Docentenhandleiding webquest

Aardbevingen in Groningen en Nepal 2015

Tom Schreurs student nummer

Igor Hoogeveen student nummer 1661665

1

Inhoudsopgave

Algemene introductie blz. 3

Waar gaat de Webquest over?Afbakening regioKoppeling met de methode en doelgroepKerndoelen (vwo)Leerdoelen

Didactische verantwoording blz. 5

Verdiepingsmateriaal blz .6Sociale geografieFysische geografie

Organisatie blz. 9Opbouw van de webquestWerkwijze en doel van de webquestTips voor de uitvoeringMeerwaarde voor leerlingen en docenten

Evaluatie blz. 11Beoordelingsschema

Literatuurlijst blz. 15

2

Waar gaat de webquest over

Deze webquest gaat over aardbevingen in het algemeen en aardbevingen in Nepal en Groningen in het bijzonder. We willen leerlingen van 3 VWO inzicht geven in de oorzaak en de gevolgen van aardbevingen. De verwerking van de opgedane kennis is er op gericht een lessenserie te ontwerpen om de tijdens de webquest opgedane kennis over te dragen aan kinderen uit groep 8 van de basisschool. We kiezen bij onze webquest bewust voor twee gebieden waar onlangs nog aardbevingen plaatsgevonden hebben. We begrijpen dat we hierbij het risico lopen dat onze webquest op een gegeven moment gedateerd wordt, maar we vinden het belangrijk om zo veel mogelijk bij de actualiteit aan te sluiten. Nepal als voorbeeld van een zware aardbeving met grote gevolgen en Groningen als voorbeeld van een minder zware beving mede veroorzaakt door de mens.We willen dat leerlingen de lesstof zo gebruiken in de lessenserie voor groep 8 dat zij de theorie over aardbevingen niet alleen begrijpen maar ook kunnen uitleggen. Uitleggen wordt gezien als een diepere vorm van begrip.In onze leerdoelen staat omschreven welke geografische kennis de leerlingen tijdens het maken van onze webquest op zullen doen.Op het gebied van de geografische vaardigheden verdiepen de leerlingen zich verder in het werken met Google Earth en Gapmindor.

Afbakening regio

Deze webquest gaat over gebieden waar aardbevingen voor kunnen komen. We kiezen hierbij voor de Himalaya en specifiek voor de regio Nepal en Nederland en daarbij kijken we naar de regio Groningen. Het gaat hierbij om uniforme regio’s omdat we kijken naar het verspreidingsgebied van één verschijnsel (Pater, 2011).Twee gebieden die de afgelopen maanden veelvuldig in het nieuws geweest zijn vanwege aardbevingen. Geologisch gezien verschillen deze regio’s behoorlijk van elkaar. Dit willen we in de webquest dan ook naar voren laten komen.

Koppeling met de methode en doelgroepDe webquest is gemaakt voor leerlingen van 3 VWO. De lesstof wordt aangeboden in Hfdst 1 “natuurlijke hulpbronnen” van de methode Humboldt.

3

Kerndoelen (SLO)

In de webquest komen verschillende kerndoelen aan bod. De kerndoelen zijn onderdeel van Mens en Maatschappij en Nederlands. (slo, 2015: http://ko.slo.nl/kerndoelen/)

Nederlands Kerndoel 05: Omgaan met informatiebronnen Kerndoel 06: Overleg, planning, discussie Kerndoel 07: Presenteren (indien de lessenserie werkelijk uitgevoerd wordt)

Mens en MaatschappijKerndoel 38: Geografische basiskennis Kerndoel 39: Onderzoek leren doenKerndoel 41: Omgaan met atlas en kaarten

Leerdoelen

Hoofdvraag

Wat zijn de overeenkomsten en de verschillen tussen aardbevingen in Groningen en Nepal?

Subdoelen

1. De leerlingen weten hoe platentektoniek werkt.

2. De leerlingen weten hoe als gevolg van plaattektoniek aardbevingen ontstaan. (Divergente breuk, transversale breuk en convergente breuk).

