๔๔

บทท ๒ วเคราะหอรยสจ ๔

พระไตรปฎก มพฒนาการมาตามล าดบ พระพทธเจาทรงแสดงพระสตรพระอภธรรม

ทรงบญญตพระวนย พระสาวกทงหลาย รบฟง ทรงจ า ปฏบต สมผสผล สงสอนสบตอๆ กน กอนดบขนธปรนพพาน พระพทธองคไดมรบสงกบพระอานนทตอนหนงวา ‚โย โว อานนท มยา ธมโม จ วนโย จ เทสโต ปญญตโต โส โว มมจจเยน สตถา : อานนท ธรรมและวนย ทเราแสดงแลวบญญตแลวแกเธอทงหลายอนใด ธรรมและวนยนน จะเปนศาสดาของเธอทงหลาย เมอเราลวงลบไป‛ ๑

พระอรรถกถาจารยไดอธบายขยายความวา ‚ต สกลมป วนยปฏก ... สตตนตปฏก ... อภธมมปฏก มย ปรนพพเต ตมหาก สตถ กจจ สาเธสสต : เมอเราปรนพพานแลว วนยปฎก สตตนตปฎก อภธรรมปฎก แมทงสนนน จะท าหนาทสอนเธอทงหลายแทนพระศาสดา‛๒ จากขอความทพระอรรถกถาจารยอธบายน เมอน าไปสมพนธกบค าวา ‚สพพญญตาย พทโธ ชอวาพระพทธเจา เพราะเปนผทรงเหนธรรมทงปวง‛ แสดงใหเหนวา พระธรรมวนยทมาเปนพระไตรปฎก เกดมพรอมกบการตรสร ซงเปนเรองทตองวเคราะหหาเหตผลสนบสนน

๒.๑ อรยสจธรรมทพระพทธเจาตรสร

อรยสจ เปนธรรมทพระพทธเจาตรสร การจะตรสรอรยสจไดนน ตองละขอปฏบตสดโตงแลวปฏบตพอด ทเรยกวามชฌมาปฏปทา ดงขอความทพระองคแสดงแกปญจวคคย พอสรปไดวา ‚บรรพชตไมพงเสพทสด ๒ ประการ คอ กามสขลลกานโยค (การหมกมนอยดวยกามสขในกามทงหลาย) เปนธรรมอนทราม เปนของชาวบาน เปนของปถชน ไมใชของพระอรยะ ไมประกอบดวยประโยชน อตตกลมถานโยค (การประกอบความเดอดรอนแกตน) เปนทกข ไมใชของพระอรยะ ไมประกอบดวยประโยชน ตถาคตไดตรสรมชฌมาปฏปทาไมเอยงเขาใกลทสด ๒ ประการ อนเปนปฏปทากอใหเกดจกษ กอใหเกดญาณ เปนไปเพอสงบระงบ เพอรยง เพอตรสรเพอนพพาน‛

พระองคทรงยนยนวา พระองคเปนสมมาสมพทธะ คอ ผทตรสรเองโดยชอบ กเพราะทรงรทรงเหนอรยสจ ดงขอความพอสรปไดวา ‚ญาณทสสนะ(ความรเหน) ตามความเปนจรงของเราในอรยสจ ๔ ประการน ยงไมหมดจดดตราบใด เรากยงไมยนยนวา เปนผตรสรสมมาสมโพธญาณ

๑ ท.ม. (บาล) ๑๐/๒๑๖/๑๓๔, ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๑๖/๑๖๔. ๒ ท.ม.อ. (บาล) ๒/๒๑๖/๑๙๘–๑๙๙.

๔๕

อนยอดเยยมในโลก พรอมทงเทวโลก ตราบนน เมอใดญาณทสสนะตามความเปนจรงของเราในอรยสจ ๔ ประการน หมดจดดแลว เมอนนเราจงยนยนวา เปนผตรสรสมมาสมโพธญาณอนยอดเยยมในโลก พรอมทงเทวโลก‛๓

จากขอความน หมายความวา เจาชายสทธตถะไดเปนพระสมมาสมพทธเจา กเพราะตรสรอรยสจ ๔ พระองคทรงไดรบการขนานพระนามวา พทโธ กเพราะตรสรสจจะ ๔ อนเปนค าอธบายทพระธรรมเสนาบดสารบตรอธบายไวเปนนยหนงใน ๑๕ นย ดงขอความวา

๑. ชอวาพระพทธเจา เพราะตรสรสจจะทงหลายแลว ๒. ชอวาพระพทธเจา เพราะทรงท าหมสตวใหตรสร ๓. ชอวาพระพทธเจา เพราะทรงเปนพระสพพญญ ๔. ชอวาพระพทธเจา เพราะเปนผทรงเหนธรรมทงปวง ๕. ชอวาพระพทธเจา เพราะไมมคนอนแนะน า ๖. ชอวาพระพทธเจา เพราะทรงเปนผเบกบาน ๗. ชอวาพระพทธเจา เพราะทรงเปนพระขณาสพ ๘. ชอวาพระพทธเจา เพราะทรงเปนผปราศจากอปกเลส ๙. ชอวาพระพทธเจา เพราะปราศจากราคะโดยสนเชง ๑๐. ชอวาพระพทธเจา เพราะปราศจากโทสะโดยสนเชง ๑๑. ชอวาพระพทธเจา เพราะปราศจากโมหะโดยสนเชง ๑๒. ชอวาพระพทธเจา เพราะปราศจากกเลสโดยสนเชง ๑๓. ชอวาพระพทธเจา เพราะเสดจถงทางสายเอก ๑๔. ชอวาพระพทธเจา เพราะตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณล าพงพระองคเดยว ๑๕. ชอวาพระพทธเจา เพราะทรงเปนผขจดซงความไมรไดแลว เพราะทรงเปนผไดเฉพาะ

ซงความร๔ กาลเวลานบจากนไป ๔ อสงไขย ๑ แสนกป สเมธดาบสปรารถนาตรสรเปนพระพทธเจา

จงถกเรยกวา โพธสตว คอ บคคลผจะตรสร ค าวา โพธ มไดหมายถงบคคลผจะตรสรเปนพระพทธเจาเทานน ยงมความหมายอนอก คอ ค าวา โพธ แปลวา ‚ญาณเปนเหตใหตรสร‛ แปลวา

๓ ยาวกวญจ เม ภกขเว อเมส จตส อรยสจเจส ยถาภต ญาณทสสน น สวสทธ อโหส, เนว

ตาวาห ภกขเว สเทวเก โลเก อนตตร สมมาสมโพธ อภสมพทโธ ปจจญญาส. ยโต จ โข เม ภกขเว อเมส จตส อรยสจเจส ยถาภต ญาณทสสน สวสทธ อโหส, อถาห ภกขเว สเทวเก โลเก อนตตร สมมาสมโพธ อภสมพทโธ ปจจญญาส. ว.ม. (บาล) ๔/๑๖/๑๕, ส.ม. (บาล) ๑๐๘๑/๓๖๙, ข.ป. (บาล) ๓๑/๓๐/๓๖๐.

๔ ข.ม. (ไทย) ๒๙/๑๙๒/๕๕๑–๕๕๒.

๔๖

‚ตนไมเปนทตรสร‛ ขนอยกบบรบท คอ บทพยญชนะอนทอยใกล ในททหมายถงญาณกตองแปลวา โพธญาณ ซงมวเคราะหทางไวยากรณวา พชฌต เตนาต โพธ แปลวา บคคลยอมตรสรดวยญาณนน ดงนน ญาณนนชอวา ญาณเปนเครองตรสร, ในททหมายถงผจะตรสรกตองแปลวา โพธบคคล ซงมวเคราะหทางไวยากรณวา พชฌตต โพธ บคคลใด ยอมตรสร ดงนน บคคลนน ชอวาผ จะตรสร, ในททหมายถงตนไมเปนทตรสร กตองแปลวา ตนไมเปนทตรสร ซงมวเคราะหทางไวยากรณวา พชฌต เอตถาต โพธ พระโพธสตว ยอมตรสร ทตนไมน ดงนน ตนไมนน ชอวา โพธ ตนไมเปนทตรสร มหลกฐานรองรบ ในคมภรมชฌมนกาย มลปณณาสฎกา พระธรรมปาละ ไดอธบายโพธศพทไววา

โพธสทโท รกขมคคนพพานสพพญญตญญาณาทส ทสสต … รกโข โพธต วจจต. โพธ วจจต จตส มคเคส ญาณ แปลวา โพธศพท ปรากฏในความหมายตางๆ เชน หมายถงตนไม หมายถงมรรค หมายถงนพพาน หมายถงพระสพพญญตญาณ … ตนไม ทานเรยกวา โพธ ญาณในมรรค ๔ ทานกเรยกวา โพธ

ในคมภรนมกการฎกา ทานไดแสดงความหมายแหงโพธศพทและรปวเคราะหไววา โพธต วจจต รกโขป, มคโคป, สพพญญตญาณมป, นพพานมป. แปลวา ตนไมกด มรรคกด พระสพพญญตญาณกด พระนพพานกด ทานเรยกวา โพธ ซงมรปวเคราะห ดงน พชฌต จตตาร อรยสจจาน เอตถาต โพธ, โพธรกโข. พชฌต จตตาร สจจานต โพธ, มคโค. พชฌต สพพเญยยธมมนต โพธ.๕

แปลวา พระโพธสตว ตรสรอรยสจ ๔ ทตนไมน ดงนน ตนไมนน จงชอวาโพธ ไดแกตนโพธพฤกษ ยกสถานทตรสรเปนโพธ, พระโพธสตว ตรสรสจจะ ๔ ดงนน สจจะ ๔ นนชอวา โพธ ไดแกมรรค ยกสงทพระพทธเจาตรสรเปนโพธ, พระโพธสตว ตรสรธรรมทควรรทงปวง ดงนน ธรรมทควรรทงปวงนน ชอวาโพธ ยกธรรมทงปวงทพระโพธสตวรเปนโพธ

สพพญญตญญาณ พชฌต เอตถาต โพธ แปลวา พระโพธสตว ตรสรพระสพพญญตญาณ ทตนไมน ดงนน ตนไมนน ชอวาโพธ ยกสถานทตรสรเปนโพธเชนกน พอตรสรแลวโพธ กเปน พทธ มความหมาย ตามทพระสารบตรอธบายไว ๑๕ ความหมาย ดงทกลาวแลวขางตน

๒.๑.๑ นยามและความหมายแหงอรยสจ

นยาม หมายถง การก าหนดเปนขอตกลง เพอใหเปนสากลและเขาใจรวมกน เชน ค าวา นยามทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา หมายถง การก าหนดอนแนนอน คอ ความเปนไปอนแนนอนของธรรมชาต เปนกฎธรรมชาต ม ๕ อยาง คอ

๕ นม.ฏกา (บาล) ๔๓-๔๔.

๔๗

๑. อตนยาม กฎธรรมชาตเกยวกบอณหภม หรอปรากฏการณธรรมชาตตางๆ โดยเฉพาะดน น า อากาศ และฤดกาล อนเปนสงแวดลอมส าหรบมนษย

๒. พชนยาม กฎธรรมชาตเกยวกบการสบพนธ มพนธกรรมเปนตน ๓. จตตนยาม (กฎธรรมชาตเกยวกบการท างานของจต ๔. กรรมนยาม (กฎธรรมชาตเกยวกบการกระท าของมนษย คอ กระบวนการใหผล

ของการกระท า ๕. ธรรมนยาม กฎธรรมชาตเกยวกบความสมพนธและอาการทเปนเหตเปนผลแกกน

แหงสงทงหลาย๖ อรยสจในบทน กมขอก าหนด คอหมายถงหลกค าสอนเรองอรยสจ ๔ ทปรากฏในคมภร

พระพทธศาสนา คอ พระไตรปฎก อรรถกถา ฎกา อนฎกา ปกรณวเสส และไวยากรณ

ความหมาย หมายถง ความหมายโดยพยญชนะ เปนความหมายของค าทแปลมาโดยตรงจากค าตนฉบบของภาษาอน ความหมายโดยพยญชนะนน เปนความหมายตามถอยค าในพระพทธศาสนากมการใชเรองน ภาษาบาลทานใชค าวา วจนตโถ ความหมายแหงค าทกลาวถง เชนค าวา ส ฆาทเสโส สงฆาทเสส คออาบตสงฆาทเสส พระอรรถกถาจารยอธบายวา วจนตโถ ปเนตถ ส โฆ อาทมห เจว เสเส จ อจฉตพโพ อสสาต ส ฆาทเสโส.๗ แปลวา ‚ในค าวา สงฆาทเสสน มความหมายเฉพาะค าวา สงฆ อนภกษผตองอาบต พงปรารถนาในสงฆกรรมเบองตนและในสงฆกรรมทเหลอเพออาบตนน เหตนน อาบตนนจงชอวาสงฆาทเสส‛ หมายความวา ภกษผตองอาบตสงฆาทเสส ตองขอการอยปฏบตชดใชวนทปกปดอาบตจากสงฆ คอภกษ ๔ รปในเบองตน เมออยชดใชวนทปกปดครบแลวตองขอการอยปฏบตนบวนอก ๖ ราตรจากสงฆ คอ ภกษ ๔ รป เมออยปฏบตนบราตรครบ ๖ ราตรแลว ตองขอการออกจากอาบตจากสงฆ คอ ภกษ ๒๐ รป กจทสงฆกระท าทงหมดในอาบตสงฆาทเสสนเปนสงฆกรรมทตองสวดประกาศในเขตสมา

ความหมายนน ถอยค ามรปค าเหมอนกน แตทปรากฏตางแหง บางแหงมความหมายอยางหนง บางแหงมความหมายอกอยางหนง บางแหงม ๒ ความหมาย แตละเรองแตละแหง ตองการความหมายทตางกน ดงนน จงตองมการก าหนดความหมาย ในคมภรพระพทธศาสนา มถอยค าทรปพยญชนะเหมอนกน แตตองการความหมายทตางกน เชน เรองทเวรญชพราหมณกลาวตอวาพระพทธองค ดงขอความวา

๖ ท.ม.อ. (บาล) ๒/๒๔, อภ.สง.อ. (บาล) ๑/๓๓๐. ๗ ว.มหา.อ. (บาล) ๒/๘ มมร.

๔๘

พราหมณกราบทลวา ‚ทานพระโคดม เปนคนชางก าจด‛ พระผมพระภาคตรสตอบวา ‚พราหมณ ขอทเขากลาวหาเราวา ทานพระสมณะโคดม เปนคนชางก าจด นนกลาวถกตอง เพราะเราแสดงธรรมเพอก าจดราคะ โทสะ โมหะ และบาปอกศลธรรมตางๆ ขอทเขากลาวหาเราวา ทานพระสมณะโคดม เปนคนชางก าจด นนกลาวถก แตไมใชททานกลาวหมายถง‛๘

เวนยโก ในขอความทกลาวถงนนม ๒ ความหมาย คอ ทเปนถอยค าของพราหมณ เวนยกหมายถงก าจดสมบตผด คอการตอนรบผสงวย ทเปนพระด ารสของพระพทธเจา เวนยกหมายถงก าจดกเลส คอ ราคะ โทสะ โมหะ บาปอกศล ถอยค าลกษณะน พระอรรถกถาจารยผอธบายความถอยค าลกษณะน ทานกอธบายในลกษณะจ ากดความถอยค าเทาทประสงค ถอวา เปนการจ ากดความทประสงคในคมภรพระพทธศาสนา ดงค าททานอธบายวา พราหมณ ไมเหนการกราบไหวเปนตนในพระผมพระภาค ส าคญวา พระสมณะโคดมน ทรงก าจด คอทรงท าธรรมเนยมทเจรญของชาวโลกใหเสยไป อกอยางหนง เพราะพระสมณะโคดม ไมทรงท ามารยาททดงามนน ดงนน พระสมณะโคดมน จงควรถกก าจด คอ ควรถกขม จงกลาวต าหนพระผมพระภาควา เปนผก าจด ในค าวา เวนยโก นนมความหมายเฉพาะบท ดงน บคคลใด ยอมก าจด อธบายวา ยอมท าใหเสย เหตนน บคคลนนชอวา วนยะ ผก าจด แปลงวนยะนนแหละเปนเวนยกะ อกอยางหนง บคคลยอมควรซงการก าจด เหตนนจงชอวา เวนยกะ (ผควรถกก าจด) มอธบายวา ยอมควรซงการขม แตพระผมพระภาค เปนผชอวาทรงก าจด เพราะพระองคทรงแสดงธรรมเพอก าจด คอเพอความสงบกเลสทงหลายมราคะเปนตน ในบทวา เวนยโก น มใจความเฉพาะบทเทานแล พระผมพระภาค ทรงพระนามวา เวนยกะ เพราะอรรถวา ยอมทรงแสดงธรรมเพอก าจด(กเลสทงหลายมราคะเปนตน) พระผ มพระภาคทรงเหนความเปนผก าจดนน ในพระองค จงทรงรบรองบรรยายอนอก๙

๘ เวนยโก ภว โคตโมต. อตถ เขวส พราหมณ ปรยาโย เยน ม ปรยาเยน สมมา วทมาโน วเทยย เวนยโก สมโณ โคตโมต. อหญห พราหมณ วนยาย ธมม เทเสม ราคสส โทสสส โมหสส อเนกวหตาน ปาปกาน อกสลาน ธมมาน วนยาย ธมม เทเสม, อย โข พราหมณ ปรยาโย เยน ม ปรยาเยน สมมา วทมาโน วเทยย เวนยโก สมโณ โคตโมต โน จ โข ย ตว สนธาย วเทสต. ว.มหา. (บาล) ๑/๘/๓-๔, ว.มหา. (ไทย) ๑/๘/๔.

๙ พราหมโณ ตเมว อภวาทนาทกมม ภควต อปสสนโต ‚อย อม โลกเชฏฐกกมม วเนต วนาเสต, อถวา ยสมา เอต สามจกมม น กโรต ตสมา อย วเนตพโพ นคคณหตพโพ‛ต มญญมาโน ภควนต ‚เวนยโก‛ต อาห. ตตราย ปทตโถ‛ วนยตต วนโย วนาเสตต วตต โหต วนโยเอว เวนยโก, วนย วา อรหตต เวนยโก, นคคห อรหตต วตต โหต. ภควา ปน ยสมา ราคาทน วนยาย วปสมาย ธมม เทเสต, ตสมา เวนยโก โหต. อยเมว เอตถ ปทตโถ วนยาย ธมม เทเสตต เวนยโก. สวายนต เวนยกภาว อตตน สมปสสมาโน อปร ปรยาย อนชานาต. ว.มหา.อ. (บาล) ๑/๑๒๙.

๔๙

ค าวา อรยสจจ ประกอบดวยค า ๒ ค า คอ อรย+สจจ พระสารบตรชาวศรลงกา ไดอธบายอรยสจจ ไวในคมภรสารตถทปนฎกาวา

๑. ยสมา ปเนต พทธาทโย อรยา ปฏวชฌนต ตสมา อรยสจจนต วจจต.๑๐ แปลวา ‚กพระอรยะทงหลาย ยอมตรสรทกขนน ดงนน ความทกขนน จงถกเรยกวา อรยสจ‛ จากค าอธบายนทานยกสงทถกร คอทกขขนตงเปนอรยสจ

๒. อรยปฏวชฌตพพ ห สจจ ปรมปเท อตตรปทโลเปน อรยสจจนต วตต .๑๑ แปลวา ‚กสจจะทพระอรยะพงตรสร ทานเรยกวา อรยสจ เพราะลบบททายในบทตน‛

๓. อรยสส ตถาคตสส สจจนตป อรยสจจ . ตถาคเตน ห สย อธคตตตา ปเวทตตตา ตโตเอว จ อ เ ห อธคมนยตตา ต ตสส โหตต.๑๒ แปลวา ‚สจจะของพระอรยะ คอ พระตถาคต ชอวาอรยสจบาง จรงอย เพราะพระตถาคตไดบรรลดวยพระองคเอง เพราะทรงประกาศแลว และเพราะชนเหลาอนจะพงบรรลได กดวยเหต ๒ ประการนน สจจะนนจงเปนของพระอรยะนน‛

๔. อถวา เอตสส อภสมพทธตตา อรยภาวสทธโต อรยสาธก สจจนตป อรยสจจ ปพเพ วย อตตรปทโลเปน.๑๓ แปลวา ‚อกอยางหนง สจจะทท าอรยะใหส าเรจ เพราะ

ความส าเรจแหงความเปนอรยะ เพราะพระตถาคตไดตรสรสจจะนน ดงนน จงชอวาอรยสจ เพราะลบบททาย เชนในบทกอน‛

๕. อวตถภาเวน วา อรณยตตา อธคนตพพตตา อรย สจจนตป อรยสจจ .๑๔ แปลวา ‚สจจะอนเปนอรยะ เพราะเปนสงทบคคลพงถง คอพงบรรล ดวยความไมคลาดเคลอน ดงนน จงชอวา อรยสจ‛

อรยสจ ๔ ทพระพทธเจาทรงแสดงโปรดปญจวคคย มใจความ พอสรปไดวา ทกขอรยสจ คอ ความเกด ความแก ความเจบ ความตาย ความประสบสงอนไมเปนทรก

ความพลดพรากจากสงอนเปนทรก ปรารถนาสงใดไมไดสงนน โดยยออปาทานขนธ ๕ เปนทกข ทกขสมทยอรยสจ คอ ตณหาอนท าใหเกดอก ประกอบดวยความเพลดเพลนและความ

ก าหนด มปกตใหเพลดเพลนในอารมณนนๆ คอ กามตณหา ภวตณหา วภวตณหา

๑๐ สารตถ.ฏกา (บาล) ๓/๒๐๘. ๑๑ สารตถ.ฏกา (บาล) ๓/๒๐๘. ๑๒ สารตถ.ฏกา (บาล) ๓/๒๐๘-๒๐๙. ๑๓ สารตถ.ฏกา (บาล) ๓/๒๐๙. ๑๔ สารตถ.ฏกา (บาล) ๓/๒๐๙.

๕๐

ทกขนโรธอรยสจ คอ ความดบตณหาไมเหลอดวยวราคะ ความสละ ความสละคน ความพน ความไมอาลยในตณหา

ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ คอ อรยมรรคมองค ๘ นแล ไดแก สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ สมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธ

พระพทธองคทรงเกดจกษ ญาณ ปญญา วชชา แสงสวางในธรรมทงหลายทไมเคยไดฟงมากอนวา

นทกขอรยสจ ทกขอรยสจน ควรก าหนดร ทกขอรยสจนเราไดก าหนดรแลว นทกขสมทยอรยสจ ทกขสมทยอรยสจ นควรละ ทกขสมทยอรยสจ นเราละไดแลว นทกขนโรธอรยสจ ทกขนโรธอรยสจ นควรท าใหแจง ทกขนโรธอรยสจนเราไดท าใหแจง

แลว นทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจนควรเจรญ ทกขนโรธคา

มนปฏปทาอรยสจนเราไดเจรญแลว ขอความทจกษ ญาณ ปญญา วชชา แสงสวางเกดในอรยสจ ๔ น พระพทธองคทรงใชค า

บาลวา ‚ตปรวฏฏ ทวาทสาการ ‛ แปลวา ‚มวน ๓ รอบ ม ๑๒ อาการ‛ ค าวา ‚๓ รอบ ๑๒ อาการ” หมายถงสจจญาณ กจจญาณ กตญาณ เกดขนเวยนไปในอรยสจ ๔ ขอ ขอละ ๓ รอบ (๔ x ๓ = ๑๒) รวมเปน ๑๒ รอบ ดงน

ก. (๑) นทกข (๒) ทกขนควรก าหนดร (๓) ทกขน ก าหนดรแลว ข. (๑) นสมทย (๒) สมทยนควรละ (๓) สมทยนละแลว ค. (๑) นนโรธ (๒) นโรธ นควรท าใหแจง (๓) นโรธนท าใหแจงแลว ง. (๑) นมรรค (๒) มรรคนควรท าใหเจรญ (๓) มรรคน ท าใหเจรญแลว๑๕ สรปเปนภาษารวมสมย กคอ ญาณความรวา ทกข สมทย นโรธ มรรค เปนเปนสจจะ คอ

ความจรง กจจญาณ ความรวาตองท า คอรวา ตองก าหนดรทกข ตองละสมทย ตองท านโรธใหแจง ตองท ามรรคใหมขน กตญาณ ความรวา ก าหนดรทกขไดแลว ละสมทยไดแลว ท านโรธใหแจงแลว ท าใหมรรคใหมแลว

พระองคตรสบอกทานปญจวคคยวา ‚ญาณทสสนะ คอ ความรเหนในอรยสจ ๔ ตามความเปนจรงของพระองค ยงไมหมดจดดตราบใด พระองคกยงไมยนยนวา เปนผตรสรสมมาสมโพธญาณอนยอดเยยมตราบนน เมอใดญาณทสสนะตามความเปนจรงของเราในอรยสจ ๔ ประการมวน ๓ รอบม ๑๒ อาการอยางหมดจดดแลว เมอนนพระองคจงยนยนวา เปนผตรสรสมมาสมโพธญาณอนยอดเยยม‛

๑๕ ส.ม.อ. (บาล) ๓/๑๐๘๑/๓๘๐, สารตถ.ฏกา (บาล) ๓/๒๑๙.

๕๑

พระองคทรงยนยนวา ‚พระองคทรงเกดญาณทสสนะวา ความหลดพนของเราไมก าเรบ ชาตนเปนชาตสดทาย บดนภพใหมไมมอก‛

เมอพระองคตรสธรรมเทศนาน ภกษปญจวคคยมใจยนดตางชนชม โดยเฉพาะทานพระโกณฑญญะไดดวงตาทเหนธรรมวา ‚สงใดสงหนงมความเกดขนเปนธรรมดา สงนนทงปวงมความดบไปเปนธรรมดา‛

ทวยเทพชนชนตางๆ ตงแตชนภมมะไดกระจายขาวเรองทพระพทธเจาทรงแสดงธมมจกกปปวตตนสตรถงกนจนถงทวยเทพทนบเนองในหมพรหม จนเสยงปาวประกาศไดกระจายขนไปถงพรหมโลก ทงหมนโลกธาตนกสนสะเทอนเลอนลน ทงแสงสวางอนเจดจาหาประมาณมไดกปรากฏในโลก ลวงเทวานภาพของเทวดาทงหลาย

พระพทธองคทรงเปลงพระอทานนวา ‚ผเจรญทงหลาย โกณฑญญะไดรแลวหนอ ผเจรญทงหลาย โกณฑญญะไดรแลวหนอ‛๑๖

๒.๑.๒ ค าอธบายอธบายอรยสจ ๔ ทเปนพทธสงวณณตอรรถกถา ในธมมจกกปปวตตนสตร พระพทธองคทรงอธบายอรยสจไว โดยยอ คอ พระองคทรง

อธบายขอความททรงยกขนแสดง ซงเรยกวา พทธสงวณณตอรรถกถา คออรรถกถาทพระพทธองคทรงอธบาย เชน

ทกข อรยสจจ , ชาตป ทกขา, ชราป ทกขา, พยาธป ทกโข, มรณมป ทกข , อปปเยห สมปโยโค ทกโข, ปเยห วปปโยโค ทกโข, ยมปจฉ น ลภต ตมป ทกข , สงขตเตน ปญจปาทานกขนธา ทกขา. แปลวา ‚ทกขอรยสจ คอ ความเกด ความแก ความเจบ ความตาย ความประสบสงอนไมเปนทรก ความพลดพรากจากสงอนเปนทรก ปรารถนาสงใดไมไดสงนน โดยยออปาทานขนธ ๕ เปนทกข‛๑๗

ค าวา ‚ทกข อรยสจจ ทกขอรยสจ ความทกขเปนความจรงทพระอรยะตรสร‛ นนเปนถอยค าทพระองคทรงยกขนเปนหวขอ ค าวา ‚ชาตป ทกขา, ชราป ทกขา, พยาธป ทกโข, มรณมป ทกข , อปปเยห สมปโยโค ทกโข, ปเยห วปปโยโค ทกโข, ยมปจฉ น ลภต ตมป ทกข , สงขตเตน ปญจปาทานกขนธา ทกขา. คอ ความเกด ความแก ความเจบ ความตาย ความประสบสงอนไมเปนท

๑๖ ว.ม. (ไทย) ๔/๑๓-๑๗/๒๐-๒๕, ส.ม. (ไทย) ๑๙/๑๐๘๑/๕๙๒-๕๙๖, ข.ป. (ไทย) ๓๑/๓๐/๔๘๘-

๔๘๔. ๑๗ ว.ม. (ไทย) ๔/๑๓-๑๗/๒๐-๒๕, ส.ม. (ไทย) ๑๙/๑๐๘๑/๕๙๒-๕๙๖, ข.ป. (ไทย) ๓๑/๓๐/๔๘๘-

๔๘๔.

๕๒

รก ความพลดพรากจากสงอนเปนทรก ปรารถนาสงใดไมไดสงนน โดยยออปาทานขนธ ๕ เปนทกข‛ เปนค าอธบายขยายความ

ทกขสมทโย อรยสจจ , ยาย ตณหา โปโนพภวกา นนทราคสหคตา ตตรตตราภนนทน. เสยยถท . กามตณหา ภวตณหา วภวตณหา. ทกขสมทยอรยสจ คอ ตณหาอนท าใหเกดอก ประกอบดวยความเพลดเพลนและความก าหนด มปกตใหเพลดเพลนในอารมณนนๆ คอกามตณหา ภวตณหา วภวตณหา

ค าวา ‚ทกขสมทโย อรยสจจ ทกขสมทยอรยสจ‛ นนเปนถอยค าทพระองคทรงยกขนเปนหวขอ ค าวา ‚ยาย ตณหา โปโนพภวกา นนทราคสหคตา ตตรตตราภนนทน. เสยยถท . กามตณหา ภวตณหา วภวตณหา. ทกขสมทยอรยสจ คอ ตณหาอนท าใหเกดอก ประกอบดวยความเพลดเพลนและความก าหนด มปกตใหเพลดเพลนในอารมณนนๆ คอ กามตณหา ภวตณหา วภวตณหา‛ เปนค าอธบายขยายความ

ทกขนโรโธ อรยสจจ , โย ตสสาเยว ตณหาย อเสสวราคนโรโธ จาโค ปฏนสสคโค มตต อนาลโย. ทกขนโรธอรยสจ คอ ความดบตณหาไมเหลอดวยวราคะ ความสละ ความสละคน ความพน ความไมอาลยในตณหา

ทกขนโรธคามน ปฏปทา อรยสจจ , อยเมว อรโย อฏ งคโก มคโค. เสยยถท . สมมาทฏ สมมาสงกปโป สมมาวาจา สมมากมมนโต สมมาอาชโว สมมาวายาโม สมมาสต สมมาสมาธ.

ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ คอ อรยมรรคมองค ๘ นแล ไดแก สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ สมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธ

ค าวา ‚ทกขนโรโธ อรยสจจ ทกขนโรธอรยสจ‛ นนเปนถอยค าทพระองคทรงยกขนเปนหวขอ ค าวา ‚โย ตสสาเยว ตณหาย อเสสวราคนโรโธ จาโค ปฏนสสคโค มตต อนาลโย. ทกขนโรธอรยสจ คอ ความดบตณหาไมเหลอดวยวราคะ ความสละ ความสละคน ความพน ความไมอาลยในตณหา‛ เปนค าอธบายขยายความ

ค าวา ‚ทกขนโรธคามน ปฏปทา อรยสจจ ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ‛ นนเปนถอยค าทพระองคทรงยกขนเปนหวขอ ค าวา ‚อยเมว อรโย อฏ งคโก มคโค. เสยยถท . สมมาทฏ สมมาสงกปโป สมมาวาจา สมมากมมนโต สมมาอาชโว สมมาวายาโม สมมาสต สมมาสมาธ คอ อรยมรรคมองค ๘ นแล ไดแก สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ สมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธ‛ เปนค าอธบายขยายความ

ค าอธบายขยายความขอความททรงยกขนแสดงขางตนใหชดเจนยงขนน เรยกวา พทธ- สงวณณตอรรถกถา คอ อรรถกถาทพระพทธองคทรงอธบาย อรรถกถา บาลเขยนวา อตถกถา แลวแปลง ตถ เปน ฏฐ จงปรากฏรปวา อฏฐกถา แปลเปนภาษาไทย โดยยมค าสนสกฤตมาเปน

๕๓

อรรถกถา การก าหนดวา ขอความตอนไหนเปนอรรถกถากตองพจารณาจากขอความนนๆ เชน ขอความวา

ทกข อรยสจจ , ชาตป ทกขา, ชราป ทกขา, พยาธป ทกโข, มรณมป ทกข , อปปเยห สมปโยโค ทกโข, ปเยห วปปโยโค ทกโข, ยมปจฉ น ลภต ตมป ทกข , สงขตเตน ปญจปาทานกขนธา ทกขา. ทกขอรยสจ คอ ความเกด ความแก ความเจบ ความตาย ความประสบสงอนไมเปนทรก ความพลดพรากจากสงอนเปนทรก ปรารถนาสงใดไมไดสงนน โดยยออปาทานขนธ ๕ เปนทกข

ค าวา ‚ทกข อรยสจจ ทกขอรยสจ‛ นเปนบทททรงยกขนแสดงกอน ถอวาเปนบทตง ความทกขเปนความจรงทพระอรยะตรสร ฟงแลวยงไมเขาใจวา อะไรคอความทกข พระองคทรงขยายความตอทนทวา

ชาตป ทกขา, ชราป ทกขา, พยาธป ทกโข, มรณมป ทกข , อปปเยห สมปโยโค ทกโข, ปเยห วปปโยโค ทกโข, ยมปจฉ น ลภต ตมป ทกข , สงขตเตน ปญจปาทานกขนธา ทกขา. คอ ความเกด ความแก ความเจบ ความตาย ความประสบสงอนไมเปนทรก ความพลดพรากจากสงอนเปนทรก ปรารถนาสงใดไมไดสงนน โดยยออปาทานขนธ ๕ เปนทกข

ขอความนเปนค าอธบายของขอความขางตน คอ ทกข อรยสจจ ทกขอรยสจ ค าวา อรรถกถา อรรถ คอค าอธบาย กถา คอ วาจาทกลาวอธบายออกมา ขอความวา ชาตป ทกขา ฯเปฯ ปญจปาทานกขนธา ทกขา. คอ ความเกดเปนทกข ฯลฯ อปาทานขนธ ๕ เปนทกข คออรรถ ไดแกค าอธบาย และขอความน กคอพระวาจา หรอวาจาทกลาวอธบาย การทพระพทธองคทรงเปนพระอรรถกถาวาจก คอ ผกลาวค าอธบาย หรอเรยกแบบทรจกกนวา พระอรรถกถาจารย มไดหมายความวา พระพทธองคประทบนงเขยนค าอธบาย พระองคเพยงแตตรสอธบายถอยค าทพระองคตรสโดยยอในตอนตนใหชดเจนในตอนทาย

ค าอธบายอรยสจ ๔ สวนนเปนค าอธบายในพระสตตนตปฎก ซงพระพทธเจาทรงอธบายสจจะในธรรมานปสสนา หลกธรรมหมวดหนงในสตปฏฐาน ๔ คอ กายานปสสนา (การก าหนดพจารณากาย) เวทนานปสสนา (การก าหนดพจารณาเวทนา) จตตานปสสนา (การก าหนดพจารณาจต) ธรรมานปสสนา (การก าหนดพจารณาธรรม) ซงพระพทธองคทรงแสดงแกชาวนคมกมมาสธมมะ แควนกร มาในมหาสตปฏฐานสตร คมภรทฆนกายมหาวรรค และเปนค าอธบายทพระสารบตรเถระอธบายขยายความธรรมจกรใหภกษทงหลายฟง หลงจากพระพทธองคทรงแสดงเรองทพระองคไดแสดงธรรมจกรแกภกษทงหลาย แตมไดทรงอธบายขยายความแลวเสดจเขาทพก มาในสจจวภงคสตร วาดวยการจ าแนกสจจะ คมภรมชฌมนกาย มลปณณาสก ดงขอความตอไปน

๕๔

ธมมานปสสนา : หมวดสจจะ ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลาย คอ อรยสจ ๔ อย ภกษพจารณาเหนธรรมใน

ธรรมทงหลาย คอ อรยสจ ๔ อย ไดแก ภกษในธรรมวนยนรชดตามความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธ คามนปฏปทา

ทกขสจจนทเทส ทกขอรยสจ คอชาต (ความเกด) เปนทกข ชรา (ความแก) เปนทกข มรณะ (ความตาย) เปน

ทกข โสกะ (ความโศก) ปรเทวะ (ความคร าครวญ) ทกข (ความทกขกาย)โทมนส (ความทกขใจ) อปายาส (ความคบแคนใจ) เปนทกข การประสบกบอารมณอนไมเปนทรกเปนทกข ความพลดพรากจากอารมณอนเปนทรกเปนทกข การไมไดสงทตองการเปนทกข โดยยอ อปาทานขนธ ๕ เปนทกข

ชาต คอ ความเกด ความเกดพรอม ความหยงลง ความบงเกด ความบงเกดเฉพาะ ความปรากฏแหงขนธ ความไดอายตนะ ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ

ชรา คอความแก ความคร าครา ความมฟนหลด ความมผมหงอก ความมหนงเหยวยน ความเสอมอาย ความแกหงอมแหงอนทรย ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ

มรณะ คอความจต ความเคลอนไป ความท าลายไป ความหายไป ความตายกลาวคอมฤตย การท ากาละ ความแตกแหงขนธ ความทอดทงรางกาย ความขาดสญแหงชวตนทรย ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ

โสกะ คอความเศราโศก กรยาทเศราโศก ภาวะทเศราโศก ความแหงผากภายในความแหงกรอบภายใน ของผประกอบดวยความเสอมอยางใดอยางหนง (หรอ) ผทถกเหตแหงทกขอยางใดอยางหนงกระทบ

ปรเทวะ คอความรองไห ความคร าครวญ กรยาทรองไห กรยาทคร าครวญ ภาวะทรองไห ภาวะทคร าครวญ ของผประกอบดวยความเสอมอยางใดอยางหนง (หรอ)ผทถกเหตแหงทกขอยางใดอยางหนงกระทบ

ทกข คอความทกขทางกาย ความไมส าราญทางกาย ความเสวยอารมณทไมส าราญ เปนทกข อนเกดจากกายสมผส

โทมนส คอความทกขทางใจ ความไมส าราญทางใจ ความเสวยอารมณทไมส าราญเปนทกขอนเกดจากมโนสมผส

อปายาส คอความแคน ความคบแคน ภาวะทแคน ภาวะทคบแคน ของผประกอบดวยความเสอมอยางใดอยางหนง(หรอ) ผทถกเหตแหงทกขอยางใดอยางหนงกระทบ

การประสบกบอารมณอนไมเปนทรกเปนทกข คอการไปรวม การมารวม การประชมรวม การอยรวมกบอารมณอนไมเปนทปรารถนา ไมเปนทรกใคร ไมเปนทชอบใจของเขาในโลกน

๕๕

เชน รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ หรอจากบคคลผปรารถนาแตสงทไมใชประโยชนปรารถนาแตสงทไมเกอกล ปรารถนาแตสงทไมผาสก ปรารถนาแตสงทไมมความเกษมจากโยคะของเขา๑๘

การพลดพรากจากอารมณอนเปนทรกเปนทกข คอการไมไปรวม การไมมารวม การไมประชมรวม การไมอยรวมกบอารมณอนเปนทปรารถนา เปนทรกใคร เปนทชอบใจของเขาในโลกน เชน รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ หรอกบบคคลผปรารถนาประโยชน ปรารถนาความเกอกล ปรารถนาความผาสก ปรารถนาความเกษมจากโยคะของเขา เชน มารดา บดา พชาย นองชาย พสาว นองสาว มตร อ ามาตยหรอญาตสาโลหต๑๙

การไมไดสงทตองการเปนทกข คอ เหลาสตวผมความเกด มความแก มความเจบมความตาย มความโศก ความคร าครวญ ความทกขกาย ความทกขใจและความคบแคนใจ เปนธรรมดา เกดความปรารถนาขนอยางนวา ‘ไฉนหนอ ขอเราอยาไดมความเกด อยาไดมความแก อยาไดมความเจบ อยาไดมความตาย อยาไดมความโศก ความคร าครวญ ความทกขกาย ความทกขใจและความคบแคนใจ เปนธรรมดา หรอขอความเกด มความแก มความเจบมความตาย มความโศก ความคร าครวญ ความทกขกาย ความทกขใจและความคบแคนใจ อยาไดมาถงเราเลย’ ขอนไมพงส าเรจไดตามความปรารถนา

โดยยอ อปาทานขนธ ๕ เปนทกข คอ รปปาทานขนธ (อปาทานขนธคอรป) เวทนปาทานขนธ (อปาทานขนธคอเวทนา) สญญปาทานขนธ (อปาทานขนธคอสญญา) สงขารปาทานขนธ (อปาทานขนธคอสงขาร) วญญาณปาทานขนธ (อปาทานขนธคอวญญาณ) ภกษทงหลาย เหลานเรยกวา โดยยอ อปาทานขนธ ๕ เปนทกข

สมทยสจจนทเทส ทกขสมทยอรยสจ คอ ตณหานเปนเหตเกดขนในภพใหม สหรคตดวยความก าหนดยนด

เปนเหตเพลดเพลนในอารมณนนๆ คอ กามตณหา ภวตณหา และวภวตณหา๒๐

๑๘ การประสบกบอารมณอนไมเปนทรกเปนทกขในสจจวภงคสตร พระสารบตรเถระ มไดอธบาย. ๑๙ การพลดพรากจากอารมณอนเปนทรกเปนทกขในสจจวภงคสตร พระสารบตรเถระ มไดอธบาย. ๒๐ ในสจจวภงคสตร พระสารบตรเถระอธบายทกขสมทยอรยสจจบตรงน เหมอนทพระพทธเจาทรง

ขยายความในธมมจกกปปวตตนสตร.

๕๖

กตณหานแหละเมอเกดขน เกดทไหน เมอตงอย ตงอยทไหน คอ ปยรปสาตรปใด๒๑ มอยในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทปยรปสาตรปนเมอตงอย กตงอยทปยรปสาตรปน

อะไรเปนปยรปสาตรปในโลก คอ จกข โสตะ ฆานะ ชวหา กาย มโน เปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอเกด กเกดท จกข โสตะ ฆานะ ชวหา กาย มโนน เมอตงอย กตงอยทจกข โสตะ ฆานะ ชวหา กาย มโนน

รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ เปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณน เมอตงอย กตงอยทรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะธรรมารมณน

จกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณ มโนวญญาณ เปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทจกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณมโนวญญาณน เมอตงอย กตงอยทจกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณมโนวญญาณน

จกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผส เปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทจกขสมผสโสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผสน เมอตงอยกตงอยทจกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผสน

เวทนาทเกดจากจกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผส เปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทเวทนาซงเกดจากเวทนาทเกดจากจกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผสน เมอตงอย กตงอยทเวทนาซงเกดจากเวทนาทเกดจากจกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผสน

รปสญญา (ความก าหนดหมายรรป) สททสญญา คนธสญญา รสสญญา โผฏฐพพสญญา ธมมสญญา เปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทรปสญญา สททสญญา คนธสญญา รสสญญา โผฏฐพพสญญาธมมสญญาน เมอตงอย กตงอยทรปสญญา สททสญญา คนธสญญา รสสญญา โผฏฐพพสญญาธมมสญญาน

รปสญเจตนา (ความจ านงในรป) สททสญเจตนา คนธสญเจตนา รสสญเจตนา โผฏฐพพสญเจตนา ธมมสญเจตนาเปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทรปสญเจตนา สททสญเจตนา คนธสญเจตนา รสสญเจตนา โผฏฐพพสญเจตนาธมมสญเจตนานเมอตงอย กตงอยทรปสญเจตนา (ความจ านงในรป) สททสญเจตนา คนธสญเจตนา รสสญเจตนา โผฏฐพพสญเจตนาธมมสญเจตนาน

๒๑ ปยรปสาตรป หมายถงสภาวะทนารกนาชนใจ เปนสวนอฏฐารมณทเปนเหตใหเกดตณหา -อภ.ว.อ. (บาล) ๒/๑๑๙-๑๒๐.

๕๗

รปตณหา(ความอยากไดรป) สททตณหา คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา ธมมตณหาเปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทรปตณหา สททตณหา คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา ธมมตณหาน เมอตงอย กตงอยทรปตณหา สททตณหา คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา ธมมตณหาน

รปวตก(ความตรกถงรป) สททวตก คนธวตก รสวตก โผฏฐพพวตก ธมมวตก เปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอเกด กเกดทรปวตก(ความตรกถงรป) สททวตก คนธวตก รสวตก โผฏฐพพวตกธมมวตกน เมอตงอยกตงอยทรปวตก(ความตรกถงรป) สททวตก คนธวตก รสวตก โผฏฐพพวตกธมมวตกน

รปวจาร (ความตรองถงรป) สททวจาร คนธวจาร รสวจาร โผฏฐพพวจาร ธมมวจารเปนปยรปสาตรปในโลก ตณหาน เมอเกด กเกดทรปวจาร สททวจาร คนธวจาร รสวจาร โผฏฐพพวจาร ธมมวจารน เมอตงอย กตงอยทรปวจาร สททวจาร คนธวจาร รสวจาร โผฏฐพพวจาร ธมมวจารน

นโรธสจจนทเทส ทกขนโรธอรยสจ คอ ความดบกเลสไมเหลอดวยวราคะ ความปลอยวาง ความสละคน

ความพน ความไมตด๒๒ กตณหานเมอละ ละทไหน เมอดบ ดบทไหน คอ ปยรปสาตรปใดมอยในโลก ตณหานเมอละ กละทปยรปสาตรปน เมอดบกดบทปยรปสาตรปน

อะไรเปนปยรปสาตรปในโลก คอ จกข โสตะ ฆานะ ชวหา กาย มโน เปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอละ กละทจกข โสตะ ฆานะ ชวหา กายมโนน เมอดบกดบทจกข โสตะ ฆานะ ชวหา กายมโนน

รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณเปนปยรปสาตรปในโลก ตณหาน เมอละ กละทรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณน เมอดบกดบทรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณน

จกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณ มโนวญญาณ เปนปยรปสาตรปในโลก ตณหาน เมอละ กละทจกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณมโนวญญาณน เมอดบ กดบทจกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณมโนวญญาณน

จกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผส เปนปยรปสาตรปในโลก ตณหาน เมอละกละทจกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผสน เมอดบ กดบทจกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผสน

๒๒ ในสจจวภงคสตร พระสารบตรเถระอธบายทกขนโรธอรยสจจบตรงน เหมอนทพระพทธเจาทรงขยายความในธมมจกกปปวตตนสตร.

๕๘

เวทนาทเกดจากจกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผส เปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอละ กละทเวทนาอนเกดจากจกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผสน เมอดบ กดบทเวทนาอนเกดจากจกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผสมโนสมผสน

รปสญญา สททสญญา คนธสญญา รสสญญา โผฏฐพพสญญา ธมมสญญา เปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอละกละทรปสญญา สททสญญา คนธสญญา รสสญญา โผฏฐพพสญญา ธมมสญญาน เมอดบ กดบทรปสญญา สททสญญา คนธสญญา รสสญญา โผฏฐพพสญญา ธมมสญญาน

รปสญเจตนา สททสญเจตนา คนธสญเจตนา รสสญเจตนา โผฏฐพพสญเจตนา ธมมสญเจตนา เปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอละ กละทรปสญเจตนา สททสญเจตนา คนธสญเจตนา รสสญเจตนา โผฏฐพพสญเจตนาธมมสญเจตนาน เมอดบ กดบทรปสญเจตนา สททสญเจตนา คนธสญเจตนา รสสญเจตนา โผฏฐพพสญเจตนาธมมสญเจตนาน

รปตณหา สททตณหา คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา ธมมตณหาเปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอละกละทรปตณหา สททตณหา คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา ธมมตณหาน เมอดบ กดบทรปตณหา สททตณหา คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา ธมมตณหาน

รปวตก สททวตก คนธวตก รสวตก โผฏฐพพวตก ธมมวตก เปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอละ กละทรปวตก สททวตก คนธวตก รสวตก โผฏฐพพวตกธมมวตกนเมอดบ กดบทรปวตก สททวตก คนธวตก รสวตก โผฏฐพพวตกธมมวตกน

รปวจาร สททวจาร คนธวจาร รสวจาร โผฏฐพพวจาร ธมมวจาร เปนปยรปสาตรปในโลก ตณหานเมอละกละทรปวจาร สททวจาร คนธวจาร รสวจาร โผฏฐพพวจารธมมวจารน เมอดบกดบทรปวจาร สททวจาร คนธวจาร รสวจาร โผฏฐพพวจารธมมวจารน

มคคสจจนทเทส ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ คอ อรยมรรคมองค ๘ นนนแล ไดแก สมมาทฏฐ

(เหนชอบ) สมมาสงกปปะ (ด ารชอบ) สมมาวาจา (เจรจาชอบ) สมมากมมนตะ (กระท าชอบ) สมมาอาชวะ (เลยงชพชอบ) สมมาวายามะ (พยายามชอบ) สมมาสต (ระลกชอบ) สมมาสมาธ (ตงจตมนชอบ)

สมมาทฏฐ คอ ความรในทกข (ความทกข) ความรในทกขสมทย (เหตเกดแหงทกข) ความรในทกขนโรธ (ความดบแหงทกข) ความรในทกขนโรธคามนปฏปทา (ขอปฏบตใหถงความดบแหงทกข)

สมมาสงกปปะ คอ ความด ารในการออกจากกาม ความด ารในการไมพยาบาท ความด ารในการไมเบยดเบยน

๕๙

สมมาวาจา คอ เจตนาเปนเหตงดเวนจากการพดเทจ เจตนาเปนเหตงดเวนจากการพดสอเสยด เจตนาเปนเหตงดเวนจากการพดค าหยาบ เจตนาเปนเหตงดเวนจากการ พดเพอเจอ

สมมากมมนตะ คอ เจตนาเปนเหตงดเวนจากการฆาสตว เจตนาเปนเหตงดเวนจากการถอเอาสงของทเจาของเขาไมไดให เจตนาเปนเหตงดเวนจากการประพฤตผดในกาม

สมมาอาชวะ คอ อรยสาวกในธรรมวนยนละมจฉาอาชวะแลว ส าเรจการเลยงชพดวยสมมาอาชวะ

สมมาวายามะ คอ ภกษในธรรมวนยน สรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอปองกนบาปอกศลธรรมทยงไมเกดมใหเกดขน สรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอละบาปอกศลธรรมทเกดขนแลว สรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอท ากศลธรรมทยงไมเกดขนใหเกดขน สรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอความด ารงอย ไมเลอนหาย ภญโญภาพ ไพบลย เจรญเตมทแหงกศลธรรมทเกดขนแลว

สมมาสต คอ ภกษในธรรมวนยน พจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกได พจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงหลายอย ฯลฯ พจารณาเหนจตในจตอย ฯลฯ พจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกได

สมมาสมาธ คอ ภกษในธรรมวนยน สงดจากกามและอกศลธรรมทงหลาย บรรลปฐมฌานทมวตก มวจาร มปต และสขอนเกดจากวเวกอย เพราะวตกวจารสงบระงบไป บรรลทตยฌานทมความผองใสภายใน มภาวะทจตเปนหนงผดขน ไมมวตก ไมมวจาร มแตปตและสขอนเกดจากสมาธอย เพราะปตจางคลายไป มจตเปนอเบกขา มสต มสมปชญญะอย และเสวยสขดวยกาย (นามกาย) บรรลตตยฌานทพระอรยะทงหลาย กลาวสรรเสรญวา ‘ผมอเบกขา มสต อยเปนสข’ เพราะละสขและทกขได เพราะโสมนสและโทมนสดบไปกอนแลว บรรลจตตถฌานทไมมทกขไมมสข มสตบรสทธเพราะอเบกขาอย ภกษทงหลาย นเรยกวา สมมาสมาธ

ดวยวธน ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายภายในอย๒๓ พจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายภายนอกอย๒๔ หรอพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายทงภายในทงภายนอกอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตเกดในธรรมทงหลายอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตดบในธรรมทงหลายอย หรอพจารณาเหนทงธรรมเปนเหตเกดทงธรรมเปนเหตดบในธรรมทงหลายอย หรอวา ภกษนนมสตปรากฏอยเฉพาะหนาวา ‘ธรรมมอย’ กเพยงเพออาศยเจรญญาณ เจรญสตเทานน ไมอาศย (ตณหา

๒๓ ธรรมทงหลายภายใน หมายถงอรยสจ ๔ ของตน -ท.ม.อ. (บาล) ๒/๔๒๑. ๒๔ ธรรมทงหลายภายนอก หมายถงอรยสจ ๔ ของผอน -ท.ม.อ. (บาล) ๒/๔๒๑.

๖๐

และทฏฐ) อย และไมยดมนถอมนอะไรๆ ในโลก ภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลาย คอ อรยสจ ๔ อยอยางนแล๒๕

ขอความทเปนค าอธบายทพระพทธเจาทรงอธบายเองน การจดพมพก าหนดขอความทเปนบทตงดวยตวอกษรเนนด า เชน

ชาต (ความเกด) เปนทกข ชรา (ความแก) เปนทกข มรณะ (ความตาย) เปนทกข โสกะ (ความโศก) ปรเทวะ (ความคร าครวญ) ทกข (ความทกขกาย)โทมนส (ความทกขใจ) อปายาส (ความคบแคนใจ) เปนทกข การประสบกบอารมณอนไมเปนทรกเปนทกข ความพลดพรากจากอารมณอนเปนทรกเปนทกข การไมไดสงทตองการเปนทกข โดยยอ อปาทานขนธ ๕ เปนทกข

ชาต คอ ความเกด ความเกดพรอม ความหยงลง ความบงเกด ความบงเกดเฉพาะ ความปรากฏแหงขนธ ความไดอายตนะ ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ

ชรา คอความแก ความคร าครา ความมฟนหลด ความมผมหงอก ความมหนงเหยวยน ความเสอมอาย ความแกหงอมแหงอนทรย ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ

มรณะ คอความจต ความเคลอนไป ความท าลายไป ความหายไป ความตายกลาวคอมฤตย การท ากาละ ความแตกแหงขนธ ความทอดทงรางกาย ความขาดสญแหงชวตนทรย ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ

ในค าวา “ชาต คอ ความเกด‛ ชาต เนนอกษรด าเพราะค าน พระพทธองคทรงน าค าทพระองคตรสไวขางตน คอ “ชาต คอ ความเกด‛ มาอธบาย จงพมพตวอกษรเนนน าเปนเครองก าหนดวา ถกกลาวถงมาแลวในตอนตน พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ไดก าหนดพมพตวอกษรทเปนขอความบทตงเพออธบายในลกษณะนทกแหง นสตพงก าหนดพจารณา ซงถอเปนตนแบบการเขยนงานทางพระพทธศาสนาไดเปนอยางด

การอธบายอรยสจ ๔ ในพระอภธรรมปฎก ค าอธบายอรยสจ ๔ ในพระอภธรรมปฎกแบงเปน ๒ แบบ คอ พระพทธองคทรงอธบาย

เปนแบบสตตนตภาชนย อธบายตามนยแหงพระสตร ซงตรงกบทกลาวในสวนพระสตรแลวจงมไดน ามาใหศกษา น ามาเฉพาะททรงอธบายแบบอภธรรมภาชนย ดงขอความตอไปน

สจจวภงค : อภธรรมภาชนย สจจะ ๔ คอ ทกข(ทกข) ทกขสมทย (เหตเกดแหงทกข) ทกขนโรธ (ความดบทกขทกข

นโรธคามนปฏปทา (ขอปฏบตใหถงความดบทกข)

๒๕ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๓๘๖-๔๐๓/๓๒๔-๓๓๘, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๑๑๙-๑๓๖/๑๑๘-๑๒๘, ม.อ. (ไทย) ๑๔/๓๗๓-๓๗๕/๔๑๘-๔๒๔.

๖๑

ทกขสมทย บรรดาสจจะ ๔ นน ทกขสมทย คอ ตณหา ทกข คอ กเลสทเหลอ สภาวธรรมทเปนอกศลทเหลอ กศลมล ๓ ทเปนอารมณของอาสวะ

สภาวธรรมทเปนกศลทเหลอซงเปนอารมณของอาสวะ วบากแหงสภาวธรรมทเปนกศลและอกศลซงเปนอารมณของอาสวะ สภาวธรรมทเปนกรยา ไมเปนกศล ไมเปนอกศล ไมเปนวบากแหงกรรม และรปทงหมด๒๖

ทกขนโรธ คอ การละตณหาเสยได ทกขนโรธคามนปฏปทา คอ ภกษในธรรมวนยนเจรญฌานทเปนโลกตตระซงเปนเหตน า

ออกจากวฏฏทกขใหถงนพพาน เพอละทฏฐ เพอบรรลภมเบองตน สงดจากกามและอกศลธรรมทงหลาย บรรลปฐมฌานทเปนทกขาปฏปทาทนธาภญญา อยในสมยใด ในสมยนน มรรคมองค ๘ คอ สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ สมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธ กเกดขน

สมมาทฏฐ คอ ปญญา กรยาทรชด ความวจย ความเลอกสรร ความวจยธรรม ความก าหนดหมาย ความเขาไปก าหนด ความเขาไปก าหนดเฉพาะ ภาวะทร ภาวะทฉลาด ภาวะทรละเอยด ความรอยางแจมแจง ความคนคด ความใครครวญ ปญญาเหมอนแผนดน ปญญาเครองท าลายกเลส ปญญาเครองน าทาง ความเหนแจง ความรด ปญญาเหมอนปฏก ปญญา ปญญนทรย ปญญาพละ ปญญาเหมอนศสตรา ปญญาเหมอนปราสาท ความสวางคอปญญา แสงสวางคอปญญา ปญญาเหมอนประทป ปญญาเหมอนดวงแกว๒๗ ความไมหลงงมงาย ความเลอกเฟนธรรม สมมาทฏฐ ธมมวจยสมโพชฌงค อนเปนองคมรรค นบเนองในมรรค

สมมาสงกปปะ คอ ความตรก ความตรกโดยอาการตางๆ ความด าร ความทจตแนบแนนในอารมณ ความทจตแนบสนทในอารมณ ความยกจตขนสอารมณ สมมาสงกปปะ อนเปนองคมรรคนบเนองในมรรค

สมมาวาจา คอ ความงด ความเวน ความเวนขาด เจตนาเปนเหตเวนจากวจทจรต ๔ การไมท า การเลกท า การไมลวงละเมด การไมล าเขต การก าจดตนเหต(แหงวจทจรต ๔) สมมาวาจา อนเปนองคมรรค นบเนองในมรรค

สมมากมมนตะ คอ ความงด ความเวน ความเวนขาด เจตนาเปนเหตเวนจากกายทจรต ๓ การไมท า การเลกท า การไมลวงละเมด การไมล าเขต การก าจดตนเหต(แหงกายทจรต ๓) สมมากมมนตะ อนเปนองคมรรค นบเนองในมรรค

๒๖ ในอภธรรมภาชนยทานยกทกขสมทยขนอธบายกอน -อภ.ว.อ. (บาล) ๒/๑๓๐-๑๓๑. ๒๗ ใสความเตมตามแสดงในเลม ๓๔.

๖๒

สมมาอาชวะ คอ ความงด ความเวน ความเวนขาด เจตนาเปนเหตเวนจากมจฉาชพ การไมท า การเลกท า การไมลวงละเมด การไมล าเขต การก าจดตนเหต(แหงมจฉาชพ) สมมาอาชวะ อนเปนองคมรรค นบเนองในมรรค

สมมาวายามะ คอ การปรารภความเพยรทางใจ ความขะมกเขมน ความบากบน ความขวนขวาย ความพยายาม ความอตสาหะ ความทนทาน ความเขมแขง ความหมน ความมงมนอยางไมทอถอย ความไมทอดทงฉนทะ ความไมทอดทงธระ ความเอาใจใสธระ วรยะ วรยนทรย วรยพละ สมมาวายามะ วรยสมโพชฌงค อนเปนองคมรรค นบเนองในมรรค

สมมาสต คอ สต ความตามระลก ความหวนระลก สต กรยาทระลก ความทรงจ า ความไมเลอนลอย ความไมหลงลม สต สตนทรย สตพละ สมมาสต สตสมโพชฌงค อนเปนองคมรรคนบเนองในมรรค

สมมาสมาธ คอ ความตงอยแหงจต ความด ารงอย ความตงมน ความไมซดสาย ความไมฟงซาน ความทจตไมซดสาย สมถะ สมาธนทรย สมาธพละ สมมาสมาธ สมาธสมโพชฌงคอนเปนองคมรรค นบเนองในมรรค สภาวธรรมทเหลอสมปยตดวยทกขนโรธคามนปฏปทา๒๘

ค าอธบายอรยสจแบบอภธรรมภาชนยน ทานอธบายตามสภาวะ เชน ทกขเปนผลทเกดมจากสมทย ทานจงอธบายสมทยกอน ดงขอความทกลาวขางตน

๒.๑.๓ ค าอธบายอรยสจโดยพระอนพทธะ ค าอธบายอรยสจโดยพระอนพทธะ กคอ ค าอธบายทเรยกวา อนพทธสงวณณตอรรถกถา เปนอรรถกถาทพระสาวกส าคญอธบาย ในทน คอพระสารบตรเถระเปนผอธบาย ปรากฏในคมภรปฏสมภทามรรค พระไตรปฎกเลมท ๓๑ ขอน ามาใหศกษาเพยงบางสวน ในคมภรปฏสมภทามรรคนน พระสารบตร ไดแสดงธมมจกกปปวตตนสตร มเนอหาตรงตามทปรากฏในคมภรสงยตตนกาย มหาวรรค และตองถอวา พระสารบตรเปนตนแบบสงคายนาพระสตร เพราะในปฏสมภทามรรคนน พระสารบตรกลาวกอนพระอานนท พอทานแสดงจบทานกอธบาย โดยเรมอธบายขอความทพระพทธเจาตรสวา

‚จกษเกดขนแลว ญาณเกดขนแลว ปญญาเกดขนแลว วชชาเกดขนแลว แสงสวางเกดขนแลวแกเราในธรรมทงหลายทไมเคยไดฟงมากอนวา นทกขอรยสจ‛๒๙ ทานน าขอความทกลาวแลวนมาอธบายแบบถามเองตอบเองวา

๒๘ อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๒๐๖-๒๑๐/๑๗๓-๑๗๘. ๒๙ ว.ม. (บาล) ๔/๑๕/๑๔, ส.ม. (บาล) ๑๙/๑๐๘๑/๓๖๘.

๖๓

ค าวา “จกษเกดขนแลว” เพราะมสภาวะอยางไร ค าวา “ญาณเกดขนแลว” เพราะมสภาวะอยางไร ค าวา “ปญญาเกดขนแลว” เพราะมสภาวะอยางไร ค าวา “วชชาเกดขนแลว” เพราะมสภาวะอยางไร ค าวา “แสงสวางเกดขนแลว” เพราะมสภาวะอยางไร

คอ ค าวา “จกษเกดขนแลว” เพราะมสภาวะเหน ค าวา “ญาณเกดขนแลว” เพราะมสภาวะร ค าวา “ปญญาเกดขนแลว” เพราะมสภาวะรชด ค าวา “วชชาเกดขนแลว” เพราะมสภาวะรแจง ค าวา “แสงสวางเกดขนแลว” เพราะมสภาวะสวางไสว

ความหมาย ๕ ประการนเปนอารมณและเปนโคจรของธมมปฏสมภทา ธรรมเหลาใดเปนอารมณของธมมปฏสมภทา ธรรมเหลานนเปนโคจรของธมมปฏสมภทา ธรรมเหลาใดเปนโคจรของธมมปฏสมภทา ธรรมเหลานนเปนอารมณของธมมปฏสมภทา เพราะเหตนน ทานจงเรยกญาณในธรรมทงหลายวาธมมปฏสมภทา๓๐

นอกจากพระสารบตรจะอธบายอรยสจ ๔ ในธมมจกกปปวตตนสตรแลวทานยงไดอธบายอรยสจ ๔ ทพระพทธเจาทรงแสดงพระธรรมเทศนาแกภกษทงหลายเพยงบทอทเทส

เมอมกลบตรเขามาบวชจ านวนมาก จนกระทงอปตสสปรพาชกเขามาบวช ตดตามพระพทธเจาซงพระองคเสดจมาประปบทปาอสปตนมฤคทายวน กรงพาราณส พระองคไดตรสบอกภกษทงหลายถงเรองทพระองคไดทรงประกาศธรรมจกรทปาอสปตนะ พระธรรมเทศนานพระสงคตกาจารยไดสงคายนาไว มชอวาสจจวภงคสตร พระพทธองคทรงแสดงบทอทเทสแกภกษทงหลายแลวพระสารบตรไดอธบาย มรายละเอยดพอสรปไดวา

‚ภกษทงหลาย ธรรมจกรอนยอดเยยมตถาคตผเปนอรหนตสมมาสมพทธเจา ไดประกาศแลว ณ ปาอสปตนมฤคทายวน เขตกรงพาราณส อนสมณะ พราหมณ เทวดา มาร พรหม หรอใคร ๆ

๓๐ ข.ป. (บาล) ๓๑/๓๑/๓๖๕.

๖๔

ในโลก ใหหมนกลบไมได คอ การบอก๓๑ การแสดง๓๒ การบญญต๓๓ การก าหนด๓๔ การเปดเผย๓๕ การจ าแนก๓๖ การท าใหงาย๓๗ ซงอรยสจ ๔

อรยสจ ๔ คอ (๑) การบอก การแสดง การบญญต การก าหนด การเปดเผย การจ าแนก การท าใหงายซงทกขอรยสจ (๒) การบอก การแสดง การบญญต การก าหนด การเปดเผย การจ าแนก การท าใหงายซงทกขสมทยอรยสจ (๓) การบอก การแสดง การบญญต การก าหนด การเปดเผย การจ าแนก การท าใหงายซงทกขนโรธอรยสจ (๔) การบอก การแสดง การบญญต การก าหนด การเปดเผย การจ าแนก การท าใหงายซงทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ

ธรรมจกรอนยอดเยยมตถาคตผเปนอรหนตสมมาสมพทธเจา ไดประกาศแลว ณ ปาอสปตนมฤคทายวน เขตกรงพาราณส อนสมณะ พราหมณ เทวดา มาร พรหม หรอใคร ๆ ในโลก ใหหมนกลบไมได คอ การบอก การแสดง การบญญต การก าหนด การเปดเผย การจ าแนก ท าใหงายซงอรยสจ ๔ น

ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงคบสารบตรและโมคคลลานะ เธอทงหลายจงคบสารบตรและโมคคลลานะเถด สารบตรและโมคคลลานะเปนภกษฉลาด เปนผอนเคราะห๓๘เพอนพรหมจารทงหลาย สารบตรเปรยบเหมอนผใหก าเนด โมคคลลานะเปรยบเหมอนผบ ารงเลยงทารกทเกดแลว สารบตรยอมแนะน าในโสดาปตตผล โมคคลลานะยอมแนะน าในประโยชนทสงสด สารบตรสามารถทจะบอก แสดง บญญต ก าหนด เปดเผย จ าแนก ท าใหงายซงอรยสจ ๔ ไดโดยพสดาร‛

๓๑ การบอก หมายถงการบอกวา นชอวา ทกขอรยสจ ฯลฯ นชอวา ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ

ม.อ.อ. (บาล) ๓/๓๗๑/๒๒๓, อง.จตกก.อ. (บาล) ๒/๑๗๒/๓๙๕, อง.จตกก.ฏกา (บาล) ๒/๑๗๒/๔๓๔. ๓๒ การแสดง หมายถงการใหอทเทส (คาเรมตน) จบลง อง.จตกก.ฏกา (บาล) ๒/๑๗๒/๔๓๔. ๓๓ การบญญต หมายถงการตงสจจะ มทกขสจเปนตน ม.อ.อ. (บาล) ๓/๓๗๑/๒๒๓. ๓๔ การก าหนด หมายถงการใหเนอความนนดาเนนไปโดยประการตาง ๆ ม.อ.อ. (บาล) ๓/๓๗๑/๒๒๓,

อง.จตกก.ฏกา (บาล) ๒/๑๗๒/๔๓๕. ๓๕ การเปดเผย หมายถงการชแจงแสดงเนอความตามทตงอทเทสไว โดยการวกกลบมาอธบายซ าอก

ม.อ.อ. (บาล) ๓/๓๗๑/๒๒๓, อง.จตกก.ฏกา (บาล) ๒/๑๗๒/๔๓๕. ๓๖ การจ าแนก หมายถงการจาแนกประเดนทเปดแลว ม.อ.อ. (บาล) ๓/๓๗๑/๒๒๓, อง.จตกก.ฏกา

(บาล) ๒/๑๗๒/๔๓๕. ๓๗ การท าใหงาย หมายถงการแสดงประเดนทจาแนกไวใหชดเจนดวยการชเหตและยกอทาหรณตาง ๆ

มาประกอบ ม.อ.อ. (บาล) ๓/๓๗๑/๒๒๓, อง.จตกก.อ. (บาล) ๒/๑๗๒/๓๙๖, อง.จตกก.ฏกา (บาล) ๒/๑๗๒/๔๓๕, และ อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๑๗๒/๒๗๓-๒๗๔.

๓๘ อนเคราะห ในทนหมายถงการอนเคราะห ๒ อยาง คอ (๑) การอนเคราะหดวยอามส (๒) การอนเคราะหดวยธรรม ม.อ.อ. (บาล) ๓/๓๗๑/๒๒๓.

