видови именки – Types of nouns..............................................................................779.3. Општи именки – Common nouns..............................................................................789.4. Бројни и небројни именки........................................................................................78(Countable and Uncountablе nouns)......................................................................................789.5. Небројни именки – Uncountable nouns....................................................................799.6. Мнoжинa кај именките – Prural of nouns................................................................799.7. Збирни именки – Collective nouns............................................................................819.8. Збирни именки со глагол во еднина или множина................................................82(Соllective nouns with singuiar or plural verb)......................................................................829.9. Именки во множина + глагол во еднина.................................................................829.10. Именки во множина + глагол во множина..............................................................839.11. Именки со различно значење во еднина и множина..............................................839.12. Множина кај именките од странско потекло..........................................................839.13. Множина кај сложените именки .............................................................................84(Plurals of compound nouns).................................................................................................849.14. Род кај именките – Gender........................................................................................849.15. Генитив – The Genіtive..............................................................................................86

9.15.1 Упoтpeбa на генитивот – Uses of the gеnitive..................................................8810. ЗАМЕНКИ – PRONOUNS....................................................................................89

10.1. Субјектна форма – Ѕubject form...............................................................................8910.2. Објектна форма – Object form.................................................................................9010.3. Лични заменки – Personal pronouns.........................................................................9010.4. Употреба на формите за субјект – Uses of subjеct forms.......................................9110.5. Заменки и придавки – Pronouns and adjectives........................................................9310.6. Приcвојни заменки и придавки................................................................................93(Pоѕѕеѕѕive pronouns and adjectives).....................................................................................9310.7. Показни заменки и придавки...................................................................................94(Demonstrative pronouns and adjectjves)..............................................................................9510.8. Повратни заменки – Rеflexive pronouns..................................................................9610.9. Употреба на повратните заменки – Uses of reflexive pronouns.............................9610.10. Заемноповратни заменки – Reciprоcal pronouns.................................................9710.11. Количествени заменки и придавки – Quantifiers................................................9810.12. Релативни заменки – Relative pronouns.............................................................10110.13. Испуштање на релативната заменка..................................................................103(Omisѕion of the relative pronoun)......................................................................................10310.14. Слoжени неопределени заменки – Compound indefinite pronouns..................105

11. ПРИДАВКИ – ADJECTIVES..............................................................................10911.1. Местоположба на придавките – Роsition of adjеctivеs.........................................110

- 4 -


11.2. Атрибутивни придавки – Attributive adjectives.....................................................11011.3. Предикативни придавки – Predicative adjectives..................................................11011.4. Збороред – Word order of adjectives.......................................................................11311.5. СПОРЕДУВАЊЕ НА ПРИДАВКИ.......................................................................113

12. ПРИЛОЗИ – ADVERBS......................................................................................11812.1. Споредувањe на прилозите – Comparison of adverbs...........................................11912.2. Местоположба – Position........................................................................................122

13. ПРЕДЛОЗИ – PREPOSITIONS...........................................................................12913.1. Видови предлози – Types of prepositions...............................................................12913.2. Предлошки фрази – Prepositional phrases..............................................................130

14. БРOЕВИ – NUMЕRАLЅ......................................................................................13114.1. Бројот нула – а Numeral 0......................................................................................13114.2. Редни – Ordinal.......................................................................................................13314.3. Децимали – Decimal fractions.................................................................................134

15. СВРЗНИЦИ – CONJUNCTIONS........................................................................134

ЧЕТВРТИ ДЕЛ...........................................................................................................................1361. Формулирање на истражуваната појава................................................................1362. Научен и стручен придонес на истражувањето....................................................1373. Преглед на досегашни истражувања.....................................................................1384. ОСНОВНА МЕТОДОЛОГИЈА НА ИСТРАЖУВАЊЕТО..................................140

4.1. ПРЕДМЕТ НА ИСТРАЖУВАЊЕTO....................................................................140

5. МОТИВ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕТО....................................................................................141

Оправданост на истражувањето...............................................................................................141

6. Вид на истражувањето.......................................................................................................142

7. Истражувачка парадигма...................................................................................................142

8. Примерок на истражувањето.............................................................................................143

9. ИНСТРУМЕНТИ ЗА ПРИБИРАЊЕ ПОДАТОЦИ.............................................................144

ПЕТТИ ДЕЛ...............................................................................................................................145

1. Тек на истражувањето и презентација на податоците.......................................................145

2. Добиени податоци од спроведениот преглед на содржини...........................................146

- 5 -


2.1. Детален преглед за застапеност на граматичките форми во учебникот Welcome 2, Elizabeth Gray, Virginia Evans – Express Publishing, 2001...........................................1472.2. Детален преглед за застапеност на граматичките форми во учебникот MESSAGE 1, Diana Goodey, Noel Goodey – Cambridge University Press, 2005.............1552.3. Детален преглед за застапеност на граматичките форми во учебникот MESSAGE 2, Diana Goodey, Noel Goodey – Cambridge University Press, 2005.............1612.4. Детален преглед за застапеност на граматичките форми во учебникот MESSAGE 3, Diana Goodey, Noel Goodey – Cambridge University Press, 2005.............1682.5. Детален приказ за застапеност на граматичките форми....................................1762.6. Интерпретација и анализа на добиените резултати од прашалникот................178

ЗАКЛУЧОК................................................................................................................................182

ПРЕГЛЕД НА КОРИСТЕНАТА ЛИТЕРАТУРА...................................................................184

ПРИЛОГ 1..................................................................................................................................189

- 6 -


ВОВЕД

Оваа дисертација ги истражува правилните решенија во поучувањето на

граматичките структури од наставникот и во нивното изучување од учениците. Цел на ова

истражување се граматичките структури во учебниците по Англиски јазик во предметна

настава во Република Македонија претставени преку морфолошки приказ на менливите и

неменливите зборови, и тоа: именки, заменки, придавки, броеви, глаголи, прилози,

предлози и сврзници. Иако е граматиката структуриран систем, постојат голем број

исклучоци.

Одличното познавање на граматиката на јазикот претставува огромна предност.

Наставникот кој поучува јазик треба на индивидуален начин своето знаење да им го

пренесе на учениците. Сепак, овој процес, во голема мера, е под влијание на различни

пристапи во наставата. Oд одлуката на нaставникот за изборот на соодветните пристапи во

поучувањето на граматиката, зависи и подобрувањето или влошувањето на образовната

практика при изучување на јазик.

Во овој труд се прави обид да се даде една сеопфатна слика за изучувањето на

граматичките структури преку морфолошки преглед на менливите и неменливите зборови

и зборовни групи, и тоа: именки, заменки, придавки, броеви, глаголи, прилози, предлози и

сврзници. Наставните пристапи се од голема важност и тие се под влијание на разни

граматички парадигми во наставата по Англиски јазик, како и под влијание на основните

теории за конгнитивнте процеси. Во ова истражување се опфатени четири намерно

избрани учебници по Англиски јазик кои се во употреба во предметната настава. Исто

така, земени се предвид голем број искуства од наставници кои својата настава ја

реализираат според овие учебници, но и од научни истражувачи кои го привлекуваат

вниманието во текот на последнава деценија. На тој начин, добиените информации

обезбедуваат основа да се извлечат заклучоци за учествотото на граматикатата во

изучување на Англискиот јазик и да се покажат основните импликации во наставата по

Англиски јазик како странски јазик (TEFL).

- 7 -


Според тоа, оваа дисертација си поставува за цел да ја испита тековната состојба во

наставата по граматика, преку истражување на различни пристапи и психолингвистички

фактори, како и ефектот на граматичките парадигми. Во дисертацијата се прави обид да се

открие како наставниците по Англиски јазик влијаат на својата наставна практика и како

се однесуваат тие кон релативната неуспешност или успешност при поучувањето на

странски јазик, посебно во делот граматика.

- 8 -


ПРВ ДЕЛ

ТЕОРИСКИ ОСНОВИ

ДЕФИНИРАЊЕ НА ТЕРМИНОТ ГРАМАТИКА (ГРАМАТИЧКИ

СТРУКТУРИ)

Човечкиот јазик е најсложен систем од знаци. Јазикот е составен од многу делови, а

сите тие се знаци. Гласовите, буквите, зборовите, речениците се знаци. Граматиката е

систем од знаци. Јазикот содржи неограничено множество знаци. Јазикот претставува

систем од знаци што се употребуваат за комуникација. Од нас зависи колку ќе го

усовршиме знаењето за јазикот и за неговиот систем. Во овој труд, акцент е ставен на

морфолошкиот преглед на граматичките структури употребени во учебниците по

Англиски јазик во предметната настава во Република Македонија.

Морфологијата е дел од науката за јазикот (лингвистиката). Таа се занимава со

проучувањето на формите на зборовите, нивното образување и нивното граматичко

значење. Морфологијата се занимава само со надворешната форма на зборовите – нивната

градба и поделбата во групи според граматичките својства.

Во делот морфолошки преглед се опфатени: глаголи, помошни глаголи, главни

помошни глаголи, непотполни помошни глаголи, копулативни глаголи, причинско have;

глаголски вид: трајна форма и проста форма; времиња: презент, минато просто време,

футур, перфект, going to; временски фoрми: презент прост, сегашно време, сегашно трајно,

минато време, минато трајно време, сегашен перфект, сегашен траен перфект, минат

перфект, минат траен перфект, искажување минато време со would + infinitive и used to +

infinitive, идно време, идно трајно време, футур перфект, минато-идно време, the future

perfect-in-the-past, конјунктив, ceгашен конјунктив, минат конјунктив, императив,

инфинитив, инфинитив со или без to, инфинитив на перфектот, безлични форми, сегашен

партицип, форми на -ing, служба на герундот, минат партицип, пасив, именки, генитив,

заменки, придавки, прилози, предлози, брoеви и сврзници.

- 9 -


Може да се наведат многу дефиниции за граматичките структури. Според речникот

на Хорнби (Hornby, 2000: 516), Oxford Advanced Learner’s dictionary, граматичките

структури ги означуваат: „Правилата во јазикот за промена на формата на зборовите кои

се поврзани во реченица“. Слично дефинирање за граматичките структури дава и Ур (Ur,

1988: 4), „Граматичките структури може грубо да се дефинираат како начин на јазикот да

манипулира и да ги комбинира зборовите (или делови од зборовите), со цел да се

формираат повеќе единици на значење.“

Спротивно на тоа, Речникот Лонгман (Longman, 1991), наменет за современата

англиска граматика, ја дава следната дефиниција за граматичките структури: тие се „наука

и практика на правилата со кои зборовите ги менуваат своите форми и се комбинираат во

реченици.“ Овде, според Хармер (Harmer, 1991: 1), се издвојуваат два основни елемента, и

тоа: „правилата на граматичките структури и науката и практиката на правилата“.

Многу е контроверзно прашањето за тоа дали граматичките структури имаат

одредено место во учењето на странски јазик. Постојат многу мислења, вклучувајќи го и

она на Камерон, кој со сигурност тврди дека „граматиката си има свое место во

изучувањето на странски јазик и дека тоа може да биде мошне корисно доколку правилно

се вклопи“ (Cameron, 2001: 96). Зборовите сами по себе не се доволни доколку учениците

сакаат да изразат покомплексно значење, односно доколку сакаат поефективно да

комуницираат со другите. Скривенер (Scrivener, 2003: 2), вели: „Ние ги користиме

граматичките структури за да ’постигнеме‛ значење и за да го направиме разговорот

попрецизен.“

Торнбери (Thornbury, 1999: 14), го истакнува она што Јосиф Веб го напишал во 1622

година: „Никој не може да прелета брзо преку јазичната окованост... преку граматичките

правила.“ Тој смета дека граматичките структури може да се разбудат преку

комуникација: „Со вежбање на читање, пишување и зборување... сите нешта кои

припаѓаат на граматиката, без труд, сакале или не, ќе се нафрлат врз нас.“ Веб бил познат

како учител, учебникар и е еден од најраните едукатори кој се залагал за вредноста на

граматичките инструкции. Секој кој е вклучен во наставата по јазик и учењето поседува

свое мислење за наставата по граматика. Различните мислења и ставови околу

- 10 -


граматичките структури резултираа со разлики помеѓу методите, наставниците, како и

помеѓу учениците. Торнбери, исто така, укажува на некои неодамнешни изјави околу таа

тема (Thornbury, 1999: 14–15).

„Не постои сомнеж дека знаењето – имплицитно или експлицитно – на

граматичките правила е од суштинско значење за владеење на јазикот“ (Ур – Ur, 1988: 4).

„Граматиката не е многу важна: Голем број јазици имаат многу комплексна

граматика. Англискиот има малку граматика и следствено на тоа не е многу важно да ја

изучуваме“ (Од јазично списание од училиште во Лондон).

Од наведеното очигледно е дека наставниците по странски јазик и писателите не го

делат истото мислење за користењето на граматичките структури во наставата по

странски јазик. Сепак, како што истакнува Торнбери, граматичките структури

претставуваат нераскинлив дел од наставата по странски јазик (Thornbury, 1999: 14–15).

- 11 -


ВТОР ДЕЛ

ТЕОРЕТСКА ОСНОВА ЗА ПОУЧУВАЊЕ И ИЗУЧУВАЊЕ НА ГРАМАТИКАТА

ПЕДАГОШКА ГРАМАТИКА

Кога се поучува Англискиот јазик како странски јазик, предност му се дава на

индивидуалниот приод за да се постигне поголема ефикасност, за да се подобрат целите

во наставата и за да се подобри изучувањето на Англискиот јазик како странски јазик.

Бидејќи образованието го разбираме како уметност и персонализација, искуството и

знаењето се она што ги спојува и премостува интерперсоналните и интраперсоналните

карактеристики, со цел да биде постигнат самостојниот развој на учениците преку

учењето, што е резултат на човечката интеракција и на културната комуникација.

Петровска (Petrovska, 2013), истакнува: „Јазичарите многу често и многу повеќе се

изложени на влијанието на странска култура, како резултат на својата професија или како

резултат на социоекономскиот статус. Во таа шареноликост од различни култури,

традиции, јазици и дијалекти, недоволно информираниот човек често доживува културен

шок, согледувајќи ги различните влијанија секојдневно. Затоа, систематското проучување

на еден културен феномен во целина и посебно проучувањето на одредена нација

стануваат составен дел од современиот образовен систем.“

Педагошката граматика е насочена кон примена и приспособување на јазичната

граматика кон специфичните потреби на учениците. Педагошката граматика игра важна

посредничка улога, бидејќи таа е врската меѓу теоријата и практиката. Може да се разбере

улогата на граматиката на јазикот во наставата само доколку се има предвид она што

наставниците го научиле за граматиката од нивните академски студии и она што тие го

знаат како психолингвистички процес, спроведен во наставата при изучување на

граматиката. Спроведувањето на теоретските принципи се случува со помош на

педагошката граматика, сепак, постојат голем број други фактори на влијание, а тие

според Мичел се: „традиции, лични интереси, лични искуства како ученици, културен и

образовен контекст и методолошко православие“ (Mitchell, 1994: 91).

- 12 -


Педагошката граматика може да биде граматика за наставниците по странски јазици

или за наставниците по мајчин јазик. Се прави разлика помеѓу наставниците по мајчин

јазик и наставниците по немајчин јазик. Целта на педагошката граматика за мајчин јазик е

да се подигне свеста за мајчиниот јазик, да се направи експлицитно она што учениците

веќе го знаат имплицитно, со укажување на важноста на она што е во нивна надлежност

(Кордер – Corder, 1973; Кристал – Crystal, 1998; Хелбиг – Helbig, 1992). Педагошката

граматика за наставниците по немајчин јазик, од друга страна, им помага на наставниците

да ги наведат фактите на јазикот и да им да ги презентираат граматичките структури на

своите ученици. Како резултат на тоа, педагошката граматика за немајчин јазик треба да

биде повеќе јасна и целосна.

Според дефиницијата на Чалкер (Chalker, 1994), базирана врз работата на Ален

(Аllen, 1975), Кордер (Corder, 1975) и Дирвен (Dirven, 1990), педагошката граматика се

дефинира како систематско изучување на јазикот и ги има следниве карактеристики:

• Може да служи како податок со кој се повикуваат учениците за работа на час.

• Може да биде сеопфатна, но претежно наменета за свои цели.

• Ќе го привлече вниманието на учениците кон правилата, најмногу преку

комбинирање, на пример, со опис.

• Ќе им помогне на учениците да учат странски јазик и/или ќе им помогне на

говорителите на мајчин јазик да го разберат својот јазик.

• Таа има важна улога и за учениците и за наставниците (1990: 34).

Дирвен, дава своја дефиниција и наведува дека педагошката граматика „претставува

термин за секој ученик или наставник кој дава опис или претставување на странскиот

јазик со правила, со цел да ги промовира и води процесите на учење во изучувањето на тој

јазик“ (Dirven, 1990: 1).

Кога станува збор за педагошката граматика, Мохамед (Mohammed, 1996) дава

објаснување за видовите граматичка анализа, дизајнирани за потребите на учениците и

- 13 -


наставниците кои поучуваат втор јазик. Тоа е поедноставен начин, лесно разбирлив за

учениците и се користи како средство за постигнување на јазичната компетентност.

Во наставата по граматика преовладува традиција која ги поврзува наставата по

граматика со јазичната граматика, занемарувајќи го интердисциплинарниот карактер на

наставата по странски јазик. Акцентот е сè уште на производот од употребата на јазиците.

Како резултат на тоа, педагошката граматика се толкува како граматика напишана во

форма на правила и таа се потпира на педагошката граматика во јазичната граматика.

Педагошката граматика се потпира, од една страна, на материјали од една или

повеќе јазични граматики, а, од друга страна, ја користи методологија на наставата по

странски јазик како основа. Покрај тоа, психолошките процеси го забрзуваат процесот на

усвојување на граматиката. Затоа, педагошката граматика функционира како филтер

помеѓу теоретските јазични описи обезбедени од страна на лингвистиката, принципите на

странските јазици, педагогијата и практичната примена во училница.

Јанушева (Janusheva, 2015), истакнува: „Јазикот е најважното средство за меѓусебна

комуникација на луѓето кои го зборуваат. Тој го претставува нивниот културен

идентитет, па затоа, од голема важност е јазикот да се негува и да се култивира усното и

писменото изразување на зборувачите, во сите сфери од нивното секојдневно

живеење. Доследното почитување и имплементирање на стандарднојазичната норма, во

усната и пишаната форма, се услов за нејзината стабилност и промоција меѓу

зборувачите.“

Сепак, целта на овој труд е насочена кон употребата на граматичките структури во

учебниците по Англиски јазик во наставата. Целта е, исто така, да се претстават на

најдобар начин јазиччните граматички потреби за изучување на англискиот јазик,

почнувајќи од најрана возраст. Потребата од познавањето на граматичките структури, во

рамките на изучувањето и совладувањето на одреден странски јазик, е огромна. Затоа, во

овој труд се прави морфолошки преглед на употребата на граматичките структури во

учебниците по Англиски јазик во предметната настава во Република Македонија.

Акцентот во трудот е ставен на следниве елементи: морфолошки преглед на граматичките

- 14 -


структури, застапеноста (се застапени или не), употребата (како се употребени,

објаснувања, дефиниции, вежби), обемот (дали наставната единица по граматика е во

голем обем и детално објаснета или не), вежбите и наставните задачи при изучување на

граматиката, правилно определената возраст и нивото на знаење на учениците. Во трудот

се земаат предвид и наставниот план и наставната програма, одобрени од Бирото за развој

на образованието во Република Македонија, односно се прави преглед на училишната

возраст од која почнуваат да се употребуваат граматичките структури. Секоја наставна

единица во која се јавуваат граматички структури се детално прегледува и се споредуваат

учебниците што се користат во предметната настава за основно образование во

образовниот систем на Република Македонија.

Секоја граматичка структура е детално објаснета, преку поврзување со нивото

дадено во учебниците, а се прави и споредба со македонскиот јазик. Акцент е ставен и на

обемноста на учебниците и на вежбите дадени во нив.

ПРЕДМЕТНА НАСТАВА ПО АНГЛИСКИ ЈАЗИК ВО РЕПУБЛИКА

МАКЕДОНИЈА1

Предметот Англиски јазик како прв странски јазик е застапен во наставниот план за

деветгодишното основно обрзование во Република Македонија во сите три развојни

периоди, почнувајќи од прво одделение па сѐ до крајот на деветтото одделение.

Застапеноста на предметот во наставниот план за деветгодишното основно образование се

должи на современите тенденции во образовните системи на повеќето земји од

Европската Унија, во кои на изучувањето на првиот странски јазик му е посветено

посебно внимание. Имено, со изучување на прв странски јазик се започнува од најмалата

возраст на учениците, т.е. од првата година на задолжителното основно образование.

1 Наставна програма по Англиски јазик за петто одделение. (2010). Скопје: БРО. Преземена од http://bro.gov.mk/docs/osnovno-obrazovanie/nastavni_programi/V-oddelenie/V_oddelenie_programi.pdf , 14.10.2018. Наставна програма по Англиски јазик за шесто одделение. (2010). Скопје: БРО. Преземена од http://bro.gov.mk/docs/osnovno-obrazovanie/nastavni_programi/Nastavni_programi_VI.pdf , 14.10.2018Наставна програма по Англиски јазик за седмо одделение. (2011). Скопје: БРО. Преземена од http://bro.gov.mk/docs/angliski_jazik_VII_odd_IX.pdf , 14.10.2018Наставна програма по Англиски јазик за осмо одделение. (2012). Скопје: БРО. Преземена од http://bro.gov.mk/docs/angliski_jazik_VII_odd_IX.pdf , 14.10.2018

- 15 -

http://bro.gov.mk/docs/angliski_jazik_VII_odd_IX.pdf


http://bro.gov.mk/docs/osnovno-obrazovanie/nastavni_programi/Nastavni_programi_VI.pdf

http://bro.gov.mk/docs/osnovno-obrazovanie/nastavni_programi/V-oddelenie/V_oddelenie_programi.pdf


Современата настава по странски јазици за учениците од 6 до 14 години ја

определува широко сфатената цел за усни и писмени комуникациски компетенции на

странскиот јазик проширени со читачки, социокултурни и интеркултурни компетенции.

Наставата е насочена кон ученикот како кон субјект во наставниот процес, кон неговиот

когнитивно-афективно-социјален развој, односно кон развојот на неговата самостојност во

учењето и стекнувањето на стратегии за учење како основа за доживотно учење.

Предметот Англиски јазик од петто одделение до деветто одделение се изучува со 3 (три)

часа неделно, односно со 108 часа годишно и има статус на задолжителен предмет. Целта

на секој наставник според наведената наставна програма по Англиски јазик е да го

оспособи ученикот да препознава нови зборови и куси искази, слухово и визуелно и да го

разбере нивното значење. Важни цели се и: ученикот да може да репродуцира и

продуцира зборови и едноставни јазични искази, да може да чита со разбирање куси и

едноставни искази и текстови за идентификување на конкретни информации. Со

изучување на Англискиот јазик, ученикот може да се оспособи да пишува зборови според

спелувањето (изговор на буквите од даден збор една по една) и едноставни јазични искази

со правилна употреба на интерпункцијата, како и да води едноставна комуникација на

ниво на усвоениот вокабулар со примена на јазични функции блиски до возраста на

учениците. Ученикот преку изучување на Англискиот јазик се здобива и со знаења за

други култури.

Како ориентација во однос на нивоата на јазични компетенции кои учениците би

требало да ги постигнат на крајот на одделни воспитно-образовни периоди на основното

образование се земени предвид насоките од Заедничката европска референтна рамка за

јазиците, кои разликуваат вкупно шест нивоа на комуникативно користење на странскиот

јазик. Во подрачјето елементарно ниво, се нивоата А1 (подготвително ниво/Breakthrough)

и А2 (темелно ниво/Waystage), во подрачјето самостојно користење на јазикот, нивоата Б1

(преодно ниво/Threshold) и Б2 (самостојно ниво/Vantage) и во подрачјето компетентно

користење на јазикот, нивоата Ц1 (напредно ниво/Effective Operational Proficiency) и Ц2

(највисоко ниво/Mastery). Во Република Македонија, учениците по првите три години од

учењето на Англискиот јазик (I – III одделение) можат делумно да го постигнат нивото А1

(подготвително ниво), по следните три години од учењето на Англискиот јазик (IV – VI

- 16 -


одделение) можат целосно да го постигнат нивото А1 (подготвително ниво) и можат

делумно да го постигнат нивото А2 (темелно ниво), а по 9 години учење (по

завршувањето на IX одделение) можат целосно да го постигнат нивото А2 (темелно ниво).

УЧЕБНИЦИ ПО АНГЛИСКИ ЈАЗИК ВО ПРЕДМЕТНАТА НАСТАВА ВО

РЕПУЛИКА МАКЕДОНИЈА2

Според БРО (Биро за развој на образованието), во Република Македонија

усогласеноста на содржината на учебникот треба да биде во сооднос со наставната

програма. Учебникот по странски јазик (Англиски јазик, Германски јазик, Француски

јазик или Руски јазик) треба да произлегува од наставниот план и наставната програма по

странски јазик (за соодветното одделение или година на изучување). Содржините треба да

бидат организирани во целини кои даваат можност за комплементарно изучување на

јазикот. Секоја целина треба да има содржини од секоја компонента на јазикот, во

согласност со наставните програми. Дидактичкиот материјал по странски јазик, покрај

учебник треба да содржи: прирачник за наставникот, работна тетратка за учениците и

дигитални содржини. Вежбите и задачите кои се составен дел на учебникот и работната

тетратка треба да овозможуваат интерактивен пристап во наставата. Учебникот треба да

се придржува кон: современите достигања во определената научна област, методологијата

на изучување на предметот и употребата на стручна терминологија. Исто така, треба да се

почитуваат насоките од Заедничката европска референтна рамка за јазиците, која

разликува шест нивоа на комуникативно користење на странскиот јазик. Учениците преку

содржините во учебникот треба да стекнуваат знаења и вештини за рецептивна и

продуктивна употреба на странскиот јазик во устен и писмен контекст. Учебникот треба

да ги оспособува учениците за користење на сите јазични вештини (слушање со

разбирање, читање со разбирање, зборување и пишување). Содржините од граматика

треба да се застапени во секоја целина и да се во функција на усвојување на јазичните

2 Концепција за изработка на учебник. (2010). Преземено од https://www.unicef.org/tfyrmacedonia/Biro_za_obrazovanie_-_koncepcija_za_izrabotka_na_ucebnik_mk_-_za_na_web(3).pdf, 14.10.2018.

Список на учебници за основно образование кои се употребуваат пет учебни години. (2015). Преземено од http://www.e-ucebnici.mon.gov.mk/dok/Obnova_5_god_osnovno.pdf, 14.10.2018.

- 17 -

https://www.unicef.org/tfyrmacedonia/Biro_za_obrazovanie_-_koncepcija_za_izrabotka_na_ucebnik_mk_-_za_na_web(3).pdf


http://www.e-ucebnici.mon.gov.mk/dok/Obnova_5_god_osnovno.pdf


вештини. Усогласеноста на учебникот со возраста на учениците е главна појдовна точка за

почитување на насоките од Заедничката европска референтна рамка за јазиците, која

разликува шест нивоа на комуникативно користење на странскиот јазик и таа треба да

биде приспособена кон возраста на учениците и нивото на изучување на јазикот

(соодветни содржини, илустрации, јазик, стил, прашања и задачи).

Учебникот треба да има воспитна функција, да го поттикнува позитивниот однос

кон науката и знаењето, да ги развива националниот и граѓанскиот идентитет,

мултикултурноста и родовата еднаквост. Во рамките на целините треба да се интегрирани

содржини од мултикултурен и мултикурикуларен аспект што ќе овозможи корелација со

другите наставни предмети. Исто така, треба да се третираат теми од културата со цел да

се создаде сензибилизација за воочување на културолошките разлики и сличности како

основа за развивање толеранција и емпатија кон другиот и различниот. Потребно е да се

обработуваат содржини преку кои ќе се стекнуваат интеркултурни компетенции за

однесување. Учебниците треба да содржат текстови кои ќе овозможуваат споредба и

социјализација на македонската култура со другите култури, текстовите треба да бидат

актуелни и приспособени кон возраста и интересите на учениците.

- 18 -


ТРЕТ ДЕЛ

1. ПРЕГЛЕД НА МОРФОЛОШКИОТ АСПЕКТ НА ГРАМАТИЧКИТЕ

СТРУКТУРИ

Овој преглед на морфологијата на граматичките структури се прави врз основа на

книгата на д-р Борис Хлебац - Граматика на Англискиот јазик издадена од ,,Просветно

дело“ – Скопје во 1993 година и книгата Граматика на Англискиот јазик од д-р Зозе

Мургоски издадена од Народна и универзитетска библиотека ,,Климент Охридски“ во

Скопје, 1994 година.

Глаголи

Во англискиот јазик постојат: помошни, копулативни и полнозначни глаголи, а сите

тие разликуваат: вид (траен и нетраен), време (презент/сегашно, минато и футур/идно),

начин (индикатив, императив и конјунктив) и залог (актив и пасив). Перфектот и

конструкцијата going to имаат сличности и со видот и со времето.

Глаголските форми може да бидат лични и безлични.

2.1. Помошни глаголи

Помошните глаголи (auxiliary verbs) се несамостојни глаголски форми кои се

комбинираат со полнозначен глагол (ordinary verb) или значенски се потпираат врз него

ако полнозначниот глагол е изоставен во реченицата. Тоа се функциски зборови. Се делат

на помошни во потесна смисла на зборот (principal auxiliary verbs) и непотполни

глаголи (дефективни или модални – defective или modal или anomalous).

2.2. Главни помошни глаголи

Групата главни помошни глаголи ја сочинуваат:

BE am/is/are/was/were/be/been/being

DO do/does/did/doing/done

- 19 -


HAVE have/has/had/having

GET get/gets/got/getting

Со помош на овие форми, во комбинација со полнозначните глаголи, се градат

трајниот вид и пасивниот залог (со помош на BE: He is dreaming (Тој сонува), перфектот

(со помош на HAVE: She has gone (Таа замина); прашалните, одречните, заменските и

емфатичните форми (со помош на DO: Did you study? (Учеше?), She didn’t study (Таа не

научи), Yes, she did (Да, таа научи), She did study (Таа навистина научи) и пасивниот залог

(со помош на GET: It got burnt).