3. De leerlingen weten wat de schaal van Richter is

4. De leerlingen weten wat de oorzaak van aardbevingen in Groningen is

5. De leerlingen weten wat de gevolgen van de aardbevingen in Groningen zijn.

6. De leerlingen weten wat de oorzaak van aardbevingen in Nepal is.

7. De leerlingen weten wat de oorzaak van aardbevingen in Nepal is.

8. De leerlingen begrijpen de onderstaande modellen uit At risk:

Potential approaches/ measures to reduce and adapt to risk

The progression of vulnerability

9. De leerlingen kunnen onderstaande vraag beantwoorden.

Waarom is de kans op een natuurramp in Nepal groter dan in Groningen?

4

Didactische verantwoording

Een webquest is een interactieve manier om de leerlingen op een zelfstandige manier kennis op te laten doen en deze kennis door onderzoek (vooral op internet) te laten verwerken in een eindproduct (Demmers, 2011).Bernie Dodge ontwikkelde het idee om webquests in te zetten als onderwijsvorm. Hij maakte hierbij gebruik van ideeën van Robert Manzano die vooral bekend is van zijn ideeën over meervoudige intelligentie. Het gebruik van kennis en mogelijkheden van kinderen om op verschillende manieren tot leren te komen.

Deze webquest is een kort durende webquest, de leerlingen zijn drie lessen (inclusief huiswerk) met de opdracht bezig.

Het doel van deze webquest staat op blz. 3 omschreven.

Het doel is bereikt als in de lessenserie die de leerlingen gaan voorbereiden te zien is dat bovenstaande doelen op een correcte wijze verwerkt zijn.

De meerwaarde voor de leerlingen is dat zij de lesstof zelf mogen presenteren, zij worden de leerkracht. Hierdoor kunnen zij niet meer passief leren maar moeten actief met de bronnen aan het werk. Bij het uitleggen van opgedane kennis ontstaat een diepere vorm van begrip bij de leerlingen.

Meerwaarde voor leerlingen en docenten

De leerlingen kunnen met deze webquest zelfstandig aan het werk. Onze webquest is een gestructureerde manier om verdieping op te doen over aardbevingen. We hebben bewust voor een onderwerp gekozen wat aansprekend/ fascinerend voor de leerlingen is. De leerlingen zullen gemotiveerd zijn om de lessenserie te maken, zeker als ze de mogelijkheid hebben om de serie of een enkele les hieruit ook werkelijk op een basisschool uit te voeren.

Meerwaarde voor de docenten is dat de webquest een verdieping biedt op eerder behandelde lesstof. De webquest kan gebruikt worden voor de hele klas, maar ook voor een deel van de klas. Er kunnen in een klas bijvoorbeeld webquests gemaakt worden over verschillende onderwerpen waarna de resultaten in de klas gepresenteerd kunnen worden. Doordat de webquest kant en klaar is zal de inbreng en voorbereiding van de docent te overzien zijn. Ook kunnen delen van de webquest als huiswerkopdracht gebruikt worden. De webquest is te gebruiken in combinatie met elke aardrijkskunde methode.

5

Verdiepingsmateriaal

Fysische geografie

Aardbevingen algemeen

De aarde bestaat uit meerdere lagen. De buitenste laag is de aardkorst. Deze korst is onder land tussen 30 en 60 kilometer dik en onder de oceaan meestal minder dik. Een aardbeving ontstaat bij een trilling in de aardkorst.

Meestal wordt een aardbeving veroorzaakt door het schuiven van de platen waaruit de aardkorst bestaat. De platen zijn voortdurend in beweging en dit kan trillingen veroorzaken. Soms komt er plotseling veel energie vrij binnen korte tijd en trilt een gebied eromheen mee en spreken we van een aardbeving. Dit gebeurt het vaakst op plekken waar de platen aan elkaar grenzen, de breuklijnen.

Als een aardbeving ontstaat vanwege schuivende platen rond de breuklijnen, dan kan er sprake zijn van 3 verschillende bewegingen (Christopherson, 2009).

