2

«ГЕНДЕРЛІК САЯСАТ ЖӘНЕ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫ»

облыстық ғылыми-тәжірибелік конференциясының жинағы

Сборник областной научно-практической конференции

«ГЕНДЕРНАЯ ПОЛИТИКА И УСТОЙЧИВОЕ РАЗВИТИЕ

РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН»

Ақтөбе қаласы

27 қыркүйек 2018 ж.

3

ӘОЖ 316.31.4

КБЖ 60.54

Г30

Редакциялық алқа // Редакционная коллегия

Абишева Н.М. – «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының

филиалы Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру

институтының директоры, филология ғылымдарының кандидаты

Кибатаева Н.К. – «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының

филиалы Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру

институты директорының орынбасары, педагогика ғылымдарының кандидаты

Давлеткалиева Е.С. – «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік

қоғамының филиалы Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін

арттыру институты инновациялық даму және әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінің бастығы,

педагогика ғылымдарының кандидаты

Матсалаева Ж.К. – «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының

филиалы Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру

институты инновациялық даму және әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінің жетекші маманы

Отарбаева Л.Л. – «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының

филиалы Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру

институты инновациялық даму және әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінің жетекші маманы,

магистр

Бектенгалиев С.А. – «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының

филиалы Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру

институты инновациялық даму және әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінің бас маманы,

магистр

Г30 Гендерлік саясат және Қазақстан республикасының тұрақты дамуы:

облыстық ғылыми-тәжірибелік конференциясы. – Ақтөбе: «Өрлеу» біліктілікті арттыру

ұлттық орталығы» АҚ филиалы, 2018. – 136 б.

ISBN 978-601-7954-16-1

Жинақта «Гендерлік саясат және Қазақстан республикасының тұрақты дамуы»

тақырыбындағы облыстық ғылыми-тәжірибелік конференциясына арналған материалдар

енгізілген. Осы тұрғыда адам және отбасы құқықтарын адамзаттың ең жоғары құндылықтары

ретінде қорғауға, гендерлік сананы қалыптастыруға және қоғамдағы гендерлік стереотиптерді

жоюға ықпал ету мәселелері қарастырылады.

Жинақ білім беру қызметкерлеріне, мұғалімдерге, магистранттарға арналған.

ӘОЖ 316.31.4

КБЖ 60.54

ISBN 978-601-7954-16-1 АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГИКАЛЫҚ

ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ ИНСТИТУТЫ, 2018

4

АЛҒЫ СӨЗ

Құрметті облыстық ғылыми-тәжірибелік конференция қатысушылары!

Қазақстанда гендерлік саясат жүргізу жөніндегі жұмысты Қазақстан Республикасы

Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі

ұлттық комиссия үйлестіреді. Оның негізгі міндеті отбасына, әйелдер мен ерлердің теңдігіне

қатысты кешенді мемлекеттік саясатты іске асыру болып табылады.

Біздің ел гендерлік саясатты жүзеге асыру бағытында айтарлықтай қадамдар жасады,

себебі гендерлік саясат – бұл ең алдымен мемлекеттің әлеуметтік саясатының маңызды

құрамдас бөлігі. Егер саяси және қоғамдық өмірде, соның ішінде шешім қабылдау деңгейінде

әйелдерді қатыстыруды арттыру туралы айтсақ, бұл сұрақ гендерлік теңдік стратегиясында өз

жауабын тапты. Қазақстанның гендерлік саясатының ерекше өзгешелігі – гендерлік

жобалардың бастамашысы бірінші кезекте гендерлік даму саласында алдын алу және озық

шараларын қабылдайтын мемлекет болып табылады. Қазіргі уақытта Қазақстан адам

құқықтары бойынша, соның ішінде жыныстар арасында тең құқылықты қамтамасыз етуге

және әйелдер мен балаларды қорғауға бағытталған 20-дан астам әртүрлі шарттар мен

конвенциялардың қатысушысы. Қазақстанда Үкімет қаулысымен республикадағы әйелдердің

жағдайын жақсарту бойынша іс-шаралардың ұлттық жоспарын жасап, бекітті.

Гендерлік саясат – мемлекеттік және қоғамдық қызметті айқындайды. Гендерлік

саясаттың дамуы әйел азаматтарының қоғамдағы белсенділігін және де олардың қоғамдық

өмірдегі әлеуметтік рөлінің артуына ықпал етті. Еліміздің әлемдегі дамыған 30 елдің қатарына

енуінің шарттары тек саяси-экономикалық өрлеумен ғана шектелмейді Ол қоғамдық өмірдің

мәдени-рухани өркендеуімен де астасып жатыр. Халықтың әлеуметтік көңіл-күйінің тұрақты

және жарқын болуымен де тығыз байланысты. Қазіргі таңда, шындығында, әлемде отбасылық

құндылықтарды сақтау мен тұрақтылығы хақында өзекті мәселелері көрініс тапқан.