๖๕

พระผมพระภาคผสคตครนตรสเวยยากรณภาษตนแลว จงทรงลกขนจากพทธอาสน เสดจเขาไปยงทประทบ

ขณะนน เมอพระผมพระภาคเสดจจากไปแลวไมนาน ทานพระสารบตรไดเรยกภกษทงหลายมากลาววา ‚ทานผมอายทงหลาย‛ ภกษเหลานนรบค าแลว ทานพระสารบตรไดกลาว เรองนวา

‚ทานผมอายทงหลาย ธรรมจกรอนยอดเยยมพระตถาคตผเปนอรหนตสมมาสมพทธเจาไดประกาศแลว ณ ปาอสปตนมฤคทายวน เขตกรงพาราณส อนสมณะ พราหมณ เทวดา มาร พรหม หรอใคร ๆ ในโลกใหหมนกลบไมได คอ การบอก การแสดง การบญญต การก าหนด การเปดเผย การจ าแนก การท าใหงายซงอรยสจ ๔

อรยสจ ๔ อะไรบาง คอ (๑) การบอก การแสดง การบญญต การก าหนด การเปดเผย การจ าแนก การท าใหงายซงทกขอรยสจ (๒) การบอก การแสดง การบญญต การก าหนด การเปดเผย การจ าแนก การท าใหงายซงทกขสมทยอรยสจ (๓) การบอก การแสดง การบญญต การก าหนด การเปดเผย การจ าแนก การท าใหงายซงทกขนโรธอรยสจ (๔) การบอก การแสดง การบญญต การก าหนด การเปดเผย การจ าแนก การท าใหงายซงทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ

ทกขอรยสจ (อรยสจคอทกข) คอ ชาต เปนทกข ชรา เปนทกข มรณะ เปนทกข โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส เปนทกข การไมไดสงทตองการ เปนทกข โดยยออปาทานขนธ ๕ เปนทกข๓๙

ชาต คอ ความเกด ความเกดพรอม ความหยงลง ความบงเกด ความบงเกดเฉพาะ ความปรากฏแหงขนธ ความไดอายตนะ ในหมสตวนน ๆ ของเหลาสตวนน ๆ นเรยกวา ชาต๔๐

ชรา คอ ความแก ความคร าครา ความมฟนหลด ความมผมหงอก ความมหนงเหยวยน ความเสอมอาย ความแกหงอมแหงอนทรย ในหมสตวนน ๆ ของเหลาสตวนน ๆ นเรยกวา ชรา๔๑

มรณะ คอ ความจต ความเคลอนไป จากหมสตวนน ๆ ความท าลายไป ความหายไป ความตายกลาวคอมฤตย การท ากาละ ความแตกแหงขนธ ความทอดทงรางกาย ความขาดสญแหงชวตนทรยของสตวเหลานน ๆ นเรยกวา มรณะ๔๒

๓๙ ว.ม. (ไทย) ๔/๑๔/๒๑, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๙๑/๘๖. ๔๐ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๓๘๘/๓๒๕, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๙๓/๘๘-๘๙, ส.น. (ไทย) ๑๖/๒/๔. ๔๑ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๙๒/๘๗, ส.น. (ไทย) ๑๖/๒/๔,๒๗/๕๔,๒๘/๕๖,๓๓/๗๒. ๔๒ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๙๒/๘๘, ส.น. (ไทย) ๑๖/๒/๔,๒๗/๕๔,๒๘/๕๖,๓๓/๗๒, ข.ม. (ไทย) ๒๙/๔๑/

๑๕๐.

๖๖

โสกะ คอ ความเศราโศก กรยาทเศราโศก ภาวะทเศราโศก ความแหงผากภายใน ความแหงกรอบภายใน ของผทประกอบดวยความเสอมอยางใดอยางหนง (หรอ) ผทถกเหตแหงทกขอยางใดอยางหนงกระทบ นเรยกวา โสกะ๔๓

ปรเทวะ คอ ความรองไห ความคร าครวญ กรยาทรองไห กรยาทคร าครวญ ภาวะทรองไห ภาวะทคร าครวญ ของผทประกอบดวยความเสอมอยางใดอยางหนง (หรอ) ผทถกเหตแหงทกขอยางใดอยางหนงกระทบ นเรยกวา ปรเทวะ๔๔

ทกข คอ ความทกขทางกาย ความไมส าราญทางกาย ความเสวยอารมณทเปนทกข ไมส าราญ อนเกดจากกายสมผส นเรยกวา ทกข๔๕

โทมนส คอ ความทกขทางใจ ความไมส าราญทางใจ ความเสวยอารมณทเปนทกข ไมส าราญ อนเกดจากมโนสมผส นเรยกวา โทมนส๔๖

อปายาส คอ ความแคน ความคบแคน ภาวะทแคน ภาวะทคบแคน ของผทประกอบดวยความเสอมอยางใดอยางหนง (หรอ) ผทถกเหตแหงทกขอยางใดอยางหนงกระทบ นเรยกวา อปายาส

การไมไดสงทตองการเปนทกข คอ หมสตวผมความเกดเปนธรรมดา เกดความปรารถนาขนอยางนวา ‚ไฉนหนอ เราทงหลายจงจกไมมความเกดเปนธรรมดา หรอความเกดไมพงมาถงเราทงหลาย‛ แตความปรารถนานไมพงส าเรจไดตามความปรารถนา นเรยกวาการไมไดสงทตองการ เปนทกข

หมสตวผมความแกเปนธรรมดา .... หมสตวผมความเจบเปนธรรมดา ... หมสตวผมความตายเปนธรรมดา ... หมสตวผมความเศราโศก ความคร าครวญ ความทกขกาย ความทกขใจ และความคบแคนเปนธรรมดา ตางกเกดความปรารถนาขนอยางนวา ‚ไฉนหนอ เราทงหลายจงจกไมมความเศราโศก ความคร าครวญ ความทกขกาย ความทกขใจ และความคบแคนเปนธรรมดา ขอความเศราโศก ความคร าครวญ ความทกขกาย ความทกขใจ และความคบแคนไมพงมาถงเราทงหลาย‛ แตความปรารถนานไมพงส าเรจไดตามความปรารถนา นเรยกวาการไมไดสงทตองการ เปนทกข

โดยยอ อปาทานขนธ ๕ เปนทกข คอ (๑) รปปาทานขนธ (อปาทานขนธคอรป) (๒) เวทนปาทานขนธ (อปาทานขนธคอเวทนา) (๓) สญญปาทานขนธ (อปาทานขนธคอสญญา)

๔๓ ข.ม. (ไทย) ๒๙/๔๔/๑๕๕, ข.จ. (ไทย) ๓๐/๒๑/๑๒๖. ๔๔ ข.ม. (ไทย) ๒๙/๔๔/๑๕๕,๙๗/๒๙๘, ข.จ. (ไทย) ๓๐/๒๑/๑๒๖. ๔๕ อภ.สง. (ไทย) ๓๔/๕๕๙/๑๖๑. ๔๖ อภ.สง. (ไทย) ๓๔/๔๑๗/๑๓๓.

๖๗

(๔) สงขารปาทานขนธ (อปาทานขนธคอสงขาร) (๕) วญญาณปาทานขนธ (อปาทานขนธคอวญญาณ) เหลานเรยกโดยยอวา อปาทานขนธ ๕ เปนทกข นเรยกวา ทกขอรยสจ

ทกขสมทยอรยสจ (อรยสจคอเหตเกดแหงทกข) คอ ตณหานเปนเหตเกดในภพใหม สหรคตดวยความก าหนดยนด เปนเหตเพลดเพลนในอารมณนนๆ คอ กามตณหา ภวตณหา และวภวตณหา๔๗ นเรยกวา ทกขสมทยอรยสจ

ทกขนโรธอรยสจ (อรยสจคอความดบทกข) คอ ความส ารอกและความดบโดยไมเหลอ ความปลอยวาง ความสละคน ความพน ความไมตดอย นเรยกวา ทกขนโรธอรยสจ

ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ (อรยสจคอขอปฏบตใหถงความดบทกข) คอ อรยมรรคมองค ๘ นนนแล ไดแก (๑) สมมาทฏฐ (๒) สมมาสงกปปะ (๓) สมมาวาจา (๔) สมมากมมนตะ (๕) สมมาอาชวะ (๖) สมมาวายามะ (๗) สมมาสต (๘) สมมาสมาธ

สมมาทฏฐ คอ ความรในทกข(ความทกข) ความรในทกขสมทย(เหตเกดแหงทกข) ความรในทกขนโรธ(ความดบทกข) ความรในทกขนโรธคามนปฏปทา(ขอปฏบตใหถงความดบทกข) นเรยกวา สมมาทฏฐ

สมมาสงกปปะ คอ ความด ารในการออกจากกาม ความด ารในการไมพยาบาท ความด ารในการไมเบยดเบยน นเรยกวา สมมาสงกปปะ

สมมาวาจา คอ เจตนาเปนเหตเวนจากการพดเทจ เจตนาเปนเหตเวนจากการพดสอเสยด เจตนาเปนเหตเวนจากการพดค าหยาบ เจตนาเปนเหตเวนจากการพดเพอเจอ นเรยกวา สมมาวาจา

สมมากมมนตะ คอ เจตนาเปนเหตเวนจากการฆาสตว เจตนาเปนเหตเวนจากการลกทรพย เจตนาเปนเหตเวนจากการประพฤตผดในกาม นเรยกวา สมมากมมนตะ

สมมาอาชวะ คอ พระอรยสาวกในพระธรรมวนยน ละมจฉาอาชวะแลว เลยงชพดวยสมมาอาชวะ นเรยกวา สมมาอาชวะ

สมมาวายามะ คอ ภกษในพระธรรมวนยน ยงฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอความไมเกดขนแหงบาปอกศลธรรมทยงไมเกดขน ยงฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมนเพอละบาปอกศลธรรมทเกดขนแลว ยงฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมนเพอความเกดขนแหงกศลธรรมทยงไมเกดขน ยงฉนทะใหเกด พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมนเพอความด ารงอย ไมเลอนหาย ภยโยภาพ ไพบลย เจรญเตมทแหงกศลธรรมทเกดขนแลว นเรยกวา สมมาวายามะ

๔๗ ว.ม. (ไทย) ๔/๑๔/๒๑.

๖๘

สมมาสต คอ ภกษในพระธรรมวนยนเปนผมความเพยร มสมปชญญะ มสตพจารณาเหนกายในกายอย พงก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกได พจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงหลายอย ฯลฯ พจารณาเหนจตในจตอย ฯลฯ เปนผมความเพยร มสมปชญญะ มสตพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายอย พงก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกได นเรยกวา สมมาสต

สมมาสมาธ คอ ภกษในพระธรรมวนยน สงดจากกามและอกศลธรรมทงหลายแลว บรรลปฐมฌานทมวตก วจาร ปตและสขอนเกดจากวเวกอย เพราะวตกวจารสงบระงบไป ภกษนนจงบรรลทตยฌาน ทมความผองใสภายใน มภาวะทจตเปนหนงผดขน ไมมวตก ไมมวจาร มแตปตและสขอนเกดจากสมาธอย ... บรรลตตยฌาน ... บรรลจตตถฌานอย นเรยกวา สมมาสมาธ นเรยกวา ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ๔๘

ทานผมอายทงหลาย พระธรรมจกรอนยอดเยยมพระตถาคตผเปนอรหนต สมมาสมพทธเจาไดทรงประกาศไวแลว ณ ปาอสปตนมฤคทายวน เขตกรงพาราณส อนสมณะ พราหมณ เทวดา มาร พรหม หรอใครๆ ในโลกใหหมนกลบไมได๔๙ คอ ทรงบอก ทรงแสดง ทรงบญญต ทรงก าหนด ทรงเปดเผย ทรงจ าแนก ทรงท าใหงายซงอรยสจ ๔ น‛

ทานพระสารบตรไดกลาวภาษตนแลว ภกษเหลานนมใจยนดตางชนชมภาษตของทาน พระสารบตร ดงนแล๕๐

ขอความทพระสารบตรอธบายอรยสจ ๔ ขอน ถอวาเปนพฒนาการแหงอรรถกถา เรมแตพทธสงวณณตอรรถกถามาเปนอนพทธสงวณณตอรรถกถา คอ ค าอธบายทพระพทธเจาทรงแสดงแกภกษทงหลาย ซงปรากฏในมหาสตปฏฐานสตร พระสาวกทงหลายรบฟงทรงจ าโดยวธมขปาฐะ คอทรงจ าดวยใจสาธยายทบทวนดวยวาจา เปนพฒนาการจากพระพทธเจาทรงอธบายมาเปนพระสาวกอธบาย ค าอธบายในอรรถกถา

ค าอธบายทปรากฏในคมภรอรรถกถานน พระสาวกทงหลายไดอธบายไวแตเดม เรยกวามลอรรถกถา ทรงจ าสบตอกนมาจนถงสงคายนาครงท ๓ แลวพระมหนทเถระทรงจ าน าลงไปเผยแผทเกาะสงหล ไดรบการถายทอดเปนภาษาทองถน คอภาษาสงหลจองชาวเกาะลงกา ประมาณ พ.ศ. ๙๐๐ พระพทธโฆสาจารยไดลงไปด าเนนการแปลอรรถกถาภาษาสงหลเปนภาษามคธ คอ ภาษาบาล

๔๘ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๓๘๗-๔๐๒/๓๒๖-๓๓๙, ข.ป. (ไทย) ๓๑/๓๓-๓๖/๕๐-๕๖, อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๑๙๐-

๒๐๕/๑๗๑-๑๘๑. ๔๙ ว.ม. (ไทย) ๔/๑๗/๒๔. ๕๐ ม.อ. (บาล) ๑๔/๓๗๑-๓๗๕/๓๑๖-๓๒๑, ม.อ. (ไทย) ๑๔/๓๗๑-๓๗๕/๔๑๖-๔๒๔.

๖๙

ทรจกกนในปจจบน อรรถกถาทพระพทธโฆสาจารยรวบรวมขนมาใหมน เรยกวา อภนวอรรถกถา ค าอธบายนน ทานอธบายสถานท อธบาย ชอบคคล อธบายขอธรรม ขอน ามาใหศกษาเปน

ตวอยางเทาทเหนวา ควรศกษา ค าอธบายชอสถานทในจกกปปวตตนสตร เชน ค าวา กรงพาราณส ไดแก พระนคร ทมชอ

อยางน ค าวา ปาอสปตนมทายวน ไดแก ปาทไดชออยางน ดวยอ านาจการตกไปแหงฤๅษทงหลาย ในอารามกลาวคอปาทชอวามคทาย เพราะใหอภยแกเนอทงหลาย ดวยอ านาจการใหอภย อธบายวา กฤๅษทงหลายทเปนสพพญญเกดขนแลวๆ ยอมตกไป คอ นงในปานน เพอใหธรรมจกรเปนไป แมฤๅษผเปนพระปจเจกพทธเจาทงหลาย ลวงไป ๗ วนออกจากสมาบต ท ากจมการลางหนาเปนตน ทสระอโนดาต มาทางอากาศจากเงอมเขาชอวา นนทมลกะแลวตกลงไปดวยอ านาจการหยงลงทปานน ยอมประชมกนท าอโบสถ และอนอโบสถ มงไปภเขาคนธมาทนบาง และเหาะมาจากเขาคนธมาทนนนบาง ดวยค าตามทกลาวมาแลวนแล ปานนทานจงเรยกวา อสปตนะ ดวยการตกและการเหาะขนแหงฤๅษทงหลาย

อธบายขอธรรม เชน ค าวา กามสขลลกานโยค (การหมกมนอยดวยดวยกามสขในกามทงหลาย) ความวา การตามประกอบกามสขในวตถกามกเลสกาม ค าวา เปนธรรมอนทราม ไดแก ลามก ค าวา เปนของชาวบาน คอเปนของมอยแหงชาวบานทงหลาย ค าวา เปนของปถชน ไดแก ทคนอนธพาลประพฤตเนองๆ แลว ค าวา ไมใชของพระอรยะ ไดแก ไมบรสทธ คอไมใชของสงสด อกอยางหนง มใชของพระอรยะทงหลาย ค าวา ไมประกอบดวยประโยชน คอประกอบดวยประโยชนหามได อธบายวา ไมอาศย เหตทน าประโยชนเกอกลแสะความสขมาให ค าวา อตตกลมถานโยค (การประกอบความเดอดรอนแกตน) คอการตามประกอบความล าบากใหตน อธบายวา ท าทกขแกตน ค าวา เปนทกข ไดแก น าทกขมาใหดวยการฆาตน มการนอนหงายบนหนามเปนตน

ปฏปทานนท าใหเกดจกษคอปญญา เพราะฉะนน จงชอวาปฏปทากอใหเกดจกษ บทท ๒ เปนไวพจนบทนนนนเอง ค าวา เพอสงบระงบ คอเพอประโยชนแกการสงบกเลส ค าวา เพอความรยง คอเพอประโยชนแกการรยงซงสจจะทง ๔ ค าวา เพอตรสร ไดแก เพอประโยชนแกการตรสรสจจะ ๔ เหลานนนนเอง ค าวา เพอนพพาน ไดแก เพอประโยชนแกการท าใหแจงซงพระนพพาน๕๑

ในการอธบายนน ถามการอธบายไวในคมภรวสทธมรรค ทานกจะใหผศกษาไปศกษาจากคมภรวสทธมรรค ดงททานกลาววา ‚ในเรองน ค าอธบายทจะพงกลาว ขาพเจาอธบายไวในทนนๆ ในตอนตน ถอยค าอธบายสจจะขาพเจากลาวไวอยางละเอยดแลวในคมภรวสทธมรรค โดยประการ

๕๑ ส.ม.อ. (บาล) ๓/๓๗๘-๓๘๐.

๗๐

ทงปวง‛ ๕๒ ในถอยค าทผศกษายงมองไมเหนรายละเอยดทานกจะอธบายใหเหนภาพเชอมโยงกน เชน

ทานอธบายวา ค าวา มวนรอบ ๓ คอวน ๓ รอบ ดวยอ านาจวนรอบ ๓ กลาวคอ สจญาณ กจญาณ และกตญาณ กในวนรอบ ๓ น ญาณตามความเปนจรงในสจจะ ๔ อยางน คอ นทกขอรยสจจะ นทกขสมทยชอวา สจญาณ ญาณทเปนเครองรกจทควรท าอยางนวา ควรก าหนดร ควรละในสจจะเหลานนเทยวชอวา กจญาณ ญาณเปนเครองรภาวะเเหงกจนน ทท าแลวอยางนวา ก าหนดรแลว ละไดแลว ดงนชอวา กตญาณ ค าวา ม ๑๒ อาการ ความวา มอาการ ๑๒ ดวยอ านาจอาการสจจะละ ๓ นน ค าวา ญาณทสสนะ คอ การเหน กลาวคอญาณทเกดขนแลวดวยอ านาจวนรอบ ๓ อยางอาการ ๑๒ อยางเหลาน๕๓

ค าทพระพทธเจาตรสแบบเนยยตถะ คอ ตองขยายความ ทานกจะขยายความใหเหนชดเจน เชน ททานอธบายวา ค าวา ธรรมจกษ ไดแก มรรค ๓ และผล ๓ ในทอนชอวา เปนธรรมจกษ ในบทน ไดแก ปฐมมรรคทเดยว ค าวา ธรรมจกร ไดแก ญาณ เปนเครองแทงตลอด และญาณเปนเครองแสดง กเมอพระผมพระภาคประทบนงบนโพธบลลงกปฏเวธญาณ มอาการ ๑๒ เกดขนแลวในสจจะ ๔ กด ประทบนงแมในปาอสปตนะ เทศนาญาณ ทเปนไปแลว เพอแสดงสจจะมอาการ ๑๒ กดชอวา ธรรมจกร กญาณแมทงสองนนชอวา ญาณททเปนไปแลวในพระอระของพระทศพลนนเทยว๕๔

ผศกษาเมอศกษาธมมจกกปปวตตนสตรในสวนพระไตรปฎก จะพบวามผบรรลธรรมเพยงทานเดยว คอ ทานโกณฑญญะ แตเมอศกษาอรรถกถาจะพบวามผอนบรรลธรรมดวย ดงททานอธบายแบบเลาเรองวา

ธรรมจกรนน พระผมพระภาคเมอทรงประกาศดวยเทศนานชอวา ทรงใหเปนไปแลว กธรรมจกรนนน พระผมพระภาคทรงใหเปนไป ตราบจนถงพระอญญาโกณฑญญเถระกบพรหม ๑๘ โกฏด ารงอยในโสดาปตตผล และเมอใหธรรมจกรเปนไปแลว จงชอวา ใหเปนไปแลว กเมอพระผ มพระภาคทรงใหธรรมจกรเปนไปแลว๕๕

นอกจากทานจะอธบายถอยค าของพระพทธเจา ทานยงอธบายถอยค าทพระสงคตกาจารยเลาเหตการณทพวกเทวดาประกาศขาวการแสดงธรรมของพระพทธเจา ดงขอความวา

ค าวา ทวยเทพชนภมมะ ไดแก เทวดาผด ารงอยบนพนดน ค าวา กระจายขาว ความวา

๕๒ ส.ม.อ. (บาล) ๓/๓๘๐. ๕๓ ส.ม.อ. (บาล) ๓/๓๘๐. ๕๔ ส.ม.อ. (บาล) ๓/๓๘๐. ๕๕ ส.ม.อ. (บาล) ๓/๓๘๑.

๗๑

เทวดาทงหลายใหสาธการพรอมกนทเดยว กลาวค าเปนตนวา นนธรรมจกรอนยอดเยยม อนพระผมพระภาค ดงน ประกาศใหไดยนแลว

ค าวา แสงสวาง ไดแก แสงสวางคอ พระสพพญญตญาณ จรงอย แสงสวาง คอพระสพพญญตญาณนนไพโรจนลวงเทวานภาพของพวกเทพ

ค าวา โกณฑญญะไดรแลวหนอ ความวา เสยงกกกองอยางโอฬารแหงพระอทานน แผไปตลอดหมนโลกธาตแลวจงหยด๕๖

ค าอธบายทปรากฏในคมภรสงยตตนกายอรรถกถาน จดวาเปนค าอธบายทมมาแตเดม แตเนองจากพระสารบตร ไดอธบายธมมจกกปปวตตนสตรไวตงแตสมยพทธกาล เมอมการรวบรวมพระธรรมวนย พระสงคตกาจารยสงคายนาเปนคมภรปฏสมภทามรรค และเนองจากคมภรปฏสมภทามรรค เปนคมภรทอธบายความอยแลวจงไมมอรรถกถาของคมภรนในสมยพทธกาล พระพทธโฆสาจารยกมไดอธบาย เพราะทานรวบรวมแตทมค าอธบายอยแลวเทานน ตอมาพระมหานามเถระชาวศรลงกาไดแตงคมภรอธบาย โดยทานจะน าค าอธบายทมอยกอนมาเปนค าอธบาย ซงมเนอหาเหมอนสงยตตนกายอรรถกถา เชน ค าวา กรงพาราณส คอมแมน าชอวา พาราณสา กรงพาราณสเปนนครอยไมไกลแมน าพาราณสา ใกลกรงพาราณสนน ค าวา ปาอสปตนมคทายวน ปาอสปตนมฤคทายวนคอ ชอวาสวนมฤคทายวน เพราะเปนทใหอภยแกมฤคทงหลายอนไดชออยางนน ดวยสามารถแหงการลงๆ ขนๆ ของพวกฤๅษ เพราะพวกฤษสพพญญเกดขนแลวๆ กลงไปในปาอสปตนมฤคทายวนนน อธบายวา นงประชมกนเพอยงธรรมจกรใหเปนไป แมพวกฤๅษปจเจกพทธะออกจากนโรธสมาบต เมอลวงไป ๗ วน จากเงอมเขานนทมลกะ ลางหนาทสระอโนดาต เหาะมาทางอากาศกลงไปประชมกน ณ ทน ประชมกนเพอเปนสข เพออโบสถใหญ และเพออโบสถนอย เมอจะกลบไปสเขาคนธมาทน กเหาะไปจากทนน เพราะเหตนน ดวยบทนทนนทานจงเรยกวา อสปตนะ ดวยเปนทลงๆ ขนๆ ของพวกฤาษ บาลวา อสปทนะ ดงนบาง๕๗

ทานจะอธบายขอความทอรรถกถาเดมมไดอธบายไว เชน ค าวา ปญจวคคย ภกษปญจวคคย (มพวก ๕) คอ พวกของภกษ ๕ ดงททานกลาวไวอยางนวา

พระมหาเถระ ๕ เหลาน คอ พระโกณฑญญะ พระภททยะ พระวปปะ พระมหานามะ พระอสสช ทานเรยกวา ภกษมพวก ๕

ชอวา ปญจวรรค ชอวา ปญจวคคย เพราะเนองในพวก ๕ นน ค าวา รบสงเรยกภกษ ทงหลาย ความวา พระผมพระภาคทรงบ าเพญบารมจ าเดมแตสะสมอภนหาร ณ บาทมลของพระ

๕๖ ส.ม.อ. (บาล) ๓/๑๐๘๑/๓๗๘-๓๘๑. ๕๗ ข.ป.อ. (บาล) ๒/๓๐/๒๕๐-๒๕๕.

๗๒

ทศพล พระนามวาทปงกร จนบรรลภพสดทายโดยล าดบ ในภพสดทายเสดจออกมหาภเนษกรมณทรงถงโพธมณฑลโดยล าดบ ประทบนงเหนออปราชตบลลงก ณ โพธมณฑลนน ทรงก าจดมารและพลมาร ทรงระลกถงปพเพนวาสญาณ ในปฐมยามในมชฌมยามทรงยงทพยจกษใหบรสทธ ในทสดปจฉมยามทรงยงหมนโลกธาตใหบนลอกองกมปนาท ทรงบรรลพระสพพญญตญาณ ลวงไป ๗ สปดาห ณ โพธมณฑล ทาวมหาพรหมทลวงวอนขอใหทรงแสดงธรรม ทรงตรวจตราสตวโลกดวยทพยจกษ เสดจไปกรงพารานส เพอทรงอนเคราะหสตวโลกมพระประสงคจะใหภกษเบญจวคคยยอมรบแลว ทรงยงธรรมจกรใหเปนไปจงรบสงเรยก๕๘

เนองจากผแตงอรรถกถาในยคหลงทราบวา ธรรมจกษ มหลายระดบทานจงอธบายใหผ ศกษาทราบ ดงค าวา ค าวา ธรรมจกษ ในทบางแหงไดแกญาณในปฐมมรรค ในทบางแหงไดแกญาณมรรคญาณ ๓ เปนตน ในทบางแหงไดแกมรรคญาณ ๔ แตในทน ไดแกญาณในปฐมมรรคเทานน๕๙

ในเรองทเหลาเทวดาประกาศขาวนน ทานอธบายแสดงรายละเอยดมากกวาอรรถกถาเดม ดงขอความวา ค าวา ทวยเทพชนภมมะ คอเทวดาทอยบนพนดน ค าวา กระจายขาว คอ ทวยเทพชนภมมะใหสาธการเปนเสยงเดยวกนแลวประกาศกองมอาทวา นน ... พระผมพระภาค ค าวา ใหหมนกลบไมได คอ ไมอาจคดคานไดวา นไมเปนอยางนน อนง ในบทน พงทราบวาเทวดาและพรหมทงหลายประชมกน เมอจบเทศนาไดใหสาธการ เปนเสยงเดยวกน แตทวยเทพชนภมมะเปนตนยงไมมาประชมครนไดฟงเสยงเทวดาและพรหมเหลานนๆ จงไดใหสาธการ อนง ทวยเทพชนภมมะทเกดในภเขาและตนไมเปนตนเหลานน แมทวยเทพชนภมมะนนจะนบเนองในทวยเทพชนจาตมหาราช ทานกกลาวท าใหแยกกนในบทน ค าวา ทวยเทพชนจาตมหาราช เพราะมเทวดามหาราชา ๔ ไดแก ทาวธตรฏ วรฬหก วรปกษและกเวรเทวดาเหลานนสถตอย ณ ทามกลางภเขาสเนร เทวดาเหลานนอยบนภเขากมอยบนอากาศกม สบตอเทวดาเหลานนไปกถงจกรวาลบรรพต เทวดาแมทงหมดเหลาน คอ ขทฑาปโทสกา มโนปโทสกา สตวลาหก อณหวลาหกจนทมเทวบตร สรยเทวบตร กเปนเทวดาประดษฐานอย ณ เทวโลกชน ทวยเทพชนจาตมหาราชนนแหละ ชอวา ทวยเทพชนดาวดงส เพราะมชน ๓๓ คนเกดในเทวโลกนน อกอยางหนง ทานกลาววา ชอวา ทวยเทพชนดาวดงส เปนชอของเทวดาเหลานน แมเทวดาเหลานนประดษฐานบนภเขากมบนอากาศกม ความสบเนองกนมาแหงเทวดาเหลานนถงจกรวาลบรรพต ชนยามาเปนตนกอยางนน แมในเทวโลกหนง เทวดาสบตอของเทวดาทงหลาย ชอวา ยงไมถงจกรวาลบรรพตไมมชอวา ทวยเทพชนยามา

๕๘ ข.ป.อ. (บาล) ๒/๓๐/๒๕๐-๒๕๕. ๕๙ ข.ป.อ. (บาล) ๒/๓๐/๒๕๐-๒๕๕.

๗๓

เพราะไป ไปถง ถงพรอมซงสขอนเปนทพย ชอวา ทวยเทพชนดสต เพราะยนดราเรง ชอวา ทวยเทพชนนมมานรด เพราะนรมตยนดสมบต ตามความชอบใจในเวลาใครจะยนดโดยสวนพเศษจากทตกแตงไวตามปกต ชอวา ทวยเทพชนปรนมมตวสวตด เพราะเมอผอนรวารจตแลวนรมตสมบตใหยอมเปนไปสอ านาจ๖๐

ทานตองการไมใหผศกษาเขาใจผดจงอธบายใหทราบวา การประกาศขาวไปถงเทวดาชนพรหมมเวนชนไหนบาง ดงขอความวา

ชอวา ทวยเทพทนบเนองในหมพรหม เพราะนบเนองในพรหมกาย แมทวยเทพทนบเนองในหมพรหม ทงหมดทานหมายถงพรหมทมขนธ ๕๖๑ พรหมทมขนธ ๕ นนเวนพรหมชนอสญญสตว ซงมขนธเดยว คอ รปขนธ

เนองจากชาวพทธไทย ไมคอยไดศกษาเรองน จงมชาวพทธบางกลมเพมขอความในบทสวดล าดบชนในธมมจกกปปวตตนสตร คอ เพมเทวดาชนพรหมอสญญสตววา ‚อสญญสตตา เทวา สททมนสสาเวส อสญญสตตาน เทวาน สทท สตวา‛ เขาไปในชวงระหวางเทวดาชน เวหปผลากบชนอวหา เปนขอความวา ‚เวหปผลาน เทวาน สทท สตวา อสญญสตตา เทวา สททมนสสาเวส อสญญสตตาน เทวาน สทท สตวา อวหา เทวา สททมนสสาเวส ‛

ในการเพมค าวา อสญญสตตา เขาไปนน เขาใจวา ผเพมดศกษารายละเอยดเรองพรหม ๑๖ ชนในหนงสอพจนานกรมเปนตนแลวเหนวา มอสญญสตวตอจากเทวดาเวหปผลากอนอวหา จงไดเพม การกระท าลกษณะนเรยกวา ฉลาดแตขาดเฉลยว

ค าถามทายบท

ถาม : ในฐานะททานไดศกษาวชาพระไตรปฎกเคราะห ตามทก าหนดในหลกสตรมาแลว ขอใหทานทบทวนเหตการณ ตงแตกอนเรยนจนกระทงเรยนจบแลวแสดงความเหนแบบอสระอยางนอย ๓ ประเดน

ถาม : ค าอธบายขยายความทกขอรยสจ ปรากฏทงในพระวนยพระสตรและพระอภธรรม ค าอธบายทง ๓ ปฎก เหมอนกนหรอตางกนอยางไร อภปรายตามหลก

ถาม : ในฐานะททานไดศกษาอรยสจ ๔ คอ ทกข สมทย นโรธ มรรค มาแลว ขอใหทานประยกตอรยสจ ๔ เขากบเหตการณปจจบน ตอบตามความเขาใจ

ถาม : ค าอธบายขยายความทกขอรยสจ ปรากฏทงในพระวนยพระสตรและพระอภธรรม ค าอธบายใน ๓ ปฎก เหมอนกนหรอตางกนอยางไร อภปรายตามหลกการ

๖๐ ข.ป.อ. (บาล) ๒/๓๐/๒๕๐-๒๕๕. ๖๑ ข.ป.อ. (บาล) ๒/๓๐/๒๕๐-๒๕๕.

๗๔

บทท ๓ วเคราะหปฏจจสมปบาท

ความน า

นอกจากอรยสจ ๔ จะเปนหลกธรรมทพระพทธองคตรสร ปฏจจสมปบาทกถอวาเปนหลกธรรมทพระพทธองคตรสรเชนกน ความจรง อรยสจกบปฏจจสมปบาท กเปนหลกธรรมเดยวกน ดงทพระพทธองคทรงแสดงอรยสจ ๔ คอ ทกข ทกขสมทย ทกขนโรธ ทกขนโรธคามน ปฏปา แกภกษทงหลาย ทรงอธบายขยายความทกขสมทย เปนปฏจจสมปบาทฝายเกดทกข ทรงอธบายขยายความทกขนโรธเปนปฏจจสมปบาทฝายดบทกข๖๒ ปฏจจสมปบาท เปนหลกธรรมทลกซงหมสตวเขาใจไดยาก พระองคไมทรงปรารถนาจะแสดงแกชาวโลก ดงทพระองคทรงด ารวา

ครนลวง ๗ วน พระผมพระภาคทรงออกจากสมาธ แลวเสดจจากควงตนราชายตนะไปยงตนอชปาลนโครธ ทราบวา พระองคประทบอย ณ ควงตนอชปาลนโครธนน ขณะเมอทรงหลกเรนอยในทสงด ทรงเกดความด ารขนในพระทยวา๖๓ ‚ธรรมทเราไดบรรลแลวน ลกซง เหนไดยาก รตามไดยาก สงบ ประณต ไมเปนวสยแหงตรรก ละเอยด บณฑตจงจะรได ส าหรบหมประชาผรนรมยดวยอาลย ยนดในอาลย เพลดเพลนในอาลย๖๔ ฐานะอนนยอมเปนสงทเหนไดยาก กลาวคอหลกอทปปจจยตา หลกปฏจจสมปบาท ถงแมฐานะอนนกเปนสงทเหนไดยากนก กลาวคอความสงบแหงสงขารทงปวง ความสลดอปธทงปวง ความสนตณหา วราคะ นโรธ นพพาน กถาเราจะพงแสดงธรรม และผอนจะไมเขาใจซงตอเรา ขอนนกจะพงเปนความเหนดเหนอยเปลาแกเรา จะพงเปนความล าบากเปลาแกเรา๖๕

๓.๑ หลกปฏจจสมปบาท

หลกปฏจจสมปบาท กคอ หวขอปฏจจสมปบาททพระพทธองคทรงพจารณาหลงจากตรสรและหวขอททรงแสดงแกภกษทงหลาย ตางโอกาสตางวาระ ปรากฏในคมภรพระวนยปฎก มหาวรรค เลม ๔ เรองเหตการณแรกตรสร ณ ควงตนโพธพฤกษ พระพทธองคทรงมนสการ

๖๒ อง.ตก (ไทย) ๒๐/๖๒/๒๔๒-๒๔๓. ๖๓ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๒๘๑/๓๐๕, ม.ม. (ไทย) ๑๓/๓๓๗/๔๐๗. ๖๔ อาลย คอกามคณ ๕ ทสตวพวพน ยนด เพลดเพลน (ว.อ. (บาล) ๓/๗/๑๓) เปนชอเรยกกเลส ๒ อยาง

คอ (๑) กามคณ ๕ (๒) ตณหาวจรต ๑๐๘ (สารตถ.ฏกา (บาล) ๓/๗/๑๘๔), อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๙๗๓-๙๗๖/๖๖๒-๖๖๓.

๖๕ ว.ม. (บาล) ๔/๗/..., ว.ม. (ไทย) ๔/๗/...

๗๕

ปฏจจสมปบาทเพยงล าพงพระองค ไมมมนษยรบฟง เรมดวยขอความวา ‚สมยนน พระผมพระภาคพทธเจา เมอแรกตรสร ประทบอย ณ ควงตนโพธพฤกษ๖๖ ใกลฝงแมน าเนรญชรา เขตต าบลอรเวลา ครงนนพระผมพระภาคไดประทบนงโดยบลลงกเดยว๖๗ เสวยวมตตสขอย ณ ควงตนโพธพฤกษเปนเวลา ๗ วน ทนน พระผมพระภาคทรงมนสการปฏจจสมปบาท๖๘ โดยอนโลมและปฏโลมตลอดปฐมยามแหงราตร‛ ๖๙

ในการทพระพทธเจาทรงแสดงปฏจจสมปบาทนน มทงททรงแสดงแตหลกปฏจจสมปบาทและทรงอธบายขยายความ ค าอธบายปฏจจสมปบาททพระพทธเจาทรงอธบายไว ปรากฏอยในพระสตตนตปฎกและพระอภธรรมปฎก เฉพาะในพระอภธรรมปฎก ทรงอธบายไว ๒ แบบ คอ แบบสตตนตภาชนยและแบบอภธรรมภาชนย ซงทรงอธบายแตกตางกน ในลกษณะแบบโลกยะกบโลกตตระ นอกจากนพระพทธองคยงทรงแสดงปฏจจสมปบาท ในลกษณะทเปนวถชวตในแตละวนของมนษย

ในคมภรพระสตตนตปฎก สงยตตนกาย นทานวรรค พระพทธเจาทรงแสดงปฏจจสมปบาทแกภกษทงหลาย เรมดวยขอความวา ‚ขาพเจา ไดสดบมาอยางน สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ณ ทนน พระผมพระภาคไดรบสงเรยกภกษทงหลายมาตรสวา ภกษทงหลาย ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระภาคจงไดตรสเรองนวา ภกษทงหลาย เราจกแสดงปฏจจสมปบาทแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระภาคจงไดตรสเรองนวา ภกษทงหลาย ปฏจจสมปบาท๗๐ คอ‛๗๑

ในคมภรพระสตตนตปฎก ขททกนกาย มหานทเทส พระสารบตรเถระอธบายเรองผมความรรธรรมดวยความรวา เปนผรปฏจจสมปบาททงฝายเกดและฝายดบ๗๒ และอธบายเรองการใช

๖๖ วหรต ... โพธรกขมเล ปฐมาภสมพทโธ เมอแรกตรสร ประทบอย ณ ควงตนโพธพฤกษ ฎกา

อธบาย วา ‚อภสมพทโธ หตวา สพพปฐม โพธรกขมเล วหรต ตรสรแลว ประทบนง ณ ควงตนโพธพฤกษ กอนทอนทงหมด‛ -วมต.ฏกา (บาล) ๒/๑/๑๐๘.

๖๗ นงโดยบลลงกเดยว หมายถงนงขดสมาธโดยไมลกขนเลยตลอด ๗ วน -ว.ม.อ. (บาล) ๓/๑/๓. ๖๘ มนสการปฏจจสมปบาท แปลวา พจารณาโดยถวนถ ใสใจโดยถวนถ พจารณาโดยแยบคาย

ซงปฏจจสมปบาท คอธรรมทอาศยกนและกนแลวยงธรรมทเกดรวมกนใหเกดขน -ว.ม.อ. (บาล) ๓/๑/๓. ๖๙ ว.ม. (ไทย) ๔/๑/๑. ๗๐ ปฏจจสมปบาท คอ ปจจยาการ หมายถงอาการแหงธรรมทอาศยกนเกดขน -ส.น.อ. (บาล) ๒/๑/๗. ๗๑ ส.น. (ไทย) ๑๖/๑/๑-๒. ๗๒ ข.ม. (ไทย) ๒๙/๒๗/๑๑๓-๑๑๔.

๗๖

ปญญาปดกนกระแสวา ผรมปญญารปฏจจสมปบาททงฝายเกดและฝายดบจนใชปญญาปดกนกระแสได๗๓

ขอความทตอจากขอความเรมตนทงพระวนยปฎก พระสตตนตปฎกและพระอภธรรมปฎกดงขอความในตอนตอไป

๓.๑ ปฏจจสมปบาทโดยอนโลม

เพราะอวชชาเปนปจจย สงขารจงม เพราะสงขารเปนปจจย วญญาณจงม เพราะวญญาณเปนปจจย นามรปจงม เพราะนามรปเปนปจจย สฬายตนะจงม เพราะสฬายตนะเปนปจจยผสสะจงมเพราะผสสะเปนปจจยเวทนาจงม เพราะเวทนาเปนปจจยตณหาจงม เพราะตณหาเปนปจจยอปาทานจงม เพราะอปาทานเปนปจจยภพจงม เพราะภพเปนปจจยชาตจงม เพราะชาตเปนปจจยชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนส อปายาสจงม กองทกขทงมวลนมการเกดขนดวยอาการอยางน

๓.๒ ปฏจจสมปบาทโดยปฏโลม

เพราะอวชชาดบไปไมเหลอดวยวราคะ๗๔ สงขารจงดบ เพราะสงขารดบ วญญาณจงดบ เพราะวญญาณดบนามรปจงดบ เพราะนามรปดบสฬายตนะจงดบ เพราะสฬายตนะดบผสสะจงดบ เพราะผสสะดบเวทนาจงดบ เพราะเวทนาดบ ตณหาจงดบ เพราะตณหาดบอปาทานจงดบ เพราะอปาทานดบภพจงดบ เพราะภพดบชาตจงดบ เพราะชาตดบชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนส อปายาสจงดบ กองทกขทงมวลนมการดบดวยอาการอยางน๗๕

๓.๓ ค าอธบายปฏจจสมปบาทในพระสตตนตปฎก

ในวภงคสตร พระพทธเจาประทบทกรงสาวตถไดทรงแสดงปฏจจสมปบาทแกภกษทงหลาย ซงมขอความเหมอนกนกบขอความในปฏจจสมปบาทโดยอนโลมและปฏโลม ในคมภรพระวนยปฎกมหาวรรค คมภรสงยตตนกายนทานวรรค และคมภรอภธรรมปฎกวภงค พอจบพระองคไดทรงอธบายขยายความความวา

๗๓ ข.จ. (ไทย) ๓๐/๔/๕๕-๕๖. ๗๔ วราคะ ในทนหมายถงมรรค -ว.ม.อ. (บาล) ๓/๑/๔. ๗๕ ว.ม. (ไทย) ๔/๑-๓/๒-๖, ส.น. (ไทย) ๑๖/๑/๒-๓,อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๖๒/ ๒๔๒-๒๔๓, ข.อ. (ไทย)

๒๕/๑-๓/๑๗๑–๑๗๕, ข.ม. (ไทย) ๒๙/๒๗/๑๑๓, ข.จ. (ไทย) ๓๐/๔/๕๕-๕๖, อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๒๒๕-๓๕๓/๒๑๙-๓๐๕.

๗๗

‚ชรา คอ ความแก ความคร าครา ความมฟนหลด ความมผมหงอก ความมหนงเหยวยน ความเสอมอาย ความแกหงอมแหงอนทรย ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ

มรณะ คอ ความจต ความเคลอนไป ความท าลายไป ความหายไป ความตายกลาวคอมฤตย การท ากาละ ความแตกแหงขนธความทอดทงรางกาย ความขาดแหงชวตนทรยของเหลาสตวนนๆ จากหมสตวนนๆ

ชาต คอ ความเกด ความเกดพรอม ความหยงลง ความบงเกดเฉพาะ ความบงเกดขนเฉพาะ ความปรากฏแหงขนธ ความไดอายตนะ ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนน ๆ

ภพ ม ๓ ประการ คอ (๑) กามภพ : ภพทเปนกามาวจร (๒) รปภพ : ภพทเปนรปาวจร (๓) อรปภพ : ภพทเปนอรปาวจร

อปาทานม ๔ ประการ คอ (๑) กามปาทาน : ความยดมนในกาม (๒) ทฏฐปาทาน :ความยดมนในทฏฐ (๓) สลพพตปาทาน : ความยดมนในศลพรต (๔) อตตวาทปาทาน : ความยดมนในวาทะวามอตตา

ตณหาม ๖ ประการ คอ (๑) รปตณหา : ความทะยานอยากไดรป (๒) สททตณหา : ความทะยานอยากไดเสยง (๓) คนธตณหา : ความทะยานอยากไดกลน (๔) รสตณหา : ความทะยานอยากไดรส (๕) โผฏฐพพตณหา : ความทะยานอยากไดโผฏฐพพะ (๖) ธมมตณหา : ความทะยานอยากไดธรรมารมณ

เวทนาม ๖ ประการ คอ (๑) จกขสมผสสชาเวทนา : เวทนาเกดจากสมผสทางตา (๒)โสตสมผสสชาเวทนา : เวทนาเกดจากสมผสทางห (๓) ฆานสมผสสชาเวทนา : เวทนาเกดจากสมผสทางจมก (๔) ชวหาสมผสสชาเวทนา : เวทนาเกดจากสมผสทางลน (๕) กายสมผสสชาเวทนา : เวทนาเกดจากสมผสทางกาย (๖) มโนสมผสสชาเวทนา : เวทนาเกดจากสมผสทางใจ

ผสสะม ๖ ประการ คอ (๑) จกขสมผส : ความกระทบทางตา (๒) โสตสมผส : ความกระทบทางห (๓) ฆานสมผส : ความกระทบทางจมก (๔) ชวหาสมผส : ความกระทบทางลน (๕) กายสมผส : ความกระทบทางกาย (๖) มโนสมผส : ความกระทบทางใจ นเรยกวา ผสสะ

สฬายตนะม ๖ ประการ คอ (๑) จกขวายตนะ : อายตนะคอตา (๒) โสตายตนะ : อายตนะคอห (๓) ฆานายตนะ : อายตนะคอจมก (๔) ชวหายตนะ : อายตนะคอลน (๕) กายายตนะ : อายตนะคอกาย (๖) มนายตนะ : อายตนะคอใจ

๗๘

นาม คอ เวทนา : ความเสวยอารมณ สญญา : ความจ าไดหมายร เจตนา : ความจงใจ ผสสะ : ความกระทบ หรอสมผส มนสการ : ความกระท าไวในใจ รป คอ มหาภต๗๖ ๔ และรปทอาศยมหาภต ๔

วญญาณม ๖ ประการ คอ (๑) จกขวญญาณ : ความรแจงอารมณทางตา (๒) โสตวญญาณ : ความรแจงอารมณทางห (๓) ฆานวญญาณ : ความรแจงอารมณทางจมก (๔) ชวหาวญญาณ : ความรแจงอารมณทางลน (๕) กายวญญาณ : ความรแจงอารมณทางกาย (๖) มโนวญญาณ : ความรแจงอารมณทางใจ

สงขารทงหลายม ๓ ประการ คอ (๑) กายสงขาร : สภาวะทปรงแตงกาย (๒) วจสงขาร : สภาวะทปรงแตงวาจา (๓) จตตสงขาร : สภาวะทปรงแตงใจ

อวชชา คอ ความไมรในทกข ความไมรในทกขสมทย : เหตเกดแหงทกข ความไมรในทกขนโรธ : ความดบแหงทกข ความไมรในทกขนโรธคามนปฏปทา : ขอปฏบตทใหถงความดบแหงทกข๗๗

๓.๔ ค าอธบายปฏจจสมปบาทในพระอภธรรมปฎก (สตตนตภาชนยะ) ในคมภรพระอภธรรมปฎก วภงค เมอพระพทธเจาทรงยกปฏจจสมปบาทโดยอนโลมแสดง

จบแลว ไดทรงอธบายขยายความ อนเปนแบบสตตนตภาชนยะวา บรรดาปจจยาการเหลานน อวชชา คอ ความไมรในทกข ความไมรในทกขสมทย ความ

ไมรในทกขนโรธ ความไมรในทกขนโรธคามนปฏปทา เพราะอวชชาเปนปจจยสงขารจงม คอ ปญญาภสงขาร อปญญาภสงขาร อาเนญชาภ

สงขาร กายสงขาร วจสงขารและจตตสงขาร ในสงขารเหลานน ปญญาภสงขาร คอ เจตนาทเปนกศลซงเปนกามาวจร เปนรปาวจร ส าเรจดวยทาน ศล และภาวนา อปญญาภสงขาร คอ เจตนาทเปนอกศลซงเปนกามาวจร อาเนญชาภสงขาร คอ เจตนาทเปนกศลซงเปนอรปาวจร กายสงขาร คอ กายสญเจตนาเปนกายสงขาร วจสญเจตนาเปนวจสงขาร มโนสญเจตนาเปนจตตสงขาร

เพราะสงขารเปนปจจยวญญาณจงม คอ จกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณและมโนวญญาณ

๗๖ มหาภตหรอมหาภตรป ๔ คอ ธาต ๔ ไดแก (๑) ปฐวธาต คอธาตดนมลกษณะแขนแขง (๒)

อาโปธาต คอธาตน ามลกษณะเหลว (๓) เตโชธาต คอธาตไฟมลกษณะรอน (๔) วาโยธาต คอธาตลมมลกษณะ พดไปมา -ท.ส. (ไทย) ๙/๔๘๗-๔๙๖/๒๑๖-๒๑๙, ส.น.อ. (บาล) ๒/๖๑/๑๑๑.

๗๗ ส.น. (ไทย) ๑๖/๒/๓-๘.

๗๙

เพราะวญญาณเปนปจจยนามรปจงม คอ นามรป ในนามและรปนน นาม คอ เวทนาขนธ สญญาขนธ และสงขารขนธ รป คอ มหาภตรป ๔ และรปทอาศยมหาภตรป ๔ (อปาทายรป)

เพราะนามรปเปนปจจยสฬายตนะจงม คอ จกขายตนะ โสตายตนะ ฆานายตนะ ชวหายตนะ กายายตนะ และมนายตนะ

เพราะสฬายตนะเปนปจจยผสสะจงม คอ จกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส และมโนสมผส

เพราะผสสะเปนปจจยเวทนาจงม คอ เวทนาทเกดแตจกขสมผส เวทนาทเกดแตโสตสมผส เวทนาทเกดแตฆานสมผส เวทนาทเกดแตชวหาสมผส เวทนาทเกดแตกายสมผส เวทนาทเกดแตมโนสมผส

เพราะเวทนาเปนปจจยตณหาจงม คอ รปตณหา สททตณหา คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา และธมมตณหา

เพราะตณหาเปนปจจยอปาทานจงม คอ กามปาทาน ทฏฐปาทาน สลพพตปาทาน และอตตวาทปาทาน

เพราะอปาทานเปนปจจยภพจงม คอ กรรมภพและอปปตตภพ กรรมภพ คอ ปญญาภสงขาร อปญญาภสงขาร และอาเนญชาภสงขาร อปปตตภพ คอ กามภพ รปภพ อรปภพ สญญาภพ อสญญาภพ เนวสญญานาสญญาภพ เอกโวการภพ จตโวการภพ และปญจโวการภพ

เพราะภพเปนปจจยชาตจงม คอ ความเกด ความเกดพรอม ความหยงลง ความบงเกดเฉพาะ ความปรากฏแหงขนธ ความไดอายตนะ ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ

เพราะชาตเปนปจจยชรามรณะจงม คอ ชรามรณะ ชรา คอ ความแก ความคร าครา ความมฟนหก ความมผมหงอก ความมหนงเหยวยน ความเสอมอาย ความแกหงอมแหงอนทรย ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ มรณะ คอ ความจต ความเคลอนไป ความท าลายไป ความหายไป ความตายกลาวคอมฤตย การท ากาละ ความแตกแหงขนธ ความทอดทงรางกาย ความขาดสญแหงชวตนทรย ของเหลาสตวนนๆ จากหมสตวนนๆ

โสกะ คอ ความเศราโศก กรยาทเศราโศก ภาวะทเศราโศก ความแหงผากภายใน ความแหงกรอบภายใน ความเกรยมใจ ความโทมนส ลกศรคอความโศก ของผทถกความเสอมญาต ความเสอมโภคทรพย ความเสอมเกยวดวยโรค ความเสอมศลหรอความเสอมทฏฐกระทบ ของผ ประกอบดวยความเสอมอยางใดอยางหนง (หรอ)ผทถกเหตแหงทกขอยางใดอยางหนงกระทบ

ปรเทวะ คอ ความรองไห ความคร าครวญ กรยาทรองไห กรยาทคร าครวญ ภาวะทรองไห ภาวะทคร าครวญ ความบนถง ความพร าเพอ ความร าไห ความพไรร าพน กรยาทพไรร าพน ภาวะทพไรร าพน ของผทถกความเสอมญาต ความเสอมโภคทรพยความเสอมเกยวดวยโรค

๘๐

ความเสอมศล หรอความเสอมทฏฐกระทบ ของผทประกอบดวยความเสอมอยางใดอยางหนงกระทบ (หรอ)ผทถกเหตแหงทกขอยางใดอยางหนงกระทบ

ทกข คอ ความไมส าราญทางกาย ความทกขทางกาย ความเสวยอารมณทไมส าราญเปนทกข อนเกดแตกายสมผส กรยาเสวยอารมณทไมส าราญเปนทกข อนเกดแตกายสมผส

โทมนส คอ ความไมส าราญทางใจ ความทกขทางใจ ความเสวยอารมณทไมส าราญเปนทกข อนเกดแตเจโตสมผส กรยาเสวยอารมณทไมส าราญเปนทกข อนเกดแตเจโตสมผส

อปายาส คอ ความแคน ความคบแคน ภาวะทแคน ภาวะทคบแคน ของผทถกความเสอมญาต ความเสอมโภคทรพย ความเสอมเกยวดวยโรค ความเสอมศล หรอความเสอมทฏฐกระทบ ของผทประกอบดวยความเสอมอยางใดอยางหนงกระทบ (หรอ)ผทถกเหตแหงทกขอยางใดอยางหนงกระทบ

ค าวา กองทกขทงมวลนมการเกดขนดวยอาการอยางน นนอธบายวา กองทกขทงมวลนไปรวม มารวม ประชมรวม ปรากฏขนดวยอาการอยางน เพราะฉะนนจงเรยกวา กองทกขทงมวลนเกดขนดวยอาการอยางน๗๘

๓.๕ ค าอธบายปฏจจสมปบาทแบบสตตนตภาชนยะ ในคมภรพระอภธรรมปฎกวภงค เมอพระพทธเจาทรงยกปฏจจสมปบาทสายเกดทกขขน

แสดงแลวไดทรงอธบายขยายความ อนเปนแบบสตตนตภาชนย ซงเปนขอมลทผบรรยายไดมอบใหนสตไปศกษาในการเรยนปฏจจสมปบาทครงท ๑ แลว ผบรรยายไดน ามาใหศกษาเปรยบเทยบกบค าอธบายแบบอภธรรมภาชนยอก ดงน

อวชชา คอ ความไมรในทกข ความไมรในทกขสมทย ความไมรในทกขนโรธ ความไมรในทกขนโรธคามนปฏปทา

เพราะอวชชาเปนปจจยสงขารจงม คอ ปญญาภสงขาร อปญญาภสงขาร อาเนญชาภสงขาร กายสงขาร วจสงขารและจตตสงขาร ในสงขารเหลานน ปญญาภสงขาร คอ เจตนาทเปนกศลซงเปนกามาวจร เปนรปาวจร ส าเรจดวยทาน ศล และภาวนา อปญญาภสงขาร คอ เจตนาทเปนอกศลซงเปนกามาวจร อาเนญชาภสงขาร คอ เจตนาทเปนกศลซงเปนอรปาวจร กายสงขาร คอ กายสญเจตนาเปนกายสงขาร วจสญเจตนาเปนวจสงขาร มโนสญเจตนาเปนจตตสงขาร

เพราะสงขารเปนปจจยวญญาณจงม คอ จกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณและมโนวญญาณ

๗๘ อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๒๒๖-๒๔๒/๒๑๙–๒๒๓.

๘๑

เพราะวญญาณเปนปจจยนามรปจงม คอ นามรป ในนามและรปนน นาม คอ เวทนาขนธสญญาขนธ และสงขารขนธ รป คอ มหาภตรป ๔ และรปทอาศยมหาภตรป ๔ (อปาทายรป)

เพราะนามรปเปนปจจยสฬายตนะจงม คอ จกขายตนะ โสตายตนะ ฆานายตนะ ชวหายตนะ กายายตนะ และมนายตนะ

เพราะสฬายตนะเปนปจจยผสสะจงม คอ จกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส และมโนสมผส

เพราะผสสะเปนปจจยเวทนาจงม คอ เวทนาทเกดแตจกขสมผส เวทนาทเกดแตโสตสมผส เวทนาทเกดแตฆานสมผส เวทนาทเกดแตชวหาสมผส เวทนาทเกดแตกายสมผส เวทนาทเกดแตมโนสมผส

เพราะเวทนาเปนปจจยตณหาจงม คอ รปตณหา สททตณหา คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา และธมมตณหา

เพราะตณหาเปนปจจยอปาทานจงม คอ กามปาทาน ทฏฐปาทาน สลพพตปาทาน และอตตวาทปาทาน

เพราะอปาทานเปนปจจยภพจงม คอ กรรมภพและอปปตตภพ กรรมภพ คอ ปญญาภสงขาร อปญญาภสงขาร และอาเนญชาภสงขาร อปปตตภพ คอ กามภพ รปภพ อรปภพ สญญาภพ อสญญาภพ เนวสญญานาสญญาภพ เอกโวการภพ จตโวการภพ และปญจโวการภพ

เพราะภพเปนปจจยชาตจงม คอ ความเกด ความเกดพรอม ความหยงลง ความบงเกดเฉพาะ ความปรากฏแหงขนธ ความไดอายตนะ ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ

เพราะชาตเปนปจจยชรามรณะจงม คอ ชรามรณะ ชรา คอ ความแก ความคร าครา ความมฟนหก ความมผมหงอก ความมหนงเหยวยน ความเสอมอาย ความแกหงอมแหงอนทรย ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ มรณะ คอ ความจต ความเคลอนไป ความท าลายไป ความหายไป ความตายกลาวคอมฤตย การท ากาละ ความแตกแหงขนธ ความทอดทงรางกาย ความขาดสญแหงชวตนทรย ของเหลาสตวนนๆ จากหมสตวนนๆ

โสกะ คอ ความเศราโศก กรยาทเศราโศก ภาวะทเศราโศก ความแหงผากภายใน ความแหงกรอบภายใน ความเกรยมใจ ความโทมนส ลกศรคอความโศก ของผทถกความเสอมญาต ความเสอมโภคทรพย ความเสอมเกยวดวยโรค ความเสอมศลหรอความเสอมทฏฐกระทบ ของผ ประกอบดวยความเสอมอยางใดอยางหนง (หรอ)ผทถกเหตแหงทกขอยางใดอยางหนงกระทบ

ปรเทวะ คอ ความรองไห ความคร าครวญ กรยาทรองไห กรยาทคร าครวญ ภาวะทรองไห ภาวะทคร าครวญ ความบนถง ความพร าเพอ ความร าไห ความพไรร าพน กรยาทพไรร าพน ภาวะทพไรร าพน ของผทถกความเสอมญาต ความเสอมโภคทรพยความเสอมเกยวดวยโรค

๘๒

ความเสอมศล หรอความเสอมทฏฐกระทบ ของผทประกอบดวยความเสอมอยางใดอยางหนงกระทบ (หรอ)ผทถกเหตแหงทกขอยางใดอยางหนงกระทบ

ทกข คอ ความไมส าราญทางกาย ความทกขทางกาย ความเสวยอารมณทไมส าราญเปนทกข อนเกดแตกายสมผส กรยาเสวยอารมณทไมส าราญเปนทกข อนเกดแตกายสมผส

โทมนส คอ ความไมส าราญทางใจ ความทกขทางใจ ความเสวยอารมณทไมส าราญเปนทกข อนเกดแตเจโตสมผส กรยาเสวยอารมณทไมส าราญเปนทกข อนเกดแตเจโตสมผส

อปายาส คอ ความแคน ความคบแคน ภาวะทแคน ภาวะทคบแคน ของผทถกความเสอมญาต ความเสอมโภคทรพย ความเสอมเกยวดวยโรค ความเสอมศล หรอความเสอมทฏฐกระทบ ของผทประกอบดวยความเสอมอยางใดอยางหนงกระทบ(หรอ)ผทถกเหตแหงทกขอยางใดอยางหนงกระทบ

กองทกขทงมวลนมการเกดขนดวยอาการอยางน คอ กองทกขทงมวลนไปรวม มารวม ประชมรวม ปรากฏขนดวยอาการอยางน เพราะฉะนนจงเรยกวา กองทกขทงมวลนเกดขนดวยอาการอยางน๗๙

๓.๖ ค าอธบายปฏจจสมปบาทแบบอภธรรมภาชนย อวชชา คอ ความไมร ความไมเหน ความไมตรสร ความไมรโดยสมควร ความไมรตาม

ความเปนจรง ความไมแทงตลอด ความไมยดถอโดยถกตอง ความไมสามารถหยงลงถอเปนขอยตได ความไมพนจ ความไมพจารณา ความไมท าใหประจกษ ความทรามปญญา ความโงเขลา ความไมรชด ความหลง ความลมหลงความหลงใหล อวชชา โอฆะคออวชชา โยคะคออวชชา อนสยคออวชชา ปรยฏฐานคออวชชา ลมคออวชชา อกศลมลคอโมหะ

เพราะอวชชาเปนปจจยสงขารจงม คอ ความจงใจ กรยาทจงใจ ภาวะทจงใจ เพราะสงขารเปนปจจยวญญาณจงม คอ จต มโน มานส หทย ปณฑระ มโน มนายตนะ

มนนทรย วญญาณ วญญาณขนธ มโนวญญาณธาตทเหมาะสมกน เพราะวญญาณเปนปจจยนามจงม คอ เวทนาขนธ สญญาขนธ และสงขารขนธ เพราะนามเปนปจจยอายตนะท ๖ จงม คอ จต มโน มานส หทย ปณฑระ มโน มนายตนะ

มนนทรย วญญาณ วญญาณขนธ มโนวญญาณธาตทเหมาะสมกน เพราะอายตนะท ๖ เปนปจจยผสสะจงม คอ ความกระทบ กรยาทกระทบ กรยาทถกตอง

ภาวะทถกตอง

๗๙ อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๒๒๖-๒๔๒/๒๑๙–๒๒๓.

๘๓

เพราะผสสะเปนปจจยเวทนาจงม คอ ความส าราญทางใจ ความสขทางใจ ความเสวยอารมณทส าราญเปนสข อนเกดแตเจโตสมผส กรยาเสวยอารมณทส าราญเปนสข อนเกดแตเจโตสมผส

เพราะเวทนาเปนปจจยตณหาจงม คอ ความก าหนด ความก าหนดนก ความชกน าใหคลอยตามไป ความยนด ความเพลดเพลน ความก าหนดดวยอ านาจความเพลดเพลน ความก าหนดนก แหงจต

เพราะตณหาเปนปจจยอปาทานจงม คอ ทฏฐ ความเหนผด ชฏคอทฏฐ กนดารคอทฏฐ ความเหนทเปนขาศก ความเหนโลเล สงโยชนคอทฏฐ ความยดมน ความถอมน ความถอรน ความถอผด จากความเปนจรง ทางชว ทางผด ภาวะทผด ลทธทเปนบอเกดแหงความพนาศ ความยดถอโดยวปลาส

เพราะอปาทานเปนปจจยภพจงม คอ เวนอปาทานแลว เวทนาขนธ สญญาขนธ สงขารขนธ และวญญาณขนธ

เพราะภพเปนปจจยชาตจงม คอ ความเกด ความเกดพรอม ความบงเกด ความบงเกดเฉพาะ ความปรากฏแหงสภาวธรรมนนๆ

เพราะชาตเปนปจจยชรามรณะจงม คอ ชรา ๑ มรณะ ๑ ชรา คอ ความแก ความคร าครา ความเสอมอายแหงสภาวธรรมนนๆ ความสนไป ความเสอมไป ความแตกสลาย ความแตกท าลาย ความไมเทยง ความหายไปแหงสภาวธรรมนนๆ มรณะ คอ ความสนไป ความเสอมไป ความแตกสลาย ความแตกท าลาย ความไมเทยง ความหายไปแหงสภาวธรรมนนๆ

กองทกขทงมวลนมการเกดขนดวยอาการอยางน คอ กองทกขทงมวลนไปรวม มารวม ประชมรวม ปรากฏขนดวยอาการอยางน๘๐

๓.๗ ปฏจจสมปบาทในชวตประจ าวน พระพทธเจา ประทบทกรงสาวตถ ทรงแสดงปฏจจสมปบาททเปนไปในชวตประจ าวน แก

ภกษทงหลาย โดยทรงเรมทเมออายตนะภายใน(ทเชอมตอภายใจ)กบอายตนะภายนอก(ทเชอมตอภายนอก)กระทบกนเกดความรแจงทางอายตนะนนๆ แลวเปนเหตใหเกดเวทนา คอ ความรสกชอบไมชอบ อนเปนเหตใหเกดตณหา ซงเปนสมทย คอเหตใหทกขเกด พอสรปความได ดงตอไปน

๘๐ อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๒๔๙/๒๓๔-๒๓๖.

๘๔

ความเกดแหงทกข คอ เพราะอาศยจกข(ตา)และรป จกขวญญาณจงเกด ความประจวบแหงธรรม ๓ ประการเปนผสสะ เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงเกด เพราะเวทนาเปนปจจย ตณหาจงเกด ความเกดแหงทกขยอมมอยางน

เพราะอาศยโสตะ(ห)และเสยง โสตวญญาณจงเกด ... เพราะอาศยฆานะ(จมก)และกลน ฆานวญญาณจงเกด ... เพราะอาศยชวหา(ลน)และรสชวหาวญญาณจงเกด ... เพราะอาศยกายและโผฏฐพพะ กายวญญาณจงเกด ... เพราะอาศยมโน(ใจ)และธรรมารมณ มโนวญญาณจงเกด ความประจวบแหงธรรม ๓ ประการ เปนผสสะ เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงเกด เพราะเวทนาเปนปจจย ตณหาจงเกด ความเกดแหงทกขยอมมอยางน

ความดบแหงทกข คอ เพราะอาศยจกขและรป จกขวญญาณจงเกด ความประจวบแหงธรรม ๓ ประการเปนผสสะ เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงเกด เพราะเวทนาเปนปจจยตณหาจงเกด เพราะตณหานนดบไปไมเหลอดวยวราคะ อปาทานจงดบ เพราะอปาทานดบ ภพจงดบ เพราะภพดบ ชาตจงดบ เพราะชาตดบ ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาสจงดบ ความดบแหงกองทกขทงมวลน มไดดวยประการฉะน ความดบแหงทกข เปนอยางนแล เพราะอาศยโสตะและเสยง โสตวญญาณจงเกด ... เพราะอาศยฆานะและกลน ฆานวญญาณจงเกด ... เพราะอาศยชวหาและรส ชวหาวญญาณจงเกด ... เพราะอาศยกายและโผฏฐพพะ กายวญญาณจงเกด ... เพราะอาศยมโนและธรรมารมณ มโนวญญาณจงเกด ความประจวบแหงธรรม ๓ ประการเปนผสสะ เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงเกด เพราะเวทนาเปนปจจย ตณหาจงเกด เพราะตณหานนดบไปไมเหลอดวยวราคะ อปาทานจงดบ เพราะอปาทานดบภพจงดบ เพราะภพดบ ชาตจงดบ เพราะชาตดบ ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาสจงดบ ความดบแหงกองทกขทงมวลน มไดดวยประการฉะน๘๑

๓.๘ บทสรป ในสวนค าอธบายปฏจจสมปบาท อานเปรยบเทยบสตตนตภาชนยกบอภธรรมภาชนย ไม

เขาใจกไมเปนไร เกบไวศกษาตอไป ทส าคญ ตองอานท าความเขาใจปฏจจสมปบาทในชวตประจ าวนใหมาก เชน เราทกคน มจกข คอ ตา อนเปนอายตนะภายใน ส าหรบเชอมตอกบรปทเปนอายตนะภายนอก เมอตาเราเหนรป เรากทราบวาเปนรปอะไร นเรยกวา จกขวญญาณ คอ ความรแจงทางตา ตา+รป+รแจงทางตา นคอธรรม ๓ ประการมาประชมกน มาประจวบกน เรยกวา ผสสะ คอการกระทบกน พอกระทบกนแลวกเกดเวทนา คอความรสก ถารปนนดกอยากได กเปนตณหา เราเปนมนษยทยงมตณหา แนนอนเรายงตองเปนทกข แตเราพอจะบรรเทาได โดยใชสตสมปชญญะ

๘๑ ส.น. (ไทย) ๑๖/๔๓/๘๘-๘๙, ส.สฬา. (ไทย) ๑๘/๑๐๖/๑๑๙.

๘๕

มาก าหนดรตรงผสสะแลวไมท าไปตามอ านาจแหงตณหา ความทกขเดอดรอนเกยวกบปญหาครอบ ครวปญหาในสงคมทจะเกดในอนาคต กจะไมม ในสวน ห+เสยง+โสตวญญาณ จมก+กลน+ฆานวญญาณ ลน+รส+ชวหาวญญาณ กาย+สงทมากระทบ+กายวญญาณ ใจ+สงทเกดในใจ+มโนวญญาณ กเชนเดยวกน

ค าถามทายบท ถาม : ปฏจจสมปบาท เมอสรปกคอเรองของการเวยนวายตายเกดแหงสรรพสตวทยงมตณหา

ค าอธบายปฏจจสมปบาท มทงแบบพระสตรและแบบพระอภธรรม ขอทราบค าอธบาย การเกด แก และตาย แบบพระสตรและแบบพระอภธรรม ตอบตามหลกการ

ถาม : วญญาณในปฏจจสมปบาท เปนอยางไร มปฏสนธวญญาณหรอไม อยางไร จงตอบตามหลกการ

ถาม : ทกขในอรยสจ ทกขในปฏจจสมปบาท และทกขในไตรลกษณ ตางกเปนทกขดวยกน ทานเหนวา มความตางกนหรอไมอยางไร จงอภปรายตามหลกการ

ถาม : ปฏจจสมปบาทในชวตประจ าวน กรณ ตาเหนรป เกดความรชดเจนทางตา จดเปนการกระทบกนระหวางตากบรป เพราะตากระทบรป จงเกดความรสกชอบบาง ไมชอบบาง เฉยๆ บาง เพราะความรดงกลาวจงเกดความอยาก ทเรยกวา สมทย คอ อยากไดรปนนๆ อยากมรปอยางนนๆ อยากไปใหพนรปนนๆ ทานมวธปฏบตในกรณนอยางไร

๘๖

บทท ๔ วเคราะหกรรม

บทน า กรรม คอการกระท า หมายถงการกระท าทประกอบดวยเจตนา คอท าดวยความจงใจหรอ

จงใจท า ทงท าดและท าชว การกระท าทด เรยกวา กรรมด การกระท าทชว เรยกวา กรรมชว กรรมวาตามคณภาพหรอตามธรรมทเปนมลเหตม ๒ คอ กศลกรรม (กรรมด) อกศลกรรม (กรรมชว) แบงตามทางทท ากรรมเปน ๓ คอ กายกรรม (การกระท าทางกาย) วจกรรม (การกระท าทางวาจา) มโนกรรม (การกระท าทางใจ) กรรมทเปนผล เรยกวา กรรมวบาก (ผลกรรม)

๔.๑ พระพทธศาสนาเปนกรรมวาท กรรมวาท คอสอนเรองกรรม หมายความวาพระพทธเจาทรงสอนเรองกรรม คอการกระท าม กรรมวบาก ผลของการกระท าม ดงขอความวา

ยาทส วปเต พช ตาทส ลภเต ผล กลยาณการ กลยาณ ปาปการ จ ปาปก ๘๒

บคคลหวานพชเชนใด ยอมไดผลเชนนน คนท าดยอมไดด ท าชวยอมไดชว๘๓

๔.๒ สมมาทฏฐขนพนฐาน สมมาทฏฐขนพนฐาน หมายความวา ชาวพทธตองเชอวา ทานทใหแลวมผล ยญทบชาแลว

มผล การเซนสรวงมผล ผลวบากแหงกรรมทท าดและกรรมทท าชวม โลกนม โลกหนาม มารดามคณ บดามคณ มโอปปาตกสตว (สตวทเกดผดขน คอเกดผดขนมาเตมตวในทนท ตายกไมมเชอหรอซากปรากฏ) มสมณพราหมณผประพฤตดปฏบตชอบ ท าใหแจงโลกนและโลกหนาดวยปญญาอนยงเองสอนผอนใหรแจง ศกษารายละเอยดไดในคมภรมชฌมนกาย มลปณณาสก๘๔

๔.๓ กรรมคอการกระท า การกระท าในทนหมายถงการกระท าทางกาย การกระท าวาจา และการกระท าใจ ทเรยกวา

๘๒ ส.ส. (บาล) ๑๕/๒๕๖/๒๗๓. ๘๓ ส.ส. (ไทย) ๑๕/๒๕๖/๓๗๔. ๘๔ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๔๔๑/๔๗๗-๔๗๘.

