Upload
lenarocha
View
14
Download
8
Embed Size (px)
DESCRIPTION
...
Citation preview
30/11/2014 ::LeMondeDiplomatiqueBrasil::
http://www.diplomatique.org.br/print.php?tipo=ar&id=961 1/5
Imprimirpgina
Voltar
DOSSIDEMOGRAFIA
MitosdapopulaomundialEpidemias,guerras,caospoltico,hbitosculturais...muitosfatoresorientamademografiadeumpas.Porm,emtodasaspartes,umadasprincipaiscaractersticasdosculoXXIseroenvelhecimentodapopulao,quepodeserestimadopeloaumentodaproporodeidosos:5,2%em1950,7,6%em2010e16,2%em2050
porGrardFranoisDumont
Demografia,somentetolicesforampronunciadasemseunome...
Ahumanidadetemumanatalidadedesenfreada.No,poishvriasdcadasastaxasdenatalidadediminuemconsideravelmenteeemtodososlugares,emrazodoqueseconvencionouchamardetransiodemogrfica,perododuranteoqualapopulaoapresentadiminuiodanatalidadeedamortalidade,antesmuitoelevadas.
Devemostemerumaverdadeiraexplosodemogrfica.Podemosnosacalmar:abombanovaiestourar.OmaiorfenmenodosculoXXInoserocrescimentorpidodapopulao,massimseuenvelhecimento.
Viveremosemumplanetaesmagadopelasuperpopulao.Nonovamente,poisaconcentraohumanaempequenosterritrios,induzidapelaurbanizao,levaaodespovoamentodeoutrasregies.
OsfluxosmigratriosSulNortevonossubmergir.ignorarqueasnovaslgicasmigratriasengendrammobilidadesemtodosossentidos,entreasquaisimportantesmigraesSulSul.
Resumindo,apopulaomundialnoexiste:elaumagregadosemsignificado,umsomatrioderealidadestodiferentesqueuslasignificariamisturaralhoscombugalhos.GuinePortugaltmpraticamenteamesmapopulao(10,8milhesdehabitantesparaoprimeiroe10,7milhesparaosegundo).Devemosdeduzirdaqueessesdoispasesocupamumaposiosimilarnademografiamundial?Talvezno.Seoscompararmos,todososindicadoresdivergem:ataxadecrescimentonaturaldaGuin,porexemplo,positiva(+3%),enquantoadePortugalnegativa(0,1%).
Falardeindicadoresdemogrficosdapopulaomundialapagarasdinmicasparticulares:aquelasdepasescomtaxadenatalidadeelevadaebaixaexpectativadevida(comooNgereoMali)oudepasesnosquaisataxadenatalidadetobaixaquenocompensaataxademortalidade(comoaRssiaeoJapo).Nocasojapons,oaumentoconsiderveldataxademortalidadenosanos2000nosedeveacomportamentosderiscoouaumadeterioraodosistemasanitrio,masexclusivamenteaoenvelhecimento.
Omundocompostodepopulaesdiversas,comindicadoresdiferentesemodosdepovoamentovariados,comomostradopelasextraordinriasvariaesdedensidade(de1.141habitantesporquilmetroquadradoemBangladesha5,9noGabo).Aquitambm:considerarapenasasmdiasagregadasdeumexemplocondenarseanoenxergarnada.
OsculoXXfoitestemunhadeumaevoluosemprecedente:opovoamentodaterraquadruplicou(de1,6bilhoem1900para6,1bilhesem2000).Essecrescimentoresultadajunodequatrofenmenos.DesdeofimdosculoXVIII,certospasesdohemisfrioNortecomeavamaapresentarumaquedadamortalidade(infantil,infantojuvenilematerna)que,nosculoXIXedepoisnoXX,espalhousenospasesdoSul(nandia,porexemplo,apartirdosanos1920).Asrazes:avanosdamedicinaedafarmacutica,difusodecomportamentoshiginicoseprogressotcnicoagrcolaquepermitiuumaalimentaomaisregularevariada.Emdoissculos,aporcentagemderecmnascidosmortosantesdecompletar1anodevidadiminuiu80%emmdianomundo,maselafoidivididaporcinquentanospasesmaisdesenvolvidos.Amortalidadedecrianasedeadolescentesdiminuiudemaneiraaindamaispronunciada,assimcomoamortalidadematerna,quetrouxecomoresultadoumamudananoequilbrioentreossexos:osexoditofracosetornoudemograficamenteomaisforteoquenuncatinha
30/11/2014 ::LeMondeDiplomatiqueBrasil::
http://www.diplomatique.org.br/print.php?tipo=ar&id=961 2/5
acontecidonahistriadahumanidade.