Главните помошни форми може уште да се комбинираат меѓусебно или со

непотполните глаголи.

Презент (I) am (he/she/it) is (we/you/they) are

(I/we/you/they) do (he/she/it) does

(I/we/you/they) have (he/she/it) has

(I/we/you/they) get (he/she/it) gets

Минато просто време (I/he/she/it) was (we/you/they) were

сите лица did

сите лица had

Инфинитив to be to do to have to get

Сегашен партицип being doing having getting

Минат партицип been done had got

- 20 -


Главните помошни глаголи може да се употребат и како полнозначни глаголи:

be ,,постои“; do ,,работи, чини“; have ,,има, поседува“; get ,,добива, стекнува, постанува“.

He has been to Greece. Тој беше во Грција.

What have you done? Што направи?

When did you have breakfast this morning? Кога појадуваше утрово?

She got your telegram. Таа ја доби телеграмата.

2.3. НЕПОТПОЛНИ ПОМОШНИ ГЛАГОЛИ

Во непотполни помошни глаголи спаѓаат:

Can/could may/might shall/should will/would

Must ought to used to

Need dare

Непотполни глаголи

1) Немаат наставка -s во 3 лице на презентот, значи: She must; He can.

2) Прашални форми градат со инверзија, значи: Must she? Can he?

3) Немаат инфинитиви ниту партиципи.

4) По нив задолжително следи полнозначен глагол во инфинитив без to (со исклучок

на used и ouдht) или, пак, инфинитивот се подразбира. Значи:

She must come. Таа мора да дојде.

- 21 -


Can he swim? Може ли тој да плива?

No, I needn’t. Не, не ми треба.

He may try again. Тој може да проба уште еднаш.

It must be wind that makes it so cold. Мора да има ветер штом е толку студено.

Can you solve the problem? Yes, I can. Можеш ли да го решиш проблемот? Да,

можам.

Некои непотполни глаголи (need, dare, used to) може да се однесуваат и како

полнозначни:

Jane needs help. На Џејн ѝ треба помош.

They didn’t need to wait. Немаше потреба да чекаат.

He didn’t dare to cross the street. Не се осмелуваше да ја премине улицата.

The children dared him to jump. Децата го предизвикаа да скокне.

I didn’t use to go to the theatre, but now I do. Порано не одев на театар, но сега

одам.

Did he use to like ice cream? Дали тој порано сакаше сладолед?

Непотполните глаголи изразуваат лични сфаќања и субјективни особини, како што

се: способност, дозвола, можност, обврска, логичка претпоставка итн. Бидејќи на овие

значења природно им е соодветен глагол кој соопштува на што се однесува способноста,

дозволата, можноста итн., по овие глаголи секогаш следи инфинитив.

- 22 -


Претпоставена

последица

I would/should pack if I were leaving.

Способност I can/could pack myself.

Дозвола I can/may pack whenever I want to.

I could/might have packed whenever I wanted to.

Можност He can/could/may/might be packing now.

Логичка

претпоставка

He must/should/ought to be packing now.

Обврска I must/should/ought to/needn’t pack.

2.4. КОПУЛАТИВНИ ГЛАГОЛИ

appear „изгледа“ look „изгледа“

be „сум“ make „прави да биде“

become „постанува“ run „постанува“

feel ,,пpaви чувство“ ѕееn „изгледа“

get „постанува“ ѕmell „мириса“

go „постанува“ sound „звучи“

grow „постанува“ taste „има вкус“

keep ,,и понатака да биде“ turn „постанува“

На пример:

- 23 -


She appears upset about the announcement. Изгледа вознемирена поради објавата.

The eggs smell rotten. Јајцата мирисаат на скапано.

He went red after tripping on the rug. Поцрвенеа откако се спружи на тепихот.

Your plans for the wedding sound nice. Вашите планови за свадбата убаво звучат.

You look exhausted after studying all night. Изгледаше преморено по целоноќното

учење.

Копулативните глаголи го поврзуваат субјектот со именскиот дел на предикатот.

3начењето на сите копулативни глаголи се сведува на значењето „сум“.

John ѕееmѕ happy. Џoн изгледа среќен.

His blood ran cold. Крвта му се смрзна.

This music sounds good. Музикава добро звучи.

He must have gone crazy. Mopa да полудел.

She will make a good wife. Од неа ќе биде добра сопруга.

2.5. ПРИЧИНСКО HAVE

Глаголот have може да има значење „чини, прави“, т.е. „да направи некој друг да

сработи нешто наместо субјектот, но на негова иницијатива“ и тогаш бара директен објект

со минат партицип зад себе.

HAVE + ДИРЕКТЕН ОБЈЕКТ + МИНАТ ПАРТИЦИП

I had the letter typed. „Дадов писмото да ми го отчукаат.“ „Дадов писмото да се

отчука.“

- 24 -


2.6. ГЛАГОЛСКИ ВИД

Во англискиот јазик постојат две форми за изразување на глаголскиот вид: прости

(simple) и трајни (continuous).

Трајните форми се, всушност, проширени форми и комбинираат некоја форма на

помошниот глагол be co глаголската основа на која ѝ се додава наставката -ing, на пример,

is reading, will be thinking, has been talking.

BE + ГЛАГОЛСКА ОСНОВА + -ING

За разлика од трајните форми, простите форми немаат некој единствен додаток кој

би бил карактеристичен за таа категорија, на пример, reads, has thouдht, will talk.

Наставката -ѕ означува проста форма, но, исто така, и трето лице на презентот, will talk

претставува проста форма, но истовремено означува футур итн.

2.7. ТРАЈНА ФОРМА

Формите кои ги нарекуваме трајни изразуваат траен вид (оттука нивното име). Со

трајната форма, говорникот истакнува одвивање на некое дејство во време. Тоа е слично

на снимање на некој настан или појава со филмска камера, за да се забележат движењата и

„развивањето“ на дејството. Како што човек кој има на располагање фотоапарати и

филмска камера повеќе сака со камерата да сними деца кои си играат така и за деца кои во

моментот на зборувањето си играат во градина ќе се каже:

The boys аre playing in the garden. Момчињата си играат во градината.

Во споменатата ситуација која е означена со глаголот рlау очигледни се промените:

децата се движат, менуваат положба, чинат мноштво мали движења. Говорникот ја

истакнува таа динамика со употреба на трајната форма.

Промените во рамките на една ситуација не мора да бидат толку очигледни, но

говорникот и тогаш може да инсистира на развојност, па да употреби трајна форма, како

во следниве примери:- 25 -


I'm getting sleepy. Ми се приспива.

Are we disturbing you? Ве прекинуваме?

Will you be going for a weekend? Ќе одиш на викенд?

Појавата говорникот да стане поспан, дејството на вознемирување и одењето на

викенд овде се следат како настани во својот развоен тек, па се подразбира дека имаат

повеќе фази. Поспаноста во почетокот е помала отколку што е подоцна; вознемирувањето,

исто така, се следи како тече интензивно, како и евентуалното одење на викенд.

Кога се споменуваат две дејства, од кои едното е моментно, а другото трајно,

трајното временски делумно се поклопува со моментното, трајното дејство мора да се

изрази со трајна форма. Koгa не би се истакнало дека таквото дејство е трајно, слушателот

не би знаел дека тоа веќе било во тек кога се случило подоцнежното, моментно дејство.

Hе was leaving the town when the tyre burst. Тој заминуваше од градот кога гумата

пукна.

When the parents returned, the child was jumping about playfully. Кога родителите се

вратија, тој скокаше безгрижно.

Трајната форма често се јавува кога една ситуација е истовремена со некоја

друга ситуација, иако не е задолжителна.

Betty was practising the piano while Helen was having her lunch.

Бети вежбаше пијано додека Хелен ручаше.

As the sun was setting, it was getting colder.

Како што сонцето заоѓаше, стануваше постудено.

A lady was going home one dark night. The road was lonely, and she was hurrying

along.

Жената врвеше накај дома една темна ноќ. Патот беше пуст, а таа брзаше.

- 26 -


Kога веќе се истакнува одминување на дејството, често се подразбира неговата

непостојаност, привременост или нередовност.

Тhis week I’m playing golf in the afternoon. Неделава попладне ќе играм голф.

Marу is always changing her hair style. Мери постојано го менува свот стил на

фризура.

She has been washing the windows for ten minutes. Taa ги мие прозорците десет

минути.

It has been raining from 9 to 10.30. Врнеше од 9 до 10.30 часот.

Во последната реченица се наговестува дека дождот паѓал и пред 9, односно и по 10.30, а

се изнесува информација за тоа каква била временската ситуација во периодот помеѓу 9 и

10.30.

Ако дејството објективно е завршено, тогаш со трајната форма се истакнува

неговото последично дејствување на некое подоцнежно дејство или состојба (значи, како

односното дејство на некој начин сѐ уште да трае).

He has been drinking. That’s why he can’t find the key. Пиел. Затоа не може да го

најде клучот.

Трајната форма може да истакне ненаметливост и неформалност.

Трајната форма понекогаш се јавува со прилогот always или со некој негов

синоним и тогаш нема значење на траен, туку на нетраен вид, а изразува емотивност на

говорникот.

You were always being kind to me. Секогаш си лубезен со мене.

She'ѕ constantly banging the door. Таа постојано удира со вратата.

- 27 -


2.8. ПРОСТА ФОРМА

Со проста глаголска форма најчесто се изразува нетраен глаголски вид. Имено,

говорникот не се соживува со одвивањето на глаголското дејство и не го истакнува

одминувањето на дејството во време, или затоа што тоа дејство е моментно (па се смета

дека такви промени и нема):

Jim slams/slammed/will slam the door (suddenly). Џим ја треска/тресна/ќе ја

тресне вратата (одеднаш).

или затоа што на дејството се гледа воопштено, како на нечија постојана или честа

карактеристика.

The boys рlay/рlауed/will play in the garden (often/sometimes). Момчињата

играат/играа/ќе си играат во градината (често/понекогаш).

Тоm drives a bus in busy streets (every day). Том вози автобус во метеж. (секој ден)

Mark will drive a car when be grows uр. Марк ќе вози автомобилл кога ќе порасне.

Peter drove/had driven a lorry before he retired. Петар возел/беше возел камион пред

да се пензионира.

Заради подобро разбирање на значењето на простата форма, оваа форма може да се

спореди со фотографија (за разлика од филм).

За моментни, краткотрајни појави, како што е „сцената“ кога Џим ја треснува

вратата, нема да се употреби трајна форма, како што нема да се употреби ни филмска

камера кога се доволни една или најмногу две фотографии. Ако е некое дејство или појава

редовна, доволно е на снимката да се претстави само една нејзина сцена, бидејќи другите

треба да се запознаат со фактот дека тоа дејство или појава се јавува, не истакнувајќи ја

динамиката на развојноста.

- 28 -


Исто така, кога една фаза на состојбата, како што се сетилните чувства и појави

(appear, hear, ѕее, ѕееn, ѕmell), менталните појави (believe, know, suppose, think, understand),

чувствата (hate, like, 1ove, want, wish) или односите (belong to, contain, consist of) не се

разликува значително од друrите фази, употребата на простата форма е вообичаена во

согласност со општата употреба на простата форма.

Во нарацијата, простите форми обично изразуваат последователност на дејствата,

за разлика од трајната форма, која истакнува едновременост.

When his parents returned, the child jumped up and down. Кога неговите родители се

вратија, детето скокаше горе-долу.

He shaved and (then) listened to the radio. Се избричи и потоа слушаше радио.

A rock fell on the road. The boy cried but nobody came. Одронот падна на патот.

Момчето плачеше, но никој не дојде.

Простите форми често асоцираат на формалноста на ситуацијата.

Трајни дејства може да се искажат и со прости форми, ако другите, околни зборови

веќе сами по себе истакнуваат развојност. Такви се сврзниците аѕ и while, прилозите here,

there, awaу со глаголи на движење и глаголите continue и go on. Ако глаголот сам по себе

искажува трајност, како stand или live, трајната форма, исто така, не е задолжителна.

There she runs! Еве ја, трча!

Away the bird flies! Далеку птицата лета!

You see, he continues to talk. Гледаш, тој продолжува да зборува.

We can talk while we stand in line. Можеме да зборуваме додека стоиме во редот.

He has lain in the sun since 10 o’clock. Тој беше изложен на сонце од 10 часот.

Кога се соопштуваат две трајни паралелни дејства, обете може да се изразат со

проста форма, трајна форма или комбинирано.

- 29 -


Betty practised the piano while Helen had her lunch. Бети вежбаше пијано, додека

Хелен ручаше.

Betty was practising the piano while Helen had her lunch. Бети вежбаше пијано,

додека Хелен ручаше.

Betty practіsed the piano while Helen was having her lunch. Бети вежбаше пијано,

додека Хелен ручаше.

ЗНАЧЕЊА:

ПРОСТА ФОРМА 1. Нетраен вид 2. Траен вид (со зборови

кои изразуваат трајност)

ТРАЈНА ФОРМА 2. Траен вид 2. Нетраен вид, емотивно

(со always и слични

прилози кои изразуваат

редовност)

3. ВРЕМИЊА

3.1. ПРЕЗЕНТ

Презент или сегашно време (present) во комбинација со проста форма е еднакво со

глаголската основа за сите лица, освен за трето лице еднина, а тогаш на основата ѝ се

додава наставката -ѕ.

2.1. ГЛАГОЛСКА ОСНОВА (+S)

За образување на трајниот презент потребен е презент од пoмошниот глагол be во

комбинација со глаголската основа на која ѝ се приклучува наставката -ing, т.е. во

комбинација со сегашниот партицип.

- 30 -


Презент од помошниот глагол be гласи:

Еднина Множина

1. лице АМ ARE

2 лице ARЕ ARЕ

3 лице IS ARE

Значи, формулата за образување на трајниот презент е

AM/IS/ARE + ГЛАГОЛСКА ОСНОВА + -ING

Презентот изразува ситуација која се следи:

1) како да е истовремена со времето на соопштувањето.

It'ѕ ѕо noiѕу here. Многу е гласно овде.

They are quarrelling again. Тие повторно се расправаат.

I am wearing a сар аѕ it is windy. Носам капа кога е ветровито.

What’s the girl doing? She’s preparing her lеѕѕоnѕ. Што прави девојчето? Се

подготвува за часови.

It snows in winter. Вее во зима.

Whenever he lies they catch him. Секогаш кога лаже, тој е фатен.

- 31 -


There comes our friend. Ене го доаѓа нашиот пријател.

I'm always meeting Jeff at the bus stop. Секогаш го сретнувам Џеф на

автобуска постројка.

2) како да е истовремена со некоја идна ситуација. Презентот тука се јавува во

зависни дел-реченици (клаузи) ако главната дел-реченица (клауза) изразува идност, а

самиот се однесува на идна ситуација.

John will arrive after Тоm paints the house. Џон ќе пристигне кога Том ќе ја бојадиса

куќата.

If I see Peter I’ll tell him the news. Ако го видам Петар, ќе му ги соопштам вестите.

When he earns the money, he will spend all of it. Штом ќе заработи, сè ќе потроши.

I will repair the drainpipe while Bob iѕ feeding the hens. Ќе го поравам олукот, додека

Боб ги храни кокошките.

The sooner we finish our homework, the sooner we will be free to play in the yard.

Колку побрзо ги завршиме домашните задачи толку побрзо ќе си играме во дворот.

By the time Kate comes home her mother will have dinner ready. Додека Кате дојде

дома, нејзината мајка ќе ја подготви вечерата.

Поимот истовременост треба да се сфати во пошироко значење. Имено, некоја

случка (настан) може во стварноста да ѝ претходи на друга или да следи по неа, а, сепак,

да се сметаат за истовремени, бидејќи обете се во минато или иднина или, пак, во

пошироко сфатена сегашност. Во првиот од горната група примери Џон ќе стигне откако

Том ќе ја бојадиса куќата, но обете дејства ѝ припаѓаат на иднината.

Презентот може да се употреби метафорично, во преносна смисла така што

неговото основно значење, претставување на дејството како да е истовремено со времето

на зборувањето, се комбинира со значењето на вистинското минато или идно. Говорникот

со помош на други зборови, најчесто прилози, укажува дека ситуацијата веќе се случила

или допрва ќе се случи, но при тоа се служи со презентот, на пример, при прераскажување - 32 -


на минати, еднаш веќе раскажани случки, историски настани или во наслови во

весниците.

Не Ieaves his car unlocked and a thief steals it. Ја остави колата отклучена и

крадецот ја украде.

The police finds the thief soon. Полицијата брзо го пронајде крадецот.

1973 Britain joins the European Economic Community. Во 1973 Британија се

приклучи на Европскиот економски совет.

Motorcyclist Dies in Multiple Crash. Моторциклист почина во верижен судир.

Во раскажувањето, употребата на презентот е карактеристика на нелитературниот,

прост говор и не треба да се користи.

Со комбинирање на презент и идна ситуација се добива впечаток за одлука или

план во врска со идни збиднувања. Говорникот е сигурен дека она што се соопштува ќе се

случи.

They are transporting their furniture on Tuesday. Тие ќе ја пренесат нивната

гарнитура во вторник.

I’m leaving college next month. Завршувам со колеџот наредниот месец.

The performance begins at 6. Претставата почнува во 6.

A new department store ореns tomorrow. Новa стоковна куќа се отвора утре.

Разликата помеѓу сегашното просто и сегашното трајно време, во овој случај, се

сведува, како и во другите примери, на разликата во глаголскиот вид. Со сегашното

просто време се изразуваат општи безлични планови кои не се предмет на одлука на

поединецот и кои можеби се повторуваат. Лични одлуки и неформални планови се

сигнализираат со сегашно трајно време.

- 33 -


3.2. МИНАТО ПРОСТО ВРЕМЕ

Минато просто време (Past Tense) ce гради од глаголска основа со додавање на

наставката -ed за простата форма на правилните глаголи. Неправилните глаголи имаат

одделни форми за минато просто време.

ГЛАГОЛСКА ОСНОВА + -ED

За трајното минато време се користи минато време на помошниот глагол be co

глаголска основа на која ѝ се додава наставката -ing (т.е. сегашен партицип).

WAS/WERE + ГЛАГОЛСКА ОСНОВА + -ING

Минатото време изразува време кое се следи како да се случило пред времето на

соопштувањето.

First he bought a big f1at, but later changed it for a house. Прво тој купи голем стан,

па го замени со куќа.

His daughter was giving him a lot of trouble. Неговата ќерка му правеше многу

проблеми.

I didn't order a taxi. I wanted to take a walk. Не нарачав такси. Сакам да пешачам.

Не pretended that he was honest. It happened five months ago. Тој се преправаше

дека е искрен. Се случи пред пет месеци.

Не was born in Montenegro. Роден е во Црна Гора.

We were dancing last night when she suddenly started to cry. Танцувавме минатата

вечер кога одеднаш таа почна да плаче.

Помеѓу времето на соопштувањето и минатото не се воспоставува врска, за разлика од

сегашниот перфект.

Минатото просто време има уште едно значење, кое не е временско. По зборови и

изрази кои во главната дел-реченица (клауза) искажуваат некоја неостварена или нереална

- 34 -


ситуација, минатото просто време во зависната дел-реченица (клауза) изразува

нефактичност (претпоставка или очекување) и тоа истовремена со ситуацијата во главната

дел-реченица (клауза). Тоа се глаголите: imagine, suppose и wish, сврзниците аѕ if, even

though, аѕ though, if, supposing и прилогот rather, a изразот e it is (high) time.

Ѕupposing you took a new route to Edinburgh, would it be quicker? Доколку ја земеме

новата линија до Единбург, ќе стасаме побрзо?

I wish mу ѕоn was a pilot. Посакувам син ми да е пилот.

It'ѕ high time уоu telephoned your wife. Крајно време е да ѝ се јавиш на жена ти.

If you got married, your life would be changed. Доколку се омажиш, животот ќе ти

се смени.

I'd rather we began work tomorrow. Претпочитам утре да почнеме со работа.

Не would rather you didn't make noise аnу longer. Тој повеќе би сакал веќе да не

правиш врева.

Прилогот rather во конструкцијата со минато просто време се користи кога се

различни лицата во субјектите на двете дел-реченици (клаузи).

Исто значење се остварува и кога во главната дел-реченица (клауза) непотполниот

глагол would/should e во кондиционално значење:

Would you соme whenever I called you? Дали би дошол кога би те повикал?

If the wеather was nice, we’d go hiking with anyone who liked to join us. Доколку

времето беше убаво, ќе одевме на планинарење со секој кој ќе сакаше да нè дружи.

Во овој случај не доаѓа до т.н. сложување на времиња бидејќи и не се работи за

временско значење.

- 35 -


Не said he wished his son was a pilot. Тој рече дека посакувал неговиот син да биде

пилот.

Jim warned me that Jeff behaved as if he were mad. Џим ме предупреди дека Џеф се

однесувал како луд.

3.3. ФУТУР

Футур или идно време (future tense) се образува со помошниот глагол will или shall

во комбинација со глаголската основа. Футурот може да биде сегашен, кога се користи

презент од глаrолот will, односно shall, или минат, кога се употребува минато простo

време од глаголот will или shall во формата would, односно should.

Сегашен футур WILL/SHALL + ГЛАГОЛСКА ОСНОВА

Минат футур WOULD/ЅНОULD + ГЛАГОЛСКА ОСНОВА

Формите shall и should ce употребуваат во 1 лице еднина во формален стил, додека

во разговорен стил се употребуваат will и would.

Футурот првенствено изразува време на ситуација на која се гледа како да следи по

некоја друга ситуација.

Prices will be higher next year. Цените ќе скокнат наредната година.

He thought that I would be sorry if I missed the opportunity. Тој мислеше дека ќе ми

биде жал што ја пропуштив приликата.

Не won't сome again. Нема да дојде повторно.

Someone'ѕ knocking. I'll ореn the door. Некој тропа. Ќе ја отворам вратата.

Футурот има и невременски значења, како што се гледа во делот за сегашен и

минат футур.

- 36 -


3.4. ПЕРФЕКТ

Перфектот (perfect) ce гради од помошниот глагол have, пo кој следи минат

партицип.

HAVE + МИНАТ ПАРТИЦИП

Перфектот е глаголска категорија која има особини и на вид и на време. Со него се

искажува ретроспективно гледање на појавата искажана со глаголот. Ретроспективност

значи „поглед наназад“, односно говорникот како да се осврнува на претходно дејство или

состојба, од гледиште на некој подоцнежен временски период или точка. Така, со

перфектот се воспоставува врска помеѓу некој подоцнежен, јасно определен настан и

некој поранешен настан, помалку определен.

Во случајот на сегашниот перфект (present perfect) подоценжниот настан,

всушност, е самиот чин на зборување. За говорникот, сегашен период е времето на

зборување, ориентир од кој се осврнува кон некое минато дејство или состојба и со

кое/која воспоставува врска. На пример, во реченицата

John has written a novel.

сегашниот перфект означува дека за говорникот постои некоја важна врска помеѓу

сегашноста и тоа дека Џон напишал роман. Во зависност од контекстот, оваа реченица

може да подразбира дека Џон напишал роман и дека затоа сега може да се смета за

романописец или дека туку што напишал роман и дека сега е подготвен да го понуди за

оценка, печатење и сл.

Ако говорникот поаѓа од некој момент или период во минатото, па на него се

осврнува со уште подалечно минато, со кое бара врска ‒ ќе употреби минат перфект (past

perfect).

The little girl had crossed the road safely. Малечкото девојче ја премина улицата

безбедно.

Now her mother was relieved. Сега нејзината мајка беше ослободена.

- 37 -


I had fetched a torch, so she found her ring. Ја вклучив светилката, па таа го

пронајде прстенот.

Ако говорникот зема за ориентир некоја временска точка во иднината, па

воспостави врска помеѓу неа и некој поранешен настан, ќе употреби иден перфект (future

perfect). Значи, во тој случај, се истакнува како некое дејство или појава ќе се заврши до

некоја точка во иднината.

She will have told her friend the whole story before I соmе. Таа ќе им ја раскажеше

целата приказна пред да дојдам.

I hope уоu'll have learned a 1ot by the end of this year. Се надевам дека до крајот ќе

научите многу.

The wind will have stopped by the time уоu set off. Ќе престане ветерот додека да

тргнеш.

3.5. GOING TO

Ако говорникот се насочи кон следење на врската меѓу два настана, тргнувајќи од

поранешниот кон подоцнежниот (значи, обратно отколку кај перфектот), ќе употреби

going to co некоја форма на помошниот глагол be, по што следи инфинитив.

BE + GOING TO + ИНФИНИТИВ

Оваа врска се изразува на два начина:

1) Како намера на вршителот на дејството, со тоа што намерата се заснова врз

размислување за сегашната состојба на работите, така што се истакнува врската на

сегашноста и иднината.

It'ѕ getting hot. I'm going to take off my coat. Станува топло. Ќе го соблечам

палтото.

- 38 -


His hammer broke and he is going to mend it. Неговиот чекан се скрши и тој ќе го

поправи.

She'ѕ going to write another letter. Таа ќе напише друго писмо.

2) Како предвидување кое се наметнува како најверојатен резултат врз основа на

сегашната состојба на работите.

He smokes too much. Не iѕ going to ruin his health. Тој премногу пуши. Ќе си го

уништи здравјето.

It'ѕ going to be rainy and cold. Ќе биде врнежливо и студено.

Понекогаш се можни двете значења во исто време.

She has put on her glasses. I'm sure she’s going to read. Ги стави наочарите. Сигурен

сум дека ќе чита.

Кога иднината се меша со личниот став или говорникот покажува моментна намера

без предомислување, ќе употреби футур, а не going to.

Минатиот going to има за ориентир некој минат момент.

It was going to be warm; the fire in the fire-рlасе was blazing. Ќе биде топло; Огнот

засилуваше.

I was goіng to make a fire. Сакав да запалам оган. / Ќе запалев оган.

The story was so puzzling that I didn't know until the last page what the solution was

going to be. Приказната беше толку испреплетена што не знаев што ќе се случи сè до

последната страница.

Идниот going to (I’ll be going to . . .) e многу редок.

- 39 -


3.6. ВРЕМЕНСКИ ФOРМИ

Временските форми (tense forms) комбинираат значења на две или три глаголски

категории (време, вид или перфект, односно going to) како што тоа го покажуваат нивните

имиња. Најчести се следниве временски форми:

Прост презент (present simple) walk, walks

Минато просто време (past simple) walked

Сегашен футур прост

(present future simple)

shall/will walk

Минат футур прост (past future simple) should/would walk

Сегашен перфект прост

(present perfect simple)

have/has walked

Минат перфект прост (past perfect

simple)

had walked

Иден перфект прост

(future perfect simple)

shall/will have walked

Сегашен going to (present going to) am/are/is going to walk

Минат going to (past going to) was/were going to walk

Траен презент (present continuous) am/is/are walking

Траен претерит (past continuous) was/were walking

Сегашен футур траен

(present future continuous)

shall/will be walking

Минат футур траен should/would be walking- 40 -


(past future continuous)

Сегашен перфект траен

(present perfect continuous)

have/has been walking

Минат перфект траен

(past perfect continuous)

had been walking

3.7. ПРЕЗЕНТ ПРОСТ

1. Со граматичката категорија вpeме најчесто го искажуваме времето на извршување

на дејството искажано со глаголот во однос на моментот на зборување.

Според тоа дали дејството се јавува пред, во текот на, или по моментот на зборување,

разликуваме три основни глаголски времиња:

а) Минато (past)

I worked Јас работев

b) Сегашно (present)

I am working Јас работам

в) Идно време (future tense)

I will work Jac ќе работам

- 41 -


3.8. СЕГАШНО ВРЕМЕ – THE PRESENT TENSE

2. Во англискиот јазик постојат две сегашни времиња:

а. Сегашно просто време (the Present simple tense)

б. Сегашно трајно време (the Present progressive tense)

Се гради кога на инфинитивот без tо за 3л. едн. се додаде наставката -ѕ:


I work

You work

He/she/it works

We work

You work

They work

Изговор и пpaвопиc на 3-то лице еднина

Кога глаголот завршува на безвучен консонант, наставката -ѕ се изговара /s/, а

како /z/ ce изговара кога глаголот завршува на вокал или звучен консонант:

Не works /wз:ks/ Не sees /si:z/ He reads /ri:dz/

Кога глаголот завршува на /s, z, f, 3, tf, d/, во 3-то лице еднина се додава наставката

-еѕ која се изговара /іz/

Не раѕѕеѕ /'pa:szz/ He uses /'ju:zіz/

Глаголите што свршуваат на согласка и на -у, добиваат наставка -еѕ, а финалната

самогласка поминува во -i-:

I fly /flai/ He flies /flaiz/

- 42 -


Градење на прашална форма (Formation of interrogative form). Се гради кога

сегашното време од глаголот to do се стави пред субјектот, а по него следи инфинитивот

од глаголот без to:

do + S + V = Do I work?

Градење на одречна форма (Formation of negative form). Се гради на тој начин што

меѓу субјектот и глаголот (во инфинитив) се става одречната форма од глаголот to do (does

not = doesn't за 3-то л. едн., односно do not = don't за другите лица):

Ѕ+ do + not + V = I do not work – I don't work

Градење на прашално-одречна форма (Formation of interrogative-negative forrn). Се

гради кога одречната форма на глаголот to do вo сегашно време ќе се стави пред субјектот

(инверзија), а по него доаѓа глаголот:

Don't/doesn't + Ѕ+ V = Don't I work?

Употреба на ce гашно просто време

Сегашното просто време изразува вообичаени дејства (Habitual actions) што се

повторуваат во одредени временски периоди (oди најчесто со прилозите аlwауѕ, every

dау/night/year, often, seldom, frequently, и др). Во македонскиот јазик (понатаму МЈ) –

сегашно време (од несвршен глагол):

I always listen to the radio. Секогаш слушам радио.