๘๗

กายกรรม วจกรรม มโนกรรม ศกษารายละเอยดไดในคมภรพระสตตนตปฎก เชนคมภรทฆนกาย มหาวรรค๘๕ คมภรทฆนกาย ปาฏกวรรค๘๖ คมภรมชฌมนกาย มลปณณาสก๘๗

๔.๔ กรรมคอผลทไดรบ ผลทไดรบในทน คอทเรยกกนวา วบากกรรม บคคลทเปนตางๆ กน คอเปนคนเลวเปนคนด อายสน อายยน มโรคมาก มโรคนอย ผวพรรณทราม ผวพรรณด มอ านาจมาก มอ านาจนอย มสมบตนอย มสมบตมาก เกดในตระกลต า เกดในตระกลสง ศกษารายละเอยดไดในจฬกมมวภงคสตร คมภรมชฌมนกาย อปรปณณาสก๘๘ ถาในชาตนบคคลท ากรรมด หลงจากตายแลวผลกรรมกจะสงเขาไปเกดในทด ถาในชาตนบคคลท ากรรมชว หลงจากตายแลวผลกรรมกจะสงเขาไปเกดในทชว ศกษารายละเอยดไดในมหากมมวภงคสตร คมภรมชฌมนกาย อปรปณณาสก๘๙

๔.๕ พระพทธศาสนาถอการกระท าเปนส าคญ พระพทธศาสนาถอการกระท าเปนส าคญ คอถอวา ท าดเวลาไหน เวลานนเปนเวลาด มไดถอฤกษยาม ท าชวเวลาไหนเวลานนเปนเวลาชว ศกษารายละเอยดไดในคมภรองคตตรนกาย ตกนบาต๙๐ ประโยชนจะลวงเลยบคคลทมวพะวงอยกบฤกษยาม ศกษารายละเอยดไดในนกขตตชาดก คมภรขททกนกาย ชาดก เอกกนบาต๙๑ และศกษารายละเอยดแหงนกขตตชาดกนไดในพระไตรปฎกฉบบเรยนพระไตรปฎก แจกเปนธรรมทาน เลมท ๕๖ พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เอกนบาตชาดก เลม ๓ ภาค ๒ หนา ๔๙–๕๓ เฉพาะนกขตตชาดก ถาไมล าบาก ดงขอมลจากอรรถกถา มาสงผบรรยายเพอรบคะแนน

๔.๖ กรรมในพระพทธศาสนากบศาสนาอน ทางพระพทธศาสนาถอวา เจตนาเปนกรรม๙๒ หมายความการกระท าตองมเจตนาจงถอวา

๘๕ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๐๘/๑๕๕. ๘๖ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๒๔/๓๒๑, ๓๕๖/๓๘๗. ๘๗ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๓๕–๓๖/๓๔–๓๕. ๘๘ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๘๙-๒๙๗/๓๔๙-๓๕๗. ๘๙ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๘-๓๐๓/๓๕๗-๓๖๗. ๙๐ อง.ตก. (ไทย) ๒๐//๑๕๖/๓๙๙-๔๐๐. ๙๑ ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๔๙/๒๐ ๙๒ อง. ฉกก. (ไทย) ๒๒/๖๓/๕๗๗.

๘๘

เปนกรรม ศาสนาเชน กสอนเรองกรรม แตถอการกระท าเปนตวกรรม หมายความวา เมอกระท าลงไปทางกายแมไมมเจตนา กถอวาเปนกรรม ศกษารายละเอยดไดอบาลวาทสตร มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก๙๓ พระพทธศาสนากบศาสนาเชนถอกรรมตางกน ใหนสตทง ๔ กลมแบงกนอานแลวมาเลาใหฟง ดรายละเอยดในงานมอบหมาย

๔.๗ กรรมทบคคลกระท ากบหลกเกณฑการใหผลของกรรม การใหผลของกรรมทบคคลท าไปทงดและชวจะตางกน ถาเปนกรรมหนกทเรยกวาอนนตรยกรรมจะใหผลทนท อนนตรยกรรมม ๕ อยาง คอ (๑) ปตฆาต ฆาบดา เชนพระเจาอชาตศตร (๒) มาตฆาต ฆามารดา (๓) อรหนตฆาต ฆาพระอรหนต เชนพวกเดยรถยทฆาพระมหาโมคคลลานะ (๔) โลหตปบาท ท ารายพระพทธเจาจนหอพระโลหต เชนทพระเทวทตท าตอพระพทธเจา (๕) สงฆเภท ท าลายสงฆใหแตกกน พระเทวทตกระท าเชนกน

กรรมกบหลกเกณฑการใหผลของกรรม จดเปนกรรม ๑๒ อยาง แบงเปน ๔ หมวด คอ ใหผลตามกาล (๑) ทฏฐธมมเวทนยกรรม กรรมทใหผลในปจจบน (๒) อปปชชเวทนยกรรม กรรมทใหผลในชาตตอไปถดจากชาตปจจบน (๓) อปราปรยเวทนยกรรม กรรมทใหผลหลงจากอปชชเวทนยกรรม คอ ใหผลเรอยไป สบโอกาสเมอใด ใหผลเมอนน (๔) อโหสกรรม กรรมทไมใหผล เลกแลวตอกน

กรรมทใหผลตามหนาท (๑) ชนกกรรม กรรมแตงใหเกด หรอสงใหเกดในก าเนดตางๆ เปรยบเสมอนมารดาของทารก ชนกกรรมนเปนผลของอาจณกรรมบาง ของอาสนนกรรมบาง (๒) อปตถมภกกรรม กรรมสนบสนน เปนเสมอนพเลยงนางนม มทงฝายดและฝายไมด (๓) อปปฬกกรรม กรรมบบคน มหนาทบบคนกรรมดหรอชวใหเพลาลง (๔) อปฆาตกรรม กรรมตดรอน มหนาทตดรอนกรรมทงฝายกศลและอกศล

กรรมทใหผลตามความยกเยองหรอล าดบความแรงในการใหผล (๑) ครกกรรม กรรมหนก ฝายดหมายถงฌาน วปสสนา มรรคผลฝายชวหมายถงอนนตรยกรรม ๕ คอ ฆามารดา ฆาบดา ฆาพระอรหนต ท าพระพทธเจาใหหอโลหต ท าสงฆผสามคคกนใหแตกกน (๒) อาจณณกรรม หรอพหลกรรม กรรมทท าจนเคยชน หรอท ามาก ท าสม าเสมอ กรรมนจะใหผลย งยนมาก (๓) อาสนนกร

๙๓ ม.ม. (ไทย) ๑๓/๕๖–๗๘/๕๓-๗๕

๘๙

รม กรรมทบคคลท าเมอจวนสนชวต มอานภาพใหบคคลไปสสคตหรออทคตได ถาเขาหนวงเอากรรมนนเปนอารมณเมอจวนตาย (๔) กตตตากรรม กรรมสกแตวาท า คอ ท าโดยไมเจตนา๙๔

๔.๘ สงทขดขวางการใหผลของกรรมและสงเสรมการใหผลของกรรม

สงทขดขวางไมใหบคคลไดรบผลกรรมและกรรมชวด ทท าไปและท าใหบคคลไดรบผลกรรมดและกรรมชวทท าไป เรยกวา สมบตม ๔ คอ (๑) คตสมบต (๒) อปธสมบต (๓) กาลสมบต (๔) ปโยคสมบต และเรยกวา วบต ม ๔ คอ (๑) คตวบต (๒) อปธวบต (๓) กาลวบต (๔) อาศย ปโยควบต

อานส านวนพระไตรปฎก จากคมภรอภธรรมปฎกวภงค กรรมสมาทานทเปนบาปบางอยางอนคตสมบตหามไวจงไมใหผลกม กรรมสมาทานทเปนบาปบางอยางอนอปธสมบตหามไวจงไมใหผลกม กรรมสมาทานทเปนบาปบางอยางอนกาลสมบตหามไวจงไมใหผลกม กรรมสมาทานทเปนบาปบางอยางอนปโยคสมบตหามไวจงไมใหผลกม

กรรมสมาทานทเปนบาปบางอยางอาศยคตวบตจงใหผลกม กรรมสมาทานทเปนบาปบางอยางอาศยอปธวบตจงใหผลกม กรรมสมาทานทเปนบาปบางอยางอาศยกาลวบตจงใหผลกม กรรมสมาทานทเปนบาปบางอยางอาศยปโยควบตจงใหผลกม

กรรมสมาทานทเปนบญบางอยางอนคตวบตหามไวจงไมใหผลกม กรรมสมาทานทเปนบญบางอยางอนอปธวบตหามไวจงไมใหผลกม กรรมสมาทานทเปนบญบางอยางอนกาลวบตหามไวจงไมใหผลกม กรรมสมาทานทเปนบญบางอยางอนปโยควบตหามไวจงไมใหผลกม

กรรมสมาทานทเปนบญบางอยางอาศยคตสมบตจงใหผลกม กรรมสมาทานทเปนบญบางอยางอาศยอปธสมบตจงใหผลกม กรรมสมาทานทเปนบญบางอยางอาศยกาลสมบตจงใหผล กม กรรมสมาทานทเปนบญบางอยางอาศยปโยคสมบตจงใหผลกม๙๕

๔.๙ พระพทธองคยงตองทรงรบวบากกรรม พระพทธเจายงตองเสวยผลกรรมทพระองคเคยท ามาในอดตชาต คอ (๑) การทตองท าทกรกรยา (๒) การทถกกลาวโทษ (๓) การถกดาวา (๔) การถกกลาวหา (๕) การถกกลงศลาใส (๖) การเสวยเวทนาจากสะเกดหน (๘) การถกปลอยชางนาฬาครมาปลงพระชนม (๙) การถกผาตดดวยศสตรา (๑๐) การทตองปวดพระเศรยร (๑๑) การทเสวยขาวแดง (๑๒) การททรงปวดพระปฤศฎางค

๙๔ กรรม ๑๒ นมาในคมภรวสทธมรรค. ๙๕ อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๘๑๐/๕๒๓.

๙๐

(๑๓) การททรงประชวรลงพระโลหต ศกษารายละเอยดไดในคมภรดงขอมล CD-ROM ไดจาก คมภรพระสตตนตปฎก ขททกนกาย อปทาน เลม ๘ ภาค ๑ หนา ๒๑๓-๒๓๖ ฉบบธรรมทาน๙๖ และคมภรขททกนกาย อปทาน เลม ๓๒ ขอ ๖๔-๙๖ หนา ๕๗๔-๕๗๘ ฉบบมหาจฬาฯ๙๗

๔.๑๐ สงทมอยในตวบคคลแตละคนเปนกรรม กรรมในทน หมายถง กรรมเกา คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ ทถกปจจยปรงแตง มเจตนา

เปนทเกดแหงเวทนา เปนกรรมเกา กรรมใหม คอ กรรมทบคคลกระท าดวยกายวาจาใจ ความดบกรรม คอนโรธทสมผสวมตต(ความหลดพน) เพราะดบกายกรรมวจกรรมและมโนกรรมได ปฏปทา (คอขอปฏบต) ทใหถงความดบกรรม คอ อรยมรรคมองค ๘๙๘

๔.๑๑ บทสรป แมแตองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ผบรรลพระสมมาสมโธญาณ สนอาสวกเลสทงปวง

ตองรบผลกรรมชวทเคยท ามาในอดต คนธรรมดาเดนดนอยางเราทานทงหลาย กตองไดรบผลกรรมชวแนนอน ในปจจบนชาวพทธในประเทศไทย ท าพธตดกรรม ดเปนวาจะเกงกวาพระพทธเจา เปนเรองทบณฑตชนไมท ากน เอการประกอบการบรรยายชดน สรปมาพอสงเขป นสตพงคนควาขอมลจากคมภรพระไตรปฎกและ CD-ROM ทงฉบบมหาจฬฯ และฉบบธรรมทาน ผบรรยายตองการใหนสตฝกฝนคนควาดวยตนเอง แลวสงนนจะเปนคณปการตอนสตเอง

ค าถามทายบท ถาม : ทางพระพทธศาสนามหลกค าสอนวา ท าดไดด ท าชวไดชว ความเหนทางสงคมมบาง

กลมวา ท าดไดดมทไหน ท าชวไดด มถมไป ทานเหนอยางไร จงอภปราย ถาม : ทานไดศกษาวชาพระไตรปฎกวเคราะหวาดวยเรองกรรมมาแลว ทานมความเขาใจ

เรองกรรมในพระพทธศาสนาอยางไร อภปรายตามความเหน ? ถาม : แนวคดทางพระพทธศาสนาในเรองกรรมทหมายถงหนาทของบคคล มหลกการ

อยางไร อภปรายตามหลกการ

๙๖ ข.อป.อ. (ไทย) ๘/๑/๒๑๓-๒๓๖. ๙๗ ข.อป. (ไทย) ๓๒/๖๔-๙๖/๕๗๔-๕๗๘. ๙๘ ส.สฬา. (ไทย) ๑๘/๑๔๖/๑๗๙-๑๘๐.

๙๑

บทท ๕ วเคราะหไตรลกษณ

บทน า

ไตรลกษณ คอ ลกษณะ ๓ ประการ เรยกอกอยางหนงวา สามญลกษณะ เพราะเปนลกษณะททวไปแกสงทงปวง คอแกสงขารทงหลาย ไดแก อนจจตา ความไมเทยง ความไมคงท ความไมย งยน เปนภาวะทเกดขนแลวเสอมและสลายไป ทกขตา ความเปนทกข เปนภาวะทถกบบคนดวยการเกดขนและสลายตว เปนภาวะทกดดน ฝนและขดแยงอยในตว ไมคงอยในสภาพนนๆ เปนภาวะทไมสมบรณ มความบกพรองอยในตว ไมใหความสมอยากหรอความพงพอใจเตมทแกผอยากดวยตณหา กอใหเกดทกขแกผทเขาไปอยากเขาไปยดถอดวยตณหาอปาทาน อนตตตา ความไมใชตวตน เปนภาวะทไมมตวตนทแทจรงของมนเอง

๕. ๑ พระสตรทพระพทธเจาทรงแสดงไตรลกษณ ไตรลกษณ เปนกฎธรรมชาต ทเปนก าหนดแหงธรรมดา เปนไปอยางแนนอนของ

ธรรมชาต พระพทธเจาจะมาตรสรหรอไมมา หลกไตรลกษณ กมอยตลอดกาล ดงทพระพทธองคตรสกบภกษทงหลายวา ‚ภกษทงหลาย ตถาคตเกดขนกตาม ไมเกดขนกตาม ธาตนนคอความตงอยตามธรรมดา ความเปนไปตามธรรมดากคงตงอยอยางนน ตถาคตร บรรลธาตนนวา สงขารทงหลายทงปวงไมเทยง ครนร บรรลแลวจงบอก แสดง บญญต ก าหนดเปดเผย จ าแนก ท าใหงายวา สงขารทงหลายทงปวงไมเทยง ตถาคตเกดขนกตาม ไมเกดขนกตาม ธาตนนคอความตงอยตามธรรมดา ความเปนไปตามธรรมดา กคงตงอยอยางนน ตถาคตร บรรลธาตนนวา สงขารทงหลายทงปวงเปนทกข ครนร บรรลแลวจงบอก แสดง บญญต ก าหนด เปดเผย จ าแนก ท าใหงายวา สงขารทงหลายทงปวงเปนทกข ตถาคตเกดขนกตาม ไมเกดขนกตาม ธาตนนคอความตงอยตามธรรมดาความเปนไปตามธรรมดากคงตงอยอยางนน ตถาคตร บรรลธาตนนวา ธรรมทงหลายทงปวงเปนอนตตา ครนร บรรลแลวจงบอก แสดง บญญต ก าหนด เปดเผยจ าแนก ท าใหงายวา ‚ธรรมทงหลายทงปวงเปนอนตตา‛๙๙

๙๙ อง.ตก. (บาล) ๒๐/๑๓๗/๒๗๘–๒๗๙, อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๑๓๗/๓๘๕.

๙๒

๕.๒ ค าอธบายในอรรถกถา พระอรรถกถาจารยไดอธบายขอความทพงอธบายในสตรน ดงน ค าวา ความตงอยตามธรรมดา ไดแกภาวะททรงตวอยไดเองตามสภาพ ค าวา ความเปนไปตามธรรมดา ไดแกความแนนอนโดยสภาพ ค าวา สงขารทงหลายทงปวง ไดแกสงขารอนเปนไปในภม ๔ ค าวา ไมเทยง ความวา ชอวาไมเทยง เพราะมแลวกลบไมม ค าวา เปนทกข ความวา ชอวาทกขเพราะบบคนเสมอ ค าวา เปนอนตตา ความวา ชอวา เปนอนตตาเพราะไมเปนไปตามอ านาจ๑๐๐

๕.๓ พระฎกาจารยอธบายขอความในอรรถกถา พระฎกาจารยทานจ าน าขอความทเขาใจยากในอรรถกถามาอธบาย ดงน ค าวา ตถาคต

เกดขนกตาม เปนตน มค าอธบายวา สภาวะทสงขารทงหลายไมเทยงเปนตน ไมเนองกบการเกดขนของพระตถาคต เหมอนกบการบรรลมรรคผล ของเวไนยบคคลทงหลายเนองกบการเกดขนของพระตถาคตทงหลาย ความจรงพระตถาคตทงหลาย จะเกดขนกด ไมเกดขนกด สภาวะทสงขารทงหลายไมเทยงเปนตน กยอมมอย ค าวา ธาตนนกคงตงอยอยางนน อธบายวา สภาวะทไมเทยงนน คงด าอยอยางนนเอง มใชวา บางคราวสงขารทงหลายจะไมเทยง สภาวะนนจะเปนสงทเทยงกไมใช ความจรงไมเทยงตลอดกาลทงปวง อกนยหนง ค าวา ธาตนนกคงตงอยอยางนน อธบายวา ธาตนน คอสภาวะนน ยงไมมใครเขาใจแจมแจงวา ‚สงขารทงหลายทงปวงไมเทยง‛ กอนทพระตถาคตทงหลายเกดขน และพระตถาคตทงหลายกมไดใหสภาวะทไมเทยงเกดขน ความจรง สงขารทงหลายทงปวงไมเทยง ธาตนนกคงตงอยอยางนน เพราะพระตถาคตตรสรดวยพระญาณทมทเปนเอง และเพราะพระองคทรงประกาศวา ตถาคตไดตรสรธรรมน บณฑตทงหลาย จงกลาวกนวา พระตถาคตทรงเปนเจาของธรรม เพราะพระองคทรงท าสภาวะทไมเทยงนนทยงไมมใหเกดขน เพราะเหตนน พระองคจงตรสวา ธาตนนกคงตงอยอยางนน ค า รบรรล คอตถาคตรบรรลดวยญาณ ค าวา จงบอก แสดง บญญต ก าหนด เปดเผย จ าแนก ท าใหงาย คอ ตถาคตจงบอกกลาวชแจงใหทราบ วางไวขางหนาแหงญาณทจะร แสดงอยางเปดเผย จ าแนกแยกแยะใหเขาใจอยางชดเจน มอธบายอกนยหนง ค าวา รบรรล คอตถาคตรบรรลโดยตรงอยางประจกษ คอรแจมแจงตามความเปนจรง พรอมหนากนเลย จงเรมบอกกลาวชแจง คอทรงยกหวขอขนแสดงจนจบจงแสดงโดยอธบายขยายความใหเขาใจเนอความตามทยกขนเปนหวขอ ทรงก าหนดเนอหาโดยประการตางๆ ทรงจ าแนกสรปหวขอททรงยกขนแสดงดวยการแสดงสรปจบ ถอวาทรงท าการจ าแนกแยกแยะดวยการแสดงเหตอทาหรณอยางชดเจน๑๐๑

๑๐๐ อง.ตก.อ. (ไทย) ๑/๓/ ๕๗๕. ๑๐๑ อง.ตก.ฏกา (บาล) ๒/๑๓๗/๒๗๖-๒๗๗.

๙๓

๕.๔ วธศกษาค าอธบายพระสตรจากอรรถกถาฎกา สงสยขอความในพระสตรพงดค าอธบายในอรรถกถาและฎกา สงเกตตวอกษรทเนนด าใน

อรรถกถานน เปนขอความททานน ามาจากพระสตรเปนบทตงเพออธบาย ตวอกษรทเนนด าในฎกานน เปนขอความททานน ามาจากอรรถกถาเปนบท ตงเพออธบาย บางครงทานกน าขอความจากพระสตรมาอธบาย ในเมออรรถกถามไดอธบายไว

๕.๕ ประเดนอภปราย อานพระไตรปฎกอรรถกถาฎกาแลว แตละทานมความเขาใจอยางไร สงขารในไตรลกษณ

น หมายถงสงขารทงทมใจครองและสงขารทไมมใจครอง สงขารทมใจครอง กเชนมนษยเราทมชวตจตใจ สงขารทไมมใจครอง กเชน ตนไม ภเขา แมน า แผนดน โลก ดวงอาทตย ดวงจนทร ระบบสรยจกจาวาลสงขารทงสองตกอยภายใตกฎไตรลกษณ คอ ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา เกดขนตงอยดบไป

ทกขในอรยสจกบทกขในไตรลกษณกนอยางไร กรรมกบอนตตาขดกนหรอไม ในเมอเปนอนตตา แลวใครเปนผท ากรรมและรบผลของกรรม พระพทธศาสนาอยภายใตกฎไตรลกษณหรอไม สงขารทมใจครอง คอขนธ ๕ ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา นพพาน คอภาวะทขนธหลดพนจากทกขทงปวง นพพานนน เทยง เปนสข แลวนพพานเปนอะไรตอไป หมายเหต ศกษาเรองไตรลกษเพมเตมจากหนงสอพทธธรรม ฉบบปรบปรงขยายความ หนา ๖๗-๗๘

ค าถามทายบท ถาม : ไตรลกษณ คอ อนจจง ความไมเทยง ทกขง ความเปนทกข อนตตา ความเปนสงมใช

ตวตน มความสมพนธกนหรอไมอยางไร ถาม : ไตรลกษณกบปฏจจสมปบาทเกยวของกนหรอไมอยางไร จงอภปรายตามหลกการ ถาม : จงอภปรายค าวา ‚สงขารทงหลายทงปวงไมเทยง‛ ในไตรลกษณ ซงหมายเอาขนธ ๕

ทเปนไปในภม ๓ ใหสมพนธปฏจจสมปบาท

๙๔

บทท ๖ วเคราะหไตรสกขา

บทน า ไตรสกขา คอ สกขา ๓ ไดแก อธสลสกขา การศกษาในศลอนยง อธจตตสกขา การศกษาใน

จตตอนยงอธปญญาสกขา การศกษาในปญญาอนยง เปนขอทจะตองศกษา หรอเปนขอปฏบตทเปนหลกส าหรบศกษา คอ ฝกหดอบรม กาย วาจา จตใจ และปญญา ใหยงขนไปจนบรรลจดหมายสงสด คอพระนพพาน สกขาทง ๓ น ตางเกอหนนสงเสรมกนและกนเปนล าดบ

๖.๑ คมภรทแสดงหลกปฏบตเรองไตรสกขา ไตรสกขานน เปนหลกธรรมทพงปฏบตเปนล าดบกน คอ ปฏบตในอธสลสกขากอน แลวจง

ปฏบตในอธจตตสกขา ปฏบตในอธปญญาสกขา ดงทพระพทธเจาตรสวา สเล ปตฏฐาย นโร สปญโญ จตต ปญญญจ ภาวย

อาตาป นปโก ภกข โส อม วชฏเย ชฏ นรชนผมปญญา เหนภยในสงสารวฏ ด ารงอยในศลแลว เจรญจต

และปญญามความเพยร มปญญาเครองบรหารนนพงแกความยงนได๑๐๒

พระพทธโฆสาจารยน าคาถานมาเปนบทตงแตงคมภรวสทธมรรคแสดงศล สมาธปญญา เปนคมภรทแสดงเรองการปฏบตไตรสกขา ปจจบนในเปนแบบเรยนแปลมคธเปนไทย ชนประโยค ป.ธ.๘ ใชเปนแบบเรยนวชาแปลไทยเปนมคธชนประโยค ป.ธ.๙ นสตทสนใจศกษารายละเอยดจาก คมภรวสทธมรรคแปล ฉบบพมพในงาน ๑๐๐ สมเดจพระพฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถร) เมอ พ.ศ. ๒๕๔๖

สล สมาธ ปญญา จ วมตต จ อนตตรา อนพทธา อเม ธมมา โคตเมน ยสสสนา ธรรมเหลาน คอ ศล สมาธ ปญญา และวมตต อนยอดเยยม

พระโคดมผมยศตรสรแลว ดงนน พระพทธเจาจงตรสบอกธรรม แกภกษทงหลาย เพอความรยง พระศาสดาทรงกระท าทสดแหงทกข มจกษ ปรนพพานแลว๑๐๓

๑๐๒ ส.ส. (บาล) ๑๕/๒๓/๑๖,๑๙๒/๑๙๘, ส.ส. (ไทย) ๑๕/๒๓/๒๗, ๑๙๒/๑๗๑-๑๗๒. ๑๐๓ ท.ม. (บาล) ๑๐/๑๘๖/๑๐๙,ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๘๖/๑๓๓, อง.จตกก. (บาล) ๒๑/๑/๒,อง.จตกก. (ไทย)

๒๑/๑/๒.

๙๕

พระอปตสสเถระชาวศรลงกาน าคาถาน มาเปนบทตงแตงคมภรวสทธมรรคแสดงศล สมาธปญญา เชนกน วมตตมรรค เปนคมภรของฝายอภยครวหาร แตงกอนคมภรวสทธมรรค ปจจบนฉบบแปลภาษาไทย เดมเปนฉบบภาษาบาล ทางจนน าไปแปลเปนภาษาจนโดยพระตปฏกสงฆปาละแหงฟนน เมอพทธศตวรรษท ๑๑ ไดรบการแปลจากภาษาจนเปนภาษาองกฤษ โดยพระเอฮาราชาวญปนกบพระโสมเถระและพระเขมนทเถระ จดพมพเผยแพรเมอ พ.ศ.๒๕๐๔ อธการบดมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย สมยเปนพระเมธธรรมาภรณกบคณะไดด าเนนการแปลเปนภาษาไทยจดพมพเผยแพรเมอ พ.ศ. ๒๕๓๘ นสตทสนใจหาศกษาไดจากหองสมด

๖.๒ พระพทธองคทรงน าไตรสกขามาแสดงย ากอนปรนพพาน พระพทธองคทรงแสดงย าใหภกษทงหลาย ฟงเสดจดบขนธปรนพพานเกยวกบเรอง

ไตรสกขานบจ านวนได ๘ ครง ดงขอความวา ‚ศลมลกษณะอยางน สมาธมลกษณะอยางน ปญญามลกษณะอยางน สมาธอนบคคลอบรมโดยมศลเปนฐาน ยอมมผลใหญ มอานสงสใหญ จตอนบคคลอบรมโดยมปญญาเปนฐาน ยอมหลดพนโดยชอบจากอาสวะทงหลาย คอ กามาสวะ ภวาสวะ และอวชชาสวะ‛๑๐๔ เมอไดศกษาเรองไตรสกขา พอเปนพนฐาน แลวพงศกษาขนตอนการปฏบต ซงพระอรรถกถาจารย เรองนาม คอ พระพทธโฆสาจารยไดอธบายไวในคมภรวสทธมรรค โดยทานประมวลขอจากคมภรพระไตรปฎกมาเปนบทตงแลวอธบาย แตเนองจากคมภรวสทธมรรคเปนคมภรททานแตงทประเทศศรลงกา เมอประมาณ พ.ศ. ๑๐๐๐ จงมผไมเหนดวย เปนเรองทพงท าความเขาใจ

๖.๓ แนวการปฏบตในไตรสกขา ทงคมภรวสทธมรรคและคมภรวมตตมรรค ทานรวบรวมขอมลหลกปฏบตจากคมภรพระไตรปฎกและอรรถกถา แสดงการปฏบตดวยการเรมทศล โดยปฏบตใน ปารสทธศล ๔ คอ ปาตโมกขสงวรศล เวนจากขอหาม ท าตามขออนญาต ประพฤตเครงครดในสกขาบททงหลาย๑๐๕ อนทรยสงวรศล ส ารวมอนทรย ระวงไมใหบาปอกศลธรรมครอบง าเมอรบรอารมณดวยอนทรยทง ๖๑๐๖ อาชวปารสทธศล เลยงชพโดยทางทชอบ ไมประกอบอเนสนา เชนหลอกลวงเขาเลยงชพ๑๐๗ ปจจยสนนสสตศล ศลทเกยวกบปจจย คอพจารณาแลวจงใชสอยบรโภค

๑๐๔ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๔๒/๘๙,๑๔๓/๘๙,๑๔๗/๙๒,๑๕๕/๑๐๐,๑๕๙/๑๐๔,๑๖๒/๑๐๘,๑๘๖/๑๓๔๑๘๘/

๑๓๗. ๑๐๕ วสทธ. (บาล) ๑/๑๗-๒๑, คมภรวสทธมรรค ๑๐๐ สมเดจพระพฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถร),

(กรงเทพมหานคร : บรษท ประยรวงศพรนตง จากด, ๒๕๔๖), หนา ๒๕-๓๑. ๑๐๖ วสทธ. (บาล) ๑/๒๑-๒๓, คมภรวสทธมรรค, หนา ๓๑-๓๔. ๑๐๗ วสทธ. (บาล) ๑/๒๓-๓๑, คมภรวสทธมรรค, หนา ๓๔-๔๕.

๙๖

ปจจย ๔๑๐๘ รวมเรยกวาสลนทเทส๑๐๙ เมอมศลสมบรณ จงเจรญสมาธ สมาธเปนผลทเกดจากการท ากมมฏฐาน ไดแกกมมฏฐาน ๔๐ ประการ ซงตองเลอกปฏกมมฏฐานทอนกลแกจรตของตน การเจรญสมาธนนมหลายวธ รวมเรยกวาสมาธนทเทส๑๑๐ เมอจตเปนสมาธจนมวสภาพ คอมภาวะทช านาญในการนกหนวง มความช านาญในการเขาสมาธ มความช านาญในการอธษฐาน มความช านาญในการออก มความช านาญในการพจารณา๑๑๑ กเรมเจรญปญญาเปนล าดบ การเจรญปญญา ทานแสดงไวในคมภรวสทธมรรค ซงทานรวบรวมขอมลจากพระไตรปฎกมาแสดงไว เรยกวา ปญญานทเทส ปรากฏในคมภรวสทธมรรค๑๑๒

๖.๔ ความเหนนกวชาการพระพทธศาสนา เมอถอตามแนวคมภรวสทธมรรคและคมภรวมตตมรรค จะเหนวา ศลน าหนาปญญา

ปจจบนมพระเถระทอยระดบแนวหนาทางการศกษาพระพทธศาสนา วพากษวจารณวา พระพทธโฆสาจารยวางหลกการพระพทธศาสนาผด ทเอาศลไปไวหนาปญญาพระพทธศาสนาตองปญญาน าหนา ดจากอรยมรรคมองค ๘ ดงททานกลาววา ‚ในการปฏบตจรงๆ ตองใชปญญาน าหนาอยเรอยไป ใหมศลใหมสมาธโดยมปญญาน า ตามหลกอฏฐงคกมรรค ใหหมวดปญญามากอนหมวดศลหมวดสมาธ‛๑๑๓ มพระเถระระดบศษยเหนดวยกบอาจารยกลาววา ‚พระพทธโฆสาจารยวางหลกการพระพทธศาสนาผด ทเอาปญญาไปไวทายศลกบสมาธ‛ ๑๑๔ ในเรองนพงคนควาศกษาดวยตนเอง สวนตอนนน าพนฐานทตนไดยนไดฟงและพอจะเขาใจมาอภปรายกน

๖.๕ ประเดนอภปราย เมอความเหนในหลกการปฏบตของพระพทธศาสนา ในประเทศไทยขดแยงกนอยางน คอ

พระอรรถกถาจารยน าเสนอใหปฏบตศลกอน แลวเจรญสมาธและปญญา แตผคงแกเรยนในยครตนโกสนทรเหนวา ทพระพทธโฆสาจารยเอาศลน าหนาปญญานนผด เพราะอรยมรรคมองค ๘ เรมดวยสมมาทฏฐ คอปญญา เราในฐานะเปนสถาบนการศกษาทมปรชญาวา ศนยแหงการศกษา

๑๐๘ วสทธ. (บาล) ๑/๓๒-๓๖, คมภรวสทธมรรค, หนา ๔๕-๕๒. ๑๐๙ วสทธ. (บาล) ๑/๗-๖๑, คมภรวสทธมรรค, หนา ๙-๘๒. ๑๑๐ วสทธ. (บาล) ๑/๙๐-๔๑๓, คมภรวสทธมรรค, หนา ๑๓๓-๖๓๔. ๑๑๑ วสทธ. (บาล) ๑//๑๖๗-๑๖๘, คมภรวสทธมรรค, หนา ๒๑๗-๒๗๔. ๑๑๒ วสทธ. (บาล) ๒/๑๖๖-๔๐๐, คมภรวสทธมรรค, หนา ๘๓๙-๑๑๗๐. ๑๑๓ เลาไวเมอวยสนธยา เลม ๓ ชวตแหงการศกษา, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพเรอนแกวการพมพ,

๒๕๒๙), ๔๙๒-๔๙๓. ๑๑๔ พระเมธา ชาตเมโธ, หนงสอส านกปฏบตธรรมดอนรก, (ไมปรากฏโรงพมพ, ๒๕๔๓), หนา ๑๒.

๙๗

พระพทธศาสนา ตองชแจงเรองนใหชดเจน ขอใหนสตท าความเขาใจอรยมรรคกอน อรยมรรคมองค ๘ จดลงในไตรสกขา ดงน

สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ จดเขาในปญญา สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ จดเขาในศล สมมาวายามะ สมมาสตสมมาสมาธ จดเขาในสมาธ๑๑๕ นสตเหนอยางไร ศลควรน าหนาปญญาหรอปญญาควรน าหนาศล

ค าถามทายบท

ถาม : องคประกอบทท าใหศลของดเวนจากการฆาสตวขาดมเทาไร อะไรบาง ถาม : ไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา ทง ๓ อยาง มความสมพนธกนอยางไร ชแจงใหเหนวา

เปนฐานทเกอหนนกนอยางไร ถาม : จงอภปรายแนวคดตามคมภรวสทธมรรค ทเรมดวยศลแลวไปสมาธและปญญา และ

แนวคดทเขาใจวา ตองเรมทปญญา เพราะอรยมรรค เรมดวยสมมาทฏฐ ทหมายถงปญญา

๑๑๕ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๔๖๒/๕๐๓.

๙๘

บทท ๗ วเคราะหนรก-สวรรค

ความน า นรก คอสภาวะหรอสถานทอนไมมความสขความเจรญ เปนสภาวะหรอสถานททบคคล

ผท ากรรมชวจะไดรบหรอไปอย สวรรค คอภพทมอารมณอนเลศ เปนโลกทมแตความสข เรยกวา เทวโลก ทรจกกนเรยกวา สวรรค ๖ ชน

๗.๑ พทธพจนทแสดงวานรกสวรรคม พระพทธเจาทรงแสดงเรองบคคลมสมมาทฏฐทยงมอาสวะ คอมความเหนวา ‚ทานทให

แลวมผล ยญทบชาแลวมผล การเซนสรวงทเซนสรวงแลวมผล ผลวบากแหงกรรมทท าดและท าชวม โลกนม โลกหนาม มารดามคณ บดามคณ สตวทเปนโอปปาตกะม สมณพราหมณผประพฤตปฏบตชอบท าใหแจงโลกนและโลกหนาดวยปญญาอนยงเองแลวสอนผอนใหรแจงกมอยในโลก‛๑๑๖ ค าวา โลกหนา กคอ โลกตางๆซงมนรกสวรรครวมอยดวย

พระพทธเจาทรงแสดงเรองบคคลผประกอบกรรมทจรต กลาวรายพระอรยะ มความเหนผด และชกชวนผอนใหท าตาม สนชวตแลว จะไปเกดในเปรตวสย อบาย ทคต นรก๑๑๗

พระพทธเจาทรงแสดงเรองบคคลผประกอบกรรมสจรต ไมกลาวราย พระอรยะ มความเหนชอบ และชกชวนผอนใหท าตาม สนชวตแลว จะไปเกดในสคตโลกสวรรค๑๑๘ ขอความทกลาวน เปนสงยนยนนรกสวรรคทปรากฏในพระไตรปฎก

๗.๑.๑ นรก ในสงกจจชาดก๑๑๙ มการกลาวถงนรก ๘ ขม คอ (๑) สญชวนรก (๒) กาฬสตตนรก

(๓) สงฆาฏนรก (๔) ชาลโรรวนรก (๕) ธมโรรวนรก (๖) ตาปนนรก (๗) ปตาปนนรก (๘) อเวจมหานรก มหานรกทง ๘ ขมนมค าแปลและความหมาย ดงน (๑) สญชวนรก นรกทตายแลวฟน หมายถงสตวนรกในนรกนถกสบถกฟนเปนชนเลกชนนอยแลว กลบฟนขนมาบอยๆ (๒) กาฬสต

๑๑๖ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๑๓๖/๑๗๖. ๑๑๗ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๖๑/๓๑๐. ๑๑๘ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๖๑/๓๐๙. ๑๑๙ ข.ชา. สฏฐ. (ไทย) ๒๘/๘๓-๘๔/๔๗.

๙๙

ตนรก นรกสายบรรทดเหลก หมายถงสตวนรกวงไปบนแผนเหลกแดง ถาลมลง จะถก ดดดวยสายบรรทดเหลกแดง (๓) สงฆาฏนรก นรกทถกบดหรอหนบ หมายถงมภเขาเหลก ลกเปนไฟกลงมาบดขยสตวในนรกน (๔) ชาลโรรวนรก นรกทสตวรองไหเพราะเปลวไฟ หมายถงนรกทมเปลวไฟพงวบเขาทางทวารทง ๙ เผาสตวนรกตลอดเวลา (๕) ธมโรรวนรก นรกทสตวรองไหเพราะควนไฟ หมายถงนรกทมควนไฟรมสตวนรกทางทวารทง ๙ อยตลอดเวลา (๖) ตาปนนรก นรกทท าใหรอน หมายถงพวกสตวนรกในนรกนจะถกแทงดวยหลาวเหลกเทาล าตาลลกเปนไฟ (๗) ปตาปนนรก นรกทท าใหรอนมาก หมายถงสตวนรกในนรกนถกไลตหนขนไปบนภเขา บนก าแพงทรอน ตกลงมาถกหลาวเหลกเสยบแทง (๘) อเวจมหานรก นรกทไมมเวลาวาง หมายถงนรกทมเปลวไฟพลงออกมาจากทศทง ๔ เผาสตวนรก อยตลอดเวลา มหานรกทง ๘ ขมนแตละขมมประต ๔ ดาน ประตหนง ๆ มอสสทนรก (นรกบรวาร) ดานละ ๔ มหานรกขมหนง ๆ จงมอสสทนรก ๑๖ แหง มหานรก ๘ ขมมอสสทนรก ๑๒๘ รวมกบมหานรก ๘ เปน ๑๓๖ ขม๑๒๐ นรก ๘ ขมนแตละขมๆ มอสสทนรก ๑๖ ขมเปนบรวาร๑๒๑

นรกทางอายตนะซงพระพทธเจาทรงแสดงไววา ‚ภกษทงหลาย เปนลาภของเธอทงหลาย เธอทงหลายไดดแลว ทเธอทงหลายไดขณะเพอประพฤตพรหมจรรย เราเหนนรก ชอวาผสสายตนกะ ๖ ขม‛๑๒๒

ในพระไตรปฎกมการกลาวถงชอและนายนรยบาลผท าการลงโทษสตวนรก นรก ๓ ชอ คอ มหานรกนนม ๓ ชอ คอ (๑) ฉผสสายตนกนรก๑๒๓ (๒) สงกสมาหตนรก๑๒๔ (๓) ปจจตตเวทนยน

๑๒๐ ข.ชา.อ. (บาล) ๘/๘๓-๘๔/๑๑๑-๑๑๔, ดการทากรรมและวธเสวยผลกรรมตางๆ จากเนมราชชาดก

ชาดกท ๔ ในมหานบาต -ข.ชา. (บาล) ๒๘/๔๒๑-๕๘๙/๑๖๖-๑๘๗, ข.ชา.อ. (บาล) ๙/๔๒๑-๕๘๙/๑๕๑-๒๐๙, และดเทวทตสตรใน ม.อ. (บาล) ๑๔/๒๖๑-๒๗๑/๒๓๐-๒๔๐, ม.อ.อ.(บาล) ๓/๒๖๑-๒๗๑/๑๖๗-๑๗๓.

๑๒๑ นรกสวรรคมทงทเปนภาพจตรกรรมและทกรากฏในคมภรพระพทธศาสนา ทปนภาพจตรกรรมศกษารายรายละเดยอดไดในหนงสอ สมดภาพไตรภมฉบบกรงศรอยธยยา-ฉบบกรงธนบร ทปรากฏในคมภรศกษารายละเอยดไดตามทอางองในเอกสารน.

๑๒๒ ส.สฬา. (ไทย) ๑๘/๑๓๕/๑๖๙. ๑๒๓ ฉผสสายตนกนรก หมายถงนรกทมผสสายตนะ ๖ เปนเหตเกดทกขเวทนาอนเผดรอน -ม.ม.อ.

(บาล) ๒/๕๑๒/๓๒๙. ๑๒๔ สงกสมาหตนรก หมายถงนรกทสตวนรกตองถกแทงดวยขอเหลก -ม.ม.อ. (บาล) ๒/๕๑๒/๓๒๙.

๑๐๐

รก๑๒๕ พวกนายนรยบาลเขาสตวนนรกแลวบอกวา ‘เมอคราวหลาวเหลกกบหลาวเหลกมารวมกนทกลางหทยของทานนน ทานจะพงรวา ‘ทานไหมอยในนรกพนปแลว๑๒๖

๗.๑.๒ สวรรค ชาวสวรรคทปรากฏในคมภรชนพระไตรปฎก มปรากฏในปฐมเทศนา๑๒๗ คอ ทวยเทพ

ชนภมมะ ทวยเทพชนจาต ทวยเทพชนดาวดงส ทวยเทพชนยามา ทวยเทพชนดสตทวยเทพชนนมมานรด ทวยเทพชนปรนมมตวสวตด ทวยเทพทนบเนองในหมพรหม๑๒๘

มพระสตรทกลาวถงเรองทภกษไปเทยวเทวโลก เชนมเรองภกษสงสยวาธาต ๔ ดบทไหนจงเขาสมาธไปเทวโลก ไปหาพวกเทพชนจาตมหาราชกา แลวถามวา ‚ทานผมอายมหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต และวาโยธาต ยอมดบสนททไหน‛ เมอเธอถามอยางน เทพชนจาตมหาราชกาตอบวา ‚ไมทราบ‛ จงเขาไปหาทาวมหาราชทง ๔ องค ไปหาพวกเทพชนดาวดงสไปเหมอนกนแตทาวสกกเทวราชผยงใหญและส าคญกวาพวกเราคงจะทราบ เขาไปหาทาวสกกเทวราช ไปหาพวกเทพชนยามา เทพบตรชอสยาม พวกเทพชนดสต เทพบตรชอสนดสต พวกเทพชนนมมานรด เทพบตรชอสนมมต พวกเทพชนปรนมมตวสวตด เทพบตรชอวสวตด ถามอยางทถามเทพพวกกอน๑๒๙

สวรรคทางอายตนะซงพระพทธเจาทรงแสดงไววา ‚ภกษทงหลาย เปนลาภของเธอทงหลาย เธอทงหลายไดดแลว ทเธอทงหลายไดขณะเพอประพฤตพรหมจรรย เราไดเหนสวรรค ชอวาผสสายตนกะ ๖ ชนแลว‛ ๑๓๐

๗.๔ สถานททสมผสนรก พระพทธเจาทรงเลาประวตแมน าตโปทาใหภกษทงหลายฟงวา แมน าตโปทาไหลผานมา

ระหวางมหานรก ๒ ขม จงเดอดพลานไหลไป๑๓๑

๑๒๕ ปจจตตเวทนยนรก หมายถงนรกทสตวนรกกอทกขเวทนาใหเกดแกตนเอง -ม.ม.อ. (บาล) ๒/๕๑๒/๓๒๙.

๑๒๖ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๕๑๐/๕๕๐. ๑๒๗ ดรายละเอยดในว.ม. (ไทย) ๔/๑๗๑๒๕-๒๕. ๑๒๘ ทวยเทพทนบเนองในหมพรหม คอเทพทมขนธ ๕ (ข.ป.อ. (บาล) ๒/๒๕๕) ศกษารายละเอยด

เพมเตมใน ธมมหทยวภงค อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๑๐๒๑/๖๖๙-๖๗๔. ๑๒๙ ท.ส. (ไทย) ๙/๔๘๘–๔๙๒/๒๑๗–๒๑๘. ๑๓๐ ส.สฬา. (ไทย) ๑๘/๑๓๕/๑๗๐. ๑๓๑ ว.มหา. (ไทย) ๑/๒๓๑/๒๔๕.

๑๐๑

ในเรองแมน าตโปทา พระอรรถกถาจารยไดอธบายไวพอสรปไดดงน ทตนแมน าตโปทาน าใสเยนรสอรอย น าบรสทธ เลากนมาวา ภายใตภเขาเวภารบรรพต มภพนาคประมาณ ๕๐๐ โยชน ของพวกนาคผอยบนภาคพน เชนกบเทวโลกประกอบดวยพนอนส าเรจดวยแกวมณ และดวยอาราม และอทยาน หวงน านน อยในทเลนของพวกนาคในภพนาคนน แมน าตโปทาน ไหลมาแตหวงน านน

แตทเปนแมน ารอนจด เดอดพลานไหลไปเพราะแมน าตโปทาไหลผานมหาเปตโลกผานเมองราชคฤหมา แมน าตโปทานมาจากระหวางมหาโลหกมภนรก ๒ ขมในมหาเปตโลกนน ฉะนน น าจงเดอดพลานไหลไป๑๓๒

๗.๕ ทตงของนรกสวรรค พระพรหมคณาภรณและพระเทพดลก แสดงความเหนไวจากการททานศกษาพระไตรปฎก

วา ในชนพระไตรปฎก ไมมการกลางถงทตงของนรกและสวรรค มแตในชนอรรถกถา

๗.๖ การอนมานจากสงทเหนไปหาสงทไมเหน พระเจาปายาสไมเชอวามนรกอนเปนสถานทลงโทษบคคลผท าความชว เพราะพระองคม

มตรอ ามาตย ญาตสาโลหตทประพฤตอกศลกรรมบถ ๑๐ ประการ พอพวกเขาปวย ตองตายแนนอน พระองคจงไปเยยมแลวสงพวกเขากระท ากรรมซงตายแลวจะไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก เมอพวกทานตายไปเกดในอบายทคต วนบาต นรก กขอใหกลบมาบอกเราดวย พวกนนรบค าแลว แตไมกลบมาบอก ไมสงขาวมาบอก ขอนเปนเหตทท าใหพระองคเขาใจวา สถานททลงโทษผท าชวไมม

พระกมารกสสปะ ทลถามพระเจาปายาสวา พวกราชบรษจบโจรผกอกรรมชวมาสงพระองค เพอใหพระองคโปรดลงพระอาชญาแกโจรนตามความผด โจรขอตวไปแจงแกมตรอ ามาตยญาตสาโลหตทบานแลวจะกลบมา โจรจะไดรบการผอนผนจากเพชฌฆาตตามค าขอหรอไม

พระเจาปายาสตรสวา ‚โจรไมควรไดรบการผอนผนจากเพชฌฆาตตามค าขอ‛๑๓๓ เชนเดยวกน บคคลทท าชวแลวไปตกนรก นายนรยบาลจะไมยอมปลอยตวใหไหนทงนน

๑๓๒ ว.มหา.อ. (ไทย) ๑/๒/๖๕๘-๖๕๙. ๑๓๓ ศกษารายละเอยดเพมเตมใน ท.ม. (ไทย) ๑๐/๔๐๖-๔๔๑/๓๔๑-๓๗๒.

๑๐๒

บทสรป นรก ทปรากฏในพระไตรปฎกบอกชดเจนวา หลงจากตายแลว มนษยทประกอบกรรมชว

จะตองไดรบผลกรรมในนรก ตามกรรมหนกเบา สวรรคทปรากฏในพระไตรปฎก กบอกชดเจนวา มนษยทประกอบกรรมด จะตองไดเสวยทพยสมบตในสวรรค ตามล าดบชน ตามผลแหงบญกศล นอกจากนน พระพทธเจายงตรสสอนนรก-สวรรค ทมนษยสมผสได นนคอ นรก-สวรรค ทางอายตนะ แตพระอรรถกถาจารย กอธบายหมายถงนรก-สวรรค หลงจากทมนษยตายแลว

ค าถามทายบท

ถาม : ปจจบนมผเหนวาเรองนรกเปนสงททางศาสนาน ามาขใหคนกลวไมกลาท าความชว ใน

ฐานะททานศกษาเรองนรกมาแลวทานจะแนะน าเขาพอเปนขอคดอยางไรในเรองน ? ถาม : จงบรรยายนรก-สวรรค ทางอายตนะ โดยประยกตจากวถมนษยในปจจบน ถาม : จงอภปรายความสมพนธแหงการทมนษยกระท ากรรมแลวไปบงเกดในนรก-สวรรค

ตามททานเขาใจ

๑๐๓

บทท ๘ วเคราะหจต-วญญาณ

จตวญญาณ เปนค าทสรางขนใหม เขาใจวาผยกรางแนวสงเขปรายวชาเหนเปนค าทนสมยกเลยน ามาใช เดมทไทยเราใชค าวา จตใจ จต เปนภาษาบาล ใจ เปนภาษาไทย จตวญญาณ เปนค าภาษาบาล ในคมภรทงหลาย ไมมการใชสมาสกนอยางน ค านจากพระราชบญญตสขภาพแหงชาต เมอใชแลวกขอใหเขาใจวา เปนเหมอนเมอเราใชค าวา จตใจ

๘.๑ จตเปนผน าในทกกรณ พระพทธศาสนาถอวาจตเปนตวน าในทกสงทกอยาง จตเปนใหญ ทกสงทกอยางส าเรจจาก

จต ถาจตไมด การพดกไมด การกระท ากไมดตามไป แตถาจตด การพดกด การกระท ากด ตามไป๑๓๔ เชน พระเทวทตจตไมด ถกความอยากครอบง า ปรารถนาในเลวทราม การพด การกระท า ทออกมาทางกาย จงไมด๑๓๕ ตนเองคดไมด ท าไมด ยงชกน าใหอชาตศตรราชกมารทรงกระกรรมไมด เปนเหตตดรอนมรรคไปดวย๑๓๖ ถาจตด การพดกด การกระท ากด พฤตกรรมทแสดงออกมาทกอยางกด เชน พระอานนท ทานมจตทมความคดด ทานจงพดด กระท าด จนพระพทธเจาตรสวา พระอานนทมสงอศจรรยในตว ถาบรษท ๔ คอ ภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา เขาพบอานนท เพยงไดพบกยนด อานนทแสดงธรรมใหฟง เพยงแสดงธรรมกยนดภกษ ยงไมเตมอม เมออานนทหยดแสดง๑๓๗

๘.๒ ค าทใชแทนชอและความหมายของจตทางไวยากรณ จต : สภาพทรอารมณ เจต : สภาพทสงสมหรอสภาพทคด มนะ : สภาพทรบร วญญาณ :

สภาพทรชด หทยะ : สภาพทน าไปสความยนด มานสะ : สภาพทรบร๑๓๘ ทเรยกวาจต เพราะถงคด

๑๓๔ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑/๒๓. ๑๓๕ ดรายละเอยดใน ว.จ. (ไทย) ๗/๓๓๐-๓๕๐/๑๖๗-๒๑๒. ๑๓๖ ดรายละเอยดใน ว.จ. (ไทย) ๗/๓๓๓/๑๗๓๑๗๔,๓๓๙/๑๘๕-๑๙๐, ท.ส. (ไทย) ๙/๑๕๐-๒๕๗/๔๘-

๘๖, ท.ส.อ. (ไทย) ๑/๑/๑๑๐-๒๘๗. ๑๓๗ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๐๙/๑๕๕-๑๕๖, อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๑๒๙/๑๙๗-๑๙๘. ๑๓๘ คมภรอภธานวรรณนา, พระมหาสมปอง มทโค แปลเรยบเรยง, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

ธรรมสภา,๒๕๔๒), หนา ๒๐๓.

๑๐๔

อารมณ (อารมมณ จนเตตต จตต วชานาตต อตโถ)๑๓๙ ทเรยกวา เจต เพราะสงสมสงตางๆ (ปาการ จโนต. จต กสล . เจโต ปคคโล)๑๔๐ คมภรอภธานวรรณนา หมายถงสภาพทคด (จต สญเจตเน+อ, จนเตตต เจโต)๑๔๑ ทเรยกวา มนะ เพราะรบรสงตางๆ (มนต ชานาตต มโน) ๑๔๒ ทเรยกวา วญญาณ เพราะรสงตางๆ ชดเจน (วชานาตต วญญาณ ) ๑๔๓ ทเรยกวา หทยะ เพราะน าไปสความยนดของตน (หรต อตตโน อาธารนต หทย ) ๑๔๔ ทเรยกวา มานสะ กเพราะมานสะนนกคอใจ (มโน เอว มานส )

๑๔๕ พระสารบตรเถระ เวลาทานอธบายค าวา จต ทานจะอธบายเปนแบบค าทเปนไวพจนกน เชน ค าวา ใจ ไดแก จต มโน มานส หทย ปณฑระ มนะ มนายตนะ มนนทรย วญญาณ วญญาณขนธ มโนวญญาณธาต ทเกดจากผสสะเปนตนนน นเรยกวา ใจ ใจน ไปพรอมกน คอ เกดรวมกน ระคนกน เกยวเนองกน เกดพรอมกนดบพรอมกน มวตถอยางเดยวกน มอารมณอยางเดยวกน๑๔๖

๘.๓ วญญาณไมใชผ เมอไดยนค าวา วญญาณ ชาวพทธไทย ทยงไมมพนฐานการศกษาทางพระพทธศาสนา กพากนเขาใจวา เปนวญญาณทออกจากรางของคนทตายแลว ซงเรยกกนวา ผ ค าวา ผ ในพระไตรปฎกใชอน เชน อมนสส (อมนษย) ฉบบภาษาไทยแปลวา ผ๑๔๗ ผสง ทานใชค าวา ยกขปรคคหต๑๔๘

๑๓๙ สททนตธาตมาลา คมภรหลกบาลมหาไวยากรณ, (กรงเทพมหานคร : ไทยรายวนการพมพ,

๒๕๔๕), หนา ๗๘๖. ๑๔๐ สททนตธาตมาลา คมภรหลกบาลมหาไวยากรณ, หนา ๖๔๑. ๑๔๑ คมภรอภธานวรรณนา, หนา ๒๐๓. ๑๔๒ คมภรอภธานวรรณนา, หนา ๒๐๓. ๑๔๓ คมภรอภธานวรรณนา, หนา ๒๐๓. ๑๔๔ คมภรอภธานวรรณนา, หนา ๒๐๓. ๑๔๕ คมภรอภธานวรรณนา, หนา ๒๐๓. ๑๔๖ ชอวา จต เพราะเปนสภาวะวจตร ชอวา มโน เพราะรบรอารมณ ชอวา มานส เพราะมธรรมท

สมปยตกบมโน หรอมานสกคอใจนนเอง ชอวา หทย เพราะอยภายใน ชอวา ปณฑระ เพราะเปนธรรมชาตผองใส ชอวา มนายตนะ เพราะเปนทอยอาศย, เปนบอเกด, เปนทประชม, เปนแดนเกดแหงใจ ชอวา มนนทรย เพราะเปนใหญในการรบรอารมณ ชอวา วญญาณ เพราะรบรอารมณตางๆ ชอวา วญญาณขนธ เพราะเปนกองแหงวญญาณ ชอวา มโนวญญาณธาต เพราะเปนสภาวะทรบรและรบทราบอนสมควรแกธรรมทงหลายมผสสะเปนตน -ข.ม.อ. (บาล) ๑/๒๒-๒๓.

๑๔๗ ว.มหา. (ไทย) ๑/๑๘๘/๑๗๒. ๑๔๘ ว.มหา.อ. (บาล) ๑/๔๑๓ สยา.

๑๐๕

๘.๔ ผในพระไตรปฎกเรยกโอปปาตกะ บคคลทถงแกกรรมตายไป ในพระไตรปฎก ใชค าเรยกวา โอปปาตกะ เชนขอความวา ภกษณนนทาเปนโอปปาตกะ๑๔๙ เพราะสงโยชนเบองต า ๕ ประการสนไปปรนพพานในภพนน ไมหวนกลบมาจากโลกนนอก อบาสกกกธะเปนโอปปาตกะ เพราะสงโยชนเบองต า ๕ ประการสนไปปรนพพานในภพนน ไมหวนกลบมาจากโลกนนอก๑๕๐

๘.๕ จตในอธธรรมเกดพรอมกบเวทนา จตทางพระอภธรรมหมายถงพฤตกรรมทแสดงออกทางจต เรยกวา จต หมด เชนตาเหนรปรวาเปนรปอะไร กเรยกวา จกขวญญาณจต ดงนน จตในพระอภธรรมจงเปนอาการทเกดพรอมกบเวทนา หรอเรยกวา จตเกดพรอมกบเวทนา

๘.๖ การตความจตเถรวาทกบมหายาน ในพระไตรปฎกมค าวา ปภสสสมท จตต ๑๕๑ จตนผองใส เศราหมองเพราะอปกเลสทจร๑๕๒

ท าใหมผไดศกษาเรองจตเดมแทของมหายารนตความวา เดมทคนทมาเกดไมมกเลส จะมกเลสกตอเมอมสงทเราจตใหแปรปรวนเขามารบกวนจต ในเรองนขอฟงความของนสต

๘.๗ จตกบวญญาณ พระพทธเจาทรงสอนวา จตทดนรน กวดแกวง รกษายาก หามยาก๑๕๓ ผมปญญาสามารถ

ควบคมได๑๕๔ การฝกจตทควบคมไดยาก เปลยนแปลงงาย ชอบใฝหาแตอารมณทปรารถนา เปน

๑๔๙ โอปปาตกะ หมายถงสตวทเกดและเตบโตเตมททนท และเมอจต (ตาย) กหายวบไปไมทงซากศพ

เชน เทวดาและสตวนรก เปนตน (ท.ส.อ. ๑๗๑/๑๔๙) แตในทนหมายถงพระอนาคามทเกดในภพชนสทธาวาส (ทอยของทานผบรสทธ) ๕ ชนมชนอวหา เปนตน แลวดารงภาวะอยในชนนนๆ ปรนพพานสนกเลสใน ภพชนสทธาวาสนนเอง ไมกลบมาเกดเปนมนษยอก -อง.ตก.อ. (บาล) ๒/๘๗-๘๘/๒๘๒-๒๘๓.

๑๕๐ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๕๖/๑๐๑. ๑๕๑ อง.เอกก. (บาล) ๒๐/๕๑/๙. ๑๕๒ อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๕๑/๙. ๑๕๓ ดนรน หมายถงดนรนไปในอารมณทง ๖ ม รปารมณ เปนตน กวดแกวง หมายถงหวนไหว ไม

อาจจะตงมนอยในอารมณเดยวไดนาน ดจทารกไมอาจทรงตวอยในอรยาบถเดยวไดนาน รกษายาก หมายถงใหดารงอยในอารมณทเปนสปปายะไดยาก หามยาก หมายถงหามหรอกนมใหซานไปในวสภาคารมณไดยาก -ข.ธ.อ. (บาล) ๑/๒๑๕–๒๑๖, ข.ธ.อ. (ไทย) ๒/๑๗๖–๑๗๗.

๑๕๔ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๓๓/๓๕.

๑๐๖

ความด เพราะจตทฝกแลวยอมน าสขมาให๑๕๕ จตทคมครองแลวยอมน าสขมาให๑๕๖ จตทตงไวผดพงท าใหไดรบความเสยหาย๑๕๗ สวนจตทตงไวชอบ ยอมอ านวยใหไดผลทประเสรฐยงกวาทมารดาบดากท าใหไมได๑๕๘ ในหมมนษย คนทอดกลนถอยค าลวงเกนได ชอวาเปนผฝกตนไดแลว เปนผ ประเสรฐทสด๑๕๙

จตกบวญญาณ ในเรองน เปนสงเดยวกน แตแสดงพฤตกรรมออกมาตางกน การวเคราะหเรองจตวญญาณน กคอการแยกแยะใหเหนภาพของจตวญญาณ เทาทผบรรยายจะท าได ทเหลอนอกจากน นสตตองขวนขวายวจย คอคนแลวความาดวยตนเอง

ค าถามทายบท

ถาม : จตมความสมพนธกบอรยสจ ๔ คอ ทกข สมทย นโรธ มรรค อยางไร จงอภปรายใหเหนวามความสมพนธกน

ถาม : จตมความสมพนธกบกรรม คอการกระท าทางกาย การกระท าทางวาจา และการกระท าทางจต อยางไร

ถาม : จากการททานไดศกษาวชาพระไตรปฎกวเคราะหมาจนจบแลว ทานมแนวคดทจะเสนอใหมการศกษาพระไตรปฎกอยางไร เสนอไดไมนอยกวา ๓ แบบ

ถาม : จตมความสมพนธกบอรยสจ ๔ คอ ทกข สมทย นโรธ มรรค อยางไร จงอภปรายใหเหนวาสมพนธ ?

๑๕๕ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๓๕/๓๖. ๑๕๖ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๓๖/๓๖. ๑๕๗ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๔๒/๓๖. ๑๕๘ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๔๓/๓๖. ๑๕๙ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๓๒๑/๑๓๓.

๑๐๗

บทท ๙ วเคราะหความสมพนธแหงอรยสจ-ปฏจจสมปบาท-กรรม-ไตรลกษณ

๑. ใชเอกสารประกอบทศกษามาแลว คอ อรยสจ ๔ ปฏจจสมปบาท กรรม ไตรลกษณ นสต

อานทบทวนเทาทอานได ๒. เรองทนสตพงท าความเขาใจเบองตน คอ หลกธรรมหมวดใหญ ๒ หมวด ท

พระพทธเจาทรงแสดงในรปของกฎธรรมชาต คอ ไตรลกษณกบปฏจจสมปบาท ซงเปนกฎเดยวกน แตทรงแสดงในคนละแงหรอคนละแนว ไตรลกษณ มงแสดงลกษณะของสงทงหลายทปรากฏในเหนเปนอยางนน โดยอาการทสมพนธเนองอาศยเปนเหตปจจยสบตอแกกนตามหลกปฏจจสมปบาท หลกปฏจจสมปบาท มงแสดงอาการทสงทงหลายมความสมพนธเนองอาศยเปนเหตปจจยสบตอแกกนเปนกระแส จนมองเหนลกษณะเปนไตรลกษณ

๓. ในคมภรพระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ทกนบาต พระพทธเจาทรงแสดงอรยสจ ๔ คอ ทกข ทกขสมทย ทกขนโรธ ทกขนโรธคามนปฏปา แกภกษทงหลาย ทรงอธบายขยายความทกขสมทยเปนปฏจจสมปบาทฝายเกดทกข ทรงอธบายขยายความทกขนโรธเปนปฏจจสมปบาทฝายดบทกข๑๖๐ กหมายความวา อรยสจ ๔ กอยในปฏจจสมปบาท ความมความสมพนธกบปฏจจสมปบาท

๔. เรองทกรรมสมพนธกนกบอรยสจปฏจจสมปบาทไตรลกษณนน ตองท าความเขาใจกรรมแตละอยาง เชน กายกรรม วจกรรม มโนกรรม ในทกขอรยสจ เมอบคคลมความทกข กแสดงพฤตกรรมออกมาทางกาย วาจา ใจ กถอวา กรรมสมพนธกนกบอรยสจ และทเปนทกขนนกเปนวบากกรรมดวย กรรมในสมทยกเปนกรรมทกระท าไปดวยตณหา กรรมในนโรธ เปนวบากกรรม กรรมในมรรคเปนการกระท าทเปนไปเพอความดบทกข กรรมในปฏจจสมปบาท ตวอยางเชน กรรมทเปนปญญาภสงขาร อปญญาภสงขาร อาเนญชาภสงขาร กรรมในไตรลกษณ เปนเรองละเอยดออน มการถกเถยงกนวา เมอตวเราเปนอนตตา ไมใชตวตน แตชอบทจะเขาใจกนวา ไมมตวตน เมอไมมตวตนแลว ใครเปนผท ากรรมและรบผลกรรม ประเดนทายน ควรน ามาอภปรายกน

๕. งานมอบหมาย พระสารบตรเถระอธบายเรองผมความรรธรรมดวยความรวา เปนผรปฏจจสมปบาททงฝายเกดและฝายดบ๑๖๑ และอธบายเรองการใชปญญาปดกนกระแสวา ผรมปญญารปฏจจสมปบาททงฝายเกดและฝายดบจนใชปญญา

๑๖๐ ศกษารายละเอยดเพมเตมใน อง.ตก (ไทย) ๒๐/๖๒/๒๔๒-๒๔๓. ๑๖๑ ข.ม. (ไทย) ๒๙/๒๗/๑๑๓-๑๑๔.

๑๐๘

ปดกนกระแสได๑๖๒ จากขอความ นสตลองฝกอธบายอรยสจ ปฏจจสมปบาท กรรม ไตรลกษณ ใหสมพนธกน

ค าถามทายบท ขอสอบเทคโฮม : ในฐานะททานไดศกษาวชาพระไตรปฎกวเคราะห ซงไดศกษาวเคราะห

อรยสจ ปฏจจสมปบาท กรรม ไตรลกษณ ไตรสกขา นรก-สวรรค และจต-วญญาณ มาแลว ขอใหทานบรรยายหลกธรรมททานไดศกษามาทงหมดนใหสมพนธกน ทงแบบทเปนไปเพอความสนทกข และแบบเปนไปเพอการกอทกขในสงสารวฏ

๑๖๒ ข.จ. (ไทย) ๓๐/๔/๕๕-๕๖.