Өздеріңіз білесіздер, қазақ халқының тума болмысында, баршамызға белгілі болып

отырғандай, отбасының тұрақтылығын сақтаудың, ұл мен қызды отбасылық өмірге

дайындаудың, жетімдерді жасытпаудың т.б. тамаша бір терең гуманистік үлгілері

қалыптасқан. Әдет-ғұрпымыз бен салт-дәстүріміздің өн бойына сіңірілген мұндай

құндылықтарды бүгінгі таңда қайта жаңғыртып, озық, жетілген, тұрақтылықты сақтауға

бағдарланған қырларын тұрмыс салтымызға қайтадан енгізу – қазіргі кездегі реэтнизация

үдерісінің маңызды талаптарының бірі. Әрине, қазіргі техногендік даму мен жаһандану

дәуірінде заман ағымы тез өзгеріп, құндылықтар ауысып, таным-түсінігіміз де кеңейіп келеді,

дегенмен, күнделікті тұрмыс-тіршілігіміздегі сақталуы тиіс абсолютті ақиқаттардың бірі –

дәстүрлі отбасы мен оның тұрақтылығы екендігі сөзсіз. Бұл – Мәңгілік Ел идеясының мәңгілік

құндылықтарының бірі.

«Өрлеу» БАҰО» Ақтөбе филиалында педагогтермен жұмыс жасау барысында гендерлік

саясаттың жүзеге асырылуы, отбасы құндылықтарының сақталуы, білім беру үрдісінде әйел

адамдардың басымдылығы туралы мәселелер қарастырылады.

Қазақстан Республикасындағы гендерлік саясатты жүзеге асыруда, гендерлік сананы

қалыптастыруда, рухани кемел ел болуда атқарып жатқан жұмыстарыңызға шығармашылық

табыс тілеймін.

Ұйымдастыру комитеті

5

РЕАЛИЗАЦИЯ «СТРАТЕГИИ ГЕНДЕРНОГО РАВЕНСТВА

В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН» В АКТЮБИНСКОЙ ОБЛАСТИ

Хон Акмарал Рахметуллиевна,

Секретарь комиссии по делам женщин и семейно-демографической политике

при акиме Актюбинской области

Утвержденная Указом Президента РК № 1677 от 29 ноября 2005 года «Стратегия

гендерного равенства в Республике Казахстан на 2006-2016 годы» (далее - Стратегия),

определяет основные направления гендерной политики в нашей стране, как достижение

сбалансированного участия мужчин и женщин во властных структурах, обеспечение равных

возможностей для экономической независимости женщин, развития своего бизнеса и

продвижения по службе, создание условий для равного осуществления прав и обязанностей в

семье, свободу от насилия по признаку пола.

Если говорить о конкретных целях, то в Стратегии гендерного равенства поставлена

задача добиться 30-процентного представительства женщин на уровне принятия решений. И

здесь свидетельством дальнейшей демократизации казахстанского общества является

подписание Главой государства Закона «О государственных гарантиях равных прав и равных

возможностей мужчин и женщин» (2009 г.), разработанного по инициативе депутатов

Мажилиса Парламента. Большую помощь в его подготовке и продвижении оказали

международные организации: ОБСЕ, ЮНИФЕМ и ПРООН.

Реализация Стратегии касается практически всех сторон жизни человека: политики,

экономики, образования, семьи, здоровья и предотвращения насилия в отношении женщин и

детей, она способствует созданию условий для реализации женщинами и мужчинами их права

на жизнь без дискриминации по признаку пола.

В Казахстане работу в данной сфере координирует Национальная комиссия по делам

женщин и семейно-демографической политике при Президенте РК. Следует отметить, что из

всех консультативно-совещательных органов, образованных при Главе государства, эта

комиссия единственная имеет статус национальной, что позволяет ей выходить для решения

поставленных задач на все уровни госуправления, а также привлекать к диалогу

представителей гражданского общества. На региональном уровне работают соответствующие

комиссии при акимах областей и районов.

В соответствии с постановлением акимата Актюбинской области № 251 от 18 июля 2008

года была создана комиссия по делам женщин и семейно-демографической политике при

акиме области в составе 20 человек, представители государственных учреждений,

неправительственных организаций, средств массовой информации. Соответствующие

комиссии образованы при акимах г.Актобе и 12 районов.