Almdisso,aspessoasidosasvivemmaistempo,emdecorrnciadamelhora,desdeosanos1970,damedicinaedasinfraestruturassanitrias.Amecanizaodealgumasatividadestrouxe,entreoutrosbenefcios,melhorescondiesdetrabalho,contribuindoparaaumentaraexpectativadevida,quequasedobrouemumsculo(de37anosem1900para69anosem2010).
Abaixahistricadafecundidadeprovocouumadesaceleraodemogrficaclara:ataxaanualmdiadecrescimentopassoudeumamximahistricademaisde2%nofinaldosanos1960(muitospasesseencontravamentoemplenatransiodemogrfica)para1,2%em2010.Emcinquentaanos,apopulaomundialaumentou142%:de2,5bilhesem1950para6,1bilhesem2000.SegundoaprojeomdiadaONU,apopulaodeverseelevara9,1bilhesem2050.Issosignifica,noentanto,falaremexcesso?Seesses9,1bilhesemigrassemparaosEstadosUnidos,deixandotodoorestodaTerradeserto,adensidadedosEstadosUnidosseriaaindainferiorqueladaregiodeledeFranceatualmente...
Envelhecimentoindito
OenvelhecimentoserofenmenoinditodosculoXXI.Elepodersermedidosejapeloaumentodaproporodepessoasidosas(5,2%em1950,7,6%em2010e16,2%em2050,segundoasprevisesdaONU),1sejapelaevoluodaidademediana(24anosem1950,29anosem2010ecercade38anosem2050).2
Porumlado,oaumentodaexpectativadevidaampliaocrculodaterceiraidade.Poroutro,adiminuiodafecundidadereduzoefetivodejovensseusefeitossoparticularmenteimportantesnospasesemfasedeinvernodemogrfico,nosquaisafecundidadeesthvriasdcadasclaramenteabaixodonvelderenovaodasgeraes(cercade2,1filhospormulheremmdia).Nocasodessespases,somenteumapromooconsiderveldafecundidade(enomuitotardia,poisonmerodemulheresemidadedeprocriardiminuisensivelmente)oudosaportesmigratriosdepopulaesjovensefecundaspoderiapermitiramanutenodonvelnecessrioparaumasimplesrenovaodasgeraes.
Avaliaseoenvelhecimentodapopulaomedindoapartecrescentedaspessoasidosasemrelaopopulaototal.Masigualmentenecessriomediroaumentodonmeroabsolutodepessoasidosasdemaisde65anosoquechamamosdegerontocrescimento:130milhesem1950,417milhesem2000,podendoatingir1,486bilhoem2050.Essadistinoentreenvelhecimentoegerontocrescimentopermitecapturarasevoluesmaiscontrastadas,deacordocomopas.Emcertoscasos,essesdoisfenmenosnoevoluemdemaneiraidntica,soboefeito,porexemplo,deumsistemamigratrioatrativoparapopulaesjovenserepulsivoparaaspopulaesidosas.
Aurbanizaoaparececomoumfenmenoimportante,postoqueem2008,segundoosnmerosdasNaesUnidas(discutidospormodalidades,masnonogeral),oshabitantesdascidadesultrapassaramemnmeroapopulaoruralpelaprimeiravez.3EsteograndeparadoxodosculoXXI:nuncaapopulaomundialfoitonumerosaenuncafoitoconcentradaemespaostoreduzidos:omundosemetropolizainexoravelmentesoboefeitodeumaespciedemotoremtrstempos.
Oprimeirotemavercomapredominnciadosetortercirionosespaosurbanosmaispopulosos,queatraemumapopulaoativadisponvelemrazodocrescimentodaprodutividadeagrcola.Osegundovemdodesejodoslaresdeterumamplolequedepossibilidadesdeemprego,emumcontextodediversidadecrescentedeatividades,demobilidadeprofissionaldesejadaouimposta,oudepobrezanomundorural.Enfim,asmetrpolessoosterritriosmaisadequadosimplantaodeumespaomundo,facilitandomuitoasconexes.Almdisso,elasdispemdeumaatratividadeligadaaseupoderpoltico,oqualdependedeseustatusinstitucional(capitalregional,nacional,sededeinstituiespblicasinternacionais),esfiliaisestrangeirasdefirmastransnacionaisqueselocalizamprincipalmentenasgrandescidades.