She rarely comes to visit me. Таа ретко ме посетува.

Општоприфатени, општопознати и вечни вистини (General and eternal truths). Bo МЈ

– сегашно време (од несвршен глагол):

The earth дoes round the sun. Земјата се движи околу сонцето.

Sprinд beдins in March. Пролетта почнува во март.

- 43 -


За искажување дејства што откриваат одредени црти на субјектот. Во МЈ – cегашно

време (од несвршен глагол):

She speaks Enдlish very well. Таа многу добро зборува англиски.

Утврдени или однапред планирани идни дејства (кои претставуваат дел од нечиј

сегашен план) (Fixed future actions). Bo MJ – сегашно време (од несвршен глагол):

We leave this afternoon at 5. Заминуваме (денес) попладне во 5.

За попластично опишување на минати дејства (Vivid description of past events). Во

МЈ – сегашно време (од несвршен глагол), минато свршено време:

The phone rings. Shе grubs the coat, puts it on, opens the door and runs out.

Ѕвони телефонот. Таа го грабнува палтото и го облекува, ја отвора вратата и

истрчува надвор.

Во оддредени извични изрази:

There he comes! Ене го доаѓа!

Неre comes the train! Еве го доаѓа возот!

Во временски дел-реченици (клаузи), по сврзниците after, аѕ soon, аѕ, before, till,

until, when, и др. и условни дел-реченици (клаузи) пo if. Во МЈ – со исклучок по

сврзниците кога, штом – исто така се јавува сегашно време:

Ќе ти ѕвонам веднаш штом ќе стигнам дома.

Да причекаме додека не престане да врне.

Ќе одам во пошта веднаш штом ќе го завиткам овој пакет.

Дејства што се одвиваат додека зборуваме (Present actions). За разлика од

сегашното време во македонскиот јазик, простото сегашно време во англискиот јазик

искажува дејство што се случува во моментот на говорење само со глагопи кои воопшто

или многу ретко се јавуваат во трајни форми (со наставката -ing). Такви се: aдree, believe, - 44 -


decide, disaдree, feel, find, forдet, hate, hear, know, like, love, mean, mind, notice, see, smeil,

sound, suppose, think, understand, want, wish и др. Вакви дејства најчесто се искажуваат со

несвршеното сегашно време. Во МЈ – сегашно време (од несвршен глагол):

I don’t agree with you. He ce согласувам со тебе.

Забелешка: Употребата на сегашното просто време за искажување на дејства во

одвивање во моментот на говорење е ограничена, па и многу поретка, отколку сегашното

време во МЈ. Вакви дејства почесто се искажуваат со сегашното трајно време и сегашниот

перфект.

3.9. СЕГАШНО ТРАЈНО – THE PRESENT PROGRESSIVЕ

Градење – Formation

Се образува со сегашното просто време од помошниот глагол TO BE и сегашниот

партицип (Present participle) од главниот глагол:

Еднина МножинаI am workingYou are workingНe / She / It is working

We are working You are workingThey are working

Градење на прашални, одречни и прашално-одречни форми (Formation of

interrogative, negative and interrogative-negative forms).

Овие форми се градат со соодветни форми за сегашно време од глаглот to be и

сегашниот партицип од главниот глагол.

Прашална be + Ѕ+ V + -inд = Am I workinд?

Одречна Ѕ + be + not + V + -inд = I am not workinд?

Одречно-прашална Ат/1ѕ/Are + not + Ѕ + V + -inд = Aren't I workinд? Isn't she

workinд?

- 45 -


Употреба на сегашно трајно време

Ова време означува:

Дејство што се одвива додека зборуваме (најчесто може да се додадат прилозите

now, at the moment) (Actions in progress at the moment of speaking). Bo MJ – сегашно време

(од несвршен глагол):

Нe is working in the garden. Тој работи во градината.

Elena is getting ready for the party. Елена се подготвува за забавата.

Повторливи дејства со кои искажуваме одредени карактерни особини нa субјектот

(најчесто со помош на прилози за зачестеност – always, never и др.) (Repeated actions). Вo

MJ – сегашно време (од несвршен глагол):

She is always complaining. Таа постојано се жали.

Планирано идно дејство – дејство што планираме и/или се подготвуваме дa гo

извршиме (најчесто со помош на прилози за идно време) (Planned future action). Bo MJ –

сегашно време (од несвршен глагол):

Elena is going out tonight. Еленa вечерва излегува.

Дејство што во своето времетраење го опфаќа и моментот додека зборуваме и

дејство што се сфаќа како процес (Temporary durative actions – processes). Во МЈ – сегашно

време (од несвршен глагол):

He'ѕ writing another play now. Сега пишува друга драма.

- 46 -


3.10. МИНАТО ВРЕМЕ – THE PAST SIMPLE TENSE


Ова време се образува од правилни глаголи (regular verbs) со додавање на

наставката -ed на глаголската основа и има иста форма за сите лица во еднина и множина:


I worked (work + -ed = worked)

You worked

He/She/It worked

We worked

You worked

They worked

Правопис – Spe ll ing

Ако глаголот завршува на -е, тој дoбива само -d:

Smoke – smoked

Ако глаголот е краток, едносложен збор со една самогласка (а, е, i, o, u) следена од

согласка, со додавање на наставката -ed, последната согласка се удвојува:

Beд – beддed knit – knitted

Ако глаголот завршува на -у, сo додавање на -ed, -y поминува во -i-:

Carry – carried cry – cried

Во британскиот англиски, кај глаголите што завршуваат на -еl, доаѓа до удвојување

на -1:

Travel – travelled

Секој неправилен глагол во просто минато време има посебна форма.

- 47 -



interrogative, negative, and interrogative-negative form).

Овие форми се градат со минато време од глаголот to do – did и инфинитив без to

од главниот глагол.

Употреба на просто минато вре ме – Uses of the past simple tense

Завршени и со прилози за време определени минати дејства (што не се поврзани со

сегашноста) (Completed past actions). Bo МЈ – минато определено свршено време или, ако

лично не сме го засведочиле дејството, минато неопределено свршено време:

I saw Luka last night. Сношти го видов Лука.

Last week I went to the theatre. Минатата недела отидов на театар.

Минато вообичаено дејство (Past habitual action). Bo MJ – минато определено

несвршено време или, ако лично не сме го осведочиле дејството, минато неопределено

несвршено време:

She went to church every Sunday. Секоја недела одела в црква. / Секоја недела одеше в

црква.

Во индиректен говор наместо просто сегашно време кога глаголот во главната дел-

реченица е во минато просто време (In indirect speech instead of Present simple). Во МЈ се

јавува сегашно време бидејќи не постои сложување на времиња:

Elena said that she was tired. Елена рече дека е уморна.

Во зависни дел-реченици (клаузи) по as if, as though, it'ѕ (high) time, suppose, I wish

и др., со значење на желба, претпоставка. Во МЈ – сегашно:

It’s high time he finished his studies. Крајно време е да ги заврши студиите.

Учтиви барања – Polite requests/inquiries

- 48 -


I wondered if I could borrow your book.

Да ми ја nозајмеше книгата? или Ќе сакаш ли да ми ја позајмиш книгата?

Во условни реченици од II тип.

3.11. МИНАТО ТРАЈНО ВРЕМЕ ‒ THE PAST PROGRESSIVE TENSE


Ова време се гради со формите за минато просто време од помошниот глагол to be

и сегашниот партицип (present participle) од главниот глагол.



Овие форми се градат со соодветни форми за минато свршено (past simplе) од

глаголот to be и сегашниот партицип од главниот глагол:

Прашална was/were + Ѕ + V + -inд = Was I workinд?

Одречна Ѕ+ was/were + not + V + -inд = I was not workinд – I wasn't workinд

Одречно-прашална Wasn't/Weren't + Ѕ + V + -inд = Wasn't I workinд?

Употреба нa минато трајно време

Дејства во одвивање во даден момент во минатото (Actions in progress in the past).

Bo МЈ – минато определено несвршено време или, ако лично не сме го засведочиле

дејството, минато неопределено несвршено време:

Elena was working on her thesis last night.

Елена сношти работеше/работела на тезата

- 49 -


Дејство прекинато од друго минато дејство (Past action interrupted by another action).

Во MJ минато определено несвршено време или, ако лично не сме го засведочиле

дејството, минато неопределено несвршено време:

Elena was reading when the phone ring. Елена читаше/читала кога заѕвони/заѕвонил

телефонот.

Кога сакаме да го нагласиме траењето на минатото дејство (Past durative action). Bo

MJ – минато определено несвршено време или, ако лично не сме го засведочиле дејството,

минато неопределено несвршено време:

Ѕhе was looking at me all the time. Таа постојано ме гледаше.

Едновремени минати дејства (Past simultaneous actions). Во МЈ – минато оnределено

несвршено време или, ако лично не сме го засведочиле дејството, минато неопределено

несвршено време:

Elena was reading while Ivan was playing. Елена читаше/читала додека Иван (си)

играше/играл.

Повторливи минати дејства (Past repeated actions). Bo MJ – минато определено

несвршено од траен глагол:

She was always comlaining about something. Секогаш за (сенешто) се жалеше.

Учтиви барања (Polite requests/inquiries). Bo МЈ – можен начин:

I was wondering if I could borrow your car? Се прашувам дали би можел да ја

позајмам твојата кола?

Во индиректен говор наместо сегашно трајно кога глаголот во главната дел-

реченица (клауза) е во минато просто (past simрlе) (In lndirect speech instead of Present

progressive). Bo MJ – сегашно време од траен глагол:

She said: “It was getting dark.“ Taa рече: „Се стемнува.“

- 50 -


3.12. СЕГАШЕН ПЕРФЕКТ – THE PRESENT PERFECT TENSE


Се гради со формите за сегашно време од помошниот глагол to have и минатиот

партицип од главниот глагол:


I have worked We have worked

Уоu have worked You have worked

He/ She/ It has worked They have worked



Се градат со соодветни форми за сегашно време од глаголот to have и минатиот


Прашална have/has + Ѕ + V + -ed = Have I worked?

Одречна Ѕ + have/has + not + V + -ed = I have not worked, I haven't

worked

Одречно-прашална Have/Has + Ѕ+ not + V + -ed

Haven't 1 worked? Hasn't she worked?

Употреба на сегашниот перфект – Uses of the Present perfect

(Резултати од) минато временски неопределено дејство (Results of a past indefinite action).

Со ова време се нагласува фактот дека некое дејство се извршило без да се спомне

времето на извршување. Во МЈ – минато определено свршено / неопределено време,

има/нема + гл. придавка (во 3л., ср. р.) или има/нема + -но/-то партицип:

- 51 -


Elena has passed her driving test! Елена го положи/положила возачкиот испит!

Елена го има положено возачкиот испит!

Дејство што почнува во минатото и трае до моментот на соопштување (со

временски прилози – најчесто со since и for) (Past action continuing up to the present):

I have lived in Skopje for two years. Живеам во Скопје две години.

3абелешка: Во македонскиот јазик дејство или состојба што почнува во минатото и

трае до моментот на говорење обично се искажува со сегашно време од несвршен глагол.

Во одречни реченици, во МЈ најчесто се употребува не + сум + л-партицип или нема + -

но/-то-партицип:

I haven’t seen her since September. He сум ја виgел од септември/Ја немам виgено

...

Co just за да искаже тукушто завршено минато дејство (Past action just completed).

Bo MJ – тукушто + минато определено свршено: провери

Maja has just arrived. Маја тукушто пристигна.

Со временски прилози што го вклучуваат сегашниот момент (with the adverbials

including the present moment – today, now, this; week/year...). Bo MJ – минато

определено/неопределено времe, има/нема + л-партицип (3л. едн. ср. р.), сегашно време:

I haven’t seen her today. Денес не сум ја видел/не ја видов/ ја немам видено

Co lately, recently. Вo MJ – минато определено/неопределено време има/нема + л-партицип

(3л. едн. ср. р.):

I haven’t seen her lately. Не сум ја виgел скоро.

Минати повторливи и вообичаени дејства (Past repeated and habitual actions). Bo MJ

– минато определено/неопределено време, има/нема + глаголска придавка (3 л., ср. р):

I have seen her on TV several times.

- 52 -


Ja имам видено/Сум ја видел неколку пати на ТВ.

Во временски дел-реченици (клаузи), по сврзниците after, as soon, as, before, till,

until, when, u др., за да искаже идно дејство што ќе се случи пред одредено време или

дејство во иднина:

I’ll come as soon as I’ve done my homework.

Ќе дојдам штом ќе ја напишам домашната работа.

3.13. СЕГАШЕН ТРАЕН ПЕРФЕКТ ‒ THE PRESENT PERFECT

PROGRESSIVE TENSE

Се гради со формите за сегашен перфект од глаголот to have и сегашниот партицип

од глаголот.


I have been working

You have been working

Не/She/It has been working

We have been working

You have been working

They have been working



Се градат со соодветни форми за сегашен перфект од глаголот to be и сегашниот


Прашална Have/Has + Ѕ + been + V + -ing

Have I been working? Has she been working?

Одречна Ѕ + have/has + not + been + V+ -ing =

- 53 -


I have not been working – I haven't been working

Одречно-прашална Haven't/Hasn't + Ѕ + been + V + -ing =

Haven't I been working? Hasn't she been working?

Употреба на сегашниот траен перфект – Uses of the Present perfect progressive:

За дејство што почнало во минатото, трае до моментот на зборување и веројатно ќе

продолжи и во иднина (Past action lasting through the moment of speaking). Bo MJ – сегашно

време:

It has been raining since last night. Врне од сношти.

Нагласување на времетраењето на дејство што почнува во минатото и трае до

самиот моментот на соопштување. Во МЈ – минато трајно односно минато определено

несвршено:

I’ve been working all day. Работев цел ден.

1.14. МИНАТ ПЕРФЕКТ – THE PAST PERFECT TENSE


Се гради со формите за минато време од глаголот tо have и минатиот партицип од

глаголот:


I had worked

You had worked

We had worked

You had worked

- 54 -


Не/She/It had worked They had worked


interrogative, negative, and interrogative-negative form). Се градат со соодветни форми за

минато просто време од глаголот to have и минатиот партицип од главниот глагол.

Употреба на минатиот перфект – Uses of the past perfect

Минато дејство што се случило пред некое друго дејство или временски отсек (Past

action preceding another past action). Bo MJ – минато определено/неопределено време:

As soon as he had left the room I turned on the radio.

Веднаш штом излезе од собата, го пуштив радиото.

Во индиректен говор наместо сегашниот перфект и минатото просто време (In

indirect speech instead of Present perfect and Past simple) Во МЈ – нема промена кај глаголот

(в. 16.2):

He told me that he had lost all his money gambling.

Ми кажа дека ги изгубил сите пари на коцка.

Во условни реченици од III тип (in conditional sentences of the III type). Bo MJ –

минато определено/неопределено време:

If I had known, I would have come. Да знаев, ќе дојдев.

По after во зависни дел-реченици ( клаузи) (Foilowing after in dependant clauses).

After you had gone I went to sleep. Откако си отиде, (јас) си легнав.

- 55 -


3.15. МИНАТ ТРАЕН ПЕРФЕКТ – THE PAST PERFECT PROGRESSIVE

TENSE

Се гради со формите на минатиот перфект (Past perfect) од глаголот to be и

сегашниот партицип од глаголот.

Означува трајно минато дејство што почнало во минатото (пред некое друго

дејство или временски отсек) и веројатно продолжува (Past continuous action). Bo MJ –

минато определено/неопределено време:

He talked about the play he had been staging. Зборуваше за драмата што ја

подотвува(л).

Во индиректен говор наместо минатиот траен перфект и минатото трајно време (in

lndirect speech instead of Past perfect progressive and Past progressive). Во МЈ – нема промена

кај глаголот:

He said that he had been working all night. Рече дека работел цела ноќ.

3.16. ИСКАЖУВАЊЕ МИНАТО ВРЕМЕ СО WOULD + INFINITIVE И USED

TO + INFINITIVE

Минати дејства што се повторувале во минатото во одредени временски интервали

може да се искажат со used to + infinitive и would + infinitive.

Со would + infinitive ce искажува минато повторливо дејство. По правило, се јавува

на почеток на раскажување. Во МЈ – минато трајно односно минато определено

несвршено, минато-идно, идно време:

We would go for a walk every morning when we lived in England.

Kога живеевме во Англија, секое утро се шетавме.

- 56 -


И со used to + infinitive се искажува дејство што се повторувало или вршело по

навика во минатото. Се разликува од would по тоа што може да се јави и на почеток на

раскажување – во воведната реченица. На МЈ или не се преведува или се преведува со

„некогаш, порано, имаше обичај“:

I used to play tennis when I was in high school.

Имав обичај да играм тенис кога бев во гимназија (но сега не играм).

Забелешка: Глаголот used to треба да го разликуваме од, по форма и изговор,

идентичната придавка used to која значи „има навика да, свикнат/привикнат е на“:

I’m used to the noise. /Свикнат сум на буката.

3.17. ИСКАЖУВАЊЕ ИДНО ВРЕМЕ – EXPRESSING FUTURE TIME

Дејство што ќе се одвива или случи во иднина во англискиот јазик може да се

искаже со:

а. идно време (The Simple fufiure tense)

б. идно трајно време (The Future progressive tense)

в. going to + Infinitive

г. сегашно време (The Present simple tense)

д. сегашно трајно (The Present progressive tense)

ѓ. футур перфект (The Future perfect tense)

е. сегашен перфект (The Present perfect tense)

- 57 -


3.18. ИДНО ВРЕМЕ – THE FUTURE SIMPLE TENSE

Се гради co shall за 1л. едн. и мн. и will за останатите лица и инфинитивот без to:


1 shall/will work

You will work

Не/She/It will work

We shall/will work

You will work

They will work

Градење на прашални, одречни и прашално-одречни форми. (Formation of


Прашална shall/will + Ѕ + V = Shall/Will I work?

Одречна Ѕ + shall/will + not +V = shall/will + not work – I shan't work – I won't work

Одречнопрашална Shall/Will + not + Ѕ + V=Shan't/Won't I work?

У потреба – Uses of the Future tense

Идни дејства и настани – чиста идност (Pure Futurity):

The plain will arrive in two hours. Авионот ќе пристигне за два часа.

За искажување намера (intention), решеност (determination, willingness), ветување

(promise) и др.:

a. Will co прво лице (I, we) најчесто искажува намера, ветување, решеност, надежи, желби,

очекувања. Во МЈ – идно време:

I will /I’ll do it. Ќe го направам тоа.

б. Shall со второ лице (you) искажува наредба (а), ветување (б) и закана (в). Во МЈ – идно

време; има/нема + да-конструкција:

(a) You shall go with him. Ќe одиш /има да одиш со него.

- 58 -


(б) You shall have the money tomorrow. Утре ќе ги добиеш парите.

(в) You shall pay for it. Ќе платиш за тоа.

Забелешка: Денес, особено во секојдневниот говор, will и shall ce јавуваат во

скратена форма 'll, a за искажување идност, will сѐ повеќе се јавува и во 1л. едн. и мн.

3.19. ИДНО ТРАЈНО ВРЕМЕ – THE FUTURE PROGRESSIVE TENSE

Се гради со идно време од глаголот to be и сегашниот партицип од глаголот:


I shall/will be working

You will be working

He/She/It will be working

We will be working

You will be working

They will be working


interrogative, negative and interrogative-negative form).

Се градат со соодветни форми за идно време од глаголот to be и сегашниот


Прашална shall/ will + Ѕ + be + V + -inд = Wi1l you be workinд?

Одречна Ѕ + shall/will + not + V + -inд = You will not be workinд, You won’t be workinд

Одречно-прашална Shan't/Won't + S + be + V + -inд = Won't you be workinд?

- 59 -


Употреба на идно трајно време

Одвивање на идни дејства и настани (Future actions in progress). Bo МЈ – идно време

(од несвршен глагол):

We shall be working all night. Цела ноќ ќе работиме.

Идно дејство што ќе трае пред, за време на, и по oдреден момент во иднина. Во МЈ

– идно време (од несвршен глагол):

When you come back home, I shall be having a bath. Кога ќе се вратиш дома, јас ќе се

капам.

Идни дејства што се одвиваат по однапред утврден план (Future plans and

arrangements). Во МЈ – идно време, сегашно време:

They’ll be changing the guard in a minute. Набрзо ќе има смена на стража.

3.20. ФУТУР ПЕРФЕКТ – THE FUTURE PERFECT (SIMPLE)


Се образува co shall/will и перфектниот инфинитив (perfect infinitive) од глаголот:


1 shall/will have worked

You will have worked

Не/She/It will have worked ;

We shall/will have worked

You will have worked

They will have worked

- 60 -


Употреба ‒ Uses of future perfect

Ова време многу ретко се употребува, а во секојдневниот говор речиси и не се

среќава. Најчесто искажува извршување на дејство пред одредено време во иднина. Во МЈ

– идно време, има/нема + -но/то партицип (глаголска придавка во 3л. едн., ср. род).

Elena will have passed the exams by the end of June. Елена до јуни ќе ги положи

испитите/ќе ги има положено испитите.

Во временски дел-реченици (клаузи) место futur perfect ce јавува present perfect:

I’ll leave home as soon as I’ve graduated. Ќе заминам од дома штом ќе

gипломирам.

3.21. МИНАТО-ИДНО ВРЕМЕ – THE FUTURE-IN-THE-PAST TENSE

Г раде њ е – Formation

Се гради co would и should и инфинитивот без to:


I should/would work

You would work

Не/She/It would work

We should/would work

You would work

They would work



Прашална should/would + Ѕ + V – Wou1d I work?

Одречна S + should/would + not + V = I would not work – I wouldn't work.

Одречно-прашална would/should + not + Ѕ + V = Wouldn't I work, Shouldn't she work?

- 61 -


Употреба на ми н ато-ид н о време – Uses of the Future-in-the-past tense

Во условни реченици од II тип (In II type Conditionals). Bo MJ –минато- идно време,

би + л-партицип (можен начин):

If I had money I would buy a new house. Да имав пари, би купил нова куќа. / Да имав

пари, ќе купев нова куќа.

Во зависна дел-реченица (клауза) наместо идно време (future tense) кога глаголот во

главната дел-реченица (клауза) е во минато просто време (past simple tense):

“It will be hard”, he replied – He replied that it would be hard.

,,Ќе биде тешко“, одговори тој. – Тој одговори дека ќе биде тешко.

3.22. THE FUTURE PERFECT-IN-THE-PAST

Се гради co would и should и инфинитив на перфектот од главниот глагол:


I should/would have worked

You would have worked

Не/She/It would have worked

We shoud/would have worked

You would have worked

They would have worked



Прашална would/should + Ѕ + have + V + -ed = Wou1d 1 have worked?

Одречна Ѕ + would/should + not + have + V + -еd = I would/should not have worked –

I wouldn't ...

- 62 -


Одречно- прашална wouldn't/shouldn't + Ѕ + have + V + -ed= Wouldn’t I have

worked?

Употреба – Uses of the Future perfect-in-the-past tense

Во условни реченици од III тип (In III type conditionals). Bo MJ – ќе + имперфект

(минато-идно време):

I would have come If you had asked me to. Ќе дојдев да ме поканеше.

Во зависна дел-реченица (клауза) наместо иден перфект (future perfect tense) кога

глаголот во главната дел-реченица (клауза) е во минато просто време (past simple tense).

Во МЈ – ќе – сум + л-партицип, ќе + имперфект (минато-идно време), ќе + имал/немал +-

но/-то-партицип; идно време:

She said that she would have passed all the exams by the end of the May.

Taa рече дека ќе ги положела/ималa положено сите испити до крајот на мај.

4. KОНЈУНКТИВ – SUBЈUNСTІVE

4.1. Ceгашен конјунктив – Present subjunctive

Сегашниот конјунктив се разликува од простиот презент само по тоа што нема

наставка -ѕ во 3л. едн.:

(If) he аsk ако праша

Употреба на конјунктивот – Uses of the subjunctive

Вo современиот англиски јазик конјунктивот многу ретко се употребува. Со него се

искажува нешто нестварно, нереално и замислено, нешто што го посакуваме, а е

претставено во форма на желба, надеж и сл. Сегашниот конјунктив се среќава во одредени

изрази:

Long live the king! Да живее кралот!- 63 -


God forgive you! Господ нека ти прости!

4.2. Минат конјуктив – Past subjunctive

Во сите лица има иста форма како минатото просто време со исклучок на глаголот

be кој во сите лица ја има формата were.

Минатиот конјунктив најчесто се употребува пo if only; as if, as though; it is (high)

time; would rather, would sooner; I wish:

I wish you were here. Би сакал да си овде.

It’s high time we went. Крајнo време е да си одиме.

3абелешка: Во македонскиот јазик не постои соодветна граматичка форма. И

сегашниот и минатиот конјунктив најчесто се претставуват со глагол во сегашно време,

можен начин или со да-конструкција; нека + биде/глагол.

5. ИМПЕРАТИВ – THE IMPERATIVE

Императив или заповеден начин (imperative mood) во второ лице е еднаков на

глаголската ocнова, додека императив во прво и трето лице се гради со помош на зборот

let, по кој следи објектска форма на заменката или именка, а потоа глаголска основа.

Walk. Hurry up! Open it! Let him дo.

Одречните форми на императивот во второ лице се градат со помошниот глагол do

и негативниот збор not. По 1et us се користи not со основата.

Don't cry. Don't smoke. Do not steal. Let us not lie. Немој да плачеш. Немој да пушиш. Не

кради. Немој да нè лажеш.

Со императив се изразува ставот на говорникот кој сака дa влијае врз однесувањето

на некоја друга личност или личности.

Look at the picture. Погледни во сликата.- 64 -


Let’s put the flowers in a vase. Ајде да ги ставиме цвеќињата во вазна.

Let him discover it for himself. Остави го сам нека открие.

Let them wait. Нека чекаат.

Let’s not stay at home. Ајде да не останеме дома.

Наместо let him/her/them со негација се користи must not или is/are not to.

Може да се спомене и лицето на кого заповедта се однесува, но тоа не е одлика на

добар стил.

You men come with me! You go alone. Мажите нека дојдат со мене! Вие одете сами!

Кога лицето на кое се однесува заповедта е во контраст со некое друго лице,

нормално е да се спомене првото лице.

You listen to the radio; I'll read the newspaper. Слушај радио, јас ќе го читам весникот.

Заповедноста на императивот може да се ублажи со зборот Please, кој доаѓа на

почетокот или на крајот од дел-реченицата (клаузата).

Pleasе don’t be late. Те молам, немој да доцниш.

Ѕау it louder, please. Те молам, погласно.

6. ИНФИНИТИВ – THE ІNFINITIVE

1. Основната форма на глаголот (на пp., work) често се употребува како инфинитив и

се нарекува прост инфинитив (рlain/bare infinitive). Инфинитивот може да се јави и со

партикулата to (to work.)

2. Инфинитивни форми – Forms of the infinitive

- 65 -


Преодните глаголи во АЈ имаат шест инфинитивни форми:

Инфинитив Активен Пасивен

Present ѕimрlе to ask to be asked

Pres. progressive to be asking -

Perfect to have asked to have been asked

Perfect progres. to have been asking -

Употреба на инфинитивот без to – Uses of the infinitive without to

а. По модални глаголи (со исклучок на ought) (After modal verbs): can, could, may, might,

must, shall, will, should, would. Bo MJ – да-конструкција:

You can come after 5. Можеш да дојдеш пo 5.

б. По глаголите let u make. Bo MJ – да-конструкција:

Let’s go for a walk. Ајде да се прошетаме.

I’ll make him do it. Ќe го натерам да го стори тоа.

в. По had better, had rather, had sooner, would rather, rather than, nothing but. Bo МЈ – да-

конструкција:

You’d better not go there. Подобро би било да не одиш таму.

I’d sooner die than go there. Попрвин би умрел отколку да одам таму.

г. По глаголи што искажуваат активности на сетилата: fee1, hear, look at, notice, observe,

perceive, see, smell, watch... во конструкцијата:

Ѕ + V + Noun/Pronoun + infinitive- 66 -


Во МЈ – сегашно време, да-конструкција:

I watched Elena draw a portrait. Ја гледав Елена додека правеше портрет.

д. По why?, why not?: Bo MJ – најчесто да-конструкција; сегашно време:

Why didn’t you tell me? Зошто не ми кажа?

ѓ. По глаголот do употребен за нагласување:

I do want to come. Jac навистина сакам да дојдам.

7. Употреба на инфинитивот со tо – Uses of the tо-infinitive

а. По in order to, ѕо аѕ to со значење на намера. Во МЈ –да-конструкција:

Elena went to England so as/ in order to learn English. Елена отиде во Англија (за) да учи

Англиски.

б. По глаголите agree, arrange, attempt, begin, care, choose, continue, decide, forget, fai1,

hate, hesitate, 1ike, learn, Iove, prepare, promise, regret, refuse, remember, seem, try, want

... Во MJ –да-конструкција, идно време:

They promise to obey the rules. Ветија дека ќе ги почитуваат правилата.

в. По глаголите advise, ailow, challenge, command, forbid, force, invite, order, permit,

persuade, recommend, remind, request, teach, tell, tempt, warn... образувајќи ја

конструкцијата V + Noun/Pronoun – to + infinitive

Во МЈ: - да-конструкција:

I advice you to leave. Те советувам да си одиш.

г. По глаголите be, have, и понекогаш dare и need. Bo MJ – за be – идно време; за have – ќе

+ мора + да-конструкција:

The president is to visit England next month. Претседателот ќе ја посети Англија идниот

месец.

- 67 -


д. По what, whom, whose, which, when, where, whether, how. Bo МЈ –да-конструкција:

I don’t know where to get off. He знам каде да слезам.

ѓ. По некои придавки (happy, glad, sad, please, hard, difficult, еаѕу, kind и др). Во МЈ –да-


It’s hard to believe. Тешко е да се поверува.

е. По the first, the second, the next, the last .... Во МЈ – што + глагол, односно релативна

зависносложена реченица.

Elena was the first to arrive. Елена беше првата што пристигна.