Постоянно действующие комиссии по делам женщин и семейно-демографической

политике при Акимах районов, г.Актобе и Актюбинской области являются инициаторами

практической реализации положений Стратегии, члены этих комиссий, а также активисты

женских неправительственных организаций постоянно работают в этом направлении.

Комиссия по делам женщин и семейно-демографической политике при Акиме области в

своей работе руководствуется задачами поставленными Главой государства в своем Послании

народу Казахстана и Стратегии гендерного равенства в РК на 2006-2016 годы, определившие

основные направления нашей деятельности по улучшению положения семьи, по достижению

гендерного равенства,равных прав и возможностей мужчин и женщин.

Большая часть женщин заняты в сферах образования, здравоохранения, торговли и

услуг. Сегодня в нашей области, как и по все республике, немало женщин, которые сумели

найти свое место в мире малого и среднего бизнеса, успешно ведут начатое им дело, и вносят,

таким образом, свой вклад в развитие экономики области. В настоящее время женщины

доказали, что находятся на одной ступени с представителями мужского пола, все больше

добиваются успеха и процветания в разных сферах экономической деятельности.

6

Политическое продвижение женщин: Сегодня женщины принимают активное участие в

общественно-политической жизни области. Они возглавляют политические партии и

общественные объединения. С каждым годом увеличивается количество НПО, занимающихся

гендерными вопросами. В целях успешной реализации Стратегии гендерного равенства в

Казахстане, которая предусматривает достижение тридцатипроцентного представительства

женщин на всех уровнях власти с 2007 года работает школа женского лидерства на базе

общественного объединения «Центр гендерного образования «Шынар». С 2008 года Центру

оказывается финансовая поддержка в рамках государственно-социального заказа.

Из года в год растет уровень финансирования социальных проектов, касательно решения

гендерных, семейных, в целом социальных вопросов через систему государственного

социального заказа.

Начал свою работу «Клуб женщин – политиков Актюбинской области», направленный

на консолидацию женщин области и разработку решений по вопросам семейно-

демографической политики. Более 40 женщин – государственные служащие, депутаты, акимы

сельских округов, руководители НПО, СМИ и бизнеса являются членами Клуба.

Проводится целенаправленная работа по пропаганде позитивного образа женщины

путем освещения в средствах массовой информации области вопросов повышения роли

женщин в обществе, гендерного равенства, усилению социальной ответственности бизнеса. С

каждым годом увеличивается количество и качество публикуемых материалов. С целью

пропаганды позитивного образа женщины проводится конкурс среди журналистов на лучший

материал о женщине.

С 2011 по 2015 годы в области издавался женский общественно-политический журнал

«Білезік», который освещал все вопросы реализации гендерной и семейно-демографической

политики в области, рассказывал о жизни и деятельности наших женщин.

Достижение гендерного равенства в экономике: Другим важным направлением являются

достижение гендерного равенства в экономике, дальнейшее развитие предпринимательства

среди женщин.

Сегодня в нашей области, как и по всей республике, немало женщин, которые сумели

найти свое место в малом и среднем бизнесе. Имеющиеся данные показывают, что доля

занятых в сфере малого и среднего бизнеса в общей численности занятости в экономике

значительно выросла за последние годы. 45-50 % работающих в малом бизнесе оставляют

женщины, а это порядка 70,0 тыс. человек. По итогам 2016 года из 12321 предприятий и

организаций 6420 возглавляют женщины (52,1 %), а 10 лет назад только 10 % составляли

женщины руководители.

Как показала практика, женщины прекрасно реализовали себя в сфере услуг и торговли,

организовав свой бизнес в общественном питании, салонах красоты, ателье и сервисных

центрах. А также наглядно свидетельствуют об их возможностях участие прекрасной

половины общества в развитии промышленных видов производства, строительном бизнесе.

Многие из которых участвуют в решении насущных социальных проблем, оказывая

спонсорскую и благотворительную помощь. Определенная работа ведется по обеспечению

занятости женщин, повышению их конкурентоспособности на рынке труда.

Большая часть женщин заняты в сферах здравоохранения, образования, торговли и

услуг. Из общего количества трудоспособного населения более половины составляют

женщины. При содействии органов занятости и социальных программ трудоустроены на

постоянную работу более 10 тысяч женщин.