De platen worden tegen elkaar aangedrukt

Als twee platen naar elkaar toe bewegen dan kan het zijn dat er geen ruimte meer is tussen de twee delen aardkorst. De platen schuiven dan vaak over elkaar heen, waardoor een aardbeving kan ontstaan. Dit is een langzaam proces, waarbij steeds spanning wordt opgebouwd totdat de platen met een schoksgewijze beweging over elkaar heen glijden.

6

De platen bewegen van elkaar af

Als de platen juist van elkaar af bewegen, dan ontstaat er ruimte in de breuklijn tussen de platen. Hierdoor komt lava naar boven. De lava koelt vervolgens af en wordt onderdeel van de aardkorst.

In deze situatie ontstaan geen aardbevingen.

De platen bewegen langs elkaar

Behalve naar elkaar toe en uit elkaar kunnen de platen ook langs elkaar bewegen. Als de platen strak tegen elkaar aan liggen, maar toch langs elkaar willen bewegen, dan wordt eerst veel spanning opgebouwd. Op een gegeven moment wordt de spanning te groot, waardoor de platen met een schok langs elkaar schuiven en een aardbeving ontstaat. De plaats waar een aardbeving plaatsvindt wordt het hypocentrum genoemd. De plaats op het aardoppervlak recht boven het hypocentrum wordt het epicentrum genoemd. Op deze plek is de aardbeving het zwaarst.

Aardbevingen door gaswinning in Groningen

Gaswinning veroorzaakte in 2012 een aardbeving in Loppersum van 3,6 op de schaal van Richter (Rijksoverheid, sd). Dat was de reden voor het kabinet om de gevolgen van de aardbevingen te onderzoeken.

De gaswinning veroorzaakt tegenwoordig zo’n 50 aardbevingen per jaar. Tot 1986 kwamen er in Noord-Nederland geen aardbevingen voor. De eerste aardbeving was in Assen op 26 december 1986. Daarna registreerde het KNMI meer dan 1000 aardbevingen in dit gebied.

7

Onderzoek laat zien dat in de toekomst sterkere aardbevingen mogelijk zijn. Bijvoorbeeld met een kracht tussen 4 en 5 op de schaal van Richter.

In het zandsteen in de ondergrond van Groningen is ruimte in de zogenaamde ‘poriën’ van de steentjes (Perez, 2013). Het organische materiaal onder deze zandsteenlaag is gaan “rotten” en hierdoor is er gas in de zandsteen holtes gekomen. Dat gas zit daar onder hoge druk met het gewicht van het andere gesteente er bovenop. Als het gas uit de grond gehaald wordt zakken de holtes een beetje in. De druk is weg en alles klinkt in. De bodem in Groningen op de plaatsen waar gas gewonnen wordt daalt dus. Op plaatsen waar geen gas uit de grond gehaald wordt, blijft de bodem hetzelfde. Als de bodemdaling schoksgewijs gaat in plaats van geleidelijk spreken we van een aardbeving (KNMI, 2013)

Sociale geografie

Het at risk model (Ben Wisner, 2003) is te gebruiken bij het onderzoeken van het risico van schade bij een natuurramp. Dit kan schade aan de economie, ecologie of menselijke schade zijn. De formule die gebruikt wordt in het at risk model is: het risico = de ramp x de kwetsbaarheid.Bij ramp gaat het om de frequentie van voorkomen van het verschijnsel, de snelheid waarmee de ramp zich volstrekt en de verspreiding over de ruimte. Bij de kwetsbaarheid gaat het over de mate van bescherming van de mens tegen de ramp. Ook gaat het hier om materiele/ culturele schade.

Belangrijk bij At Risk is het hazard management, het preventieve handelen bij een ramp. Kwetsbaarheid en dan vooral het voorkomen/ verlagen hiervan speelt een grote rol. Het onderstaande schema geeft de mogelijkheden hiervoor aan. Zo min mogelijk blootstelling (plaatje 2), goede waarschuwingssystemen (plaatje 3) en goede, snelle en adequate noodhulp (plaatje 4).