๑๐๙

บทท ๑๐ วเคราะหความนาเชอถอแหงคมภรพระพทธศาสนา

ความน า

ในเกสปตตสตร วาดวยพวกกาลามะชาวเกสปตตนคม ปรากฏขอภาษาบาลและแปลวา มา ปฏกสมปทาเนน : อยาปลงใจเชอดวยการอางต าราหรอคมภร ในวงวชาการพระพทธศาสนาในประเทศไทย เรานยมและยกยองหลกความเชอใน กาลามสตรทวา ‚อยาปลงใจเชอดวยการอางต าราหรอคมภร‛ แตในการเรยนการสอนผเรยนกตองเรยนจากต าราทครน ามาประกอบการสอน ในการศกษาคมภรทางพระพทธศาสนา มคมภรทจะพงศกษาจ านวนมาก ซงถานบแตโบราณกาลมา กมพระไตรปฎกฉบบทจารบนใบลานจ านวนนบหมนผกใชศกษาเลาเรยนโดยแปลปากเปลามครอาจารยเปนผสงสอน แลวเปลยนจากเรยนแปลพระไตรปฎกมาเรยนแปลอรรถกถาทจารบนใบลาน ตอมาต าราเรยนไดพมพเปนเลมหนงสอเปลยนจากการเรยนและสอบปากเปลาเปนการสอบเขยนจนถงปจจบน นอกจากต าราเรยนพระไตรปฎกอรรถกถาฎกาปกรณวเสส กมฉบบพมพเปนเลมหนงสอ และมพระไตรปฎกอรรถกถาฎกาปกรณวเสส ฉบบ CD-ROM ใชสบคนขอมล เฉพาะพระไตรปฎกกมทงภาษาบาลและภาษาไทย ภาษาบาลม ๓ ฉบบ คอ ฉบบสยามรฏฐเตปฏก ฉบบมหาจฬาเตปฏก ฉบบทยยรฏฐเตปฏก ภาษาไทย กมฉบบฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ จดพมพเมอ พ.ศ.๒๕๐๐ พมพครงท ๒ เปลยนชอเปนฉบบหลวง เมอ พ.ศ. ๒๕๑๔ พมพครงท ๓ เมอ พ.ศ. ๒๕๒๑ พมพครงท ๔ เมอ พ.ศ. ๒๕๒๕ สมโภชกรงรตนโกสนทร ๒๐๐ ป พมพครงท ๕ ช าระส านวนค าแปลใหมเปลยนชอเปนฉบบสงคายนา เมอ พ.ศ.๒๕๓๐ มฉบบพระสตรและอรรถกถาแปลของมหามกฏราชวทยาลย โดยการน าพระไตรปฎกฉบบหลวงมาเปนเนอหาในสวนพระไตรปฎก แลวด าเนนการแปลอรรถกถาพมพตอพระไตรปฏกเปนชวงๆ จนครบ คอพระไตรปฎก ๔๕ เลม มอรรถกถาอธบายเปนชวงๆ จดพมพจ านวน ๙๑ เลม เมอคราวฉลอง ๒๐๐ ปกรงรตนโกสนทร พ.ศ. ๒๕๒๕ มพระไตรปฏกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยจ านวน ๔๕ เลม จดพมพเมอ พ.ศ.๒๕๓๙ และยงมพระไตรปฎกแปลฉบบเทศนาหรอแปลรอย ฉบบวตถารนย ของ ส. ธรรมภกด จ านวน ๑๐๐ เลม

ถอไดวา ประไทยมต าราทางพระพทธศาสนาใหศกษาจ านวนมาก พระไตรปฎกภาษาบาลมไวตรวจสอบความถกตองค าแปลพระไตรปฎกภาษาไทย พระไตรปฎกภาษาไทยทกฉบบไดรบการแปลมาจากพระไตรปฎกฉบบภาษาบาล โดยพระเถรานเถระและบณฑตคฤหสถผมความรทางภาษาบาล ซงผานการศกษาภาษาบาลมานบ ๑๐ ป ในวงวชาการพระพทธศาสนายอมรบขอความวา ‚อยาปลงใจเชอดวยการอางต าราหรอคมภร‛ กนแบบไมมขอสงสย

๑๑๐

วเคราะหการแปล มา ปฏกสมปทาเนน เปนภาษาไทย

พระไตรปฎกจ านวน ๔๕ เลมมเนอหานบหมนหนา แตบทความเรองนตองการเขยนถงขอความในพระไตรปฎกเพยงบรรทดเดยว คอขอความวา ‚มา ปฏกสมปทาเนน : อยาปลงใจเชอดวยการอางต าราหรอคมภร‛๑๖๓ จากพระไตรปฎกภาษาไทยทกฉบบ ซงตองกลาวถงผทเกยวของกบพระไตรปฎกภาษาไทยและเอกสารของผทแสดงความคดเหนในขอความทกลาวถงนน

พระเถรานเถระและบณฑตคฤหสถ สมยทเปนนกเรยนภาษาบาลกเชอตามต าราทเรยนเชอตามถอยค าทครสงสอน แตพอเรมศกษาพระไตรปฎก กไดยนไดฟงไดพบขอความวา ‚อยาปลงใจเชอดวยการอางต าราหรอคมภร‛ ไดยนไดฟงจากพระเถระผทรงความรวา ‚อยาเชอดวยการอางวามในพระไตรปฎก อยาปลงใจเชอแมวาทานผนนจะเปนครของเรา‛ กเลยไมคอยเชอพระไตรปฎก ไมสนใจทจะศกษาพระไตรปฎก ทผเขยนกลาวนวาตามขอความทปรากฏในพระไตรปฎกภาษาไทยฉบบตางๆ และตามความเหนของนกวชาการ

เรองไมใหเชอต าราหรอพระไตรปฎกน เกดจากค าแปลในพระไตรปฎกทพระเถรานเถระกบบณฑตคฤหสถแปลไวนนเอง พระไตรปฎกทแปลเปนภาษาไทย ไดมใหศกษากนตงแตโบราณกาล แตทจดพมพเปนเลมหนงสอแพรหลายนนมมาตงแต พ.ศ.๒๕๐๐ วาเฉพาะประเดนทผเขยนตองการน าเสนอ คอขอความวา ‚มา ปฏกสมปทาเนน : อยาปลงใจเชอดวยการอางต าราหรอคมภร‛ ซงเปนหลกความเชอขอหนงใน ๑๐ ขอ คอ (๑) อยาปลงใจเชอดวยการฟงตามกนมา (๒) อยาปลงใจเชอดวยการถอสบ ๆ กนมา (๓) อยาปลงใจเชอดวยการเลาลอ (๔) อยาปลงใจเชอดวยการอางต าราหรอคมภร (๕) อยาปลงใจเชอเพราะตรรกะ(การคดเอาเอง) (๖) อยาปลงใจเชอเพราะการอนมาน (๗) อยาปลงใจเชอดวยการคดตรองตามแนวเหตผล (๘) อยาปลงใจเชอเพราะเขาไดกบทฤษฎทพนจไว (๙) อยาปลงใจเชอเพราะมองเหนรปลกษณะนาจะเปนไปได (๑๐) อยาปลงใจเชอเพราะนบถอวา ทานสมณะเปนครของเราทงหลาย๑๖๔ เปนขอความทปรากฏในเกสปตตสตร ซงรจกกนในชอวากาลามสตร

เฉพาะประเดนทผเขยนตองการน าเสนอเรองทแปลวา ‚อยาปลงใจเชอดวยการอางต าราหรอคมภร‛ นนเปนค าแปลทแปลมาตงแตพระไตรปฎกภาษาไทยฉบบแรก คอฉบบทจดพมพเมอ พ.ศ. ๒๕๐๐ และฉบบทจดพมพตอมา กไมมการแกไขส านวนค าแปล ยงคงรกษาขอความวา

๑๖๓ อง.ตก. (บาล) ๒๐/๖๖/๑๘๔, อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๖๖/๒๕๗. ๑๖๔ ดรายละเอยดใน อง.ตก. (บาล) ๒๐/๖๖/๑๘๓-๑๘๘, อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๖๖/๒๕๕-๒๖๓.

๑๑๑

‚อยาไดเชอถอโดยอางต ารา‛๑๖๕ พระไตรปฎกฉบบมหาวตถารนย ๕๐๐๐ กณฑ ฉบบ ส.ธรรมภกด เลม ๓๖ คมภรท ๔ องคตตรนกาย ตกนบาต หนา ๒๑๖ แปลวา ‚อยาถอดวยอางปฎก‛ เลมเดยวกนนในหนา ๒๒๑ แปลวา ‚อยาถอตามหนงสอ‛ การแปลอยางนกลายเปนเรองทมไดอยในสมยพวกชาวกาลามะ เปนการแปลเหตการณปจจบนของเรองในครงพทธกาลเปนเรองในอนาคต ความจรงเปนเรองเฉพาะกาลเฉพาะกลมบคคลในครงนน สวนการประยกตใชในปจจบนตองใชกบต าราและหนงสอทมในปจจบน ไมใชใชกบพระไตรปฎก เมอมขอความในพระไตรปฎกไมใหปลงใจเชอต ารา คอพระไตรปฎก ผคงแกเรยนกวาตามพระไตรปฎกเปนสวนมาก มผไมเหนดวยบาง วเคราะหความเหนของนกวชาการศาสนา

ผเขยนเขาใจวา ปฏกสมปทาน ถกตความหมายเปนการอางต าราเกดขนเมอเรมปรวรรตคมภรอรรถกถา คอเปลยนภาษาบาลอกษรขอมเปนภาษาบาลอกษรไทย เมอประมาณ พ.ศ. ๒๔๖๐ ในสมยนนทานมความเหนวา ปฏกศพทคอคมภร จงประพนธขอความภาษาบาลวา ‚ปกรณมป ปฏกนต มา ปฏกสมปทเนนาต เอตถ วย‛๑๖๖ ซงแปลกนวา ‚แมคมภรทานกเรยกวา ปฎก ดจในค านวา อยาเชอดวยการอางปฎก‛ ซงความจรงในคมภรทเลาประวตการรวบรวมพระธรรมวนย ตอนทกลาวถงปฏกศพททานใชค าวา ‚ปรยตตป ห มา ปฏกสมปทาเนนาตอาทส ปฏกนต วจจต‛๑๖๗ แปลวา ‚แมปรยตทานกเรยกวา ปฎก ดจในค าวา มา ปฏกสมปทาเนน : อยาถอตามการเลาเรยนทอาจารยสอนมา‛ เมอวงวชาการบาลมความเหนวา ปฏกศพท หมายถงต ารา การแสดงความคดเหนของนกวชาการกเปนไปตาม คอเชอตามๆ กน เกณฑใหปฏกศพทซงหมายถงการเรยนเปนหมายถงต ารา คออปกรณการเรยน เมอตความปฏกศพทวาหมายถงต ารา หลกความเชอขออนสสว คอฟงตามๆ กนในกาลามสตรกถกน ามาใช ไดมนกวชาการทางพระพทธศาสนาแบงเปน ๒ กลม คอเหนวา มา ปฏกสมปทาเนน ในกาลามสตร หมายถงอยาปลงใจเชอพระไตรปฎก ซงมเปนจ านวนมาก และกลมทเหนวาไมไดหมายถงพระไตรปฎก เทาทพบในขณะทเขยนบทความนม ๒ ทาน

๑๖๕ ดรายละเอยดใน พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ พ.ศ.๒๕๐๐ เลม ๓๑ ขอ

๕๐๕ หนา ๓๐๒, ฉบบพมพ พ.ศ. ๒๕๑๔ เลม ๒๐ ขอ ๕๐๕ หนา ๒๑๓, ฉบบพมพ พ.ศ.๒๕๒๑ เลม ๒๐ ขอ ๕๐๕ หนา ๒๒๖, ฉบบพมพ พ.ศ.๒๕๒๕ เลม ๒๐ ขอ ๕๐๕ หนา ๑๘๐, ฉบบพมพ พ.ศ.๒๕๓๐ เลม ๒๐ ขอ ๖๖ หนา ๒๕๖.

๑๖๖ ด กถาปฏฐน ใน มงคล. (บาล) ๑/๓, ว.มหา.อ. (บาล) ๑/๓, วสทธ. (บาล) ๑/๓, สงคห. (บาล) ๓ ฉบบมหามกฏฯ.

๑๖๗ ว.มหา.อ. (บาล) ๑/๒๐, ท.ส.อ. (บาล) ๑/๑๘ (ฉบบพมพ พ.ศ. ๒๕๔๙ หนา ๑๙), อภ.สง.อ. (บาล) ๑/๒๑.

๑๑๒

กลมทเหนวาหมายถงขอความในพระไตรปฎก ผเขยนไมขอระบนามทานทเหนวาหมายถงพระไตรปฎกดวยความเคารพ เพราะการเขยนมประเดนทไมเหนดวยกบทานเหลานน และมไดหมายความวาทานเหลานนเขาใจผดแลวผเขยนเขาใจถก เปนความเหนของสวนบคคล ผเขยนเสนอความเหนอยบนพนฐานของคมภรและหลกภาษา ตามหลกการมหาปเทสเมอไดยนไดฟงปจจบนรวมทงไดอานดวย กอยาเพงเชออยาเพงคดคาน ตองตรวจสอบกอน ซงทานเหลานนมความเหนเรองอยาเชอดวยการอางต าราหรอคมภร ดงน

พระเถระจอมปราชญ เสนอความเหนวา ‚พระไตรปฎกทแรกจ ากนมาดวยปากฟงดวยห บอกกนดวยปาก ๔๐๐-๕๐๐ ปจงไดเขยนเปนตวหนงสอ๑๖๘ อยาเชอเพราะมนมในพระไตรปฎก‛๑๖๙ ‚พระพทธเจาทานสงวา ฉนพดกอยาพงเชอ‛๑๗๐ ‚อยาเชอสกวาเพราะเหตทสมณะนเปนครของพวกเรา สมณะนคอพระพทธเจาทานเปนครของพวกเรา กอยาเชอ นพระพทธเจาทานสอนอยางน ใหเปนผทเชอตวเอง‛ ๑๗๑ ‚อรรถกถาธรรมบท เปนเรองทแตงทหลง พดถงพระไตรปฎกในสมยทยงไมมพระไตรปฎก คอพระจกขบาลบวชเขามาแลวไปถามพระพทธเจา พระพทธเจาบอกใหเรยนพระไตรปฎก นไมมใครเชอ เพราะพระไตรปฎกมนยงไมเกด‛ ๑๗๒ ‚ต าราหรอปฎก ตรสวา มา ปฏกสมปทาเนน แปลวา อยารบถอเอาดวยเหตวามทอางในปฎก ค าวา ปฎกในทน คอสงทเราเรยกกนวาต ารา ส าหรบพระพทธศาสนากคอบนทกค าสอนทเขยนไวในใบลาน เอามารวมกนเปนชดๆ เรยกวาปฎก‛๑๗๓ ขอความทพระเถระกลาวนหมายถงพระไตรปฎก

ผเขยนขอวเคราะหแยกแยะใหเหนความขดแยงกน ในหนงสอของทานขดแยงกนเอง ตอนตนทานกลาววา ‚พระไตรปฎกจ ากนมา ๔๐๐-๕๐๐ ปจงไดเขยนเปนตวหนงสอ‛ กหมายความวาในสมยพทธกาลยงไมมพระไตรปฎก แตขอความตอนทาย ททานกลาววา ‚อยาเชอเพราะมในพระไตรปฎก ค าวา ปฎก คอสงทเรยกวา ต าราส าหรบชาวพทธกคอบนทกค าสอนทเขยนไวในใบลานเรยกวา ปฎก‛ นหมายความวาพระพทธเจาตรสถงพระไตรปฎก หนงสอของทานแยงกน และททานกลาววา ‚พระพทธเจาบอกใหเรยนพระไตรปฎกนไมมใครเชอเพราะพระไตรปฎกยงไมเกด‛

๑๖๘ ดรายละเอยดใน อภธรรมคออะไร, (กรงเทพมหานคร : ธรรมสภาจดพมพ, ๒๕๔๙), หนา ๕๕. ๑๖๙ เรองเดยวกน, หนา ๕๗. ๑๗๐ เรองเดยวกน, หนา ๕๗. ๑๗๑ เรองเดยวกน, หนา ๕๙. ๑๗๒ เรองเดยวกน, หนา ๖๒. ๑๗๓ ดรายละเอยดใน เพชรในพระไตรปฎก, (กรงเทพมหานคร : กองทนวฒธรรมจดพมพ, ๒๕๒๘),

หนา ๔.

๑๑๓

ขอความตรงนกขดแยงกบค าททานกลาววา ‚อยาเชอเพราะมในพระไตรปฎก‛ ในสมยนนยงไมมพระไตรปฎกทานกกลาววา ‚ปฎก คอต าราทเขยนไวในใบลาน‛ พระเถระทานเกณฑใหพระพทธเจาทรงแสดงธรรมรวมมาถงเหตการณในอนาคตทมพระไตรปฎกใบลานแลว

ธรรมทพระพทธเจาทรงแสดง ถาเปนเรองเฉพาะเหตการณเปนเรองเฉพาะกลมบคคล กเปนเรองเฉพาะเหตการณและกลมบคคลนน ถาพระองคทรงมงเหตการณปจจบนในเวลานน และทรงมงไปในกาลอนาคตภายหนา ขอความกจะชดอยในเนอหา เชน ทพระองคทรงแสดงเรองเหตการณในปจจบนในขณะนนแลวโยงไปถงกาลในอนาคตแกภกษทงหลายวา ‚ภกษทงหลาย บดน ภกษทงหลายนอนหนนหมอนไม อยกนอยางไมประมาท มความเพยร ในความเพยรทเปนประธาน มารผใจบาป จงหาชองทางไมได หาโอกาสทจะท าตามอ าเภอใจกบภกษเหลานนไมได แตในอนาคตยดยาวภายหนา จกมภกษทงหลายทท าตวเปนคนสขมาลชาต ฝามอฝาเทาออนนม ภกษเหลานน จกนอนบนทนอนออนนม หนนหมอนใบใหญ นอนจนกระทงพระอาทตยขน คราวนนเอง มารผใจบาป จกไดชองทาง จกไดโอกาสทจะท าตามอ าเภอใจกบภกษเหลานน‛๑๗๔ ขอความในสตรน เปนเรองททรงแสดงเหตการณในปจจบนของเรองแลวโยงไปถงเหตการณทจะเกดขนในอนาคต

อดตนกบวชเปรยญธรรมหกประโยคมบรรดาศกดเปนคณพระ ทานไดปาฐกถาเรอง กาลามสตรทพทธสมาคมเมอวนท ๑๙ มถนายน ๒๕๐๘ เปนระยะเวลา ๔๐ กวาปมาแลว ตอนปรารภน ากบค าปาฐกถาตอนหนงทานเลาเรองทสนทนากบคนททวงวาตดต ารา พอสรปไดวา ‚มคนจ านวนมาก ทพดไมใหเชอครอาจารย ไมใหเชอต ารา ใหเชอตนเอง ในกาลามสตรวาอยางนน ใครพดอะไรอางหลกฐาน กหาวาตดต ารา ครงหนงผมไปเชยงใหม พบคนทวงวาตดต ารา กเลยถามวา ทวาตดต ารานนหมายถงพระไตรปฎกทเอามาจากกาลามสตรในพระไตรปฎกซงเปนต าราใชไหม เขากเลยหมดค าพด‛๑๗๕ จากปาฐกถาของคณพระทานพดถงมคนทวงวาตดต ารา ผทวงกลมไปวาตนเองกตดต ารา คออางต าราทเปนพระไตรปฎก มาทวงต ารา คอพระไตรปฎก

พระเถระราชบณฑต ไดเรยบเรยงค าศพททางพระพทธศาสนาอธบายปฏกศพทไววา ‚ปฎก หมายถงคมภร, ต ารา, หนงสอเกยวกบค าสอนทางพระพทธศาสนาทบอกเลาทรงจ าสบตอกนมา และหมายถงหมวดแหงค าสอนหรอกลมแหงคมภรในพระพทธศาสนา ซงจดแบงไวเปน ๓ หมวด

๑๗๔ ส.น. (บาล) ๑๖/๒๓๐/๒๕๔, ส.น. (ไทย) ๑๖/๒๓๐/๓๑๘–๓๑๙. ๑๗๕ ดรายละเอยดใน ปาฐกถาเรองกาลามสตร, (กรงเทพมหานคร :โรงพมพวญญาณ, ๒๕๒๐), หนา

๔๗-๔๙.

๑๑๔

ทเรยกวา พระไตรปฎก‛๑๗๖ นอกจากนทานยงไดแสดงรปวเคราะหปฏกศพท เฉพาะทหมายถงต าราวา ‚ปฏยต สททยต ปรยาปณยตต ปฏก หมธรรมอนเขาสงเสยง คอถกน าออกมาทองบน (ปฏ ธาตในความหมายวาสงเสยง ณว ปจจย แปลง ณว เปน อก) ปฏยต สงฆาฏยต ต ตมตโถ เอตถาต ปฏก หมธรรมเปนทอนเขารวบรวมเนอความนนๆ ไว (ปฏ ธาตในความหมายวารวบรวม ณว ปจจย แปลง ณว เปน อก)‛๑๗๗ ทานเขยนอธบายศพทมงเอาเฉพาะสมยปจจบนทมคมภรพระไตรปฎกเปนเลมหนงสอ

คฤหสถราชบณฑตไดแสดงความเหนวา ‚พระพทธศาสนา เปนศาสนาแหงเสรภาพ พระพทธเจาทรงเปนศาสดาทยงใหญกวาศาสดาใดๆ ในโลกนทงนน เพราะเหตทพระองคทรงมใจกวาง ทรงเคารพในเหตผลของผอน ทรงเทดทลเสรภาพ ทรงสนบสนนใหทกคนใชสมอง ใชสตปญญาของตนคนคดไดอยางเสร เราจะไมพบเลยวา พระพทธองคไดทรงสอนบงคบใหมหาชนเชอตามพระองคอยางงมงาย มแตคอยเตอนสตผทจะเปนสาวกของพระองคหรอทเปนแลวใหพนจพจารณาใหสมควรเสยกอนแลวจงเชอ ดงทพระองคไดตรสไวในกาลามสตรวา อยาเชอโดย อางต า‛ ๑๗๘ ทานกมความเหนเชนเดยวกบทานอนวา อยาเพงปลงใจเชอถอ เพยงเพราะอางวามในต ารา ทานอาจารยสรปดวยขอธรรมทพระพทธเจาทรงตงเปนประเดนใหพวกชาวกาลามะคด จากความเหนนทานเอาหลกความเชอทพระพทธเจาแสดงแกชาวกาลามะในอดต มาเปนเรองส าหรบชาวพทธในปจจบน

คฤหสถราชบณฑตอกทานหนงแสดงความเหนวา ‚นกศกษาทางพระพทธศาสนาบางคนทเชอวา พระไตรปฎกเทานนทใหความรทางพระพทธศาสนาไดอยางถกตอง เพราะเชอวาพระไตรปฎกบรรจไวซงพระพทธพจนอยางครบถวน บางคนตดต าราเอามากๆ พดหรอเขยนอะไร กตองอางหวขอ บรรทด หนา และเลมท ของพระไตรปฎกไวอยางละเอยด ทงนเพอใหผอานทตดต าราบางคนเชอไดวา ถกตองแนนอนตามพระไตรปฎก ความจรงศพทประมาณน ทางพระพทธ ศาสนาไมยอมรบวาจะใหความรแทและโดยตรงแกเราได ในกาลามสตร พระพทธเจาไดตรสวา ไมใหเชอตามต ารา ไมใหเชอตามเขาวา แตใหเชอเมอพจารณาใครครวญดวยวจารณญาณของตน

๑๗๖ ดรายละเอยดใน พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ชด ค าวด, (กรงเทพมหานคร : ชอระกา

จดพมพ, ๒๕๔๘), หนา ๕๘๙. ๑๗๗ ดรายละเอยดใน พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ชด ศพทวเคราะห, (กรงเทพมหานคร : โรง

พมพเลยงเชยง, ๒๕๕๐), หนา ๔๓๕. ๑๗๘ ดรายละเอยดใน รวมบทความสารคดเชงศาสนา ปรชญา และประวตศาสตร, (กรงเทพมหานคร :

โรงพมพ บรษท สหธรรมก จากด, ๒๕๔๗), หนา ๑-๓.

๑๑๕

แลว‛๑๗๙ จากความเหนน ทานกมงกาลเวลาจากสมยพวกชาวกาลามะ ซงยงไมมต ารามาเปนสมยปจจบนทมต าราแลว

บณฑตคฤหสถผยอพระไตรปฎก ๔๕ เลมเหลอเลมเดยวแสดงความเหนวา ‚แมพระไตรปฎกจะเปนหลกฐานชน ๑ เมอพจารณาตามหลกพระพทธภาษตในกาลามสตร ทานกไมใหตดจนเกนไป ดงค าวา มา ปฏกสมปทาเนน อยาถอโดยอางต ารา เพราะอาจมผดพลาดตกหลนหรอบางตอนอาจเพมเตมขน แสดงวาพระพทธศาสนาสอนใหใชปญญาพจารณาเหตผลสอบสวนดใหเหนประจกษแกใจของตนเอง เปนการสอนอยางมน าใจกวางขวางและใหเสรภาพแกผนบถอพระพทธศาสนาอยางเตมท นอกจากนนยงเปนการยนยนใหน าไปประพฤตปฏบตเพอไดประจกษผลนนๆ ดวยตนเอง แมจะมพระพทธภาษตเตอนไวมใหตดต าราจนเกนไป แตกจ าเปนตองรกษาต าราไว เพอเปนแนวทางแหงการศกษา เพราะถาไมมต าราเลยจะยงซ าราย เพราะจะไมมแนวทางใหรจกพระพทธศาสนาเลย‛๑๘๐ จากขอความนการแปลปฏกศพทวาต าราท าใหเขาใจสบสน ในสมยพทธกาลยงไมมต ารา ต าราทกลาวถงในความเหนของนกวชาการน คอปรยต เปนกรยาอาการเรยนของบคคลผเรยน ดวยการฟงจากผสอน ในสมยพทธกาลยงไมมต ารา เขาเรยนโดยฟงแลวทรงจ า พระสาวกฟงพระธรรมวนยจากพระพทธเจาแลวทรงจ าสงสอนสบตอกนดวยวธมขปาฐะ พระธรรมวนย เปนปรยตสทธรรมทผตองการพนจากทกขพงศกษาแลวนอมน าไปประพฤตปฏบต

กลมทตความวา มา ปฏกสมปทาเนน มไดหมายถงขอความในพระไตรปฎก มพระเถระทแสดงความเหนตรงกนขามจากกลมพระเถระและนกวชาการกลมแรก ซง

คนพบในขณะเขยนบทความนเพยง ๒ ทาน ทานมความเหนวา มา ปฏกสมปทาเนน นน มไดหมายถงพระไตรปฎก ดงขอความททานกลาววา ‚การไปตความแปลความวา มา ปฏกสมปทาเนน วา อยาปลงใจเชอโดยการอางพระไตรปฎก นอกจากจะเปนการแปลการตความทละเลยความจรง ในแงของประวตศาสตรแลวยงเปนการแสดงใหเหนถงการขาดความเคารพในพระสทธรรม คอพระปรยตสทธรรม ท าใหการประกาศตนถงพระธรรมวาเปนสรณะมปญหาวา เปนค าประกาศทเกดจากใจศรทธาตอพระรตนตรยจรงหรอไม‛๑๘๑ ทานหมายถงการตความ มา ปฏกสมปทาเนน วา

๑๗๙ ดรายละเอยดใน ปรชญาอนเดย, (กรงเทพมหานคร : บรษท อมรนทร พรนตง จากด,๒๕๓๒), หนา ๒๓๖.

๑๘๐ ดรายละเอยดใน พระไตรปฎกฉบบส าหรบประชาชน, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๙), หนา ๒๔, สารตถะแหงศาสนธรรม, พมพครงท ๒, (นครปฐม : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,๒๕๔๓), หนา ๔๕.

๑๘๑ กาลามสตรพดไวอยางไร, (กรงเทพมหานคร : พรศวการพมพ, ๒๕๔๔), หนา ๑๒๕.

๑๑๖

‚อยาเชอโดยอางพระไตรปฎก‛ นนไมรเรองประวตศาสตรเพราะในสมยพทธกาล ยงไมมคมภรพระไตรปฎกแลวไมควรทจะตความปฏกศพทวาหมายถงพระไตรปฎก การตความปฏกศพทเปนพระไตรปฎกนนผด

พระเถระอกทานหนงแสดงความเหนแนวเดยวกนนวา “ปจจบนมนกการศาสนาบางทานกลาววา การเชอพระไตรปฎกแลวอางองพระไตรปฎกเปนแบบแผนนนไมถกตอง และไมตรงตามความประสงคของพระพทธองคทตองการใหผฟงมเสรภาพทางความคด บคคลเหลานนยอมรบขอความในพระไตรปฎกทตรงกบความเหนของตนเทานน พรอมทงปฏเสธขอความทตนไมเหนดวยโดยอางวาพระพทธเจาตรสสอนไมใหเชอต าราไวในกาลามสตร มขอสงเกตวา ถาถอวาพระไตรปฎกเปนต ารา กาลามสตรนกเปนสวนหนงทอยในพระไตรปฎก การอางกาลามสตรแลวปฏเสธพระพทธพจนอนจงเปนอนขดแยงกนเอง เชนเดยวกบทมผถอวากาลามสตรส าคญกวาพระพทธพจนอน ความจรงการตความ มา ปฏกสมปทาเนน (อยาเชอดวยการอางต ารา) วาหมายถงปฏเสธความเชอในต าราทงหมดรวมทงคมภรทางพระพทธศาสนา เปนเพยงสมมตฐานทไมมหลกฐานทางวชาการใดมายนยน ค าสอนของพระพทธเจาในครงพทธกาลอยในรปแบบค าสอนทวไปไมจดเปนต ารา เมอมการสงคายนาจดค าสอนเปนหมวดหม จงเขาใจความหมายในพระไตรปฎกในรปแบบของต ารา อรรถกถากาลามสตรทอธบายวาหมายถงต าราของพวกชาว กาลามะ คอพระเวท ไมไดหมายถงค าสงสอนในพระพทธศาสนา‛๑๘๒

อานขอความจากความเหนของผทรงคณวฒแลว เฉพาะประเดนการอางไมใหเชอตาร า แบงไดเปน ๒ กลม คอ มา ปฏกสมปทาเนน หมายเอาพระไตรปฎก และหมายเอาต าราทวไป กนาจะตความศพทผดทง ๒ ฝาย แตสามารถประยกตการไมใหเชอต ารามาใชไดในปจจบนได

ความเหนทน าเสนอนนกเทากบอนสสวะ คอวาตามๆ กนมา ตองยกขนสจนตะ คอคดคนหาความหมายทางไวยากรณคอหาความหมายรากศพทแหงปฏกศพท ตความถกตองหรอไม ลงมอภาวนาคนความจรงตามหลกทพระพทธองคทรงแนะน าพวกชาวกาลามะ ผเขยนมงประเดนปฏกศพทเทานนซงแปลความยงไมตรงกบเบองหลงแหงกาลามสตร ประเดนทพระพทธเจาทรงสอนใหพวกชาวกาลามะน าสงทพวกตนไดยนไดฟงมาคดพจารณานนเขยนกนมากแลว ผเขยนไมขอกลาวถง

บทความนมงทจะเขยนเรองการเรยนกบครอาจารยและการใชต ารา แลวลมต าราลมคร อาจารย เมอผานการเรยนการศกษาแลว ตอมาเกดความนยมในวงของผทเรยนทศกษาโดยใชต ารามาแลว มความเหนกนวา อยาเชอดวยการอางต ารา อยาเชอดวยคดวา ผนเปนครของตน

๑๘๒ ดรายละเอยดใน ค าอธบายชยายความคาถา ใน เตลกฏาหคาถา, (กรงเทพมหานคร : บรษทแสควร ปรนซ 93, ๒๕๔๕), หนา ๑๖๓-๑๖๕.

๑๑๗

การเรยนการศกษาแตแรกกตองทองต ารา สายบาลกตองทองจ าไวยากรณ ต ารามความส าคญ นบแตไวยากรณ จนถงคมภรธมมปทฏฐกถา คมภรมงคลตถทปน คมภรสมนต ปาสาทกา คมภรวสทธมรรค คมภรอภธมมตถสงคหะและฎกาเปนทสด ต าราเรยนทกลาวมาน เปนดจกญแจดอกส าคญทส าหรบไขเขาไปในหองแหงคมภรพระไตรปฎก พอเรมศกษาพระไตรปฎก ทานบอกอยาเชอเพราะเรองนนมในพระไตรปฎก ผเขยนตองการท าความเขาใจเกยวกบเรองนใหชดเจน

แตแรกกศกษาเลาเรยนโดยอาศยต าราเชอตามต ารา แตพอศกษาต าราทเปนต าราระดบเอกสารส าคญทางพระพทธศาสนากลบสอนไมใหเชอ เรองนมแงมมอะไรทตองท าความเขาใจพอสมควร พระพทธองคทรงหามไมใหเชอต ารา ซงบางทานหมายถงไมใหเชอพระไตรปฎก ทรงหามไมใหเชอคร ซงบางทานหมายถงวา พระองคทรงสอนไมใหเชอพระองค สมยพระพทธองคทรงพระชนมอยมต าราทเขยนเปนลายลกษณอกษรหรอยง เปนปญหาทตองท าความเขาใจ เรยนบาลมความรแลวทงต าราลมค าทครสอน

คานยมของผเรยนบาล พอเรยนจบกไมคอยใหความส าคญกบไวยากรณ ไมสนใจต าราไวยากรณทครอาจารยเรยบเรยงไว พบค าบาลมกแปลโดยการอนมานเอาวานาจะแปลอยางน เชนพระเถระซงผานการเรยนบาลทเนนหลกไวยากรณมาแลว รบผดชอบเปนกรรมการเฉลยขอสอบบาลสนามหลวง กเรมทงหลกการทางไวยากรณ ทงต าราทครอาจารยเรยบเรยงไว อาจจะถอเอาตามพระไตรปฎกภาษาไทย เชน ขอความทออกสอบวดความรวชาแปลมคธเปนไทยชนประโยค ป.ธ.๗ พ.ศ.๒๕๒๖ ตอนหนงวา

ย ปเนตถ อวสฏฐ ต ปฏก ปฏกตถวท ปรยตตพภาชนโต อาห เตน สโมธาเนตวา ตโยป วนยาทโย เญยยา. ปรยตตป ห มา ปฏกสมปทาเนนาตอาทส ปฏกนต วจจต. อถ ปรโส อาคจเฉยย

กททาลปฏกมาทายาตอาทส ยงกญจ ภาชนมป. ตสมา ปฏก ปฏกตถวท ปรยตตภาชนโต อาห๑๘๓ พระเถระกรรมการแผนกบาลสนามหลวง ทานแปลเฉลยขอสอบวา

‚อนงปฏกศพทใด เปนศพทไมแปลกกน ในพระวนย พระสตรและพระอภธรรมน ปฏกศพทนน บณฑตทงหลาย ผรอรรถแหงปฏกศพท กลาวไว โดยอรรถวา ต าราและภาชนะ ศพทแมทงสามมวนยเปนตน บณฑตพงประมวลเขากบปฏก ศพทนนแลวพงทราบ

๑๘๓ ว.มหา.อ. (บาล) ๑/๒๐ ฉบบมหามกฏฯ.

๑๑๘

แทจรงแมปรยต ทานกเรยกวาปฎก ในค าเปนตนวา อยาเชอโดยอางต ารา แมภาชนะชนดใดชนดหนง ทานกเรยกวา ปฎก ในค าเปนตนวา ถาวา บรษแบกจอบและกระจาดเดนมาไซร เพราะเหตนน บณฑตทงหลาย ผรอรรถแหงปฏกศพท จงกลาวปฏกศพทไวโดยอรรถวา ต าราและภาชนะ‛๑๘๔

ทานแปลเฉลยขอสอบไมลงกนสมกน คอ ปรยตตพภาชนโต ทานแปลวา ‚ต าราและภาชนะ‛ ปรยตตป ทานแปลวา ‚แมปรยต‛ ขอความตอนตน ศพทกปรากฏอยชดๆ วา ปฏก ปฏกตถวท ปรยตตพภาชนโต อาห ซงแปลตามตวอกษรวา ‚บณฑตทงหลายผรอรรถแหงปฏกศพท กลาวปฏกศพทไวโดยอรรถวาปรยตและภาชนะ‛ ปรยต คอการศกษาเลาเรยน เปนกรยาอาการของบคคลผเรยน ต ารา คอสงทน ามาเปนอปกรณการเรยน ไดแกคมภร หรอหนงสอ เชน คมภรธมมปทฏฐกถา ทใชเรยนแปลภาษาบาลชนตน คมภรอภธมมตถวภาวนฏกา ทใชเปนแบบเรยนแปลภาษาบาลชนสงสด แตทานกลบแปลปรยตตศพทวาต ารา เมอแปลปฏกศพทซงมความหมายวาปรยตเปนต ารา กตองคนรากศพทแหงปฏกศพทวา หมายถงอะไร ตองวเคราะห แยกแยะใหเหนสวนตางๆ ของค าน วเคราะหตามหลกไวยากรณ

ในปจจบน เราก าลงชนชมกบค าวา วเคราะห เขยนอะไรกตองใหวเคราะห แลวเราทราบหรอยงวา วเคราะห คออะไร เราวาเราวเคราะหกนน วเคราะหหรอเราแสดงความเหนสวนอตโนมต การวเคราะหแบบบาล คอการแยกแยะใหเหนสวนตางๆ ของศพทนนๆ เชนเรองนกตองวเคราะหสวนตางๆ ของปฏกสมปทานศพท ซงศพทนประกอบดวยศพท ๒ ศพท คอ ปฏก+สมปทาน และยงมศพททมความหมายเดยวกน คอปฏกสมปทา ประกอบดวย ปฏก+สมปทา

ปฏกศพท จากค าอธบายในคมภรสมนตปาสาทกา พอสรปไดวา พระพทธวจนะ ทานเรยกวา ปฎก เพราะหมายถงปรยตคอการเลาเรยน และภาชนะเพราะรวบรวมค าสงสอนไว ทหมายถงปรยต การเลาเรยน เพราะมาจาก ปฏธาต ตามทพระอคควงสเถระแสดงไวในคมภรสททนตธาตมาลาวา ‚ปฏ สททสงฆาเฏส. เปฏต. เปฏโก, ปฏก . ปฏกสทโท มา ปฏกสมปทาเนนาตอาทส ปรยตตย ทสสต. อถ ปรโส อาคจเฉยย กทาลปฏก อาทายาตอาทส ยสม กสมญจ ภาชเน.‛๑๘๕ แปลวา ‚ปฏธาต ใชในความหมายวาออกเสยง, กลาว และรวบรวม, ตดตอ รปกรยา

๑๘๔ ดรายละเอยดใน ปญหาและเฉลยวชาแปลมคธเปนไทยชนประโยค ป.ธ.๗ พ.ศ. ๒๕๒๖ ใน ปญหา

และเฉลยบาลสนามหลวง ป.ธ. ๖-๗ พ.ศ. ๒๔๗๘-๒๕๒๘, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๒๘), หนา ๘๔๑-๘๔๔.

๑๘๕ พระอคควงสเถระ, สททนตธาตมาลา คมภรหลกบาลมหาไวยากรณ, จารญ ธรรมดาแปล, (กรงเทพมหานคร : ไทยรายวนการพมพ, ๒๕๔๖), หนา ๑๕๑.

๑๑๙

อาขยาตเปน เปฏต ยอมกลาว, ยอมรวบรวม นามกตกส าเรจรปเปน เปฏโก ผกลาว, ผรวบรวมสงของ ส าเรจรปเปน ปฏก ตะกรา, กระเชา ปฏกศพท ใชในความหมายวาปรยต ในค าเปนตนวา มา ปฏกสมปทาเนน อยาเชอตามทอาจารยสงสอนมา ใชในความหมายวาภาชนะอยางใดอยางหนง ในค าเปนตนวา ครงนน บรษถอจอบและตะกราเดนมา‛

พระญาณาภวงสธมมเสนาบดเถระ ถอตามมตของพระอคควงสเถระผแตงคมภรสททนตธาตมาลาไวยากรณ แสดงรปวเคราะห ปฏก ไวในคมภรสาธวลาสนสลขนธวรรคอภนวฎกาวา

‚สททวท ปน ปฏ สททสงฆาเฏสต วตวา อธ วตตเมว ปโยคมทาหรนต, ตสมา เตส มเตน ปฏยต สททยต ปรยาปณยตต ปฏก , ปฏยต วา สงฆาฏยต ต ตทตโถ เอตถาต ปฏกนต นพพจน กาตพพ .‛๑๘๖ แปลวา ‚ผศกษาทงหลาย พงขยายความวา กบณฑตทงหลายผรความหมายศพท กลาววา ปฏธาตใชในอรรถวาสงเสยงและรวบรวมแลวยกประโยคอทาหรณทกลาวแลวมาไวในทน ดงนน ตามมตของบณฑตทงหลายผรความหมายศพทเหลานน สตะ(เรองทเขาไดฟง) อนเขายอมออกเสยง คอสงเสยง(สาธยาย) ไดแกยอมเลาเรยน เหตนน สตะนน จงชอวาปฎก เรองทเขาเรยน อกนยหนง เนอความนนๆ อนเขายอมรวบรวม คอประมวลมาไวในทน เหตนน จงชอวา ปฎก เปนทรวบรวมเนอความค าสงสอน‛ ปฏกศพทในทนหมายถงปรยตในพระพทธศาสนา ทนลองพจารณาดการแสดงความหมายแหงปฏกศพทในต าราอธบายศพท

ปฏกศพทน มครอาจารยผเรยบเรยงต าราแตโบราณกาล ทานไดแสดงอรรถแหงปฏกศพทไว เชน คมภรพจนานกรมบาล คอพระคมภรอภธานปปทปกา ซงแตงโดยพระโมคคลลานเถระชาวศรลงกา พระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราชเจา วดราชบพธ ทรงปรวรรตจากอกษรขอมทงภาษาบาลแลค าแปลภาษาไทยทเขยนดวยอกษรขอม ปรบแกส านวนบางเรยบเรยง ใชชอวา พระคมภรอภธานปปทปกา หรอพจนานกรมภาษาบาลแปลไทย พมพครงแรกเมอ พ.ศ.๒๔๕๖ มขอความแสดงความหมายปฏกศพทวา ‚ปฏก ภาชเน วตต ตเถว ปรยตตย ‛ แปลวา ‚ปฏกศพทเปนไปในอรรถ คอ ๑ ภาชนะ (ตะกรา) ๒ ปรยต‛๑๘๗ มหาอ ามาตยจตรงคพล ชาวพมาไดแตงคมภรอภธานปปทปกาฎกาอธบาย เฉพาะปฏกศพททหมายถงปรยตจากขอความในคมภรอภธานปปทปกา ทานอธบายวา ‚ปรยตต ปรยาปณน สกขน , ปรยาปณตพพา วา สกขตพพา‛๑๘๘ แปลวา ‚ปรยต คอการเรยน การศกษา หรอปรยตทพงเรยนพงศกษา‛

๑๘๖ ท.ส.อภนวฏกา (บาล) ๑/๑๑๖. ๑๘๗ พระคมภรอภธานปปทปกา หรอ พจนานกรมภาษาบาลแปลไทย, พระเจาวรวงศเธอ กรมหลวง

ชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราชเจา วดราชบพธ ทรงเรยบเรยง, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๐๘), หนา ๒๙๑.

๑๘๘ อภธานปปทปกาฏกา, (กรงเทพมหานคร : เทคนค (19), ๒๕๒๗), หนา ๕๓๑.

๑๒๐

คมภรธาตวตถสงคหนสสยะ เปนคมภรแสดงธาตแปลไทย ไดแสดงเรอง ปฏกศพทไวพอสรปไดวา ‚ปฏธาต สททส หเต ใชในความหมายวาท าเสยง – ออกเสยง, รวบรวม จดอยในหมวด ภธาต รปกรยาอาขยาตวา ปฏต ยอมท าเสยง ทใชในอรรถวารวบรวมมประโยตวอยางวา เปฏต ธญญ ชโน ชนยอมรวรวมขาวเปลอก ทเปนบทส าเรจของนามกตก คอ เปฏโก ผรวบรวม และภาชนะทใชรวบรวมคอ ปฏก กระบง, ตะกรา, กระเชา‛๑๘๙

หนงสอพจานกรมบาลและบาล-ไทย เทาทผเขยนสบคนได ตงแตโบราณกาลจนถงปจจบน จะแสดงความหมายแหงปฏกศพท ๒ นย คอหมายถงปรยตและภาชนะ๑๙๐

สมปทานศพท พระพทธปปยมหาเถระ ชาวศรลงกา ผแตงคมภรรปสทธไวยากรณ เมอ พ.ศ. ๑๓๐๐ ไดตงสตรสมปทาน พรอมกบค าอธบายไววา ‚ยสส ทาตกาโม โรจเต ธารยเต วา ต สมปทาน . ยสส วา ทาตกาโม, ยสส วา โรจเต, ยสส วา ธารยเต, ต การก สมปทานสญญ โหต. สมมา ปทยเต อสสาต สมปทาน , ปฏคคาหโก‛๑๙๑ แปลวา ‚ผปรารถนาเพอให (ยสส การกสส ททาต) ยอมใหแกการกใด หรอยอมพอใจแกการกใด หรอยอมทรงไวแกการกใด การกนนชอวาสมปทาน (วตถหรอกรยา) อนบคคลยอมใหแกการกนนดวยด เหตนน การรกนนชอวาสมปทาน คอ ผรบ‛ ประโยครปวเคราะหนมาจาก ส และ ป บทหนา ทาธาต ในการให ย ปจจยในสมปทานสาธนะ สมปทาน คอการกอนเปนทเขาใหดวยด คอผรบวตถหรอกรยาทบคคลอนมอบใหดวยความเคารพ๑๙๒ เมอใชรวมกบปฏกศพททหมายถงปรยต กหมายถงการสงสอนทอาจารยมอบใหศษยเปนอยางด

๑๘๙ ธาตวตถสงคหนสสยะ, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๕) หนา

๒๔๔. ๑๙๐ พระสภตเถระ, คมภรอภธาปปทปกาสจ, นาคะประทปรวบรวมเรยบเรยง, (กรงเทพมหานคร : โรง

พมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๕) หนา ๖๒๗-๖๒๘, คมภรพระอภธานศพท ฉบบ ว.ผ.ต. จดพมพโดยเสดจพระราชกศลในงานพระเมรพระศพ สมเดจพระอรยวงศาคตญาณ สมเดจพระสงฆราช สกลมหาปรสงฆปรณายก (ปน ปณณสรมหาเถร), (พระนคร : โรงพมพการศาสนา, ๒๕๑๗), หนา ๑๗๐, พระยาปรยตธรรมธาดา (แพเปรยญ ตาละลกษมณ) เจากรมราชบณฑตขวา อาจารยตร, บาฬลปกรม, (พระนคร : โรงพมพพศาล บรรณนต, ๒๔๖๐), หนา ๑๑๘๕, พระสารประเสรฐ (ตร นาคะประทป), ปาล สยาม อภธาน, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๒), หนา ๒๖๖, พระเจาบรมวงศเธอ จนทบรนฤนาถ, ปทานกรม บาล ไทย องกฤษ สนสกฤต, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,๒๕๒๘), หนา ๕๒๗, คมภรอภธานวรรณนา, พระมหาสมปอง มทโต แปลเรยบเรยง, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพธรรมสภา, ๒๕๔๒),หนา ๑๐๐๕.

๑๙๑ พระพทธปปยมหาเถระ, รปสทธ, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ ธรรมสภา, ๒๕๔๓), หนา ๑๘๔. ๑๙๒ ดรายละเอยดใน ปทรปสทธมญชร คมภรอธบายปทรปสทธปกรณ เลม ๑, พระคนธสาราภวงศ แปล

และอธบาย. (กรงเทพมหานคร : ไทยรายวนการพมพ, ๒๕๔๗), หนา ๑๐๐๘.

๑๒๑

สวนสมปทา สามารถวเคราะหตามแนวค าวา ‚ปฏปทา‛๑๙๓ โดยตงวเคราะหวา ‚สมปชชต เอตายาต สมปทา‛ แปลวา ‚วตถหรอกรยา ยอมส าเรจดวยสงนน เหตนน จงชอวา สมปทา สงทท าใหวตถหรอกรยาส าเรจ‛ เมอรวมกบปฏกศพททหมายถงปรยต กหมายถงความส าเรจการเรยนตามทอาจารยสงสอน คออาจารยสงสอนใหศษยส าเรจการศกษา

ปฏกสมปทาน อาจตงวเคราะหแบบมบทหนากได โดยวเคราะหวา ‚ปฏก สมมา ปทยเต อสสาต ปฏกสมปทาน ‛ แปลวา ‚ปฎก คอปรยตอนอาจารยยอมมอบใหแกกรยาอาการทเรยนของศษยนนดวยด เหตนน จงชอวา ปฏกสมปทาน ปรยตมการเรยนทอาจารยมอบใหดวยด‛

ปฏกสมปทา กวเคราะหแบบมบทหนาวา ‚ปฏก สมปชชต เอตายาต ปฏกสมปทา แปลวา ‚ปฎก คอการเรยนยอมส าเรจดวยกรยาทเลาเรยนนน เหตนน ปรยตนนจงชอวา มการเรยนท ส าเรจด‛

ผเขยนขอขยายความเสรม ศพททเปนรปวเคราะหในไวยากรณนน ทานตงเปนตวอยาง ค าวา การก คอผกระท า ในรปวเคราะหแหงสมปทานนน เมอสมปทาน ไปเกยวของกบปฏกศพทซงหมายถงการเรยน การกกหมายถงผเรยน ผใหกหมายถงอาจารยผใหการสงสอน ค าวา วตถ กหมายถงสงของทเขาให แตเมอสมปทานไปเกยวของกบปฏกศพท กเปนค าขยายของกรยา อนเปนกรยาทศกษาเลาเรยน สรปความกคอ ปฏกสมปทาน หมายถงกรรมคอการกระท าการเรยนของการกบคคล คอผทท าการเรยน ไดรบปรยตจากอาจารยอยางด สวนปฏกสมปทา ทตงวเคราะหวา ‚สมปชชต เอตสสาต สมปทา วตถหรอกรยา ยอมส าเรจดวยสงนน เหตนน จงชอวา สมปทา สงทท าใหวตถหรอกรยาส าเรจ‛ รปวเคราะหนนทานแสดงเปนแนว เมอสมปทาไปเกยวของกบสงไหนหรอศพทไหน กหมายถงศพทนน ในทนสมปทาไปเกยวของกบปฏกศพท ซงหมายถงปรยต กคอปรยตทอาจารยสอนศษยจนส าเรจ ตามกรยาอาการทเขาไปเรยนนน ทกลาวมานเปนเรองทปฏกศพทหมายถงปรยต แตเปนปรยตภายนอกพระพทธศาสนา

ปฏกศพททหมายถงพระไตรปฎกนน มกลาวถงในชนอรรถกถา เปนปรยตทตางจากปรยตอยางของพวกชาวกาลามะ เปนปรยตทผปรารถนาการหลดพนจากทกขตองศกษา ในประเดนทปฏกศพทหมายถงปรยตในพระพทธศาสนาน พระสมงคลาลงการเถระชาวพมาไดแสดงความหมายทางไวยากรณไววา ‚พทธวจน ห ปรยตตภาชนตถโต ปฏกนต วจจต, อนปผนนปาฏปทกญเจต ปฏกปท . อถวา สททสงฆาตตถปฏธาต ณวปจจเยห สทธ นปผนนปาฏปทก , ตถา ห พทธวจน นพพานตถเกห ปฏยต สททยต ปรยาปณยตต กมมสาธนโต วา ปฏยต ส ฆฏยต สมหยต เอตถ ต ตทต

๑๙๓ พระพทธปปยมหาเถระ, รปสทธ, หนา ๔๓๗.

๑๒๒

โถ โลกยโลกตตรตโถ อธโลกปรโลกปรมตโถต อธกรณสาธนโต วา ปฏก ‛๑๙๔ แปลวา ‚จรงอย ทานเรยกพระพทธพจนวา ปฎก เพราะอรรถวา ปรยต (ขอทบคคลผปรารถนาพระนพพานควรศกษา) และภาชนะ(ทตงแหงประโยชนทงทางโลกและทางธรรม) บทวาปฎกน เปนอนปผนนปาฏปทกบท (บททแยกธาตปจจยตามนรกตนยไมได) หรอเปนนปผนนปาฏปทกบท (บททส าเรจมาจากปฏธาตในอรรถวาการท าเสยงและการรวบรวม) กบณวปจจย อนง ค าวา ปฏก น แยกความหมายตามหลกไวยากรณได ๒ นย คอ (๑) โดยกมมสาธนะวเคราะหวา พทธวจน นพพานตถเกห ปฏยต สททยต ปรยาปณยตต ปฏก พทธพจนทบคคลผปรารถนาพระนพพานควรศกษา ชอวาปฎก (๒) โดยอธกรณสาธนะวเคราะหวา ปฏยต ส ฆฏยต สมหยต เอตถ ต ตทตโถ โลกยโลกตตรตโถ อธโลกปรโลกปรมตโถต ปฏก ประโยชนนนๆ คอประโยชนทงทางโลกทางธรรมและประโยชนอยางยงทงในโลกนและโลกหนา ถกรวบรวมไวในพระพทธพจนน เหตนน พระพทธพจนจงเรยกวา ปฎก ซงมาจากปฏธาต วเคราะหวา ปฏยต สททยต ปรยาปณาตต ปฏก ถอยค า(ค าสอนของอาจารย) อนศษยออกเสยง คอสงเสยงสาธยาย ไดแกยอมเลาเรยน‛

กสรปไดวา ปฏกศพทนนหมายเอาอาการทบคคลไดกลาวหรอสวดสาธยายตามอาจารยทสอน ซงเปนวธการสงสอนในยคกอนพทธกาลและสมยพทธกาล เปนปรยตทงภายนอกพระพทธ ศาสนาและภายในพระพทธศาสนา วเคราะหความหมายตามอรรถกถาฎกา

พระพทธโฆสาจารย ไดอธบายปฏกศพทนลงกนสมกนกบคมภรไวยากรณ คงเนองจากไวยากรณทรวบรวมหลกภาษาภายหลงคมภรอรรถกถา ไดแตงตามแนวอรรถกถา ซงพระพทธ โฆสาจารยนนไดศกษาไวยากรณปาณนมาแลว เฉพาะทอธบายกาลามสตร ซงผเขยนขอน าเสนอ ๒ ประเดน คอค าทเขาใจกนวาต ารากบครผสอน ทานอธบายไววา

“มา ปฏกสมปทาเนนาต อมหาก ปฏกตนตยา สทธ สเมตต มา คณหตถ … มา สมโณ โน ครต อย สมโณ อมหาก คร, อมสส กถ คเหต ยตตนตป มา คณหตถ‛๑๙๕ แปลวา ‚ค าวา อยาปลงใจเชอดวยไดเลาเรยนตามทอาจารยสงสอนมา อธบายวา ทานทงหลายอยาถอวา ‚เรองทไดฟงมาน สมกนกบแบบแผนแหงการเรยนของพวกเรา ... ค าวา อยาปลงใจเชอเพราะนบถอวา ทานสมณะเปนครของเราทงหลาย อธบายวา ทานทงหลายอยาถอวา สมณะทานนเปนครของพวกเรา และอยาถอวา ถวยค าของสมณะทานนควรเชอถอ‛ ผเขยนขอขยายความเสรม การเลาเรยนหมายถงเรองทพวกชาวกาลามะไดเรยนไดยนไดฟงมาจากเจาลทธอนๆ กคอบทมนตพระเวททพากนสวด

๑๙๔ เอกสารตวเขยนดวยลายมอภาษาบาลอกษรพมา เมอคราวททานไดรบดษฎบณฑตจากมหาจฬาฯ พ.ศ.๒๕๔๑.

๑๙๕ อง.ตก.อ. (บาล) ๒/๖๖/๒๐๓.

๑๒๓

สาธยาย พวกชาวกาลามะนน เปนกษตรย๑๙๖ ตองไดศกษาพระเวท สมณะหมายถงพวกเจาลทธอนๆ ทผานมาสงสอนพวกชาวกาลามะ

ในอรรถกถาแหงกาลามสตรน พระพทธโฆสาจารยมไดอธบายความหมายแหงปฏกศพทไว เพราะทานอธบายไวในอรรถกถาพระวนย อรรถกถาพระสตร และอรรถกถาพระอภธรรม๑๙๗ โดยททานอางขอความวา ‚มา ปฏกสมปทาเนน‛ จากกาลามสตรตามทผเขยนกลาวแลวขางตน นอกจากนพระอาจารยธมมปาลเถระ แหงส านกพทรดตถวหาร(วดทาพทรา) ผรจนาคมภรปรมตถทปน จรยาปฎกอรรถกถา ไดอธบายความหมายปฏกศพททเปนชอคมภรจรยาปฎก ในค าปรารภการรจนาคมภร โดยอางขอความในกาลามสตรไววา ‚ปรยตตอตโถ ห อย ปฏกสทโท มา ปฏกสมปทาเนนาตอาทส วย‛๑๙๘ แปลวา ‚กปฏกศพทน(คอปฏกศพทในค าวา จรยาปฏก) มความหมายเทากบศพทวาปรยตตศพท ดจในค าเปนตนวา มา ปฏกสมปทาเนน‛ พระญาณาภวงสธมมเสนาบดเถระ ผรจนาคมภรสาธวลาสนสลขนธวรรคอภนวฎกา ไดอธบายความหมายแหงปรยตตศพทไววา ‚ปรยาปณนวาจโก เหตถ ปรยตตสทโท, น ปน ปาลปรยาโย, ตสมา ปรยาปณนปปกาโรต อตโถ‛๑๙๙ แปลวา ‚กปรยตตศพท ในค าวา ปรยตตเภโท น เปนศพททบอกถงการเรยน แตมไดรวมไปถงพระบาล ดงนน จงมอธบายวา มการเรยนเปนส าคญ‛ พระอาจารยผรจนาคมภรอภธมมาวตารฎกา ไดอธบายความหมายปรยตตศพทไววา ‚ปรยตตต สกขน ‛๒๐๐ แปลวา ‚ค าวา ปรยตต : การเรยน คอการศกษา‛ ทน าเสนอแทรกสายองคตตรนกายเขามาน เปนขอมลสนบสนนปฏกศพททหมายถงปรยต ตอไปเปนค าอธบายจากฎกาตามสายแหงองคตตรนกาย

คมภรองคตตรนกาย ตกนบาตฎกา ซงอธบายเรองนโดยตรง เฉพาะขอความทเราถอวาอยาปลงใจเชอโดยอางต าราหรอคมภร พระสารบตรเถระชาวศรลงกาไดอธบายวา ‚ปฏก คนโถ สมปทยต เอตสสาต ปฏกสมปทาน , คนถสส อคคณหนโก. เตน ปฏกอคคณหนกภาเวน เอกจโจ ตาทส คนถ ปคณ กตวา เตน ต สเมนต สเมต, ตสมา ภตเมตนต คณหาต, ต สนธาเยส ปฏกเขโป มา ปฏกสมปทาเนนาต, อตตโน อคคหคนถสมปตตยา มา คณหตถาต วตต

๑๙๖ กาลามา นาม ขตตยา -อง.ตก.อ. (บาล) ๒/๖๖/๒๐๒. ๑๙๗ ดรายละเอยดใน ว.มหา.อ. (บาล) ๑/๒๐,ท.ส.อ. (บาล) ๑/๑๘, อภ.สง.อ. (บาล) ๑/๒๑. ๑๙๘ ข.จรยา.อ. (บาล) ๒. ๑๙๙ ท.ส.อภนวฏกา. (บาล) ๑/๑๓๑. ๒๐๐ อภ.วตาร.ปราณฏกา (บาล) ๑/๑๑๗.

๑๒๔

โหต‛๒๐๑ แปลวา ‚ปรยต คอคนถะ(การเรยน)๒๐๒ อนอาจารย ยอมมอบใหแกกรยาทศษยเรยนนน เหตนน กรยาทศษยเรยนนน จงชอวา ปฏกสมปทาน มปรยตอนอาจารยมอบใหตามกรยาทศษยเรยน(คอศษยเรยนตามทอาจารยสงสอน) หมายถงการเรยนคนถะ๒๐๓ เพราะความทเรยนปรยตนนมา บคคลบางคน ทบทวนคนถะเชนนนจนคลองแคลวปรบจนสวนทลงตวลงกนสมกนกบคนถะนน ดงนน จงถอวา เรองนเปนจรง การปฏเสธวา มา ปฏกสมปทาเนน : อยาปลงใจเชอดวยไดเลาเรยนตามทอาจารยสงสอนมา นหมายเอาเรองดงทกลาวมานน‛

คมภรอรรถกถาฎกาทอธบายปฏกศพททมาในคมภรพระไตรปฎก ทานน ามาอธบายในลกษณะอธบายความและอธบายไวยากรณ ในคมภรทฆนกาย ปาฏกวรรคฎกา พระอาจารยธมมปาลเถระไดอธบายปฏกสมปทานไววา ‚ปฏกสส คนถสส สมปทานโต สย สมปทานภาเวน คหณ ปฏกสมปทาน ‛๒๐๔ แปลวา ‚การเรยนโดยการทอาจารยสอนเอง เพราะทานสอนปรยต คอคนถะให ชอวา ปฏกสมปทาน มการเรยนตามทอาจารยสอนให‛ ปฏกสมปทาทปรากฏในพระไตรปฎก

เมอวาตามหลกไวยากรณและค าอธบายในอรรถกถาฎกาแลว ปฏกสมปทาเนน ตองแปลใหมใหเขากบเหตการณของเรอง และเขากบกลมบคคลผรบฟงพระธรรมเทศนา สวนการประยกตใชในปจจบนกพงใชใหเหมาะสม

ปฏกสมปทาน และปฏกสมปทา ทเราแปลกนวา อางต ารา อางคมภร และบางทานวาหมายถงอางพระไตรปฎกนน ปฏกสมปทาน ทอยในรปแบบหลกความเชอ ๑๐ ขอ มา ๓ แหง คอมาในเกสปตตสตร(กาลามสตร)๒๐๕ มาในสาฬหสตร๒๐๖ มาในภททยสตร๒๐๗ นอกจากนนจะปรากฏในรปศพทวา ‚ปฏกสมปทา ความส าเรจแหงปรยต‛ หลายแหง เชนทสนทกปรพาชกสนทนากบพระอานนทถงเรองการประพฤตทไมใชพรหมจรรยและเรองอนๆ ตอนหนง ไดใชถอยค าแบบหลกความเชอ ๓ ขอใน ๑๐ ขอวา

๒๐๑ อง.ตก.ฏกา (บาล) ๒/๖๖/๒๐๙. ๒๐๒ คนโถต ปรยตตหรณ –วสทธ. (บาล) ๑/๑๐๒, คาวา คนถะ ไดแกการบรหารปรยต, คอการขวนขวาย

สาธยาย ทรงจา สงสม ไตรถามเรองทตนเรยนมา –วสทธ.ฏกา (บาล) ๑/๑๓๗. ๒๐๓ คนถะ ในยคทยงไมมตาราหรอคมภร กคอการทองบนสวดสาธยายเรองทตนเรยนมา. ๒๐๔ ท.ปา.ฏกา (บาล) ๓/๑๔๒/๗๔. ๒๐๕ อง.ตก. (บาล) ๒๐/๖๖/๑๘๔, อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๖๖/๒๕๕. ๒๐๖ อง.ตก. (บาล) ๒๐/๖๗/๑๘๙, อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๖๗/๒๖๔. ๒๐๗ อง.จตกก. (บาล) ๒๑/๑๙๓/๒๑๕, อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๑๙๓/๒๘๓.

๑๒๕

อเธกจโจ สตถา อนสสวโก โหต อนสสวสจโจ. โส อนสสเวน อตหตหปรมปราย ปฏกสมปทาย ธมม เทเสต. อนสสวกสส โข ปน สตถโน อนสสวสจจสส สสสตมป โหต, ทสสตมป โหต, ตถาป โหต, อญญถาป โหต. ตตร วญญ ปรโส อต ปฏสญจกขต ... โส อนสสาวก อท พรหมจรยนต อต วทตวา ตสมา พรหมจรยา นพพชช ปกกมต.๒๐๘

แปลวา ‚ศาสดาบางทานในโลกน เปนผถอการฟงตามๆ กนมา เปนผถอเรองทฟงตามกนมาเปนเรองจรง ยอมแสดงธรรม ตามทตนฟงตามๆ กนมา ตามการจ าสบๆ กนมาวาเปนอยางนเปนอยางนน ตามปรยตทเรยนส าเรจ กแลศาสดาผถอการฟงตามๆ กนมา ถอเรองทฟงตามๆ กนมาเปนเรองจรง ยอมไดฟงเรองทดบาง ยอมไดฟงเรองทไมดบาง ยอมเปนจรงบาง ยอมไมเปนจรงบาง ในเรองนน บรษผเปนวญญชนยอมเขาใจเรองทกลาวมาอยางประจกษชด ... เขาทราบวา การประพฤตพรหมจรรยนถอปฏบตโดยฟงตามๆ กนมา จงแยกตวหลกออกไปจากการประพฤตพรหมจรรยนน‛ ตามขอความนมตวอยาง เชนอปตสสปรพาชกกบโกลตปรพาชกพรอมบรวารแยกตวออกจากการประพฤตพรหมจรรยในส านกอาจารยสญชยปรพาชก

พระอรรถกถาจารยอธบายวา ศาสดาผถอการฟงตามๆ กนมา เปนผทไดอาศยการฟงมา แลวถอเอาเรองทฟงมาเปนเรองจรง แสดงธรรมตามทตนเรยนมาจนส าเรจ ซงเปนเรองทไดรบการจดเปนวรรคละ ๕๐ เรอง๒๐๙ พระฎกาจารยไดอธบายปฏกสมปทายไววา ‚ปฏกสมปทายาต คนถสมปาทเนน, ตาทส คนถ ปคณ วาจคคต กตวา ต นสสาย ธมม กเถต‛๒๑๐ แปลวา ‚ค าวา ความส าเรจแหงปรยต กคอ คนถะทอาจารยสงสอนมา ศาสดาบางทานทบทวนคนถะเชนนนจนคลองปาก ไดอาศยคนถะนน แสดงธรรม‛

พระสารบตรกราบทลพระพทธเจาถงการททานเลอมใสในพระพทธองควา ไมมสมณะหรอพราหมณทไหนทจะมปญญาในพระสมมาสมโพธญาณยงกวาพระพทธองค พระพทธเจาตรสวาพระสารบตรถอเอาดานเดยว๒๑๑ พระอรรถกถาจารยไดอธบายการถอดานเดยวโดยใชหลกความเชอ ๘ ขอใน ๑๐ ขอวา ‚เอก โส คหโตต อนสสเวน วา อาจรยปรมปราย วา อตกราย วา ปฏกสมปทาเนน วา อาการปรวตกเกน วา ทฏฐนชฌานกขนตยา วา ตกกเหต วา นยเหต วา อกเถตวา ปจจกขโต ญาเณน ปฏวชฌตวา วย เอก โส คหโต, สนนฏฐานกถาว กถตาต อตโถ‛๒๑๒ แปลวา “การทเธอถอดานเดยว คอ เธอไมกลาวดวยการฟงตามกนมา หรอดวยการถอ

๒๐๘ ม.ม. (บาล) ๑๓/๒๓๐/๒๐๖. ๒๐๙ ม.ม.อ. (บาล) ๒/๒๓๐/๑๗๑. ๒๑๐ ม.ม.ฏกา (บาล) ๓/๒๓๐/๑๓๒. ๒๑๑ ท.ปา. (บาล) ๑๑/๑๔๑-๑๔๒/๘๕-๘๖, ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๑๔๑-๑๔๒/๑๐๓. ๒๑๒ ท.ปา.อ. (บาล) ๓/๑๔๒/๖๕, ส.ม.อ. (บาล) ๓/๓๗๘/๒๘๑.

๑๒๖

สบๆ ตามอาจารย ดวยการเลาลอ หรอดวยปรยตตามทอาจารยสอน ดวยการตรกนกตามอาการ หรอดวยเขาไดกบทฏฐทพนจไว เธอถอดานเดยว คอเธอกลาวถอยค าทแนนอน ดจแทงตลอดดวยญาณอยางประจกษ‛ พระอาจารยธมมปาลเถระผแตงสงยตตนกายฎกาไดอธบายในลกษณะรปวเคราะหทางไวยากรณเชนกนวา ‚ปฏกสส คนถสส สมปทานโต ภตโต ตสส คหณ ปฏกสมปทาน ‛๒๑๓ แปลวา ‚การเรยนปฏก (ปรยต) คอ คนถะ (เรองทประพนธทรงจ าดวยใจสาธยายดวยวาจา) โดยอาจารยใหการสอน คอตามทมทเปนของเขา ชอวามการเรยนปฏกตามทอาจารยสอน‛

มเทวดาเขาเฝาพระพทธองค กราบทลเปนคาถามขอความตอนหนงวา ‚อทญจ ชาต เม ทฏฐ นยท อตหตห : เรองนขาพระองคไดเหนแลวแน แตขาพระองคจะไมกลาววา เรองนเปนอยางนนอยางน‛๒๑๔ พระอรรถกถาจารยอธบายวา ‚นยท อตหตหนต อท อตห อตหาต น ตกกเหต วา นยเหต วา ปฏกสมปทาเนน วา อห วทาม‛๒๑๕ แปลวา ‚ทวาเรองนเปนอยางนนอยางน ขาพระองค(คอเทวดาตนนน) จะไมกลาวเพราะเหตแหงตรกนกเอา หรอเพราะการอนมานเอา หรอดวยการเรยนมาจากอาจารยวา เรองนเปนอยางนอยางนน‛ พระฎกาจารยธมมปาลเถระไดอธบายปฏกสมปทานในลกษณะรปวเคราะหทางไวยากรณไว ในคมภรสงยตตนกาย สคาถวรรคฎกาวา ‚ปฏก คนโถ สมปทยต เอตสสาต ปฏกสมปทาน ‛๒๑๖ แปลวา ‚ปฎก (ปรยต) คอคนถะ (บทรอยกรองส าหรบสวดสาธยาย) อนอาจารยมอบให(สอนให)แกกรยาทเรยนนน เหตนน จงชอวา ปฏกสมปทาน มปรยตทอาจารยมอบให(สอนให)‛

จงกพราหมณ ปกครองหมบานโอปาสาทะแควนโกศลกบพราหมณ ๕๐๐ คนพากนเขาเฝาพระพทธเจาซงเสดจไปถงพรอมภกษสงฆ มกาปทกมาณพเปนหนมศรษะโลนอาย ๑๖ ป เรยนจบไตรเพทกบศาสตรอนๆ เปนผเชยวชาญ ไดพดขนในระหวางพราหมณผใหญ ตอนหนงเขากราบทลถามพระพทธเจา ขอความภาษาบาล ดงน

กาปทโก มาณโว ภควนต เอตทโวจ ‚ยทท โภ โคตโม พราหมณาน โปราณ มนตปท อตหตหปรมปราย ปฏกสมปทาย, ตตถ จ พราหมณา เอก เสน นฏฐ คจฉนต อทเมว สจจ , โมฆมญญ ๒๑๗

๒๑๓ ส.ม.ฏกา (บาล) ๒/๓๗๘/๕๖๐. ๒๑๔ ส.ส. (บาล) ๑๕/๑๘๔/๑๘๖. ๒๑๕ ส.ส.อ. (บาล) ๑/๑๘๔/๒๑๐. ๒๑๖ ส.ส.ฏกา (บาล) ๑/๑๘๔/๒๖๕. ๒๑๗ ม.ม. (บาล) ๑๓/๔๒๗/๔๑๖.