За прошедшее десятилетие на краткосрочных курсах по профессиональной подготовке,

переподготовке, повышению квалификации обучены более трех тысяч женщин, что

составляет 61,6% от общего числа обученных. Обучение безработных женщин

осуществлялось по профессиям - повар-кондитер, парикмахер, портная, гувернер, специалист

ресторанного и гостиничного дела, оператор ЭВМ, секретарь-референт и др.

Предотвращение бытового насилия по признаку пола: В последнее время государство

больше стало принимать мер по профилактике бытового насилия в семье. Президент

7

Республики Казахстан - Лидер нации Н.Назарбаев в своем Послании народу Казахстана

«Стратегия «Казахстан-2050»: новый политический курс состоявшегося государства»

говорил: «Меня тревожит ситуация с ростом бытового насилия над женщинами и детьми в

семьях. Неуважительного отношения к женщине не должно быть. И сразу скажу, что такое

насилие должно пресекаться предельно жестко».

В 2009 году принят Закон РК «О профилактике бытового насилия». На территории

области ежегодно проходит общественно-профилактическое мероприятия - акция «16 дней

без насилия в отношении женщин». В ходе акций волонтерами распространяются брошюры и

листовки, которые информируют население о формах бытового насилия, способах и методах

борьбы с трудовой и сексуальной эксплуатацией, с координатами органов, занимающихся

данной проблемой.

В областном центре работает Кризисный центр «Үміт» с телефоном «доверия», для

женщин и детей, подвергающихся насилию. Ежегодно Кризисному центру оказывается

поддержка за счет государственных грантов на социально значимые проекты.

Принимая во внимание то, что «телефон доверия» является сегодня одним из доступных

и демократических видов психологической помощи нуждающимся в области функционируют

«телефоны доверия» в правоохранительных органах и в структуре образования.

Необходимо отметить, что совместная работа Кризисных служб, Телефонов доверия и

органов внутренних дел по профилактике преступности в отношении женщин способствовало

уменьшению количество тяжких преступлений, совершенных в отношении женщин, к

уменьшению количества фактов совершения преступлений в сфере семейно-бытовых

отношений.

Достижение гендерного равенства в семье, укрепление семьи, повышение роли

семейного воспитания: Семья – главный институт общества. От благополучия каждой

отдельной ячейки зависят благополучие и поступательное развитие государства в целом. В

Казахстане вопросам семьи, повышению ее благосостояния всегда уделялось большое

внимание. Выступая на V Форуме женщин Казахстана, Глава государства Нурсултан

Назарбаев отметил: «Семья, дети, семейные ценности и традиции всегда были и остаются

основой нашего общества и нашей культуры. Нам необходимо сохранить имеющиеся в

большинстве семей добрые традиции и обычаи, пропагандировать их, поддерживать молодые

семьи».

Укрепление института семьи – одно из важных направлений деятельности комиссии по

делам женщин и семейно-демографической политике.

С 2014 года в Казахстане отмечается День семьи, которое мы отмечаем во второе

воскресенье сентября. Указом Президента РК утвержден Национальный конкурс «Мерейлі

отбасы», целью которого является пропаганда образцовых семей, многодетных семей,

которые служат положительным примером для молодежи.

Работа по реализации гендерной и семейной политики будет продолжена. Она нашла

свое отражение в новом документе, утвержденной Указом Президента РК № 384 от 6 декабря

2016 года «Концепция семейной и гендерной политики в РК до 2030 года».

Уверена, что реализация поставленных в нем грандиозных задач, позволит нашим

казахстанским, в том числе актюбинским женщинам в полной мере раскрыть свой потенциал.

8

ГЕНДЕРЛІК БІЛІМ БЕРУ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУДІҢ БАСТЫ ҚҰРАЛЫ:

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ АСПЕКТ

Қаплиева Айгул Кыдырбаевна,

«Өрлеу» ҰБАО АҚ Ф Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін

арттыру институты, мұғалімдердің психологиялық –педагогикалық кәсіби дамуын

жетілдіру кафедрасының меңгерушісі, п.ғ.к., доцент.

«Gender» сөзі ағылшын тілінен аударғанда жыныс (еркек,әйел) дегенді білдіреді. Ген –

тұқым, генетика – тұқымның өнуі мен ағзаның өзгерісін зерттейтін ғылым. Ал гендерлік

дегеніміз заңды табиғи оң үрдісті қалай болғанда да өзінің көздеген саясатына жығатын ұйым.

«Гендер» атау сөзі, сол өткен жүзжылдықтың 60-шы жылдарында, қоғамның маскулиндік

және феминдік, әртүрлі гендерліктің сұрақтарымен айналыса бастаған шетел әріптестері,

ресейлік зерттеушілерімен байланысты болды. Ғылыми тұрғыға бұл атауды америкалық

оқытушы Дж.Скотт енгізді.