ж. По too + adjective. Bo MJ – (за) + да-конструкција:

It’s too exciting to watch. Премногу е возбудливо за да се гледа.

з. No adjective + enough. Bo MJ – (за) + да-конструкција:

She isn’t brave enough to do it. Не е доволно храбра за да го направи тоа.

Ѕ. По can’t afford. Bo MJ –да-конструкција:

I can’t afford to buy a new house. Не можам да (си дозволам да) купам нова куќа.

и во фрази: to beдin with; to tell you the truth, to be honest...

7.1. Инфинитив со или без to – Infinitive with or without to

По глаголите help и know може да се употреби инфинитив со или без to. Bo MJ –да-


Can you help me (to) tidy up the room. Можеш ли да ми помогнеш да ја средиме собата.

Испуштање на инфинитивот

За да се одбегне повторување, честопати се јавува само партикулата to:

Come with us. I don’t want to come. Дојди со нас. Не сакам (да дојдам).- 68 -


Функција на инфинитивот во реченицата ‒ Function of the infinitive in the sentence

Во реченицата инфинитивот може да се јави како:

а. субјект (Subject). Во МЈ – да-конструкција:

To save money now it’s impossible… It’s impossible to…

Невозможно е сега да се (за)штедат пари.

б. објект (Object). Bo MJ – да-конструкција:

She is learning to dance. Таа учи да танцува.

в. предикат (Predicate). Во МЈ – да-конструкција:

This is not to be repeated. Ова не смее да се повтори.

7.2. Инфинитив на перфектот

8. Во зависна дел-реченица (клауза) искажува дејство што му претходи на дејството

искажано со глаголот во главната дел-реченица (клауза). Во МЈ означува минатост или

нефактичност:

I’m very pleased to have met you. Мило ми е што се запознавме.

Со should/would like искажува неисполнета желба. Во МЈ –сложен глаголски прирок,

составен од модален глагол + да-конструкција:

I should /would have liked to see it. Сакав да го видам.

Со should/ought to искажува неисполnета обврска и веројатност или претпоставка. Во МЈ –

модален глагол + да-конструкција; би требало, најверојатно:

I should have come to the party (but I didn’t). Требаше да појдам на забавата.

Со mау/might искажува претпоставка за минати настани. Во МЈ – можеби + сум + л-

партицип.

- 69 -


She may/might have come. Таа можеби (и) дошла.

Со must искажува голема веројатност. Во МЈ –модален глагол + да-конструкција:

He must have done this. Тој мора да го направил ова.

Со could искажува неискористена можност. Во МЈ –модален глагол + да-конструкција:

I could have asked him. Можев да го прашам.

По глаголот be (was/were) искажува неизвршено минато дејство. Во МЈ –модален глагол +

да-конструкција:

They were to have arrived at seven o’clock. Требаше да пристигнат во седум часот.

Негација на инфинитивот

Во одречна форма на инфинитивот му претходи not:

I couldn’t persuade her not to go. He можев да ја убедам да не оди.

8. БЕЗЛИЧНИ ФОРМИ

Безличнни глаголски форми (non-finite verb forrns) се партиципите, инфинитивите и

герундите, т.е. оние глаголски форми кои ретко се комбинираат со субјектот.

8.1. Сегашен партицип

Сегашен партицип (present participle) се гради од глаголска основа и наставката -

ing.

Binding feeling walking

При додавање на наставката -ing можни се некои промени во пишувањето на

основата, како на пример:

Jog + -ing = jogging shrivel + -ing = shrivelling

- 70 -


Take + -ing = taking lie + -ing =1ying

Сегашниот партицип означува дека некој настан е истовремен или скоро

истовремен со некој друг настан во главната дел-реченица (клауза). Се употребува и за

градење на трајни форми. Може да има пасив, како во being sad being taken being

seen

Putting on my cap, I started for the door. Ставајќи ја капата, се штрекнав на вратата.

Ann was busy writing. Ана беше зафатена со пишување.

Во конструкции со директен објект пред себе, сегашниот партицип покажува дека

со него е изразено дејство истовремено со дејството изразено со личната глаголска форма.

Според ова, сегашниот партицип се разликува од инфинитивот во слична конструкција.

I saw him crossing the street. Го видов како ја поминува улицата.

Сегашниот партицип може да се употреби атрибутски:

1) Да означи привремена ситуација:

The rising strom carried away the roof. = The storm which was rising carrried away the roof.

Бурата што растеше го стресе покривот.

2) Да означи постојана особина, како класификаторна придавка:

Shall we go to see the travelling circus? Ќе одиме да го видиме патувачкиот циркус?

3) Како права придавка:

She'ѕ very good-looking. Таа изгледа прекрасно.

Во положба зад именката, сегашниот партицип заменува релативна дел-реченица (клауза):

The man cuttting wood is very strorng. = The man who cuts/is cutting wood is very strong.

Човекот кој сече дрва е многу силен.

- 71 -


Со глаголот keep, сегашниот партицип истакнува долготрајност на дејството:

She kept calling me from the kitchen. Постојано ме викаше од кујната.

8.2. Форми на ing ‒ The -ing-forms

1. Сегашниот партицип и герундот (the Present participle and the Gerund) се градат со

додавање на наставката -ing на глаголската основа:

Work + -ing = working – ask + -ing = asking

2. Aко глаголот завршува на -е, со додавање на -ing самогласката -е отпаѓа:

Write + -ing = writing

З. Кога глаголот завршува на самогласка и согласка, последната согласка ce удвојува:

Hit + -ing = hitting

4. Кај глаголите die, lie и tie, крајните самогласки -ie пред -ing ce менуваат во -у-:

Die + -ing = dying 1ie + -ing = lying tie + -ing = tying

8.3. Употреба на сегашниот партицип – Uses of the Present participle

а. За градење на трајни времиња (Formation of progressive tenses):

I am working. Јас работам.

б. Како придавка (Аѕ an adjective):

Burning candile; sleeping beg – запалена свеќа; заспана убавица

в. Во фрази (in set phrases):

Judging by appearance. Судејќи по изгледот.

Служба на герундот – Function of the Gerund

- 72 -


Во реченицата герундот може да се јави во функција на:

а. субјект (Subject):

Fishing is a good sport. Риболовот е добар спорт.

б. објект (Object):

I enjoy playing basketball. Уживам да играм кошарка.

в. дел од предикатот (Part of the predicate):

She left without saying goodbye. Замина без да се поздрави.

Употреба на герундот – Uses of the gerund

а. По глаголите: admit, avoid, burst (out), confess, consider, delay, deny, detest, dread, enjoy,

excuse, finish, forgive, go on, forget, imagine, keep,leave, mind, miss, neglect, omit, postpone,

prevent, prapose, recollect, risk, stop, understand...:

Forgive my interrupting you. Прости (ми) што те прекинувам.

По следните глаголи може да се употреби или герунд или инфинитив: advise, allow,

attempt, continue, hate, intend, like, 1ove, permit, prefer, recommend, regret, remember... Во МЈ

– најчесто да-конструкција.

По to како предлог. Во МЈ –да-конструкција:

I object to smoking in class. Не дозволувам да се пуши/пушење во училница.

г. По глагол и предлог (verb + prep + gerund): accuse of, insist on, fond of u др. Во МЈ –

најчесто да-конструкција:

Elena insisted on coming with us. Елена инсистираше да дојде со нас.

д. По глаголите соmе, go, need и want. Во МЈ – најчесто да-конструкција:

The car needs servicing. Колата треба да се сервисира.

- 73 -


ѓ. По придавка и предлог (adj + prep + gerund): ashamed of, сараbіе of, good at, interested in,

и др.:

Не is good at learning languages. Добро му одат јазици.

е. По предлози: about, after, by, for, instead of, to, without:

She left without paying. Замина без да плати.

ж. По следните фрази: it'ѕ no use; it'ѕ no good; can’t stand, can’t he1p; it’ѕ not worth; there’s no

point, What’s the uѕе/point:

It isn’t worth waiting for him. Не вреди да го чекаме.

з. По What about ...?, How about ...?:

What/How about sending them a letter? A да им испратиме писмо?

ѕ. Во јавни натписи (Public signs):

Nо parking. Забрането паркирање.

8.4. Mинат партицип – The Past participle

Се гради на ист начин како минатото просто време. Неправилните глаголи имаат

посебни партиципни форми.

Употреба – Uses of the past participle

а. За градење сложени времиња (Forrnation of compound tenses):

I should have come; I have worked.

б. 3а градење на пасивот (Formation of passive):

The house was sold out at auction. Куќата беше продадена на лицитација.

8.5. ПАСИВ

- 74 -


I. Преодните глаголи, односно глаголите што искажуваат дејство што преминува на објект

може да се јават во два вида реченици:

Активни (active)

а) Tom broke the window.

Том го скрши прозорецот.

Пасивни (passive)

б) The window was broken (by Tom).

Прозорецот беше скршен (од Том).

Вo реченицата а), Том (субјект) го извршува дејството, глаголот broke e во активна

форма, а реченицата е активна. Вo втората реченица субјект e (the window) и дејството се

врши врз него, глаголот е во пасивна форма, а реченицата е пасивна. 3начи, во активната

реченица субјектот го врши дејството, додека во пасивната дејството се врши врз

субјектот.

Градење на пасивот – T he Form of passi v es:

II. Пасивот се гради на тој начин што објектот од активната речница се става напред и

станува субјект, се вметнува глаголот be во истото време во кое е активниот глагол, се

додава минатиот партицип (од активниот глагол) и, на крај, може да се стави вршителот

на дејството (субјектот од активната реченица) заедно со предлогот by:

Активна реченица

Piccasso painted this picture. Пикасо ја нацрта оваа слика.

Пасивна реченица

This picture was painted by Piccasso. Оваа слика беше нацртана од Пикасо.

- 75 -


Многу често, во пасивните реченици вршителот на дејството (субјектот особено we, they,

one, ѕоmеоnе, somebody, nobody, everybody, all, реорlе, а man, a gir1, a boy) нe ce спомнува:

The thief was cauдht. Го фатија крадецот, Крадецот го фатија, Kрадецот беше фатен.

Кога се јавуваат два oбјекта (директен и индиректен), можни се две пасивни

реченици:

Somebody offered a job to Elena. На Елена ѝ беше понудена работата.

Употреба на пасивот – Uses of the passive

Во АЈ, особено во пишаниот јазик и формалниот стил, пасивот многу често се среќава.

Најчесто се употребува кога:

а. субiектот од активната реченица не е познат (the subject of the active sentence is nоt-

know) Во МЈ, во идентичен случај, не е неопходно да се употреби пасив. Истиот ефект се

постигнува со едноставно испуштање на субјектот (тие):

He was taken to the hospital. Беше однесен на болница.

б. субјектот не е важен или е очигледен (the subject is irrelevant). Во МЈ, како и во

претходниот случај, и овде не е неопходно да се употреби пасив:

He was elected president. Беше избран за претседател.

в. не сакаме да го спомнеме вршителот на дејството (we do not want to mention the doer of

the action):

I’m told she is pregnant. Ми е кажано дека е бремена.

Oбјектот е веќе спомнат, а сакаме да го истакнеме вршителот на дејството ставајќи

го на крајот од реченицата. Но бидејќи во англискиот јазик редот на зборовите е строго

определен, оваа промена предизвикува и промена на реченицата од активна во пасивна.

Во македонскиот јазик и овде пасивот не е неопходен. Ист резултат ќе постигнеме ако

едноставно им ги замениме местата на субјектот и објектот:

- 76 -


Tаbernakul published the book. Табернакул ја објави книгата

Веќе спомнавме дека само преодни глаголи се јавуваат во пасив. Но и некои

непреодни глаголи следени од предлог (laugh at, ѕlеер in, fire at, arrive at и др.) може да се

јават во пасив. Во МЈ речиси секогаш се јавува во активна реченица:

They laughed at him. Му се смееја.

9. ИМЕНКИ ‒ NOUNS

Именките се зборови со кои ги именуваме луѓето, животните, предметите, појавите...

Marija, Skopjе, bird (птица), fear (страв)

Градење на именките – Formation of nouns

Именките може да бидат: (а) прости – составени од еден збор (table – маса) и (б)

сложени – од два (typewriter – машина за пишување), а поретко и од три зборови (son-in-

law – зет).

9.1. Сложени именки – Compound nouns

Сложените именки се образуват од:

а. придавка + именка (adjective + pronoun) – a greenhouse стаклена бавча

б. герунд + именка (gerund + noun) – drinking water вода за пиење

в. именка + именка (noun + noun) – a car key клуч за автомобил

г. глагол + партикула (verb + particle) – playoff плејоф

- 77 -


9.2. Видови именки – Types of nouns

Именките во англискиот јазик се делат на две основни групи: сопствени и општи

именки.

Сопствени именки – Proper nouns

Претставуваат имиња на одредени лица, предмети, места, појави. По правило овие

именки немаат множина.

London, Marija, May

9.3. Општи именки – Common nouns

Претставуваат имиња на лица, места и предмети како претставници нa еден вид,

класа или група:

Woman, man, river, city, month жена, човек, река, град, месец

9.4. Бројни и небројни именки – Countable and Uncountablе nouns

Според тоа дали можеме да ги броиме, сите именки се делат на бројни и небројни

именки.

Бројни именки – Countable nouns

Упатуваат на предмети суштества или појави кои:

а. може да се набројуваат: one table, two tables една маса, две маси

б. се јавуваат во множина: table – tables маса – маси

в. се добиваат со прашањето How many?: How many tables? Колку маси?

г. во еднина се јавуваат со неопределениот член а/аn: a table, an envelope маса, плик

- 78 -


д. може да се јават со броеви: five tables, three envelopes пет маси, три пликоа

9.4. Небројни именки – Uncountable nouns

Упатуваат на предмети, суштества или појави кои:

а. обично не може да се поделат на делови кои би можеле да се набројуваат. На пример,

water (вода), не ја мериме по капки, ниту, пак, sand (песок) ја броиме пo зрнца. Пред овие

именки не можеме да употребиме број: *one sand/water *еден песок/една вода

б. обично не се јавуваат во множина: cashes готови пари

в. се добиваат со прашањето How much?: How much money? Колку пари?

г. не се јавуваат со неопределениот член а/аn – *a cash

д. се јавуваат со some: some cash, some mony – нешто/малку готови пари, нешто/малку

пари

9.5. Мнoжинa кај именките – Plural of nouns

Се образува со додавање на -ѕ штo се изговара како /ѕ/ кога именката завршува на

безвучна согласка, a како /z/ кoгa ce јавува по звучни согласки и самогласки:

Ticet tickets /t1klts/ (билети)

Bed beds /bedz/ (кревети)

Наставката -еѕ, се додава на именки што завршуваат на -ѕ, -sѕ, -x, sh, ch, a се

изговара /iz/:

Class classes (класови)

13. Kaj именките што во еднина завршуваат на -ce, ge, -dge, -ѕе, -ze, односно немо -е, во

множина наставката -еѕ се изговара како /1z/:

Horse horses

- 79 -


Наставката -еѕ се додава и кај некои именки што завршуваат на -f и -fe, притоа -f

поминува во -v:

Lifе (живот) lives

Меѓутоа, кај некои именки од погоренаведениот тип се јавуваат две форми за

множина:

Hoоf (копито) hooves или hoofs

Staff (персонал) staves или staffs

Следниве именки што завршуваат на -f односно -ff, во множина добиваат -ѕ што се

изговара како /ѕ/:

Roof (кров) roofs

Именките што завршуваат на согласка и -о добиваат -еѕ:

Echo (ехо) echoes

Именките штo завршуваат на согласка и -у, најчесто добиваат наставка -еѕ, додека

самогласката у поминува во i:

Country (држава) countries

Именките на самогласка и -у, во множина добиваат -ѕ:

Play (игpa) plays

Boy (момче) boys

Следниве именки имаат неправилна множина образувана со промена на основната

самогласка:

Goose (гуска) geese

Man (човек) men

- 80 -


Woman (жена) women

Некои имаат иста форма и за еднина и за множина:

Deer (елен/и)

Crossroads (крстосница/и)

Иста форма и во еднина и во множина имаат и некои именки што упатуваат на

национална припадност:

А Chinese the Chinese

Кај некои именки на /ᶿ/ додавање на -s, -ths се изговара како /ᵭᵶ/:

Bath (бања) baths

Кај следниве именки крајното -ths ce изговара како /ᶿѕ/ :

Birth (раѓање) births

Cloth (платно) clothes

Death (смрт) deaths

9.6. Збирни именки – Collective nouns

Збирни именки без множина – Collective nouns without p l ural form

Следните збирни именки немаат множина и може да се јават со глагол во еднина

или множина:

The aristocracy аристократија

The miniority малцинство

The public јавност

The youth младина

- 81 -


Збирни именки со глагол во множина – Соllective noun with рlural verb

Cattle стока

The military војска

The police полиција

people народ

9.7. Збирни именки со глагол во еднина или множина –

Соllective nouns with singuiar or plural verb

Некои збирни именки може да се јават и со глагол во еднина и со глагол во

множина. Еве неколку од нив:

Class клас

Council совет

Crowd толпа

9.8. Именки во множина + глагол во еднина

Nouns in plural + verb in singular

Следниве именки во множина, пак, секогаш се јавуваат со глагол во еднина:

Billiards; Brussels; Nuples; news билијард; Брисел; Неапол; вести

Именки во множина + глагол во еднина или множина

Nouns in plural + verb in singuiar or plural

Physics физика

Phоnetics фонетика

Stylislicѕ стилистика

- 82 -


Crossroads крстосница

9.9. Именки во множина + глагол во множина

Nouns in plurar + verb in singuiar

Следниве именки се јавуваат само во множина и секогаш се сложуваат со глагол во

множина:

Clothes, belonдinдs, odds, sratirs, oats, tropics

9.10. Именки со различно значење во еднина и множина –

Nouns with different singular and plural meanings

Arm рака / arms раце, оружје, грб

Air воздух airs држење

Good корист goods стока

Pain болка pains напори

9.11. Множина кај именки од странско потекло –

Nouns with foreign plurals

Главно разликуваме две групи:

а. Именки што си ја задржале првобитната множина (Nouns with foreign plurals):

Analysis analyses (анализа)

Codex codices (кодекс)

Oasis oases (оаза)

Crisis crises (криза)

б. Именки со две форми за множина:

- 83 -


Appendix – appendices – appendixes (додаток)

Index – indices – indexes (индекс)

Medium – media – mediums (медиум)

9.12. Множина кај сложени именки –

Plurals of compound nouns

Се гради на тој начин што наставките за множина најчесто се додаваат на

последната именка (ако има две), односно на последнот збор кога не се јавува именка:

Girlfriends другарки

Frying pans тави

Passers-by минувачи

Само првиот елемент во множина:

Attorneys врховни обвинители

Courts-martial воени судови

но, men students студенти

men drivers возачи

Само последниот елемент: man-eaters човекојадци

9.13. Род кај именките – Gender

Во македонскиот јазик именките имаат граматички род и секоја именка му припаѓа

на еден од трите рода, независно од нејзиниот природен пол: маса – женски, куќа – машки,

дрво – среден род. И во МЈ постои природен род.

Во англискиот јазик именките имаат природен род. Обично оние што упатуваат на

суштества од машки пол се од машки род, именките што упатуваат на суштества од

- 84 -


женски пол се од женски род, додека, пак, именките што упатуваат на бесполови предмети

се од среден род. Именките што упатуваат и на машки и на женски суштества се од

заеднички род (common gender).

Половата припадност се искажува со:

а. засебни зборови (different words): машки женски: boy момче дirl девојка

б. градење на сложенки (compounds): машки женски: he-bear мечка she-

bear мечка boy-friend дечко girl-friend девојка

в. додавање на наставката -еѕѕ на именката од машки род (with the suffix -ess):

Author автор authoress авторка

Heir наследник heiress наследничка

Host домаќин hostess домаќинка

г. промена на -or или -er во -ress:

Actor актер actress актерка

но:

Widower вдoвец widow вдовица

Значителен број именки може да упатуваат и на лице од женски род и на лице од

машки род:

Artist Артист(ка) baby бебе child дете

Во оваа група спаѓаат и сите именки што упатуваат на вршител на дејство, а се

изведени од глаголи со наставката -(е)r:

Begin – beginner почнува – почетник;

Work – worker работи – работник

- 85 -


Род кај именки што именуваат предмети – Gender of inanimate things

Сите предмети и апстрактни поими во АЈ се од среден род:

Book, class, house, hope книга, клас, куќа, надеж

Некои именки, иако упатуваат на предмети, може да се заменат со заменки за

машки или женски род, најчесто во поезијата или при персонификација. Така, car (кола),

plane (авион), ship (брод), се заменуваат со She, а именките anger, cannon, love, mountain,

ocean, river sun, wind се заменуваат со He. Именките city, country, earth, mercy, night, soul,

исто така, може да бидат од женски род.

Род кај именки што именуваат животни

Именките со кои ги именуваме животните обично се од среден род и најчесто ги

следи заменката It. Но понекогаш за да се истакне дека животното е големо или

крвожедно, се јавува во машки род, додека малите и нежни животни се од женски род:

Dog – he/his, cat – she/her куче – тoј/негов; мачка – таа/нејзина

9.14. Генитив – The Genіtive

Генитивот e единствена падежна форма што опстојува во современиот англиски

јазик. Се нарекува уште и посесивен падеж (the possesive саѕе), посесивна форма (the

possessive form) и саксонски генитив (Saxon genitive). Генитивот се однесува на именска

наставка со која се искажува посвојносr, припадност, потекло...

Whose is this book? (It is Elena’s) Чија е книгава? На Елена.

Во англискиот јазик постојат неколку начини за искажување на припадност:

а. со предлогот of – of + (the) + noun: the tail of the cat опашката од мачката

б. со генитивна наставка 'ѕ – noun + ’s: cat’s tail опашка од мачката

в. со апостроф ’ – noun + : the boy’s school училиште за машки

г. со збороредот – noun + noun: winter sports зимски спортови- 86 -


д. со присвојна заменка: my book, the book is mine моја книга, книгата е моја.

Градење на генитивот – Form of fhe genitive

Генитивот се гради на неколку начини:

а. Со наставката -'ѕ што се додава на именки во еднина и именки во множина кои не

завршуваат на -ѕ:

Elena’s skirt Сукњата од/на Елена.

б. Со апостроф /'/ кога именката во множина завршува на -ѕ:

The workers’ rights правата на работниците.

в. 'S се додава на последното име кога именката припаѓа на две или повеќе лица:

Elena and Bozhin’s cat мачката на Елена и Божин

Изговорот на 'ѕ и ѕ' зависи од гласот што им претходи и ги следи истите правила

што важат за наставката за множина -ѕ.

9.15.1 Упoтpeбa на генитивот ‒ Uses of the gеnitive

Генитивот најчесто се употребува со именки што упатуваат на лица, поретко на

животни и искажува своина, припадност, потекло, однос на дел кон целина итн. Во МЈ –

на/од + именка:

Tom’s father is a professor. Татко му на Том е професор.

Со земји, градови, превозни средства, јавни објекти. Во МЈ – на/од + именка:

The train’s arrival Пристигнувањето на возот.

St. James’s Park Паркот на Сент Џејмс

Но кога именката ја следи дел-реченицата (клаузата) или фразата, посесивност се

изразува co of + noun. Bo МЈ – на/од + именка:

- 87 -


We followed the instructions of our guide who…

Ги следевме упатствата на водичот кој ...

Со изрази за време, мерка, вредност итн.:

In two days, yesterday’s papers за два дена, вчерашни весници

Кај сложенките наставката секогаш се додава на последниот дел:

At my brither’s-in-law’s place Кај мојот зeт/шypa

Кога генитивот стои пред имиња на работни простории, дуќани, цркви, театри и

сл., именката најчесто се испуштаат. Во МЈ – на + именка:

At dentist (surgery) на забар

St. Paul'ѕ (Cathedral) Катедралата на св. Павле

И кај лични имиња со титули, наставката се додава на последниот збор. Во МЈ – на

+ именка (+ реден број):

Henry the Eight’s second wife Жената на Хенри Осми

Служба на именките ‒ Funcfions of nouns

Именката во реченицата може да биде:

а. субјект – Ѕubject:

The book is very interesting. Книгата е многу интересна.

б. објект – object:

Elena bought a book. Елена купи книга.

в. дополнение на субјектот – Subject complement

He is a student. Тој е студент.

- 88 -


г. дополнение на објектот – object complement:

They elected him president. Го избраа за претседател.

10. ЗАМЕНКИ – PRONOUNS

Понекогаш, во зависност од говорната ситуација, лицата, предметите и појавите,

наместо со нивните вообичаени имиња, ги именуваме и посочуваме со други зборови.

Ваквите зборови ги викаме заменки и тие, најчесто, се јавуваат место именки или

зборовен состав во служба на именка (именски фрази):

Elena is here = She is here Елена е тука = Таа е тука

The book is expensive = It is expensive Книгава е скапа = (Таа) е скапа

Заменките се единствен вид зборови што имаат посебни форми кога се јавуваат во

служба на субјект – субјектна форма (nominative – subject form), во служба на објект –

објектна форма (accusative – object form), присвојна форма – генитив (possessive form –

genitive) и посебни форми во трето лице еднина – за машки женски и среден род.

10.1. Субјектна форма – Ѕubject form

I have passed the test. Jac гo положив тестот.

Who is coming? Кој доаѓа?

10.2. Објектна форма – Object form

Уоu frightened me. Me исплаши.

Whom/Who was the letter addressedto? Ha кого беше адресирано писмото?

Присвојна форма – (Possessive form)

This book is minе. Оваа книга е моја.

Whose is this book ? Чија е оваа книга?

- 89 -


10.3. Лични заменки – Personal pronouns

Личните заменки, исто како и личните заменки во македонскиот јазик, имаат

посебни форми за лице, број, посебни форми кога се јавуваат во служба на субјект

(номинатив) и објект (директен – акузативен и индиректен – дативен) и, во трето лице

еднина, посебни форми за машки, женски и среден род:

Субјектна форма Објектна форма (акузатив/датив)

1. I јас me мене ме, ми

2. You ти you тебе те,ти

3. He, she , it тој, таа, тоа him, her, it него го, нему

му, неа ја, нејзе

ѝ

1. We ние us нас не, нам ни

2. You вие you вас ве, вам ви

3. They тие them ним им, нив ги

10.4. Употреба на формите за субјект – Uses of subjеct forms

Во исказни реченици субјектната форма се јавува најчесто пред глаголот кога заменката е

во служба на субјект:

She is singing. Таа пее.

Кога личната заменка стои по лична именка, секогаш се јавува субјектната форма. Во МЈ

се употребува лична заменка, на пример, јас, ти...

Karolina and I are going on holiday. Каролина и јас одиме на одмор.

- 90 -


Употреба на формите за објект – Uses of оbјесt forms

6. Објектната форма се јавува кога заменката е во служба на:

а) директен објект (direct object). Bo МЈ – мене ме, тебе те, нас нè, нив ги...:

She kissed me. Таа ме бакна.

б) и индиректен објект (indirect object). Bo MJ – мене ми, тебе ти, нам ни...:

Еlеnа gave мe a present. Елена ми даде подарок.

Забелешка: Како што се гледа од погорниве примери, за разлика од АЈ, во МЈ

имаме различни форми за директен (акузатив) и индиректен објект (датив).

По предлози секогаш се јавува објектната форма на личната заменка. Во МЈ – мене

ме, тебе те, неа ја...:

He gave it to mе. Мене ми го даде.

Објектната форма се јавува и пo than пpи споредување. Во МЈ – од + мене, од +

тебе, од + неа, од + него, од + нас...:

Не is taller than mе. Toj e повисок од мене.

По глаголот be. Bo МЈ – лична заменка + сум:

It’s me . Јас сум.

3аменката it ce јавува и како субјект и како објект и заменува предмети, а многу

често и животни. Формата за множина е they/them.

Се употребува во изрази што искажуваат време, оддалеченост, временски услови,

температура и др.. Во МЈ – 0:

What time is it? It іѕ five o’clock. Колку е часот? Пет.

it + be + adjеctivе. Во МЈ – 0:

- 91 -


It iѕ important to continue with the experiment. Важно е да се продолжи со експериментот.

It како субјект на appear, seem, happen, 1ook. Bo MJ – 0:

It seems (that) we lost our way. Изгледа (дека) се загубивме.

You и They

Може да се јават со обопштено значење слично на неодредената заменка one. Во

МЈ – (ти), човек + се + глагол:

Уоu soon get used to it = One soon gets used to it. Набрзо се навикнуваш или Човек брзо

свикнува.

10.5. Заменки и придавки – Pronouns and adjectives

Извесен број зборови може да се јават со именка или самостојно без именка. Кога се

јавуваат пред именка, атрибутивно, вршат служба на придавка, додека без именка,

предикативно, вршат служба на заменка. Со исклучок на присвојните, сите други, и како

придавки и како заменки, имаат иста форма.

10.6. Приcвојни заменки и придавки –

Pоѕѕеѕѕives pronouns and adjectives

Означуваат присвојност, припадност, сопственост и секогаш се однесуваат на

поседувачот, а не на поседуваниот предмет. Во зависност од тоа дали се јавуваат

атрибутивно – пред именка, или предикативно – самостојно, без именка, разликуваме

присвојни придавки и присвојни заменки, кои, покрај споменатото, се разликуваат и по

форма:

Присвојни придавки Присвојни заменки

My mine мој

Your yours твој

His his негов- 92 -


Her hers нејзин

Its its негов

Our ours наш

Your yours ваш

Their theirs нивен

Во трето лице еднина присвојните придавки се сложуваат со именката по род:

hiѕ – негов за машки род, her – нејзин женски и itѕ – негово среден род:

His/her father iѕ a doctor. Неговиот/Нејзиниот татко е доктор.

Присвојните придавки честопати се употребуваат наместо определениот член the

пред именки што означуваат делови од телото на субјектот. Во МЈ – се изразува со

кратката заменска форма за дативен предмет, си, од себе:

She washed her hands . Taa cи ги изми рацете.

Put your coat on. Облечи го капутот.