๑๒๗

แปลวา ‚กาปทกมาณพไดกลาวกบพระผมพระภาควา พระโคดมผเจรญ บทมนตเกา ทจ าสบๆ กนมาวาเปนอยางนเปนอยางนน ทพวกพราหมณเรยนส าเรจ ซงพวกพราหมณตกลงใจแนนอนวา เรองนเทานนจรง เรองอนโมฆะ‛

ขอความทสบเนองพระพทธองคทรงใชค าวา ‚พราหมณา โปราณ มนตปท คต ปวตต สมหต ตทนคายนต ตทนภาสนต ภาสตมนภาสนต วาจตมนวาจนต เสยยถท อฏฐโก วามโก วามเทโว เวสสามตโต ยมตคค องครโส ภารทวาโช วาเสฏโฐ กสสโป ภค‛๒๑๘

แปลวา ‚พวกพราหมณ คอ อฏฐกพราหมณ วามกพราหมณ วามเทพพราหมณ เวสสามตตพราหมณ ยมตคคพราหมณ องครสพราหมณ ภารทวาชพราหมณ วาเสฏฐพราหมณ กสสปพราหมณ ภคพราหมณ ยอมสวดตามทสวดกนมากอน กลาวตามนน กลาวตามทพวกพราหมณกลาว สงสอนศษยอนๆ ตามทพวกพราหมณสอนมา‛

ไดมการถามตอบกนหลายเรอง แตผเขยนมงเอาเรองปฏกสมปทา เทานน ซงมค าอธบายตามอรรถกถาวา ในเรองบทมนตทพวกพราหมณสวดสาธยายสบตอกนน เมอพจารณาแลวหลกการนเปนเรองเกาแกทชาวชมพทวปเขาปฏบตกนมา มใชพระพทธองคทรงวางเปนหลกการ พระองคเพยงปฏเสธสงทพวกเขาท ากนมา

ปฏกสมปทาในสตรน ตามทอรรถกถาฎกาอธบาย พอสรปความไดวา มนตคอพระเวทของพวกพราหมณ หมายถงความส าเรจทเกดจากการประพนธบทกวเปนฉนทเปนวรรค มสาวตรฉนทเปนตน ซงเปนบทประธาน๒๑๙ เปนเรองการเลาเรยนของพวกพราหมณ ซงพราหมณรนเกา ๑๐ ทานมอฏฐกพราหมณเปนตนสวดสาธยายจนคลองปากส าเรจเปนบทมนต พวกพราหมณรนตอมาพากนสวดสาธยายสงสอนตามทพราหมณาจารยรนเกาสวดสาธยายสบกนมา จากขอความน ปฏกสมปทา เปนพระเวททพวกพราหมณศกษาเลาเรยนตอกนมา ไมเกยวกบค าสอนในพระพทธศาสนา ปฏกสมปทา ทปรากฏในพระไตรปฎก มไดหมายถงต าราหรอค าสงสอนในพระพทธศาสนา ปฏกศพทมาหมายถงคมภรทางพระพทธศาสนากตอเมอมการจารกพระธรรมวนยเปนลายลกษณอกษรลงบนใบลาน โดยคมภรสมนตปาสาทกาอรรถกถาพระวนยเรมอธบายปฏกศพทวา หมายถงการเรยนพระปรยตสทธรรม

๒๑๘ ม.ม. (บาล) ๑๓/๔๒๗/๔๑๖. ๒๑๙ ม.ม.อ. (บาล) ๒/๔๒๗/๓๐๔-๓๐๕,ม.ม.ฏกา (บาล) ๓/๔๒๗/๒๒๙, ปฏกสมปทายายาต ปาวจน-สง

ขาตสมปตตยา ... คาวา ปาวจนสงขาตสมปตตยา ซงอธบายคาวา ปฏกสมปทาย ... นนสตปรญญาโท ป.ธ. ๘ สาขาวปสสนาภาวนา บาฬพทธโฆส ตอบปญหาเทคโฮม ยงตความสบสนเขาใจไปวา หมายถงพระธรรมวนย ความจรงคาทเปนประธานตองดบรบทกอนวาคาสอนพทธหรอพระเวทของพราหมณ ดแตอรรถกถาไมพอ ตองทราบวา ทานกาลงอธบายเรองอะไร โดยอานพระไตรปฎกกอน.

๑๒๘

พระสารบตรอธบายปฏกสมปทา พระสารบตรไดน าพระพทธพจนเรองทพระพทธองค ทรงมพระจกษแจมแจง ทรงแสดง

ธรรมทอางองไดมาอธบาย ทานไดกลาวถงเรองทพระพทธองคไมทรงแสดงธรรมโดยอางปฏก ดงน สกขธมมนต น อตหตห น อตกราย น ปรมปราย น ปฏกสมปทาย น ตกกเหต น นยเหต น อาการปรวตกเกน น ทฏฐนชฌานกขนตยา สาม สยมภญญาต อตตปจจกข ธมม ๒๒๐

แปลวา ‚ค าวา ธรรมทเปนพยาน อธบายวา ธรรมทพระองคทรงทราบดวยพระองคเอง เปนธรรมทประจกษแกพระองคเอง มใชเรองทควรถอวาเปนอยางนอยางนน มใชถอตามๆ กนมา มใชน าสบๆ กนมา มใชดวยความส าเรจแหงการเรยน มใชเพราะนกเดาเอา มใชเพราะการอนมาน มใชเพราะตรกนกตามอาการ มใชเพราะเขากนไดกบทฏฐทพนจไว‛

เฉพาะค าวา น ปฏกสมปทาย พระอปเสนเถระไดอธบายไวในคมภรสทธมมปชโชตกา มหานทเทสอรรถกถาวา น ปฏกสมปทายาต อมหาก ปฏกตนตยา สทธ สเมตต น โหต๒๒๑ แปลวา ‚ค าวา มใชดวยความส าเรจแหงการเรยน คอยอมไมเปนดงทวา เรองทไดฟงมาน สมกนกบแบบแผนแหงการเรยนของพวกเรา‛ พระอปเสนเถระน าขอความทอธบาย มา ปฏกสมปทาเนน มาเปนค าอธบาย ท าใหเหนวา ปฏกสมปทา มความหมายเทากบค าวา ปฏกสมปทาน ค าวา ปฏกสมปทาย ทปรากฏในพระไตรปฎกทกแหง ฉบบภาษาไทยแปลกนวา ‚มใชโดยการอางต ารา‛๒๒๒ วเคราะหเรองต าราในสมยพทธกาล

ดนแดนจากแควนโกศลถงแควนมคธ เปนดนแดนทมเจาลทธทงหลายตงส านกกระจายอยทวไป เจาลทธทงหลายไดผานไปทางทพวกชาวกาลามะอยอาศย ไดแนะน าสงสอนใหเชอตามลทธของพวกตน พวกชาวกาลามะนนอยปากดง เปนทางผาน เจาลทธตางๆ ผานมาหลายคณะ เมอผานมาถงกพากนสอน การสอนนนเปนทมาแหงอนสสวะ คอฟงตามกนมา ปฏกสมปทาน ไดรบปรยต คอการสอนทอาจารยมอบให พวกชาวกาลามะไดยนไดฟงจากเจาลทธทงหลาย ซงสวนมากจะแนะน าสงสอนขดแยงกน จงท าใหไมรจะเชอตามใคร พอไดพบพระพทธเจากกราบทลใหทรงทราบวา พวกตนเกดความสงสย พระองคตรสบอกวา ‚พวกทานควรทจะสงสย‛ ตรสหลกการทไมควรเชอ ๑๐ ขอ ใน ๑๐ ขอนน ขอท ๔ คอ มา ปฏกสมปทาเนน ในการแปลเราแปลเสรมค าตามอรรถกถา คอค าวา คณหตถ เขามา นยมแปลกนวา ‚อยาปลงใจเชอดวยการอางต ารา‛ ค าแปลนเปนการแปลพาดพงถงสงทจะมในอนาคต เพราะสงทเรยกวา ต ารา เกดขนในยคตอมาอนเปนอนาคต

๒๒๐ ข.ม. (บาล) ๒๙/๑๕๖/๓๐๐,๑๖๙/๓๓๕, ด ข.จ. (บาล) ๓๐/๓๕/๑๐๓,๕๓/๑๓๑ ดวย. ๒๒๑ ข.ม.อ. (บาล) ๓๙๑. ๒๒๒ ม.ม. (ไทย) ๑๓/๔๒๗/๕๓๖, ข.ม. (ไทย) ๒๙/๑๕๖/๔๓๑,๑๖๙/๔๗๘, ข.จ. (ไทย) ๓๐/๑๗๑,๕๓/

๒๑๘.

๑๒๙

ของขอความวา มา ปฏกสมปทาเนน ในเรองทพระพทธองคทรงแสดงขอความน เปนเหตการณปจจบนของเรอง ซงไมเกยวกบอนาคต เรองทเกยวของกบอนาคตนน พระพทธองคจะทรงใชถอยค าทชดเจนพาดพงถงอนาคต เชน เรองทภกษนอนหนนหมอนไม๒๒๓ เมอเปนเรองปจจบน กตองศกษาดวา ในปจจบนของพวกชาวกาลามะมต าราหรอยง สมยนนยงไมมต ารา แมแตคมภรพระเวททไดรบการรจนาดวยวาจากอนพทธกาล พราหมณนกบวชชนเผาอารยนไดพยายามทองจ าจากปากอาจารยถงปากศษย โดยไมยอมใหคนตางวรรณะไดร จนถงปลายศตวรรษท ๑๘ พราหมณาจารยทงหลายจงเปดเผยใหนกศกษาชาตยโรปไดทราบ๒๒๔ คอพมพเปนต าราพระเวท สรปความวา ต าราในสมยทพวกชาวกาลามะไดฟงธรรมจากพระพทธเจายงไมม เปนวรรณคดปากเปลา ผรจนา คอพราหมณ ซงเปนชนชนสงสดของสงคมอนเดย ท าหนาทในสวนทเกยวกบศาสนา ถอยค าทงหมดในพระเวทเปนสงศกดสทธไมอาจจะเปลยนแปลงไดแมแตเสยง ดวยความเชอน ชาวอนเดยจงสามารถรกษาถอยค าในพระเวทไวอยางถกตองตรงตามของเดม ดวยการสวดทองจ าสบตอเปนเวลานบพนป๒๒๕

การทจะจารกคมภรไดกตองมอกษรส าหรบเขยนจารก ในอนเดย ไดมการเขยนหนงสอมาแตโบราณกาล เชนวตถโบราณทขดคนพบทเมองฮารปปาและโมเฮนโจ-ดาโร ดนแดนกอนพทธกาลประมาณ ๓,๐๐๐ ป มอกษรจารกซงปจจบนนกยงไมมใครอานได อกษรพราหมสมยพระเจาอโศกมหาราช ประมาณ พ.ศ. ๓๐๐ ซงคนพบกนทวไปในอนเดย เปนอกษรพนฐานทใหก าเนดอกษรเทวนาครและอกษรอนๆ ในอนเดย จารกบางแหงของพระเจาอโศกมหาราชเปนอกษรพราหม แตบางแหงทพบในทศตะวนตกเฉยงเหนอเปนอกษรขโรษฐ๒๒๖ ตอมาอกษรพราหมเปนทนยมมากกวาและกลายเปนตนก าเนดของอกษรเขยนตางๆ ของอนเดย อกษรพราหมดดแปลงไปเปนอกษร ๒ ชนดของอนเดย คอ อกษรเทวนาคร นยมใชกนทางอนเดยเหนอ อกษรคฤนถ นยมใชกนทางอนเดยใต๒๒๗

๒๒๓ ส.น. (บาล) ๑๖/๒๓๐/๒๕๔, ส.น. (ไทย) ๑๖/๒๓๐/๓๑๘-๓๑๙. ๒๒๔ ดรายละเอยดใน กรณา-เรองอไร กศลาสย, ภารตวทยา, (กรงเทพมหานคร : สานกพมพสยาม

จดพมพ, ๒๕๓๗), หนา ๑๓๔. ๒๒๕ ดรายละเอยดใน คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ‚อารยธรรมอนเดยโบราณ‛ ใน อารย

ธรรมสมยราณ -สมยกลาง, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๘๖. ๒๒๖ ดรายละเอยดใน ยวาหระลาล เนหร เขยน, กรณา กศลาสย แปล, พบถนอนเดย, (กรงเทพมหานคร :

สานกพมพสยามจดพมพ, ๒๕๓๗), หนา ๒๐๔. ๒๒๗ ดรายละเอยดใน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ‚มนษยกบภาษา วรรณคด ดนตร และศลปะ‛ ใน

มรดกอารยธรรมโลก, (กรงเทพมหานคร : สานกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตรจดพมพ, ๒๕๔๕), หนา ๑๕๔-๑๕๕.

๑๓๐

คมภรเกาแกในอนเดยทจารกดวยอกษร ไมมทใชอกษรพราหม เรมมการจารกดวยอกษร เมอพราหมพฒนาเปนอกษรเทวนาครแลว ดงนน ต าราทเปนรปเลมจงยงไมมในสมยพทธกาล ถาจะมการจารกสมยทใชอกษรขโรษฐหรออกษรพราหม กจะตองมการปรวรรตคมภรอกษรดงกลาวเปนอกษรเทวนาคร แตไมมหลกฐานการปรวรรต สมยพทธกาลมการเขยนหนงสอ แตไมใชเขยนต ารา

สมยพทธกาล ไมนยมเขยนต าราเนองจากวสดทใชนนเปนดนเหนยวและเปลอกไมแขง นยมการสงสอนจากปากสโสตประสาทของผฟง ดงขอความทพระพทธเจากลาวโศลกใหภกษทงหลายฟงวา ‚สโลกมนกสสาม‛๒๒๘ แปลวา ‚เราจะกลาวโศลก‛ อรรถกถาอธบายวา ‚สโลกมนกสสามต อกขรปทนยมต วจนสงฆาต ปวตตยสสาม‛๒๒๙ แปลวา ‚ค าวา เราจะกลาวโศลก หมายถงจะสวดกลมค าทก าหนดเปนอกษรบท‛ พระฎกาจารยอธบายวา ‚สโลกมนกสสามต เอตถ สโลโก นาม ปาทสมทโย, อสห วจจมานา คาถาตป วจจต. ปาโทว นยตวณณานปพพกาน ปทาน สมโห, ต สโลก อนกรสสาม ปวตตยสสามต อตโถ‛๒๓๐ แปลเอาความวา ‚ค าวา เราจะกลาวโศลก หมายถงจะสาธยายโศลก คอประชมบาทตามล าดบค าบอกเนอความทก าหนดไวซงทานเรยกวา คณะบาทบาง คาถาทพวกฤๅษกลาวบาง‛

จากขอความน เวลาพระพทธเจาทรงแสดงเรองทเปนของชาวโลก พระองคทรงใชถอยค าทหมายถงการสวดสาธยายจากการทรงจ าตอๆ กนมา วเคราะหการจดหมวดหมขอธรรม

พระพทธพจนทจดเปนหมวดหมนน มการจดกน ตงแตพอพระพระสาวกฟงจากพระพทธเจาแลวทรงจ าสาธยาย เชนทพระโสณะกฏกณณเถระสวดสาธยายอฏฐกวรรค๒๓๑ ถวายเฉพาะพระพกตร นกชใหเหนวามการจดเปนหมวดหมตงแตสมยพระพทธเจาทรงพระชนมอย และทพระสารบตรเถระแสดงสงคตสตร๒๓๒ ทสตตรสตร๒๓๓ กแสดงวาทานไดทรงจ าและสาธยาย

๒๒๘ ท.ม. (บาล) ๑๐/๓๓๔/๒๑๗. ๒๒๙ ท.ม.อ. (บาล) ๒/๓๓๔/๒๙๙ (ฉบบพมพ พ.ศ.๒๕๕๐ หนา ๒๘๓). ๒๓๐ ท.ม.ฏกา (บาล) ๒/๓๓๔/๒๙๗. ๒๓๑ ดรายละเอยดใน ว.ม. (บาล) ๕/๒๕๘/๒๓, ว.ม. (ไทย) ๕/๒๕๘/๓๖, ข.อ. (บาล) ๒๕/๔๖/๑๗๑-

๑๗๕, ข.อ. (ไทย) ๒๕/๔๖/๒๖๘-๒๗๔,ข.ส. (บาล) ๒๕/๗๗๓-๙๘๒/๔๘๖-๕๒๔, ข,ส. (ไทย) ๒๕/๗๗๓-๙๘๒/๖๘๗-๗๓๔.

๒๓๒ ดรายละเอยดใน ท.ปา. (บาล) ๑๑/๒๙๖-๓๔๘/๑๘๘-๒๔๐, ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๙๖-๓๔๘/๒๔๗-๓๖๖.

๒๓๓ ดรายละเอยดใน ท.ปา. (บาล) ๑๑/๓๕๐-๓๖๐/๒๔๑-๒๘๒, ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๕๐-๓๖๐/๓๖๗-๔๓๘.

๑๓๑

จดเปนหมวดหมแลว ทพระสารบตรเถระรวบรวมขอธรรมแสดงสงคตสตรแกภกษทงหลายนน ซงเปนขอธรรมททานไดศกษาทรงจ ามา กมไดปรากฏมหลกความเชอ ๑๐ ขอทพระพทธเจาทรงแสดงแกพวกชาวกาลามะ ทานมไดใหความส าคญแกหลกความเชอ ๑๐ ขอนน ทานแสดงแตโลภะ โทสะ โมหะ และอโลภะ อโทสะ อโมหะ ทพระพทธองคทรงยกเปนประเดนใหพวกชาวกาลามะคดพจารณา แสดงวาทานใหความส าคญแกหลกธรรมฝายอกศล ๓ กบฝายกศล ๓ ทานใหความส าคญกบสงทเปนเครองวดความดความชวในกาลามสตรนน ถาจะคดวา ทานจ าไมไดนนไมใชแน ปญญาระดบพระสารบตรเถระอครสาวกองคท ๑ ทานจ าได ทส าคญพระพทธองคทรงรบรองสงคตสตรดวย ททานไมรวบรวมมา เพราะทานมไดใหความส าคญกบหลกความเชอ ๑๐ ขอนน พระสงคตกาจารย ๕๐๐ รปท าปฐมสงคายนาจดหมวดหมพระธรรมวนย ทานกมไดใหความส าคญแกหลกความเชอ ๑๐ ขอ ถาทานใหความส าคญทานกตองจดไวในทสกนบาต (รวมขอธรรมหมวดละ ๑๐) แตทานจดไวในตกนบาต (รวมขอธรรมหมวดละ ๓) เพราะทานใหความส าคญแกอกศล ๓ กบกศล ๓

ผเขยนไดกลาววา หลกความเชอ ๑๐ ขอนม ๓ แหง คอ มาในเกสปตตสตร(กาลามสตร)๒๓๔ มาในสาฬหสตร๒๓๕ มาในภททยสตร๒๓๖ พระสงคตกาจารยจดเกสปตตสตรกบสาฬหสตรไวในคมภรองคตตรนกาย ตกนบาต เลม ๒๐ องคตตรนกาย ซงแปลวา หมวดหมทวาดวยหลกธรรมเปนขอ ๆ ตกนบาต แปลวา ชมนมขอธรรมหมวดละ ๓ ขอ หลกความเชอม ๑๐ ขอ ท าไมทานไมจดไวในทสกนบาต ทชมนมขอธรรมหมวดละ ๑๐ ขอทไมจดกเพราะพระสงคตการจารย ทานใหความส าคญแกประเดนทพระพทธเจายกใหเปนขอคดพจารณาแกพวกชาวกาลามะ คอ โลภะ โทสะ โมหะ (ฝายอกศล) และอโภละ อโมสะ อโมหะ (ฝายกศล) ทานจงจดไวในตกนบาต สวนภททยสตรซงกมหลกความเชอ ๑๐ ขอ ทานจดไวในคมภรองคตตรนกาย จตกกนบาต ซงเปนคมภรทรวบรวมชมนมขอธรรมหมวดละ ๔ ขอ เนองจากในภททยสตร พระพทธองคทรงยกประเดนใหเปนขอคดแกเจาภททยลจฉว ๔ ขอ เปนฝายอกศล ๔ ขอ คอโลภะ โทสะ โมหะ สารมภะ(การแชงด) เปนฝายกศล ๔ ขอ คออโลภ อโทสะ อโมหะ อสารมภะ(การไมแขงด) แตเราไปถอเอาสงทไมเปนสาระวาเปนสาระ ยกยองเชดชหลกความเชอ ๑๐ ขอกลายเปนไมใหเชอพระไตรปฎกไปในทสด มนสตตองการจะท าวทยานพนธวเคราะหกาลามสตร กไมใหท า บอกกนวา มนเขาตว ในกาลามสตรไมใหเชอต ารา คอพระไตรปฎก

๒๓๔ อง.ตก. (บาล) ๒๐/๖๖/๑๘๔, อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๖๖/๒๕๕. ๒๓๕ อง.ตก. (บาล) ๒๐/๖๗/๑๘๙, อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๖๗/๒๖๔. ๒๓๖ อง.จตกก. (บาล) ๒๑/๑๙๓/๒๑๕, อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๑๙๓/๒๘๓.

๑๓๒

วเคราะหการอางองค าสงสอนของพระพทธเจา หลกการทพงใชกบค าสงสอนของพระพทธเจา ไมใชหลกความเชอ ๑๐ ขอในกาลามสตร หลกความเชอ ๑๐ ขอนน เปนเรองเฉพาะกรณเฉพาะบคคลอยางพวกชาวกาลามะ หลกการทจะพงใชกบค าสงสอนของพระพทธองค คอ มหาปเทส ๔ ฝายพระสตร ซงวาดวยเรองทมผกลาวอางวา พระพทธเจาทรงสอนอยางนนอยางน พระองครบสงใหจ าถอยค าทเขากลาวอางนนใหดแลวน าไปตรวจสอบในพระวนยเทยบเคยงดในพระสตร ถาลงกนสมกนจงคอยเชอ ถาไมลงกนไมสมกน กใหเขาใจวา เขาจ ามาผด หลกมหาปเทสฝายพระสตรน เมอศกษาท าความเขาใจแลวประยกตเขากบปจจบน กคอการทพระพทธเจาทรงประสงคใหพระสาวกทงหลายสงสอนกนแบบมทอางอง คอทพระสาวกทงหลายน ามาสอน กลาวอางใหผอนฟง ตองจ าบทพยญชนะแมนย าวา พระพทธเจา ตรสไวทไหน อธบายไวทไหน เทศนาทเรมสบตอตอนตนกบตอนทายไมขดกน ตรวจสอบเทยบเคยงกบพระวนยและพระสตรได คอลงกนสมกน ชาวพทธไทยเราชอบน าหลกความเชอ ๑๐ ขอมาใช คอยมองหาวาพระไตรปฎกตรงนนตรงน พระสาวกทงหลายในยคหลงๆ เพมเตมเสรมเขามา ประยกตการอยาเชอต าราน ามาใชในสงคมปจจบน จากความเหนของนกวชาการทน าเสนอขางตน หลายทานมความเหนอธบายเรองต าราเปนต าราในปจจบน การน าหลกการนมาใชกบต าราในปจจบน ตองใชกบต าราเรยนนกธรรมบาล และหนงสอธรรมอนๆ เชนต าราเรยนวชาวนยนกธรรมชนตรมขอความเรองอกรณยกจกบปาราชกวา ‚กจทไมควรท า เรยกอกรณยกจ ม ๔ อยาง คอ เสพเมถน ๑ ลกของเขา ๑ ฆาสตว ๑ พดอวดคณพเศษทไมมในตน ๑ กจ ๔ อยางน บรรพชตท าไมได๒๓๗ ปาราชก ๔ (๑) เสพเมถน ตองปาราชก (๒) ภกษถอเอาของทเจาของเขาไมไดให ไดราคา ๕ มาสกตองปาราชก (๓) ภกษแกลงฆามนษยใหตาย ตองปาราชก (๔) ภกษอวดอตตรมนสสธรรม (คอธรรมอนยงของมนษย) ทไมมในตน ตองปาราชก๒๓๘ สงเกตดขอความแลวจะเหนวาตางกน ในการเรยนการสอน ครจงสอนวาตางกน จนออกขอสอบสนามหลวงกวาตางกน ดงขอสอบททานออกสอบวา ‚อกรณยกจ ๔ กบปาราชก เหมอนกนและตางกนอยางไร? ตอบวา เหมอนกนทมจ านวนเทากน ตางกนทความหมายกวางแคบกวากน เชนในอกรณยกจวา ลกของเขา ๑ ฆาสตว ๑ แตในปาราชกวา ภกษถอเอาสงของทเจาของมไดใหไดราคา ๕ มาสก ตองปาราชก และภกษแกลงฆามนษยใหตาย ตองปาราชก‛๒๓๙

๒๓๗ นวโกวาท, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๕), หนา ๑. ๒๓๘ นวโกวาท, หนา ๒. ๒๓๙ ปญหาและเฉลยวชาวนยมข ตงแต พ.ศ.๒๕๐๐ ถง ปจจบน (พ.ศ. ๒๕๔๘), (กรงเทพมหานคร :โรง

พมพเลยงเชยง,๒๕๔๘), หนา ๗๐.

๑๓๓

เมอวาตามต าราเรยน กถกตองตามต าราเรยน แตผดจากหลกฐานชนพระไตรปฎก เพราะอกรณยกจ ๔ ทพระพทธเจาทรงอนญาตใหพระอปชฌายบอกแกภกษผบวชใหม๒๔๐ กบปาราชก ๔ สกขาบทพรอมทงสกขาบทวภงค ไมมความแตกตางกน๒๔๑ อยางนเขากบหลกความเชอทวาอยาปลงใจเชอดวยการอางต ารา นเปนต าราเรยนทงแบบเรยนและปญหาเฉลย เปนต าราทเรยบเรยงขนใหม แตเมอศกษาขอมลตนเดมในพระไตรปฎกทเรยกวาปฐมภมไมมความแตกตางกน

น าหลกการนมาใชกบต ารานกวชาการศาสนาบาง เชนในหนงสอททานกลาวไววา ‚เมอทาน(พระพทธโฆสาจารย) อธบายบทโลกวท ทานอธบายโลกแบบอยางพราหมณไปหมด ทานไมอธบายโลกอยางทพระพทธเจาอธบาย โลกอยางพระพทธเจาอธบายทานอธบายวา โลกกด เหตใหเกดโลกกด ความดบสนทแหงโลกกด ทางใหถงความดบสนทแหงโลกกด ตถาคตไดบญญตไวในรางกายทยาวประมาณวาหนง ทยงเปนๆ ทมสญญาและใจ‛๒๔๒ พระพทธโฆสาจารยอธบายบทโลกวทไวในคมภรสมนตปาสาทกาและคมภรวสทธมรรค ผตองการแสวงหาความรกตองคนดวาจรงดงททานกลาวหรอไม เมอเปดคมภรสมนตปาสาทกาและคมภรวสทธมรรค ตอนททานอธบายบทโลกวทกพบวา พระพทธโฆสาจารยยกการอธบายบทโลกวทอยางทพระพทธเจาทรงอธบายมาแสดงไวกอนทจะอธบายแบบอน ดงน

อปจาห อาวโส อมสมเยว พยามมตเต กเฬวเร สสญญมห สมนเก โลกญจ ปญญเปม โลกสมทยญจ โลกนโรธญจ โลกนโรธคามนญจ ปฏปท ๒๔๓ แปลวา อนง เราบญญตโลก ความเกดแหงโลก ความดบแหงโลก และขอปฏบตทใหถงความดบแหงโลก ในรางกายทมประมาณวาหนงมสญญามใจนเอง

ขอความนพระพทธโฆสาจารยอางมาจากคมภรสงยตตนกาย สคาถวรรค๒๔๔ และจากคมภรองคตตรนกาย จตกกนบาต๒๔๕ ค าชแจงเกยวกบการศกษาเรองปฏจจสมปบาท ใน ปฏจจสมปบาทจากพระโอษฐและหนงสอปฏจจสมปบาทคออะไร เขยนขนภายหลง เปนต ารารนหลงไมตรง

๒๔๐ ดรายละเอยดใน ว.ม. (บาล) ๔/๑๒๙/๑๓๙-๑๔๑, ว.ม. (ไทย) ๔/๑๒๙/๑๙๘-๑๙๙. ๒๔๑ ดรายละเอยดใน ว.มหา. (บาล) ๑/๔๔-๔๕/๓๐,๕๕/๓๖-๓๗,๙๑-๙๒/๖๐-๖๑,๑๗๑-๑๗๒/๙๙-๑๐๑,

ว.มหา. (ไทย) ๑/๔๔-๔๕/๓๒-๓๓,๙๑-๙๒/๘๐-๘๒,๑๗๑-๑๗๒/๑๔๐-๑๔๒. ๒๔๒ ค าชแจงเกยวกบการศกษาเรองปฏจจสมปบาท ใน ปฏจจสมปบาทจากพระโอษฐ, (ไชยา : คณะ

ธรรมทานไชยา จดพมพ, ๒๕๒๑), หนา [๘๙], ปฏจจสมปบาทคออะไร?, (กรงเทพมหานคร : บ.เยลโล การพมพ, ๒๕๓๘), หนา ๙๓.

๒๔๓ ว.มหา.อ. (บาล) ๑/๑๐๙, วสทธ. (บาล) ๑/๑๓๕/๒๒๓, ฉบบมหามกฏฯ หนา ๒๖๑. ๒๔๔ ส.ส. (บาล) ๑๕/๑๐๗/๗๔-๗๕. ๒๔๕ อง.จตกก. (บาล) ๒๑/๔๕/๕๔.

๑๓๔

กบขอมลทปรากฏในคมภรชนตนททานอาง หนงสอดงกลาวน จดอยในหลกความเชอทวา อยาเชอดวยการอางต ารา

ในหลกความเชอขอวา ‚สมณะเปนครของพวกเราทงหลาย‛ สมณะนนมไดหมายถง

พระพทธเจา เพราะพวกชาวกาลามะพบพระพทธเจาเปนครงแรก พระพทธเจายงไมเคยแสดงธรรมสอนพวกชาวกาลามะมากอน จงไมถอวาเปนครของพวกชาวกาลามะ ครของพวกชาวกาลามะคอพวกเจาลทธทมาสงสอนไปกอนหนาทพระพทธเจาเสดจไปถง หลกความเชอขอน ถาจะน ามาประยกตใช กตองใชกบพระเถระทเปนผสงสอนประชาชน เมอทานสอนประชาชนกอยาปลงใจเชอเพราะถอวา พระเถระเปนครของเราทงหลาย เชนททานยกพทธพจนมาเปนบทตงวา

‚อปปมตโต อโภ อตเถ อธคณหาต ปณฑโต อตถาภสมยา ธโร ปณฑโตต ปวจจต ทานแปลและอธบายวา บณฑตเปนผไมประมาทแลว ยอมถอเอาไดซงอรรถทงสอง อรรถทงสอง หมายถงภาษาคนอยางหนง หมายถงภาษาธรรมอยางหนง เปนคนฉลาดรพรอมซงอรรถทงหลายแลว เขาเรยกวาเปนบณฑต‛๒๔๖ ผฟงกตองจ าแลวพจารณา หรอใชหลกมหาปเทสตรวจสอบความถกตอง ถาไดมการ

ตรวจสอบกจะพบวา คาถาททานยกมานน ทานยกมาไมครบ ทานยกมาเทาททานตองการใชรองรบความเหนของทาน คาถานขอความเตม ดงน

โภเค ปตถยมเนน อฬาเร อปราปเร อปปมาท ปส สนต ปญญกรยาส ปณฑตา อปปมตโต อโภ อตเถ อธคณหาต ปณฑโต ทฏเฐ ธมเม จ โย จตโถ โย จตโถ สมปรายโก อตถาภสมยา ธโร ปณฑโตต ปวจจต๒๔๗ เมอปรารถนาโภคะยงๆ ขนไป บณฑตทงหลายยอมสรรเสรญความไมประมาทในการท าบญ บณฑตผไมประมาทยอมบรรลประโยชนทงสอง ธรชนทานเรยกวา บณฑต เพราะบรรลประโยชนทงสอง คอประโยชนในปจจบนและประโยชนในภายหนา

๒๔๖ ศกษารายละเอยดไดจากหนงสอ ภาษาคน-ภาษาธรรม, (พระนคร : โรงพมพอกษรสมพนธ,

๒๕๑๐), ภาษาคนภาษาธรรม,(กรงเทพมหานคร : ธรรมสภาจดพมพ, ปทพมพไมปรากฏ), หนา ๓. ๒๔๗ส.ส. (บาล) ๑๕/๑๒๙/๑๐๖.

๑๓๕

เมอพจารณาดทงภาษาบาลและค าแปล จะเหนวาไปคนละทศละทาง ทพระเถระยกมารองรบเรองภาษาคนภาษาธรรมนน ทานตดขอความวา ทฏเฐ ธมเม จ โย จตโถ โย จตโถ สมปรายโก ขอความทอนนเปนค าขยายใหทราบวา อตถาภสมยา คออะไร ทานตดออกเพอตความอรรถสองอยางเปนภาษาคนและภาษาธรรม เรองนตองศกษาอปปตตเหตของพระสตร เปนเรองทพระเจาปเสนทโกศล เขาเฝาพระพทธเจาแลวทรงสนทนากบพระพทธเจาเรองการมมตรดมสหายด พระพทธเจาทรงแนะน าพระเจาปเสนทโกศลวา ผทจะมมตรดมสหายด ตองเปนผไมประมาทแลวพระบรมวงศานวงศขาราชบรพารกจะถอเปนแบบอยาง เมอไมประมาทกน กจะไดรบการคมครองรกษา แลวพระพทธองคตรสสรปเปนคาถา

ขอความพระพทธพจนทพระเถระยกมาทานแปลเขาขางแนวคดของทาน ไมตรงตามความเปนไปเปนมาในพระไตรปฎก ทานเปนครเปนทนบถอของประชาชนจ านวนมาก อยางนเขาหลกความเชอทวา อยาปลงใจเชอวา ‚สมณะเปนครของเราทงหลาย‛ นคอการประยกตมาใชในสงคมปจจบน เมอถอดความพระไตรปฎกผดกถอผดตามกน

เมอแปลผดความหมาย กอธบายผด เมออธบายผด กถอเอาผด คอถอกนวา อยาเชอดวยการอางพระไตรปฎก แตชกชวนใหเชอความเหนของตน เมอพจารณาแลวดจะไมตางจากพวกเจาลทธทไปสอนใหพวกชาวกาลามะเชอตนกอนทพระพทธเจาเสดจไปถง

ความหมายแหงปฏกศพททเปนค าสอนของพระพทธศาสนา คอสงทผปรารถนาความหลดพนจากทกขพงศกษาแลวนอมน ามาปฏบต มา ปฏกสมปทาเนน ทรงบอกพวกชาวกาลามะผทยงไมมความรในพระพทธศาสนา ค านจงมไดหมายถงเรองในพระพทธศาสนา อกประการหนง พระพทธองคมไดทรงแสดงค านแกภกษทงหลาย ทมความรในพระธรรมวนยทมาเปนพระไตรปฎก ดงนน จงมไดหมายถงหลกค าสอนทมในพระไตรปฎก เมอพยายามไมใหเชอพระไตรปฎกแลวใหเชอใคร ใหเชอหลกการทตนคาดคะเน อนมาน ตรกนกเอา เรองทเขากบความเหนของตนหรอ เพราะตนกยงไมไดเหนอยางประจกษเลย แมแตทานทเหมาเอาวา ปฏกศพท หมายถงพระไตรปฎก ทานกอนมานเอา พยายามโยงเขาเปนพระไตรปฎก กลายเปนบคคลใชหลกการทพระพทธเจาทรงหาม คอการอนมาน ใชตรรกะ วาตามๆ กน เขากนไดกบความเหนของตน วาตามครของตน กไมไดมอะไรพเศษไปจากพวกชาวกาลามะเลย

หลกความเชอ ๑๐ ขอน มไดหมายถงเกยวกบพระพทธศาสนา ในประเทศไทยมาเหมาเอาเองวา พระพทธเจาทรงสอนไมเชอปฎก คอค าสอนทบนทกอยในพระไตรปฎก ไมใหเชอพระองค เรองทเปนเหตใหทรงแสดงกชดอยแลว พวกชาวกาลามะศกษามาจากพวกเจาลทธอน พวกเขายงไมเคยศกษาจากพระพทธเจา ยงไมเคยศกษาจากพระสาวกของพระพทธเจา พวกชาวกาลามะเขาเฝา

๑๓๖

พระพทธเจาตามขาวลอ สงเกตไดจากขอความเรมพระสตรซงเรมดวยเรองทกตตศพทของพระพทธเจาแผไปถง ซงพวกชาวกาลามะไดยนไดฟง๒๔๘ พวกเขาไดเขาเฝาเปนครงแรก บทสรป

ปฏกศพททเปนพทธพจนและสาวกภาษตในครงพทธกาล ซงปรากฏในพระไตรปฎกทกแหง มไดหมายถงหลกค าสอนในพระพทธศาสนา แตหมายถงปรยตทพวกชาวกาลามะเลาเรยนมาจากเจาลทธอน และหมายถงการเรยนพระเวทของพวกพราหมณ

สวนปฎกศพททมความหมายวาปรยตอนเปนค าสอนในพระพทธศาสนา หมายถงหลกค าสอนทผปรารถนาความหลดพนจากทกขพงศกษาแลวนอมน ามาปฏบต ต ารา คอสงทถกนกศกษาเรยน การเรยน คอการเรยนจากครผศกษาจากต าราแลวมาสอนและเรยนจากต าราทมอย การเรยนเปนค านามทหมายถงการเรยนของบคคลทเรยนจากต ารา แตนยมแปลปฎกศพทกนวา ต ารา แปลค านามทเปนกรยาเปนวตถทเกบความรไวใหผทตองการศกษาไดศกษาเรยนร กลายเปนผทศกษาหลกภาษาคอไวยากรณแลวกทงไวยากรณ คอทงหลกการมาใชอตโนมต ใชการคาดคะเน การอนมานของตน

พระพทธองคทรงเนนใหอางองค าสงสอนของพระองค สงเกตไดจากหลกมหาปเทส ๔ ฝายพระสตร ขอความทมผอางวา ฟงมาจากพระพทธเจาอยางนนอยางน จนกระทงวา ฟงมาจากพระเถระรปเดยว กตองมทอางอง การทพระพทธองครบสงใหสอบทานดในพระวนยเทยบเคยงดในพระสตร นนแหละทรงใหพระสาวกทงหลายสงสอนกนอยางมทอางอง

พระไตรปฎก ถอวาเปนปรยตสทธรรม ส าหรบผปรารถนาจะพนทกขคนหาหลกปฏบตสทธรรม เพอปฏบตไปสปฏเวธสทธรรม เราศกษาพระไตรปฎกกนแบบวาตามกน แลวนยมสอนกนวาอยาเชอโดยอางพระไตรปฎก อรรถกถาฎกาและไวยากรณ ชวยท าบทพยญชนะในพระไตรปฎก ทไดรบการแปลและตความกนตามอตโนมตแลวดจะขดแยงกนในดานตางๆ เชนดานประวตศาสตร ใหกลมกลนลงกนสมกน

การประยกตหลกความเชอในกาลามสตรมาใช กรณต าราและครอาจารย ตองใชกบต าราและครอาจารยในปจจบน ทสงสอนเขยนต าราทางพระพทธศาสนาและต าราอนๆ ขอความในพระไตรปฎกทถอดความเปนภาษาไทยวา ‚อยาปลงใจเชอปฎก คอคมภรทางพระพทธศาสนา‛ ตองคนควาศกษากนใหม.

๒๔๘ ดรายละเอยดใน อง.ตก. (บาล) ๒๐/๖๖/๑๘๓, อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๖๖/๒๕๕.

๑๓๗

บทสรปวชาพระไตรปฎกวเคราะห การศกษาวชาพระไตรปฎกวเคราะหในระดบปรญญาโทนน ทานวางแนวส าหรบผมพนฐาน ประการหนง อกประการหนง ทานวางแนวใหศกษาเรยนรเฉพาะเรอง เมอมความรในเรองนนๆ แลวกน าวธการไปศกษาเรยนรในเรองอนๆ ตามแนวเนอหาทก าหนดไวนน เมอบรรยายตามรายวชา จงดเปนเรองยากส าหรบนสตทไมมพนฐานมากอน และทก าหนดใหศกษานน กไมสามารถจะบรรยายไดหมดสน นสตพงก าหนดวธการศกษาคนควาแลวน าไปใชศกษาคนควาเขยนรายงานเขยนวทยานพนธ และศกษาเพมพนความรส าหรบตนแลวนอมน าไปประพฤตปฏบตตามสมควรแกเพศภาวะของแตละคน กจะเปนการชวยกนท าใหพระธรรมค าสงสอนของพระพทธเจาเปนแสงสวางน าทางชวตของชาวโลกไดในระดบหนง

๑๓๘

ภาคผนวก

ผบรรยาย ไดรบมอบหมายใหบรรยายวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๒ เมอป ๒๕๔๗ ไดออกขอสอบปลายภาค ประเมนการสอน เนองจากตองการทราบความเหนของนสตทเขาศกษา ดงขอค าถามและค าตอบของนสต ดงตอไปน

ค าถาม : จงบรรยายความรสก ความคาดหวง กอนและหลงเรยน วชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ วาเปนอยางไร และเหนวาความแกไขเพมเตมปรบปรงสวนไหน?

ภกษณปญสมา

๑.๑ ความรสกคาดหวงกอนเรยน เนองจากไมเคยสมผสพระไตรปฎกมากอนเลย ไมทราบจรงๆ วาเนอหาภายในมหนาตา

เปนอยางไร รจากการไดยนมาโดยตลอดวา พระไตรปฎกม ๔๕ เลม แบงออกเปนพระวนย พระสตร พระอภธรรม จงกลววาตนเองจะตามผอนไมทน เพราะไมเคยมพนฐานมากอนเชนน แตแมกระนนกมความคาดหวงไวสงมากวา จะไดรบความรเกยวกบพระไตรปฎกจรงแทกคราบนแหละ ทงตงใจวาจะตองไดศกษาคนควาใหแตกฉาน และจะเอาความรทไดรบไปอบรมสงสอนใหคนอนรได นคอความหวงและความตงใจกอนเรยน

๑.๒ ความรสกความคดเหนหลงเรยนแลว เมอไดเรยนแลว ไมเปนอยางทคดเลย เพราะพระไตรปฎกมเนอหามากมาย เวลาเรยนม

จ ากด อานแลวไมเขาใจกมาก ตนเองยงมความพยายามนอยไปในการศกษาคนควา ไมรวาจะเอาจดไหนสวนไหนมาเปนจดเรมตนด จบจดไมถก หาความเหมาะสมใหตนเองไมได

๑.๓ ขอเสนอแนะทควรแกไขเพมเตมปรบปรง กอนอนควรจะก าหนดขอบเขตของเนอหาของแตละเทอมใหสอดคลองกบเวลา และไม

ควรซ าซอนกนอก ในแตละเทอม อาจจะแบงเนอหาเปนสองสวน คอ สวนทศกษารวมกนในหองเรยนและสวนทใหท าเปนรายงาน

ส าหรบเนอหาทเรยนในชนเรยน เพราะเปนวชา ‚วเคราะห‛ กควรจะมการวเคราะหและวจารณในเนอหาทเรยนในเรองนนๆ อยางละเอยดเจาะลกลงไป โดยใหนสตไดฝกแสดงความคดเหนฝกวเคราะหวจารณแลกเปลยนความคดเหนซงกนและกนดวย

๑๓๙

สวนทท ารายงานอาจจะแบงกลมท า แลวใหสงตวแทนมาสรปใหเพอนๆ ฟงแลกเปลยนกน โดยใหมเวลาซกถามดวยใชเวลากลมละไมเกนครงชวโมง กจะท าใหไดศกษาเนอหาในเทอมนนๆ ไดอยางครบถวน

ในสวนของตวนสตเอง : จะตองเพมความเพยรใหมากขน ตองฝกนสยรกการอาน ทมเทใหมาก ตองท าความเขาใจและเขาหาทานผรใหชวยชแนะและชน า ตองลดการคลกคลดวยหมคณะ และลดการงานอนลงบาง

ลกษณา แกวกมล

๑.๑ ความรสกความคาดหวงกอนเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ ขาพเจาไมเคยคาดหวงกอนเรยนวชาทกวชา เพราะอาจารยสอนเนอหาอะไรกคอความร

ทงนน จะตงใจเรยนและถาไมจ าเปนจรงๆ จะไมขาดเรยน เพราะรตววามความรทางพระพทธศาสนานอยมาก เมอเขามาเรยนในภาคเรยนท ๑ เพอนๆ ในชนคยกนเรองหลกธรรม หรอรายงานหนาชนเรยน ทกคนลวนมความรทางพระพทธศาสนามาก กอนทขาพเจาจะเขามาเรยนทน ขาพเจารจกหลกธรรมเพยง ๓-๔ หลกธรรมเทานน เชน ศล ๕, พรหมวหาร ๔, อทธบาท ๔, อรยสจ ๔ เปนตน แตพอเขามาเรยนแลว ยงมหลกธรรมอกมากมายทตองศกษา ซงขาพเจาภมใจมากทสอบเขาเรยนทนได เพราะจะท าใหไดรบความรทางพระพทธศาสนามากขนอก ขาพเขาพอใจทจะเรยนทกวชาททางมหาวทยาลยจดสอน โดยไมคาดหวงเลยวาอาจารยจะสอนเนอหาอะไร และใชวธสอนแบบใด

๑.๒ เรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ แลว มความรเพมขน ท าใหทราบวาพระไตรปฎกมหลายฉบบ แตขาพเจาไดอานไมครบทกเลม อานเฉพาะเลมทอาจารยใหท ารายงานเทานน คดวาอยางนอยจะอานฉบบประชาชนใหจบกอน แลวคอยๆ อานฉบบมหาจฬาตอไป

กอนเขามาเรยนทน ขาพเจาไมเคยมความรเกยวกบพระไตรปฎกเลย เคยเหนตเกบพระไตรปฎกบนศาลาวด จะเปดตหยบออกมาศกษา แตตใสกญแจมองเหนผานกระจกวามหลายเลม แตไมเคยไดหยบอานเลย

๑.๓ วชานควรแกไขปรบปรงเพมเตมสวนไหน ขาพเจาคดวา อาจารยทงสองทาน คอ อาจารยแสวง อดมศร สอนวชาพระไตรปฎก

วเคราะห ๑ และอาจารยรงษ สทนต สอนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๒ ทานทงสองมการสอนทแตกตางกน แตทานทงสองมความรในเรองพระไตรปฎกเปนอยางด ท าใหนกศกษามความรความเขาใจ ทานบอกใหไปอานเพมเตมจากพระไตรปฎกเลมตางๆ ถานกศกษาไดไปอานตามทอาจารยแนะน ากจะมความรมาก แตขาพเจาไมคอยไดอานเพราะภาษาในพระไตรปฎกอานเขาใจยากมาก

๑๔๐

ตองอานซ าหลายๆ รอบจงจะเขาใจ เพราะฉะนน ขาพเจาจงเคารพและศรทธาอาจารยผสอนวชาพระไตรปฎกวเคราะหเปนอยางมาก ขอเสนอแนะใหอาจารยใหงานนกศกษาท ารายงานและมาวเคราะหวจารณแสดงความคดเหนกนในหองเรยน

นาวาตร ธงธร หาชย

๑. ความรสก การเรยนพระไตรปฎกในฐานะทเปนชาวพทธไดศกษาพระไตรปฎกถอวาเปนเรองด

เพราะปกตการทจะไดอานพระไตรปฎกเปนเรองทไมงายนก เพราะเหตปจจยหลายอยาง เชนเรองเวลาและโอกาส หรอการอานพระไตรปฎกดวยตนเองเปนเรองทยากเหมอนกน เพราะบางครงภาษาในพระไตรปฎกกไมงายนกทจะเขาใจความหมาย ดงนน การไดศกษาจากผมความรความเขาใจกนบวาเปนเรองด ซงทางบณฑตวทยาลยมหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ไดจดใหมการเรยนการสอนในวชาพระไตรปฎกวเคราะห นบวาเปนประโยชนอยางยง อยางนอยกปองกนการตความหรอวเคราะหทเปนการท าใหพระพทธศาสนามคานอยลง เหมอนใครบางคนทสรางปญหาอยทกวนน ส าหรบความรสกของผเขยนสามารถสรปไดดงน

ก. ความรสกกอนเรยน ๑. ความรสกตอการเรยนพระไตรปฎก มความรสกวา พระไตรปฎกเปนมาตรฐาน

การศกษาทางวชาการ ถาเราไดศกษาคมภรชนปฐมภม ถอวาไดศกษาจากขอมลดงเดม อนจะกอใหเขาใจหลกค าสอนในพระพทธศาสนาอยางถกตองและลกซงยงขน

๒. ความรสกตอการไดศกษา จรงๆ แลว นบตงแตจบจากมหาจฬาฯ ไปแลวตงใจจะเขาศกษาตอทสถาบนแหงน แตการท างานไมอ านวยตอการเขาศกษาตอ แตแลวกมโอกาสเรยนในทสด จงมความรสกวาเปนความโชคดทไดเขาเรยนและโดยเฉพาะเรยนพระไตรปฎกจากอาจารยทมความรและช าชองในพระไตรปฎก สามารถท าใหเขาใจอยางดและดกวาทหยบมาอานแบบไมเปนหลกสตร และอกอยางการจะอานพระไตรปฎกส าหรบชวตทวไปและชวตท างานนบวายากยง

๓. ความรสกตออาจารยผสอน อาจารยทสอนมาทง ๒ ทานทงพระไตรปฎกวเคราะห ๑ และ ๒ ซงดจากการถายทอดความรแลวนบวาสอนดวยวญญาณของความเปนครทดตามหลกพระพทธศาสนา สอนดวยความเมตตาธรรม และอกอยางไมเคยปฏเสธลกศษยเลยในยามทตองขอค าปรกษา (เชนเรองวทยานพนธเปนตน)

๔. ความรสกเหนคณคาของพระไตรปฎก การไดศกษาพระไตรปฎกแลวน าไปเผยแผและปฏบตตาม นบวาเปนประโยชนตอตนเองและคนอนดวย

๒. ความคาดหวง

๑๔๑

ก. กอนเรยน ๑. ดานเนอหา เปนททราบดวาค าสอนของพระพทธเจาม ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ ก

คาดหวงวาจะไดเขาใจสวนส าคญๆ ทอาจารยคดเลอกมาสอนตามเนอหาของวชาทก าหนดเพอเปนพนฐานในการศกษาคนควาตอไป

๒. การวเคราะหเนอหาในพระไตรปฎก กหวงวาจะน าแนวการวเคราะหทอาจารยถายทอดไปเปนแบบอยางของการวเคราะหตอไป

ข. หลงเรยน ๑. ไดเขาใจหลกโครงสรางของพระไตรปฎก เชน แบงออกเปนอะไรบางสวนไหนวา

ดวยเรองอะไร ๒. ไดเขาใจเนอหา เชน พระไตรปฎก เลม ๑-๘ เนอหาวาอยางไรเกยวกบเรองอะไรเปน

ตน ๓. ท าใหเขาใจและทราบเรองส าคญๆ ในพระไตรปฎก เชน ประวตคน หลกธรรมและ

จากการศกษาครงนท าใหไดแนววเคราะหตางจากเมอครงกอนเขาเรยน ๔. ท าใหเกดศรทธาตอพระพทธศาสนาและพระพทธองคทไดทรงวางหลกการด าเนน

ชวตรสกวาการทท าใหชวตมคาและส าคญขนเพราะไดจากการศกษาพระไตรปฎกแลวน าไปปฏบตนเอง

๓. การปรบปรงแกไข ๑. อยากใหแบงวชาพระไตรปฎกวเคราะหเปน ๓ เทอม คอเทอม ๑ ความเปนมาและพระ

วนย เทอม ๒ พระสตร เทอม ๓ พระอภธรรม ๒. เนองจากพระไตรปฎกเนอคอนขางเยอะและส าคญนาจะเพมเปน ๓ หนวยจงจะ

เหมาะสม

พนจาอากาศเอก อภชาต พรส ๑. ความรสกความคาดหวงกอนเรยน คาดหวงวาเปนวชาทนาจะสนก คอไดวเคราะหวจารณตามแนวความคดของตนเอง

สามารถน าบทวเคราะหนนมาเปรยบเทยบกบเหตการณปจจบนได และสามารถประยกตน ามาใชกบชวตประจ าวนได

๒. ความรสกความคดเหนหลงเรยน เปนวชาทศกดสทธ เนอหาสาระมากมาย ถอยค าในพระไตรปฎกชางเปนถอยค าท

สละสลวย จนท าใหขาพเจาอานแลวไมคอยเขาถงสกเทาไร แมวาอาจารยผสอนจะพยายามอธบาย

๑๔๒

แลวกตาม ดชางไมงายและสนกอยางทคดไวเลย กอนหนาทจะศกษา เคยรแตเฉพาะหลกธรรมส าคญๆ เชน อรยสจ ๔ ปฏจสมปปาท เปนตน เพราะหาซอมาอานไดงายตามรานหนงสอทวไป แตพอเขามาศกษาแลว เนอหาหลกธรรมของพระพทธเจานนชางมมากมายเหลอเกน ในพระไตรปฎกทงสามหมวด คอ พระวนยปฎก พระสตนตปฎก และพระอภธรรมปฎก

๓. ขอเสนอแนะ ชอวชาวา พระไตรปฎกวเคราะห นาจะมการวเคราะหและวจารณในเรอหาทเรยนในเรอง

นนๆ อยางละเอยดเจาะลกลงไป ไมควรจะเรยนแบบกวางๆ แลวไมไดอะไร ควรใหนสตแสดงความคดเหนวเคราะหวจารณในเรองทก าลงเรยนนนใหมากกวาน และใหหลายแนวคด เพอทจะไดเปนการแตกยอดทางแนวความคดใหมๆ กอาจเปนได สวนปญหาเรองเนอหาทมากมายนน กแกไดโดยใหนสตไปท ารายงานมาสง

นางสาวขวญใจ โกมทแดง

ความคาดหวงกอนเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ มความรสกวาวชาพระไตรปฎกเปนวชาทคอนขางยาก พระภกษสงฆหรอบคคลทมความสนใจจรงๆ เทานนทสมควรตองศกษา ถาเปนพระภกษสงฆยงตองควรศกษาพระไตรปฎก เพราะทานเปนผสบทอดพระพทธศาสนา เปนตวแทนขององคพระศาสดา เปนผประพฤตดปฏบตชอบเปนแบบอยางของพทธศาสนกชน ส าหรบขาพเจามความคดเหนวาเมอศกษาไปแลวจะไมเกดประโยชนแตอยางใด หรออาจจะเปนเพราะผ ศกษาไมมพนฐานความรทดพอ หรอไดรบศกษาในอดตไมกระจางชดเทาทควรจงเปนสาเหตหนงทท าใหไมใสใจวชาพระไตรปฎก เชน การอานภาษาบาลในพระไตรปฎก พระสวดเปนภาษาบาลไมเขาใจในความหมาย หรอการท าวตรเชา-เยนเปนภาษาบาล ความเขาใจในความหมาย การแปลความท าใหไมใสใจมากขนยงท าใหไมสนใจวชาพระไตรปฎก แตเมอไดรบการศกษาวชาพระไตรปฎก เรมท าใหมพนฐานความร ประกอบกบมความสนใจ ใสใจ และเมอศกษาโดยละเอยดแลวปรากฏวาเนอหาสาระในพระไตรปฎกสามารถน ามาเทยบเคยงหรอประยกตใชในชวตประจ าวนไดอยางมความสข สงคมมแตความสงบ มความคดสรางสรรคคในสงทดงาม

ขอเสนอแนะ ตองการใหผบรรยายยกตวอยาง เหตการณ ประกอบการเรยนการสอนใหมากขน เนองจากในระยะแรกผเรยนบางคนอาจจะไมมพนฐานความรในวชาน ซงไดกลาวไวในเบองตนแลว

๑๔๓

นางสาวอภญญาณ มสวยสกลวงศ

ความรสกคาดหวงกอนการเรยน คาดวาตองรอะไรเกยวกบพระไตรปฎกเยอะ ซงเปนไปตามความคาดหวง นอกจากนยงคาดวาจะสามารถคนความรในพระไตรปฎกเปน และสามารถอานพระไตรปฎก (สวนภาษาไทย)เขาใจ

ความรสกหลงจากไดเรยนแลว ไดความรเพม แตยงไมเพยงพอตอความตองการ อยากใหมการเรยนพเศษทใหลงทะเบยนเรยนตวเขม ระดบอนปรญญากดเพอจะไดมเวลาเรยนใหพอเขาใจได แตการเรยนทผานมา ไดผลมากกวาทคด อยางนอยท าใหเขาใจวาพระไตรปฎกคออะไร เนอหามอะไรบาง บางครงสามารถคนได (พระไตรปฎก ฉบบภาษาไทย มหาจฬาฯ) และสามารถอานแลวเขาใจความเกยวโยงของหลกธรรมและคมภรทใชอาง แตคดวาตองใชเวลาในการเรยนรอกมากๆ

ขอเสนอแนะ นาจะมการเปดหลกสตรพเศษเพอเรยนเกยวกบพระไตรปฎกโดยเฉพาะ ซงเขาใจวาอาจารยทสอนมความรเยอะมาก ในเวลาทจ ากดอาจารยตองการถายทอดทกอยางเหมอนสายน าทไหลเชยวกราด ท าใหการเรยนวชานไมคอยเขาใจ อยากใหอาจารยเจาะเปนประเดนไปเลย

นายด ารง อครเดชาไชย

ถาม : ความรสก ความคาดหวง กอนเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒? คาดหวงวาจะไดศกษาพระไตรปฎก โดยไดเนอความละเอยด ทงพระสตร พระวนย พระ

อภธรรมอยางสมบรณ และไดรบฟงการวเคราะหจากทานอาจารยผสอนจนสามารถทราบถงความมงหมายทแทจรงทพระพทธเจาทรงตรสแสดงในแตละเรองตรงตามพระพทธประสงค เปนฐานะทจะชวยเพมความกระจางยงขนเมออานพระไตรปฎกดวยตนเองตอไป สามารถจบหลกได เขาใจความหมายชดและเชอมโยงเปน ตลอดจนตอบขอสงสยสวนตวและตอบปญหาคนอนได

ถาม : เรยนแลวเปนอยางไร? ไดมความรในหลายๆ เรองทไมร ไดฟงในสงทไมเคยทราบมากอนเพมขนอกหลายๆ

เรอง ถาม : ตางจากทเคยทราบหรอไม? ไมตางในดานเนอหา เพยงแตวาสมบรณมากขน ไดฟงเรองใหมๆ มากขน ถาม : เหนวาควรแกไขเพมเตมปรบปรงสวนไหน? ๑. ควรก าหนดให น.ศ. ทกคนเรมตนกบการอานพระไตรปฎกฉบบเยาวชนกอน เพราะ

พระไตรปฎกส าหรบประชาชนนนยงอานยากอย พระไตรปฎกฉบบเยาวชนของส านกพมพไทยวฒนาพานช ทศาสตราจารยแสง จนทรงาม อ.วศน อนทสระและคณะ รวมกนจดท านน ถอเปน

๑๔๔

Guide Book ทดมากๆ ฉบบหนง เปนการชวยปรบพนฐานของผเรมตนโดยมากได (ส าหรบผทเขาใจแลว กถอเปนการทบทวนไป) เพราะเมอเขาใจเนอหาแลวสนใจ ยอมท าใหอยากรและศกษาเพมเตมมากขนดวยตวเองตอไปอก อนจะน าไปสการศกษาพระไตรปฎกฉบบประชาชนและฉบบมหาจฬาฯ หรอมหามกฎฯ ตอไปในอนาคตไดอยางไมล าบากนก

๒. การเรมศกษาโดยถายส าเนาพระไตรปฎกมาเลยนน เรยกไดวาไมนาอภรมยเลยแมแตนอย ตลอดจนการเรมตนโดยการคนจากพระไตรปฎกฉบบมหาจฬาโดยตรงกดวยเชนกน สงเกตวาหลายตอหลายทานกเพยงแตอานผานๆ ไปอยางไมคอยเขาใจและคอนขางเบอหนาย

ดงนน จงควรมเอกสารสรปทมโครงรางการสอนทจดท าเปนเลมทอานงาย เขาใจงายเพอใหนกศกษาน าไปถายส าเนาเพอเปนคมอในการศกษารายวชาดงกลาวควบคกนไป เพราะการไดรบแจกเอกสารถายส าเนาปลกยอยเรอยๆ เชน ถายจากพระไตรปฎกมาแจก เหนวาไมคอยจะมประโยชนเทาทควร เนองเพราะขาดความปะตดปะตอ

๓. ควรมเวลาในการศกษารายวชานใหมากกวาน เพราะเนอหานาสนใจมากๆ แตเวลานอยเกนไป ทางแกทพอจะเปนไปไดกคอ ควรมสอในการเรยนรเพมมากขน เชน มการบนทกเสยงของอาจารยผบรรยายในแตละคราว แตละป เพอรวบรวมเปนไฟลเสยงบรรยายไวแจกจายนกศกษาในรนนนๆ และรนตอๆ ไป ไวฟงและศกษาเพมเตม ส าหรบวธการบนทกนน กเพยงใชโปรแกรม soundforge หรอ Audacity ซงมการตอไมโครโฟนเขากบเครองคอมพวเตอร แลวบนทกในรปแบบไฟล .mp3 หรอ .wma เพยงเทานน (.wma มขนาดไฟลทเลกกวา แตยงไมเปนทแพรหลายเทา .mp3) ดวยประสบการณตรงโดยสวนตว ผเรยนเหนวา ๑ สปดาหตอการฟงเสยง ๒ ชวโมงเศษๆ ไมเพยงพอเลยส าหรบวชาทนาสนใจและเนอหาลมลกกวางขวางเชนน ซงถามสอบนทกไวแลวกจะสะดวกตอการรบฟงผานเครองฟง mp3 ซงปจจบนเครองฟงประเภททคลองคอไดกเรมวางจ าหนายมากขน นกศกษาสามารถใชเวลาหลายๆ ชวงในแตละวนมารบฟงค าบรรยายไดมากขน

ขอท ๒. ทานไดศกษาวชาพระไตรปฎกวเคราะหมาแลว ๒ ภาคการศกษา ในความเหนของทาน ทานจะน าไปประยกตใชกบชวตและสงคมอยางไร?

สงทไดเรยนรนบวาม ๓ สวน คอ ๑. สวนทไดเรยนรจากอาจารยผสอน ๒. สวนของเนอหาองคความร ๓. สวนของจดเรมตนแหงศรทธา ๑. สวนทไดเรยนรจากอาจารยผสอน ไดเหนถงความเปนครของอาจารยผสอน

พระไตรปฎกวเคราะหทง ๑ และ ๒ นน ซงเรยกไดวาเปนอาจารยหรอครอยางสนทใจ ควรแกการเคารพโดยแท โดยเฉพาะทานอ.รงษ สทนต โดดเดนมากในดานความใสใจกบนกศกษา ทานอ.