Ал, гендер теориясы ғылым саласында осыдан отыз жылдан астам бұрын әлеуметтік

ғылымдарда пайда болған. Оның ең басты ережелерінің бірі – гендер және жыныс

түсініктерінің айырмашылығы. Жыныс – адамның биологиялық, физиологиялық құрылысын

білдіреді. Гендер дегеніміз – әйелдер мен еркектердің әлеуметтік рольдерінің арасындағы

айырмашылықты және ортаның адамдардың биологиялық жыныстарының негізінде қойған

ұйғарымдардан туған қылықтар мен эмоциональдық мінездемелерінің арасындағы

айырмашылықтарды білдіреді.

Гендер – адамның психологиялық және әлеуметтік дамуын негіздейтін жеке тұлғаның

базалық сипаттамаларының бірі. Гендердің құрылымы төрт жақты: биологиялық жынысымен,

гендерлік стереотипімен, гендерлік нормамен және гендерлік ұқсастығымен толықтырылады.

Ер мен әйелдің физиологиялық ерекшеліктері, тән-тұрпатының әр түрлілігі, т.б. биологиялық

сипаттамасы болып табылады. Гендер әлеуметтік жағынан қиюласқан, яғни, тұлғаның

әлеуметтік қасиетін анықтайды. Гендерлік қатынастардың жаңа парадигмасының пайда

болуы, ерлер мен әйелдердің тең мүмкіншіліктерін туғызу − жаңа демократиялық

Қазақстанның қалыптасуының жарқын көрінісі. Осыған орай гендерлік сана мен гендерлік

қатынастардың жаңа үлгісін жасау бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі болып отыр.

Қазақстанда 1995 жылы Қазақстан Республикасының Президенті жанынан Отбасы,

әйелдер және демографиялық саясат мәселелері бойынша кеңес ашылған. 1998 жылы ол ҚР

Президенті жанындағы Отбасы және әйелдер мәселесін қарайтын ұлттық комиссия болып

қайта құрылды, соған сәйкес кеңестің қызмет аясы кеңейіп, өкілеттілігі артты. Қазіргі таңда

бұл ұйым Президент жанындағы Отбасы және гендерлік саясат жөніндегі ұлттық комиссия

деп аталады. Ұлттық комиссия Пекин платформасының талаптарын ескере отырып, алғаш рет

ҚР әйелдер жағдайын жақсартуға арналған ұлттық бағдарлама дайындады. Ол Үкімет

қаулысымен бекітіліп, барлық мемлекеттік органдарға таратылды. Ұлттық бағдарламаның

басты негіздерінің бірі (жоспар) әйелдердің саяси өмірге белсенді араласуын қамтамасыз ету

болып табылады. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Н.Ә.Назарбаевтың 2005

жылдың 29 қарашасында бекіткен: Қазақстан Республикасы 2006-2016 жылдарға арналған

Гендерлік теңдік стратегиясы – мемлекеттің гендерлік саясатын іске асыруға бағытталған

негізгі құжат болып саналады.

Гендер әлеуметтік жағынан қиюласқан, яғни, тұлғаның әлеуметтік қасиетін анықтайды.

Гендерлік қатынастардың жаңа парадигмасының пайда болуы, ерлер мен әйелдердің тең

мүмкіншіліктерін туғызу − жаңа демократиялық Қазақстанның қалыптасуының жарқын

көрінісі.

Қазіргі кезде «Гендер» ұғымына төмендегідей түсініктер арқылы қолданыста

енгізілген:

• Гендер - жыныстың әлеуметтік құрамы;

• Гендер -әлеуметтік институт;

9

• Гендер- үстем қарым-қатынас жүйесі ретінде;

• Гендер- идеологиялық жүйе;

• Гендер -жынысқа байланысты адамдардың әлеуметтік мәні.

Бізге осы қолданыстың әлеуметтік мәні көбірек қажет, мұнда педагогиканы

зерттеушілердің, адамгершілікпен тәрбиелей отыра, біздің өмірімізге зорлық-зомбылықсыз,

төзімділік, жақсылық пікірлердің келуіне күреседі, осы пікірлермен бірге, жеке бас

бақытының қадірі, сәтті жанұялық өмір, еркектік және әйелдік шынайы түсінушілігінің келуі

осының бастауы болып табылады.