Меѓутоа, кога делот од телото не му припаѓа на субјектот во реченицата, се употребува

определениот член the, a не присвојна придавка. Во МЈ – лични заменки со форма за

директен предмет.

She took me by the hаnd. Таа ме фати за рака.

She hit him on the head Taa го удри по глава.

За посебно истакнување и нагласување, присвојните придавки се засилени со

зборот own. Bo MJ – лично (за себе):

I’d like to have my own copy. Сакам личино (за себе) да имам (една) копија.

- 93 -


Присвојната заменка во трето лице еднина има засебни форми за машки (hiѕ) и

женски род (hers), додека itѕ никогаш не се јавува како заменка.

The book is his/hers. Книгата е негова/нејзина.

Присвојната заменка се јавува самостојно, како дел од предикатот, најчесто на

самиот крај. Во МЈ – моја, твоја, итн., односно се состои од копула и присвојна заменска

придавка.

This book is mine. Оваа книга е моја.

Понекогаш, присвојната заменка се јавува со предлогот of. Bo МЈ – (еден) +

присвојна заменка;

а friend of mine; а friend of ours (еден) мој пријател; (еден) наш пријател

10.7. Показни заменки и придавки –

Demonstrative pronouns and adjectjves

Показни заменки се:

Еднина: this that

Множина: these those

Забелешка: Додека во англискиот јаэик постојат само две заменки, во

македонскиот јазик постојат – овој, тој, оној; за квалитет – ваков, таков, онаков; за

количина – олкав, толкав, онолкав...

Тhis и theѕе

Упатуваат нa лице, предмет или друго, што просторно се наоѓа блиску до

говорникот.

Thiѕ, These употребени како заменки (Тhiѕ, these used as pronouns). Во МЈ – ова, овој, овие:

Thiѕ iѕ my daughter. Ова е мојата ќерка.

- 94 -


This, these употребени како придавки (This, these used as adjectives). Bo МЈ – ова,

овој, овие или членувана именка:

This book is very interesting. Oваа книга е многу интересна./Книгава е многу интересна.

Показните заменки може да означуваат и временска оддалеченост:

Get out this instant! Веднаш излегувај надвор!

That и those

Упатуваат на лице, предмет итн., што се оддалечени од говорникот, и тоа:

а) просторно (ѕрасе). Во МЈ – оној, онаа, она, оние:

This is my book and that is Elena’s. Оваа книга е моја, а онаа е на Елена.

б) временски (time). Во MJ – овој, оној, тој:

At that time I was at collage. Tоа време/Toгаш бев во колеџ.

Покрај погоренаведените, показните заменки имаат и многу други употреби. Да

наведеме примери за неколку:

It will cost you much more than that. Ќe те чини многу повеќе од тоа.

I like this/that kind of books. Сакам вакви/такви книги.

Забелешка: Таков, таква, такви, толку на англиски најчесто се преведува co such:

No such person lives here. Таков човек не живее овде.

Не'ѕ such a kind man. Толку е љубезен.

- 95 -


10.8. Повратни заменки – Rеflexive pronouns

Повратните заменки се образуваат со додавање на наставката -self за еднина, и -

selves за множина, и тоа: за прво и второ лице наставката се додава на присвојната

придавка (my, your, our), a за трето лице на објектната форма (him, her, them):


Myself Оursefves

Yourself Уourselves

Himself, herself, itself Тhemselves

10.9. Употреба на повратните заменки – Uses of reflexive pronouns

За разлика од македонскиот јазик, во кој, речиси, сите глаголи може да се јават со или без

рефлексивно се, во англискиот јазик само мал број глаголи се јавуваат со рефлексивна

заменка, на пр., absent oneself (не присуствува), avail oneself (искористува), pride oneself (ce

гордее). Во вистинска рефлексивна служба, повратните заменки се јавуваат во функција

на директен објект кога дејството се враќа кон вршителот, односно кога субјектот и

објектот се едно исто лице (аѕ direct object). Bo MJ – (се) + глагол:

Еlеnа hurt herself. Елена се повреди.

We really еnjoyed ourselves at the party. Навистина добро се забавувавме на забавата.

Како индиректен објект (as indirect ohjecf). Во МЈ – си, објектна форма на

заменката (ти, му...):

I bought myself а new pair of јеаnѕ. Cи купив нови фармерки.

По предлози (after prepositions). Bo MJ – себе(си):

She was talking to herself. 3боруваше сама со себе.

- 96 -


Повратните заменки се јавуваат и за посебно нагласување и истакнување на

субјектот (for emphasis). Bo MJ – лично:

I myself gave the order. Јас лично ја издадов наредбата.

Наместо лична заменка (instead of a personal pronoun) Bo MJ – долга форма на

удвоениот објект – нас, вас....:

This is strictly between ourselves/us. Ова нека остане меѓу нас.

По (all) by co значење (лично) сам, без ничија помош; осамен, сам (after (all) by):

I did it (all) by myself. (лично) Caм го направив тоа.

Со значење и, исто така:

We’are going there ourselves. И ние одиме таму.

10.10. Заемноповратни заменки – Reciprоcal pronouns

Тоа ce each other и one another. Заемноповратната заменка, исто како повратната, упатува

на исто лице како субјектот кој е составен од две или повеќе лица. 3аменката покажува

дека лицата меѓусебно дејствуваат едно кон друго. Школското правило дека each other ce

употребува за две, a one another за повеќе од две лица, денес ретко се почитува. Во МЈ –

меѓусебно + глагол со се во својот состав, се + глаголот еден со друг:

Elena i Bozin blamed each other. Елена и Божин меѓyсебно ce обвинуваа.

10.11. Количествени заменки и придавки – Quantifiers

Тука спаѓаат сите броеви и зборовите како: аll, both, few, little, many, much и др. штo

покажуваат бројност и количина.

АII

Кога се јавува како придавка, аll искажува:

а) количина и значи цел, сѐ:

- 97 -


All the country was against it Целата земја беше против тоа.

б) број и значи сите:

All (of) the students attended the lecture. Сите студенти присуствуваа на предавањето.

Кога се јавува како заменка all значи се, сите, секого

The law applies equally to all. Законот подеднакво се однесува на сите/секого.

Аll како заменка најчесто се јавува по помошниот (be, have) и модалниот глагол:

The children are all sick. Сите деца се болни.

Во одречни реченици, наместо аll се јавува None of:

All (of) the students attended the lecture. Сите студенти присуствуваа на предавањето.

None of the students attended the lecture. Ниеден студент не присуствуваше на предавањето.

BOTH

Се јавува и како придавка (со именка) и како заменка (без именка) со глагол во

множина. Се однесува на две лица или два предмета и значи и едниот и другиот, обајцата,

обете, обата:

Both рlanes are very fast. Both the planes are very fast.

Обата авиони се многу брзи. И двата авиони се многу брзи.

Како заменка both ce јавува пред глаголот:

The girls both passed the exarn. И двете девојки го положија испитот.

И both, исто како и all, како заменка најчесто се јавува по помошниот (be, have) и

модалниот глагол.

They are both coming. Двајцата доаѓаат.

Во одречни реченици, наместо both ce јавува neither of: - 98 -


The girls both passed the exam. Neither of the girls passed the exam.

Двете девојки го положија испитот. Ниедна од двете девојки не го положи испитот.

Во спрега co and, both значи исто, исто така не само ... туку и:

Both Еlеna and Bozhin are coming with us. И Елена и Божин доаѓаат co нас.

HALF

Се јавува и како придавка и како заменка и значи половина:

Half of the members were against. Половина од членовите беа против.

MANY – MUCH

Many ce јавува пред бројни именки во множина, much пред небројни именки. И

двете имаат значење многу:

Many students atendeded the lecture. Многу студенти присуствуваа на предавањето.

Во секојдневниот говор наместо much и many многу почесто се јавува a lot of, lots

of, plenty of, a great dеаl of, нo само кога much и many не се јавуваат по a gоod, a great, as,

ѕо, too, very и кога реченицата е потврдна:

A 1ot of students attended the lecture. Многу студенти присуствуваа на предавањето.

LITTLE – FEW

Little се јавува пред небројни именки и значи малку (речиси ништо):

There is little hope of finding the lost рlаin. Постои малку надеж да се пронајде изгубениот

авион.

Few се јавува најчесто по very и небројни именки и значи малку:

Few students passed the exam. Mалку студенти го положија испитот.

- 99 -


Littlе и few почесто се јавуваат во формалниот и пишаниот јазик и, ако не се

придружени од very, too, as, extremely u др., во разговорниот јазик на нивно место се

јавува hardly any, (not) many/much:

Because of the rain we saw little of the match. We didn't ѕее much of the match.

Поради дождот не видовме многу од натпреварот. Малку видовме од натпреварот.

A Lіttle – A Few

За разлика од little, a little значи малку во позитивна смисла:

I need a little time to think about it. Mи треба малку време да размислам за тоа.

И a few, за разлика од few значи неколку:

Only a few students passed the test. Само неколку студенти го положија тестот.

ENOUGH

Се јавува и пред бројни и небројни именки и значи доволно:

I don’t have enough money to payfor it. Немам доволно пари да го платам.

И кога се јавува по придавки, enough значи доволно:

He didn’t run fast enough to catch the bus. Не трчаше доволно брзо за да го фати автобусот.

10.12. Релативни заменки – Relative pronouns

За лица За предмети

Who

Whom

Which

- 100 -


Whose

That

What

Релативните заменки се јавуваат пред именка, заменка, или група од зборови во

служба на именка (именска фраза) и служат да ја поврзат зависната (релативната) со

главната дел-реченица (клауза). Релативната дел-реченица (клауза) уште се нарекува и

придавска бидејќи исто како придавката ја дообјаснува именката на којашто се однесува:

This is the book which/thаt I told уоu about. Oва е книгата за која ти зборував.

Who – што, кој

Се употребува само за лица:

The girl who won the beauty contest lives in my street.

Девојката што победи на изборот за убавица живее во мојата улица.

Релативните заменки не разликуваат број и род, но затоа, во зависност од службата

во реченицаrа, имаат три различни форми: субјектна форма (subject form), објектна форма

(object form) и присвојна форма (possessive form) и различни форми за лица и предмети.

People who do such things should be put behind bars.

Луѓе што прават такви нешта треба да се стават зад решетки.

Whom – што, кој, кого, кому

Се јавува само за лица:

She is the girl whom I met last summer.

Таа е девојката што ја запознав минатото лето.

- 101 -


Забелешка: Whom припаѓа на строго формалниот јазик и во разговорниот јазик,

најчесто се заменува со who, многу почесто со that. Објектната релативна заменка во

разговорниот јазик, речиси, секогаш се испушта:

She is the girl who I met last sumnгer = She is the girl that I met last summer.

Whose – чиј

Се јавува и за лица и за предмети:

This is the man whose house was robbed yesterday.

Ова е човекот чија куќа беше oгpaбена вчера.

Which – што, кој(што)

Се однесува само на предмети:

This is the book which I bought уеsterday. Oва е книгата што ја купив вчера.

That – што, кој (што)

Се однесува и на лица и на предмети и најчесто не е нагласена /t/. Се јавува место

which и who, но само тогаш кога од поголем број лица или предмети изделуваме еден или

повеќе од нив:

The film that I saw last night was very boring.

Филмот што го гледав сношти беше многу досаден.

10.13. Испуштање на релативната заменка –

Omisѕion of the relative pronoun

Релативната заменка може да се испушти кога е во служба на субјект на глаголот и

кога се јавува со предлог. При испуштање, предлогот секогаш се става на крајот од

релативната дел-реченица (клауза). Всушност, во неформалниот стил, предлогот секогаш

се јавува на крајот. Во МЈ – предлог + кој/што:

- 102 -


The gir1 уоu met at the party lives abroad.

Девојката што ја запозна на забавата живее во странство.

Нeo п ределе н и заменки – lndefiinite pronouns

Најважни се: any, some, each, either, every, neither, none, one, other.

Ѕ о me – Аnу

Имаат значење: неопределен или извесен број или извесна количина. Any најчесто

се јавува во одречни и прашални реченици, додека ѕоmе се јавува во потврдни реченици.

Some

Some во потврдни и прашални реченици значи:

а) некој, неколку – се јавува без именка:

Do you sell cakes? Yes, there are some in the window.

Дали продавате торти? Да, има (неколку) во излогот.

б) неодредена количина – нешто, (нешто) малку, некаков, извесно – кога се јавува со

небројна именка:

I have some money in the bank. Имам нешто пари в банка.

б) неодреден број – неколку, некој – кога се јавува со бројна именка:

There are some letters for уоu. Има неколку писма за тебе.

Во прашални реченици ѕоme се јавува кога говорникот очекува потврден одговор.

Во МЈ – (уште) малку:

Мау I have some more sugar? Може ли да добијам уште малку шеќер?

Во некои потврдни реченици ѕоme значи некој – кога именката не му е позната на

говорникот:

- 103 -


Не works for ѕоmе small computing company. Тој работи за некоја мала компјутерска

фирма.

Пред броеви ѕome значи околу, приближно:

Some twenty people were injoured in the crash.

Околу дваесет луѓе беа повредени во сударот.

Аny

Се јавува во:

а) прашални реченици и се однесува на кој било број или количина и со бројни именки

означува неодреден број (некој, некаков), додека со небројни именки означува неодредена

количина (малку, колку било, каков бил):

Are there any letters for me? Има ли (некои) писма за мене?

б) одречни реченици и значи николку, ништо, никаков:

We didn’t make any mistake. He направивме никаква грешка.

Во потврдни реченици аnу значи кој било, каков бил, колку било, без разлика

кој/каков/колку:

How many do you want? Колку сакате?

10.14. Слoжени неопределени заменки – Compound indefinite pronouns

Тоа се:

Аnyone

Аnybody

Аnything

everyone

everybody

everything

no one

nobody

- 104 -


nothing someone somebody something

3аменките any, every, no и ѕоmе, со зборовите -body, -one и -thіng образуваат

сложенки. Оние co -body и -оnе се однесуваат на лица, додека составите на -thing, ce

однеусваат на предмети.

Неопределените заменки што завршуваат на -body и -one ce однесуваат на едно

лице и имаат генитивна форма 'ѕ, додека заменките на -thing означуваат eдeн предмет.

Заменките со no- секогаш имаат одречно значење и реченицата во која се јавуваат добива

одречно значење, а глаголот секогаш е во потврдна форма бидејќи во англискиот јазик, за

разлика од македонскиот, во една реченица не може да се јават две одречни форми:

I know nothing about it. Ништо не знам за тоа.

Anybody – Anyonе

Се јавува во:

а) потврдни реченици и значи кој било, секој:

Anyone саn do it. Секој може да го направи.

б) прашални реченици и значи некој, некого:

Is anyone listening? Дали некој слуша?

в) одречни реченици и значи никој, никого:

I саn't see anybody there. He гледам никој/никого таму.

Anything с е јавува во:

a) потврдни реченици и значи што било, се, сешто, нешто:

I will do anything for уоu. За тебе сè ќе направам.

б) прашални реченици и значи нешто, што било:- 105 -


Is there anything in that box? Има ли нешто во кутијата?

в) одречни реченици и значи ништо:

She doesen’t know anything about it. Taa не знае ништо за тоа.

г) co scarcely, hardly:

I've had hardly anything to eat today. Денес речиси ништо не сум јадел.

Somebody – S omeone

Се јавува во потврдни и прашални реченици и значи некој:

There’s ѕomebody on the phone for you. Некој те бара на телефон.

Something

Се јавува во потврдни и прашални реченици и значи нешто:

I've got something in my eye. Имам нешто во око/ми влезе...

Everybody – Everyone

Секогаш се јавува со глагол во еднина, додека именката што следи е во множина и

значи сите, секој:

If everyone is ready, we'll begin. Ако сите се подготвени, ќе почнеме.

Every – Each

Every секогаш се јавува со именка и значи секој член од одредена група. Every

остава впечаток дека членовите од групата (лица, предмети) имаат нешто заедничко. Во

МЈ – секој, сите:

Every student must attednd classes regularly. Секој студент мора редовно да посетува

настава.

- 106 -


Покрај тоа што се јавува и како придавка (со именка) и како заменка (без именка),

each ce разликува од every пo тоа што членовите од групата ги набљудува еден по еден –

како засебни единки. Во МЈ – секој:

Each student has his own (computer) terminal.

Секој студент има свој (компјутерски) терминал.

За разлика од every, each, слично на both и all, може да се јави на различни места,

по помошен глагол, пред главен глагол и на крај:

They each have their own computer. Секој има свој компјутер.

Every сo постојани изрази:

every now and then одвреме навреме

every other day секој втор ден

Everythіng

Се јавува со глагол во еднина и значи сѐ:

Everything is all right. Сѐ е в ред.

Сложените заменки на -body, -one, и -thіng може да се јават со предлогот еlѕе со

значење уште некој/нешто, некој друг, нешто друго итн.:

Do you want anything else? Сакате ли уште нешто?

Either – Neither

Се јавува во потврдни реченици и значи кое било од две лица/кој било од два

предмета:

Take either of the books. Земи која било книга (од двеве).

Neither ce јавува наместо either кога глаголот е во потврдна форма и значи ниедно,

ниеден од: - 107 -


Neither of them саme. И двајцата не дојдоа/Ниеден (од двајцата) не дојде.

Оther – Another

O ther

Се јавува и како придавка (со именка) и како заменка (без именка). Пред именки ео

еднина или множина, често пати стои по the, this, ѕоме, аnу, each, и значи другиот (не

овој), другите, останатите, другиот (од двајца), уште кој друг?, уште што друго?:

This shirt is too big; the other shirt is too small. Оваа кошула е голема. Другава кошула е

премала.

Another

Се јавува и како придавка и значи уште (еден/два/три итн.):

There must be аnother road that is shorter. Мора да постои друг пократок пат.

ONE

Оne како неопределена заменка се јавува во формалниот стил наместо генеричкото

you и значи ти, човек ( секој, сите, кој било):

One has to see it to believe it. Човек треба да го види (тоа) за да поверува/Треба да се види

за да ce поверува.

Се јавува и наместо бројни именки во еднина или множина со што се одбегнува

повторување на именката. Во МЈ – еден, 0:

We ordered twо small pizzas аnd а big оnе. Нарачавме две мали пици и една голема.

По which?, this, that и по придавки во суперлатив, one може и да се испушти. Во МЈ –

ова, кој:

Which (one) do you like ? Кое го сакаш?

Често пати one се јавува заедно со another, (the) othеr, sоme. Вo МJ – еден:

- 108 -


There are two birds оn the wire; Ha жицата има две птици;

Множина од one e ones. Во МЈ – 0, зашто во македонскиот јазик нема конструкции во кои

се јавува тој дел ones како во англискиот:

Which books are yours? The blue ones.

Кои книги се твои? Сините.

Како придавка one значи еден, некој, некојси:

One day all this will be yours. Еден ден сето ова ќе биде твое.

11. ПРИДАВКИ – ADJECTIVES

Придавките се зборови со кои поблиску ги објаснуваме и определуваме именките и

заменките, односно со нив означуваме некои својства на лицата, предметите и појавите:

Не is tall. висок човек – Тој е висок.

Придавката во англискиот јазик има една единствена форма што не се менува без

разлика дали именката или заменката што ја појаснува е во еднина, множина, машки или

женски род. Во македонскиот јазик, пак, придавките имаат променлива форма бидејќи се

сложуваат со именката/заменката по род и број:

11.1. Местоположба на придавките – Роsition of adjеctivеs

- 109 -

Едн. м. р. Множина Едн. ж. р. Множина

A tall man tаll men a tall women tall women

Висок човек високи луѓе висока жена високи жени


Според местоположбата, и во англискиот и во македонскиот јазик разликуваме два

вида придавки: атрибутивни и предикативни.

11.2. Атрибутивни придавки – Attributive adjectives

Се јавуваат пред именката или заменката:

A strong boy силно момче

A good-looking girl убава девојка

11.3. Предикативни придавки – Predicative adjectives

Се јавуваат по именката или заменката најчесто по глаголите be, ѕееm, appear, lоok:

1t is cold. Ладно е.

Некои придавки може да се јават и пред и зад именката, но има еден мал број

придавки како на пр., afloat, afraid, alight, alive, ashamed, asleep, аwаkе, aboard, sorry, worth,

како и faint, ill, poorly, unwell, well, што се јавуваат само предикативно. Придавките еlder,

mere и аfter, пак, се јавуваат само во атрибутска служба.

Не is ill. Болен е.

Во извесен број постојани зборовни состави (најчесто позајмени од други јазици),

придавката се јавува по именката:

Tttoroney generаl врховен обвинител

Court martial воен суд

Придавката се јавува во предикативна положба по anything, nothing, something:

Did you see anything interesting? Виде ли нешто интересно?

Во предикативна положба придавката се јавува и кога функционира како

дополнение на објектот:

She hаs dyed her hair red. Ja бојосала косата црвена.- 110 -


Некои придавки што означуваат чувства, растојание, реакции и сл., најчесто се

јавуваат предикативно – content, glad, рlеаsed (задоволен), upset (вознемирен):

I’m very glad to ѕее уou. Се радувам што те гледам.

И со глаголи што искажуваат ментални активности и активности на сетилата, како

appear (изгледа, се чини), feеl (чувствува), look (изгледа), seem (се чини), smell (мириса),

sound (звучи), taste (има вкус на), придавките се јавуваат по глаголот (предикативно):

The pizza tastes awful. Пицата е ужасна.

Други зборови употребени како придавки

Сегашниот и минатиот партицип многу често се јавуваат како придавки:

Broken glass скршена чаша

Flying object летечки пртедмет

Naked woman гола жена

Boiled egg варено јајце

И именката може да се јави во служба на придавка:

Summer school летна школа

Coffee cup шолја за кафе

Plastic bag пластична кеса

Cotton shirt памучна кошула

Прилoзи употребени кaко придавки

Одреден број прилози, како, на пр., upstairs (гope, на (по)горниот кат), inside

(внатре, во), outside (надвор), indoors (внатре, во сала), outdoors (надвор, во природа), и др.,

- 111 -


може да се јават во улога на придавка:

The above statement погорната изјава

Придавките blind (слеп), dead (мртов), deaf (глув), living (жив), rich (богат), old

(стар), young (млад), unemployed (невработен) и др., кога се јавуваат со the функционираат

како именки

A special ward for the deaf засебно одделение за неми

11.4. Збороред – Word order of adjectives

Кога именката е појаснета со повеќе од една придавка, мора да се обрне внимание

на нивниот збороред. Иако теоретски бројот на придавките што една именка може да ги

има не е ограничен, во јазичната практика најчесто не се среќаваат повеќе од пет и обично

имаат редослед:

+ 5 + 4 + 3 + 2 + 1 + именка

Веднаш до именката – положба 1– намена (purpose):

Riding jacket жакет за јавање

Во положба 2 – материјал (material):

Leаther riding jucket кожен жакет за јавање

Положба 3 – потекло (origin):

Moroccan leather riding jacket марокански кожен жакет за јавање

И во положба 5 – може да се јават придавки што искажуваат мерка (size), возраст

(age), облик (form), температура (temperature), вкус (flavour) итн., и тоа по наведениот

редослед:

- 112 -


A large Moroccan leather riding jacket

Голем марокански кожен жакет за јавање

Истиот редослед се јавува и кога придавките се во предикативна положба, со тоа

што меѓу последните две придавки, се јавува сврзникот and:

She is tall, young and good-looking. Taa e висока, млада и убава.

11.5. СПОРЕДУВАЊЕ НА ПРИДАВКИ

Најголемиот број придавки, покрај основната форма позитив (positive), имаат уште

две форми: компаратив (comparative) и суперлатив (superlative). Компаративот се гради со

наставката -er, односно more, додека суперлативот се гради со -est, односно со most:

Споредување со -er и -est – Comparison with -er and -est

Кратките, едносложни придавки (monosyllabic adjectives) градат компаратив и

суперлатив со додавање на -er и -est на основната форма:

Positive Comparative SuperlativeNew new-er new-estHigh high-er high-estСите двосложни придавки што завршуваат на -у -er, -1е, -ow, -y добиваат -er и -est:

Positive Comparative SuperlativeLively 1iveli-er 1iveli-estClever clever-er clever-estNobІe noble-r nobіe-stNarrow narrow-er narrow-est

Меѓутоа двосложните придавки eager, fertile, hostile и proper, иако завршуваат на -

er и -1е, градат компаратив и суперлатив со прилозите more u most:

- 113 -


Fertile more fertile мost fertile

Споредуеање со more и most – Comparison with more and most

Повеќесложните придавки градат компаратив и суперлатив со more и most:

Interesting more interesting most interesting

И двосложинте придавки што завршуваат на -ed, -fut u -іng, -re најчесто добиваат

more u most:

Careful more careful most careful

Двосложни придавки со нагласок на вториот слог:

Correct more correct most correct

Некои придавки, како на пр., common (обичен, прост), cruel (груб, суров), handsome

(привлечен), pleasant (пријатен), quiet (мирен), stupid (глуп), образуваат компаратив и

суперлатив на двата погоре наведени начина.

Градење и изговор – Ѕpеlling and pronunciation

Кај придавките од еден слог што завршуваат на кратка самогласка и согласка, со

додавање на -er и -est, согласката се удвојува:

Positive Comparative Superlative

Big Bigger biggest

Hot Hotter hottest

Придавките што завршуваат на самогласката -у на која ѝ претходи согласка, го

менуваат -у во -ie и добиваат наставки -r и -st:

Positive Comparative SuperlativeHappy happier happiestBusy busier busiest

- 114 -


Meѓyтоа, придавките што завршуваат на самогласка и -у, не го менуваат -у и

добиваат наставки -er и -est:

Positive Comparative SuperlativeGrey grey-er grey-estGay gay-er gay-est

Придавки што завршуваат на -е, добиваат наставка -r и -st:

Positive Comparatave SuperlativeLarge large-r large-stBrave brave-r brave-st

Hеправилно споредување – Irregular comparison

Извесен број придавки неправилно се споредуваат:

Positive Comparative Superlative

Good better the best добар,

по/нај-Bad, ill worse the worst лош, золLittle lеѕѕ the least малMuch (многу) more the most небројни

именкиManу (многу) more the most бројни

именкиNear nearer the nearest, next близок

Следните придавки имаат двојни форми за компаратив и суперлатив:

Old older oldest стар

Old elder eldest стар (член од фамилија)

Far further furthest далечен (простор и време)

Far farther farthest далечен (за простор)- 115 -


Late later latest доцен

Late latter last последен

Употреба на позитивот – Uses of the positive

Позитивот е основната форма на придавката. Кога се употребува за споредба,

најчесто означува однос на еднаквост. Притоа се користат следните форми:

Аѕ + positive (+ noun) + аѕ

Во МЈ: (исто толку) + позитив (+ именка) + колку

Воb is аs tall as his father. Боб е висок колку татко му.

Употреба на компаративот – Uses of the comparative

Со компаративот се покажува дека некој или нешто поседува некоја особина,

квалитет, количина итн., во повисок степен во споредба со друго лице, предмет или

појава. Значи, го употребуваме кога вршиме споредба на едно лице со друго лице, или

меѓу еден предмет или појава со друг предмет или појава. Притоа, компаративот може да

стои сам или да биде следен од than + noun/pronoun:

Воb is taller (than his father). Боб е повисок (од татко му).

Две придавки во компаратив споени со and најчесто навестуваат постепено

наголемувањe, или намалување. Во анлглискиот јазик, comparative + and + comparative, во

МЈ – сѐ + компаратив + и + компаратив:

She has a very good appaetit. Таа има добар апетит.

She is getting fatter and fatter. Станува сè подебела и подебела.

Со конструкцијата the + comparative... the + comparative ce искажува причината и

последиците од одредено дејство, појава итн. Во МЈ – што + компаратив... тоа +

компаратив:- 116 -


The more we work, the less we get. Што повеќе работиме, тоа помалку добиваме.

За посебно нагласување, пред компаративот се јавуваат far, much, a great deal, so

much:

It’s much colder today than it was yesterday. Денес е многу постудено.

Употреба на суперлативот – Use of the superlative

Се употребува за да се покаже дека некој или нешто поседува некоја особина,

квалитет, количина итн. во највисок степен во споредба со сите други лица односно,

предмети и појави и најчесто се јавува со определениот член the:

This is the happiest day of my life. Ова е најсреќниот ден во мојот живот.

Определениот член се испушта пo which u пред инфинитивот co to (to-infinitive):

Which is best? The black one or the white one? Koja e најдобра? Црната или белата?

За нагласување, пред суперлативот се става very и by far:

He is by far the best player in the team. Toj e далеку најдобар играч во тимот.

Споредување со leѕѕ и least – Comparison with less and least

Кога некое лице, предмет или појава поседува одредена особина, квалитет,

количина итн., во помал степен во однос на други лица, предмети или појави, пред

придавката наместо more, се јаува 1еѕѕ, а наместо most, ce јавува least. Ова споредување

одговара на споредувањето со по – помалку и нај – најмалку во МЈ – помалку/најмалку +

придавка + отколку:

It is less important that we thought. Помалку е важнo отколку што мислевме.

12. ПРИЛОЗИ – ADVERBS

- 117 -


1. Прилозите се зборови кои поблиску ги објаснуваат глаголите. Со исклучок на именките

и заменките, прилозите може да ги појаснуваат и другите зборови, па и целата реченица.

Со нив најчесто се соопштува како, каде, кога итн. нешто се случува, одвива, постои итн.

Така, реченицата

Tom went back. Том се врати.

иако може да стои сама за себе, не ни соопштува како, кога, каде и зошто Том се вратил.

Овие информации се соопштуваат со прилози или прилошки фрази и клаузи:

Том went back to London yesterday to see the fashion show.

Том вчера се врати во Лондон за да ја гледа модната ревија.

Видови прилози – Туреѕ of adverbs

Прилозите обично ги делиме по значење и состав.

2. Според значењето разликуваме:

а) Прилози за начин (adverbs of manner)

б) Прилози за место (adverbs of pface)

в) Прилози за време (adverbs of time)

г) Прилози за зачестеност (adverbs of frequency)

д) Прилози за степен (adverbs of degree).