๑๔๕

ผสอนสามารถจดจ าชอนกศกษาได จ าเรองราวของแตละคนไดอยางด ปรารถนาดตอการตรวจงานทนกศกษาสง ตรวจแกดวยความละเอยด การน าเสนอหนาชนเรยน เตรยมเนอหามาสอนมากมายและนาสนใจ เปดโอกาสใหซกถามอยางเตมท

ยกตวอยางจรงประกอบไดดวยวา ทานอาจารยผสอน (อ.รงษ) นนเตมทกบการสอนอยางยง ท าใหตวผเรยนเองละอายใจอยางยงทไมสามารถเขาเรยนไดครบทกครง (ขาดเรยนบอย) แตกระนน ทานอาจารยกยงเมตตาเมอผเรยนสอบถามถงเรองหวขอวทยานพนธโดยไมมอคต ผเรยนรสกส านกในความเมตตาทไดรบและจดนนเอง ทนบวาผเรยนไดเหนแนวทางการน าไปใชในชวตประจ าวน ทงในสวนของการงานและการตดตอกบเพอนรวมงาน หากในอนาคตผเรยนอยในฐานะทตองใหความร ยอมน าคณสมบตของทานอาจารยผสอนอนไดประจกษกบตวเปนแบบอยางแนนอน

ผเรยนไดตระหนกชดวาการศกษาพระไตรปฎกโดยเฉพาะการวเคราะหวจารณนน เปนเรองใหญ ผวเคราะหตองวางตวอยางเปนกลางทสด ศกษาพระไตรปฎกใหครบถวนทสดกอน แลวจงวาพระไตรปฎกวาอยางไร อรรถกถาจารยวาอยางไร แลวตวผสอนเองเหนอยางไร สวนผฟงจะเหนอยางไรกอกเรองหนง มตของผใดผหนงไมอาจถอเปนทสนสดได ตรงนถอวาเปนการวเคราะหททรงประสทธภาพมากวธหนง ทอาจารยผสอนไดน ามาใช และกตรงจดนอกทเหมาะอยางยงในการทผเรยนจะนอมน าไปใชด าเนนชวตประจ าวน อนตองพบปะกบนานาทรรศนะจากคนทรบรรบฟงเรองราวตางๆ มาไมเทากน จดเนนย าทส าคญคอตองไมถอความเหนตนเปนใหญ ในแงนถอวาไดประโยชนสงสด ขอขอบพระคณทานอาจารยดวยความเคารพ

๒. ในสวนของเนอหาองคความร ดงทเรยนเบองตนวาไดความรใหมเพมเตมขนหลายเรอง แตทเดนๆ และประทบใจคอไดรเรองปฏจจสมปบาท วามทงสองแง คอ แงปจจบนและแงขามภพชาต แตเดมเคยเชอแคแงปจจบนเทานน และปฏเสธแงขามภพขามชาต ภายหลงจากการศกษาแลว กลาวไดวาเรมมความเหนถกและตรงมากขนนนเอง แตเดมเคยศกษาจากทานพทธทาสมามาก เลยกลายเปนแนวอาจรยวาทเอามากๆ ซงปจจบนกไดแงคดวา ตองสอบทานกบพระธรรมวนยในพทธพจนโดยตรงดวย และทส าคญตองใหความส าคญกบหลกฐานแตละชนตามจรงคอ พระไตรปฎกเปนหลกฐานชนตน รองมากอรรถกถา ฎกา เปนตน นบวาไดเปดแงคดออกไปคอนขางมาก ในจดนผเรยนเหนสอดคลองกบพระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) อยางยงวาพงสอบทานกบพทธพจนเพอ ตรวจสอบค าสอนนนๆ วาตรงหรอไม

๓. สวนของจดเรมตนแหงศรทธา กลาวคอ มโอกาสเจรญกศลในชวตประจ าวนมากขน คอระลกถงพระพทธคณบอยครงขน เพราะไดศกษาผานทางพระสตรตางๆ แลวกมกจะน ามาตรกบอยครง ไดตรกถงพระบรสทธคณทพระองคทรงประกาศไดอยางอาจหาญ ตรกถงปญญาคณททรง

๑๔๖

ตรสรแจงและยงทรงตรสแกปญหาของสจจกนครนถไดอยางไรทต ตรกถงพระกรณาธคณททรงสงสอนปวงสตวใหเหนแจงซงอรยสจธรรม เพมศรทธาปสาทะในการศกษาพระพทธศาสนาตอๆ ไป เหนความส าคญวาพระธรรมทพระพทธเจาทรงแสดงนน เปนสงทตองฟงตองศกษาทงชวตตราบสนลมหายใจ

พนตร สนทร ออนนาค

๑. ความคาดหวงในการเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑ - ๒ กอนเรยน ขอเรยนวาไมมพนฐาน ความรในเรองของพระไตรปฎกมากอนเลย ทเรยน

เพราะตองการรเรองของพระไตรปฎก วาจะมอะไรบาง เคยคดวา คงจะเปนภาษาบาลทงหมด จะอานรเรองหรอ พอเขามาเรยนภาคเรยนท ๑ กบทานอาจารยแสวง อดมศร ในวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑ แรกๆ ฟงไมรเรองเหมอนพดกนคนละภาษา พอไดศกษาไปบาง และมการศกษาเพมเตมตามหองสมดและหนงสอพระไตรปฎก ฉบบมหาจฬา กเรมทจะรบาง เพราะทานอาจารยเรมสอนตงแตเรมแรก สมยการท าสงคายนา ครงท ๑ วามเหตการณอะไรบาง กพอจะเรมล าดบเหตการณไดบาง ค าจ ากดความ และขอบญญตตางๆ กเรมทจะเขาใจมากขน จนถงการสอบปลายภาคเรยน ทานอาจารยใหท าขอสอบแบบ TAKE HOME ไดมการคนควาหาขอมลตางๆ มากขน ท าใหมความรเรองของพระพทธศาสนา และพระไตรปฎกขนมาบาง

ในภาคเรยนท ๒ ไดเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๒ กบทานอาจารยรงษ สทนต ไดรเพมมากขน เพราะไดสอนเพมเตมเรองในพระไตรปฎกมากขน อยเลมไหนบาง และน ามาประยกตใชในชวตประจ าวนไดอกดวย

๒. ความเหนในการแกไขเพมเตมปรบปรง ในความคดเหนสวนตว ทไมคอยจะมพนฐานในเรองพระพทธศาสนา และพระไตรปฎก

มากนก เหนวาอาจารยสอนลกเกนไป บางครงตามไมทน เนองจากล าดบเนอหาไมถก ในเรองอนๆ ทานอาจารยกท าไดดแลว และสดทายขอขอบคณอาจารยทไดมเมตตาทกเรองมาตลอดเวลา

ในการศกษาวชาพระไตรปฎกวเคราะหมาแลว ในภาคเรยนท ๑ และ ๒ นน ไดมความรจากเรองของพระพทธศาสนา และพระไตรปฎกมากพอสมควร อยางนอยๆ กรวา ในพระไตรปฎกวาดวยเรองเกยวกบศาสนาพทธ มจ านวน ๔๕ เลม แตละเรองอยในเลมไหนบาง เปนตน ซงกสามารถน าไปศกษาเพมเตมไดในโอกาสตอไป

ในการด าเนนชวตประจ าวนนน จ าเปนตองอาศยหลกธรรมตางๆ เปนหลกพนฐาน เพอใชการด าเนนชวต เปนไปอยางมปกตสขและมสตในการคด การตดสนใจดวยความรอบคอบ ตราบ

๑๔๗

ใดทไมมหลกธรรมมาใชกบชวตประจ าวน เมอนน การตดสนใจกอาจจะไมมความรอบคอบ อาจจะเกดความผดพลาดขนได ซงกรวมถงในเรองของการท างานดวย

ตลอดระยะเวลา ๑ ป ทไดมโอกาสไดศกษาวชาพระไตรปฎกวเคราะหจากทานอาจารยทง ๒ ทานแลว ไดน าเอาหลกธรรมตางๆ ทสามารถจ าไดไปใชกบชวตประจ าวน และในการปฏบตหนาทการงาน ไดเปนอยางด มสตในการตดสนใจมากขน

นายธนกฤช ฉตรเลขวนช

กระผมมความรสกความคาดหวงวาวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ จะสามารถใหวชาความรในการวเคราะหพระไตรปฎกดวยแงมมตางๆ

ในวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑ นน กระผมไดความรทางดานพนฐาน ไดแก ๑. โครงสรางของพระไตรปฎก เชน การแบงหมวดพระวนย พระสตร และ พระอภธรรม

ตามหวขอ และ ตามจ านวนเลม ๒. ระดบความส าคญของคมภรทางพระพทธศาสนาตงแตชนพระไตรปฎก ชนพระอรรถ

กถาไปจนถง อนฎกา นวฎกา ปกรณวเสส เปนตน ๓. ประวตความเปนมาของพระไตรปฎกทมปรากฏในประเทศไทย ตงแตการเขามาของ

พระพทธศาสนาโดยพระโสณะสมยพระเจาอโศก จนมาถงสมยรตนโกสนทร ๔. การสรางและรกษาคมภรพระพทธศาสนาในประเทศไทย เชน พระไตรปฎกฉบบ

ทองใหญ ในสมย ร. ๑, ฉบบทองทบ และ ฉบบพมพอกษรไทยฉบบแรกจ านวน ๓๙ เลม ในสมย ร. ๕, ฉบบสยามรฐจ านวน ๔๕ เลม ในสมย ร. ๗. จนถงฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ในสมยปจจบน

ในวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๒ นน กระผมไดความรเพมเตม ไดแก ๑. รายละเอยดของโครงสรางพระไตรปฎกในแตละหมวดพระวนย พระสตร และพระ

อภธรรม ตามหวขอ และ ตามจ านวนเลม สามารถเขาใจลกซงมากขนในการคนควาหวขอธรรมและเรองทเกยวของ

๒. การใชโปรแกรมซดคอมพวเตอรฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยในการคนควาหาหวขอธรรม และเรองทเกยวของไดอยางรวดเรว

๓. ประวตความเปนมาของการถายทอดเนอหาหลกพระธรรมวนยแบบมขปาฐะ มาจนถงการพฒนาเปนคมภรพระไตรปฎกในปจจบน

๔. ความนาเชอถอของคมภรในชนพระไตรปฎก และชนอรรถกถา โดยมหลกฐานทางประวตศาสตร เชน ภาพสถานท รปหนสลก เปนตน

๑๔๘

ความคดเหน ๑. เปนวชาทนาสนใจมากๆ แตพนฐานความรของนกศกษามความแตกตางกนมาก พน

ฐานความรแตละคนกไมอยในระดบทใกลเคยงกน จงยากในการศกษาในเชงวเคราะห เพราะการทจะวเคราะหเนอหาในพระไตรปฎกนน ผวเคราะหจะตองเปนผมความรพนฐานทางดานโครงสรางพระคมภรในชนตางๆ พนฐานทางดานหวขอธรรม หลกธรรม พนฐานทางดานบาลสนสกฤต อยกอนแลว ควรจะมการปรบฐานความรของนกศกษาใหไดระดบทใกลเคยงกน จงควรจะเปนวชาชนสง นาจะตองเปนวชาทจดสอนในภาคเรยนสดทาย หรอส าหรบป ๒ ภาคเรยนท ๒ จงจะไดรบประโยชนมากกวาน

๒. เนองจากขอจ ากดทางดานความรพนฐานของนกศกษาทมนอยและแตกตางกนนน ทางผจดสอนจงจ าเปนจะตองสอนพนฐานตางๆ เพอปรบฐานความร มฉะนน กระผมอยากจะขอเสนอใหสอนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ใหเปนรปแบบของศาสตรแหงการตความพระไตรปฎก เชน ความหมายของค าวา ‚เนยยตถะ-อรรถทจะพงน าไปหรอทควรไขความ‛ และ ‚นตตถะ-มอรรถน าไปแลวหรอทไขความแลว‛ หรออกนยหนงคอการเขาใจบญญตและปรมตถ เปนตน

๓. ขออนญาตเสนอใหสอนเกยวกบการวเคราะหตามหลกการอธบายขยายความพระพทธพจน หรอตามหลกต าราเนตตปกรณ ซงเปนต าราทแตงอธบายความในพระไตรปฎก โดยพระกจจายนะผไดรบแตงตงใหเปนผเลศในทางขยายเนอความยอใหละเอยดกวางขวาง เนนการวเคราะหในเชงหลกภาษาและพระอภธรรม โดยการน าขอความจากพระสตรมาอธบายตามหลกภาษาและแจกองคธรรมตามหลกพระอภธรรมอยางละเอยด เพอเปนพนฐานในการพจารณาวจารณหลกธรรมในพระไตรปฎกไดอยางถกตอง เนองจากกระผมมความรสกวา พยญชนะในพระไตรปฎกนนมอรรถหลากหลายนย ผทจะท าการวเคราะหพระไตรปฎกนน ควรจะตองมหลกเกณฑในการตความพยญชนะเหลานน มฉะนน โอกาสทจะตความหมายคลาดเคลอนจากอรรถทแทจรงนนเปนไปไดสง และจะท าใหเกดความเขาใจผดไปจากพระสทธรรมทพระสมมาสมพทธเจาประสงคจะเผยแผได

๔. วชาพระไตรปฎกวเคราะหนน เปนดงดาบสองคม ถาผใชน าไปใชอยางถกหลกการถกวธการเพอกอประโยชน จะเปนการแตกฉานในการวเคราะห สามารถทจะแตกประเดนตางๆ มากมาย แมในคาถาเดยวกสามารถทจะอธบายอรยสจ ๔ ไดอยางครบถวน ไดใจความ แตถาผใชรเทาไมถงการณไมเขาใจหลกการวธการในการวเคราะห อาจจะกอใหเกดอตโนมต หรอ ทฏฐ ซงไมสามารถยตไดวาเปนสมมาทฏฐหรอมจฉาทฏฐ และอาจจะกอใหเกดความแตกแยกทางทฏฐ การถกเถยงกนของแตละส านก ไปจนถงการแตกแยกเปนนกาย ลทธ เปนตน

๑๔๙

นางสาวสมฤด ดวรรณวงศ ตอบ ความรสกคาดหวงกอนเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒

รจกพระไตรปฎกวาคออะไร เกยวของอยางไรกบพทธศาสนกชน เพราะกอนหนาทจะเขามาศกษาทน ไมเคยมโอกาสหยบหรอสมผสกบพระไตรปฎกอยางจรงๆ จงๆ เลย

ไดเรยนรจากคณาจารยทมความรความเขาใจในพระไตรปฎกอยางถองแทและลกซง และสามารถถายทอดน าเสนอความรออกมาไดอยางนาสนใจ สรางแรงบนดาลใจใหศษยเกดความคดทจะศกษาหาความรตอยอดออกไปเรอยๆ

ศกษาแลวเกดความรความเขาใจเนอความในพระไตรปฎก สามารถตความวเคราะหเพอแยกแยะองคประกอบตางๆ ในแตละสวนไดอยางถกหลกการ

เขาใจหลกธรรมทพระพทธเจาทรงตรสไวในพระไตรปฎก สามารถน าความรทไดจากการศกษาและวเคราะหจากพระไตรปฎกไปประยกตใชใหเกด

ประโยชนตอการพฒนาตนและผอนในชวตประจ าวน สามารถตอบค าถามงายๆ จากบคคลทวไปเกยวกบพระไตรปฎกไดอยางถกตอง พรอม

ทงสรางความเขาใจใหกบคนทยงไมรจกพระไตรปฎก ใหรจกในแงมมทถกตองได ไดฝกและใชทกษะการฟง พด อาน เขยน วเคราะห และสงเคราะห เขาใจหลกธรรมและมองวาเปนธรรมชาตทมอยแลว ไมไดเกดขนในชวงใดโดยเฉพาะ

หากแตเราตองรจกศกษาหาขอมลและความรทถกตอง เชน พระไตรปฎก เพอการเรยนรใหเกดความเขาใจอยางถองแทและเกดปญญาในทสด ตอบ เมอมโอกาสไดศกษาความรจากพระไตรปฎกหลายเลม ท าใหรโครงสรางพระไตรปฎกวาประกอบไปดวยอะไร และจะหาความรในเรองทเราตองการจะศกษาไดอยางไร โดยไดรบการชแนะจากอาจารยททรงคณวฒ จงท าใหเกดความงายและสะดวกขน จากทไมเคยรเลยกเรมรแลววาจะไปคนควาตอไดอยางไร

เกดความรความเขาใจเกยวกบความเปนมาและความส าคญของพระไตรปฎก จากทคดวาเปนเรองทไกลตว จรงๆ แลวเกยวของกบการสรางพนฐานความคดทดงามถกตองกบมนษยทกยคทกสมย เพราะหลกธรรมทพระพทธเจาทรงคนพบนน เปนความจรงทไมมใครปฏเสธได

ไดฝกทกษะทงหมด ไมวาจะเปนการฟงจากอาจารย ฟงจากเพอนๆ ผร ไดพดแสดงความคดเหน ไดถามในสงทสงสย ไดอานพระไตรปฎก อรรถกถา ไดอานพระไตรปฎกสงทชาวพทธตองรของพระพรหมคณาภรณ ไดเขยนรายงานไดเขยนเพอแสดงความคดเหนความรความเขาใจและ

๑๕๐

ตอบค าถามของอาจารย ไดฝกวเคราะหพระไตรปฎกและไดฝกสมองเพอสงเคราะหประโยชนทไดรบจากการเรยนเพอน าไปประยกตใชตอไป

เขาใจหลกธรรมในพระไตรปฎกเพมขน รวมทงสามารถตอบขอสงสยใหกบตนเองไดวาพระไตรปฎกนนไมยากเกนไปทจะอานและท าความเขาใจ หากตองใชเวลาในการคนควา ความเพยรในการอาน และปญญาในการตความไดอยางถกตอง

รจกหาแหลงขอมล รจกบคคลทจะใหค าปรกาและแนะน าเกยวกบพระไตรปฎก สามารถน าความรทไดจากการศกษาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ มาใชในการเตรยมท า

โครงรางวทยานพนธ กลาวคอ รวธคนควาและใชพระไตรปฎกเปนหลกในการท างานชนน อปสรรคในการเรยนอาจจะมบางในแงเวลา Time Management ของผเรยนทตองแบงให

ไดสดสวนเพราะตองท างานดวยและเรยนไปดวย ตอบ ขอเสนอแนะ

หากเปนไปได อยากใหอาจารยสมเลอกนสตใหออกไปแสดงความคดเหนหนาชน เพราะจะชวยกระตนใหแตละคนแบงเวลาทจะอานและเตรยมตว โดยหวขอทใหอาจารยอาจจะเลอกทไมยากจนเกนไป แตเนนความเขาใจ ประโยชนทไดและการน าไปใช

การจดเวลาเรยนในชวงเชานนเปนสงทด แตเปนอปสรรคบางส าหรบนสตทอยไกล ทงๆ ทอยากเขาฟงอาจารยบรรยายมาก

อยากใหมการเรยนการสอนวชาพระไตรปฎกวเคราะหตอไป เพราะมประโยชนมากและสนกดวย

อยากใหมการเรยนการสอนนอกสถานทบาง เชน น าคณะไปในททมประวตเกยวกบการท าสงคายนาพระไตรปฎกในประเทศไทย พาไปกราบท าความรจกกบบคคลทมสวนรวมในการสงคายนา พรอมทงไดฟงความคดเหนหรอแงคดจากทานเหลานน

อาจารยทสอนมเมตตาและมความรทดมาก ซงเปนมาตรฐานทดควรแกการรกษาตอไป นางสาวฐต วสพรรจ

ความรสกความคาดหวงกอนเรยนพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ ๑. ท าใหอานพระไตรปฎกไดสนกขน ๒. ท าใหเกดความรความเขาใจเรองพระไตรปฎกมากขน ๓. สามารถคนควาศกษาเรองราวตางๆ ในพระไตรปฎกไดอยางช านช านาญ ๔. สามารถเขาใจหลกธรรมทองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงตรสไวใน

พระไตรปฎก(เถรวาท) ไดอยางลกซง

๑๕๑

๕. สามารถตอบค าถามตางๆ ทตวเองสงสยไดเกยวกบพระไตรปฎกเรองราวในพระไตรปฎก

๖. สามารถวเคราะหพระไตรปฎกไดถกหลกการและรวธการวเคราะหพระไตรปฎกไดอยางถกตอง

๗. สามารถสงเคราะหความรทเกดจากวเคราะหทถกหลกการและวธการแลวน ามาประยกตใชไดในชวตประจ าวน

๘. สามารถลดชองวางระหวางการสอสารภาษาธรรมกบภาษามนษยปจจบนได เมอไดศกษาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ แลวผลทไดรบแตกตางจากทเคยรมาดงน ๑. การศกษาพระไตรปฎกใหรอบร และเปนไปตามทคาดหวงเปนเรองทยากมาก ๒. ท าใหอานพระไตรปฎกไดสนกขนมความรอบรเพมขน ๓. ท าใหเกดความรความเขาใจประวตความเปนมาของพระไตรปฎกเพมมากขน ๔. ท าใหรจกวธการคนควาเรองราวตางๆ ในพระไตรปฎกไดช านาญและรวดเรวขน ๕. ท าใหรวธการศกษาพระไตรปฎกวเคราะหทดวธหนง คอ เมอสนใจศกษาเรองใดให

เจาะหาคนควาใหเขาใจเปนเรองๆ ไป จะท าใหเขาใจงายและสะดวกกวาการอานไปเรอยๆ ๖. สามารถเขาใจหลกธรรมในพระไตรปฎกเพมขน และตอบค าถามทสงสยเกยวกบ

เรองราวในพระไตรปฎกไดเพมขน ๗. สามารถวเคราะหพระไตรปฎก และสงเคราะหความรและน ามาประยกตใชไดใน

ระดบหนง เกดเปนผลผลตคอโครงรางวทยานพนธ เรองศกษาเชงวเคราะหเรองดนทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา ซงจะปรากฏเปนวทยานพนธประดบบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยในอนาคต

สงทควรเพมเตมในวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑. ใหนสตศกษาจดจ าโครงสรางพระไตรปฎกใหไดและเขาใจ ๒. ฝกวเคราะหเรองราวตางๆ เพอใหเกดความช านาญในการคนควาพระไตรปฎก ๓. ฝกสงเคราะหความรทเกดจากการวเคราะหดวยการแสดงออก เชน การแสดงความ

คดเหน ทงภาษาพดและภาษาเขยนเพอใหเกดองคความรใหมทเกดผสมผสานกบประสบการณตรงของผแสดงทศนคตหรอความคดเหนนน นางวนดา ฉายาสตบตร

ความในใจของดฉนนนกอนเขามาเรยนนน เคยตงใจเอาไววาเมอถงเวลาหนง ดฉนจะตองอานหรอศกษาพระไตรปฎกใหได ตงใจไวนานมากกวา ๒๐ ป ทงๆ ทดฉนไมมความรภาษา

๑๕๒

บาลเลย จนกระทงดฉนไดเขามาศกษาในมหาวทยาลยน ดฉนจะมความตงใจเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะหมาก ไดไปยมหนงสอพระไตรปฎกฉบบภาษาไทยฉบบมหาจฬาฯ มาจากทวด อ.บานคาย จ.ระยอง ซงพสาวดฉนไดถวายใหกบวดน แลวไมมใครใชหรอเปดตมาอานหรอศกษากนเลย ดฉนเรยนหลวงพอเจาอาวาสวา ถาเรยนจบแลวจะน าหนงสอเหลานมาสงคน ซงทานกมเมตตาอนญาตแมกอนจะท าขอสอบฉบบน ดฉนกไดไปยมมาอก ๑๖ เลม ตงใจวาชวงปดเทอมหลงจากกลบจากการปฏบตธรรมแลว กจะอานอก แมมพระไตรปฎกซงสามารถอานจากคอมพวเตอรได กมความรสกวา อานจากหนงสอดกวามาก

ดฉนมความสขมากทไดศกษาวชาน การเปดอานบทน าของแตละเลม แตละปฎก ท าใหไดความรเบองตน เกยวกบพระไตรปฎกในแตละเลม แมวาจะอานไดเพยงเฉพาะบางบทบางตอน เนองดวยเวลาและบทเรยนวชาอนมมาก แตทกครงทไดเปดหนงสอ ปตกเกดแกดฉนทกครงไป

จากการฟงอาจารยบรรยายในชนเรยน จากการคนควาอานหนงสอเพอท ารายงานโครงการวทยานพนธสงอาจารย ท าใหไดความรจากพระไตรปฎกมากมาย และกไมคดวาพระไตรปฎกจะเปนทรวมของขมทรพยทางปญญาไดถงเพยงนน แมวาดฉนจะเพงอานไปไดเพยงนอยนดกตาม รากฐานความรหลายสวนมาจากพระไตรปฎก เชน ดานการบรหาร การปกครอง ภาวะผน า รฐศาสตร ทางดานภาษาและวรรณกรรม เศรษฐศาสตร วทยาศาสตร แพทยศาสตร เภสชศาสตร ดานจตวทยา พฤตกรรมศาสตร และจรยศาสตร เฉพาะคณลกษณะทโดดเดนคอ พทธธรรมในพระไตรปฎก เปนปญญาทลกซงเกยวกบมนษย ธรรมชาตและสงคม

ในความคดเหนของดฉน อยากจะใหชาวพทธไทย ไดศกษาหรออานพระไตรปฎกใหมาก หรอใหสเยาวชนใหมากๆ เพราะถาอานศกษาแลว น าความรไปใชใหเกดประโยชนในทางปฏบต จะท าใหเขาเหลานนเขาใจโลก เขาใจชวตตนเองและจะเกดประโยชนในทางปฏบตไดจรงอยางมประสทธภาพ อยากใหชาวพทธไทยหนมาศกษาพระไตรปฎกกนอยางจรงจง เพอจะไดทราบวาพระไตรปฎกคออะไรมความส าคญอยางไร และพระพทธเจาสอนวาอยางไร เรานบถอศาสนาพทธ หนาทของชาวพทธ ทจะตองรกษาพระธรรมวนยไว ดวยการเลาเรยนพระไตรปฎกแลวกรกษาพระไตรปฎก ไวใหอยม นคงดวยด ดงนน จะตองชวยกนสรางความรความเขาใจทถกตองเกยวกบพระไตรปฎก และชวนกนสรางความรความเขาใจทถกตองเกยวกบพระไตรปฎกและชวนกนรกษาศาสนาพทธของเราไวดวยการศกษาพระไตรปฎกอยางจรงจง

จากการศกษาพระไตรปฎกวเคราะห ๑ และ ๒ จะเหนวา เราไดศกษาตามรายวชาและตามทผบรรยายน าเสนอเทานน ยงไมครอบคลมเนอหาสาระส าคญเนองดวยเวลาจ ากดประการหนง และดวยเนอหาแหงพระไตรปฎกมมากประการหนงควรทนสตผศกษา พงขวนขวายศกษาดวย

๑๕๓

ตนเอง ตามโอกาสอนควร ซงดฉนขอกราบขอบพระคณ อาจารยผสอน ซงไดสอนศษยดวยความเคารพเมตตา ขอกราบขอบพระคณคะ นพ. พรกจ กจจารวฒนากล

ความรสก ความคาดหวง กอนเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ ๑. วชาพระไตรปฎกวเคราะห ความรสกวาเปนหวใจของหลกสตรปรญญาโท

พระพทธศาสนา เชนเดยวกบวชาพระพทธศาสนาเถรวาท และวชาพระพทธศาสนามหายาน วชาอนๆ บางวชาหาเรยนทอนๆ ได แตวชาน ถาไมม หลกสตรคงไมสมบรณ คอ จะเรยกหลกสตรพระพทธศาสนาไมได

๒. เตรยมตวกอนเรยน โดยหาหนงสอต าราเรองพระไตรปฎกวเคราะหหรอชอหนงสอใกลเคยงทจฬาบรรณาคาร (ใหปาเลกทจฬาบรรณาคารชวยคนหา) ปรากฏวาไดมา ๑ เลม ของอาจารยเสถยรพงษ วรรณปก ราชบณฑต เลมเลกๆ หนาเพยง ๘๕ หนา อานจบ โนตยอออกมาไดเนอหากวางๆ คดวาไมเพยงพอแน เพราะรวาวชานม ๒ กระบวนวชา (พระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒) เปลยนวธมาอานหนงสอทมอยนานแลว พระไตรปฎกฉบบประชาชน ดแผนภาพทง ๓ ปฎก องคประกอบในแตละปฎก ไดมโนภาพกวางๆ แลวตงใจตะลยอานวนละ ๑-๒ หนา ปรากฏวา อานไมเขาใจ ตดส านวนโวหาร ยคสมยของภาษา ขนาดหนงสอกหนาอกตางหาก ท าอยางไรด ปลอบใจตวเองวาไมเปนไร ถงเวลาเรยน อาจารยทสอนคงก าหนดขอบเขตเนอหา บอกหนงสออางอง อธบายขอความ ใหเขาใจไดแนๆ

๓. วชาพระไตรปฎกวเคราะห ความคาดหวง คอ เรยนใหร เรยนใหเขาใจอยางลกซง สามารถน าสงทรนน มาปรบใช มาอธบายเรองราว ขอถกเถยง ขอโตแยง หรอปญหาทเกยวกบพระพทธศาสนาทงหลกค าสอน ศาสนบคคล ศาสนพธ ศาสนวตถ เชน เรองค าสอน ขอวตรปฏบตของพทธบรษท โดยเฉพาะพระสงฆ ความเชอทางพธกรรม และวตถมงคล ในบรบทของสงคมปจจบน เปนตน

ความรสก ความคาดหวง หลงเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ ๑. ยงมความรสกวาวชาพระไตรปฎกวเคราะห เปนหวใจของหลกสตรปรญญาโท

พระพทธศาสนาเชนเดม ถาไมม หลกสตรไมสมบรณแน คอ จะเรยกหลกสตรพระพทธศาสนาไมได

๒. แตความคาดหวงวา ถงเวลาเรยน อาจารยทสอนคงก าหนดขอบเขตเนอหา บอกหนงสออางอง อธบายขอความ ใหเขาใจไดแนๆ นน เปลยนไป ขอบเขตเนอหาถกหยบยกแนะน า ใชพระไตรปฎกฉบบ มจร. ๔๕ เลมเปนหลก ละเอยด ลกซง เกนกวาปญญาทมอยจะไปถงแมจะ

๑๕๔

ไดรบการสอน การอธบาย เลอกหยบยกหลกธรรมทส าคญ นาสนใจมาวเคราะห แตเนองจากผเรยนไมมพนฐานความรแหงบรบทของสงคม บคคล และกาลเวลา ทแตกตางจากปจจบน ท าใหขาดความมนคงในความมนใจในการวเคราะหเงอนไขตางๆ

๓. ความคาดหวง ทจะเรยนใหร เรยนใหเขาใจอยางลกซง สามารถน าสงทรนน มาปรบใช มาอธบายเรองราว ขอถกเถยง ขอโตแยง หรอปญหาทเกยวกบพระพทธศาสนา ทงหลกค าสอน ศาสนบคคล ศาสนพธ ศาสนวตถ จงไมสมบรณ ขาดหลกการวเคราะห ขาดความเขาใจจรงในสงทจะใหวเคราะห

ขอเสนอแนะการเรยนการสอนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ ๑. หนงสอต าราเรยนเปนสงส าคญ หลกเกณฑในการวเคราะหควรจะมประสบการณ

อาจารยผสอนสามารถชวยไดมาก ๒. เนอหาการเรยนการสอน อาจไมจ าเปนตองกลาวทงหมดทง ๓ ปฎก เพยงแตหยบยก

หลกธรรมส าคญทนาจะเปนแบบฝกหดการวเคราะหทอาจารยคดเหนวาโดดเดนมาเปนบทเรยน ๓. น าโสตทศนปกรณชวยอ านวยความสะดวกในการเรยนการสอนอยางคมคา ม

ประสทธภาพ เชน ใชโปรแกรม Power point น าเสนอรายงาน การเรยนการสอน ในขณะทใชโปรแกรม Word แจกจายบทเรยน นางนรวลค ธรรมนมตโชค

เนองจากการถามความคดเหนของผเรยนนเปนสวนหนงของขอสอบวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๒ ขาพเจาในฐานะผทก าลงศกษาขอแสดงความคดเหนตามจรง เพอเปนก าลงใจส าหรบผสอนและปรบปรงแกไขในสวนทยงขาดตกบกพรอง เพอเปนการใหการศกษาวชาพระไตรปฎกมประสทธภาพมากยงขน

พระพทธองคตรสวา ‚ดกอนอานนท ธรรมและวนยใดทเราไดแสดงแลว และบญญตแลวแกเธอทงหลาย ธรรมและวนยนน จกเปนศาสดาของเธอทงหลายโดยกาลทเราลวงลบไป‛

‚ Annada the Doctrine and Discipline I have set forth and laid down for you all shall be your Teacher after I am gone‛

จากขอความดงกลาว แสดงใหเหนวา พระไตรปฎก คอ คมภรทเปนค าสงสอนของพระพทธเจาหรอพระธรรมวนย

‚ตปฎก‛ มาจากค าภาษาบาล ต แปลวา สาม + ปฎก แปลวา คมภร หรอกระจาด รวมความแลวแปลวา ‚ตะกรา ๓ ใบ ทบรรจค าสอน‛ หมายถงหลกส าสอนหมวดใหญ ๓ หมวดนนเอง

๑๕๕

ความรสก – ความคาดหวงกอนเรยน วชาพระไตรปฎกวเคราะห คงตองยอมรบความจรงขอหนงวา ขาพเจามพนฐานความรดานพระพทธศาสนายงไมลกซง แตกฉานนก ทงยงถาเทยบกบเพอนรวมชนเรยนซงดเหมอนยงไดฟง ไดเขาเรยนรวมกนในชนเรยน สงเกตดแทบทกคนจะเกงและมความรกวางขวางเหลอเกน ความรสกกอนทจะเรมเรยนของขาพเจา

ประการทหนงคอ รสกคอนขางจะหนกใจ เปนกงวล เกรงวาตนเองจะไมสามารถเขาใจในสงทมองดแลวหางไกลกบชวตประจ าวนเหลอเกน

ประการทสอง ความรสกตนเตนทจะไดศกษาคมภรโบราณ ทมประวตความเปนมายาวนานนบพนป

ขาพเจาเคยไดยนแตเฉพาะชอพระไตรปฎกเทานน สวนเนอหาสาระจรงๆ ไมเคยเหน ไมเคยไดศกษา หรอสมผสมากอน ขาพเจามความคดวาพระไตรปฎกเปนของสง และใชส าหรบพระภกษสามเณรเทานน ไมเคยคดวา ฆราวาสทวๆ ไปจะมาศกษาหรอวเคราะหพระไตรปฎกกนได ขาพเจาเคยผานหลกสตรวชาวรรณคดวจารณ สนทรยภาพทางภาษามาบาง แตไมเคยรจกพระไตรปฎก ทเคยอยในความทรงจ าบาง พระไตรปฎก กคอหนงสอเลมหนาๆ ใหญๆ ทอยในตตามวดทดลกลบ นาเกรงขาม เมอครงยงเปนเดก ทตามคณยาย คณแมไปวดบาง ขาพเจาเขาใจวา พระไตรปฎกเปนภาษาบาลลวนๆ ดวย ยงท าใหมความหนกใจเพมมากขน

สงทคาดหวงในระยะแรก จากการไดศกษาพระไตรปฎกมาระยะหนง พระไตรปฎกกคอค าสงสอนของพระพทธเจา คอพระพทธพจน หรอพระด ารสของพระพทธเจานนเอง ดงนนโดยสาระแลว การด ารงรกษาพระพทธศาสนา กหมายถงการด ารงรกษาพระพทธพจน และเพอความเปนชาวพทธทด เราสมควรทจะตองร และเขาใจในค าสงสอนของพระพทธองค ซงถอวาเปนสงทมคายง และเมอไดศกษาและเขาใจอยางลกซงแลว เรากสามารถทจะปฏบตตามทไดเลาเรยนมา ไดสมผสกบผลจากการปฏบตตามก าลงความสามารถของแตละคน อกทงยงสามารถถายทอดสงทเราศกษามาไดอยางถกตอง ท าใหพระไตรปฎกเปนแหลงความรทกวางขวาง แพรหลายยงๆ ขนไป เปรยบเสมอนเพชรทเปลงประกายกระทบสายตาผทมองมา ตอมาเมอขาพเจาไดอาน ไดศกษาหาความรจากมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณแหงน ท าใหขาพเจามความรกทจะศกษาหาความรจากพระไตรปฎกมากยงขน ดวยเหตผลทวาเนองจากพระพทธเจาไดตรสไวอยางชดเจนวา พระธรรมวนยเปนศาสดาแทนพระองคภายหลงทพระองคลวงลบไปแลว นนกคอ พระไตรปฎก เปนสงทชาวพทธสามารถเขาเฝาพระศาสดาของตนเองได แมวาพระองคจะเสดจปรนพพานไปกวา ๒,๕๐๐ ปแลวกตามท ขาพเจาทราบเมอเรยนไปไดระยะหนงวา พระไตรปฎก เปนคมภรทมอรรถกถาดวย (อรรถกถา คอ คมภรทอธบายพระไตรปฎกเปนภาษาไทย) กคอยคลายความกงวลใจลงไปไดบาง

๑๕๖

แตถอยค าตางๆ ในพระไตรปฎกซงยงไมคนเคย ท าใหเราตองใชความพยายามเปนอยางมาก ซงในตอนนเรมคดวาคงไมเกดความสามารถ ถาเรามความมงมนและตงใจจรงคะ

เรยนแลวเปนอยางไร? ตางจากทเคยรเคยทราบมาอยางไร? เมอไดเรยนแลวรสกทงมากคะวา ศาสตรทงหลายในโลกนเมอศกษาดๆ แลว ลวนมใน

พระไตรปฎก ซงถอวาเปนแหลงความรทวเศษสดของชาวตะวนออกทงสน และมมานานกวา ๒ พนปแลวดวย จากการศกษายงท าใหขาพเจาทราบความเปนมาของพระไตรปฎก

จากการสนนษฐาน คดวามการรวบรวมพระพทธวจนะเปนรป พระไตรปฎก กอนสมยพระเจาอโศก คอ ในราวพทธศตวรรษทสาม

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ไดมความด ารตงแต ป ๒๕๐๐ อนเปนปทมการฉลอง ๒๕ ป พทธศตวรรษ ในฐานะเปนมหาวทยาลยทางพระพทธศาสนา ซงมเปาหมายตามพระราชประสงคของพระปยมหาราช พระองคทรงสถาปนาวาจะใหเปนทศกษาพระไตรปฎกและวชาชนสง การศกษาพระไตรปฎกจะเปนไปไดดตองมต าราและหลกสตรพรอม ดงนน มจร. จงไดตงกองช าระและพมพพระไตรปฎกขน เรยกวา กองวชาการ ไดท างานตดตอกนมาจนถงทกวนน (๒๕๐๐-ปจจบน)

จากการอานแมเพยงบางสวนของพระไตรปฎกทอาจารยไดชแนะ สงสอน ท าใหขาพเจาทราบวา พระไตรปฎก พระพทธศาสนาเปน อกาลโก ทนสมยตลอดกาล ไมใชใชไดเฉพาะแตในสงคมอนเดยโบราณเทานน ในยคดจตอล ยคของขอมลขาวสารรวดเรว ฉบพลน ทนสมย กสามารถน าความรในพระไตรปฎกมาปรบประยกตใชไดในทกเรอง ส าคญทวาเราจะตองเขาใหถงเจตนารมณของพระพทธศาสนา อยาใหตวเองตดของ อยกบความคดทวาการศกษาพระไตรปฎกเปนเรองยาก อนจะท าใหเปนเครองปดการพฒนาการรของเรา พยายามศกษาใหรแจงวาพระพทธศาสนาเปนสงทมชวต มประโยชนตอคนทกยคทกสมย เปนศาสนาทมงประโยชนสขแกพหชน เปนศาสนาทเนนการพฒนาทรพยากรมนษยใหเปนมนษยทสมบรณ และดบทกขไดในทสด

ควรแกไขเพมเตมปรบปรงสวนไหน? พระไตรปฎกในสวนทจดเปนหลกสตรส าหรบคฤหสถ ขาพเจาขอแสดงความคดเหน-

ขอเสนอแนะดวยความเคารพในเชงสวนตวซงผเรมศกษา ควรมควรตองแลวแตอาจารยจะเหนสมควรคะ

๑. วชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ ไดอาจารยผมความรมาก และมประสบการณตรงทเปนผตรวจสอบช าระพระไตรปฎกมาสอน ทง ๒ ทาน ท าใหนสตไดรบความรเตมเมดเตมหนวยดมากคะ แตขอเสนอแนะเพมเตมวา เปนเรองแปลกและนาใจหายมากทคนในยคปจจบนไมคอยเขาใจวาพระไตรปฎกคออะไร (ขาพเจาไมอายทจะบอกวา ตวขาพเจาเองดวย-กอนทจะไดมาศกษา)

๑๕๗

ท าไมตองรกษาพระไตรปฎก ท าไมตองยดเอาพระไตรปฎกเปนมาตรฐานหรอเปนเกณฑในการวนจฉยวาอะไรเปนอะไร หากผเรยนปราศจากความเขาใจพนฐานแลว บางคนกไปทกทกเอาผดๆ วาค าสอนของพระพทธเจา ใครจะตความวาอยางไรกได สอนใหนสตแยกใหออกวาพระพทธเจาสอนอะไร และในสวนของความคดเราคดวาอยางไร วากนไปกนตามอสระ นอกจากสอนใหรจก และเขาใจในเบองตนแลวควรสอนใหนสตรจกสงเกตบคคลทคอยสรางความสบสนระหวางพระพทธพจนทแทจรงกบความคดเหนของตนดวย (เชน ยกตวอยางหนงสอทสอนผดๆ) เพราะในปจจบนมหนงสอเกยวกบเรองเหลานมากมาย ถาไมรจกแยกแยะอาจจะท าใหเกดความสบสน คลอยตามและหลงเชอได เมอนกวาเปนจรงกอาจจะน าไปสอนผอนตออก เปนการสรางความเสยหายตอพระพทธศาสนาโดยรเทาไมถงการณนะคะ ยงไดเรยนวชาพระพทธศาสนากบเหตการณปจจบนประกอบดวยแลว ยงมองเหนภยทก าลงคกคามศาสนาของเรา เนนย าใหชดเจนไปเลยวาตราบใดทยงมพระไตรปฎกอย ตราบนนกจะยงมพระพทธศาสนา พระไตรปฎกคอพระธรรมทตผท าหนาทแสดงธรรมอนงามในเบองตน งามในทามกลาง และงามตราบสดทาย ขอใหรจกและรกษาพระไตรปฎกกนอยางจรงๆ จงๆ อกครงหนง

๒. ควรมสอการเรยนการสอนทนาสนใจ ซงสวนมากอาจารยผสอนกไดน าภาพถายประวตศาสตรพระพทธศาสนามาประกอบการเรยนการสอนอยแลว แตอปกรณเครองใชในการน าเสนอคอนขางจะลาชามาก และไมคอยชดเจน

๓. ขาพเจาคดวาวชาพระไตรปฎกเปนวชาทยาก ถาไมทราบถงโครงสราง หรอ ภาพรวมของพระไตรปฎก และล าดบการสอนทแนนอนชดเจน หรออาจจะเปนเพราะเวลาเรยนไมเหมาะกบเนอหา บางครงท าใหนสตสบสน งง ขอเสนอแนะ ถาเปนไปไดนะคะ ควรมเอกสารประกอบการเรยนแจกลวงหนากอนเรยนทกสปดาห เพอใหนสตไปศกษาหาความร และท าความเขาใจมาลวงหนากอนจะเขาชนเรยน จะท าใหการเรยนการสอนมประสทธภาพมากยงขนคะ

๔. ในสวนอน เชน การออกขอสอน Take Home มการแบงค าถามออกเปนสามสวน ถามความเหน ถามความเขาใจ และถามทบทวนความจ า ขาพเจาเหนวาเปนการดมาก ท าใหนสตไดรบความรจากการคนควาในการหาค าตอบ เปนการชแนะแนวทางและจดประกายใหนสตทสนใจทจะศกษาพระไตรปฎกโดยละเอยดไดอกวธหนงคะ นายกตตศกด สทธธนาคม

กอนการเรยนวชาน ผมมคาดหวงในการศกษาวชานเปนอยางยง ดวยเหตผล ๒ ประการหลก คอ ไดอานรายละเอยดหวขอในการศกษาจากหนงสอคมอนสตของบณฑตวทยาลย แลวพบวาเปนเนอหาของการเรยนทถอวาเปนแกนของพระพทธศาสนา เหตผลอกประการหนงคอ การทได

๑๕๘

ศกษาจากพระไตรปฎก ซงถอวา เปนคมภรชนตนของฝายเถรวาทนน เปนหวใจในการศกษาพระพทธศาสนา แตในขณะเดยวกนกมความหวนใจวาจะตองเปนวชายากมาก เนองจากพระไตรปฎกเอง ถงแมจะจะมการแปลมาจากภาษาบาลมาเปนภาษาไทยแลว แตกยงคงเนอหาทลมลก ตองอาศยความเขาใจอยางลกซง หลงจากทไดเรยนผานไปแลว ๒ ภาคการศกษา กไดมโอกาสอานพระไตรปฎกบาง เกดความรสกวาพระไตรปฎกถงแมวาจะเปนคมภรโบราณมเนอหาทลกซง แตถาเรามความพยายามศกษา กสามารถท าความเขาใจไดอยางไมยาก ซงอาจารยทสอนทง ๒ ทานเองกพยายามสนบสนนใหอานและศกษาพระไตรปฎกพระไตรปฎกใหมากเทาทจะท าได

ในชวงระหวางการสอน ผมเหนวาทางอาจารยทง ๒ ทาน มขอจ ากดในเรองของผเรยน เนองจากผเรยนนนมพนฐานทางพทธศาสนาแตกตางกนอยางมาก คอมตงแต ผมความรแตกฉานจบเปรยญธรรมประโยค ๙ จนถง ผทไมเคยไดมโอกาสศกษาพระธรรมเลย ผมเหนวา นเปนขอจ ากด ทท าใหผสอนไมสามารถจะสอนลงไปในรายละเอยดทลกซงได การสอนจงเปนไปในลกษณะทคลมเนอหาอยางยอ และเปนการสอนทเนนไปในดานประวตศาสตรและพระวนย มากกวาจะเปนการสอนถงหลกธรรมทมอยในพระไตรปฎก ถาจะมการวเคราะห กจะเปนการวเคราะหในเชงประวตศาสตรเปนหลก ส าหรบตวผมเอง ซงมความรในดานพทธศาสนาอยคอนขางจ ากด หลงจากไดศกษาวชานแลว กถอวามความพอใจในระดบหนง คอเปนการเปดโลกทศนในการศกษาพทธศาสนาผานพระไตรปฎก และคดวาสามารถน าความรทไดศกษานไปตอยอดความรตอไป

ในสวนขอเสนอแนะ ผมคดวาวชาพระไตรปฎกวเคราะหน นาจะจดใหนสตไดศกษาในชนปท ๒ แทนทจะศกษาในชนปท ๑ ทงนกเพอใหนสตไดมเวลาศกษาและปรบพนฐานทางพทธศาสนา ตลอดจนไดศกษาภาษาบาลกอน ซงจะท าใหผสอนสามารถเจาะลกในรายละเอยดเนอหาวชาไดมากขน ผเรยนเองกสามารถศกษาไดอยางลกซงขน พนเอกบญยง ศรสมพงษ

ขอตอบตามความเปนจรงวาส าหรบตวผมเองไมไดคาดหวงอะไรมากนกกอนทจะมาเรยนวชาน เพราะปกตผมจะฟงจะคดขณะทอาจารยสอนมากกวาการคาดหวง อาจารยสอนอะไรกมกจะเชอตามนนเปนสวนมาก แตถาอาจารยสอนอะไรทไมเคยไดยนไดฟงมากอน กจะวเคราะหวจารณในใจอยบาง หากสงสยกจะถามอาจารย และเมอฟงและศกษาหาความรจากอาจารยแลว ผมจะน าไปศกษาเพมเตมตอยอดในภายหลง แตจะใหผมวเคราะหวจารณพระไตรปฎกในทางทผดโดยตรงกคงไมกลากระท า

หลงจากเรยนวชานแลว ไดรบความรเพมเตมมปญญาสวางไสวมากกวาเดมมาก ไดรบความรในสงทไมเคยรจากอาจารย เปนเกรดความรทผมไมเคยอานพบ แตเมอมาศกษาวชานจากทานทานอาจารยแลว ไดความรไดแสงสวางจากอาจารยมากมาย จรงๆ ครบ ไมไดตงใจยกยอ

๑๕๙

อาจารย เชน สตตะ คอ พระวนย เวยยากรณะ คอ อภธรรม ซงผมไมเคยรมากอนเลย และเรองการแสดงอภธรรมบนสวรรคชนดาวดงสของพระพทธเจา ซงอาจารยไดอางหลกฐานทมาหลายแหง ท าใหเชอถอไดวาเปนเรองจรงและอภธรรมเปนพทธพจน เพราะมนกวชาการหลายทานพยายามคานวาไมใชเรองจรง และอภธรรมมใชพระพทธพจน หลกฐานจากพระไตรปฎกหลายแหงทอาจารยคนควาหาหลกฐานมาอางอง สามารถลบลางค าสบประมาทของนกวชาการเหลานนไดเปนอยางด

อกเรองหนงทผมคดไมถง คอ ปทปรมะ ในบคคล ๔ ประเภท และเนยยบคคล ตามความหมายในธรรมวภาคนกธรรมชนโททเคยรมานน ตางจากความหมายในพระไตรปฎกทอาจารยไดคนความา เมอมาฟงอาจารยบรรยายขยายความ ท าใหทราบความหมายทแทจรงของทงสองศพทนน และมอกหลายเรองทไดรบความรใหมๆ จากอาจารยมากมาย ขอกราบขอบคณอาจารยเปนอยางสงไว ณ โอกาสนดวย

สวนการเสนอแนะขอแกไขเพมเตมคงไมมอะไรจะเสนอแนะอาจารย เพราะอาจารยสอนดอยแลว แตถาจะใหนกศกษามสวนรวมหรอใหงานนกศกษาท า ควรจะใหนกศกษาไปคนควาพระไตรปฎกมาคนละ ๑ สตร แลวสรปยอสงเปนรายงานแกอาจารย นกศกษาบางทานจะไดเหนเรองดๆ มากมายในพระไตรปฎก อาจจะเปนแรงกระตนหรอเปนก าลงใจเปนสงเราใหเขาอยากเรยนอยากศกษาพระไตรปฎกยงขน เพราะในพระไตรปฎกมเรองราวและธรรมะดๆ ทนาสนใจมากมายทหลายทานยงไมทราบ พอเราไดจบพระไตรปฎกมาอานดบาง จงทราบวาสงทตนไมรในพระไตรปฎกมอกมากมาย ความรทเรามอยเปนเพยงแคหางองเทานน ฉะนน คนทรอบรในพระไตรปฎกคงไมมมากเหมอนวชาอนๆ นางสาวอดมพร คมภรานนท

หอพระไตรเคยไดยนจนชนห แตมรความหมายใหญเพยงไหน รวานแหละหนอหอพระไตร มคมภรเกบไวใหไหวกน มคดวาสงในตหยบดได เลมใหญใหญเรยงไวดวยใจมน ใหกราบไหวบชานาอศจรรย วนหนงฉนคงไดจบนบเปนบญ อนจจาวนนมบญแลว ไดจบแกวดวงใหญใจอบอน พระไตรปฎกเรยนรชวยเจอจน นอมน าหนนกายจตคดสงด จะสบสานพระธรรมน าค าสอน ทกบทตอนเผยแผไปในทกท ใหสมกบครสอนมาต าราม นอมเกศแทบบาทพระศาสดา ..... ขาพเจาคดเสมอวาพระไตรปฎกเปนคมภรศกดสทธ เปนคมภรทแตะตองมได ถาไปหยบ

ไปจบจะบาป โดยเฉพาะเราเปนผหญงไมควรจะอาจเออมไปหยบจบเลย นคอความคดของขาพเจา

๑๖๐

เมอครงยงวยเยาวทมตอพระไตรปฎก เมอเตบโตขนไดเรยนรมากขนในระดบชนมธยม ความคดนนเรมเปลยนไป พระไตรปฎกไมใชสงทหยบจบไมได แตกลบเปนเรองราวทกลบตรทไดบวชเรยนควรศกษา ผหญงกคงไดแคเรยนร รจกพระไตรปฎกจากหนงสอพระพทธศาสนาเทานน ทชใหเราเหนวาพระไตรปฎกแบงเปน ๓ หมวด คอ พระสตตนตปฎก พระวนยปฎก และพระอภธรรมปฎก แตละประเภทนนประกอบดวยอะไรบางกจ าไมได ค าวาสวดปาฏโมกขทไดยนคณยาย คณแม คณปาพดถงอยบอยๆ วาทานเจาคณรปนนรปนสวดเกงสวดได แทจรงแลวคออะไรยงไมรจกเลย ซงกคดอยในใจวา เราไปแอบฟงขางๆ โบสถขณะพระทานสวดไดไหมอยากรจงวาคออะไร ท าไมตองสวด สวดไหวหรอ เขาเลาวาสวดยาวและนานมาก เรองสงสยมอกมากมาย

ความอยากรกคงเปนเรองอยากรตอไป แตกเรมคลคลาย เมอมโอกาสไดสมครสอบทมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยแหงน เปนความฝนทเปนความจรง เพราะเมอสมครสอบแลวกเรมคนควาเรองราวตางๆ ทจะสอบตามทเอกสารการสมครสอบไดบอกแนวทางไว ไดรจกพระพทธศาสนามากขน ดจะแยมากเลยทเราเปนพทธศาสนกชน ทรจกเรองราวของพทธศาสนานอยมากยงอานยงไมร (ยงอานยงโงนนเอง) ท าไมเราไมร ท าไมเราไมร นคอปญหา ขาพเจาเกดความอยากรอกแลว และตองรใหได แตเหมอนมกรรมอานเทาไรกไมจ าสกท ทงชวงไปสกพกคนหามาอานใหม กระลกได วาเราเคยอานแลวนนา แตไมจ าเลย ประกาศผลสอบขอเขยน ขาพเจาสอบได ตองผานอกดานคอสอบสมภาษณ ซงทานอาจารยรงษ สทนต เปนกรรมการดวย ขาพเจาตนเตนเปนอยางมากดวยความรเทาหางองของขาพเจาไมแนใจวาจะตอบค าถามไดตรงใจกรรมการหรอไม แตคณะกรรมการทานกใหความกรณาพจารณาใหขาพเจาเขามาเรยน และไดเรยนพระไตรปฎกวเคราะหทงภาคเรยนท ๑ และภาคเรยนท ๒ ขาพเจาใหความสนใจวชานไมนอยไปกวาวชาอนๆ เพราะเรองราวทงหมดของวชานคงจะตอบขอสงสยของขาพเจาทเกดขนเมอวยเยาวได แตขาพเจากยงอดคดไมไดวาทานอาจารยจะใหเราวเคราะหอะไรหรอเปลา ถาเปนอยางนนเราจะท าไดไหมดวยวาเราเหมอนจะหางไกลศาสนาเหลอเกน อะไรกไมรจกทงนน แลววเคราะหถกๆ ผดๆ จะบาปไหม กลวจรงๆ จะเปนการกลาวต าหนคมภรทเปนค าสอนของพระพทธองคหรอเปลา

เมอไดเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะหแลว สงทเราตงความคาดหวงไวกมบาง ไดวเคราะหอาฏาณาตยสตรในพระไตรปฎกวเคราะห ๑ ไดเหนถ าสตตบรรณคหาในพระไตรปฎกวเคราะห ๒ ซงไมเปนเหมอนทขาพเจาวาดไวในความรสก ขาพเจาคดวาตองเปนหองโถงใหญๆ ทบรรจคนไดถง ๕๐๐ คน แตพอเหนภาพกลบไมเปนดงคด ส านวนโบราณทวา ‚สบปากวาไมเทาตาเหน สบตาเหนไมเทามอคล า‛ ยงใชไดอยจรงๆ ขาพเจาไดรเรองราวเกยวกบพระไตรปฎกอกมาก รวาปาฏโมกข คอชอคมภรทพระพทธองคมพทธานญาตใหสวดในทประชมสงฆทกกงเดอน เรยกวา

๑๖๑

ท าอโบสถ และยงรเพมเตมอกวาเปนการสวดเกยวกบวนยของพระสงฆ ๒๒๗ ขอนนเอง และพระไตรปฎกผหญงกสามารถศกษาหามาอานได ไมไดเกบไวในตใหสวยงามเทานน

นอกจากนกยงรจกพระไตรปฎกมากขนวาคออะไร มความส าคญอยางไร ทง ๓ ปฎกมรายละเอยดอะไรบาง นาสนใจแตกตางกนไปอยางไร ถาตองการรเรองนควรเปดคมภรใด และในการเรยนพระไตรปฎกนเองทท าใหขาพเจาวา ‚กศลาธรรมา ...‛ ทพระสวดในงานศพ ท าไมถงเรยกสวดอภธรรม เพราะบททสวดมาจากคมภรอภธรรมปฎกนเอง ขาพเจาเขาใจอยางนถกหรอเปลากไมทราบ ค าวา ‚ภกษฉพพคคย‛ ขาพเจากเพงจะเคยไดยนตอนเรยนพระไตรปฎกวเคราะหนแหละ และกเพงจะเขาใจวาอรรถกถาเปนขอความทขยายความในคมภรพระไตรปฎก แตกสบสนวา พระพทธองคเปนผขยายความเอง หรอใครเปนผขยายความไวให ขาพเจายงเขาใจเรองญตตจตตถกมาอปสมปทา จากททานอาจารยไดอธบาย วาเปนวธอปสมบททพระสงฆเปนผกระท า โดยภกษประชมครบองคก าหนดในเขตสมา และกลาวประกาศทจะรบผทบวชเขาหม (จ าไดแคนคะ) ขาพเจาแอบแตงกลอนไวขณะทอาจารยอธบายวา

‚ญตตจตตถกมจ าเอาไว ท าอยในปจจบนอนมผล ไตรสรณคมณยกเลกไปไมมาปน บวชทกคนดวยกฎนชางดจรง‛ แลวขาพเจากสงสยตอไปอกวาไตรสรณคมณคออะไร พวนดานงอยขางๆ กอธบายแลว

ขอบคณคะ ขาพเจาไดหนาลมหลงนนเอง แลวทานอาจารยกพดถงเรองศล ซงเปนขอปฏบต พรหมชาลสตร เลม ๙ จลลศล มชฌมศล มหาศล ขาพเจากฟงไปแตงกลอนไปอกวา

‚ตนบญญตไมปรบโทษอยาโกรธเขา ดวยใจเบาไปนดจตหมนหมอง คดไมถงความเขลาเขามาครอง คนทสองท าซ าจ าโทษทณฑ‛ แลวกยงไดทราบจากทานอาจารยวา คาถาในพระไตรปฎกเปนฉนท แตเราไมสามารถน า

ฉนททมาใชในวรรณคดไทยไปจบได (กอนหนานขาพเจาพยายามเทยบฉนทแลวแตไมส าเรจ กไดรบค าตอบครานเอง)

รายวชานเปนพนฐานส าคญท ท าใหผศกษาสามารถคนควาหาความรเรองราวตางๆ ในพระไตรปฎกได เพราะเราจะพอทราบคราวๆ วา คมภรเลมน เลมนนกลาวถงเรองอะไร และจะคนขอมลไดโดยงาย แตถาเราไมเรยนวชาน เรากจะไมรวาจะคนเรองทเราสนใจไดจากเลมไหน ยนเวลาไปอกเยอะ อกกรณหนงเมอเราทราบวตถประสงคประจ าวชาแลวอาจแบงเนอหาไปศกษาคนควา แลวเจาะประเดนส าคญมาเลาใหเพอนฟง มเอกสารประกอบประจ าบทเรยนบาง เลาความในพระไตรปฎกทนาสนใจบางจะดมาก

ถาเปนไปไดนาจะเปดพระไตรปฎกวเคราะห ๓ และ ๔ เพราะเรองราวในพระไตรปฎกมรายละเอยดมาก หรอไมควรเพมเปน ๓ หนวยกต เพอเพมเวลาส าหรบการศกษาวเคราะหรวมกนใน

๑๖๒

ชนเรยนใหมากขน เปนการแลกเปลยนความรซงกนและกน และเปดโอกาสใหมในพระไตรปฎกใหแกขาพเจาและทานผสนใจเพมขน นางสาวรชฎาพร ธราวรรณ

ความรสกความคาดหวงกอนเรยน ขาพเจารสกวาเปนวชาทงาย ไมยากอะไร คงจะเหมอนกบวชาทางโลกทวๆ และบท

ธรรมะทเคยอานทวๆ ไป คงจะไดเรยนรเรองพระไตรปฎก ทขาพเจาไมเคยศกษามากอนเลย อาจจะไดวเคราะหหาสาเหต ท าไม อยางไร วเคราะหวจารณ เกยวกบพระไตรปฎก ในแงมมตางๆ

ความรสกความคดเหนหลงเรยน ขาพเจา รสกวาเปนวชาทยาก เราตองใชเวลาในการศกษามาก ถาเรยนแคเทอมเดยวสอง

เทอม คงไมพอกบความรและเนอหาทมมากมาย ตองใชความตงใจจรงในการศกษา และตองรกในการทจะศกษาจงจะเขาใจ เนอหาเกยวกบพระไตรปฎกตางๆ เพราะขอมลมมากเหลอเกนเปนวชาทนาศกษาเปนอยางยง โดยเฉพาะชาวพทธทกคนนาจะไดศกษาเพราะจะไดเขาใจพระพทธศาสนายงขน

ขาพเจาคดวา ยงเรยน กยงไมคอยจะรอะไรเลย กอนเรยนขาพเจาคดวาตวเองรเรองพระพทธศาสนามาบาง แตพอเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะหแลว ขาพเจารสกวาตวเองมความรดานพระพทธศาสนานอยมาก และท าใหขาพเจารสกวาขาพเจาจะตองมความตงใจทจะศกษาเกยวกบพระไตรปฎกมากกวาน เพอจะไดเขาใจเกยวกบพระพทธศาสนาและสามารถรจรง สามารถน าไปถายทอดใหกบนกศกษาและบคคลทวๆ ไปได ขอมลทถกตองตรงตามพระไตรปฎกจรงๆ

สรปแลววชาพระไตรปฎกวเคราะหเปนวชาทชาวพทธทกคนนาศกษาอยางยง ขอเสนอแนะ ๑. การน าเสนอดวย Power Point ควรมรปภาพประกอบ จะดงดดความสนใจของ

ผเรยนมากขนคะ ๒. การน าเสนอดวย Power Point ตวอกษร ควรมขนาดตงแต ๔๘ ขนไป จะชวยให

ผเรยนมองเหนขอมลไดชดเจน ๓. อาจารยควรมการวเคราะหวจารณเรองตางๆ รวมกบผเรยนเพอใหผเรยนไดแสดง

ความคดเหนรวมกนคะ ๔. ควรใหท ารายงานเกยวกบเรองตางๆ เพราะผเรยนจะไดศกษาคนควาเพมเตมจะได

ความรมากคะ

๑๖๓

๕. เนอหาบางอยางผเรยนกยงไมคอยเขาใจเพราะพนฐานของผเรยนมความรเกยวกบพระพทธศาสนาไมเทากน อาจารยควรอธบายเทาความเดมกอนทจะตอยอดเรองทสอน ผเรยนจะเขาใจมากขนคะ สวรรณ เลองยศลอชากล

ราวพทธศกราช ๒๕๓๕ ดฉนมโอกาสไดฟงอาจารยสชพ ปญญานภาพ พดถงพระไตรปฎกกเกดความสนใจอยากรจกพระไตรปฎกใหมากขน จงหาซอพระไตรปฎกฉบบประชาชนมาอาน อานจบกยงไมเขาใจอะไรนก จวบจนกระทงมาเรยนพระอภธรรมทอภธรรมโชตกะวทยาลย แรกเรมเรยนยงไมเขาใจวาเรยนอะไร มแตการทองจ า ไมสนกเลย แตความรสกทอยากรเรอง อยากรวาเรยนอะไรกน เรยนท าไม แลวทองปาวๆ กนนนไดอะไร นาแปลกนก เมอเรยนจบแตละชน (จฬตร, จฬโท ฯลฯ) ความรใหมๆ เกดขน ดฉนเพงเขาใจตวเอง เขาใจอารมณทเกดขนกบบคคล เขาใจจตทเปนกศล และอกศล จตทประกอบดวยกศลเหต อกศลเหต นเองทท าใหคนท าด ท าชว ท าใหคนเปนสขหรอเปนทกข จงเรมสนกกบการเรยนพระอภธรรม และอศจรรยในพระสพพญญตญาณของพระผมพระภาคทคนพบและน ามาเผยแผสงสอนใหพวกเราไดประพฤตปฏบตตาม

เมอคณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เปดการศกษา เอกพระอภธรรม ระดบปรญญาตร จงไมลงเลทจะมาสมครเรยน เพราะคดวา นเปนโอกาสทจะไดน าความรทางพระอภธรรมมาประยกตใช (บรณาการ) ระหวางเรยนปท ๑-๒ มวชาพระวนย พระสตร และพระอภธรรม ใหเรยนปฎกละ ๒ ภาค ถอวาไดรจกพระไตรปฎกแลว

ขนปท ๓ ม วชา พทธธรรม ๑, ๒ พวกนสตโชคดทไดเรยนกบ อาจารยสมควร นยมวงศ และอาจารยพระปลดสวฒนวชรคณ ทง ๒ ทานเปนผทรงความรยง ทานน าพระไตรปฎกมาสอนไดอยางสนกสนาน สอนวธทองจ า จนพวกเราสามารถจ าได และคนควาเปน (นาจะเรยกวา จดเรมตนของการเรยน พระไตรปฎกวเคราะห) ท าใหพวกเรารจกพระไตรปฎก และมความรกในการเรยนพระไตรปฎกมากขน ดฉนเขยนสงทหวงและตงใจ ในหนงสออนสรณพทธศาสตรบณฑต รน ๕๐ วา จะอานพระไตรปฎกใหจบ (ภาษาไทย)

ความรสกความคาดหวงกอนเรยนวชา พระไตรปฎกวเคราะห ทานอาจารยคงจะไดวา วนทสอบสมภาษณ เขาเรยนตอในระดบปรญญาโทนน ดฉนไดตอบคณาจารยทสอบสมภาษณวา เหตทมาเรยนเพราะตองการศกษาพระไตรปฎก เพราะมเรองราวอกมากมายทอยากทราบ อยากคนควาตอ โดยเฉพาะรายวชา พระไตรปฎกวเคราะหทตองเรยนนน เปนสวนหนงทตดสนใจใหมาสมครเรยน

๑๖๔

เมอลงทะเบยน ไดเรยนพระไตรปฎกวเคราะห ตงแตภาคการศกษาแรกๆ กดใจ และเทอมน อ.รงษ เปนผสอน ยงดใจ เพราะรจกชอ อ.รงษ ตงแตครงดฉนยงเรยนท อภธรรมโชตกะวทยาลย เหนอาจารยทไรกขลกอยกบกองพระไตรปฎก ดเครงขม นาเกรงขาม และนาศรทธา เลอมใส

๑ เทอม ทผานไป ไดเรยนกบผรทรจรง อาจารยมเรองราวมากมายทจะถายทอดใหแกลกศษยฟง อาจารยตอบขอสงสยไดทกค าถาม นอกจากนน อาจารยยงมเมตตา คอยหวงใย และชวยเหลอลกศษยตลอดเวลา ขอกราบขอบพระคณอาจารย ณ ทน

เรองการเรยน ดฉนพอมพนความรบางจงเรยนอยางสนก ไดเรยนรวธการคนควาขอมลในแตละประเดนใหพสดารออกไปตามทอาจารยแนะน า โดยเฉพาะพระสตรทพระพทธองคตรสยกเยองใหเหมาะแกอปนสยเวไนยสตว

อยางไรกด ขณะเรยน มเพอนรวมชนหลายคนกงวลมากในเรองสอบ เนองจากไมเคยเรยนมากอน แตอาจารยตดปญหาเรองสอบ โดยใหท างาน Take home ซงถอวายตธรรมส าหรบทกคน เพราะสามารถคนควาไดเตมท หรอจะสอบถามจากใครๆ กได หรอท าเองดวยความรสกวา นแหละคอความรทไดรบจาก ๑ ภาคการศกษา ดฉนเองยอมรบวา พระไตรปฎกไมใชสงทจะเรยนร สอนใหรกนไดภายในเวลา ๑ ภาค กวาจะถงวนน ดฉนเรมมาตงแตวนโนน ๑๓ ปมาแลว แมวนน ทกครงทไดฟงอาจารยบรรยาย ทกเรอง ทกพระสตร ทไมเคยฟงกไดฟง ทเคยฟงแลวกยงเปนเรองใหม เพราะอาจารยพดในแงมมใหม จงเปนการไดความรทกครงทไดเรยนกบอาจารย

สงทควรแกไขเพมเตมปรบปรง ดฉนรสกวา อาจารยปรารถนาด รก และหวงใยพวกเรามาก และมองวาพวกเราเกง นาจะเรยนจบไดภายในเวลาอนสน จงสอนพรอมแนะน าใหจบเปนประเดนท าวทยานพนธไดเลย ซงผทมความพรอมกสามารถท าได และเสรจเรยบรอยรอสง ท าใหผ ทยงไมมเวลาเกดความวตกวา ตนเองไมทนเพอนแลว ทงๆ ทยงไมไดคดถงขนวาเปนหวขอวทยานพนธเลย ขณะนคดแตเพยงวา แมแตรายงานวชานกท าไมทนเสยแลว ดฉนไมมปญหาเรองเรยน แตกกดดนเหมอนกน เมอเหนเพอนสงรายงานกนแลว แมชปารชาต ทองนพคณ

ความรสก ความคาดหวงกอนทขาพเจาจะเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ มความคาดหวงไววาจะไดความรความเขาใจในพระไตรปฎกจากอาจารยผสอน เพราะโดยแทจรงแลวขาพเจายงไมทราบวาในพระไตรปฎกมโครงสรางโดยสวนรวมเปนอยางไร มเนอหาแสดงเกยวกบเรองอะไรบาง และเนอหารายละเอยดกลาวไวอยางไร เนองจากขาพเจาไมเคยศกษาพระไตรปฎกเลย ไดแตเรยนพระอภธรรม ซงอาจารยผสอนไดกลาววาเปนสวนหนงของพระไตรปฎก จากการ

๑๖๕

เรยนพระอภธรรม ท าใหไดความรความเขาใจเกยวกบปรมตถธรรม ๔ ไดแก จตปรมตถ เจตสกปรมตถ รปปรมตถ นพพานปรมตถ ตามสมควร สวนพระสตรนน ไดการฟงพระทานเทศนบาง พระวนยมความรและความเขาใจนอยมาก เชน พระภกษถอศล ๒๒๗ พระทตองปาราชกเพราะมสมพนธกบสกา ภกษณถอศล ๓๑๑ ขาพเจาไมทราบในรายละเอยด เพราะในประเทศไทยไมเคยมภกษณฝายเถรวาท สามเณรถอศล ๑๐ อบาสก อบาสกาถอศล ๘ ฆราวาสถอศล ๕ มความรความเขาใจพอสมควร

เมอไดเรยนแลว ขาพเจาไดความรความเขาใจมากกวากอนทจะเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ ดงน

๑. ไดรบความรขนพนฐานทวไปเกยวกบพระไตรปฎกอนเปนคมภรหลกในพระพทธศาสนาทงในแงประวต และพฒนาการของพระไตรปฎก

๒. เขาใจการจ าแนกในบาลพระไตรปฎกสามารถคนควาและอางองได ๓. รจกส ารวจเนอหาของพระไตรปฎกแตละเลมอยางคราวๆ ๔. รจกน าหลกธรรมในพระไตรปฎกมาประยกตใหกบชวตประจ าวนของตนเอง และ

สามารถน ามาประยกตใชในสงคมได ขาพเจาเหนวา อาจารยทง ๒ ทานทสอนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ ไดใหความร

ความเขาใจเกยวกบพระไตรปฎกดมาก และใหความรทนอกเหนอจากต าราทสอน ท าใหนกศกษามโลกทศนทกวางขน แตควรจะใหนกศกษามการจดท ารายงานในเนอหาทนาสนใจในพระไตรปฎกเปนกลม แลวใหแตละกลมน าเสนอรายงานเพอใหนกศกษามความรในเรองทน าเสนอและมการวพากษวจารณ สดทายอาจารยกรณาสรปประเดนทส าคญในเนอหานนๆ นางสาวศรกาญจน ทศนยไตรเทพ

กอนเรยน ขาพเจามความรสกความคาดหวงการเรยนพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ วา อาจารยผบรรยายจะน าหนงสอพระไตรปฎกมาเปดวเคราะหทละเรองๆ แลวใหนสตรวมกนอภปรายแสดงความคดเหน หรอคนควาจากหนงสอตางๆ แลวน ามาสรปในหองเรยน เพอนสตจะไดรบความรแงคดตางๆ จากคณาจารยบาง จากเพอนนสตดวยกนบาง อนจะเปนการเพมพนความร ความเขาใจ ตลอดจนแงคดตางๆ ในคมภรทางพระพทธศาสนา

ขณะเรยน ปรากฏวาสวนใหญอาจารยผบรรยายจะใหปญหาแกนสต แลวใหนสตแตละคนหรอแตละกลมไปวเคราะหมา ซงแตละคนหรอแตละกลมกจะวเคราะหไปตามความรความเขาใจของแตละคนหรอแตละกลม จงท าใหผลสรปทไดในแตละครง อาจจะไมไดมาตรฐาน

๑๖๖

เทาทควร และอาจจะไมไดวเคราะหหมดทกแงทกมม สมดบชอทตงรายวชาวา พระไตรปฎกวเคราะห แตโดยภาพรวมแลวการบรรยายวชาน กจดอยในเกณฑดพอสมควร

ขอเสนอแนะ ขาพเจาเหนวา วชานควรมการผลตเอกสารทเปนแบบวเคราะห พระวนยปฎก พระสตตนตปฎก และพระอภธรรมปฎก ฉบบมาตรฐาน เพอใหนสตไดน าไปเปนแบบอยางในการวเคราะห อนจะเปนการสรางองคความรในการวเคราะหพระไตรปฎกทงดานเกยวกบศพท เนอหา และความหมาย อนจะเปนประโยชนเกอกลแกแนวทางการวเคราะหของนสตปจจบนและอนาคต ซงจะเออเปนประโยชนแกวงการศกษาพระไตรปฎกอยางมากทเดยว พชรย เสวพงศ

๑. ความรสกความคาดหวงกอนเรยน เมอทราบชอวชาทตองเรยน พจารณาวาเปนความจ าเปนอยางยงทเราจะตองศกษา

พระไตรปฎก เพราะเปนสงเดยวทด ารงความถกตอง เมอใดทมขอขดแยงคดคานจะตองพจารณาเทยบกบพระไตรปฎก จงเปนอนยต ดงนน จงภมใจวาเราจะไดเรยนรจากอาจารยผทรงคณวฒอยางยงทถายทอดความรอนเปนสดยอดของพระพทธศาสนาสายเถรวาท แตขณะเดยวกนกเกรงวาจะท าความเขาใจไดยาก เพราะเนอหาวชาทงกวางและลกซง ทงนกตงใจวาจะพยายามใหมากทสด

๒. ความรสกความคดเหนหลงเรยน เปนดงทคาดไวเพราะพระไตรปฎกทเคยอานเปนฉบบประชาชน ส านวนกยงอานท า

ความเขาใจไดยาก ตองตงใจอยางมาก แมกระนนกยงตองขอค าอธบายจากพระทมความรดานเปรยญธรรม ยงอานจากพระไตรปฎกฉบบภาษาไทย ของมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย แตละเลมหนา และมจ านวนมากเลม เมอฟงการบรรยายของอาจารย ทงพระไตรปฎกวเคราะห ๑ และพระไตรปฎกวเคราะห ๒ ไดรบความรมากขน ซงเคยคดวาพระไตรปฎกยงใหญและลกซง เมอฟงบรรยายกยงศรทธามากขนวา ความรทงหมดของชวตอยในพระไตรปฎกนเอง แตสนใจเรองใดกอานมากในเรองนน เมออานเองแมพยายามอาน อยางนอย ๒ เทยวแลว ยงคงตองใหพระผรอธบายซ าอานทวนอกครง และทงนตองขอบคณพระอรยสงฆทกองคททรงจ าความรซงไดรบการถายทอดจากพระพทธองค และตองขอบคณมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยทบรรจวชานในหลกสตร แมรสกวายากแตเหนวาเปนความจ าเปนสงสดทตองศกษาวชาน เพอน าไปใชใหเกดประโยชนในชวตประจ าวน แตทงนตองรจกการประยกตเพราะค าบรรยายเปนส านวนเกาซงตองศกาท าความเขาใจแลวมองปญหา แกไขปญหาโดยใชหลกธรรมทมอยอยางถกประเภทและบคคล

๓. ขอเสนอแนะ

๑๖๗

การเรยนวชานควรยงคงการบรรยายไว เพราะเปนฐานการเรยน เมอบรรยายแลวควรมการจดการศกษาวเคราะห โดยจดกลมตงเรองการวเคราะหเพอใหครอบคลมเนอหาและสนกกบการตอบขอซกถาม พรอมรบฟงการวจารณจากอาจารยผบรรยาย อนจะท าใหสามารถเขาใจและจ าเนอหาไดมากขน และระยะเวลาการเรยนควรมากกวาน เพอความพรอมในการท าความเขาใจ นาวาเอก กานต ประทมทอง

เมอตอนลงทะเบยนเรยนครงแรก ไดดรายวชาตางๆ ของแตละภาคการศกษา โดยเฉพาะไดเหนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑ และ ๒ กรสกดใจวาเราจะไดเรยนพระธรรมค าสอนของพระพทธเจาหรอประวตพทธสาวกอยางจรงจงเสยท เพราะเมอตอนเปนสมณเพศและลาสกขามาแลว กไมคอยมโอกาสไดเปดพระไตรปฎกศกษาหาความรอะไรจรงจงเสยท สวนใหญกจะอานหนงสอทวๆ ไป แตเมอไดมโอกาสมาศกษาวชาพระไตรปฎกวเคราะหทง ๒ ภาคนแลวท าใหมความรความเขาใจในพระศาสนาและเพมศรทธามากขน โดยเฉพาะอาจารยผสอนวชานทงสองทาน จะใหความรทแตละทานถนดเพมเตมขนมาอกจงถอเปนการไดก าไรอยางหนง เหมอนยงปนนดเดยวไดนกสองตว การจดใหมการเรยนการสอนวชาพระไตรปฎกวเคราะหเชนน เปนการดทสดแลวเพราะตรงกบสาขาวชาพระพทธศาสนาอยางแทจรง หรอหากจะใหไดผลดยงขน อาจารยควรมอบหมายใหนกศกษาไปสรปเรองราวในพระไตรปฎกคนละเรองตามทอาจารยจะเหนควรแลวใหน ามาแถลงหนาหองเรยน นางรงนภา กจรตนา

ความรสกความคาดหวงกอนเรยน กอนทจะเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ขาพเจามความรในเรองพระไตรปฎกนอยมาก ทราบแตเพยงวา

๑. เปนคมภรทางศาสนาทบรรจค าสอนของพระสมมาสมพทธเจา แตไมทราบวามประวตความเปนมาอยางไร

๒. เปนคมภรศกดสทธ ส าหรบพระภกษใชศกษาเทานน ผหญงไมควรไปแตะตอง คณแมของขาพเจาไดสรางพระไตรปฎกถวายพระหลายชดแลว เพราะเชอวา เปนการท าบญทยงใหญ จะมการแหเวยนโบสถ เหมอนการบวชพระ