Сондықтан, мектепке дейінгі жастан мектеп бітіруге дейінгі аралықтағы балалардың

физиологиялық, әлеуметтік дамуындағы – ерекше қасиетін, эмоциялық тұрақтылықты,

жүректіліктің, батылдықтың, жауапкершіліктің, сыйластық қарым-қатынастардың

қалыптасуы гендерлік әлеуеттің белгілері болып табылады,- дейді ғалым Н.Әлқожаева. Осы

бағытта балалар мен қыздардың психофизологиялық ерекшеліктерін және қазіргі заманғы

ғылыми міндеттерді ұйымдастырудағы гендерлік көзқарастың оқу-тәрбие қызметін жүзеге

асыруға көңіл бөлу осының дәлелі.

Білім беруде гендерлік көзқарастың мақсаты болып:

1) жыныс мүшесіне байланысты жеке бас әулетінің даму шексіздігін алып тастау;

2) қызығушылық, бағдарлану құндылығы және жыныстарға тән жүргізудің нақты бір

әдістері, қажеттілік үрдістерінің қалыптасуына көмектесу;

3) балалардың гендерлік ерекшеліктерін ескеретін оқулық материалдарын берудің

әртүрлі әдістері;

4) барынша көп өзін-өзі шыңдау үшін жағдай туғызу және педагогикалық байланыстыру

үрдісі барысында балалар мен қыздардың қабілеттілігін ашу.

Гендерлік білім балалар өздерінің жыныс ерекшеліктерін біржарым жас шамасы

аралығында айыра бастайды, кейінірек балақай адамдарды жынысына байланысты тани

бастайды, «аға» және «әпке», «бала» және «қыз» деп бөле отырып және өзін нақты-бір жыныс

иесі ретінде тани білуінен басталады - дейді физиолог ғалым А.В.Мудрик .

Педагогикалық ұжымның басты бағытталған жұмысы, ата-аналарға көмек көрсету

болып табылады. Бұл бағыттың міндеттері:

1) қазір және келешекте балалар мен қыздарды теңбе-тең жыныстық рөліне тәрбиелеуіне

ата-аналарына көңіл бөлдіру;

2) қыздар мен балаларының психофизиологиялық және психиологиялық ерекшеліктері

туралы, жанұяда жыныстық тәрбиелеудің әдістері мен амалдары туралы ата-аналарға қажетті

білімді алу үшін жағдай жасау.

Бірақ та әлі күнге дейін, білім берудің барлық саласында оқу бағдарламаларында

гендерлік тәсілдер ұстанымы қарастырылған жоқ. Білім саласында тәрбие сағаты, сыныптан

тыс жұмыстар арқылы ғана қолданысқа енген. Қыз бала мен ұл балалардың бойында адамзат

өкіліне қатысты екендігін және жыныс қасиеттеріне байланысты өздерінің ерекшеліктерін

сезіну қабілеттерін дамыту балалардың гендерлік санасын дамыту мен гендерлік теңдікке қол

жеткізудің алғы шарты болып табылады. Білім берудің барлық саласында тәрбиелеу

жұмысының мәні мен мақсатын анықтайтын негізгі бағдарламалық құжаттар, балалар мен

қыздардың жыныс рөлі әлеуметіне қатысты ерекшеліктер қарастырылмайды. Кейінгі он

жылдықта, жеке көзқараспен қазіргі заманғы қажеттіліктер жеке бастың қалыптасуына, бала

жынысының психологиялық өзгешелігінің есебінсіз орындалмайтынына көрсетілетін ғылыми

жұмыстар саны да аз болса да жүйеге келтірілмеген. Тіпті білім беру жүйесінде әйелдердің

үлесі 76 пайызды құрайды.

Біздің халқымыз ер-азаматты шаңырақ иесі десе, әйел-ананы отбасының алтын қазығы

деп бағалаған. «Халық айтса қалт айтпайды» дегендей, ерлі-зайыпты адамдарға арнап

айтылған осы бір тамаша теңеу ғасырдың тереңінен толғанып, өмірдің бай тәжірибесінен

шыққан болса керек. Бұрын «әйел теңдігі» ұғымы мәселе болса, бүгінгі күні ол «гендерлік

теңдік» деген үлкен саясатқа ұласып, мемлекет басшысының қолдауымен осы гендерлік

теңдік аясында «Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың профилактикасы туралы» Заң қабылданды.

10

Бұған қоса Қазақстан Республикасы Президенті жанындығы Отбасы істері және

демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия жұмыс істейді.