8

Organisatie

Opbouw van de webquest

Een webquest heeft een vaste opbouw nml:- inleiding: introductie van het onderwerp- opdracht: korte uitleg over de webquest - werkwijze: de opdrachten - bronnen: informatie die nodig is om de webquest te kunnen maken- beoordeling: informatie over de eisen en de manier van beoordelen van de webquest- terugblik: korte samenvatting - docent: informatie voor de docent

Werkwijze en doel van de webquestOnze webquest is een gesloten kortdurende webquest. Doel van een kort durende webquest is dat leerlingen leren nieuwe kennis te verwerven en deze te integreren in reeds aanwezige kennis. Een kort durende webquest duurt 1 tot 3 lesuren.

Het doel van onze webquest is dat de leerlingen de doelen gesteld onder het kopje “leerdoelen” zullen gaan bereiken. Kort samengevat in de volgende hoofdvraag “Wat zijn de overeenkomsten en de verschillen van de aardbevingen in Groningen en Nepal?”In onze rubrics staan de volgende onderdelen waar we bij de beoordeling op letten genoemd: uitwerking leerdoelen, gebruik bronnen, gebruik illustraties/ tabellen, denkniveau beschrijving / analyse / evaluatie, gebruik Google Earth, gebruik figuren/ tabellen, gebruik Gapminder, PowerPoint presentaties maken, taalgebruik en verzorging van het eindproduct.Het doel van de webquest is bereikt als de leerlingen voor elk onderdeel minimaal een voldoende scoren. Het spreekt voor zich dat indien de leerlingen goed gemotiveerd worden tijdens de lessen goede/ excellente scores haalbaar en wenselijk zijn

Les 1 is een les waar het vooral gaat over aardbevingen in het algemeen. De leerlingen maken een presentatie voor leerlingen van groep 8 van een basisschool waarin zij uitleggen hoe en waar aardbevingen ontstaan en wat de gevolgen van aardbevingen kunnen zijn. Ook maken zij een verwerking voor de leerlingen waar de aangeboden kennis van de presentatie wordt verwerkt.

Les 2 gaat over aardbevingen in Nepal en Groningen. De leerlingen maken een presentatie die zij opnemen in hun lessenserie waarbij duidelijk wordt gemaakt wat de oorzaken van aardbevingen in Groningen en Nepal zijn. Ook bij deze opdracht moet een verwerkingsopdracht voor de basisschool kinderen gemaakt worden.

In les 3 gaat het over kwetsbaarheid en blootstelling. Wanneer is iets een natuurramp. Via de website gapminder en tweemodellen uit At Risk doen de leerlingen genoeg kennis op om met de kinderen van groep 8 het spel Snakes and ladders te spelen. Tot slot moeten de leerlingen kort beschrijven waarom mensen uit Nepal een grotere kans hebben om een natuurramp mee te maken dan mensen in Groningen.

9

De conclusie wordt geschreven met informatie uit het werkstuk/ lessenserie. In de conclusie mag geen nieuwe informatie/ bronnen gebruikt worden.

Korte samenvatting van de hoofdvraag: wat zijn de overeenkomsten en de verschillen van de aardbevingen in Groningen en Nepal? Daarnaast moet kort antwoord gegeven worden op de bij de lessen genoemde sub vragen.

Tips voor de uitvoeringDe leerlingen kunnen tijdens de les in een ruimte met veel computers werken aan de opdracht. Per twe leerlingen moet één computer beschikbaar zijn. Per lesuur moet één les afgerond zijn. Wat tijdens de les niet afgekomen is geldt als huiswerk voor de volgende les.Per les moeten twee groepjes (willekeurig) de gemaakte les presenteren.Uiteindelijk is het mogelijk om één van de lessen te presenteren op de eigen oude basisschool van één van de leerlingen. Dit moet dan wel voor alle kinderen tegelijk op een vastgesteld tijdstip. De leerlingen die niet naar een bassischool gaan om hun les te presenteren gaan onder begeleiding van de leerkracht webquesties maken over geologische natuurrampen.

10

Evaluatie

Rubrics voor het beoordelen van webquest “Aardbevingen in Groningen en Nepal”

inhoud 90% niveau 1

onvoldoende

0 punten

niveau 2

voldoende

1 punt

Niveau 3

goed

2 punten

niveau 4

Zeer goed

3 punten

niveau 5

excellent

4 punten

Onderdelen (Inleiding, les 1,2 en 3, conclusie, bijlagen)

Niet alle onderdelen zijn aanwezig:

er ontbreken meerdere lessen.