Aintensidadedaconcentraourbanadiferemuitoentrediversospases:nandia,29%doshabitantesvivememcidades,33%noCongo,73%naAlemanhae79%nosEstadosUnidos.Osfatoresdeexplicaosomuitovariveis.Aaltataxabrasileiraseexplicaprincipalmentepelaheranadacolonizao,quefundoucidadesencarregadasdeassegurarocontrolepolticoeeconmicodoterritrioedecentralizaraexclusividadedosintercmbioscomametrpoleportuguesa.Apequenataxachinesasedeveemboaparteaoregimecomunista,quedurantemuitotempofixouseustrabalhadoresruraisnessecontexto,Pequim,comseus12milhesdehabitantes,umacapitalpoucopopulosaemrelaoimportnciademogrficadopas.Emoutrospases,osconflitosdesenraizaramaspopulaesrurais,acentuandoopesodemogrficodecidadescomoBogot,Am,CalcutouKinshasa.
30/11/2014 ::LeMondeDiplomatiqueBrasil::
http://www.diplomatique.org.br/print.php?tipo=ar&id=961 3/5
Ospasesmuitocentralizados,comoaFranaouoIr,dotaramsedeumaestruturaurbanamacrocfala,naqualacapitalpolticadominanteemtodasasfunes:econmica,financeira,universitriaecultural.Outrospases,comoaEspanhaouaBolvia,tiveramumaurbanizaobicfala,dominadaporduascidades(MadrieBarcelonaLaPazeSantaCruz)aAlemanha,porsuavez,estorganizadaemumaredeurbanamaisequilibrada,queinterligadiversascidadeshierarquizadasdemaneiraharmoniosa.
Umapaisagemdemogrficaindita
TransiesdemogrficasemcursonosdiferentespasesdoSul,invernodemogrficoemcertospasesdoNorte,envelhecimentodapopulao,urbanizaosemprecedentes:eisoquedesenhaumapaisagemdemogrficaindita.Somaseaquestodascirculaesmigratrias:214milhesdepessoas4residemdemodopermanenteemumpasdiferentedaqueleemquenasceramumnmeroquenoincluinemrefugiadosnemdeslocados.
Aocontrriodoquedizosensocomum,asmigraessoregularesepermanentes.Emajoritariamentelegais:hipermidiatizadas,asmigraesclandestinassoestatisticamentenfimas.Ahistriaeageografiacontriburamparaaconstruodeparesmigratrioscompostosdepases.ElespodemsebasearemumaproximidadegeogrficaBurkinaFasoeCostadoMarfim,ColmbiaeVenezuela,MxicoeEstadosUnidos,MalsiaeCingapura,ItliaeSuaouemumahistriacomumFilipinaseEstadosUnidos,ArgliaeFrana,ndiaeReinoUnidoetc.,enfim,relaesherdadasdacolonizaoeperenizadas,dejureoudefacto,depoisdadescolonizao.Comonocasodomovimentodeurbanizao,mesmosefatorespolticos(guerras,conflitoscivis,regimesliberticidas)foramaemigrao,soosfatoreseconmicosquecontinuamsendoomotorprincipal.
NosculoXIX,apobrezalevoumuitosespanhis,suoseitalianosaemigrarparaaAmricaLatina.Ademografiapropriamenteditaumterceirofatordemigrao:nosculoXIX,aFrana,emrazodeumadiminuiomuitoprecocedesuafecundidade,tornouseonicopaseuropeudeimigrao.NosculoXXI,adiminuiodapopulaoativaemdiferentespasesdesenvolvidosfazqueseatraiamimigrantessobretudoparacobrirumdficitdemodeobraemdeterminadossetoresprofissionais.
Entretanto,apolarizaoentrepasesdeemigraoperdeusuapertinncia.Asmigraessocadavezmaiscirculares:oMarrocos,porexemplo,umpasdeemigraoparaaEuropaeparaaAmricadoNorteumpasdetrnsitoparaosmigrantesdafricasubsaarianacujodestinofinalaEuropaeumpasdeimigraoparaosmigrantesdafricasubsaarianaqueacabaramfinalizandosemternecessariamenteplanejadoseupercursomigratrio.