๓. ไมคอยมนใจวาขอความในพระไตรปฎกจะเปนค าสอนของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทถกตองทงหมด เพราะพระพทธเจาทรงปรนพพานไปแลวตงกวา ๒๕๐๐ ป และอกประการหนง ขาพเจาเคยไดฟงเทศนจากพระตามวดตางๆ ในเรองเดยวกนกเทศนบรรยายความหมายออกมาตางๆ กนไป ท าใหสปสน

๑๖๘

๔. ความคาดหวงกอนทจะเรยน ขาพเจาคาดหวงวาจะไดทราบและเขาใจเนอหาในพระไตรปฎกเปนอยางด

๕. คาดหวงวาเมอเรยนพระไตรปฎกไปแลว เขาใจชดเจนดแลว สามารถทจะไปอธบายใหผไมร หรอผรไมจรงไดมความรทถกตอง แจมแจงขน

ความรสกความคดเหนหลงเรยน ๑. อาจารยผสอน อาจารยทง ๒ ทานมความร ความเขาใจ ในทกแงทกมมของ

พระไตรปฎกดเยยม ทานมเมตตากบลกศษยเปนอยางยง อาจารยพรอมทจะถายทอดวชาความรทงหมดใหแกศษยโดยไมปดบง ทงในเวลาสอนและนอกเวลา ขาพเจามความภมใจมากทไดเรยนกบทานอาจารยทงสองทาน

ในสวนตวขาพเจาเรมเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑ มความสขและตนเตนมากกบความมหศจรรยของพระไตรปฎก ขาพเจามเวลาใหกบการเรยนเตมท เตมอมกบการเรยนการสอน ตอมาในภาคเรยนท ๒ เกดอบตเหตทางครอบครว คอคณแมของขาพเจาปวยดวยอาการทางสมอง จงมเวลาใหกบการเรยนนอยมาก เนอหาวชากยงยากและลกซงขน จนทอใจ เกอบตดสนใจทจะหยดเรยนไปกอน แตกไดเพอนๆ เปนกลยาณมตร ชวยในดานขอมล ท าใหสามารถท าความเขาใจไดในระดบหนง

๒. เนอหาวชา นอกจากขาพเจาจะมความเขาใจเนอหาในพระไตรปฎกทงสามหมวด คอ พระวนยปฎก พระสตนตปฎก และพระอภธรรมปฎก มากขนแลว ยงมความมนใจเตมเปยมวาเปนสงทสบทอดกนมาอยางถกตองตงแตสมยพทธกาล

๓. สงทไดมากทสดในการเรยนพระไตรปฎก คอความซาบซงในในพระพทธศาสนา คดวาค าสอนของพระพทธเจาเปนอมตะ ทนสมยอยเสมอ อยกบทกๆ มนษยทกคน และขาพเจาคดเสมอวา ถามโอกาสใดกตามทสามารถท าใหคนหนมาศกษาเขาใจในหลกค าสอนทแทจรงของพระพทธเจา ขาพเจายนดทจะท าดวยความเตมใจ

ขอเสนอแนะ ๑. ควรมการทดสอบความรพนฐานในเรองพระไตรปฎกกอนการเรยน ถาผใดม

ความรไมถงมาตรฐาน กควรใหไปเรยนเพมเตมมากอน ๒. การวเคราะหเนอหาในพระไตรปฎกควรท าดวยความระมดระวง ทานอาจารยควร

ควบคมใหใกลชด เพอไมใหออกนอกลนอกทาง ควรมการอภปรายกนในชนเรยน หรอใหทานอาจารยแกไขแลวสงคนใหผวจารณ ไดมแนวทางและทศนคตทดและถกตอง

๓. ควรมเอกสารประกอบการบรรยายแจกกอนทจะถงเวลาบรรยาย เพอการเตรยมตวกอนเขาฟง

๑๖๙

จตตกานต มณนารถ กอนทขาพเจาจะบรรยายความรสกความคาดหวงกอนเรยน ขาพเจาอยากจะกลาว

บางอยางคอ ขาพเจาไดเคยเขาฟงบรรยายของอาจารยสชพ ปญญานภาพ และรสกศรทธาในตวของทานมาก เพราะนอกจากความรอบรของทานแลว วรรณกรรมตางๆ ททานไดเขยน ท าใหขาพเจาชนชอบในตวของทาน นอกจากนน หนงสอทมคณคาอยางหนงสอพระไตรปฎกฉบบประชาชนของทาน เปนสงทขาพเจาน ามาศกษาเสมอ ท าใหเหนวาทานเปนคนทมความวรยะและความรอบรของทาน เปนสงหนงทขาพเจาชนชมและกมความคดในสวนลกวา ขาพเจาอยากเกงแบบทาน ขอเพยงหนงในสบของทานกยงด

อกทานหนงทขาพเจารสกศรทธาตอความมวรยะของทานมากอกผหนงคอ ทานเจาพระคณทานพระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) ขาพเจาเหนงานเขยนมากมายของทาน ท าใหทราบวา ทานเจาพระคณทานเปนนกคดนกเขยนอกทานหนง งานเขยนของทานทเปนหลกๆ ใหขาพเจาไดคนควาหาความรและเปนขอมลในการศกษากคอ พจนานกรมฉบบประมวลศพท และฉบบประมวลธรรม และหนงสอทขาพเจาคดวาทานมความวรยะและความตงใจทจะถายทอดความรใหอยางมากมายกคอ หนงสอพทธธรรม เพยงแคเชงอรรถอยางเดยว กท าใหทราบวา ทานเจาพระคณทานคนควาพระไตรปฎกมากมายขนาดไหน ทงทานอาจารยสชพกด ทานเจาคณพระพรหมคณาภรณกด ทานทงสองขาพเจาถอวาเปนครบาอาจารยทขาพเจาเคารพนบถอในความมวรยะของทานทงสองเปนอยางมาก

ความทขาพเจารกและเคารพในตวของทานทงสอง ท าใหคดวา ท าอยางไรจงจะเกงแบบทานบาง แตขาพเจากยอมรบความจรงอยางหนงวา ขาพเจาไมมเวลามากพอทจะอานพระไตรปฎกใหจบ ๔๕ เลมไดในเวลาน

ความรสกความคาดหวงกอนเรยนวชา พระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ เนองจากขาพเจามความศรทธาตอทานทงสองดงกลาวแลวขางตน ขาพเจาจงคาดหวงวา

จะตองเรยนพระไตรปฎกใหเขาใจและรเรอง และถอเปนโอกาสอนดทขาพเจาจะไดเรยน การทจะอานพระไตรปฎกไปเรอยๆ อยางไรจดหมาย เปนการศกษาแบบไมมหลกการ อานแลวกเพยงผานๆ ไป ดงนนจงไมสามารถเกบประเดนทส าคญๆ ไวได

ขาพเจารสกดใจทไดทานอาจารยแสวง อดมศร และทานอาจารยรงษ สทนต มาเปนผสอนพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ เพราะเปนททราบอยางดแลววา ทานทงสองมความรพระไตรปฎกมากมายขนาดไหน โดยเฉพาะอาจารยรงษ แทบจะพดไดเลยวาเปนพระไตรปฎกเคลอนท เพราะไมวาจะถามอะไรเกยวกบเรองในพระไตรปฎก ทานอาจารยรงสตอบไดหมด วาอยเลมนน เลมน จงท าใหขาพเจารสกดใจ และภมใจทจะไดเรยนกบทานอาจารย

๑๗๐

เรยนแลวเปนอยางไร ตางจากทเคยรเคยทราบมาอยางไร กอนทขาพเจาจะเรยนพระไตรปฎกวเคราะหนน ขาพเจาทราบแตเพยงวา พระไตรปฎก

แบงออกเปน ๓ ปฎก คอ พระวนยปฎก พระสตตนตปฎก และพระอภธรรมปฎก ซงขาพเจากเคยอาน แตเปนการอานเองอยางไรหลกการ ไดแตอานผานๆ ไป เพยงเพออยากรวาในพระไตรปฎกนนมเรองอะไรบาง แตกเพยงไดแตอาน เพราะไมสามารถจบประเดนและสาระส าคญของเรองทอานดงทไดกลาวไวแลวในตอนตน

แตเมอขาพเจามาเรยนพระไตรปฎกวเคราะห ท าใหขาพเจาทราบถงโครงสรางตางๆ ของพระไตรปฎกวา นอกจากจะแบงออกเปน ๓ ปฎกดงกลาวแลว แตละปฎกยงแบงออกเปนสวนๆ อกคอ ในพระไตรปฎกนนมทงหมด ๔๕ เลม แบงออกเปน ๓ ปฎก แตละปฎกแบงออกเปนคมภร แตละคมภรกแบงออกเปนเรองๆ

จากทขาพเจาทราบพระไตรปฎกมาบางแตกเพยงผวเผน เมอพอมาเรยนอยางเอาจรงและประกอบกบทานอาจารยกมความรเปนอยางด จงท าใหขาพเจาไดรบความรอยางมากมาย ซงขาพเจาจะไดใชเปนแนวทางในการศกษาตอไป

วชานควรแกไขเพมเตมปรบปรงสวนไหน? แกไข การทไดอาจารยทด ยอมเปนประโยชนตอลกศษย การทประโยชนจะบงเกดไดแก

ศษยนนกดวยความเมตตา และความอดทนของอาจารยเปนส าคญ ในการศกษาพระไตรปฎกวเคราะหน เปนวชาทเกยวของกบพระไตรปฎกวเคราะห ๑ การปพนฐานในวชาจงเปนสงส าคญอยางยง เพราะเปนการสอนทตอเนองจากพระไตรปฎกวเคราะห ๑ โดยเฉพาะการศกษาในระดบนมความแตกตางตงแตตวบคคล พนฐานความรในทางพระพทธศาสนา ดงนน การทจะน าไปสความรในทศทางเดยวกน จงเปนสงทตองปรบพนฐานใหเทากน โดยทเมออาจารยพดถงเรองใดนสตกควรทราบวาอยในพระไตรปฎกเลมใด เปนตน

เพมเตม เนองจากวชานเปนการศกษาคมภรพระไตรปฎก ดงนน ในตอนเรมตนกอนทจะน าเขาสเนอหาของรายวชานน การน าโครงสรางของพระไตรปฎกมาแยกใหเหนความชดเจนวาแตละเลมไดกลาวถงเรองอะไร เพราะเมอไดโครงสรางภาพรวมแลว เมอจะอธบายถงเรองราวตางๆ ในแตละเลม กจะน าไปสความรความเขาใจไดเปนอยางด

ปรบปรง ในการเขาสเนอหาทเรยน ควรจะชชดเฉพาะเจาะจงในแตละเลมแตละเรอง การกลาวถงเลมนนท เลมนท เปนการท าใหเกดความสบสน นอกจากบางเรองทมการกลาวไวหรอปรากฏอยหลายแหงหลายเลม จงควรน ามากลาวไวในคราวเดยวกน สวนเนอหาใดทมความส าคญ อาจใหนสตแบงกลมท ารายงานในหวขอทไดรบมอบหมาย เปนการฝกความเพยรในขณะเดยวกนก

๑๗๑

เพอใหนสตไดคนควาเพมเตมอนจะเปนประโยชนตอตนเองดวยประการหนง อกประการหนงอาจารยอาจไดขอมลเพมเตมบางสวนในการสอน นายอรรถสทธ มณประ

เนองจากแตเดมมาผมไมเคยมความรเกยวกบพระไตรปฎกมากอนเลย ทราบเพยงวา พระไตรปฎกเปนเพยงคมภรทรวบรวมค าสอนขององคสมเดจสมมาสมพทธเจาไวและมการถายทอดสบเนองมาจากยคพทธกาลจนมาถงปจจบน โดยพระสงฆในยคปจจบนไดนอมน าค าสอนในพระไตรปฎกนนมาถายทอดอบรมสงสอนใหแกพทธศาสนกชนในปจจบนไดเปนแนวทางปฏบตตามค าสอนของพระพทธองค กอนทจะไดเรยนกคาดหวงวาคงจะไดสมผสกบพระพทธโอวาทของพระพทธองคแบบขนานแทดงเดม ซงเมอกอนกเคยแตไดรบฟงค าสอนจากพระคณาจารยตางๆ น ามาถายทอดใหฟง ครงนไดเรยนแบบเจาะลกนบวาเปนโอกาสอนดยงครบ

การเรยนพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ ทผานมาเรยนแลวท าใหผมไดรบประโยชนดงนครบ

๑. ไดรบความรความเขาใจในพระพทธพจนขององคสมเดจสมมาสมพทธเจาทไดรบการจดจ าบนทกไวสบตอกนมา เรองราวบางเรองทไมเคยรบทราบมากอน หรอคตธรรม และหลกกรรมบางอยางทไมเคยรกไดรละเอยดกวางขวางขนกวาเดม

๒. อาจารยไดน าภาพของสถานทเกยวของกบการท าสงคายนาและสถานททเกยวของกบพทธประวตมาเผยแพรแกนสตใหไดเหนในหองเรยน ในสวนของผมรสกวาถงแมวาผมจะไมไดมโอกาสไดไปยงประเทศอนเดย แตกไดเหนสถานทสงคายนาพระไตรปฎกจากภาพของอาจารยทไดน ามาเผยแพรใหนสตไดชม ถอวาเปนการเปดหเปดตาทางออม

๓. ท าใหไดรบการซมซบธรรมะจากการเรยนรพระไตรปฎกและการใหแงคดมมมองประสบการณของอาจารยทไดบรรยายในหองเรยนไมเพยงแตเนอหาในทฤษฎเทานน แตอาจารยไดใหแงคดประสบการณตางๆ เพมเตมอกมากมาย ผมตองขอกราบขอบพระคณอาจารยเปนอยางสงทไดถายทอดความรและประสบการณอนมคากบกระผมและเพอนนสตไดมโอกาสไดเรยนรจากอาจารย

ตามความเหนของผมเหนวาควรมสวนทควรปรบปรงเพมเตม ดงตอไปนครบ ๑. ดานสอการเรยนการสอน ประเภทโปรแกรม Powerpoint ประกอบการสอน ควรม

การใชโปรแกรมนในการสอนใหมากขนกวาเดม โดยบรรจทงในสวนเนอหาสาระอยางยอๆ และในสวนของภาพประกอบสถานทหรอสงอนๆ ทเกยวของกบพระพทธศาสนาเพอเปนการเปดหเปดตา และโลกทศนของนสตทางออม เปนการสรางสสนและเปนการผอนคลายไดอกทางหนงครบ

๑๗๒

ในสวนทเปนขอดทผมตองขอบพระคณอาจารยเปนอยางสงทมอบหมายงานการท ารายงานโครงการวทยานพนธ ถอเปนการฝกซอมการเขยนซงอาจารยไดใหขอแนะน าในการปรบแกในสวนทผมไมมความร ความถนด ซงในจดนเปนการสรางประโยชนอยางมหาศาล เพราะผมเองกไมเคยเขยนอะไรทเปนรปแบบพธการทคอนขางยากและตองอาศยความรความตงใจอยางสง เพอเตรยมการเขาสการท าวทยานพนธฉบบจรง ซงจะจบไดหรอไมจบกอยทการจดท าวทยานพนธนแหละครบ กานตสน จนทรวภาดลก

กอนอนคงจะขอเลาถงภมหลงกอนทจะมาเขาเรยนทมหาจฬาฯ เนองจากเปนสวนส าคญทท าใหตดสนใจมาเรยน และเกดความคาดหวงอยางสงตอการมาเรยนทน

เดมไมเคยมพนฐานดานธรรม เนองจากเกดในครอบครวพอคาคนจน มโอกาสเขาวดเขาวานอยมาก รจกธรรมเบองตน สวดมนตเปนบางกจากการเรยนวชาศลธรรมในโรงเรยน เคยเขารวมกจกรรมท าสมาธ ๑ ครง เมอสมยเรยนในมหาวทยาลย คอไปเขาปฏบตธรรมกบชมรมพทธฯ ทวดธรรมกาย แตกไมประทบใจ หลงจากนนกไมคอยมโอกาสไดสมผสธรรมะอยางจรงจงอกเลย จนกระทงป พ.ศ. ๒๕๔๐ ไดมโอกาสเขาปฏบตธรรมในโครงการของคณแมศร กรนชย เกดความประทบใจมาก ประกอบกบความพรอมสวนตว คอเรองครอบครว การงานมความมนคงลงตว ท าใหหนมาศกษาเรองธรรมอยางจรงจงทงทฤษฎและปฏบตตลอด ๒ ป นอกจากนยงมความตงใจทจะมสวนในการเผยแพรธรรม จงคดวาความรทางดานพทธธรรมยงมอยนอยมากจะตองศกษาเพมเตมอยางจรงจงเปนระบบ เพอเพมศกยภาพใหตนเองมากทสด และนคอทมาของการเขาศกษาทน

ความคาดหวงกอนทจะเรยนวชาพระไตรปฎก เปนททราบกนดของชาวพทธเถรวาทวา พระไตรปฎกคอศนยรวมของพระธรรมค าสง

สอนขององคพระสมมาสมพทธเจา จงเปนวชาทส าคญทสดตามความเหนของตนและเคยพยายามศกษาดวยตนเองกไมคอยเขาใจวชานจงเปนวชาทตนเองคาดหวงวาจะไดอะไรมากทสด สงทตงความหวงวาจะไดจากการเรยนวชานอยางมากกคอ

๑. เนองจากเนอหาของพระไตรปฎกมมากมาย จงตองการรวธการจดล าดบความส าคญของการศกษา วาควรจะเรมมสวนไหนกอน สวนไหนหลง ตามล าดบความส าคญ

๒. ในการศกษาพระไตรปฎกในแตละสวน มเทคนควธการศกษาอยางไร จงจะเขาใจทงอรรถและพยญชนะ รวมทงสามารถวเคราะหไดอยางถกตองไมคาดเคลอนจากหลกธรรมทแทจรง

๑๗๓

๓. นอกจากเขาใจในพระไตรปฎกแลว ท าอยางไรจงจะสามารถดงความรออกมาใชประโยชนทงในทางปฏบตและในการถายทอดใหกบผอนได (เทคนคการประยกตสภาคปฏบตและเทคนคการถายทอดธรรม)

ภายหลงจากการเรยน ๑ ป ๑. ไดรโครงสรางทงหมดของพระไตรปฎก ซงเปรยบเสมอนแผนทน าทางใน

การศกษา และการเหนภาพรวมนเองทท าใหเกดความรสกวาการศกษาพระไตรปฎกไมใชเรองยากจนเกนความพยายาม และการไดมโอกาสเขาเรยนในชนเรยนอยางสม าเสมอ ท าใหเกดความรสกคนเคยกบพระไตรปฎก เสมอนหนงวาเปนคมอศกษาธรรม ไมใชคมภรศกดสทธทมไวส าหรบบชาเหมอนอยางความเขาใจในอดต

๒. ส าหรบความคาดหวงทจะไดเทคนคการอาน การวเคราะหปฎกทงสาม มนอยกวาทคาดหวงไวมาก อาจเปนเพราะเวลาในการเรยนเมอเปรยบเทยบกบเนอหามไมมากพอ การเรยนการสอนในหองเรยนจงมลกษณะแคการแนะน าสวนตางๆ ของพระไตรปฎก หากใครมพนฐานมาบาง กสามารถจะซกถามโตตอบ ใครไมมพนฐานกจะตองไปศกษาดวยตนเอง ยงถาใครไมมเวลากยงไปกนใหญ ท าใหเกดชองวางทางความร คณภาพของนสตทจบไปกจะมความแตกตางกนมาก

๓. ความคาดหวงในสวนทจะน าความรทไดไปใชประโยชนส าหรบตนเองและผอน ยงไมคอยมนใจ คงเปนความรสกตอเนองจากขอ ๒ ทรสกวาตนเองไดรบเนอหา รายละเอยด ความรนอยท าใหเกดความไมมนใจ เมอไมคอยมนใจในความรยอมไมมนใจในการน ามาใชและไมมนใจในการน าไปถายทอดตอผอน

สรปและความคดเหน ดวยขอจ ากดทางดานเวลาท าใหไมสามารถเรยนรวชาพระไตรปฎกไดละเอยด ลกซง คง

ไดเฉพาะโครงสรางและภาพรวม และขอแนะน าในประเดนส าคญๆ บางเรองเทานน สวนทเหลอเปนหนาทนสตตองไปศกษาดวยตนเอง

ภายหลงจากเรยนวชาน ทศนะคตทมตอพระไตรปฎกเปลยนไป จากเดมเหนเปนของสงไกลตว กลายเปนของสงทควรอยใกลตวเสมอนเปนคมอในการศกษาหาความร

สงทไดรบเพมเตมคอ ไดคณาจารยทมความรความสามารถ อนจะเปนประโยชนในการชวยแนะน าเมอเกดปญหาตอไป

แมวาภายหลงจากการเรยนวชานจะยงไมสามารถคด หรอวเคราะหไดดนก แตอยางนอยกไดหลกการ หรอ แนวคดบางประการซงนาจะเปนประโยชนในการศกษาดวยตนเองตอไป

เนอหาในวชาพระไตรปฎก ๑-๒ ยงซ าซอนกน อาจเปนเพราะอาจารยทสอนเปนคนละคน ซงการทมอาจารยสอนพระไตรปฎก ๒ คน กมทงขอดขอเสย

๑๗๔

ขอด คอ นกศกษาจะไดความหลากหลายในดานเทคนค วธการคด และยงไดรจกคณาจารยททรงคณวฒทางดานพระไตรปฎกถงสองคน

ขอเสย คอ หากการจดการบรหารหลกสตร หรอ การประสานงานดานการสอนไมดพอ กจะเกดความซ าซอน ท านสตเสยโอกาสในการเรยนวชาทส าคญ

ขอเสนอแนะ ๑. เนองจากนสตมความแตกตางทางดานพนฐานความร โดยเฉพาะหลกพทธธรรม

ในพระไตรปฎก นาจะมการปรบฐานความรของนสตโดยการจดใหมการเรยนเพมเตมเสรมใหกบผ ทไมไดเรยนสายพทธศาสนามากอน

๒. นาจะมการจดท าหนงสอ หรอ คประกอบการเรยนวชานทเปนของมหาวทยาลยเอง โดยมเนอหาทจ าเปนตามวตถประสงคของหลกสตร ทส าคญควรมการแนะน าเทคนคในการศกษาและวเคราะหเจาะลกเพอใชส าหรบผทตองการศกษาอยางจรงจง เพอประโยชนในการเผยแพรพระสทธรรมตอไป

๓. ควรจะมการบรหาร วางแผน การจดหลกสตร ใหสอดคลองโดยเฉพาะวชาตอเนองโดยเฉพาะพระไตรปฎกวเคราะห หรอหากตองการหลกเลยงการซ าซอน กควรสอนโดยอาจารยทานเดยว นายรงสต ทองประค า

ความคาดหวงกอนการเรยน กอนการศกษาวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ ขาพเจาไมเคยไดอานพระไตรปฎกฉบบ

ส านวนเตม ดงเชน ของมจร. (จ านวน ๔๕ เลม) มากอน แตเคยอานเรองราวเกยวกบพระไตรปฎกจากหนงสอทวๆ ไป ทมเนอหากลาวถงพระไตรปฎก ซงเขยนโดยนกวชาการ หรอ อดตภกษเปรยญธรรม บางทาน

ขาพเจาไดรบทราบวาพระไตรปฎก แบงเปน ๓ หมวด คอ พระวนย พระสตร และพระอภธรรม ไดทราบเนอหาลกษณะคราวๆ วามอะไรบาง แตไมทราบรายละเอยดทลกซง ดงนน เมอไดเขามาศกษาท มจร. และทราบวาไดลงทะเบยนเรยนวชา พระไตรปฎก ‚วเคราะห‛ จงท าใหรสกยนดวาขาพเจาจะตองไดรบทราบรายละเอยดความลมลกในประเดนตางๆ ของพระไตรปฎกทคอนขางยากตอการเขาใจของบคคลทวไป โดยหมวดพระอภธรรมเปนหมวดทขาพเจาใหความสนใจมาก เนองจากแตเดมทขาพเจาคดวาการทบคคลจะสามารถบรรลธรรม หลดพนจาก สงสารวฏฏไดตองมความเขาใจในพระอภธรรม

๑๗๕

ขาพเจาคดวานาจะมความยากมากในการศกษา ท าความเขาใจในองคความรนน ขาพเจาจงรสกยนดวาในการศกษาครงนจะมผมความรในดานพระไตรปฎกมาชแนะสงสอนใหไดรบรถงความลกซงในพระอภธรรมวาเปนเชนไรบาง และขาพเจาหวงอยลกๆ วาถามโอกาสไดศกษาจนเขาใจแลวจะไดสามารถน าไปอธบายใหบคคลอนไดรบทราบหนทางทถกตองในการมชวตอยเพออะไร

ความรสกภายหลงการศกษาพระไตรปฎกวเคราะห หลงจากขาพเจาไดศกษาพระไตรปฎกวเคราะหใน ๒ เทอมทผานมาแลว ความรทไดมา

สวนใหญยงคงเปนเพยงผวหนาขององคความรอนไดแกพระอภธรรม สงทขาพเจาไดรบทราบสวนใหญ ไดแก พระวนย โดยเฉพาะในภาคท ๑ ของการศกษา ทานอาจารยแสวง เนนสอนพระวนยเกอบตลอดทงเทอม นอกจากนมการแจกพระสตรคนละสตรใหมารายงานใหเพอนรวมชนไดรบร และไดทราบถงประวตพฒนาการของพระไตรปฎก อยางไรกดมการวเคราะหในบทเรยนใหทราบถงเหตผลทอยเบองหลง ในพระวนยและพระสตรใหไดรบทราบ

อยางไรกตามในสวนของพระอภธรรม ซงขาพเจาคดวามความส าคญมากกยงไมไดรบถายทอด โดยเฉพาะในพระไตรปฎกวเคราะห ทานอาจารยแสวงบอกวาไมสอนในสวนของพระอภธรรม ทานจงเนนแตการวเคราะหพระวนยเปนหลก และพฒนาการของพระไตรปฎก

จรงแลวเนอหาของพระไตรปฎกวเคราะหมมากมายเหลอเกน แตเวลาเรยนมจ ากด จงเปนการยากทผสอนจะน ามาถายทอดไดครบกระบวนความ จะอานเองกมความยากเกนไปในการน าความเขาใจในหลายๆ จด ทจรงทานอาจารยทานทง ๒ ทาน พยายามสอน พยายามตอบค าถาม แตถาขาพเจารสก เหมอนกบไมคอยมความรในตววชาการ แตถาถามวาเขาใจในคณคาของพระไตรปฎกหรอ ตอบวาเขาใจมากขนถงคณคาของคมภรดงกลาววามความส าคญ มประโยชนอยางมากตอมนษย

ขอเสนอในการปรบปรงวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑. พระไตรปฎกมเนอหาเปนจ านวนมาก ดงนน การน ามาสอนนาจะมการจด

หมวดหมใหมในการสอน ควรจะใหนสตในระดบนทราบสวนใด เพยงใด เพอใหสอดคลองกบเวลาทมเพยงประมาณ ๑๖ ครงตอภาคการศกษา คดเปนจ านวนชวโมงประมาณ ๔๘ ชวโมง แตมเนอหามากถง ๔๕ เลม (ใหญ)

๒. การมอาจารยสอน ๒ ทาน คอ ภาคละทานนบวาดแลว เพราะการมอาจารยมากทาน จะท าใหนสตไดรบทราบมมมองในหลายมมมองดกวาอาจารยทานเดยวสอนผกขาดทง ๒ ภาคการศกษา

๑๗๖

๓. วชาพระไตรปฎกวาดวยการวเคราะห ฉะนน การศกษาในวชานจงควรจะเนนการวเคราะหใหมากกวาน โดยหาวธการใหนสตสามารถอานพระไตรปฎก และไดน ามาเสนอมมมองการวเคราะหในสวนของความคดตนเอง จะผดถกเปนอกประการหนง แตเนนการฝกการวเคราะหดวยเหตผล การเรยนการสอนเหมอนสมยโบราณ คอ นสต นง ฟง แตอยางเดยว ท าใหมหลายคนไมคอยมาเรยน

๔. ท าอยางไรนสตถงจะเหนคณคาในการอานพระไตรปฎกมากขน เพราะการไมไดอานมากอนแลวมานงวเคราะหกนจะไมไดประโยชนอะไร ซงตวพระไตรปฎกเองกมความยากในการอานท าความเขาใจดวยตนเอง การขายพระไตรปฎกในลกษณะการขายปลกแบบ ม.มหามกฎ นาจะชวยใหนสตสามารถแบงซอมาอานไดมากขนดกวาซอยกชด (การอานทางคอมพวเตอรนานๆ ท าใหสขภาพตาและกายทรดโทรม) เรอเอกสมพงษ สนตสขวนต

การศกษาวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ ผเรยนไดตงเปาไวนองวา จะท าใหไดรบความรเขาใจพระพทธศาสนาในสวนคมภรพระไตรปฎกอยางลกซง กวางขวาง แตเนองจากทางบณฑตวทยาลยไดเปดรบนสตมาจากหลากหลายสถาบน เขาใจวาพนฐานความรดานพระพทธศาสนากจดวาอยในเกณฑออน (แตกยงนบวานาสรรเสรญททานเหลานนไดมความสนใจ และลงทนมาศกษาพระพทธศาสนาเพมเตม) จงท าใหการศกษาวชาพระไตรปฎกวเคราะหไมไดเปนไปตามทคาดหวงมากนก แตอยางไรกตามกยงไมไรประโยชน เพราะอยางนอยทสดท าใหผ ศกษาเองไดยนไดฟงขอความตางๆ ททานอาจารยไดน ามาบรรยายในแตละครง ท าใหมความคดและประเดนทควรรเพมขนอยเสมอ นอกจากนแลวจากการทฟงเพอนนสตสนทนากนสวนมากอยากใหทานอาจารยสอนแบบเจาะลกเปนหวขอๆ ไป จนเกดความแตกฉานเขาใจอยางแจมแจงในเรองนนๆ เชน เรองอรยสจ ๔, นรกสวรรค, ไตรลกษณ และกฎแหงกรรม เปนตน

อนง เนองจากการสอนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ๑-๒ นน ผรบผดชอบการสอนเปนคนละทานกน จงอาจท าใหเรองทน ามาสอนซ ากนไดบาง ถาเปนไปไดอยากใหมผรบผดชอบการสอนทงพระไตรปฎกวเคราะห ๑ และ ๒ เปนทานเดยวกน ดวยเหตวาจะท าใหการศกษาขอมลตอเนองและอาจารยเองกจะไดไมสอนซ าเรองเดยวกน ผศกษาเองกจะไดมฐานความรไดถกตองและตอเนองกนดวยในตว

จากการทไดศกษาไดฟงการบรรยายจากทานอาจารย ท าใหไดคดวา อนการศกษาหาความรนนยงศกษายงเรยนไป กยงท าใหรสกเสมอนวาตนเองไมมความร เพราะถาจะวาไปแลว วชา

๑๗๗

พระไตรปฎกนน มขอบขายของเนอหาคอนขางกวางและลก และถาผศกษาไดพยายามตงใจศกษากนอยางจรงจงยอมจะกอประโยชนอยางมหาศาลเกนกวาการศกษาวชาการใดอน

ในทนผศกษาเองไดรบรคตธรรมและความสงบเยอกเยนทแผซานสจตใจท าใหตระหนกไดวา แมจะมผมองวาการศกษาพระพทธศาสนาเปนเรองทคร าคร เปนเรองทผมปญหาชวตหรอคนชราภาพเทานนจะมาศกษากตาม แตผศกษาเองกลบมองวา นนเปนเพยงทศนะของผทยงไมเขาใจวาพระพทธศาสนาคออะไรมากกวา เพราะคนทคดวาจะศกษาพระพทธศาสนาไปเพออะไรนน สวนมากเปนผทไมคอยค านงถงปญหาทก าลงทวความรนแรงอยในปจจบนเลย เชน ปญหาความตกต าทางจตใจของคน และคนหางเหนจากศลธรรมยงๆ ขน เพราะไมมองเหนคณคาแหงศลธรรมทางศาสนานนเอง

ส าหรบตวผศกษาเองเลา ยอมไดประโยชนอยางนอยถง ๒ สถานดวยกนคอ ๑. ไดผลกบตวผศกษาเองทจะไดรบผลแหงความสงบสขดวยตวเอง ไมเปนผจะตองสราง

ปญหาใดๆ ใหกบใครๆ จงนบวา ไดประโยชนตนอยางสมบรณ และหากผศกษาเองสามารถรกษาภาวะแหงความสงบเยน ภาวะแหงความส านกทดไวไดไมถกมารมาเยายวนใหเสยคนกอนแลว กนบวาจะไดประโยชนในสมปรายภพเพมอกอยางไมตองสงสยเลย

๒. เนองจากหนาทการงานของผศกษาเองทท าอยเปนประจ านน กเปนงานทเนองอยกบสงทเรยกวา การอบรมศลธรรม มหนาทในการคนควาหาความรทจะน ามาพดอบรมใหก าลงพลในสงกดไดรบทราบ และเกดความส านกทดตอสถาบนพระพทธศาสนาอยเสมอๆ นอกจากจะเปนบญอนเกดจากการใหธรรมทานแลว ยงเปนการประกาศพระพทธศาสนาอกทางหนงดวย ในเรองนทานอาจารยพนเอก ปน มทกนต อดตอนศาสนาจารยทหารบกและอดตอธบดกรมการศาสนาไดเคยกลาวไววา ‚ไมมหนาทใดทจะนาภาคภมใจเทากบการไดท าหนาทการสอนธรรมะ‛

ดงนน การประยกตวชาความรไดจากการศกษาวชาพระไตรปฎกวเคราะหทง ๑-๒ จงนบไดวาเปนการลงทนทคมคาอยางยง สามารถประยกตเขากบการงานและการด าเนนชวตไดเปนอยางด ทงนอาจเปนเพราะไดศกษาชวตแบบอยางทปรากฏอยในพระไตรปฎกแลวหยบยกเอาคณธรรม และขอปฏบตทปรากฏอยในเรองนนมาเปนแบบส าหรบประพฤตปฏบตตนในชวตประจ าวนของผ ศกษาเอง เชน เรองอนาถบณฑกเศรษฐ วสาขามหาอบาสกา พระสารบตร พระราหล เปนตน อนงการไดมาศกษาวชาการดานพระพทธศาสนาในมหาวทยาลยพระพทธศาสนาดวยแลว ยอมนบวาเปนเรองทนายนดยง

๑๗๘

รหส 5061405035 บรรยายความรสก

วชาพระไตรปฎกวเคราะห เปนวชาแรกทกระผมเลอกเรยน ตามความรสกสวนตว เหนเปนวชานาสนกสนาน ไมนาเบอเหมอนวชาทลงทะเบยนอนๆ และไมนาจะตองเตรยมตวมากนก อกอยางวชานสวนตวเคยไดสมผสจากการอานเพอเตรยมตวไปแสดงธรรมบอย ถาไดมาเรยนการวเคราะหวจารณเพมเตมอาจชวยใหเขาใจในหลกธรรมค าสอนของพระพทธเจาไดอยางถองแทดขนกวาเดม และสมารถน าหลกธรรมทไดเรยนรไปประยกตใชเปนค าคมเพอเขาใจถงผฟงยงขน จงไดเลอกเรยนวชาน เมอไดเรยนสมใจแลวสงทรสกคอ ทผานมาเขาใจวาเราร แตแททจรงแลวเราไมรอะไรเลย เพราะความรเดมนนเปนความรแคชนกระพ ความรจรงเรมปรากฏเมออาจารยประจ าวชาวเคราะหหลกธรรมในสวนตางๆ ใหฟง จงไดรการบรณาการทางความคดอยางหนง คอ หลกธรรมทพระพทธเจาตรสนน ถาตองการใหถงแกนแหงความหมาย ตองมองใหครบทกดานทกมต เชน อธยาศยของบคคล สภาพแวดลอม ภมศาสตร ประวตศาสตร และจรตของบคคลนนๆ จงจะเขาใกลความหมายแหงธรรมทตรสไว อยางเชน กาลามสตร เปนตนทตรสไวเปนบทเฉพาะกาล เฉพาะสถานท และเฉพาะบคคลบางกลมเทานน เพอน ากาลามสตรมาใชในสมยปจจบน ความหมายบางสวนยอมขดแยงกนอย นเปนเครองยนยนวา ความเขาใจแตกอนกบหลงไดเขาเรยนแลวแตกตางกนสนเชง ความเขาใจกอเรยนนน มเพยงความรแตปราศจาก ความคม ชด ลก ในรายละเอยดความเขาใจหลงจากไดเรยนรเปนบทสรปแหงขอสงสย

สวนขอทวา ทางมหาจฬาฯ ไดจดใหทานศกษาพระไตรปฎกสมกบปณธานของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวหรอยงนน ขอแสดงทศนะวายงไมเพยงพอ ถาตองการทราบผลส าเรจ ตองประเมนคณภาพของบคลากร คอไมใชวาจะมผส าเรจการศกษาในแตละปจ านวนมากเทานนจงจะถอวาการวดการศกษาประสบความส าเรจ จะตองตดตามผลวา บคลากรเหลานนมความรในพระไตรปฎกมากนอยแคไหน เปนก าลงในการปกปองคมครองพระพทธศาสนาคราวเจอภาวะวกฤตหรอไม มบทบาทในทางสงคมอยางไร และเปนสอความเขาใจระหวางสงคมกบพระพทธศาสนาหรอไม เมอประเมนเชนนเปนตน จงหาค าตอบของการศกษาวชานได

ขอเสนอแนะ เหนวาทางบณฑตวทยาลยการ จดใหมสมมนาวชานใหบอยครง ควรบรรจวชานเปนวชาทตองเรยนบงคบตลอด ๓ ภาคการศกษา การเรยนในหองควรมการสมมนาใหมากขนกวาเดม นสตจะไดแสดงออกทางความคดมากกวาน ส าหรบอาจารยประจ าวชาน เหนวาเหมาะสม รลกในประเดนขอสงสยหลายอยาง และมอธยาศยดมาก

๑๗๙

รหส 5061405036 ความคาดหวงกอเรยนของผม ผมไมไดคาดหวงอะไรมากจากในรายวชานมากเทาไหร ก

ขอใหไดความรเพมอกเพอทจะเปนแนวทางในการศกษาตอไป ตอนแรกๆผมนกวาการเรยนวชานจะเปนเรองทนาเบอเหมอนกบทผมไดศกษา คอเมออาจารยบรรยายเสรจกหมดชวโมง นกเรยนไมมโอกาสไดถามตอบ ถามกเพยงเลกนอยหรอนอยมาก

แตเมอผมไดมาเรยนแลว ท าใหผมไดรบความรเกนกบสงทผมไดคาดหวงไว มความศรทธาในตวอาจารย ททานเปยมไปดวยความรจรง ในขณะทผมมาเรยนวนแรกไดฟงอาจารยบรรยายผมถงกบยกมอทวมหว ทมหาวทยาลยของเรามอาจารยทมความรดานพระไตรปฎกเปนอยางมาก บรรยากาศในการเรยนการสอนกเปนไปอยางมสข มการบรรยายสลบการอภปราย ซงท าใหไมนาเบอ

ซงตางกบเมอกอนทผมจะมาเรยนทน เมอกอนเบอจะหาขอมลจากพระไตรปฎกเปนเรองทยากมาก เพราะไมรจะหาหมวดทเราจะหามนอยในเลมไหน หนาอะไร แตเมอไดมาเรยนทนแลว กลายเปนเรองงายไปเลย แลวกท าใหอยากศกษาพระไตรปฎกเปนอยางมาก เพราะอาจารยผบรรยายทานไดใหโปรแกรมพระไตรปฎกใหไปคนควาไดอยางสะดวกสบาย โดยไมตองล าบากไปคนควาจากหนงสอพระไตรปฎกเหมอนอยางแตกอน และทานอาจารยกไดแนะน าวธการใชเปนอยางด ในระดบมหาบณฑตนผมคดวาไดสมกบปณธานของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวแลว เพราะเมอเราจะท าการเขยนวทยานพนธ เราตองหาขอมลจากพระไตรปฎกเปนพนฐานอยแลว ไมอยางนนเราจะไมรขอมลอะไรเลย

สงทอาจารยไดท าอย ผมวามนกดอยแลว ไมวาจะเปนตอนกอนจะเรยนหนงสปดาห อาจารยกใหชทมาใหไปศกษากอน เมอเรยนในหองกไดสนทนาอภปรายกน เพอแลกเปลยนความร กถอไดวาอาจารยไดท าดอยแลว ในขณะทบรรยายกมภาพเหตการณทเปนจรงมาใหด ท าใหนกศกษาเหนภาพประวตศาสตรไดอยางชดเจน ผมกขออนโมทนารปแบของอาจารยทไดท ามาเปนอยางยง รหส 5061405038

ในการมงหวงและการศกษาของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ซงกเคยศกษาในระดบปรญญาตร และกจบจากสถาบนแหงน จงมความมงมนวาจะเรยนตอในระดบปรญญาโท เพอศกษาหาความรและพฒนาใหเกดความรทยงไมรใหมากอกตอไป

จงมโอกาสไดศกษาในรายวชาพระไตรปฎกวเคราะห ท าใหเกดความเขาใจอะไรอกหลายอยาง จากทเราคดวา ทเคยศกษามาเพยงพอ แตพอมาไดศกษาหาความรในพระไตรปฎก ซงถอวา

๑๘๐

เปนวชาทตรงประเดนกบเรา เพราะไดศกษาหลกค าสอนของพระพทธเจา ทไดจารกไวใหนสตไดคนควาหาความร เพอจะไดน าความรทไดเรยนมาศกษาวเคราะหใหถกตอง ถาเราคดวา ในพระไตรปฎกวเคราะห ทอาจารยสอนของมหาวทยาลยมความตงใจจรงทจะถายทอดคมภรพระไตรปฎก เพอใหเกดความรอยางกวางขวาง จงพยายามสอนกนอยางเอาจรงในเรองของหลกวชาของพระพทธศาสนา และกขอใหวชาพระไตรปฎกวเคราะห เปนวชาเอก ทควรจะใหพระภกษสามเณรไดศกษา เพอจะไดรกษาสมบตอนล าคาของพระพทธเจา ทไดมอบใหกบมวลมนษยไดศกษาและปฏบต อกตอไป

ดงนนในความรสกของผเรยน กมความภมใจวา ครบาอาจารยมความสนใจในวชาหลกทเดยว สวนในรายวชาอนๆ นน กเปนแตเพยงเรองเสรมเทานน อยาไปคดวาเปนรายวชาส าคญ จนบางรปทเปนพระนสตมาศกษาทมหาวทยาลยสงฆแจงกนอยากไดความรแบบโลกๆ มากกวาทอยากจะคดเรยนวชาเกยวกบพทธศาสนา ถาอยางนกถอวาผดวตถประสงคของพระพทธศาสนา และของสถาบนนอยางแนนอน ผเขยนจงมความรสกวา ทเราไดมาศกษาหาความรของมหาวทยาลยสงฆน กเทากบวาเราไดศกษาหลกค าสอนของพระพทธศาสนาของเรา เพราะบางทเราเคยศกษาเรยนทยงไมรจรงหรอรแตกอาจจะลมไป เพราะปลอยทงต ารบต ารา แตถาเราไดมาศกษาและมการวเคราะหวจารณคมภรพระไตรปฎก เพอน ามาใชประโยชน กยงจะเพมความรและทกษะไดมากยงขนไป ถงแมผทอยากรแตไมเขาใจเรายงแนะน าใหเขาเหลานนเขาใจ แจงน าไปปฏบตตามหลกค าสอนไดอยางถกตองตลอดไป

ฉะนนการทไดมาศกษาเรยนพระไตรปฎกวเคราะห เมอไดศกษาแลวกเกดความภมใจเปนอยางมาก ทเราไดมโอกาสด แมจะเรยนในระดบปรญญาโท กยงมพระไตรปฎกใหศกษาหาความรจนไมมทสนสด เพราะธรรมะของพระพทธเจาเปนอกาลโกอยตลอด ไมมลาหลงยงคงเปนหนงอยเสมอ ส าหรบผทจะคนควาหาความรจากหลกค าสอนและต าราในพระพทะศาสนา

การจดใหศกษาพระไตรปฎกวเคราะหหรอวชาอนๆ กอาจไมสมกบปณธานของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ตามทพระองคมงหวงเอาไว เพราะพระองคตองการใหพระภกษไดศกษาในหลกของวชาอภธรรมมากกวาการจะมาศกษาในทางโลด จงไมตรงประเดนทพระองคประสงคไว

แตตามความรสกของผเรยนแลวกมความคดอกทจะเสรมความประสงคของผตองการจะศกษาหาความรใหกวางขวางออกไป เพอใหทนเหตการณของบานเมองในปจจบน ทประชาชนไดพฒนาการศกษาไปสยคโลกาภวฒน คอมการศกษาททนสมยมากตามโลกในยคของเทคโนโลยอยางมากมาย และกวางขวางจนพระภกษสามเณรไมไดรบรเรองของทางโลกบาง กอาจจะเกดความเลอมล า และเปนอปสรรคตอการเผยแผและการปกครองของภกษสามเณรรนหลงอกตอไปได

๑๘๑

จงมการเสรมในรายวชาตางๆ เพอใหสอดคลองกบการเรยนการสอนในยคปจจบน จงไดมหลกวชาทางโลกเขามาเสรม เพอใหทนกบเหตการณของบานเมอง จงมองสงทพระองคมงหวงไวนน มการเปลยนแปลงไปจากของเดมทพระองคไดตงปณธานไว แตทงนกเพอใหสถาบนนของพระองคอยได จงจ าเปนทจะตองมการศกษาใหเปนทยอมรบของประชาชนทวไป แตกควรจะยดหลกธรรมค าสอนเปนหลกวชาเอกเอาไว เพอจะศกษาคนควาและน ามาปฏบต และเปนเครองด าเนนชวตของผทชอวา พทธศาสนกชนตลอดไป รหส 5061405039

ทางเถรวาทของเราแนะการเรยนภาษาบาลหรอภาษามคธ เพอจะไดเรยนพระไตรปฎกและคมภรตางๆ ท าใหเปนการยากตอพระเณรทเรยนรท าใหเกดการทอถอยเปนอนมาก แตผทเรยนเกงและประสบความส าเรจกพอมแตไมมาก จงท าใหการเรยนการสอนของเถรวาทเราไมมการพฒนาปรบปรงหลกสตรการเรยนการสอนเลย โดยอดตเปนอยางไรปจจบนกเปนอยางนน

เมอมหาวทยาลยจฬาลงกรณราชวทยาลยไดท าการเปดสอนวชาพระไตรปฎกและวชาทวๆไป ขนเปนหลกสตร ปรญญาตร โท เอก มสทธและวฒเทาทกมหาวทยาลย เปนไปตามความประสงคของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทปณธานเอาไว เพราะพระองคทรงเหนเหตการณในอนาคตวา การศกษาเปนสงจ าเปนส าหรบทกคน ไมยกเวนแมกระทงภกษสามเณร จะตองมการพฒนาอยตลอดเวลา อกอยางหนงพระองคไดเดนทางไปตางประเทศบอยๆ โดยเฉพาะยโรป ทรงเหนความเจรญทางดานวตถตางๆ การศกษา และในสมยของพระองคกโปรดใหตงโรงเรยนในวดและใหทกๆคนไดมการศกษาเทาเทยมกน

ผมบวชเมอป พ.ศ. ๒๕๓๘ กไดนกธรรมตร โทและเอกจนจบ แลวเรมทางภาษาบาล เมอตอนเรยนนกธรรมโทและเพอนสหธรรมก ไดชวนใหมาเรยนปรญญาตรทมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เมอป พ.ศ. ๒๕๔๕ ตอนกอเขาเรยน กคดวาคงจะยากเอาการ แตพอเขามาเรยนแลวกคดวาคนอนเรยนไดเรากจะตองเรยนจบใหได เมอเรยนกไดรเพมเตม มความกลาทจะแสงดออกและมองโลกกวางขน จงนบวาเปนประโยชนมากททางมหาวทยาลยฯ ไดเปดโอกาสใหพระสามเณรและคฤหสถไดเขามาศกษา ท าใหพระเณร ไดมการปรบปรงพฒนาดานการศกษา สมกบปณธานของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รหส 5061405040 ความรสกและความคาดหวงในการศกษาวชาพระไตรปฎกวเคราะห ขอแบงอภปรายเปน ๒ ประเดนส าคญ คอ

๑๘๒

๑. ความรสกกลาพด กลาวจารณหลกธรรมหรอแนวคดทางพระพทธศาสนา ทงในลกษณะโตแยงและสนบสนนเนองจากมความมนใจในหลกวจารณทรบมา ซงบางครงนกปราชญทางพระพทธศาสนา จะใชหลกการอตโนมตในการวเคราะหตความพระไตรปฎก แตไมมใครกลาคดคานหรอโตแยงหลกการของนกปราชญ รวมทงอภปรายสนบสนนหรอเหนดวยกบทานเหลานน ทส าคญการศกษาวชาน ท าใหมองพทธศาสนาในแงของความเปนจรงมากกวาปาฏหารย หรอจะเหนเปนปาฏหารยกเปนปาฏหารยบนหลกการทสามารถอธบายหรอเชอมโยงใหเกดความนาเชอถอได เชนการอธบายเรองการเสดจไปแสดงอภธรรมโปรดพทธมารดาบนสวรรคชนดาวดงส แลวเสดจลงมายงโลกมนษย ในวนออกพรรษา ซงเรองนสามารถอธบายถงหลกพทธจรยาและยนยนเรองปาฏหารยในพระพทธศาสนาไดเปนอยางด

๒. ความคาดหวง ในสวนเบองตนของการเรยนวชาน พระนสตแตละรปยอมมความคาดหวงทแตกตางกน หรอบางรปอาจจะเพยงใหสอบผาน แตกเปนสวนนอยทมความคาดหวงในลกษณะดงกลาว โดยสวนใหญจะมความกระตอรอรนขวนขวายใหมความรในเรองนใหมากทสด ถงแมจะไมมความคาดหวงอน กขอใหไดศกษาไวเพอเปนพทธบชา ทส าคญการคาดหวงขนอยกบเปาหมายในการใชประโยชนจากวชาทเรยน โดยสวนตวในฐานะทเปนพระสงฆรปหนง และใชประโยชนจากการวเคราะหตความพทธพจน ในการเผยแผจงมความจ าเปนและคาดหวงวาจะเรยนรในรายวชานใหมาก จงพยายามไมขาดชวโมงเรยน ยกเวนแตมภารกจทางการคณะสงฆทส าคญ และไมสามารถหลบเลยงได

เมอไดเรยนวชานแลว ท าใหรสกวา ยงมอกมากมายหลายประเดนทตองตความใหกระจางในพระไตรปฎก ซงการจะท างานใหญได ตองอาศยผรและช านาญการ ซงเปรยบเหมอนกบการผาตดเพอบ าบดรกษาโรคภายในบางอยาง จ าเปนตองอาศยแพทยทช านาญเฉพาะทาง และยงถาแพทยผท าการรกษามความช านาญมากเทาใด การผาตดรกษาโรคนนกยงหวงผลไดมาก อาจารยผบรรยายวชานท าไดดทสดแลว ในฐานะมนษยคนหนงจะท าได และอาจารยท าไดดกวาผรอกหลายทานทรพระไตรปฎกแลวไมสมารถเผยแพรได

การเรยนวชาน ท าใหเกดองคความรทางพระไตรปฎกแบบกระจางชดเจนยงขนในประเดนทน ามาศกษา แตสวนใหญดเหมอนผบรรยายจะเนนบรรยายในสวนของหลกธรรมหรอค าสอนทปรากฏในพระสตรมากกวาปฎกอน แตอยางนอยกเปนแนวทางใหกบผศกษาไดถายทอดองคความรขยายออกไปจากจดทรบร โดยอาศยสงทผบรรยายไดใหพนฐานไว ซงนาเหนใจผบรรยาย เนองจากเวลาสอนกบหวขอทควรน ามาอภปรายในพระไตรปฎกเพอการวเคราะหมมากกวาทน ามาอภปรายในชวโมงเรยน

๑๘๓

มหาจฬาฯ เปนมหาวทยาลยเฉพาะทาง คอศาสนาและปรชญา การทจะมองภาพวา เหมาะสมหรอเพยงพอกบปณธานขององคผสถาปนามหาวทยาลย ควรจะดบรบทของสงคมในแตละยค แนนอนวาจะจดการเรยนการสอนแบบรกษาคมภร กคงตองเนนหนกเรองพระไตรปฎกหรอพระพทธศาสนาใหมาก แตถามงการประยกตเพอการอยรวมกนไดในสงคม ตองจดใหมการศกษาในรายวชาอนดวย แตไมควรเกนรอยละหาสบของวชาทเรยนทงหมด

ปจจบนในระดบบณฑตวทยาลย มหาจฬาฯ ไดจดการศกษาพระพทธศาสนาเพอการประยกตใชกบศาสตรอนๆ เพอการอยรวมกนในสงคมอยางมความสข จงเหนวามความเหมาะสมกบปณธานของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวแลว

ในสวนของขอเสนอแนะ ใครขอแสดงความคดเหนวา การมสวนรวมของพระนสต นาจะจ ากดขอบเขตของการมสวนรวมหรอขยายเขตในการมสวนรวม เชน มอบประเดนใหไปศกษามาลวงหนาเปนรายหวขอ หรอรายชวโมง สวนการน าเสนอในหองเรยนหรอไมน าเสนอ ขนอยกบดลยพนจของผบรรยาย หรออาจมอบหมายใบงานใหศกษามาลวงหนาในหวขอทจะบรรยายในชวโมงตอไป

อนงการแสดงออกในหองเรยนควรอยในขอบเขตทจ ากดหรอมารยาทอนสมควร ไมใชวาจะพดเรองอะไรสนทนาอะไรแบบไมเกรงใจอาจารยผบรรยาย จรงอยในสวนนนเปนการแสดงออกของพระนสต แตผสอนหรอผบรรยาย ควรจะตกรอบใหอยในประเดน คอเนอหา เวลา และสรางสรรค โดยสรปของขอเสนอแนะ คอ

-ควรมการมอบหมายใบงานใหพระนสตไปศกษาและท าการบานมาลวงหนาแลวบางสวน เพราะออกจะดเปนทางการและมการบงคบตามสมควร หรออาจเปนเพราะความปรารถนาดของผบรรยายไมประสงคจะเพมภาระใหแกพระนสต

-ควรใหมการแสดงออก แตใหอยในกรอบของมารยาททเหมาะทควรในสงคม หรอมารยาท เชนการถามควรยกมอแลวลกขนถาม และควรบงคบใหอยในกรอบ ๓ อยาง คอ เนอหา เวลา และสรางสรรค รหส 5061405041

เกยวกบการประเมนการเรยนการสอน แนวการประเมนประกอบดวย ๓ ค าถาม และ ๑ ขอเสนอ ๑. กอนการเขาเรยนผตอบมความมงมนมาก ขนาดลาออกจากอาจารยสอนทวด เนองจาก

ทมเทเรยนใน มจร. และคาดหวงทาง มจร.จะสนองวชาการ และอปกรณการเรยนใหอยางเตมก าลง ดวยสาเหตหลก คอ อยทวดไมสามารถปลกตว เขาหาการเรยนเตมท จงเขามาเรยนใน มจร.

๑๘๔

กอนเรยนไมไดเปดพระไตรปฎกอยางเปนชนเปนอน การเปดเตมทกเมอมาเรยนท มจร. นเอง กลาวใหชดคอ การเขามาเรยนใน มจร. คอการเปดโอกาสในดานการศกษาและคนควา ใหตวเองมากขน

๒. ตางจากทเคยทราบมาอยางไร ? ขอนโยงกบขอ ๑ คอ กอนเรยน โอกาสหยบพระไตรปฎกมาอานนอยมาก เมอนอยความรจง

ไมแนน ฉะนนการเรยนใน มจร. จงชวยใหเราเปดโลกทศทเรามองไมเคยมอง หรอมองแตไมใหความส าคญ ในหลายๆเรองเชนกน กรณ พระไตรปฎกกบทานพทธทาส กรณเกยวกบพระมหากสสปะ ของพระบางรป(สกแลว) และของ ส.ส.หญง จงหวดขอนแกน และอนๆอกมากมาย ทอาจารยมสวนปลกความคดใหมๆให

๓. สมกบปณธานของ ร.๕ หรอยง ? วชาชนสงในนยของอาจารยผสอนคอพระไตรปฎก นยของนกปฏบต กบอกวา ‚วปสสนา‛

แนนอนละ ๒ นยองอาศยกนอย ‚การมพระไตรปฎก คอ การมวปสสนา‛ วปสสนามาจากฐานคอ พระไตรปฎก ผตอบเกรงอยางเดยวส าหรบผฟงอกกลม ทอาจเขาใจผดกนได

กรณนขอตอบวา ยงไมเพยงพอ การเรยนการสอนในรปปจจบน คอการสมสอน อาจารยบอก แคการเปดสารบญเทานน ซง

นอยมากกบการเรยน การเรยนในมหาวทยาลยเฉพาะ (ผเขยนเขยนวา มหาลยเฉพาะคอ มจร. คอมหาวทยาลยสายพระ ควรเนนน าสาระหลกใหมากทสด) สาเหตเกดจาก ชวงเวลา เนนหลก

๔. ขอเสนอแนะ ๑.อาจารยไมมขอเสนอ ๒. นสต ไมมความสนใจพอ กลาวคอนอยมากจะไปอานหนงสอกอนเรยน รวมถงผตอบดวย

กลาวคอเวลาเรยน คอชวงเวลาใน มจร. เทานน นสตชอบคยกนมากไป ยงวชาอนๆ คยกนเสยงดงมาก ดไมเหมาะสม เสรม ๑ ทาง มจร. ไมมหนงสอใหคนควาอยางตงใจ อกทง การยมวทยานพนธ ยมไดแค ๓ วน ขณะทมหาลยอน ๑๕ วน

รหส 5061405042

ความคาดหวงกอนเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะหนน เปนการมาเพมเตมศกษาและจบประเดนขอมลเชงลก เพราะปณธานของผกอตง มงใหศกษาคนควาสงทซอนเรนอยในพระไตรปฎก ในการศกษารายวชา ผบรรยายมมเนนใหนสตคนควาเพมเตม ผบรรยายจะวางกรอบในการคนควาเพมเตมและตอบขอซกถามของะระนสต ใชการวเคราะหในหองเรยน เปดประเดนในการเรยนร

๑๘๕

และใหนสตมการเตรยมตวโดยการมอบเอกสารการบรรยายใหนสตไดไปศกษา แลวน าขอสงสยมาซกถามในหองเรยน เกดการเรยนรทด และเปนการแลกเปลยนความร ไมใหผเรยนเปนผรบขอมลฝายเดยว แตกตางจากการศกษาในระดบปรญญาตร ในรายวชาพระไตรปฎกทศกษา เพราะเนอหาของพระไตรปฎกมอยคอนขางกวางมาก ท าใหผทจะศกษาเกดวามทอขนมาได ถาไมมการวางกรอบในการบรรยาย และสงทผเรยนคาดหวงจากการศกษาวชาพระไตรปฎกวเคราะหนนสงมาก เพราะดจากสงเขปรายวชา มหาวทยาลยไมไดก าหนดใหศกษา รสกวาจะกวางมากเดนไปไมศกษา เจาะจงในเรองราวตางๆ และระยะเวลาในการคนควาจะนอย เพราะการจ ากดของเวลาท าใหเกดการรวบรด และวางกรอบการศกษาทแคบลงไป เพราะวาการทจะเรยนรใหลกซงตองการทบทวนอยตลอดเวลา เมอเราจ าเนอหาไดแลวสามารถน าความรมาถายทอด หรอเผยแผสบคคลอน คดหากระบวนการในการเรยนรเพมเตม

ขอเสนอแนะ เนองจากผทเขามาศกษาในระดบมหาบณฑตมาจากการศกษาทแตกตางกน พนฐานการศกษานกไมมเทาไหรนก โดยเฉพาะนสตทจบจากสถาบนอนๆ นอกจากการจดการศกษาของคณะสงฆจะมพนฐานในดานพระไตรปฎกอยในวงจ ากด ขาดการขยายความมงเนนการหกลางในขณะแนวความคดตางๆ มงเนนและคาดหวงกบการศกษามากเกนไป ขาดหลกการในการพจารณาองคความร ผบรรยายจงควรวางพนฐาน หรอใหนสตกลบไปวเคราะหวาในการศกษาระดบปรญญาตร กเคยผานมาบางแลว แตในรายวชาพระไตรปฎกวเคราะหตองการเจาะลกลงไปในดานใด ของเนอหาสาระหรอจะศกษาอะไรตอจากการศกษาในระดบปรญญาตร เพราะนสตบางทานไดกรอบหรอแนวทางในการศกษามาบางแลว สามารถน าหลกการเหลานนมาเปนประโยชนในการศกษาตอไป แตสงทขาดไมได คอการประยกตเขากบสงคมปจจบน เชนในเรอง ของกรรม และผลของกรรม เมอมคนมาถามตองอธบายใหได เพราะนสตบางทานตงความหวงไวสงกอนทเขาศกษา อยากใหผบรรยายมอบหมายใหคนควากอนแลวน ามาอภปรายในหองเรยน เพอหาขอมลในชนสงตอไป ใหสมกบปณธานของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รหส 5061405044

การทไดมาศกษาวชาพระไตรปฎกวเคราะหในมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เรยนแลวรสกวา การทไดศกษาพระไตรปฎกวเคราะห ท าใหเรารจกวธคนควาหนงสอไดงายขน รวาเลมไหนอยเลมทเทาไร หนาทเทาไหร ท าใหสะดวกในการคนควาและวเคราะหไปตามสตรนนๆ โดยการอางหลกฐานมาใหคนฟงในขณะบรรยายธรรมหรอเทศน อางหลกฐานทมาทไปไดถกตอง เปนทศรทธาใหเกดแกญาตโยมทงหลายทไดฟง เพราะญาตโยมทงหลายทไดฟง เพราะญาตโยมทงหลายกตองการพระทรพระไตรปฎกจรงๆ เมออบกสก อบาสกา มปญหากมาถามพระทรพระได จงท าให

๑๘๖

ศาสนาเจรญรงเรองตอไปเพราะมการศกษาดานปรยต การเรยนพระไตรปฎกวเคราะห ตองอานหนงสอเยอะๆ สมยยงไมไดเรยนไมกลาวเคราะหค าสอน เพราะตองวาไปตามต ารา ถานอกต าราถอวาผด พอมาเรยนและไดศกษาเกดความร ความเขาใจ ท าใหเกดความรมากขน สามารถวเคราะหสงทสามารถเปนได และเปนไปไมได โดยมหลกบานในพระไตรปฎก

ตางจากทเคยรเคยทราบมา ไมตางกนจากทเคยรเคยทราบมา มแตเพมเตมความรใหแนนเขาไปอก เปนการศกษาคนควาสงทยงไมเคยรตอไปอก เพราะการเรยนการศกษา บางครงไมมครอาจารยสงสอนกไมเขาใจไดลกซง พอมครอาจารยแนะน าใหค าสอนตามทครอาจารยคนนนอยากศกษากบอาจารยคนนนทมความร ความสามารถด เปรยบเหมอนตพระไตรปฎกเคลอนท ถามอะไรเกยวกบเรองในพระไตรปฎกรหมด จงเปนสงทดทไดมาศกษาทน

การทใหทางมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ไดจดใหมการศกษาพระไตรปฎก ตามปณธานของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ถอวาเปนความส าเรจตามปณธานนนแลว เพราะเมอทางมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยเปดท าการสอนดานธรรมโดยตรง เปนการศกษาธรรมชนสง ไมมมหาลยทไหนท ามแตทมหาจฬาฯ สถาบนเดยวทท าและสอนใหคนเปนมนษย มคณธรรมและจรยธรรมเปนเครองประพฤตปฏบต จงเหนวาสมกบเปนปณธานของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวแลว

การทอาจารยไดปฏบตและบรรยายมานนเหมาะสมทกอยางไมมขอบกพรอง เวลาเรยนอาจารยตองท าใหนกเรยนมสวนรวมดวย ดวยการไปคนควาหามากอน โดยบอกใหไปคนหามาส าหรบทจะเรยนในวนนน แลวมาอภปรายในหองเรยน โดยอาจารยกมชทเหมอนกน แตยงไมแจก จบชวโมงกอนจงแจก เพอใหนสตมการคนควา โดยอาจารยแนะน าใหไปดเลมนน

ในการเรยน ๒ ชวโมงแรกอาจารยอธบายไปเรอยๆ ตอมาชวโมงท ๓ มการวเคราะหหลกธรรมทไดเรยนมา แลวใหแตละทานแสดงความคดเหนวาจะเปนไปไดไหม โดยมการถาม-ตอบ-วเคราะห เปนขอๆไปจนหมดเวลา รหส 5061405045

กอนเขาสรวบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ไดตงใจไววา ‚ตองการมความรอบรในปรยตสทธรรม โดยหลกค าสอนในพทธศาสนาฝายเถรวาท ทมเฉพาะอยในคมภรพระไตรปฎก เพราะจะไดรจก รากบานของตนเอง ใหรรอบและรอบรอยางลกซงและกวางขวางดวย ถอวาเปนการเรยนรสงทตนไดอาศย ด ารง เปนอย เราควรรจกตวเองใหชดเจน แมจะเรยนรในสาขาวชาการอนอยางกวางขวาง และมากมายเพยงใด ตราบใดทยงไมรจกรากฐาน หรอ

๑๘๗

จดทตนเองยนอย กยงรสกวา เปนภาวะทเลอนลอยหาความมนคง ชดเจนอะไรไมได นคอความคาดหวงกอนเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห‛

ผลจากทไดมาสมผสบรรยากาศ หรอเขามาอยในกระบวนการสอน กรสกวาเปนไปอยางทไดคาดหวง เพราะมการเรยนในเชงวเคราะหใหรจกใชหลกโยนโสมนสการเพมมากขน อนเปนกระบวนการพฒนา สตมยปญญา มาส จนตามยปญญา ซงเปนการพฒนาองคความรอกมตหนง ในกระบวนการพฒนาปญญาทางพระพทธศาสนา ๓ ประการ คอ สตมยปญญา จนตามยปญญา และภาวนามยปญญา จากทไดศกษาเลาเรยนมากรสกวา เปนอยางททราบมากอนหนานแลววา จะตองเรยนในลกษณะอยางน

การทมหาจฬาฯ จดใหนสตศกษาพระไตรปฎก ในทศนะของอาตมาเหนวา ยงไมสมกบปณธานของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวอยางทสด เปนเพยงขนสงในแงปรยต แตในความเหนของอาตมาแลว พระองคนาจะทรงหมายรวมไปถงระบบการด าเนนชวตทเปนไปโดยธรรม คอสตปญญา หรอการศกษาชนดทแกปญหาหรอดบทกขไดดวย จงจะชอวาเปนวทยาการชนสง เพราะเปนไปเพอละเพอปลอยและเพอวาง ในการศกษาพระไตรปฎก หากไมตอยอดไปสวปสสนาหรอภาวนามยปญญา กเปนวชาทยงแบกโลกหรอถอโลกอย ไมอาจแกปญหาหรอดบทกข โดยทสดแมแตตนเองได และอาจจะเปนอยางพระโปฏฐละทพระพทธองคทรงต าหนมาแลว

ขอเสนอแนะ ในทศนะของอาตมาเหนวา ทางมหาจฬาฯ ควรรกษาจดยนของมหาจฬาฯ ไวใหมนคง โดยเฉพาะจดยน คอการกาวไปสความเปนเลศในวชาการทางพระพทธศาสนาในโลก เพอเปนศนยกลางในการใหบรการวชาการทางพระพทธศาสนาและเผยแผหลกปฏบตสทธรรม ใหเปนอารยธรรมของโลก ทสามารถเปนทพง แกปญหา หรอดบทกขของชาวโลกไดจรง จะท าใหพระพทธศาสนาด ารงอยอยางทรงคณคาตอโลกอกยาวนาน เราควรเกงหรอเปนเลศในสงทเรามเปนอยแลวใหดและมนคง อยาหลงทาง มฉะนน กจะเหมอนมหาวทยาลยอนๆ ทเขามอยแลวไมพเศษอะไร

รหส 5061405047

ความรสกของขาพเจา กอนการทจะไดเขามาเรยนนน ขาพเจารสกวา (ขอใชค าวาขาพเจาแทนความรสกจากการบรรยายเรองสวนตว) ยงไมแนใจเทาไหรในการทจะพรอมในการเรยน เพราะขาพเจาคดวาการเรยนตองมสวนทดและพเศษกวาปกตทเคยมอยเสมอ นเปนจดหนงทท าใหมงใฝเรยนขนมาบาง พอไดมโอกาสเหมาะกลองสมครเขาศกษาตอด หากไมตดกจะไปเรยนบาลหรอพระอภธรรม กไดขอใหมเรองเรยนมงานใหสมองท าบอยๆ จะไดมก าใจในการอยในเพศสมณะ และไดความรประกอบดวย จดนเองจงท าใหขาพเจาไดตงใจมาศกษามากขน เมอรวาผาน

๑๘๘

การสอบเขากตงใจเรยน แตการเดนทางมาเรยนกแสนจะไกล เพราะอยตางจงหวด (กาญจนบร) การเดนทางกล าบาก ตองตอสตออะไรอกมากมายกวาจะไดมาถงทเรยน ... อธบายมากไปกมากเรอง ขอเขาเรองแลวกน

กอนเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะหแลวมความคดวาคงจะแตกฉานในพระไตรปฎกมใชนอยเลย จงตองมาวเคราะหกนมากมายแบบน แตพอไดเรยนแลวกลบมความรสกวา การวเคราะหนน อาจารยผสอน สอนเปนกนเองมาก แลวท าใหรเรองมากมาย และยงมเรองตางๆ ทไมไดอยในรายวชาทสอนกมาก และตองจบประเดนดงเขาสเนอหาใหได ซงการบรรยายของอาจารยผสอน รสกวาจะวเคราะหเกงมากไปไดทกเรองหากเรองไหนไมไดกจะเกบไวแลวกมาอธบายในวนหลง รสกวาอาจารยผสอนมความรบผดชอบมาก แตกเปนวธการทดทท าใหนสตไดตดตามแลวเขาใจได นกเปนสวนหนงของการเรยนการศกษาตามบรรยากาศในแตละวน

การเรยนการสอนของอาจารยประจ าวชา ไดแสดงศกยภาพของความเปนบณฑตมาก ท าใหนสตมเทคนคแบบอยางในการเรยนการสอนกมาก เชน หลกการวเคราะหตองมทมาทไปอางองได ประยกตใช แสดงความเหนสวนตวและเปดโอกาสใหนสตแสดงความเหนอยเสมอ จงท าใหบรรยากาศในหองเรยนมรสชาตขน สวนความรเกยวกบเนอหาของการวเคราะหในเรองเกยวกบพระไตรปฎกนน ท าใหผศกษามโอกาสมากในการสบคนขอมล และยงมโอกาสคนขอมลโดยสอททนสมยขนในรปแบบซดขอมล เปนโปรแกรมพระไตรปฎก ท าใหการศกษาสะดวกมากขน คนควาเปนแลวรไปทละเรองๆ ไปหากศกษาบอยๆ กอาจจะมความรมากขนได (หากมงมนจรง)

สดทาย หลงจากการเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะหแลว ท าใหขาพเจามความรมากขน รอะไรหลายอยางในพระไตรปฎกมากขน วเคราะหเปนมากขน มเทคนคในการศกษามากขน มโอกาสเขาไปคลกคลกบพระไตรปฎกมากขน และการศกษาครงน ท าใหมความรสกวามโอกาสไดเขามาคลกคลกบระดบครบาอาจารยมากขน ไดรจกบคคลทส าคญมากขน รจกนกปราชญมากขน มแนวแหงปราชญมากขน

ขอเสนอแนะ การเรยนการสอนในรายวชาน มเอกสารมากไป แตกเปนไปในแนวใหไปคนความากกวาทจะรในเนอหาเอกสาร หากเปนไปไดอยากจะขอแนะน าสกนดวาแตละเรองอยากจะใหอาจารยสงใหนสตไปคนความาเปนชนงานแลวมาท าความเขาใจกนใหมากขนในรายแตละเรองๆ ทผานมารสกวา นสตไมคอยมความกระตนตวทจะศกษา (อางวางานมากเปนตน) แลวกคอยมาฟงแตอาจารยสรปใหฟง วเคราะหใหฟง อยากจะเหนทศนคตของนสตมากขน โดยการไดมโอกาสเขาไปลวงรในรายงานทสงไปแตละครงใหมาก โดยการอาจจะมคะแนนใหในแตละครงสกหนงหรอสองคะแนน อาจจะเปนจดกระตนได ท าใหมการรบผดชอบมากขน (อกอยางนาจะมอาจารยบรรยายพเศษหรอทศนศกษาดงานนอกสถานทบางกด)

๑๘๙

ขอเจรญพร อาจารยรงษ สทนต ผถวายความรแกพระนสต ขอใหอาจารยจงเจรญในหนาทการงานมความกาวหนายงๆ ขนไปเทอญ.