Қазір қоғам болып ұстаз қауымының мәртебесін көтеруге күш салуда. Білім заңына да

«ұстаз мәртебесі» деген арнайы бап енгізілді. Ұстаз адамның адам болып қалыптасуына ықпал

жасайтын бірден бір маман. Осы орайда ұстаз еңбегі өте зор. Қазір көп ата-ана «баланы

киіндіріп, ата-аналық міндетімді орындадым» деп ойлайды. Ал өсіп келе жатқан өскелең ұрпақ

үшін ең басты, керек нәрсе ата-аналық жылылық екенін түсінбейді. Ата-ананың бала

алдындағы басты парызы – дұрыс тәрбие беруі. Ұрпақ тәрбиесінің жақсы болуы – елдің

жарқын болашағының кепілі. Тәрбие қызметі білім алушы тұлғаның өзін-өзі дамытуы мен іс

жүзінде көрсетуі үшін жағдай жасау. Оқушылардың тума нышандары мен қабілеттерін дер

кезінде айқындау, қауіпсіздік, эмоциялық жайлылығы үшін психологиялық жағдайлар жасау

бағытында атқарылып жатырған жұмыстар бойынша «Мектеп – гендерлік тәрбие мен білім

беру және гендерлік әлеуметтендіру институты» болуы тиіс, өйткені, гендерлік тәрбие мен

білім беру мемлекттік саясат, қоғам сұранысы.

Әдебиеттер:

1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасы 2006-2016 жылдарға арналған Гендерлік

теңдік стратегиясы.// 29қараша 2005ж.

2. Мудрик А.В. Основы социальной педагогики: Учебник для студ. сред. проф. учеб.

заведений. -М.: Академия, 2006. 208 с.

3. Мудрик А.В. Физиология ребенка: Учебник для студ. сред. проф. учеб. заведений. -

М.: Академия, 2008. 208 с.

РЕАЛИЗАЦИЯ ГЕНДЕРНОГО ВОСПИТАНИЯ В СЕМЬЕ И ШКОЛЕ

Давлеткалиева Елизавета Султановна,

начальник отдела методического обеспечения и инновационного развития Филиала АО

НЦПК «рлеу» институт повышения квалификации педагогических работников по

Актюбинской области, к.п.н.

Пол состоит из двух важнейших компонентов: пола биологического и пола социального.

Половые различия задаются генетически и далее продолжают формироваться в социально-

культурной среде. Современная педагогическая и психологическая наука и практика не

учитывает пол как важнейшую характеристику ребенка. Дифференцированный подход в

школьном обучении и воспитании к девочкам и мальчикам отсутствует.

К началу обучения в школе девочки и мальчики характеризуются целым рядом

полодетерминированных особенностей различного генеза, что необходимо учитывать в

образовательном процессе. Между тем, множество элементов системы образования

одинаковы для всех детей: все они должны пойти в школу в одном возрасте; учиться в одну

смену; у всех детей в классе одна и та же учительница; и мальчики, и девочки слушают одно

и то же объяснение у доски, получают в руки одинаковые книги и тетради. Кроме того,

педагоги стремятся добиться от всех учащихся одних и тех же результатов.

Между тем психологами и педагогами отмечается, что девочкам обычно легче учиться в

школе, по крайней мере, на начальной ступени. У них отметки за год по разным предметам

отличаются незначительно, обычно не более чем на один балл, тогда как у мальчиков разброс

в отметках может составлять и три балла. Такая разница в уровне успешности обучения детей

разного пола в начальной школе связана с особенностями мотивации девочек и мальчиков,

специфичными для данного пола интересами и склонностями (успехи в отдельных

дисциплинах также часто обусловлены гендерными особенностями), определенными

психофизиологическими особенностями, а также с установками учителей и родителей

относительно успехов детей разного пола в школьном обучении.

11

В.С.Агеев приводит данные исследования Д. Хартли, который изучал отношение

школьников обоего пола к поведению сверстников. Ученый обнаружил, что мальчики

оценивают поведение девочек только в положительных тонах, а свое – в положительных и

отрицательных, в то время как девочки определяют свое собственное поведение как

положительное, а поведение мальчиков – чаще всего как отрицательное. Авторская

интерпретация полученных данных сводится к тому, что роли школьника и школьницы по-

разному соотносятся с полоролевыми стереотипами.

Нами был проведен анализ психолого-педагогической диагностики учащихся 1 класса,

прошедший в рамках эксперимента по обновлению содержания и структуры образования.

Цель диагностики состояла в выявлении уровня готовности к школе и адаптации

первоклассников: мальчиков и девочек. Полученные результаты показали, что на начальном

этапе обучения мальчики и девочки характеризуются рядом существенных различий как в

уровне психолого-педагогической готовности к школе, так и в уровне адаптации к учебной

деятельности.