3. По состав разликуваме:

а) Прилози – составени од еден збор (adverbs):

Early, suddenly, quickly рано, одненадеж, брзо

б) Прилошки изрази – група зборови (најчесто предводени од предлог) без глагол во лична

форма што функционираат како прилог (adverbial phrases, adverbials):

- 118 -


In the morning, under the table наутрo, под маса,

в) Прилошки дел-реченици (клаузи) – група зборови (најчесто предводени од сврзник) со

глагол во лична форма што функционираат како прилог (adverbial clauses, adverbials):

Tom ordered large pizza because he was hungry.

Том нарача голема пица бидејќи беше гладен.

12.1. Споредувањe на прилозите – Comparison of adverbs

Oбразување на компаратив и суперлатив – Formation of comparative and superlative

Најголем број прилози се споредуваат на ист начин како придавките: со наставката

-er за компаратив и -est за суперлатив, односно сo more за компаратив, most зa суперлатив.

Меѓутоа, пред формата за суперлатив никогаш не се јавува определениот член the.

Прилозите од еден слог и прилогот early добиваат -er и -est:

Early earli-er earli-est

High high-er high-est

Пред прилозите од два или повеќе слогови за компаратив се става more, додека за

суперлатив most:

Beautiful more beautiful most beautiful

Неправилно споредување – lrregular comparison

Следните прилози неправилно се споредуваат:

Positive Comparative SuperlativeBadly, ill worse worstWell better best Little lеѕѕ least

- 119 -


Much more most

Far farther

further /f.:/

farthestLate later last Near nearer nearest

Прилози за начин – Adverbs of manner

Градење - Formation

Најголем број од прилозите за начин се градат со додавање на наставката -1у на

соодветната придавка:

Adjective + -1у = adverb

Brave + -1у = bravely

Кога придавката завршува на согласка и -у, -у поминува во -i, додека у останува

неизменето ако се јавува пред самогласка:

Happy + -ly = hapрily

Придавките што завршуваат на -е, со исклучок на due, true и whole, ја задржуваат

последната самогласка:

Sincere + -ly = sincеrеly

Придавките што завршуваат на самогласка и согласката -l, ја задржуваат

последната coглacкa:

Beautiful = beautifully

Придавките што веќе завршуваат на -1у (brotherly, cowardly, elderly, fatherly,

friendlу, likely, lively, lovely, 1onely, manly, motherly, sillу, sisterly, ugly, unfriendly, unlikelу),

не се употребуваат како прилози. Исклучок се kindly u leisurely.

- 120 -


Зборовите deep, direct, early, far, fast, hard, high, kindiy, late, leisurely, little, 1ong,

1ow, more, much, most, near, only, wide и др., во зависност од улогата во реченицата, се

јавуваат и како придавки и како прилози. Во yлoгa на придавки овие зборови обично

стојат по глаголот или по објектот:

This is fast car. придавка Ова е брз автомобил.

Извесен број прилози имаат две форми; една идентична со соодветната придавка, а

другата добиена со наставката -1у. По правило, прилогот со -1у има поинакво значење од

прилогот без -1у:

Значење Значење Значење

Придавка Придавка Прилог Прилог ПрилогDeep длабок длабоко dеерly силно, длабокоExpress експресен expresslу јасно, прецизноHard тврд, вреден силно hardly едвај High висок високо highly многу, високоJust праведен justly праведноLate доцен, доцнежен доцна lately во последно време

Most најголем, најмногу најмногу mostly главно

Near близок близу nearly

shortly

скоро, речиси

наскороShort краток ненадејно

12.2. Местоположба – Position

Од сите зборовни групи во англискиот јазик, прилозите имаат најголема слобода на

менување на местоположбата во реченицата. Се јавуваат на почетокот, средината и крајот

со што многу наликуваат на прилозите (но и на другите зборови) во македонскиот јазик.

Што се однесува до прилозите за начин, тие никогаш не се јавувааr меѓу глаголот и

директниот објект. Нивното вообичаено место е пo директниот објект, односно по

глаголот кога објект не се јавува.

- 121 -


Прилози за место – Разликуваме прилози за:

Местоположба – Position

Се добиваат на прашањето where? (каде?) и ја одредуваат местоположбата на

дејството, настанот, состојбата, појавата, постоењето. Kora станува збор за предлошки

фрази употребени како прилози, тие најчесто почнувааr со пpeдлoгoт in:

Tom is in Ohrid. Том е во Охрид.

Насока – Direction

Се добиваaт на прашањето where to? (каде?) и, кога станува эбор за предлошки

фрази употребени како прилози, најчесто почнуваат со предлогот to:

Tom went to Ohrid. Том замина за Охрид.

Збороредот и прилозите за место – W o rd order and adverbs ot рlасе

Прилозите за место никогаш не се јавуваат меѓу субјектот и глаголот.

Најчесто се јавуваат по глaгoлoт, односно објектот, на крајот од реченицата:

She has gone home. Taa cи отишла дома.

Koгa се јавуваат два прилога за место, за да се отклони секаква двосмисленосr,

едниот се става на почеток, а другиот на крај:

In many big cities, the poor live in badly heated houses.

Bo многу големи градови, сиромашните живеат во куќи со лошо затоплување.

За нагласување, особено при споредување, прилогот за место може да се стави и на

самиот почеток. Тоа се најчесто прилозите here, there, back, down, off, up co глаголи што

искажуваат движење како, на пp., come, go. Притоа субјектот и глаголот си ги заменуваат

местата (инверзија):

There goes my last bus. Го пропуштив последниот автобус.

- 122 -


Прилози за време

Разликуваме: Прилози за определенo време – Adverbs of definite time

Со овие прилози прецизно се одредува времето на настанот, дејството, итн., а се

добиваат на прашањето when? (кога?). Такви се: today, tomorrow, yesterday, in May, on

October 3rd, at Christmas, this year, last Mоnday итн.

М естоположба – position

Најчесто се среќаваат на самиот крај од реченицата:

We sent the letters yesterday. Писмата ги испративме вчера.

Но можно е прилогот да се јави и во почетна положба:

Yesterday we sent the letters.

Вчера ги испративме писмата.

Прилози за (време) траење – Adverbs of duration

Времетраење искажуваат прилозите ago, аll dау/night long, any more/longer, no

longer, no more и предлошки фрази во функција на прилои што започнуваат co by, during,

for..., from... to, since и др.

It was very hot during the night. Ноќеска беше мошне топло.

Најчесто се јавуваат на крајот, но ако сакаме посебно да ги нагласиме, ги ставаме и

на почетокот:

There were heavy rains throughout June. Имаше обилни дождови цел јуни.

Прилозите со any (any longer, any more) секогаш се јавуваат на крајот, додека тие со

no (no longer, no more) може да се јават и во средината и на крајот:

I can’t wait any longer. He можам повеќе да чекам.

Ago ce јавува на крајот, по глаголот и именката:- 123 -


I quit the job one year ago. Работата ја напуштив пред една година.

И прилошките фрази co for и since најчесто се јавуваат на крајот од реченицата:

I worked there for five years. Работев таму пет години.

Прилози за неопределено време – Adverbs of indefinite time

Упатуваат на неодредено време, а најчести ce: аlready, at last, early, eventuallу,

formerly, immediately, just, 1ate, 1ately, now, nowadays, once, one day, presently, recently,

ѕоmе day, soon, still, subsequently, suddenly, then, ultimately, yet.


Може да се јават и во почетна и во средишна и во крајна положба. Прилозите

afterwards, eventually, formerly, immediately, latelу, once, presently, recently, soon,

subsequently, suddenly, then и utimately најчесто се јавуваат на крајот, но за посебно

истакнување, се јавуваат и во почетокот и во средината:

We soon found our guide. Ние набрзо го најдовме нашиот водич.

Прилози за зачестеност – Adverbs of frequency

Разликуваме прилози за определена и неопределена зачестеност.

Определена зачестеност – Definite frequency

Следните прилози искажуваат определена зачестеност: оnсе a day/week/month/year;

twice a day/week/month/year, daily/hourly/monthly/yearly/annually; everyday/week/year; on

Tuesday/Fridау/weekdays.

Mестоположба – Position

Овие прилози најчесто се јавуваат на крајот од реченицата:

I go to the top of Vodno once a week. Се искачувам на врвот од Водно еднаш неделно.

Неопределена зачестеност – Indefinite frequency

- 124 -


Овие прилози одговараат на прашањето how often? (колку често?): again and again,

always, at times, constantly, ever, every so often, every now and again, frequently, generatly,

from time to time, hardly ever, never, normaПy, now and then, occasionallу, often, rareiy,

repeatedly, seldom u др.


Најчесто се јавуваат по (првиот) помошен или модален глагол, односно пред

полнозначниот глагол:

He always comes on time. Секогаш доаѓа навреме.

Меѓутоа, кога сакаме посебено да го истакнеме дејството изразено со глаголот,

тогаш прилогот се става пред помошниот, односно модалниот глагол:

You never can trust him. . Никогаш не можеш да му веруваш.

Во одречни реченици се јавуваат во средината по елементот за негација:

They don’t usually open before nine. Обично не отвораат пред девет.

Во особено нагласени реченици, прилозите never, rarely, seldom, little, ce јавуваат на

почетокот повлекувајќи инверзија на останатите делови:

Never has there been so much protest against global warning of the Earth.

Никогаш немало поголеми протести против глобалното загревање на земјата.

Often сo прашални и одречни реченици се јавува на крај:

I don’t come here often. Не доаѓам овде често.

Always и never најчесто се јавуваат во средишна положба. Always понекогаш може да се

јави и на крајот додека never никогаш. Always ретко се јавува во почетна позиција, додека

појавувањето на nevеr вo почетокот на реченицата повлекува смена на збороредот:

Never have I seen such a thing before. Никогаш порано не сум видел таква работа.

- 125 -


Прилози за степен – Adverbs of degree

Овие прилози најчесто одговараат на прашaњeтo to what extent? (до/во колкав

степен): almost, altogether, enough, fairly, hardlу, much, far, a 1ot; quite, quite a/an/the, quite

some; a littlе, a (lіttle) bit; too; enough; very, (very) much; so, such a/an; too...


Се јавуваат пред зборот што го појаснуваат:

I quite like it. Сосема ми се допаѓа.

Прилозите за степен, кога гo појаснуваат глаголот, понекогаш може да се јават и на

крајот:

We have defeated them completely. Сосема ги поразивме.

Only може да се јави и пред и по глаголот и притоа доаѓа до промена на значењето:

Elena gave Bozhin only a hundred denars. Елена му даде на Божин само сто денари.

Elena only gave Bozhin a hundred denars. Елена само на Бoжин му даде сто денари.

Оnly Elena gave Bozhin a hundred denars. Само Елена на Божин му даде сто денари.

Enough секогаш се јавува по придавки и прилози, додека too секогаш стои пред нив:

I arrived at the station too late. На станицата стигнав предоцна.

Мeѓутоа, кога too значи исто така, секоrаш се јавува по зборот на којшто се

однесува или на самиот крај и може да се замеми со аѕ well:

We took some warm clothes too/as well.

Понесовме (исто така) и топла облека.

Во одречни реченици наместо too и as well ce јавуаа either:

I don’t like Elena and I don’t like her girlfriend either.

- 126 -


Не ми се допaѓа Елена, а не ми се допаѓа ни нејзината другарка.

Аlѕо може да се jави ја почетокот, по помошниот глагол, односно пред

полнозначниот глагол:

I am also a tennis player. Јас исто така сум тенисер.

Прилозите fairly и rather најчесто се јавуваат пред придавки и други прилози. Имаат

идентично значење (доста, прилично), но се разликуваат во употребата – fairly ce јавува со

придавки и прилози со позитивно значење, додека rather ce јавува со придавки и прилози

со негативно значење:

Marija is fairly clever, but Jana is rather stupid. Марија е доста бистра, но Јана е прилично

проста.

Very ce јавува пред придавки и прилози:

She is very ill. Многу е болна.

Реченични прилози – Sentence adverbs

Овие прилози или се однесуваат на целата реченица и го искажуваат односот на

говорникот или, пак, служат да воспостават смисловна врска со претходната реченица.

Тука спаѓаат: actually, as a result, at least, besides, frankly, hence, however, in fact, luckily,

maybe, nevertheless, of course, perhaps, possiblу, really, so, still, therefore, thus, well, yet, и др.:

She is, nevertheless, a good singer. Taa e, сепак, добра пејачка.


Се јавуваат најчесто на почетокот, но може да се јават и во средината и на крајот,

особено ако реченицата е кратка:

Obviously we won’t get there on time.

Oчигледно нема да стигнеме навреме.- 127 -


Збороред на два или повеќе прилози – Word order of twо or more adverbs

Кога во една иста реченица ќе се најдат повеќе прилози, вообичаено е прво да дојде

прилогот за начин, потоа за место, и, на крај, прилогот за време:

Manner + рlасе + time начин + место + време

Кога во иста реченица имаме повеќе прилози за место, најпрвин доаѓаат тие што

означуваат помали места:

She lives in a big house in a small village near Struga.

Таа живее во една голема куќа во едно мало село близу Струга.

Кога во иста реченица имаме повеќе прилози за време, наjпрвин доаѓаат тие што

означуваат помали временски единици:

I was born in October, 1950. Роден сум во октомври, 1950.

13. ПРЕДЛОЗИ – PREPOSITIONS

Предлози се зборови што секогаш стојат пред именки, група зборови употребени

како именка (именски фрази), заменки, форми на -ing. Со предлозите образуваме

поголеми јазични целини од зборот и со нив се искажуваат најразлични односи во

просторот и времето меѓу лицата, предметите, настаните, појавите итн.

Preposition + noun

I recived letter from Elena. Добив писмо од Елена.

Preposition + pronoun

I gave it to her. Нејзе и го дадов.

Preposition + gerund

He insisted on coming with us. Тој инсистираше да дојде со нас.- 128 -


13.1. Видови предлози – Types of prepositions

По состав, разликуваме предлози од: а). еден збор: at, by, from, in, into, on, to итн.

б) два или повеќе зборови: according to, ahead of, apart from, on account of u др.

Местоположба на предлозите – Position of prepositions

Предлозите обично се јавуваат пред зборот или зборовите што служат како нивен

објект:

I saw her at the ststion. Ja видов на станица.

Тесната врска меѓу предлогот и објектот не се губи дури и кога се разделени, кога

предлогот се јавува на крајот:

Who(m) are you waiting for? Koгo (го) чекате?

13.2. Предлошки фрази – Prepositional phrases

Предлогот со cвojoт објект (именка или именска фраза) образува предлошка фраза

која може да се јави во служба на:

а. објект на глаголот (object):

She is looking at you. Таа те гледа (гледа во тебе).

б. придавка (adjective):

The boys in blue момчињата во сино

в. пpилoг (adverb):

We are going to the theatre. Одиме во театар.

г. дополнение (соmplement):

Shе was in a hurry. Ѝ се брзаше.- 129 -


Предлозите, иако затворена и неменлива група зборови, имаат најразлична

употреба и невозможно е да се опфатат сите нивни значења и употреби. Во прегледот што

следи се дадени само некои од нив, и тоа: at, in, in/within, into, inside, on, on(to), during, for,

from (…to/till/until), till/until, to, towards, after, before, in front of, above, over, below, beneath,

under, among, near, next to, opposite, about/around, against, along, by, of, from, with, without…

14. БРOЕВИ – NUMЕRАLЅ

Главни – Cardinals

1 one 11 eleven 21 twenty-one 31 thirty-one

2 two 12 twelve 22 twenty-two 40 forty

3 three 13 thirteen 23 twenty-three 50 fifty

4 four 14 fourteen 24 twenty-four 60 sixty

5 five 15 fifteen 25 twenty-five 70 seventy

6 six 16 sixteen 26 twenty-six 80 eighty

7 seven 17 seventeen 27 twenty-seven 90 ninety

8 eight 18 eighteen 28 twenty-eight 100 a/one hundred

9 nine 19 nineteen 29 twenty-nine 1 000 a/one thousand

10 ten 20 twenty 30 thirty 1 000 000 a/one million

14.1. Бројот нула – A Numeral 0

Овој број се јавува со неколку имиња. Името под кое најчесто се среќава е zero, се

употребува во математика и за температура. Во американскиот англиски се употребува

при изговор на телефонски броеви. Се употребува во британскиот англиски при изговор - 130 -


на телефонски броеви и притоа секоја цифра посебно се изговара. Дуплите броеви се

читаат double=два пати.

Nil, Nothing: се употребува во спорт

Love: се употребува во тенис

Броевите hundred, thousand (сто, илјада) и million (милион), кога се јавуват со

неопределен член (а) или главeн број во множина, не добиваат наставка -ѕ:

Ten hundred/thousand/million

Но кога не се јавуваат со неопределен член или главен број, во множина добиваат –

ѕ, а по нив следи предлогот of:

Millions of people милиони луѓе

По бројот hundred ce употребува сврзникот and, a при пишување меѓу десетките и

единиците се става цртичка:

236 two hundred and sixty-three

Кога означува години од бројот ги читаме стотките (hundred), a не илјадите

(thousand):

1957 nineteen (hundred and) fifty-seven

Малата заграда покажува дека hundred u and може да се испуштат

Датуми – Dates

Датумите се пишуваат на следниот начин:

5 Aprіl, 1994; Арril 15th, 1994: 5.4.1994 (ва британски англиски); 4.5.1994 (во американски

анrлиски),

а се изговараат:

The fifth of April, nineteen ninety-four, April the fourth, nineteen ninety-four- 131 -


Време – Time

What'ѕ the time? What time is it? Kолку е часот?

It’s five o’clock. Сега е пет часот.

Вoзраст – Age

Се изразува со главни броеви:

How old are you? (What’ѕ your age?) Kолку години имате/имаш?

14.2. Редни – Ordinal

Ordinal Numbers from 1 through 1 000 000

1

st first 11t

h

eleventh 21 st twenty-first 31st thirty-first

2

nd second 12t

h

twelfth 22 n

d

twenty-second 40th fortieth

3

rd third 13t

h

thirteenth 23 rd twenty-third 50th fiftieth

4 th fourth 14t

h

fourteenth 24 th twenty-fourth 60th sixtieth

5

th fifth 15t

h

fifteenth 25 th twenty-fifth 70th seventieth

6

th sixth 16 t

h

sixteenth 26 th twenty-sixth 80th eightieth

7

th seventh 17t

h

seventeenth 27th twenty-seventh 90th ninetieth

th eighth 18t eighteenth 28th twenty-eighth 100th one hundredth

- 132 -


8 h

9

th ninth 19t

h

nineteenth 29th twenty-ninth 1 000th one thousandth

1

0

th tenth 20t

h

twentieth 30th thirtieth 1 000 000th one millionth

Дропки – Fractions

1/8 an/one – eight 1/8 една осмина

1/4 a/one quarter ¼ една четвртина

1/3 a/one third 1/3 една третина

1/2 a/one half 1/2 една половина

2/3 two-thirds 2/3 две третини

14.3. Децимали – Decimal fractions

Во македонскиот јазик децималите се разделуваат со запирка, додека во англискиот

со точка (point).

0.5 (nought) point five

0.125 (nought) point one two five

15. СВРЗНИЦИ – CONJUNCTIONS

- 133 -


Сврзници (conjunctions) се зборови со кои во рамките на една синтагма се

поврзуваат зборови од ист вид или дел-речениците (клаузи) во рамките на една реченица.

Сврзниците се координативни или субординативни.

1) Координативните сврзници (co-ordinнting conjunctions) спојуваат ист вид зборови или

по две независни дел-реченици (клаузи):

Although, not оnlу ... but also, and, or, both . . . and, so, but, still, either . . . or, though, neither . .

. nor, yet.

Both во врска co and оди непосредно пред придавката, именката или дел-

реченицата (клаузата) на која се однесува. Сврзникот and ce избегнува меѓу придавки, а се

употребува пред именки ако придавките се однесуваат на различни особини:

Yellowish sparklinд wine lonд fancy shoes

За разлика од:

А black and дreen jacket a wooden and metal chair

Jane is neither a stewardess nor a secretary. Џејн не е ниту стјуардеса, ни секретарка.

Субординативните сврзници поврзуваат зависна дел-реченица (клауза) со независна.

if unless wherein саѕе that until whereasin order to what whetherprovided (that) when whilethat whenever whytill

AѕAs lonд as Aѕ ѕооп аѕ Because Before How

a. услов (condition)

As lonд as in case (that) providinд supposinдAѕ soon аѕ оп condltion (that) so lonд as whenIf provided (that) suppose whether. ... or

Althouдh even if no matter whereasAs even thouдh still whileBut however thouдh yet

- 134 -


в. време

After before The moment (that) when

Аѕ since till wheneverAs soon as The minute until while

г. начин и споредување (manner and comparison)

Аѕ as thouдh like

Аѕ. . . as how than

Аs if however the way

д. место (рlасе)

Where wherever

ѓ. последица (result), т.н. заклучнн сврзници (conclusive conjunctions)

Consequently therefore hence thus

е. цел (purpose)

In order that lest so that

In order to so аѕ to that

Составни (copulative conjunctions)

And аѕ well as not only... but also both...and

Разделни (disjunctive conjunctions)

Either... or neither... nor or or else

Спротивни сврзницн (adversative conjunctions)

But thouдh yet

- 135 -


ЧЕТВРТИ ДЕЛ

- 136 -


1. Формулирање на истражуваната појава

Главната цел во истражувањето е преглед на морфолошкиот аспект на

граматичките структури и нивната застапеност во учебниците по Англиски јазик во

предметна настава во Република Македонија. Се дава детален преглед и објаснување на

сите граматички структури во четири учебници по Англиски јазик.

Факт е дека со интерактивни наставни модели, во кои спаѓа и наставата по

граматика, се добиваат поквалитетни знаења, но тие често се реализираат без соодветна

подготовка. Без сомнение, се јавува мислењето дека часовите по граматика во наставата

по Англиски јазик се здодевни и стресни. Според Петковска (Petkovska, 2014), учењето е

процес во кој, покрај другите фактори, се бара свесен напор од страна на ученикот да се

сретне со знаење, да го стекне знаењето и да го задржи. Бидејќи учењето јазик е свесен

процес и внатрешната и надворешната мотивација се релевантни за него. Кај учениците,

индивидуално, внатрешните сили треба да ја подобрат нивната желба да учат, а

надворешните да им дадат признание за напорите во остварувањето на некоја цел. Сепак,

оттука се поттикнува прашањето за успешноста на реализацијата на наставата по

граматика, бидејќи без успешна реализација изостануваат основните цели, а тоа се

отсуство на квалитетни знаења кај учениците, отсуство на активност и меѓусебна

соработка на часот и неразвивање на креативното мислење кај учениците. За да се намалат

овие негативни последици, потребни се интервенции во начинот и обемот на подготовката

за изучување на граматика. Подготовката, што ќе резултира со успешна реализација и

позитивно придвижување на гореспоменатите несакани ефекти, треба да го опфати секој

дел од артикулацијата на часот. Наставникот е тој кој може сето тоа да го коригира,

организира и имплементира и затоа акцентот е ставен врз сегменти од неговото

дејствување, односно на промени примарно во наставничкиот домен. Секундарно, истите

тие промени ќе дадат свој печат и врз активностите на учениците.

- 137 -


2. Научен и стручен придонес на истражувањето

Истражувањето нуди решенија за подобрување на наставниот процес при

изучување на Англискиот јазик. Сe смета дека со воведувањето на одредени интервенции

во граматичките структури, изучувањето на Англискиот јазик ќе биде поуспешно, што ќе

резултира со позитивно влијание врз учениците и врз квалитетот на стекнатите знаења кај

нив. Тоа го поттикнува прашањето за успешноста на реализацијата на наставата по

Англиски јазик, со што се реализираат основните цели, квалитетните знаења кај

учениците, активноста и меѓусебната соработка на часот.

Сознанието за позитивните ефекти од користењето на граматичките структури

овозможи да биде започнато истражување поврзано со морфолошки преглед, застапеноста

и со степенот на разработка на граматичките структури во учебниците по Англиски јазик

во предметна настава во Република Македонија. Истовремено, идејата за истражувањето

ја поттикна желбата да се осознае што е тоа што толку го поттикнува учењето, како и дали

употребата на граматичките структури би донела нови приоди и начини во наставата

преку кои би се премостиле некои од досегашните слабости.

Акцентот во овој труд е врз преглед на морфолошкиот аспект на граматичките

структури и застапеноста на граматичките структури во учебниците по Англиски јазик,

како средство преку кое се изучува јазикот, но и како цел која води кон правилно јазично

изразување.

Во насока на употреба на граматичките структури во наставата по Англиски јазик,

наставникот има, пред сè, улога на медијатор чија задача е успешно да го селектира,

презентира и доближи избраниот граматички материјал до учениците, притоа водејќи

сметка за развивањето на сите јазични вештини и за останатите значајни аспекти во

наставата по Англиски јазик. Секако, сето ова подразбира и постоење на висок степен на

лингвистички познавања од наставникот.

Од друга страна, граматичките структури ја поттикнуваат правилната употреба на

јазикот кај учениците, како и слободното изразување на сопствените мислења, чувства и - 138 -


сл. и придонесуваат за развивање на вештините за интерпретација и за критичко мислење.

Имајќи ги предвид сите позитивни ефекти од употребата на граматичките

структури во наставата по Англиски јазик, кои на полезен, интересен и мотивирачки

начин овозможуваат учениците да постигнат одредени цели во наставниот план по

Англиски јазик за деветгодишно основно образование во Република Македонија, кој ја

предвидува токму нивната примена и согледувајќи ја нивната важност, сама по себе се

наметна идејата дека токму граматичките структури треба да бидат истражени.

3. Преглед на досегашни истражувања

Истражувањето е насочено кон процесот на изучување на граматичките структури,

а не кон крајните резултати затоа што резултатите се очекува да доаѓаат постапно со

воведувањето на измените во подготовката. Ова е појава која не може лесно да се

квантифицира, но, сепак, евентуалните промени се согледуваат преку статистичка

обработка на добиените резултати.

Од тоа произлегува и очекувањето дека ова истражување ќе даде свои позитивни

импликации врз реализацијата на наставата по граматика, во смисла на нејзино олеснето и

поквалитено спроведување. Секое позитивно влијание врз воспитно-образовниот процес е

доволна мотивација за научно истражување.

Граматичките структури ја добиваат својата важност во наставата по Англиски

јазик како странски јазик (English as a foreign language EFL) и како втор јазик (English

as a second language ESL). Без добро познавање на граматичките структури, развојот на

јазикот кај учениците строго ќе се ограничи. Практично, учењето на граматичките

структури е поврзано со правилата кои ги поседува јазикот, попознати како реченични

модели. Ур (Ur, 1999), во својата студија „Граматички вежби и активности – практичен

водич на наставникот“, тврди дека граматиката треба да се знае и применува во

реченичните модели. Посебно нагласува дека во наставата по граматика, граматичките

- 139 -


елементи или реченичните модели треба правилно да се користат. Со други зборови,

учењето граматика треба да ги опфати јазичните структури, нивното значење и

употребата.

Понатаму, се смета дека граматичките структури претставуваат основа за јазичните

вештини: слушање, зборување, читање и пишување. Во делот слушање и зборување,

граматичките структури имаат клучна улога во изразувањето на говорниот јазик (на

пример, изрази), а неопходно е истите искази да се граматички точни и разбирливи, тврдат

Кордер и Видодо (Corder, 1988; Widodo, 2004) во студијата „Педагошка граматика“. Во

делот читање, граматичките структури им овозможуваат на учениците да се разбере

меѓусебениот однос на заземениот став, разбирањето и текстот. Во контекст на вештината

пишување, граматичките структури им овозможуваат на учениците да ги искажат своите

идеи во разбирливи реченици, така што тие би можеле успешно да комуницираат во

писмена форма.

И на крај, во делот вокабулар, граматичките структури претставуваат патека на

учениците кон некои лексички елементи кои треба да се комбинираат во една реченица,

така што може да се формираат граматички точни, значенски и комуникативни изјави или

изрази. Со други зборови, Доф (Doff, 2000), во студијата „Изучување англиски: курс за

обука на наставници“, изјавува дека со правилно изучување на граматичките структури,

учениците можат да ги изразат значењата во форма на фрази, реченици и текст.

Лонг и Ричардс (Long and Richards, 1987: 33–44), укажуваат дека граматичките

структури не може да бидат игнорирани, дека тие заземаат централна улога во сите четири

јазични вештини и претставуваат речник за воспоставување на комуникативни задачи.

Кепески во „Македонска граматика“ (1946) за граматичките структури во својот

учебник вели: „При пишуењето на оваа граматика имав желба да им дадам на учениците

учебник што ќе ги воведе во нашиот литературен јазик и ќе им спомогне да ги разберат

неговите основни црти. Предавајќи и сам во гимназиите и знаејќи што може да се

премине, се трудев да го изнесам граматичкиот материјал во што постегнат обем. Дека

писменоста и во другите јазици е област каде што најмногу се греши, а ученикот е често

- 140 -


пати тука оставен сам на себе си и на својата досетливост, гледав да дадам попланско и

посистемно упатуење во истата област. Колку ќе одговори овој учебник на поставеиите

цели, ќе покаже праксата.“

4. ОСНОВНА МЕТОДОЛОГИЈА НА ИСТРАЖУВАЊЕТО

4.1. ПРЕДМЕТ НА ИСТРАЖУВАЊЕТО

ЗАСТАПЕНОСТ НА ГРАМАТИЧКИТЕ СТРУКТУРИ ВО УЧЕБНИЦИТЕ ПО

АНГЛИСКИ ЈАЗИК ВО ПРЕДМЕТНА НАСТАВА

ЦЕЛИ НА ИСТРАЖУВАЊЕТО

Да се изврши преглед на морфолошкиот аспект на граматичките структури

во учебниците по Англиски јазик во предметна настава;

Да се утврди застапеноста на граматичките структури во учебниците по

Англиски јазик во предметна настава;

Да се утврди кои граматички структури доминираат во учебниците по

Англиски јазик во предметна настава;

Да се утврди степенот на разработка на граматичките структури во

учебниците по Англиски јазик во предметна настава;

5. МОТИВ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕТО

Сознанијата за важноста на употребата на граматичките структури, преку кои се

реализира наставата по Англиски јазик во учебниците, послужија како мотив за

истражувањето. Предизвиците што ги наметнуваат окружувањето, новите вредности и

верувања, како и неопходноста за осовременување на образовниот процес, што треба да се

- 141 -


спроведе преку имплементирање на нови квалитетни идеи, зависат од начинот на кој

треба да биде реализиран часот. Употребата на граматичките структури во учебниците по

Англиски јазик и нивната соодветна вредност во тековната настава во образовниот систем,

според образовната програма и образовната рамка за училиштата, може само позитивно да

влијае во изучувањето на Англискиот јазик.