รหส 5061405049

กอนมาเรยน มองวาวชาพระไตรปฎกวเคราะหเจาะลก เนอหาอาจจะเขมขน ไดเนอหาสาระเตมๆ วเคราะห วจยตออกมาใหเหนวา พระไตรปฎกเปนอยางไร แตกไดบางสวน แตสวนลกๆ ยงไมไดเนอหาสาระเตมทเทาทควร

เนอหาทเรยน เจาะประเดนไดตรงจดแตวเคราะหตความออกมาแลวมนยงไมถงกนบงของหวใจพระไตรปฎกวเคราะห อาจจะเปนเพราะวาตางคนจบเรยนมาคนละอยาง เนอหามนยงไมรดกมเทาทพอ

จดใหทานศกษาพระไตรปฎกสมกบปณธานของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวหรอยง

ยงไมสมบรณ เพราะวาระบบ มจร. การศกษาระบบคฤหสถมนยงไมแนนพอ และประชาสมพนธใหคนมาเรยนมนยงไมดเทาทควร คฤหสถสวนมากอยากมาเรยน แตไมรจะมายงไง จะตดตอทางใดบาง

แตทาง มจร. เปดกวางใหเรยนพระไตรปฎกถอวาดแลว ดมาก แตยงขาดอยอยาง เรยนไปแลวไมคอยไดใชประโยชน ทงการสอน การท างาน ในระบบราชการ เหมอนสถาบนอนๆ

ขอเสนอแนะส าหรบผสอน ทานอาจารยสอนในระบบกลางๆ หลากหลายกจรง แตมนยงคลองบาง เจาะใหมนหนกๆ

สาระเนอหาเอาใหเตมทไปเลย ลกศษยจะไดเกงๆ โตคารมกบอาจารย เรยนแบบระบบโตวาทในหองเรยน เอาใหกระจางเนอหาเตมพกด เอาใหดงสนนในหองเรยน เรยนเอาใหเหมอนกบวามพระพทธเจาอยในหองเรยน ลกศษยสาวกจะไดถามๆ อาจารยจะไดตอบๆ เอาใหถงพรกถงขง

วนใดทจบไปแลว จะไดรวาเรยนกบทานอาจารยรงสครบเครอง ในพระไตรปฎก ขอใหเนอหาสาระในพระไตรปฎกเพมอรรถรสการเรยนการสอน เอาใหเขมๆ หนกๆ สม

มาเรยน มจร. มาจงรหลกธรรมค าสอนของพระพทธเจา

รหส 5061405050 กอนทจะมาเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห กมความหวงอยางมากวาจะท าใหรและเขาใจ

ในวชาน เพราะพนเดมกมความสนใจในวชานอยมาก จนกระทงมความคดวานาจะแยกวชานออกเปนอกสาขาหนง เพอทจะไดมงประเดนใหตรงกบชอวาพระไตรปฎก เพราะคนจ านวนมากท

๑๙๐

เคยไดยนแตพระไตรปฎก แตไมเคยไดสมผสหรอแตะตองเพราะถอวาเปนของสง ท าคนพทธทวๆ ไปจงไมรวาในหนงสอพระไตรปฎกนนมเนอหาหรอสาระส าคญทมาทไปเปนอยางไร มอะไรบาง ค าสอนของพระองคแบงไวอยางไร กอนหนานนพระไตรปฎกมมาแลวหรอไมอยางไร การเกบรกษาพระพทธพจนนนท ากนอยางไร ค าสงสอนดงเดมของพระองคนนมการจดจ ากนแบบไหนถงไดรกษามาจนถงรนของเรา จนกระทงไดมการสงคายนา รวบรวมค าสอนจนเปนหมวดหมเปนเลมเรยกวาพระไตรปฎก

เมอมาเรมเรยนปรญญาโทนน แลวไดศกษากบทานอาจารยรงส กท าใหเขาใจระบบการเรยนมากขน เมอเรามาเรยนระดบนแลวครบาอาจารยเปนแตเพยงผบอกและชแนะใหนกศกษาๆ จะตองไปคนควาหาขอมลเพมเตม เพอตองการใหเรยนรดวยตนเองรจกขยนขนแขงไมใชนงรอแตใหคนอนปอนเหมอนเมอเราเรยนระดบปรญญาตร

การเรยนรพระไตรปฎกแตเตมเรากเรยนรทวไปตามทไดอานไดศกษามากคอ ฟงตามกนมาโดยไมตองคดอะไร แตเมอมาเรยนพระไตรปฎกวเคราะหนน เราจะตองใชความคดวาสงทเกดขนนนเปนจรงหรอตรงตามทเขาบอกหรอไม วนเดอนป พ.ศ. คลาดเคลอนจากความเปนจรงหรอไม สถานทประสต ตรสรนนในปจจบน ใชสถานททไดระบไวในพระไตรปฎกหรอในอรรถกถาหรอไม

หรอภาพหนสลกเลาเรองทพระพทธเจาเสดจลงจากเทวโลกนนไดมการสรางขนในยคใด เพราะมขอมลทคลาดเคลอนไมตรงกนจ าเปนจะตองเรยนรและรจกวเคราะหหาเหตหาผล เพอทจะไดรจกใชปญญาในการพจารณา

การทไดมโอกาสเขามาศกษาทมหาจฬาฯ นน นบเปนพระมหากรณาเปนลนพนทท าใหคฤหสถไดมโอกาสมาเรยน มนเปนการเปดโอกาสและเปนการชวยใหเขาใจ และเขาถงพระพทธศาสนามากขนและท าใหมความรพอทจะปกปองรกษาพระพทธศาสนา ทสดแลวคอความภาคภมใจทเราไมไดเปนชาวพทธตามทะเบยนบาน แตเราเปนพทธในสายเลอดทเขมขนจรงๆ

ตามทขาพเจาไดมโอกาสมาเรยนกบทานอาจารยรงสนน มความรสกวาโชคดทสด เพราะทานมความจรงใจตอศษย การเขาหาหรอเขาถงเปนไปอยางเปนกนเอง และทานมความรพรอมทจะใหเสมอ และเขาใจถงปญหาของลกศษยทกคนวาเปนอยางไร มพนฐานการศกษาเปนเชนไรในความรสกของศษยทมตออาจารย เปนความรสกทดยงศษยเขามาเรยนปแรกท าใหความเครยดลดลงไปไดมากทเดยว ทานอาจารยท าดทสดแลวคะ

๑๙๑

รหส 5061405051 กอนเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห มความรสกวา พระไตรปฎกเปนเรองทเขาใจยาก และ

รยาก พรอมทงมเนอหามากมายถง ๔๕ เลม อาจารยผสอนจะสอนอยางไรใหนสตเขาใจ ในเรองราวของทงหมดทมอย ฉะนน อาจารยผสอนจะตองมความรในเรองพระไตรปฎกอยางถองแทและครบถวน และคดวาการเรยนเรองพระไตรปฎกวเคราะหจะตองสนก เพราะจะไดเรยนรตงแตพระธรรมวนยของพระสงฆ เรองชาดกตางๆ เรองปาฏหารยตางๆ เรองพระธรรมค าสอนของพระพทธเจา ท าใหนสตรจกคดวเคราะหวาเรองราวทเกดขนในสมยพระพทธเจาเปนเรองจรงหรอเรองทแตงขน และเมอเขามาเรยนแลว กรสกวา เรองพระไตรปฎกเปนเรองทยากจรงๆ แตอาจารยผสอนไดพยายามรวบรวมแยกเยอะเนอหาในพระไตรปฎก ใหเปนหมวดหม ตงแตพระวนยปฎก พระสตตนตปฎก และ พระอภธรรมปฎก และไดสอนใหนสตทราบวาเรองในพระไตรปฎกนน มหลกฐานแสดงใหเหนชดเจนวา มเรองเหลานนเกดขนจรง เชนมหลกฐาน การแกะสลกหนของเสาหนของพระเจาอโศก เรองทพระพทธเจาเสดจลงจากเทวโลก หลงการแสดงพระอภธรรมโปรดพทธมารดา เปนตน และเรองราวทพระพทธเจาจ าพรรษาในภพดาวดงสแลวเสดจลงสสงกสสนครทางบนไดแกวมณ กมหลกฐานปรากฏชดในพระไตรปฎก อาจารยยงไดน าเสนอเรองทพระพทธเจาแสดงธรรมทถ าสตตบรรณ น ามาใหนสตไดชวยกนวเคราะหในชนเรยนวาบรเวณทเสดจแสดงธรรมเกดตรงไหน จะเนอทพอกบจ านวนภกษทมาฟงหรอไม ท าใหนสตเกดปญญาในการคดวเคราะหถงเหตและผล วาจะมจรงสถานทจรงหรอไม และอกหลายๆ สถานททอาจารยไดน ามาใหนสตไดดและชวยกนวเคราะห ท าใหการเรยนพระไตรปฎก ไมใชเรองทยากทสดอยางทเขาใจ และหลงจากไดเขามาเรยน ท าใหอยากอานพระไตรปฎกมากขน โดยไปหาหนงสอพระไตรปฎก ฉบบประชาชนมาอานเพมเตม และศกษาจาก C.D. ROM พระไตรปฎกฉบบภาษาไทยทไดรบแจกตอบปฐมนเทศ ซงเปนฉบบมหามกฎ และอานพระไตรปฎกจาก C.D. ROM ฉบบภาษาไทยของมหาจฬา ทอาจารยผสอนไดแนะน าวธการเปด วธการคนหา เพอใหนสตไดเขาไปศกษาหาความรเกยวกบพระไตรปฎก เพอขยายเนอหาจากทฟงอาจารยสอนในหองบรรยาย ใหเขาใจมากขน หากเทยบจากกอนมาเรยน และหลงจากเรยน ท าให ๑. อยากรและศกษาพระไตรปฎกใหมากขน ๒. มความรถงพระธรรมค าสอนของพระพทธเจาในการเทศนสอน อธบาย ไดอยางลกซง และงดงาม เปนภาษาทประณตอยางมาก ๓. ท าใหเกดความรสกรกการทเกดมาเปนชาวพทธ ทมพระบรมศาสดา คอพระพทธเจาททรงตรสรหลกธรรม เปนเรองทเกดขนตามความจรง และกระบวนการของธรรมชาต แลวทรงน ามาโปรดเวไนยสตวถง ๔๕ พรรษา และไดตกทอดมาจนถงปจจบน ๔. สามารถน าเรองราว และหลกธรรมเหลานนมาใชในชวตประจ าวนไดอยางมากมาย เชน ศล ๕ อรยสจ ๔ อรยมรรคมองค ๘ ปฏจจสมปบาท พรหมวหาร ๔ เปนตน

๑๙๒

ในเรองของการจดใหเรยนพระไตรปฎกสมกบปณธาน ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เดมใหทรงตงเพอเรยนพระไตรปฎกแกพระสงฆ คดวา ทางมหาจฬาฯ นาจะเปดเปนสาขาวชาพระไตรปฎกขนเปนสาขาใหมทแยกออกจากสาขาพระพทธศาสนา หรอใหบคคลทสนใจในเรองพระไตรปฎก ทไมรจะไปหาเรยนไดทไหน จะไดมาเรยน และเปนแหลงทใหความรเกยวกบเรองพระไตรปฎกไดอยางถกตอง เปนการเผยแพรความรใหแกชาวพทธ จะไดรซงและเขาใจ และรกในความเปนชาวพทธ และเขาใจเนอหาทพระพทธเจาไดทรงสอน ไดอยางถกตอง จงคดวาหากมหาจฬาฯ เปดเฉพาะสาขาพระไตรปฎกกจะยงด าเนนการเกนกวาปณธานทรชกาลท ๕ ไดทรงตงไว เพราะจะมทงพระภกษ แมช และ คฤหสถ เขามาเรยนเขามาศกษาจากสถาบนอนทรงเกยรตแหงน

ส าหรบขอเสนอแนะส าหรบผบรรยาย ในความคดเหนสวนตว เหนวามหาจฬาฯ ไดจดอาจารยทด ทมความรในเรองพระไตรปฎก ไดอยางลกซง และถองแทมาบรรยายใหนสต เพราะอาจารยมความรทางภาษาบาล และเขาใจในพระไตรปฎกในทกแงมม เทาทเรยนมากรสกด และอาจารยสามารถท าเรองยากใหเปนเรองงาย โดยการน าภาพ น าสถานทตางๆ มาแสดงใหนสตไดเหนจรง ท าใหรวาเหตการณ และสถานทตางๆ ในสมยพทธกาล มประวตศาสตรความเปนมาอยางไร กขอเสนอแนะวา ใหอาจารยคงความดใหการท าเอกสารกอนบรรยาย ในการแนะน าวาเรองทเรยนอยในพระไตรปฎกเลมใด ขอใด หนาอะไร ท าใหนสตไดไปคนควาเพมเตมมากกวาในหองเรยน อยางทอาจารยท านน คดวาดมากแลว

รหส 5061405052

ความรสกความคาดหวงกอนเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห มดงตอไปน สงทคาดหวงกอนมาเรยนนน มไดผดไปจากการคาดหวงใดๆ ทงสน ทคาดหวงคอ ก. จะมาหาความรเพมเตมในพระไตรปฎกเพอน าไปเปนแนวทางการเรยนการสอน

วปสสนากรรมฐาน เมอคนควาหลกธรรมเพอไปรองรบค าถามค าตอบขอสงสยแกผมาปฏบตใหแจมแจงขน โดยมความจรงสจจะในพระสตรตางๆ ไปอางอง เพอปลกศรทธาและความเชอ

ข. ตองการทราบหลกการ วธการในการเรมตนคนควาในพระไตรปฎกอยางถกตองและมวชาการเปนบรรทดฐาน

ค. อยากเขามาคนควาเรอง สตปฏฐานสตร เพอเตมจากการปฏบตวปสสนากรรมฐานทพอรมาบางแลว แตตองการความรเพมเตม เปรยบเสมอน(การหาแผนททถกตอง น าทาง) อะไรจะดไปกวา(การรในพระไตรปฎก)

เรยนแลวเปนอยางไร

๑๙๓

เมอไดเขามาศกษาเลาเรยนแลว รสกมพลงแหงความศรทธา และความเชอถอในบวรพระพทธศาสนาเพมขนอกมากเปนทวคณ กอใหเกดประโยชนทางดานองคความร เพมพนสตปญญา (ลดอวชชา คอความไมร รอยางไมแจมชด) ลงไปได ท าใหมความกระตอรอรนอยางรอยากเรยนอานในพระสตรตางๆ ไปเรอยๆ ถงแมจะมมากถง ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ แตในทกพระสตรในพระไตรปฎกจะเนนการกระท า เพราะพทธศาสนาเนนเรอง ‚กรรมวาท และวรยวาท‛ คอเรองของการกระท า และผลของการกระท า โดยมความเพยรในการปฏบต แสวงหาหนทางหลดพนจากทกข ซงในพระวนยพระสตรและพระอภธรรม จะมขอธรรมแตกตางกนไป

สงทไดรบจากการเรยนแลว มดงน ก. ไดซาบซงในองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาททรงมพระมหากรณาธคณ ในการ

ทไดทรงรธรรม และมพระเมตตาเปนสารถฝกผฝกสอนได ใหรธรรมนนตามทพระองคตรสร เพอหลดพนจากกองทกข

ข. ไดเรยนรจากอาจารย ในวธและหลกการคนควาในพระไตรปฎกเชนวธคนหาพระสตรทตองการ (บางครงอางหรอเรยบเรยงไวในพระสตตนตปฎกบาง พระอภธรรมบาง) ท าใหมองธรรม ไดองคความรทกวางออกไป ซงแตกอนนกวาอยในพระสตรเดยว ท าใหรเรองในพระสตตนตปฎกและพระอภธรรมควบคกนไป

ค. หลกการในความหมายในพระไตรปฎก มใชของงายในการศกษาใหเขาใจ โดยขาดครบาอาจารยผชแนะ และเรยบเรยง พยญชนะตวบทและอรรถรสในพระไตรปฎกมาใหนสตไดรจากเอกสารและการบรรยาย เชนตอนพระพทธองคเสดจลงจากดาวดงส (ในตอนเขาพรรษาไปโปรดพทธมารดา) อาจารยทานไดเนนเรองเวลาในสวรรคและบนโลก เปนอยางไรตางกนดวยอะไร ดวยความเมตตาของทานเปนหลก ททานพยายามสรางองคความรและบรรยากาศในการเรยนการสอนควบคไปดวย เพราะวชาพระไตรปฎกวเคราะหน มองคความรทยากทจะเขาใจและยากทจะไปรเองได อาจารยผสอนทานหาความร อบายในการใหความร การพดคยปรบความรสกนสตใหเกดศรทธาในการจะศกษา สงทยากน ใหมก าลงใจศกษาดวยความสนกทจะใฝร และเนนเรองทควรร คอยใหก าลงใจ กอนเรยนมคาดคดจะไดรบความรขนาดนและมก าลงใจในการจะคนควาศกษาตอไปดวยศรทธาปสาทะ

ง. เรยนพระไตรปฎกแลว สามารถน าไปประยกตวเคราะหใชไดทงในทางธรรม และทางโลก

ในทางธรรม เชนน าความรทไดไปสอนชแนะในการปฏบตวปสสนากรรมฐานใหละเอยดในขนตอนองคความรจากงายไปหายาก ไดดวยปญญาทไดเรยนการวเคราะหฯ และมพทธวจนะใน

๑๙๔

พระไตรปฎกบางตอนทน าไปกลาวอาง เชน การบรรยายธรรมเรอง ไตรลกษณ ลกษณะสามญ ๓ ของสงทงปวงวา

‚สงขารทงปวง ไมเทยง สงขารทงปวง เปนทกข ธรรมทงปวง เปนอนตตา‛ เปนตน

เมอมาเรยนรอาจารยขยายความ ชแงมมมอง ความไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา ขยายเพมจากทเคยรมาบางแลว เมอน าไปสอนกเกดความกระจางสวางมากขน สรางเสรมศรทธาไดมาก

ในทางโลก กไดน า ธรรม ในลกษณะไปใชในชวตประจ าวน สรป เชน ความไมประมาทตอชวตและการด าเนนชวต โดยใชหลกธรรมมาค าจน ตามโอกาสทควรแกธรรมนนๆ

ตางจากการทเคยรเคยทราบมา คอ ตอนแรกทเรยนร มากอนมาศกษา พระไตรปฎกวเคราะหกไดเรยนรเรอง กลาวคอ ประวตและการสงคายนาพระไตรปฎกรในธรรมศกษาเทานน พอมาศกษาท มจร. ละเอยด

ขนและทราบสาระเนอหามากขนเปนล าดบ ไดทราบพทธประวต และประวตของพระพทธศาสนาเพมเตม เชน ค าวา เถรวาท และ

หนยาน วามองพระไตรปฎกและน าเสนอตางกนอยางไร ศรทธาและเชอมากขนในพทธศาสนา เพราะศกษาพระไตรปฎก เหมอนกบไดเรยนศกษา

จากพระโอษฐของพระพทธองคโดยตรง เปนแกนของพระศาสนา พระไตรปฎก ทน ามาศกษาน เปนธรรม ทพระพทธองคทรงด ารส ทรงสงสอนไวใน

พทธกาลทงสน เหลาสาวกรนตอๆ มายงคงไวซงค าสอนตามเดมมไดมการดดแปลงแกไขแตอยางใด จะมแตอรรถกถาจารยแตงอรรถกถา ฎกา อนฎกา และโยชนา เพมเตมภายหลงเมอขยายความใหกระจางขน

มหาจฬาฯ จดใหนสตศกษาพระไตรปฎกสมกบปณธานของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว แลวและสมดงพระประสงคของทานท มจร. ไดขยายองคความรการศกษา ทงในการเพมสาขาวชา และทส าคญ ปลกฝงชกจงคฤหสถ (อนเปนหนงในพทธบรษทส) ใหไดเขามาศกษา คนควา ท าใหพระศาสนาปกฐานมนคง สมดงปณธาน ทพระองคมงหวงไว ททส าคญ มจร. ไดผลตผทรงความร และใฝในธรรมทจะท านบ ารง จรรโลงพระศาสนาใหด ารงอยอยางมนคงเปนจ านวนมาก อาทพระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) และในฝายสงฆ หรอทานอาจารยรงส สทนต ในฝายฆราวาส เปนตน และในอนาคตคงมอกมากมายทจะเขามาเรยนเพอสบสานพระศาสนาดวยแกนธรรม มใชเปลอกหรอกระพตอไป

ขอแนะน าส าหรบผบรรยาย

๑๙๕

กอนอนตองขอชแนะสงหนงกอนจะพดถงการบรรยาย คอการรบนสตมาเรยนท มจร. น ยงมพวกแฝงตวเขามาเรยนแบบ วตถนยม หรอ ปรญญานยม อยมาก ปากวาเพออยากรในพระพทธศาสนาเพมจะไดน าไปใชอะไรตอมอะไร แลวแตวา ปากจะพาไป แตอยาลมวา พทธศาสนาเปนศาสนาทเปน (กรรมวาท และ วรยวาท) พอเขามาเรยนมนกฟองตวเอง แสดงตนอยางแจมชด ถามวาคนเหลานวนขางหนาจะท าอะไรให มจร. บาง?

สวนการบรรยาย การสอนนน ถอวามมาตรฐานในดานองคธรรม ในความร การจดใหท ารายงานกเปนเสนหอยางหนงของการสอน ท าใหนสตไดเรยนรงานคนควาของเพอนๆ ในพระสตรตางๆ ไดเหนการท ารายงานการวเคราะหมากมายหลายเรองในเวลาจ ากด

ผบรรยาย(อาจารยสอน) มอบายในการสอนแบบพสอนนอง คยเรองชวต (ซงเปนธรรมะ) แลววกเขาหาการเรยนเชงวชาการ ไมเครยดเวลาเรยน เพราะอบายน และอาจารยไดจดท าเอกสารประกอบ ซงท าใหเขาใจมากขนเวลาผบรรยายอางอง ค าพดในเอกสาร นสตสามารถจดรายละเอยดเพมเตมความรลงเปน โนตยอ เนนสาระความรในเอกสารนนๆ ผบรรยายยงชเนนใหเหนความส าคญของชวต โดยเฉพาะชวตครอบครวแบบบรรยากาศไทยๆ คดวาดแลวครบ และสดทายขอคณพระรตนตรยจงดลบนดาลปกปองรกษาคณาจารยของ มจร. ทกรปทกทานดวยเทอญ.

รหส 5061405053

ในการเรยนการสอนในหองเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะหทไดศกษาเลาเรยนมาจนครบการบรรยายในชนเรยน และมการจดสอบในปลายภาคการศกษา ในการศกษาเลาเรยนของขาพเจาประเมนการเรยนการสอน ดงน

๑. ผบรรยาย ๒. เนอหาสาระ ๓. ผรบฟงการบรรยาย ในการศกษาครงนและวชาน เกยวกบตวผบรรยายซงมภมความรทมากดวยประสบการณ

ทงความสามารถและเชงวชาการในการถายทอดใหศษยไดรบรและเขาใจ สามารถเชอมโยงประเดนตางๆ ไดอยางลงตว ชดเจน และเหนภาพไดตามหลกฐานอางองทน ามาเสนอ และการคนควาขอมลใหมๆ ออกมาเสนอใหศษยไดรบร แลวสามารถถายทอดเรองยากๆ เขาใจไดยากในพระไตรปฎก สรปยอมาใหเขาใจชดเจน และมลลาการทนาสนใจตดตาม น าเสยงไพเราะรนห มจงหวะคลอยตาม แตผบรรยายมจตใจทออนโยน เมตตา ออนไหวงาย ไมมนใจตนเอง เกรงใจผฟงบรรยาย ใหอสระทางความคดมาก จงเปนการเปดกวางไปไรขอบเขต ไรกรอบการควบคม ผฟงควรเปดใหแสดงความคดในกรอบทวางไว ไมตองเกรงใจ ออกนอกกรอบตองกระตก ล าเสนตองกระตก ใหอยในกรอบ ตองใชอ านาจแหงความเปนครตกเตอนใหอย ผบรรยายใจดเกนไป ส าหรบบางทานอาจเรยนรไดเรว บางทานอาจเรยนรไดชา บางทานอาจดอเปนชาลนถวย ผบรรยายตองใจแขงกลาทจะ

๑๙๖

ปฏเสธกระตกเตอน เพอความไหลลนของการเรยน ไมสะดดขาดตอนเพอองคความรตางๆ ทอาจารยน ามาใหศษยไดเรยนร และไดรไดเหนในสงทไมเคยร ไมเคยเหนมา

ในสวนเนอหากสมบรณอดแนนในการเรยนเพอเปนแนวทางในการศกษาไดกระชดในประเดน แงมมตางๆ ชดเจนยงขน ศษยคดวาเนอหาในกระบวนวชานเยอะแนนมาก ผบรรยายชแจงไดกระชบเขาใจ ชดเจน สรปเนอหาดแลว

สวนผรวมฟงการบรรยาย ซงมความตางระดบกนมากทงในเรองของวยวฒ และคณวฒ แตละคนมเอกลกษณ เปนเอกของแตละคนมากความแตกตางจงมเดนชด แตทกคนกลงมาอยในเรอล าเดยวกนแลวยงไง กตองไปดวยกนจะชาหรอเรวกแลวแตปจเจกชน ทจะไดรบไมเหมอนกน เมอเรยนแลวจะโนนน ามาปฏบตอยางไรหรอไมกแลวแตคน ซงมความแตกตางกนมา ถงแมวาจะไดสมผสกนในชวงเวลาสนๆ ในเวลาเรยนกตาม มความแตกตางกนมาก เปนปในกระดง แตทกคนกมความตองการเหมอนกน คอ ความรทจะไดรบจากองคความรทอาจารยถายทอดใหมา ถงแมจะมความแตกตางกนอยางไร แตจตใจกยงใฝหาความรในสถาบนแหงน แมแตละคนจะมเหตปจจยสวนตวอยางไรกตาม อาจท าใหมองเหนภาพของคนบางคนไมสนใจ ใสใจ นนเปนเพยงภายนอก แตภายในผมวาเขาสนใจในการเรยน แตดวยเหตภาระหนาทหรออปนสยสวนตวทแสดงออกมานน อาจท าใหมองดไมรนตามากกวา แตทกคนสนใจในการเรยน

การเรยนใน มจร. มกถกทาทายเสมอและถกตอวา เหนบแนม อยางเชน แสดงอารมณโกรธออกมากจะถกหาวาเรยนธรรมะแลวยงไมรอกอารมณโกรธเปนอยางไร หรอจะบอกใครในเรองผดกมกจะถกยอนกลบวาผม/ฉนไมไดเรยนธรรมะมาน จงจะไดเปนเหมอนคณ เปนสภาวะทตองอดทนในสงคม เมอเรยนแลวท าใหเราไดเขาใจคนมากขน อยรวมกบคนไดมากขนไมถอโทษโกรธใคร คนดจะตองอยรวมกบคนไดทกสงคม ทกเวลา ทกคน เราสามารถปรบตวไดทกสถานการณ ไมเปนทกข เทาทนอารมณทงตอตนและผอน

การเรยนใน มจร. ไดสมผสพระอยางใกลชด คนเคย ไมเคยคดแตกตางจากความคดเดม เขาใจตงแตตนแลวกอนทจะเดนเขามาศกษาในสถาบนแหงน และมความภมใจในสถาบน ทไดมโอกาสเขารวมในกจกรรมตางๆ มากมาย ไดสมผส และเปดโอกาสไดเรยนรอยางทไมเคยรมากอนเลย

ปณธานของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดมพระปณธานใหพระภกษ สามเณร และบคคลทวไปไดศกษาพระไตรปฎกและวชาชนสงนน สมแลวกบพระปณธานของสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทไดใหคนทวไปไดมโอกาสศกษาเลาเรยนพระพทธศาสนาและพระไตรปฎก เพอจรรโลงสบสานพระพทธศาสนาในกาลตอไป แตในระบบการศกษาทยงตององกบระบบการศกษาแบบไทยๆ จงตองท าใหการศกษาพระพทธศาสนาลดนอยถอยลง การศกษา

๑๙๗

พระพทธศาสนาใน มจร. ควรไดรบการสงเสรม ใหคนมาสนใจในพระพทธศาสนาไดทงความรและไดบญอกดวย

รหส 5061405055

ความรสกความคาดหวงกอนเรยนวชาน เนองจากขาพเจาไมเคยเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะหมากอน ตามความรสกคดวายากมาก และเนอหากเยอะ เพราะพระไตรปฎกมตง ๔๕ เลม ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ และคดวาตวเองจะเรยนแลวไมเขาใจ จะเปดคนขอมลกเปดไมเปน ไมรจะเรมตนอยางไร และในชวตจรงกอนทจะมาเรยนวชาน มองวาพระไตรปฎกเปนคมภรทพระเทานนจงจะเขาใจ แตหลงจากทไดศกษาแลว มองวา พระไตรปฎกไมไดจ ากดบคคลทจะเขามาศกษาผทสนใจ ผทมปญญาเขาถงกสามารถเขาใจไดแตจะมากหรอนอยกขนอยกบแตละบคคล เรยนพระไตรปฎกวเคราะหแลว ท าใหไดความรจากทมอยในพระไตรปฎกมากขน และในการศกษาหลกธรรมตางๆ แลว กสามารถน าหลกธรรมมาประยกตใชในชวตประจ าวนได ท าใหมองประเดนปญหาไดลกขน เชน ตอนทศกษากาลามสตร : อยาอางคมภรต ารา (พระไตรปฎก) ถากอนทจะมาศกษากคดวาเปนหนงสอ ต าราเรยนตางๆ แตเมอไดศกษา มอาจารยทคอยชประเดนใหมองใหลกขน อางเปรยบเทยบกบในสมยพทธกาล วาในสมยนนยงไมมการบนทกเปนตวอกษรจงยงไมมต าราคมภร แตเปนการเรยนปรยต โดยเนอหาคอกมขอแตกตางนอยจากทเคยทราบมา เพราะไมคอยทราบเนอหามาก คอถอเปนความรใหมส าหรบตนเอง โดยเนอหาพระไตรปฎก แปลวา ไตร แปลวา สาม ปฎก แปลวา กระจาด ตะกรา ถาแปลโดยนยคอ เปนสงบรรจรวบรวมค าสอนทเปนพทธพจน และเรองราวทเกยวกบพระพทธเจา แบงออกเปน ๓ หมวด คอ

พระวนย คอ การบญญตกฎเกณฑ การด าเนนกจการส าหรบพระสงฆ เปรยบคอศล ในการบญญตพระวนยน พระพทธเจาจะบญญตขนหลงจากทมเหตการณเกดขนแลวแกบคคลทกระท า และจะก าหนดบทลงโทษทเหมาะแกความผดนน

พระสตร คอ เรองราวทเปนโวหาร เปรยบคอจตเพราะพระพทธเจาตรสธรรม เพอใหบคคลไดยกระดบจตใจใหพนจากกเลส คอกอนทพระองคทรงตรสสอนนนจะทรงตรวจดดวย จกษทพย เพอดวามบคคลใดทจะทรงสอน และจะทรงเลอกวธการสอนใหเหมาะแกบคคลนน เพอใหจตหมดซงกเลส พนจากความทกขทงปวง

พระอภธรรม คอ ธรรมอนยงใหญ เปนเรองของ จต เจตสก รป นพพาน เปนธรรมทละเอยดออน อธบายกเลสทเปนเรองละเอยดออน เปนคอ ปญญา ผทมปญญามากจงจะเขาใจได

ตามปณธานของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทจดตงมหาจฬาฯ ขนโดยมวตถประสงคเพอใหเปนสถานทศกษาพระไตรปฎกและวชาชนสง ส าหรบฝายมหานกาย และมหา

๑๙๘

จฬาฯ ไดจดท าพระไตรปฎกฉบบภาษาไทย เพอใหผสนใจศกษาพระไตรปฎกไดเขาใจงายนน จดท าเปน CD เพอใหเกดความสะดวกมากยงขนในการศกษา คนควาขอมล สวนในการจดการเรยนการสอนในหลกสตร กมการบรรจวชาพระไตรปฎกวเคราะหเขาไวดวย จากทกลาวมาขาพเจากคดวา มหาจฬาฯ ไดท าสมกบปณธานของ ร. ๕ แลว

ขอเสนอแนะส าหรบผบรรยาย ดมาก คอ มสอการสอนพรอม เอกสารเพอการท าความเขาใจกอนเรยน มการเตรยมการ

สอน คออาจารยสอนเขาใจงาย สอนใหมองประเดนตางๆ ใหลกซง เชน ใหมองเทยบในสมยพทธกาล ไมใชมองในปจจบนเพยงดานเดยว

รหส 5061405058

บรรยายความรสกคาดหวงในเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห ดฉนเรยนแลวรสกวา ท าใหตวเองมความรขนมาก เพราะพระไตรปฎกวเคราะหสามารถทจะท าใหเราสามารถน ามาใชชวตประจ าวนได และสามารถท าใหเรารจกตวของเราเองยงขน และเปนแนวทางในการวเคราะหจากสงทท าใหเราเปนทกข สามารถทจะน าหนทางของเราไปสการพนทกขได ในทางพระพทธศาสนา สอนใหมนษยรจกพงตวเองกอน และจะตองฝกฝนตวของเราใหประพฤตปฏบตอยในพรหมจรรย ตวเราสามารถฝกฝนตวของเราไดนน เรากจะเผยแพรพระพทธศาสนาได พระพทธเจาสอนใหมนษยมหลก ๓ ประการ ปรยต ปฏบต ปฏเวธ ฉะนนถาเราสามารถทจะด าเนนการได เรากจะประสบผลส าเรจ

ในพระไตรปฎกวเคราะห สอนใหเราสามารถวเคราะหเรองราวในพระปฎก สามารถดงมาใชกบชวตประจ าวนของเราได และสามารถทจะขจดอวชชาออกจากตวเราได โดยการใชอรยสจ ๔ มาเปนแนวทาง พระไตรปฎกวเคราะหไดรวบรวมถง ๓ พระสตร ๑. พระวนยปฎก ๒. พระสตตนตปฎก ๓. พระอภธรรมปฎก

ทง ๓ พระสตรน ไดรวบรวมถง ๔๕ เลม ในพระสตรแตละเลมจะประมวลถงหลกธรรมตางๆ ของพระพทธเจาไว เพอเปนแนวทางในทางปฏบต

เรยนและศกษาแลวรสกวาดมากๆ คะ เปรยบเสมอนเปนสมบตอนล าคาของมนษยทจะสามารถศกษาใหไดโดยละเอยด หรอเรยกอกอยางหนง ‚สวรรคสมบต‛

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระองคทานไดทรงตงปณธานวาอยากใหประชาชนชาวไทยทกคนไดศกษาพระไตรปฎกอยางถองแท เพราะพระไตรปฎกเปนสงทมคามากทสดในโลกของมนษย และดฉนไดศกษาพระไตรปฎกใหดทสด และจะด าเนนใหสมกบปณธานของพระองค

๑๙๙

ดฉนไดมาศกษาทบณฑตวทยาลย มจร. รสกวามความยนดอยางยง ทมทานอาจารยรงส สทนต เปนอาจารย ทเขยนบรรยายน เขยนจากความรสกทแทจรง เพราะทานไดใหความรเกยวกบพระไตรปฎกอยางมากแกนสต โดยททานสามารถทจะบอกถงเลมทเทาไร หนาทเทาไรใหแกนสตไดโดยละเอยด ทานจะใหความรแกนสตมากในการวเคราะห ทานจะคนความาใหในเชงวเคราะห ท าใหสามารถทจะเขาใจถงหลกธรรมในพระไตรปฎกไดอยางถองแท และสามารถทจะน ามาใชในการด าเนนชวตประจ าวน และสามารถทจะแกไขปญหาตางๆ ของตวเราเองนนไดอยางด ทานเปนอาจารยทดมาก

รหส 5061405059

ดฉนไดเขามาเรยนท มจร. น เพราะตองการจะรหลกค าสอนของพระพทธเจาทถกตองตามอรรถกถา ฎกาทเปนทยอมรบของสตบรษทงหลาย

ถามวา หลกค าสอนของพระพทธเจาอยทไหน? ค าตอบกคอ อยในพระไตรปฎก พระไตรปฎกคอรากเหงาของค าสอนของพระพทธเจา พระไตรปฎกคอหลกปรยตทพวกเราสามารถทจะน าไปปฏบตเพอใหเกดผลคอปฏเวธ นคอความจรงทพระพทธเจาตองการใหพวกเราร เพอใหเกดมรรค ผล อะไรทไมเขาใจ กควรจะท าความเขาใจเสย อะไรทเขาใจผด กตองท าใหเขาใจถกตามหลกธรรม ไมใหเกดวกจฉา พทธศาสนานนยนอยบนปญญาไมใชศรทธา

ดฉนเองนนไมเคยอานพระไตรปฎกมากอน อานเฉพาะฉบบประชาชนและยอ) เพราะอะไร? เพราะกลว(เหนจ านวนเลม เหนชอยาวๆ ทเปนภาษาบาลกกลวแลว) กลววาจะอานไมเขาใจ ไมมทศทาง ไมรวาอะไรอยตรงไหน ไมรค าบาลเพราะไมเคยเรยน คมภรเยอะเหลอเกน อกทงไมแยกแยะหลกธรรมประวตศาสตร การไมรภาษาบาลนเปนจดบอดอยางมากส าหรบดฉน

โดยสวนตวสนใจวชานเปนพเศษ เพราะมาจากความไมร ไมมทไหนสอนพระไตรปฎก สวนใหญนกธรรมตร โท เอก กยกเอามาเปนหมวดหม เปนธรรม เปนอยางๆ ไป ทอภธรรมโชตกะกเรยนเฉพาะอภธรรม(ตะกราสดทาย) พระวนยไมคอยรมาก เพราะคดวาเปนของพระ สวนพระสตร กรเปนตอนๆ ฉากๆ บทๆ ไป ในวสทธมรรคกอานเปนบทๆ ไป แตจะมารวบรวมเปนทงอนของพระไตรปฎกยงไมรเลย

ทานอาจารยรงษ ไมไดสอนอะไรมากในวชาน เอาShut มาแจกแตไมไดอธบายทงหมด เชน ทเปนนวงคสตถศาสน นนเพราะอะไร ส าคญอยางไร ในพระไตรปฎกมวาระอะไรซอนอย ความส าคญอยตรงไหน ตรงไหนทมอยในอรรถกถา การตความ อะไรอยตรงไหน สตรไหนส าคญ เรอง ขททกนกาย ท าไมเลกๆ นอยๆ ตอเนองกนอยางไง

๒๐๐

ค าสงสอนของพระพทธเจานนอยในพระไตรปฎกทงหมด ควรจะมการเรยนการสอนใหมากกวาน พทธศาสนกชนถาไมเรยนพระไตรปฎกค าสงสอนของพระพทธเจา ผเปนศาสดาของพวกเราแลวจะไปเรยนอะไร? ถามวาตอนนรอะไรเพมขนไหม ตอบวานดหนอยเทานน เพราะอาศยความรเกามากกวา โดยเฉพาะในหลกธรรม เพราะฟงเยอะ อานเยอะ ปฏบตเยอะ แตไมคอยเปนระบบนก ทมาเรยนนกเพราะตองการจะรใหเปนระบบ บรรยายความรสกคาดหวงของวชาน (คาดหวงไวมาก และไมเปนไปอยางทคด)

เรยนแลวเปนอยางไร (มความรใหมขนมาบาง แตไมมากอยางทคด แตกพอจะจดประกายใหตวเองมทศทางอยบาง)

ตางจากทเคยรเคยทราบมาอยางไร (ตางนดหนอยไมมาก อยางนอยอาจารยกเอาสไลดรปมาใหดใหเกดศรทธา

ขอเสนอแนะส าหรบผบรรยาย (ควรจะสอนใหไดสาระเยอะๆ เพราะพระไตรปฎกมความส าคญมาก ไมใชวาใครกไดทจะไปตความเอาเอง วากนไปเรอย(อยางเชนวชา ‚พทธปรชญาเถรวาท‛ วากนไปเรอยวชานสอนไมถกหลายอยาง เอาไปเปนแขนงหนงของวชาปรชญาตะวนตก ซงไมถก) ส าหรบดฉนแลว ‚สวากขาโต ภควตา ธมโม‛

ประเมนการเรยนการสอน 2550 รหส 5061405031

ขาพเจาไดเขามาศกษาในสถาบนแหงน ตงแตคราวสกในระดบปรญญาตร เมอเกอบ 10 ปทแลว อยางททราบในการศกษาระดบอดมศกษานน บรรยากาศคอนขางเรอยๆ การเรยนการสอนนนกไมเปนทตนตาสกเทาใด เพราะนสตจะรอใหอาจารยน าขอมลมาปอนให และระบบการสอนนสตกจะรบฝายเดยว การรออภปราย ซกถาม แสดงความคดเหนในประเดนของวชาทศกษานนอยมาก หรอไมมเลย แตกนาปลมใจวาสถาบนแหงน ไดเปดรบ และใหโอกาสดกบลกหลานชาวบานทยากจนใหเขามาศกษาในวชาการชนสง

ในระดบปรญญาโท หรอมหาบณฑตนน ความรสกครงแรกทสมครสอบนน กยงคดวา บรรยากาศของการเรยนการสอนคงจะไมตางจากทขาพเจาไดสมผสมาในคราวศกษาระดบปรญญาตร แตกมความรสกตนเตน ดใจทมหาวทยาลยใหโอกาสเขามาศกษาในระดบนอก

เมอเขามาศกษาแลวไดสมผสกบบรรยากาศจรงกท าใหเกดความรสกทด ภาพเกาๆทเคยเหนมนหายไปหมด มหาวทยาลยมความทนสมย มการน าเทคโนโลยเขามาใชเปนอปกรณทางการศกษา มความหลากหลายในเนอหาวชาทเรยน การบรหารจดการดดขน กท าใหพดไดเตมปากเตมค าวา เรยนทนแลวจะไดอะไรมากกวาในต าราเรยน

๒๐๑

ในสวนของวชาพระไตรปฎกวเคราะห สงทคาดหวงคอ การรจกคมภร หลกของพระพทธศาสนาอยางถองแท สามมารถน าสงทเปนหลกธรรมและหลกปฏบตไปประยกตใชได แกปญหา ทส าคญ ตอบปญหาแกสงคม เพราะปจจบนอยางททราบสงคมมความหลากหลายมาก ปญหากมมากขน สงทจะท าใหคนมนสงคมอยรวมกนอยางสนตกคอตองน าหลกธรรมในพระพทธศาสนาไปประพฤตปฏบต กจะสมารถใชชวตอยในสงคมไดอยางปกตสข

หลงจากเรยนวชานแลว กไดพบวา ความรทเรามอยนนนดเดยว เปนความรแนวตรง คอรบมายงไงกบอกกลาวไปอยางนน ยงไมสามารถแจกแจงแยกวเคราะหได กลาวสนๆ คอ วเคราะหไมเปน ตปญหาไมแตก ไดเปนการเรยนทเนนใหวเคราะหเปน เรยนรเขาถงปญหาอยางแทจรง มการใชสอน าเสนอ เชน การสบคนพระไตรปฎก ท าใหรสกวา การศกษาคนควาพระไตรปฎกไมใชเรองนาเบออกตอไป อยากรเนองอะไร คลกเดยวกเขาถงขอมลแลว อกทงผบรรยายยงใหโอกาสนสตไดน าเสนอขอมลเรองทนาสนใจทไดไปคนความา ซงเปนบรรยากาศทดมา

ดานเนอหาการเรยน กไดศกษาหลกธรรมทเกยวของกบการด ารงชพของมนษย รจกวเคราะห ประยกตใหค าตอบแกผประสบปญหาได

ประเดนทวามหาจฬาฯ จดการศกษาพระไตรปฎก สมกบปณธานของรชกาลท ๕ หรอยง ขาพเจาคดวา การจดการศกษาพระไตรปฎกของมหาจฬาฯ ยงไมสมกบปณธาน การศกษายงอยในระดบหนงเทานน หรอเปนการศกษาเพยงเปดสารบญ ทราบเพยงผวเผนยงไมลก แตกเปนไปในทศทางทดของการศกษาพระไตรปฎก เพราะในสถาบนสงฆแทๆ กยงไมมการจดการศกษาดานนอยางลกซง มหาจฬาฯ กนาจะเปนสถาบนการศกษาหลกทจะเนนการศกษาวชาน ในทกชนทมการเรยนการสอน

ส าหรบขอเสนอแนะผบรรยาย ในฐานะนสตลกศษย กมแตความชนชมอนโมทนาอาจารย ทไดเบกมมมองการศกษาพระไตรปฎกใหนาสนใจไมนาเบอ มประเดนใหขบคด และรจกวธแกไขใหความกระจางแกบคคลทไมเขาใจในหลกค าสอนขององคพระสมมาสมพทธเจา ใหรจกวเคราะหประเดนทสงสย ใหศกษาคมภรหลายๆ ชน แลวผบรรยายมปฏกรยาตอบสนองความตองการรของนสต แตกมขอเสนอแนะเลกนอย คออยากใหปลกฝงสรางความนยมในการคนควาพระไตรปฎก น าเสนออกมาในรปแบบบทความเชงวเคราะห กขอฝากไวเพยงเทาน รหส 5061405032

ความคาดหวงกอเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะห หลงจากทเรยนระดบชนปรญญาตรแลว รสกวา อยากทราบวธการศกษาประวตในสวนทเปนพระวนย พระสตร และพระอภธรรมในแงมมตางๆ และวธสบคนหรอการเจาะเฉพาะขอมลทนาสนใจ แหลงสบคนวาควรเรมตานทตรงไหน รจกวเคราะหหลกธรรม ประวตทางดาน ประวตการประสต ตรสร ปรนพพาน พทธสถานตาง

๒๐๒

รวมถงหลกธรรมทพระพทธเจาทรงแสวง โดยศกษาจากพระไตรปฎก ธรถกถา ฎกา อนฎกาเปน จากทานผเชยวชาญดานการสบคน หรอทรงความรดานน

หลงจากทไดศกษาพระไตรปฎกแลว ไดทราบถงความศรทธาและเพมความนาเชอตอคมภรทางพระพทธศาสนา วามความชดเจนและเปนหลกในการสบคนเกยวกบ ประวตหลกธรรม การเผนแผ รจกวธการสบคนแบบรวดเรวโดยอาศยแผนซดรวมในการสบคน การท าเชงอรรถ การอางถง รวมถงการวเคราะหวจารณ ทงทอาจารยประจ าวเคราะหใหฟงและจากเพอนบณฑตวเคราะหวจารณหนาชนเรยน ท าใหเกดแนวความใหมๆ และมมมองหลายๆดานของพระไตรปฎก ทรวบรวมหลกธรรมค าสงสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

ความแตกตางจากเดม เปรยบเหมอนการมองประต แตเดมเปนการมองแคดานเดยวอยางเดยว ไมไดรถงดานหลงของประต หรอภายหลงการเขาประตเลย แตหลงไดศกษาพระไตรปฎก วเคราะหจากทานอาจารยรงส แลวไดทราบถงมมมองของประตทงดานใน และดานหลง และภายในหอง เพราะเนองมาจากวา เดมทในการศกษาพระไตรปฎกชนตนคอ ปรญญาตร การศกษาหรอสบคนเปนเพยงนอยนด ไมไดเจาะลกมากมาย จงเปนศกษาเพยงเพอใหรและเขาใจพระไตรปฎก เพยงแคผวเผนเทานน เปรยบเหมอนการมองประตเพยงแคดานเดยวเทานน

แตกตางจาการศกษาในระดบของปรญญาโท โดยการสอบของอาจารยรงษ สทนต ไดทราบถงมมมองทลกมายงขน รแหลงการสบคน รจกวเคราะหวจารณทมเหตและผลตลอดจนความนาเชอถอนนๆ ดวย

กบค าทวา ไดศกษาพระไตรปฎกสมกบปณธานของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวหรอไม ควรจะขยายค าทพระองคตรสไวเสยกอน ทรงมงหวงในการศกษาพระไตรปฎกใหควบคกบการเจรญวปสสนากมมฏฐานฐาน เพอท าใหแจงพระนพพานหรอไม หากทรงมงเพอใหการศกษาพระไตรปฎกเพอเปนหลกไวส าหรบปฏบตวปสสนากมมฏฐานเสยแลว ยงคงไมสมกบปณธานของพระองคทาน

เนองเพราะวาทาง มจร. เนนหนกทฤษฎมากกวาการปฏบตธรรม จงไมอาจจะท าปณธานของพระองคทานใหสมความมงหมายไดไม เพราะศกษาปรยตมาก ปฏบตนอย

ตามแนวความคดของผศกษา หลงจากทไดศกษาแลว อยากใหผบรรยายดงค าอธบายใหเปนภาษาทงายมากกวานเพอความเขาใจยงขน พรอมทงสงงานใหนสตบณฑตไดไปสบคนแลวสงในชวโมงคาบตอไป และไดศกษาวเคราะหรวมกนทงคณะครอาจารยและบณฑตเพอความเขาใจมากยงขน รวมทงชวโมงการเรยนส าหรบวชาพระไตรปฎกวเคราะหดเหมอนจะนอยไป ถงจะเนนใหบณฑตสบคนเอง หรอบณฑตเปนศนยกลาง แตกระนนบณฑตทกคนยงคงตองยดอาจารยเปนสง

๒๐๓

ส าคญ อนเนองมากจากเชยวชายและรมากกวา การศกษาเรยนรในรายวชาพระไตรปฎกวเคราะหจะไดผลมากกวาน สรปคอ

1. อธบายเนอหาหรอใจความส าคญ ท าใหเปนภาษาทเขาใจมากกวาน 2. ควรมงานใหบณฑตไดไปศกษาคนความาสง 3. การวเคราะหรวมกนของบณฑตและการอธบายเสรมจากอาจารยผรวมบรรยาย ควร

มากกวาทเปนอย 4. การท าสอ ควรเพมมากขนหรอ ผสมผสานกบปจจบนใหมากๆ

รหส 5061405033 ประเมนการเรยนการสอน

การเรยนวชาพรไตรปฎก มความรตองการจะรรายระเอยดและคาดหวงเอาไววา เพอเรยนจบแลวจะไดเปนพหสต เปนผคงแกเรยน หรอทเรยกวาพระไตรปฎกเคลอนท ครนเมอไดเรมเรยนเพยงเทอมแรกเทานน ความคาดหวงทหวงไวมความรสกทอแท แทนจะหมดความหวง ตางจากทเคยรเคยทราบมานนคอ

1. ผเรยนไมมความรสกทางบาล ครนเมออานกระทบศพททางบาลบอยครงเรมมน เดาผดๆถกๆ นานเขามอาการเรมเบอหนาย คดวาจะยายคณะไดไหม? ไปลงคณะชวมา คอความตายอะไรโนน

2. ผเรยนปฏบตใหเปนไปตามพระไตรปฎกไมคอยจะได แตกยงดใจทยงมโอกาสบาง ไมปฏบตบาง และกซาบซงในหลกฐานในพระไตรปฎกบางตอนทรบาง ดกวาไมไดเรยน ทวา มหาจฬาฯ จดใหศกษาพระไตรปฎกสมกบทปณธานของพระบาทสมเดจพระ

จลจอมเกลาเจาอยหวหรอยง ขอตอบวา ด าเนนการเรยนการสอนมาถกตองแลว ท าใหภกษสงฆองคสมาเณรทไมมโอกาสไดเรยน ไดร และไดปฏบตตามแนวทางพระธรรมวนย เสยอยางเดยวทางมหาวทยาลยนาจะมทนสนบสนนแกผทเขามาศกษาบาง ไมตองมากนกแตใหเปนทระลก หรอชมเชยจดเปนประเภทตางๆ

ขอเสนอแนะแดอาจารยผบรรยาย ทกอยางดแตใหกวดขนหรอสงงานมากๆกวาน โดยมากไมคอยสงงานกไมคอยจะสนใจ อดๆอาด ไมคอยกระตอรอรน รหส 5061405034

ตองขอกลาวแสดงความรสกอยางจรงใจ ในการเรยนวชาพระไตรปฎกวเคราะหในภาคเรยนน วชาพระไตรปฎก เมอไดยนชอกมองเหนภาพหนงสอเลมโตหนาเปนพนหนา เราจะศกษาใหเขาใจทงหมดไดอยางไร เทอมแรกกเจองานหนกเสยแลว แตกไมรสกทอ คดวาตองพยายามมงสความส าเรจใหได ยอมรบวายงไมเคยเปดพระไตรปฎกอานมากอนเลย สงทคาดหวงกอนเรยน คง

๒๐๔

ไดศกษารายละเอยดพทธกจ ไดความรมากขน ในพระสตรตางๆ คงมเรองราวหลกธรรมดๆ มากมายใหศกษา สวนเรองอรยสจ ๔ มรรค กรรม ปฏจจสมปบาท (วชานเขาใจยาก) คาดหวงวาจะไดทราบและเขาใจยงขน หลงจากไดรบการสอนวชานจากทานอาจารยผทรงคณวฒทานน ไดรบการถายทอดทดละเอยดสมควร เปนขนตอน ท าใหเบาใจไมเครยด มการอภปรายแลกเปลยนความรในชนเรยน ท ารายงานสง ความกงวลใจวายากในตอนตนกหมดไป มความเขาใจในวชาน สามารถน าไปประยกตใชประโยชนในชวตประจ าวนไดอยางด มจร. ไดใหการศกษาวชานสมกบปณธานของ ร.๕ แลว ขอเสนอ ทานอาจารยควรน านสตเขาศกษาในหองสมด เพอเปดพระไตรปฎกพระสตร ในชวโมงเรยน ภาคละ ๑-๒ ครง กอาจจะดกวาน าเขารวมสมมนา ซงไมเกยวของกบวชานเลย

๒๐๕

ประวต ๑. ชอ นายรงษ สทนต (ภาษาองกฤษ) Mr. Rangsi Suthon ๒. ต าแหนง อาจารย ๓. ทอย ทท างาน : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

วดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ ทาพระจนทร ถนนมหาราช แขวงพระบรมมหาราชวง เขตพระนคร กรงเทพมหานคร ๑๐๒๐๐ โทร. ๐๒–๒๒๒–๐๖๘๐ ทบาน : หมบานนนทชา ๓ เลขท ๗/๑๑๘๐ หม ๗ ถนนบานกลวย – ไทรนอย ต าบลทววฒนา อ าเภอไทรนอย จงหวดนนทบร ๑๑๑๕๐ โทร. ๐-๒๙๒๖ ๘๗๓๗, มอถอ ๐๘๙๐๔๕ ๓๓๐๒

๔. ประวตการศกษา -เปรยญธรรม ๙ ประโยค กรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการ ๒๕๓๒ -ปรญญาโท พทธศาสตรมหาบณฑต (พธ.ม.) เอกพทธศาสนา มหาวทยาลยมหา จฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๔๔ -นสตปรญญาเอก สาขาวชาพระพทธศาสนา แบบ ๑.๒ ป ๑ มหาวทยาลยมหา จฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๕๑

๕. สาขาวชาทช านาญเปนพเศษ : ภาษาบาล, พระไตรปฎก, ตรวจช าระสอบทานคมภรภาษาบาล ๖. ประสบการณท างานดานการวจย

๑. การศกษาแนวทางการพฒนาการศกษาของคณะสงฆ, ส านกงานคณะกรรมการศกษาแหงชาต ส านกนายกรฐมนตร ๒๕๓๓, รวมวจย โดยมพระมหาเจม สวโจ เปนหวหนาโครงการ

๒. ความจ าเปนของการเรยนภาษาบาลในการศกษาพระพทธศาสนา ศนยพทธศาสน จฬาลงกรณมหาวทยาลย ๒๕๔๘

๓. การวเคราะหคมภรพระพทธศาสนา : ภกษณสงฆเถรวาท สถาบนวจยพทธศาสตร มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๔๘

๔. ตรวจโครงการวจยทเสนอกบงานวจยฉบบสมบรณของสถาบนวจยพทธศาสตร ป ๒๕๔๖–๒๕๕๐

๕. รวมวเคราะหโครงการวจยทเสนอของบประมาณป ๒๕๔๗–๒๕๕๐ และเปนผรวมวจยบางโครงการ (ใหค าปรกษาดานขอมลในคมภรพระพทธศาสนา)

๒๐๖

๖. อนกรรมการกลนกรองโครงการวจย สถาบนวจยพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ป ๒๕๔๗-๒๕๕๑

๗. กรรมการทปรกษาวทยานพนธสาขาภาษาบาลสาขาพระพทธศาสนาและสาขาปรชญา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๔๕–๒๕๕๐ ๗. ประสบการณท างานเขยนหนงสอ ๑. ตรวจช าระคมภรภาษาบาลจดพมพเปนเลมหนงสอ

๑.๑ ปรวรรตอรรถกถาฎกาปกรณวเสสจากคมภรภาษาบาลอกษรพมา ตรวจช าระจดพมพเปนภาษาบาลอกษรไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย (โครงการเรมป ๒๕๒๙) ป ๒๕๓๔–๒๕๕๑ จดพมพถงเลมท ๑๐๔ ๑.๒ ตรวจช าระคมภรสงขยาปกาสกปกรณและสงขยาปสาสกฎกา จดพมพในออกเมรพระราชทานเพลงศพพระธรรมราชานวตร (กมล โกวโท) ๑๙ มกราคม ๒๕๔๖

๒. บรรณาธการ โรงพมพวญญาณ บางล าพ กรงเทพมหานคร ป ๒๕๓๗ – ปจจบน ๓. บรรณาธการ วารสารบณฑตศกษาปรทรรศน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๔๘ - ปจจบน ๔. บรรณาธการคมภรอรรถกถาฎกา ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๕๐ - ปจจบน

๕. เขยนหนงสอทางพระพทธศาสนาและบทความทางพระพทธศาสนา ๕.๑ เขยนหนงสอทางพระพทธศาสนาจดพมพเผยแพรจ านวน ๑๔ เลม ๑. สภาษตจากพระไตรปฎก ฉบบประชาชน ส านกพมพสขภาพจดพมพ ๒๕๓๗ ๒. พร พจนารถ (รวบรวมจากขอเขยนของอาจารยพร รตนสวรรณ) มลนธพร

รตนสวรรณ จดพมพ ๒๕๓๗ ๓. คมภรนมกการปาฐะ บาล/แปล พมพเปนอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพ

พระปฎกโกศล ๒๕๔๑ ๔. ๘๐ ป อาจารญพร รตนสวรรณ (นามแฝง) มลนธพร รตนสวรรณ จดพมพ

๒๕๔๑ ๕. อานนทโพธ มลนธพร รตนสวรรณ จดพมพ ๒๕๔๒ ๖. นพพานเปนอนตตา ส านกพมพสขภาพจดพมพ ๒๕๔๒ ๗. อานาถบณฑกอบาสก เลม ๑ มลนธพร รตนสวรรณ จดพมพ ๒๕๔๓ ๘. อานาถบณฑกอบาสก เลม ๒ มลนธพร รตนสวรรณ จดพมพ ๒๕๔๓ ๙. อานาถบณฑกอบาสก เลม ๓ มลนธพร รตนสวรรณ จดพมพ ๒๕๔๓

๒๐๗

๑๐. ธรรมโอสถบ าบดไข มลนธพร รตนสวรรณ จดพมพ ๒๕๔๓ ๑๑. เศรษฐแทฟงธรรม ส านกพมพสขภาพจดพมพ ๒๕๔๓ ๑๒. เศรษฐแทกบชาดก ส านกพมพสขภาพจดพมพ ๒๕๔๓ ๑๓. วนยกกมจนทกา แปล มลนธพร รตนสวรรณ จดพมพ ๒๕๔๗ ๑๔. ชนาลงการฎกา แปล มลนธพร รตนสวรรณ จดพมพ ๒๕๔๘ ๑๕. พทธกจ : กจทพระพทธเจาทรงท า คมอศกษาเนอหาพระไตรปฎกเบองตน

๒๕๔๙ ๕.๒ เขยนบทความทางพระพทธศาสนาลงพมพในหนงสออนสรณนตยสารและอนๆ

๑.ตามรอยจารกพระคาถา เย ธมมา ตพมพในนตยสารพทธจกร ฉบบท ๗ กรกฎาคม ๒๕๓๘ และฉบบท ๘ สงหาคม ๒๕๓๘

๒. สอบทานเทยบเคยงพระบาล (สวชาโน รวม ๑๑ ตอน) ตพมพในนตยสารพทธจกร ฉบบท ๑๐ ตลาคม ๒๕๓๘ – ฉบบท ๑๒ ธนวาคม ๒๕๓๙

๓. ใครบญญตญาณ ๑๖ ? ตพมพในนตยสารพทธจกร ฉบบท ๒ มนาคม ๒๕๔๐ ๔. กฐนตกคาง ตพมพในนตยสารพทธจกร ฉบบท ๓ มนาคม ๒๕๔๐ ๕. สมเดจพระปยมหาราชกบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ตพมพในนตยสารพทธ

จกร ฉบบท ๕ พฤษภาคม ๒๕๔๑ ๖. การศกษาแบบโบราณ ตพมพในสารนพนธพทธศาสตรบณฑต รนท ๔๒ ป

การศกษา ๒๕๓๘ ๗.นามนตรกปเหฬ ตพมพในสารนพนธพทธศาสตรบณฑต รนท ๔๓ ปการศกษา

๒๕๓๙ ๘. อนาถบณฑกอบาสก ๑๒ ตอน ตพมพในวารสารวญญาณ ฉบบท ๑-๒

มกราคม-กมภาพนธ ๒๕๔๐ ถง ฉบบท ๘-๑๒ สงหาคม – ธนวาคม ๒๕๔๒. ๙. การธ ารงรกษาพระธรรมวนยโดยอาศยพระไตรปฎก ตพมพในหนงสอเกบ

เพชรจากคมภรพระไตรปฎก งานสมโภชพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๔๒

๑๐. การธ ารงรกษาพระธรรมวนยโดยอาศยพระไตรปฎก (ยอ) ตพมพในนตยสารพทธจกร ฉบบท ๑๑ พฤศจกายน ๒๕๔๒

๑๑. มมมองของผศกษาคมภรพระพทธศาสนา ตพมพในหนงสอ อาสตกปชา พระภททนตธมมานนทมหาเถระ ๒๕๔๓

๒๐๘

๑๒. ประวตการศกษาภาษาบาล ตพมพในหนงสออบรมบาลกอนสอบ ๑๒-๒๖ กมภาพนธ ๒๕๔๓ ปท ๒

๑๓. ไขขอของใจ (ปญหาเรอง สวชาโน ปราภโว : คนชวกรจกไดงาย) ตพมพในวารสารวญญาณ ฉบบท ๑-๓ มกราคม-มนาคม ๒๕๔๓

๑๔. พทธท านาย ๑๖ ขอ ตพมพในวารสารวญญาณ ฉบบท ๔-๘ เมษายน-สงหาคม ๒๕๔๓

๑๕. อาจารยพร รตนสวรรณ ผกอสรางธรรมเจดยขนในแผนไทย ตพมพในหนงสอ เพชรในพงไพร อนสรณพระเจดยอสรภาพ ๒๕๔๓

๑๖. คมภรเรยนภาษาบาลและผรจนา ตพมพในหนงสออบรมบาลกอนสอบ ๑-๑๕ กมภาพนธ ๒๕๔๔ ปท ๓

๑๗. อรรถกถาและอรรถกถาจารย ตพมพในหนงสอ อบรมบาลกอนสอบ ๒๐ มกราคม – ๔ กมภาพนธ ๒๕๔๕ ปท ๔

๑๘. อกษรเขยนภาษาบาล ตพมพในสารนพนธพทธศาสตรบณฑต รนท ๔๗ ปการศกษา ๒๕๔๕, ตพมพครงท ๒ ในหนงสอรวมบทความวชาการทางพระพทธศาสนา งานออกเมรพระราชทานเพลงศพพระสเมธาธบด (บญเลศ ทตตสทธมหาเถร ป.ธ.๘) ป ๒๕๔๘

๑๙. การศกษาของคณะสงฆไทย ตพมพในหนงสออบรมบาลกอนสอบ ๘-๒๒ กมภาพนธ ๒๕๔๖ ปท ๕

๒๐. ความส าคญของภาษาบาล ตพมพในหนงสอ อบรมบาลกอนสอบ ๒๘ มกราคม - ๑๑ กมภาพนธ ๒๕๔๗ ปท ๖

๒๑. เรยนรเรองอรรถกถา ๑๕ ตอน ตพมพในวารสารวญญาณ ฉบบท ๙-๑๒ กนยายน-ธนวาคม ๒๕๔๓ ถง ฉบบท ๘–๑๒ สงหาคม – ธนวาคม ๒๕๕๐, ฉบบท ๑-๗ มกราคม-กรกฎาคม ๒๕๕๑

๒๒. ภาษาบาลส าหรบชาวบาน (ตอนท ๑) ตพมพในนตยสารพทธจกร ฉบบท ๔ เมษายน ๒๕๔๗

๒๓. พระพทธองคกบการใชสอ ตพมพในนตยสารพทธจกร ฉบบท ๗ กรกฎาคม ๒๕๔๗

๒๔. ภาษาบาลส าหรบชาวบาน (ตอนท ๒) ตพมพในนตยสารพทธจกร ฉบบท ๙ กนยายน ๒๕๔๗

๒๐๙

๒๕. พระพรหมคณาภรณปราชญผปกปองคมครองรกษาพระพทธศาสนา ในนามคณะผจดท า ตพมพในนตยสารพทธจกร ฉบบท ๙ กนยายน ๒๕๔๗

๒๖. ลกษณะการวจยทางพระพทธศาสนา ตพมพในวารสารบณฑตศษาปรทรรศน ปท ๑ ฉบบท ๑ ตลาคม – ธนวาคม ๒๕๔๘

๒๗. วพากษหนงสอเหตเกด พ.ศ.๑ ตพมพในวารสารบณฑตศกษาปรทรรศน ปท ๒ ฉบบท ๓ กรกฎาคม – กนยายน ๒๕๔๙

๒๘. วพากษหนงสอเหตเกด พ.ศ.๑ (ตอ) ตพมพในวารสารบณฑตศกษาปรทรรศน ปท ๒ ฉบบท ๔ ตลาคม – ธนวาคม ๒๕๔๙

๒๙. อยาปลงใจเชอดวยการอางต าราหรอคมภร ตพมพในวารสารบณฑตศกษาปรทรรศน ปท ๓ ฉบบท ๓ กรกฎาคม – กนยายน ๒๕๕๐

๓๐. เมออางต าราหรอคมภรตองเชอ ตพมพในวารสารบณฑตศกษาปรทรรศน ปท ๓ฉบบท ๔ ตลาคม – ธนวาคม ๒๕๕๐

๓๑. เมออางพระไตรปฎกตองเชอ ตพมพในมหาจฬาวชาการ ๖๐ ป อดมศกษา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย (พ.ศ. ๒๔๙๐ -๒๕๕๐) ตลาคม ๒๕๕๐

๓๒. บรณาการพระไตรปฎกกบหลกฐานทางโบราณคด ตพมพในสารนพนธพทธศาสตรบณฑต ประจ าป ๒๕๕๑

๓๓. จากการศกษาในอดตถงการศกษาทบณฑตวทยาลย ตพมพในหนงสอ ๒๐ ป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๕๑

๓๔. การเขยนงานทางพระพทธศาสนา ตพมพในหนงสอสมมนาประจ าป ‚วทยา นพนธดเดน ป ๒๕๕๐‛ ป ๒๕๕๑

๓๕. เจดยทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา ตพมพในวารสารบณฑตศกษาปรทรรศน ปท ๔ ฉบบท ๑ มกราคม – มนาคม ๒๕๕๑

๓๖. เรยนพระไตรปฎกจากพทธศลป ตอน ๑-๙ ตพมพในนตยสารพทธจกร ป ๒๕๕๑ - ๒๕๕๒

๓. ไดรบรางวลเสาเสมาธรรมจกรผท าคณประโยชนตอพระพทธศาสนา สาขาการแตงหนงสอทางพระพทธศาสนา ในโครงการสปดาหสงเสรมพระพทธศาสนาเนองในเทศกาลวสาขบชา ประจ าปพทธศกราช ๒๕๔๕