Niet alle onderdelen zijn aanwezig:

Er ontbreekt 1 les. En van de conclusie, bijlagen of inleiding ontbreken één of meerdere onderdelen.

Niet alle onderdelen zijn aanwezig:

Alle lessen zijn aanwezig maar van de conclusie, bijlagen of inleiding ontbreken meerdere onderdelen.

Niet alle onderdelen zijn aanwezig:

Eén van de onderdelen Inleiding, conclusie of bijlage ontbreekt

Alles is aanwezig.

Leerdoelen Van de gestelde leerdoelen is een onvoldoende aantal aan de orde gekomen.

Bijna alle van de gestelde leerdoelen zijn aan bod gekomen.

Alle gestelde leerdoelen zijn aan de orde gekomen.

Alle gestelde leerdoelen zijn aan de orde gekomen.

Daarnaast is extra nuttige informatie toegevoegd.

Alle gestelde leerdoelen zijn aan de orde gekomen.

Daarnaast is extra nuttige informatie van hoog niveau toegevoegd.

Uitwerking leerdoelen

De uitwerking van de leerdoelen is onvoldoende.

Er is sprake van een hoge mate van ‘knip-en-plak’ werk.

De uitwerking van de leerdoelen is voldoende.

Hier en daar is er sprake van ‘knip-en-plak’ werk, maar er is (in

De uitwerking van de leerdoelen is goed.

Er is een hoge mate van eigen werk.

De uitwerking van de leerdoelen is zeer goed.

Er is voornamelijk eigen werk (muv verantwoorde bronnen).

De uitwerking van de leerdoelen is uitstekend. Er is uitsluitend sprake van eigen werk (muv verantwoorde bronnen).

11

beperkte mate) ook eigen werk.

Dit werk is van uitstekend niveau.

Gebruik bronnen Bronnen zijn niet verantwoord

Bronnen zijn niet altijd verantwoord

Bronnen zijn altijd verantwoord, maar er is van maar een beperkt aantal bronnen gebruik gemaakt.

Bronnen zijn altijd verantwoord, er is voldoende variatie in de gebruikte bronnen.

Bronnen zijn altijd verantwoord, er is veel variatie in de gebruikte bronnen.

Gebruik illustraties/ tabellen

Er is geen of in beperkte mate gebruik gemaakt van illustraties en tabellen.

De illustraties en tabellen hebben geen duidelijke relatie met de inhoud van de tekst.

Er is in beperkte mate gebruik gemaakt van illustraties en tabellen.

Er is een redelijke samenhang tussen de illustraties/ tabellen en de tekst.

Er is in hoge mate gebruik gemaakt van tabellen/ illustraties.

De samenhang met de tekst is goed.

Er is in hoge mate gebruik gemaakt van illustraties en tabellen.

De samenhang met de tekst is goed.

Er is daarnaast ook nog een interpretatie/ analyse van de tabellen/ illustraties.

Er is in hoge mate gebruik gemaakt van illustraties en tabellen.

De samenhang met de tekst is goed.

Er is daarnaast ook nog een goede interpretatie/ analyse van de tabellen/ illustraties.

denkniveau beschrijving / analyse / evaluatie

Beschrijving, analyse en/of evaluatie ontbreken of zijn van onvoldoende kwaliteit.

Voornamelijk (juiste) beschrijving, summiere analyse en evaluatie.

Voldoende verhouding tussen beschrijving, analyse en evaluatie en deze zijn alle drie van voldoende kwaliteit.

Goede verhouding tussen beschrijving, analyse en evaluatie en deze zijn alle drie van goede kwaliteit.

Uitstekende verhouding tussen beschrijving, analyse en evaluatie en deze zijn alle drie van goede kwaliteit en af en toe zelfs

12

uitstekend.

Gebruik Google Earth

Met de informatie van Google Earth is niets gedaan

De informatie op Google Earth wordt gebruikt maar onvoldoende verwerkt.