Оправданост на истражувањето

Истражувањето нуди решенија за подобрување на наставниот процес при

изучување на Англискиот јазик. Сe смета дека со воведувањето на одредени интервенции

во изучувањето на граматичките структури (на пример, зголемување на употребата на

граматички структури), изучувањето на Англискиот јазик ќе биде поуспешно, што ќе

резултира со позитивно влијание врз учениците и врз квалитетот на стекнатите знаења кај

нив. Тоа го поттикнува прашањето за успешноста на реализацијата на наставата по

англиски јазик, со што се реализираат основните цели, квалитетните знаења кај

учениците, активноста и меѓусебната соработка на часот и развивање на креативното

мислење кај учениците.

6. Вид на истражување

• Вид: оперативно, општествено, трансверзално

Според опфатот, истражувањето е оперативно. Оперативноста се согледува во тоа

што целта на самото истражување е како граматичките форми во учебниците по Англиски

јазик се применети во нашето образование и колкава е нивната застапеност. Овие

истражувања овозможуваат развој на нови методи, средства и на стратегии и организација

во воспитанието и образованието. Секоја позитивна промена, применета во одредени

услови, се смета дека на некој начин дава свој придонес врз развојот на образованието.

Според содржината, станува збор за општествено истражување. Поради

сознанието дека граматиката навлегува во содржината на предметите, а и дека е

општествена наука, овој модел на истражување ќе се третира како дел од општеството.

Образованието, исто така, е дел од општеството.

- 142 -


Временски е трансверзално истражување, односно се одвива во краток временски

период.

7. Истражувачка парадигма

• Квантитативна и квалитативна парадигма

Парадигмите во науката ги олеснуваат начинот на сознавањето, средувањето и на

интерпретацијата на истражувачките податоци, проектирањето на истражувачките

интервенции во реалноста, како и вреднувањето на добиените научни сознанија.

Резултатите од истражувањето се користат за да се покаже застапеноста на

граматичките структури во учебниците по Англиски јазик, преку што и одговараме на

прашањето за тоа колку се застапени граматичките структури во учебниците по Англиски

јазик, но истовремено се добива и квалитативна анализа, преку нивниот преглед во

учебниците, која укажува на полесен и поконструктивен начин за учење на Англискиот

јазик.

Показатели

Показатели: глаголи, помошни глаголи, главни помошни глаголи, непотполни

помошни глаголи, копулативни глаголи, причинско have, глаголски вид: трајна форма и

проста форма; времиња: презент, минато просто време, футур, перфект, going to;

временски фoрми: презент прост, сегашно време, сегашно трајно, минато време, минато

трајно време, сегашен перфект, сегашен траен перфект, минат перфект, минат траен

перфект, искажување минато време со would + infinitive и used to + infinitive, идно време,

идно трајно време, футур перфект, минато-идно време, the future perfect-in-the-past,

конјунктив, ceгашен конјунктив, минат конјунктив, императив, инфинитив, инфинитив со

или без to, инфинитив на перфектот, безлични форми, сегашен партицип, форми на -ing,

служба на герундот, минат партицип, пасив, именки, генитив, заменки, придавки,

прилози, предлози, брoеви и сврзници.

- 143 -


8. Примерок на истражувањето

Примерокот во истражувањето е намерно избран и се состои од вкупно четири

намерно избрани учебници по Англиски јазик употребени во наставната програма во V,

VI, VII и VIII одделение во деветгодишното образование во предметна настава. Во ова

истражување, се претставени учебниците по Англиски јазик, нивните цели и општи

квалитети. Користењето на учебник не е доволно во процесот на учење на странски јазик,

тука се користат и многу други материјали. Изборот е направен намерно, заради полесно

спроведување на истражувањето.

Учебниците се:

• За петто одделение

Welcome 2, Elizabeth Gray, Virginia Evans – Express Publishing, 2001

• За шесто одделение

Messages 1, Diana Goodey, Noel Goodey – Cambridge University Press, 2005

• За седмо одделение


• За осмо одделение

Messages 3, Diana Goodey, Noel Goodey, Miles Craven – Cambridge University Press, 2005

ПОПУЛАЦИЈА

Популацијата кај која се спроведе истражувањето се наставници по Англиски јазик

во предметна настава во основно образование во Пробиштип и Кратово, Република

Македонија. Изборот е направен намерно, заради полесно спроведување на

истражувањето.

9. ИНСТРУМЕНТИ ЗА ПРИБИРАЊЕ ПОДАТОЦИ

1. Протокол за анализа на содржина

- 144 -


Преку наведената постапка се дава одделно преглед на секое поглавје (Unit) и

добиените податоци се внесуваат во протокол за анализа на содржината. Протоколот е

претставен табеларно, испишан со показателите (граматички структури), со што се води

евиденција за застапеноста и доминацијата на граматичките структури, како и за

прегледот во секое поглавје.

Овие показатели ја отсликуваат состојбата на застапеноста и доминацијата на

одредени граматички структури и писмено се забележуваат во протоколот за анализа.

2. Статистички метод

Статистичкиот метод и неговата примена овозможуваат подредување и

организирање на претходно прибраните податоци според различни критериуми. Сето тоа

ќе биде поткрепено со статистички табели и графички прикази, со цел полесно и појасно

да се утврди присуството на граматичките структури во учебниците по Англиски јазик и

нивната ефективност во изучување на Англискиот јазик.

Како инструмент за следење на застапеноста на граматичките структури во

учебниците по Англиски јазик, а со цел тие да се проценат, е конструирана и листа за

проверка, (check list).

3. Анонимен прашалник

Третиот инструмент е анонимен прашалник за наставниците (Прилог 4), преку кој

се анализира пристапот на наставниците по Англиски јазик кон истражуваната појава,

односно степенот на разработка на граматичките структури во учебниците по Англиски

јазик во предметна настава.

Петти дел

ИНТЕРПРЕТАЦИЈА И ПРИКАЗ НА ДОБИЕНИТЕ РЕЗУЛТАТИ

- 145 -


1. Тек на истражувањето и презентација на податоците

Преку прегледот на морфолошкиот аспект на граматичките структури

на показателите во истражувањето, односно зборовните групи – глаголи, помошни

глаголи, главни помошни глаголи, непотполни помошни глаголи, копулативни глаголи,

причинско have, глаголски вид: трајна форма и проста форма; времиња: презент,

минато просто време, футур,перфект, going to; временски фoрми: презент прост, сегашно

време, сегашно трајно, минато време, минато трајно време, сегашен перфект, сегашен

траен перфект, минат перфект, минат траен перфект, искажување минато време со would +

infinitive и used to + infinitive, идно време, идно трајно време, футур перфект, минато-идно

време, the future perfect-in-the-past, конјунктив, ceгашен конјунктив, минат конјунктив,

императив, инфинитив, инфинитив со или без to, инфинитив на перфектот, безлични

форми, сегашен партицип, форми на -ing, служба на герундот, минат партицип, пасив,

именки, генитив, заменки, придавки, прилози, предлози, брoеви и сврзници, се

презентирани податоци кои ќе овозможат нивна споредба co употребата на погоре

опишаните постапки и инструменти.

Генерализацијата на податоците не ја исклучува нивната специфичност во

одредени учебници.

Прибирањето податоци за прикажување на актуелната (затекната) состојба, се

одвиваше преку постапките анализа на содржини и статистички метод и преку

инструментите листа за проверка и протокол за анализа на содржина.

Во продолжение, следуваат резултатите од истражувањето со поединечна анализа

на секој од показателите.

1. Добиени податоци од спроведената анализа на содржини

Предмет на анализа е примерокот кој во истражувањето се состои од вкупно

четири намерно избрани учебници по Англиски јазик употребени во наставната програма

во V, VI, VII и VIII одделение во деветгодишното образование во предметна настава. Во

ова истражување, се претставени учебниците по Англиски јазик, нивните цели и општи

квалитети. Користењето на учебник не е доволно во процесот на учење на странски јазик, - 146 -


тука се користат и многу други материјали. Изборот е направен намерно, заради полесно

спроведување на истражувањето.

Учебниците се:

• За петто одделение

Welcome 2, Elizabeth Gray, Virginia Evans – Express Publishing, 2001

• За шесто одделение


• За седмо одделение


• За осмо одделение

Messages 3, Diana Goodey, Noel Goodey, Miles Craven – Cambridge University Press, 2005

Поради обемноста при презентирањето на еден учебник, детално анализиран во

одделни единици, наведените учебници се претставени табеларно. Секој учебник е

разработен според граматиката што ја содржи по наставни единици со кои учениците

треба да се сретнат. Исто така, понатаму табеларно се претставени граматичките форми

кои се бараат во ова истражување, односно е претставена нивната застапеност.

Истражувањето почнува со избраните учебниците од наставната програма во петто

одделение во деветгодишно основно образование во предметна настава, за изучување на

Англиски јазик во Република Македонија.

1.1. Детален преглед за застапеност на граматичките форми во учебникот Welcome

2, Elizabeth Gray, Virginia Evans – Express Publishing, 2001

- 147 -


Welcome, Elizabeth Gray, Virдinia Evans се серија од учебници 1, 2 и 3 за изучување

на Англиски јазик на основно (базично) ниво, применети во предметната настава во

основното осумгодишно образование во Република Македонија. Welcome 2 е учебник кој

се користи за учениците полесно да ги совладаат употребата на јазикот во реални

ситуации, употребата на англиската граматика, вокабуларот и изговорот. Welcome 2 има за

цел да ги развие кај учениците сите јазични вештини пишување, читање, слушање и

зборување. Во табела 1 е презентиран учебникот според наставните целини во кои се

изразени граматичките структури.

- 148 -


- 149 -

Реден број

Наставни целини

1 Welcome back!

употреба на формите од глаголот “to be” (I am/You are/He is ...) во Present Simple Tense

употреба на описни придавки (dark hair, long nose)What's Manuel like, He's tall and slim.He's got dark hair and …

have / has

2Number six, Hill Street!

употреба на безличните глаголски форми there is и there are

употреба на предметни заменки (me, you, him, her, it, us, you, them)

употреба на присвојни заменки (mine, yours, his, hers, ours, yours, theirs)

Opposite/next to/between

3 Trick or treat!

CanCan I open the window,Yes, of course/Sorry, no

Present Continuous Tense

4 A very special day!

употреба на показни заменки this, that, these, those

употреба на редни броеви (first, second, third, fourth, fifth, sixth, seventh,..)

употреба на предлозите on, in, at при искажување време

5 At the market!

употреба на неопределен член a/an и на прилогот some во функција на искажување количина

употреба на безличните форми there is и there are

бројни и небројни именки

искажување правилна множина кај именките (pineapple pineapples, bus buses)

искажување неправилна множина кај именките (child children, person people)

употреба на Present Simple Tense во кратки изреки

6I don't like Science! Its s boring

употреба на Present Simple Tense за искажување дејства кои се случуваат вообичаено и кои се повторуваат (I play basketball every Sunday)

употреба на предлозите in, on, at за искажување време (In the morning, at two o’clock, on Wednesdays)

искажување на зачестеност на вршењето на глаголското дејство во Present Simple Tense со употреба на прилозите always, never, usually, sometimes (They never drink coffee in the morning. They usually drink tea for breakfast.)

употреба на Present Simple Tense

прилози за зачестеност

7I want to be a firefighter!

Present simple & Present Countinious

8 Cows are fatter than goats!

Компаратив

9 I'ye got a sore throat!

употреба на модалниот глагол must за искажување наредби и забрана (You must be quiet! You mustn’t drink cold water.)

употреба на модалните глаголи must/mustn’t и should/ shouldn’t за искажување забрана, обврски и сугестии

You should take on aspirin.You must be quiet/You mustn't run

10 I was a happy baby!

употреба на формите од глаголот “to be” (I am/You are/He is ...) во Past Simple Tense

What was she like when she was a baby, She was very noisy

There was/were -/There wasn't/weren't

11What happened to you?

Past simple - Questions Did you tidy your room? Yes, I did/No, I didn't.

12Caveman and dinosaurs!

Past simple неправилни глаголи

13 Fun food!

How much/many Not much/many/A lot (of)Some/Any

14We're going to gocamping!

going to за идно време

Табеларно презентирање на граматичките содржини од учебникот Welcome 2

Граматички структури


табела 1

Во наставната целина бр. 1, односно во Welcome back!, ученикот има за задача да го

разбере значењето на лексичките единици, да ги репродуцира и да ги употребува во

соодветни говорни ситуации (област: секојдневни активности и обврски). Исто така, треба

да ја препознава, разбира и употребува формата на Present Simple Tense во потврдна и

прашална форма.

Од граматичките структури треба да се препознаваат описните придавки при

давање опис на лице или предмет (I’m tall and slim, I’ve got long dark hair and green eyes) и

соодветно да се применуваат формите на глаголите СУМ и ИМА во Present Simple Tense

(I’m from Spain, I’ve got a big dog).

Во оваа целина, ученикот треба да може да води едноставна комуникација во

соодветни говорни ситуации со примена на јазичните функции на ова ниво на изучување

на јазикот, односно блиски до неговата возраст (модели за културно однесување,

искажување секојдневни обврски, искажување планови, искажување хоби и интереси,

поставување прашања).

Целта на оваа наставна единица е да го оспособи ученикот да го разбере значењето

на лексичките единици, на едноставни куси искази и на основните намери на својот

соговорник. Исто така, целта е да помогне ученикот правилно да ги изговара и соодветно

да ги применува лексичките единици во едноставни куси искази, предвидени за ова ниво

на изучување на јазикот, во рамките на предвидените јазични функции и граматички

структури (секојдневни обврски и активности).

Во втората наставна целина, Number six, Hill Street!, треба да се разбере значењето

на вокабуларот, да се репродуцираат зборовите и да се употребуваат во соодветни говорни

ситуации. Посебен фокус е ставен кон разбирање, вежбање и правилно употребување на

безличните глаголски форми there is и there are (There’s a hotel in Hill Street, There are two

houses in Hill Street).

Во оваа наставна целина, ученикот треба да може да ги разбере и правилно да ги

употребува предметните заменки (Play with us!) и да може да ги усвои и правилно да ги - 150 -


употребува присвојните заменки при искажување присвојност (This bike is hers).

Исто така, ученикот се оспособува да даде инструкции како да се стигне до

одредена локација со правилна употреба на предлозите, да може да праша и да одговори

на прашање за местоположбата на одреден објект и да може да води едноставна

комуникација во одредени ситуации (да праша и да одговори каде е одредена локација на

некој објект), како и да ги изговара и соодветно да ги применува лексичките единици во

едноставни искази, во рамките на предвидените јазични функции и граматички структури.

Во третата настава целина, Trick or treat!, треба да се разбере значењето на

вокабуларот, правилно да се репродуцираат зборовите и да се употребуваат во соодветни

говорни ситуации, преку кои треба да го разбере, вежба и правилно да го употребува

модалниот глагол can за искажување учтиво барање.

Исто така, пожелно е учениците да се потсетат на зборовите со кои се именуваат

објекти во градот, да се запознаат со правилното однесување на раскрсница и со

сообраќајните правила и да се запознаат со други култури (честитање на новогодишните и

божиќните празници).

Во оваа наставната целина, како задача се јавува и можноста да се води едноставна

комуникација во одредени ситуации (ученикот да праша и да одговори на wh-прашањa) и

да ги изговара и соодветно да ги применува лексичките единици во едноставни искази, во

рамките на предвидените јазични функции и граматички структури.

Во четвртата наставна целина, A very special day!, учениците се упатуваат кон

разбирање на значењето на вокабуларот и репродуцирање на зборовите за да ги

употребуваат во соодветни говорни ситуации. Ученикот треба да ги разбере, вежба и

правилно да ги употребува показните заменки this, that, these и those (This is my book,

That’s your shirt), во зависност од оддалеченоста на предметот, објектот или лицето од оној

кој зборува и да може да се потсети на зборовите со кои се именуваат членовите во една

фамилија (uncle, aunt, cousin,..). Понатаму, сеопфатно да може да ги искаже основни

математички функции (Seven minus three equals four), да може да ги употреби редните

- 151 -


броеви при искажување на датуми и да се потсети на месеците во една година (My birthday

is on the 10th of August).

Како задача се јавува и потребата ученкиот да може да води едноставна

комуникација во одредени ситуации (да праша и да одговори на wh-прашањa ) и да ги

изговара и соодветно да ги применува лексичките единици во едноставни искази, во


Петтата наставна целина, At the market!, укажува на можноста да се разбере

значењето на вокабуларот, да се репродуцираат зборовите и да се употребуваат во

соодветни говорни ситуации. Исто така, да може да се разликуваат бројни именки (apple,

orange, coconut...) од небројни именки (meat, flour, bread...) и да се праша за количина, со

употреба на прашалните зборови How many? и How much?

Ученикот, во оваа наставна целина, треба да ги разбере, вежба и правилно да ги

употребува неопределениот член a/an и прилогот some за искажување количина (There is a

pineapple, There is an orange, There is some cola), да може да се потсети на зборовите со кои

се именува некој вид храна (milk, orange, flour, meat...) и да може да ги употреби именките

во множина со соодветни граматички структури (There are four knives, There are two

children.) Исто така, ученикот треба да искаже здрави навики, како да се зачува природата,

да може да води едноставна комуникација во одредени ситуации (да праша и да одговори

на прашањa) и да ги изговара и соодветно да ги применува лексичките единици во

едноставни искази, во рамките на предвидените јазични функции и граматички структури.

Во шестата наставна целина, I don't like Science! Its s borinд, ученикот има за задача

да го разбере значењето на вокабуларот, да ги репродуцира зборовите и да ги употребува

во соодветни говорни ситуации. Исто така, ученикот треба да ги разликува формите на

глаголот во Present Simple Tense и правилно да ги употребува во реченица (I don’t work on

Sundays, He doesn’t go to school on Saturdays), притоа искажувајќи определено време.

Целта на наставната единица е ученикот да ги вежба зборовите со кои се именуваат

наставните предмети (Art, History, Science...), да искаже допаѓање или недопаѓање со

употреба на глаголот like (Do you like History? Yes, I like History! It’s interesting!), да може

- 152 -


да се потсети на употребата на предлозите in, on, at за искажување на временски термини

(in the morning, on Saturdays, at noon), како и да може да искаже точно време (It’s a quarter

past five, It’s twenty to four).

Ученикот треба и правилно да ги употреби прилозите за зачестеност never, always,

sometimes, usually во едноставни реченици во кои глаголското дејство се одвива во

сегашно просто време (I never drink coffee in the morning).

Седмата наставна целина, I want to be a firefiдhter!, има цел да се разбере значењето

на вокабуларот, да се репродуцираат зборовите и да се употребуваат во соодветни говорни

ситуации со усвојување на модалните глаголи must и should и нивната употреба.

Следствено, ученикот треба да искаже лично мислење, да даде идеи и сугестии со

модалниот глагол should (You should take off your boots!) и да искаже забрана или наредба

со модалниот глагол must (You must take your medicine!). Понатаму, да искаже здравствени

тегоби (I’ve got a sore throat!) и да може да прочита кратки реченици или краток текст со

веќе познати зборови.

Ученикот треба да се оспособи води едноставна комуникација во одредени

ситуации (да праша и да одговори на прашањa) и да ги изговара и соодветно да ги

применува лексичките единици во едноставни искази, во рамките на предвидените

јазични функции и граматички структури.

Во осмата наставна целина, Cows are fatter than дoats!, поставените цели се:

ученикот да се потсети на безличните форми there is/there are и правилно да ги употребува

во реченица (There is a big supermarket in my town, There are a lot of small shops here). Исто

така, да ги вежба зборовите со кои се именуваат објекти во еден град кои се среќаваат во

секојдневниот живот (butcher’s, museum, hospital...), да може да води едноставна

комуникација во одредени ситуации (да праша и дa одговори на поставено прашање) и да

ги изговара и соодветно да ги применува лексичките единици во едноставни искази, во


Деветтата наставна целина, I'ye дot a sore throat!, укажува на правилната употреба

на модалниот глагол must за искажување наредби и забрана (You must be quiet! You

- 153 -


mustn’t drink cold water) и на правилна употреба на модалните глаголи must/mustn’t и

should/ shouldn’t за искажување забрана, обврски и сугестии (You should take on aspirin,

You must be quiet/You mustn't run).

Во десеттата наставна единица, I was a happy baby!, ученикот се сретнува со

правилна употреба на формите од глаголот to be (I am/You are/He is...) во Past Simple Tense

(What was she like when she was a baby, She was very noisy) и со правилна употреба на

(There was/were – There wasn't/weren't).

Единаесеттата наставна единица, What happened to you?, е посветена на минатото

време со цел ученикот да може правилно да ги употребува формите од глаголите во Past

simple – Questions (Did you tidy your room? Yes, I did/No, I didn't).

Дванаесеттата наставна единица, Caveman and dinosaurs!, е посветена на минатото

време и неправилните глаголи.

Fun food! е тринаесеттата наставна единица во која учениците учат за How

much/many/Not much/many/A lot (of) Some/Any.

We're дoinд to дo campinд! е четиртнаесеттата последна наставна единица од

учебникот и е посветена на going to за идно време.

Во продолжение следат графичкиот приказ 1 и статистичкиот приказ 1 на

застапеноста на граматичките форми во учебникот за петто одделение Welcome 2.

- 154 -


Графички приказ 1

Статистички приказ 1

2.2. Детален преглед за застапеност на граматичките форми во учебникот

MESSAGE 1, Diana Goodey, Noel Goodey – Cambridge University Press, 2005

MESSAGE 1 е учебник по Англиски јазик, дел од серијата учебници MESSAGE од

Diana Goodey, Noel Goodey – Cambridge University Press, 2005, применет во предметна

настава во шесто одделение. Изобилува со интересни и интерактивни содржини за

возраста на учениците. Се состои од 6 модули во кои има по 2 целини, односно Units. Во

продолжение ќе бидат прикажани содржините од 6-те модули.

- 155 -

Welcome 2


Реден број


1 Module 1 Facts Глаголот 'be' – present simple и Wh-прашања

Глаголот 'be'-прашална и одречна форма;

Еднина и множина кај именките

модалниот глагол 'can' за способности

2Module 2 Things and people This/That/Those/These

Присвојни придавки и показни заменки What is/are like….?

Глаголот 'have got' во трето лице еднина – 'has / hasn't got'

AdjectivesHave got + a, an, some, any

3 Module 3 Daily lifepresent simple – потврдна и одречна форма

Wh-прашања Прилози за време со present simple

Глаголот 'have'Прашална форма: 'Would you like...?' The verb Have

4Module 4 Inside Otside There is/There are Небројни именки

Модалниот глагол (can / can't)императив Prepositions Must/mustn't Imperative

5 Module 5 Today and tomorrow

Present continuous – сегашно значење

Лични заменки во функција на директен предмет

Present continuous – идно значење

Модални глаголи: shall, let’s (предлози)

Present continuous – идно значење;Going To

6Module 6 Looking back

past simple од правилни глаголи there was/were Wh-questions

past simple од неправилни глаголи

Табеларно презентирање на граматичките содржини од учебникот Message 1


Табела 2

Со изучување на наставна целина Module 1, Facts, ученикот може да именува

музички инструменти и да ги користи лексичките единици за музички инструменти при

искажување способности за себе, семејството и пријателите, како и при опишување на

музички бенд.

Исто така, ученикот може да именува држави со нивните главни градови и познати

места од светот. Треба да ги користи лексичките единици за географски поими и да ги

именува познатите езера, мориња, океани, планини, вулкани...

- 156 -


Граматичките структури застапени во овој дел се:

Глаголот be – present simple и Wh-прашања;

Глаголот be – прашална и одречна форма;

Еднина и множина кај именките;

Модалниот глагол can за способности;

Преку наставната целина Module 2, Thinдs and people, ученикот треба да зборува и

пишува за нештата што ги поседува (да ги посочи, да ги опише) и да зборува и пишува за

членовите од своето семејство и пријателите (да опише физички изглед, карактер и

интереси).

Ученикот умее да искаже како се чувствува или да соопшти проблем и да дава

совет за даден проблем или ситуација. Тој се запознава со културните разлики помеѓу

нашата земја и земјите од англиското говорно подрачје преку два празника: Денот на

вештеркитe и Денот на благодарноста.

Граматичките структури застапени во овој дел се:

This/That/Those/These;

Присвојни придавки и показни заменки What is/are like….?;

Глаголот have got во трето лице еднина – has/hasn't got;

Adjectives;

Have got + a, an, some, any.

Module 3, Daily life, е наставната целина која го оспособува ученикот да зборува и

пишува за нештата што ги прави дома и на училиште и за неговите секојдневни рутини и

навики; да зборува и пишува за младите и нивното секојдневие; да именува храна,

пијалаци, јадења и прибор за храна и да умее да зборува за тоа што јаде и пие. Ученикот е

оспособен за основна комуникација во ресторан: да нарача јадење и пијалак од

- 157 -


ресторанско мени. Тој се запознава со празнувањето на Божиќ и Нова година во другите

земји и умее да воочи сличности и разлики со нивното празнување во нашата земја.

Граматички структури во овој модул се:

Present simple – потврдна и одречна форма;

Wh-прашања;

Прилози за време со present simple од глаголот have;

Прашална форма: Would you like...?;

Глаголот have.

Module 4, Inside Otside, како наставната целина, посочува дека ученикот умее да ги

опише својата соба, својот дом и своето место на живеење, може да именува направи од

модерната технологија и да знае да каже колку е оспособен и во каква функција ги

користи. Ученикот знае да дава и извршува наредби.


There is/There are;

Небројни именки;

Модалниот глагол (can/can't);

Императив;

Prepositions;

Must/mustn't.

Во наставната целина Module 5, Today and tomorrow, се укажува дека ученикот

умее да чита, говори и пишува за интересите, активностите и начинот на облекување кај

тинејџерите, треба да знае да ги искаже своите идни планови, намери и аранжмани и - 158 -


временски да ги определи. Ученикот умее да дава предлози, како и да прифаќа и одбива

предлози.

Граматички структури во овој модул:

Present continuous – сегашно значење;

Лични заменки во функција на директен предмет;

Present continuous – идно значење;

Модални глаголи: shall, let’s (предлози);

Present continuous – идно значење;

• Going To.

Module 6, Lookinд back, е наставна целина која посочува дека ученикот умее да

зборува за луѓе од минатото, определувајќи ја нивната националност, место и година на

раѓање и занимање и дека умее да ги користи временските изрази за минато време, како и

глаголската форма сум за минато време.

Исто така, ученикот може да ги распознава и именува основните видови филм, да

го применува вокабуларот за филм во конкретни јазични функции – искажување

допаѓање или недопаѓање, зборување за омилен филм, глумец и глумица.

Ученикот умее да чита со разбирање (прави рефлексија на глаголските форми и

лексичките единици во контекст на приказна).

Граматички форми употребени во овој модул се:

past simple од правилни глаголи;

There was/were;

Wh-questions past simple од неправилни глаголи.

- 159 -


Во продолжение следуваат графичкиот приказ 2 и статистичкиот приказ 2 за

застапеноста на граматичките форми во учебникот за шесто одделение Message 1.



- 160 -




Message 2 е учебник, дел од серија учебниците Message од Diana Goodey, Noel

Goodey –Cambridge University Press, 2005, применет во наставата по Англиски јазик за

седмо одделение. Учебникот изобилува со многубројни интересни содржини и

активности, кои се приспособени кон возраста на ученикот. Во табела 3 може да се воочат

граматичките структури според наставните целини, односно модули.

- 161 -


Реден број


1 Module 1 My life

Безличната форма 'there is/are';глаголите 'have got', 'be', 'can'Question forms

Present simple; 'like + gerund' Прилози за зачестеност

Wh - прашања

2 Module 2 In the past

Past Simple од глаголот 'be' и од правилните и неправилните глаголи во потврдна форма

Past Simple од правилните и неправилните глаголи во одречна форма

Wh-прашања во Past Simple

Past Simple од правилните и неправилните глаголи - прашања и кратки Да/Не одговори

Прашања со What, How, Which…

3 Module 3 Out and about

Presentcontinuous

Present simple и present continuous (споредба)

Past continuous There was / were (Безлична форма во минато време)

could/couldn't

4 Module 4 It's different

Компаратив; Компарација со '(not) аѕ...аѕ'

Whose…? Possesive pronouns

Присвојнизаменки

Суперлатив;Компаратив и суперлатив од good & bad

Going to - за идни планови и намери

5 Module 5 A healthy future

Идно време со will Present Continuous Tense – со идно знаќење

Бројни и небројни именки

Учтиви барања: I'd like to/Could I have/Would you like

How much/How many…a lot of;much;many

6 Module 6 Looking back

Can/can't for possibility; First conditional прв кондиционал

Must/mustn't for obligation;

Should/shouldn't for advice



Табела 3

Во наставната целина Module 1, My life, ученикот има за задача да го разбере

значењето на лексичките единици, да ги репродуцира и да ги употребува во соодветни

говорни ситуации. Исто така, да може да зборува за факти и да може да води едноставна

комуникација во соодветни говорни ситуации, со примена на јазичните функции на ова

ниво на изучување на јазикот, односно блиски до неговата возраст (да изразува мислење и - 162 -


да бара туѓо мислење). Ученикот преку овој модул учи да зборува за нештата кои ги сака

или не ги сака, да зборува за секојдневниот живот, да опише што прават некои луѓе, да

зборува за тоа колку често прави одредени активности, да напише краток анкетен

прашалник на тема слободни активности, да зборува за секојдневни активности и да

опише како минува еден ден.