Domesmomodo,aEspanhaumpasdeemigrao,sobretudoparaasmigraesempresariaisparapasesdoNorteoudaAmricaLatinaumpasdetrnsitoparaosafricanosquevoparaaFranaeumpasdeimigraodoMarrocos,daRomniaoudaAmricaandina.Paraalmdaimagemcartogrficaquepoderiaindicarumsaldomigratrio(quemascaraaintensidadedosfluxosdeimigraoedeemigrao)porpas,evidenciasehojequeamaiorpartedospasesassumeostrspapis.
BOX
GLOSSRIO:
Idademediana.Idadequedivideaspessoasdeumpas(ouregio)em
doisgruposiguais.
Classesvazias.Geraescujosefetivossomenosnumerososqueaquelesdasclassesdeidadeprecedenteseseguintes.
Despovoamento.Diminuiodonmerodehabitantesemumterritrio.
Despopulao.Dficitdenascimentosemrelaosmortes.Adespopulaonogeradespovoamentoseosaldomigratriocompensla.
Expectativadevidacomboasade.Nmerodeanosqueumgrupodepessoaspodeesperarviver,emmdia,semumadeficinciaimportante.
Gerontocrescimento.Aumentodonmerodeidososemdeterminadapopulao.
30/11/2014 ::LeMondeDiplomatiqueBrasil::
http://www.diplomatique.org.br/print.php?tipo=ar&id=961 4/5
Invernodemogrfico.Situao
deumpascujataxadenatalidade
continuaadiminuirnofinaldatransiodemogrfica(verdefinio),enquantoataxademortalidadeseestabilizaissoacentuaoenvelhecimentodaspopulaesnumritmomaisoumenosrpido.
Migraoempresarial.Migraointernacionalrelacionadasdecisesdasempresasquefazemseusempregadosmigrar.
Migraoeconmica.Deslocamentointernacionaldepessoasquedesejamtrabalharforadeseuespaonacional,muitasvezesmotivadasporumadesigualdadeentreopasdeorigemeodedestino.
Migraofamiliar.Deslocamentodefamliasoudealgunsdeseusmembrosquevosejuntaraumaoumaispessoasquemigraramanteriormente.
Relaodedependnciatotal.Nmerodejovensedeidososrelacionadopopulaoadultaemidadedetrabalhar.Osprimeirosdependemdosltimos.
Relaodemasculinidademdia.Efetivosmasculinosdeumapopulaoemrelaoacempessoasdosexofeminino.
Relaodemasculinidadeaonascer.Efetivosderecmnascidos
dosexomasculinoemrelaoaosrecmnascidosdosexofeminino.
Limiardesimplessubstituio
dasgeraes.ndicedefecundidadenecessrioparaqueasmulheresde
umageraosejamsubstitudaspor
umnmeroigualgeraoseguinte,
portanto,trintaanosdepois.
Taxadecrescimentonatural.
Diferenaentreonmerodenascimentoseodemortes,emrelao
populaodoanoconsiderado.
Taxademortalidade.Nmerodemortesduranteumespaodetempo(emgeral,umano)emrelaopopulaodoperodo.
Taxademortalidadejuvenil.
Nmerodecrianasmortasantes
deatingir5anosemrelaoamilnascidosvivosnomesmoperodo.
Taxademortalidade
infantoadolescente.Nmerodepessoasdeumageraomortasentre
1anocompletoeaidadeadulta,portanto,crianaseadolescentes(geralmenteantesdaidadede20anos),emrelaoaonmerodenascimentosdessagerao.
Taxademortalidadematerna.Nmerodemulheresquemorrem
emdecorrnciadopartooudesuasconsequnciaspor100milnascidosvivosemdeterminadoano.
Transiodemogrfica.Perododuranteoqualumapopulaopassa
deumregimedemortalidadeefertilidadeelevadasparaumregimedebaixamortalidadeedepoisdebaixataxadenatalidade
GrardFranoisDumont
30/11/2014 ::LeMondeDiplomatiqueBrasil::
http://www.diplomatique.org.br/print.php?tipo=ar&id=961 5/5
ProfessordaUniversidadedeParisSorbonneepresidentedarevistaPopulation&Avenir.
1EstatsticasdadivisodepopulaodaONU.
2Ibidem.
3LerodossiMgapoleslassautdelaplante,LeMondediplomatique,abrilde2010.
4EstatsticasInternationalmigration2009dadivisodepopulaodaONU.
Palavraschave:demografia,populao,envelhecimento,idoso