De informatie op Google Earth wordt goed gebruikt en verwerkt.

De informatie op Google Earth wordt zeer goed gebruikt en verwerkt.

De informatie op Google Earth wordt uitstekend gebruikt en verwerkt.

Gebruik Gapminder

Met de informatie van Gapminder is niets gedaan

De informatie van Gapminder wordt gebruikt maar onvoldoende verwerkt. De conclusies/ interpretatie is onjuist.

De informatie op Gapminder wordt goed gebruikt en verwerkt. Juiste conclusies/ interpretaties.

De informatie op Gapminder wordt zeer goed gebruikt en verwerkt. Zeer goede conclusies/ interpretaties.

De informatie op Gapminder wordt uitstekend gebruikt en verwerkt. Uitstekende conclusies/ interpretaties.

PowerPoint presentaties

De PowerPoint presentaties missen onderdelen.

Te weinig sheets en sheets van onvoldoende kwaliteit.

De PowerPoint presentaties missen enkele onderdelen.Te weinig sheets maar sheets zijn van voldoende kwaliteit.

De PowerPoint presentaties missen geen onderdelen.Genoeg sheets en sheets van voldoende/ goede kwaliteit.

De PowerPoint presentaties missen geen onderdelen.Genoeg sheets en sheets van goede/ zeer goede kwaliteit.

De PowerPoint presentaties missen geen onderdelen.Genoeg sheets en sheets van zeer goede/ uitstekende kwaliteit.

presentatie 10%

taalgebruik Taalgebruik is niet erg duidelijk, er is sprake van stijl- en spelfouten, taalgebruik is

Taalgebruik is wel duidelijk, slechts weinig stijl- en spelfouten,

Taalgebruik is duidelijk, vrijwel geen stijl- en spelfouten, duidelijke eigen stijl

Taalgebruik is duidelijk en fraai, nagenoeg geen stijl- en spelfouten, duidelijke eigen stijl van de

Taalgebruik is duidelijk en fraai, geen stijl- en spelfouten, duidelijke eigen stijl van

13

(vanwege knip- en plakwerk) weinig consistent.

duidelijke eigen stijl van de leerling, redelijke zinsbouw.

van de leerling, goede zinsbouw.

leerling, zeer goede zinsbouw.

de leerling, zeer goede zinsbouw.

verzorging (voorblad, inhoudsopgave, paginanummers, alinea-indeling, mapje, lettertype)

Een of meer onderdelen ontbreken, zijn slordig of niet functioneel.

Alle onderdelen zijn aanwezig en redelijk functioneel.

Alle onderdelen zijn aanwezig en functioneel.

Alle onderdelen zijn aanwezig, functioneel en mooi.

Alle onderdelen zijn aanwezig, functioneel en zeer mooi.

Berekening cijfer:

ni = aantal punten inhoudnv = aantal punten presentatie

inhoud: 0,9 * ((ni/36)*9+1) = apresentatie: 0,1* ((nv/8)*9+1) = b Cijfer: a+b

literatuurlijst

14

Ben Wisner, P. B. (2003). At risk, natural hazards, people vulnerability and disasters.

Christopherson. (2009). Geosystems. Pearson .

Demmers, J. (2011, november 15). bouwstenen voor de webkwestie. Opgehaald van webkwestie: http://www.webkwestie.nl/index_algemeen.htm

KNMI. (2013, december 4). Nader verklaard, aardbevingen door gaswinning in Noord- Nederland. Opgehaald van http://www.knmi.nl/cms/content/22993/aardbevingen_door_gaswinning_in_noord-nederland

Pater, B. d. (2011). Denken over regio's. Couninho.

Perez, N. (2013, april 14). Steeds meer aardbevingen in Groningen. Opgehaald van scientias: http://www.scientias.nl/aardbevingen-door-gaswinning-wat-is-het-probleem-nu-eigenlijk/

Rijksoverheid. (sd). aardbevingen in Groningen. Opgehaald van rijksoverheid: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/aardbevingen-in-groningen/aardbevingen-door-gaswinning-in-groningen

15

16