Граматички структури употребени во овој модул се:

Безличната форма there is/are;

Глаголите have got, be, can;

Прашални форми – Question forms;

Present simple;

Like + gerund;

Прилози за зачестеност;

Wh-прашања.

Module 2, In the past, овозможува ученикот да го разбере значењето на лексичките

единци (броеви и датуми, празници, професии и изрази за минато време). Ученикот треба

да ги репродуцира и да ги употребува во соодветни говорни ситуации за да зборува за

нешта кои се случиле во минатото, да измисли сопствен ,,светски рекорд“, да опише како

поминал на одмор, да раскаже кратка приказна, да праша и даде информација во минато

време, да напише интервју за кариерата на една ѕвезда, да ги усвои формирањето и

употребата на минато време од TO BE и да го усвои минато свршено време со правилни и

неправилни глаголи.

Граматички структури употребени во во овој модул се:

Past Simple од глаголот be и од правилните и неправилните глаголи во потврдна

форма;

Past Simple од правилните и неправилните глаголи во одречна форма;- 163 -


Wh-прашања во Past Simple Past Simple од правилните и неправилните глаголи –

прашања и кратки да/не одговори;

Прашања со What, How, Which…

Module 3, Out and about, е наставната целина според која треба да се разбере

значењето на лексичките единици (да се даваат и разбираат насоки за движење), да се

репродуцираат и да се употребуваат во соодветни говорни ситуации, на пример, може да

се опише прошетка низ град. Исто така, ученикот треба да опише продолжени дејства во

моментот на зборувањето, да опише место во минатото, да опише настани кои се

виситнити, да заборува за животот во минатото, да зборува за продолжени дејства во

минатото, да напише приказна и да зборува за работи кои можел или не можел да ги

направи во минатото.

Граматички структури:

Present continuous;

Present simple и present continuous (споредба);

Past continuous;

There was/were (Безлична форма во минато време);

Could/couldn't.

Во Module 4, It's different, ученикот треба да го разбира значењето на лексичките

единици (модерни пронајдоци, придавки), да ги репродуцира, да ги употреба во соодветни

говорни ситуации, како и да опише и споредува лица и предмети и даде свое мислење.

Ученикот треба да искаже сличности и разлики, да спореди различни начини на

живот, да зборува за идни планови и намери и да искаже планови за патување.


Компаратив;

- 164 -


Компарација со (not) аѕ...аѕ;

Whose…?

Possesive pronouns – Присвојни заменки;

Суперлатив;

Компаратив и суперлатив од good & bad;

Going to – за идни планови и намери.

Целите на наставната целина Module 5, A healthy future, се: ученикот може да прави

план за патувања, разгледување знаменитости и купување сувенири; умее да користи

комуникативен модел за купување во продавница користејќи ги прашалните форми и

изразите за количина и цена; знае да ја употребува формата за учтиво барање и

искажување молба и умее да ги опише најпознатите туристички атракции од својата

земја.


Идно време со will;

Present Continuous Tense – со идно значење;

Бројни и небројни именки;

Учтиви барања: I'd like to/Could I have/Would you like;

How much/How many…a lot of; much; many.

Во наставната целина Module 6, Lookinд back, материјалот укажува дека ученикот

треба да го разбере значењето на лексичките единици, да ги репродуцира и да ги

употребува во соодветни говорни ситуации; да може да разговара за настани во иднината,

да искаже идни планови и намери, да побара и понуди храна и пијалак, да разговара за

количество и да разговара за различен животен стил.

Граматички структури во овој модул:- 165 -


Can/can't for possibility;

First conditional;

Must/mustn't for obligation;

Should/shouldn't for advice.

Во продолжение се дадени графичкиот приказ 3 и статистичкиот приказ 3 на

застапеноста на граматичките форми во учебникот за седмо одделение Message 2.


- 166 -



- 167 -




MESSAGES 3 е учебник по Англиски јазик во предметна настава за осмо

одделение. Составен дел е од серијата учебници MESSAGE од Diana Goodey, Noel Goodey

–Cambridge University Press, 2005. Содржи многу интересни активност и вежби, соодветни

на возраста на учениците. Во табела 4 може да се забележат граматичките структури во

секоја наставна целина поединечно.

- 168 -


Реден број


1Module 1-Present and past

Present simple and Present continious

Past Simple tense Past Simple & Past Continuous tense

2Module 2-Descriptions

Споредување на придавки- компаратив и суперлатив

Изучување на одречна компарација isn’t as…as, употреба на префикси

Phrasal verbs- get Exspressions of quality:too much/many; enough;a lot of

3 Module 3- The future

Present continuous used for the future; going to

употребата на will условни реченици од прв тип

will/won't + probably

The future with will and might

4 Module 4-Your World

Present Perfect Present perfect and Past simple –споредба на граматички структури

Present Perfect +ever and never

Present Perfect +for and since

The infinitive of purpose

5 Module 5- The way it’s done

Have to / don’t have to/ mustn’t, should/shouldn't

present simple - passive

Past simple - Passive

6Module 6- The way we live

Reported speech Question tags Used to Say and tell Second conditional



Табела 4

Во Module 1, Present and past, ученикот треба да се оспособи слухово и визуелно да

препознава нови зборови низ разновидни активности и да го разбере нивното значење и

глобално и селективно да разбира текстови со позната или помалку позната тематика.

Понатаму, да може да репродуцира и продуцира зборови и едноставни јазични изрази со

правилен ритам и интонација, да се оспособи да чита куси текстови за идентификување

- 169 -


конкретни и глобални информации и да се оспособи да пишува едноставни јазични искази

и куси текстови со правилна употреба на интерпункциските знаци.

Исто така, ученикот се оспособува да води едноставна комуникација на ниво на

усвоениот вокабулар, со примена на јазични функции блиски до возраста на учениците, да

се здобие со знаења за други култури, да формира прашални форми во сегашно и минато

време и да да формира прашања со употреба на глаголот ТО ВЕ.


Present simple and Present continuous;

Past Simple tense;

Past Simple & Past Continuous tense;

Во Module 2, Descriptions, се зададени задачи за ученикот да се оспособи да чита

куси текстови за идентификување конкретни и глобални информации, да пишува

едноставни јазични искази и куси текстови со правилна употреба на интерпункциските

знаци, да може да води едноставна комуникација на ниво на усвоениот вокабулар, со

примена на јазични функции блиски до возраста на учениците и да се здобие со знаења за

други култури. Од граматичкиот дел, да ги совлада компаративните и суперлативните

форми на придавките и да умее да ги препознава во текстови, да формира одречна

компарација со употреба на isn’t as…as, да научи лексички единици со кои ќе опишува

личности, да научи лексички единици кои се однесуваат на локации во град и да

употребува фразални глаголи.


Споредување на придавки – компаратив и суперлатив;

Изучување на одречна компарација isn’t as…as;

Употреба на префикси;

Phrasal verbs – get;

- 170 -


Exspressions of quality: too much/many; enough; a lot of.

Ученикот во темата Module 3, The future, треба да го разбере значењето на

лексичките единици, да ги репродуцира и да ги употребува во соодветни говорни

ситуации, да зборува за своите идни планови и намери и да прави претпоставки за

иднината, со употреба на граматичките форми за идно време (will/ going to; present

continuous). Понатаму, ученикот се оспособува да го употребува првиот кондиционал

(условни реченици од прв тип) и може да води едноставна комуникација во соодветни

говорни ситуации, со примена на јазичните функции на ова ниво на изучување на јазикот,

односно блиски до возраста.

Следствено, треба и правилно да ги изговара и соодветно да ги применува

лексичките единици во едноставни куси искази, предвидени за ова ниво на изучување на

јазикот, во рамките на предвидените јазични функции и граматички структури, правилно

да пишува усно усвоени зборови и куси состави на посочена тема и структурирани идеи

со правилна употреба на интерпункциските знаци, да ги развива вештините за читање,

пишување, слушање и говорење и да се здобие со знаења за други култури.


Present continuous used for the future;

Going to;

Употребата на will;

Условни реченици од прв тип;

Will/won't + probably;

The future with will and might.

Module 4, Your world, ги поставува следните цели и задачи: ученикот да се

оспособи слухово и визуелно да препознава нови зборови низ разновидни активности и да

- 171 -


го разбере нивното значење и глобално и селективно да разбира текстови со позната или

помалку позната тематика, да може да репродуцира и продуцира зборови и едноставни

јазични изрази со правилен ритам и интонација и да се оспособи да чита куси текстови,

натписи и интервјуа за идентификување конкретни и глобални информации.

Ученикот треба да се оспособи да пишува едноставни јазични искази и куси

текстови со правилна употреба на интерпункциските знаци (letter about a campaign,

Biography of a singer or a band), да води едноставна комуникација на ниво на усвоениот

вокабулар, со примена на јазични функции блиски до возраста на учениците, да опише

свои постигања и промени во животот, да каже што направил некој и кога, да се здобие со

знаења за други култури, да зборува за своите искуства или сегашни ситуации и за

нивното времетраење со употреба на граматички форми Present Perfect + past simple,

Present Perfect + ever and never, Present Perfect + just, Present Perfect + for and since, How

long…? и правилно да го употребува Present Perfect.


Present Perfect;

Present perfect and Past simple – споредба на граматички структури;

Present Perfect + ever and never;

Present Perfect + for and since;

The infinitive of purpose.

Задачи на темата Module 5, The way it’s done, се ученикот да го разбере значењето

на лексичките единици, да ги репродуцира и да ги употребува во соодветни говорни

ситуации (вокабулар поврзан повреди, болести, материјали), да усвои знаења за

повратните и неопределените заменки и правилно да ги употребува, да ги употребува

модалните глаголи have to/don’t have to/mustn’t за искажување на обврска и забрана, да ги

употребува модалните глаголи should/shouldn’t за искажување на совет и да се оспособи

правилно да зборува за обрвска, забрана и да дава совет.

- 172 -


Неопходно е правилно да ги изговара и соодветно да ги применува лексичките

единици во едноставни куси искази, предвидени за ова ниво на изучување на јазикот, во

рамките на предвидените јазични функции и граматички структури, правилно да пишува

усно усвоени зборови и куси состави на посочена тема и структурирани идеи со правилна

употреба на интерпункциските знаци (повреди, болести, материјали), да може да води

едноставна комуникација во соодветни говорни ситуации, со примена на јазичните

функции на ова ниво на изучување на јазикот, односно блиски до возраста (да зборува за

различни животни стилови), да зборува за разни начини на живот, да пишува кратки

состави користејќи го изучениот вокабулар од оваа тема и да ги развива вештините

читање, пишување, слушање и говорење.


Have to/don’t have to/mustn’t, should/shouldn't;

Present simple – passive;

Past simple – Passive.

Во Module 6, The way we live, задачите на ученикот се: да се оспособи да чита куси

текстови, натписи и интервјуа од интернет во врска со телефонски разговори, да се

оспособи да пишува правилно со правилна употреба на интерпункциски знаци, да води

едноставна комуникација на ниво на усвоениот вокабулар, со примена на јазични функции

блиски до возраста на учениците, да зборува за разликите во животот на Британците и

Американците, да опишува случки кои се случиле во минатото и повеќе не се случуваат,

да се здобие со знаења за други култури и да го разликува британскиот од американскиот

говор.

Исто така, ученикот треба да може да праша дали нешто е точно или не и да побара

согласност и да може да зборува за начинот на живот на тинејџерите кај нас и во светот.


- 173 -


Reported speech.,

Question tags;

Used to;

Say and tell;

Second conditional.

Во продолжение се претставени графичкиот приказ 4 и статистичкиот приказ 4 на

застапеноста на граматичките форми во учебникот за осмо одделение Message 3.

- 174 -




2.5. Детален приказ за застапеност на граматичките форми

Веќе прикажаните резултати од деталниот опис на учебниците, односно сите

податоци од застапеноста на граматичките структури се сумираат во еден статистички

приказ (5) и графикон (5). Забележуваме дека од граматичките структури најзастапени се

глаголите, односно сите форми и структури на глаголот, потоа редоследно одат заменките

и придавките, модалните зборови, прилозите, предлозите, броевите, сврзниците и

извиците.

- 175 -




- 176 -


2.6. Интерпретација и анализа на добиените резултати од прашалникот

Во текот на истражувањето се јави потреба од мислењето на наставниот кадар,

односно од наставниците кои предаваат Англиски јазик во предметна настава од V до VIII

одделение. Преку анонимен прашалник (прилог 1), се здобивме со мислења за

граматичките структури во наведените учебници по Англиски јазик. Анкетирани се

дваесет наставници по Англиски јазик кои предаваат во основните училишта во

Пробиштип и Кратово. Најпрво табеларно е претставен прашалникот со дадените

одговори од испитаниците. Прашалникот е презентиран преку статисички приказ (6) и

графикон (6).

- 177 -


Прашање да не1. Дали граматичките структури во учебниците по Англиски јазик од V до VIII одделение се согласуваат со наставната програма по Англиски јазик за предметна настава од V до VIII одделение?

17 3

2. Дали граматичките структури во учебниците по Англиски јазик од V до VIII одделение темелно ги обработувате според наставната програма по Англиски јазик за предметна настава од V до VIII одделение?

20 0

3. Дали граматичките структури во учебниците по Англиски јазик од V до VIII одделение се темелно разработени?

11 9

4. Дали има потреба од дополнителни подготовки во наставата во однос на граматичките структури во учебниците по Англиски јазик од V до VIII одделение?

13 7

5. Дали употребувате други материјали при изучување на граматичките структури во учебниците по Англиски јазик од V до VIII одделение?

20 0

6. Дали граматичките структури во учебниците по Англиски јазик од V до VIII одделение се доволнио застапени?

18 2

7. Дали дополнително истакнувате одредени граматички структури спомнати или не во учебниците по Англиски јазик од V до VIII одделение?

11 9

Табела 1

- 178 -



- 179 -



Од приложеното забележуваме дека испитаниот наставен кадар дава едно

генерално видување за употребата на граматичките структури во посочените учебници по

Англиски јазик. Поголемиот број наставници, односно (17) потврдија дека граматичките

структури во учебниците по Англиски јазик од V до VIII одделение се согласуваат со

наставната програма по Англиски јазик за предметна настава и целосно се согласија дека

граматичките структури во учебниците по Англиски јазик од V до VIII одделение темелно

ги обработуваат според наставната програма по Англиски јазик за предметна настава. На

прашањето дали граматичките структури во учебниците по Англиски јазик од V до VIII

одделение се темелно разработени, повеќето наставници се изјаснија со одговор да (11),

додека на прашањето дали има потреба од дополнителни подготовки во наставата во

однос на граматичките структури во учебниците по Англиски јазик од V до VIII

одделение, потврдно одговорија 13 од наставниците.

- 180 -


Сите наставници дадоа потвден одговор на прашањето за употребата на други

материјали при изучување на граматичките структури во учебниците по Англиски јазик

од V до VIII одделение. Во врска со застапеноста на граматичките структури во

учебниците по Англиски јазик, повеќето наставници (18) дадоа потврден одговор, додека

само 11 потврдија дека дополнително истакнуваат одредени граматички структури

спомнати или не во учебниците по Англиски јазик од V до VIII одделение.

Оттука, се заклучува дека граматичките структури во учебниците по Англиски

јазик во предметна настава се доволно застапени, но, сепак, мора да се остави можност за

натамошно збогатување и подобрување. Нивната разработка е на задоволително ниво, но,

сепак, во овој дел, мора да бидат вклопени и други компоненти (спремноста на

наставникот, мотивацијата на наставникот и на учениците да научат нешто ново,

возрасната група на учениците итн.). Наставната програма според БРО соодветствува со

учебниците, но во учебниците се јавуваат и граматички структури кои не се предвидени за

учење и се изоставуваат. Сѐ сумирано, како што кажавме и на почетокот, за да постои

успешно изучување на граматичките структури во учебниците по Англиски јазик мора да

се вклопат сите компоненти на едукација, почнувајќи од учебници и наставници до самите

слушатели (ученици). Секогаш треба да се стремиме кон подобриот и посовремен начин

за едукација.

- 181 -


ЗАКЛУЧОК

Изучувањето на јазик како втор немајчин јазик е многу специфична дејност.

Целиот процес зависи од многу компоненти. Посебниот пристап кон граматичкиот дел од

овој процес води кон многу значајни вештини и вредности кои треба да ги поседуваат и

наставникот и ученикот. Во овој труд ги остваривме поставените цели.

Прво, детално е напревен преглед на морфолошкиот аспект на граматичките

структури во учебниците намерно избрани и забележавме дека нивната застапеност е на

солидно ниво. Но, сепак, може да постои опција за дополонување во објаснувањата и

вежбите кои се дадени во учебниците.

Второ, целокупниот процес на изучување на наставниот материјал зависи и од

спремноста и мотивираноста на наставникот во однос на тоа како ќе успее да ја предаде

наставната единица и колку таа ќе биде разбрана и применета од учениците.

Затоа, во истражувачкиот процес се вклопени и одговорите на наставниците кои

работат по истата програма од V до VIII одделение во предмента настава. Од одговорите

на прашалникот воочивме различни видувања кои, сепак, беа од корист. Се добија

одговори за соодветствувањето на наставната програма со учебниците, употребата на

други материјали, спремноста на наставниците, застапеноста и употребата на

граматичките структури.

Секогаш треба да се најде начин да се олесни и упрости процесот на изучување на

граматичките форми и да се мотивираат учениците за да на полесен начин го примат

знаењето. Воедно, постојано има новитети во моредната едукација, па освен стимулирање

на ученикот за учење на јазик, постои и олеснителен дел за наставникот во подготовката

на час за изучување на граматичките структури. Такви помагала во современата едукција

се паметните табли и интерактивните компкат-дискови со материјали, во кои преку игра,

видеозапис и вежби, учењето на Англискиот јазик е многу полесен и помотивирачки

процес.

Ограничувањата на ова истражување и препораки за понатамошни истражувања

Како секое истражување, и оваа докторска дисертација има некои свои

ограничувања.

- 182 -


Популацијата во истражувањето се 20 професори и на прашалникот добивме одговори од

сите наставници/испитаници. Исто така, учебниците беа намерно избрани за полесно да се

спроведе истражувањето.

Актуелноста или важноста на овој труд лежи во значењето на предметот на

истражувањето што отвора перспектива за понатамошно истражување на ова поле,

бидејќи граматичките форми се дел од изучување на јазикот и без нив не постои напредок

во стекнатото знаење. Предлог за понатамошно истражување се нови интерактивни

методи за изучување на граматичките структури.

ПРЕГЛЕД НА КОРИСТЕНАТА ЛИТЕРАТУРА (РАБОТНА ВЕРЗИЈА)

Интернет:- 183 -


1. Наставна програма по Англиски јазик за петто одделение. (2010). Скопје: БРО.

Преземена од http://bro.gov.mk/docs/osnovno-obrazovanie/nastavni_programi/V-

oddelenie/V_oddelenie_programi.pdf, 14.10.2018.

2. Наставна програма по Англиски јазик за шесто одделение. (2010). Скопје: БРО.

Преземена од

http://bro.gov.mk/docs/osnovno-obrazovanie/nastavni_programi/Nastavni_programi_VI.

pdf , 14.10.2018

3. Наставна програма по Англиски јазик за седмо одделение. (2011). Скопје: БРО.

Преземена од http://bro.gov.mk/docs/angliski_jazik_VII_odd_IX.pdf , 14.10.2018

4. Наставна програма по Англиски јазик за осмо одделение. (2012). Скопје: БРО.

Преземена од http://bro.gov.mk/docs/angliski_jazik_VII_odd_IX.pdf , 14.10.2018

5. Концепција за изработка на учебник. (2010). Скопје:БРО. Преземено од

https://www.unicef.org/tfyrmacedonia/Biro_za_obrazovanie_-

_koncepcija_za_izrabotka_na_ucebnik_mk_-_za_na_web(3).pdf, 14.10.2018.

6. Список на учебници за основно образование кои се употребуваат пет учебни

години. (2015).Скопје:БРО. Преземено од

http://www.e-ucebnici.mon.gov.mk/dok/Obnova_5_god_osnovno.pdf, 14.10.2018.

На кирилица:

1. Кепески, К. (1946). Македонска граматика. Скопје: Државно книгоиздателство на

Македонија.

2. Бојковска, С. Пандев, Д., Минова-Ѓуркова, Л., Цветковски, Ж. (2000). Македонски

јазик за средно образование. Скопје: Просветно дело.

3. Пандев, Д. (2006). Основни поими на науката за јазикот. Авторизирани

предавања. Скопје: Филолошки факултет „Б. Конески“.

4. Мургоски, З. (1994). Граматика на англискиот јазик за македонски ученици.

Скопје: Народна универзитетска библиотека ,,Климет Охридски“.

- 184 -

http://www.e-ucebnici.mon.gov.mk/dok/Obnova_5_god_osnovno.pdf










5. Хлебац, Б. (1993). Граматика на англискиот јазик за средни училишта. Скопје:

Просветно дело.

6. Јанева, М. (2004). Морфологија. Скопје: Авторизирани предавања.

7. Конески, К. (1995). Зборообразувањето во современиот македонски јазик. Скопје:

Бона.

На латиница:

1. Allen, J. P. B., Corder, S. P. (eds.). (1975). The Edinburдh Course in Applied Linдuistics.

vol. 2, pp. 1-15. Oxford: OUP.

2. Allen, W. (1995). Livinд Enдlish structure. London: Longman.

3. Azar, B. (1989). Understandinд and usinд Enдlish дrammar. New Jersey: Prentice-

Hall, Inc.

4. Ballin, W. (1990). Perfect your Enдlish: The easy way. Hertfordshire: Prentice Hall

International Ltd.

5. Brown, H. (2000). Principles of lanдuaдe learninд and teachinд (4th ed.). New York:

Cambridge University Press.

6. Cameron, D. (2001). The Teacher’s Guide to Grammar. Oxford: Oxford

University Press.

7. Chalker, S. (1994). Pedagogical grammar: Principles and problems. In Bygate, M.,

Tonkyn, A. and Williams, E. (eds.) Grammar and the Lanдuaдe Teacher. pp. 31-44.

London: Prentice Hall.

8. Corder, S. (1988). Pedagogic grammar. In W. Rutherford & M. Sharwood-

Smith (Eds.), Grammar and second lanдuaдe teachinд (pp. 123-145). New

York: Harper & Row Publishers, Inc. current practice (pp. 167-174). Cambridge:


9. Corder, S. P. (1973). Introducinд Applied Linдuistics. London: Penguin Books.

10. Crystal, D. (1998). A nyelv enciklopédiája . Budapest: Osiris.

11. Dirven, R. (1990). Pedagogical Grammar. Lanдuaдe Teachinд, 23/1, pp. 1-18.

- 185 -


12. Doff, A. (2000). Teach Enдlish: A traininд course for teachers (14th ed.). Cambridge:


13. Eisenstein, M. (1987). Grammatical explanations in ESL: Teach the student, Not the

method. In M. Long & J. Richards (Eds.), Methodoloдy in TESOL (pp. 282-292).

New Jersey: Heinle & Heinle Publishers.

14. Ellis, R. (2004). The definition and measurement of L2 explicit knowledge. Lanдuaдe

Learninд 54(2), pp. 227-275.

15. Ellis, R. (Speech Notes). Options in grammar teaching. Retrieved link November 30,

2005. ELT Journal 46(2), pp. 160-171.

16. Felder, R., & Henriques, E. (1995). Learning and teaching styles in foreign and

second language education. Foreiдn Lanдuaдe Annals 28(1), pp. 21-31.

17. Fortune, A. (1992). Self-study дrammar practice: Learners views and preferences.

from http://www.tki.org.nz/r/esol/esolonline/teachers/prof_read/Rod_ellis_e.php,

17.04.2018.

18. Harmer, Jeremy. (1991). Teachinд and Learninд Grammar. London: Longman,

Harper & Row Publishers, Inc.

19. Helbig, G. (1992). Grammatiken und ihre Benutzer. In Ágel, V. and Hessky, R. (eds.)

kalimat bahasa Inggris. Fenomena, 3(2), s. 27-38.

20. Hewings, M. (1999). Advanced дrammar in use. Cambridge: Cambridge University

Press.

21. Hornby, A. S. (2000). Oxford Advanced Learner’s Dictionary. 6th edition. Oxford:

Oxford University Press.

22. Hutchinson, Tom. (2009). Project 5. 3rd. Edition. Oxford: Oxford University Press.

23. Janusheva, V. and Jurukovska, J. (2015). Големата (малата) буква во пишаната

практика на македонскиот стандарден јазик (поими од областа на образованието)

International journal Philoloдical Studies, Vol. XIII, pp. 267-282. Belgrade: Institute of

literature and art.

24. Klein, W. (1986). Second lanдuaдe acquisition. Cambridge: Cambridge University

Press.

25. Krashen, S. (1987). Applications of psycholinguistic research to the classroom. In M.

Long & J. Richards (Eds.), Methodoloдy in TESOL (pp. 33-44). New Jersey: - 186 -

http://www.tki.org.nz/r/esol/esolonline/teachers/prof_read/Rod_ellis_e.php


Heinle & Heinle Publishers.

26. Krashen, S. (2002). Second language acquisition and second language learning (1st

Internet ed). Retrieved January 11, 2006 from

http://www.sdkrashen.com/SL_Acquisition_ and_Learning/

27. Larsen-Freeman, D. (2000). Techniques and principles in lanдuaдe learninд (2nd ed.).

Oxford: Oxford University Press.

28. Mitchell, R. (1994). Grammar, syllabuses and teachers. In Bygate, M. Tonkyn, A. and

Williams, E.(eds.), Grammar and the Lanдuaдe Teacher, pp. 90-104. London: Prentice

Hall.

29. Mohammed, A. M. (1996). Informal pedagogical grammar. IRAL, 34/4, pp. 283-291.

30. Murphy, R. (1998). Enдlish дrammar in use. Cambridge: Cambridge University

Press.

31. Noonan, F. (2004). Teaching ESL students to notice grammar. The Internet TESL

Journal 10(7). Retrieved November 30, 2005 from

http://iteslj.org/Techniques/Noonan- Noticing.html.

32. Petkovska, V. (2014). Participation of ESP Students in Teaching Materials Design as a

factor of Motivation. International journal TEACHER, vol.6, pp. 63-67. Bitola: Faculty of

Education.

33. Petrovska, I. (2013). Teaching politeness strategies to advanced students in ESP courses.

GLOBAL CHALLENGE International Journal of Linдuistics, Literature and Translation,

vol. I, issue 2.

34. Richards, J. (2002). 30 years of TEFL/TESL: A personal reflection. RELC Journal

33(2), pp. 1-35.

35. Richards, J., Rodgers, T. (2001). Approaches and methods in lanдuaдe teachinд

(2nd ed.). Cambridge: Cambridge University Press.

36. Richards, J., Platt, J., Platt, H. (1992). Lonдman dictionary of lanдuaдe teachinд and

applied linдuistics. London: Longman.

37. Richards, J., W. Renandya (Eds.). (2012). Methodoloдy in lanдuaдe teachinд: An

antholoдy of (eds.), Grammar and second language teaching (pp. 123-145). New

York: Addison-Wesley Longman, Inc.

- 187 -


38. Richards, J., Renandya, W. (eds.). (2002). Methodoloдy in lanдuaдe teachinд: An

antholoдy of current practice. Cambridge: Cambridge University Press.

39. Scrivener, J. (2003). Teaching Grammar. Foreiдn Lanдuaдe Annals 28(1), pp. 1-31.

Oxford: Oxford University Press

40. Sysoyev, P. (1999). Integrative L2 grammar teaching: Exploration, explanation, and

expression. The Internet TESL Journal 5(6). Retrieved November 30, 2005 from

http://iteslj. Org/Articles/Sysoyev-Integrative.html.

41. Thomson, A., Martinet, A. (1995). A practical Enдlish дrammar. Oxford: Oxford

University Press.

42. Thornbury, S. (1999). How to teach дrammar. Harlow, Essex: Pearson Education

Limited.

43. Thornbury, S. (1999). How to Teach Grammar. Harlow: Pearson Education Ltd.

44. Ur, P. (1999). Grammar practice activities: A practical дuide for teachers (12th ed.).

Cambridge: Cambridge University Press.

45. Ur, P. (1998).Grammar Practice Activities. A Practical Guide for Teachers.

Cambridge: Cambridge University Press.

46. Widodo, H. (2004). Kemampuan mahasiswa Bahasa Inggris dalam

menganalisis kalimat bahasa Inggris. Fenomena, 3(2), s. 27-38.

47. Wishon, G., Burks, J. (1980). Let’s write Enдlish. New York: Litton Educational

Publishing, Inc.

Прилог 1

- 188 -


Анонимен прашалник за наставници по Aнглиски јазик во основно образование

1. Дали граматичките структури во учебниците по Aнглиски јазик од V до VIII

одделение се согласуваат so наставната програма по Aнглиски јазик за предметна

настава од V до VIII одделение?

а) ДА б) НЕ


одделение темелно ги обработувате според наставната програма по Aнглиски јазик

за предметна настава од V до VIII одделение?

а) ДА б) НЕ


одделение се темелно разработени?

а) ДА б) НЕ

4. Дали има потреба од дополнителни подготовки во наставата во однос на

граматичките структури во учебниците по Aнглиски јазик од V до VIII одделение?

а) ДА б) НЕ

5. Дали употребувате други материјали при изучување на граматичките структури во

учебниците по Aнглиски јазик од V до VIII одделение?

а) ДА б) НЕ


одделение се доволно застапени?

- 189 -


а) ДА б) НЕ

7. Дали дополнително истакнувате одредени граматички структури спомнати или не

во учебниците по Aнглиски јазик од V до VIII одделение?

а) ДА б) НЕ

Голема благодарност за одвоеното време!

- 190 -

Documents

ВОВЕД - pfbt.uklo.edu.mkpfbt.uklo.edu.mk/dt_sd.docx · Web viewОваа дисертација ги истражува правилните решенија во поучувањето