Девочки опережают своих сверстников в развитии фонематического слуха, умении

совершать простейшие математические вычисления и ориентироваться на плоскости.

Отмечены определенные различия в результатах обследования первоклассников сельских и

городских школ. Наиболее готовыми к обучению являются городские школьники, в первую

очередь девочки, наименее готовыми – мальчики из сельских школ.

В адаптации к учебной деятельности девочки также характеризуются как более

успешные. Они лучше своих сверстников понимают объяснения учителя, умеют организовать

собственную деятельность на уроке, менее тревожны и характеризуются положительным

отношением к школе. Мальчики ни по одному показателю не опережают сверстниц, по

оценкам учителей, за исключением незначительных различий в умении общаться со

сверстниками и с учителями в школе, а также в уровне уверенности на уроке разница в

показателях девочек и мальчиков не выражена. Обнаружен ряд статистически достоверных

взаимозависимостей между уровнем психолого-педагогической готовности к школе и

уровнем адаптации к учебной деятельности, характерных для первоклассников разного пола

сельских и городских школ. Все это указывает на необходимость разработки образовательных

технологий, учитывающих гендерные особенности детей начального обучения.

Обучение с учетом гендерных особенностей учащихся требует отбора такого

содержания учебного материала и применение таких методов и форм обучения, которые

соответствовали бы разному типу функциональной асимметрии мозга в восприятии

информации девочками и мальчиками, отвечали бы запросам и тех, и других в отношении к

учебной работе. При построении процесса обучения на основе учета идей гендерного подхода

следует руководствоваться тем, что при одних и тех же методах обучения, при одном и том

же учителе мальчики и девочки приходят к знаниям и умениям разными путями, используя

разные стратегии мышления. Так, например, девочки лучше усваивают информацию, когда

им известен алгоритм, когда информация уложена в схему. Обычно, для них не составляет

труда запомнить правило или порядок операций и затем применять его в подобных типовых

ситуациях. Существуют половые различия и в процедурах сбора информации, в методах

решения задач. Мальчики большинство пространственных задач решают во внутреннем

плане, тогда как девочкам нужна дополнительная наглядность.

Мальчики требуют образной формы изложения, наглядности, им нужно предложить

материал в действии, а не умозрительно. Им требуется обучение, основанное в первую очередь

на целостном подходе, с опорой на конкретность, жизненность. Они должны понять принцип,

смысл, а не выстраивать этот смысл из деталей. Девочкам же обычно проще понять схему,

алгоритм. Они лучше ориентируются в правилах, способны разъять целое на части. А

мальчики, все понимая, подчас не могут объяснить того, что поняли, кому-то другому. Есть

мальчики, которые все хватают на лету, все задачи решают, а объяснить свое решение не

могут. А есть девочки - отвечают у доски прекрасно, но смысла предмета они не чувствуют.

12

Таким образом, можно сделать вывод, что информацию мальчики и девочки

воспринимают по-разному. Мальчики, прежде всего, ищут смысл и, ухватив его, сразу готовы

действовать. А девочки смысл считывают хуже, им требуется для этого больше времени. Зато

они более эмоциональны, тоньше чувствуют.

Применительно к школе из этого следует вывод, что мальчику не подходит

традиционный прием «повторения и закрепления» материала. Его мозг не воспринимает

повторов и автоматически выключается. Не случайно именно мальчикам обычно на уроке

учителя делают замечания типа: «Иванов, я тебя спрашиваю! Ты что, не слышишь?» А ребенок

действительно не слышит, он отключился. Девочки, напротив, все прекрасно слышат и во

второй, и в третий раз. Они послушно повторяют, хорошо ориентируются в настроениях

взрослых. Поэтому ученые советуют учителям действовать по принципу: девочке повтори,

мальчика ободри.

Но и подбадривать надо грамотно. Поскольку мальчик во всем ищет, прежде всего,

смысл, то похвала, полученная им за работу, которая ему неинтересна или кажется

бессмысленной, на него не подействует. А девочке одобрение взрослых важно само по себе.

Она по природе более общительна, ее гораздо больше интересует социум. Она гораздо охотней

выполняет неинтересную работу просто ради того, чтобы заслужить похвалу. Поэтому-то

«зубрилами» обычно бывают именно девочки. Они могут заучивать наизусть текст, смысл

которого им неясен. Мальчику же с его аналитическим складом ума бессмысленная зубрежка

обычно бывает не под силу.

Специалисты отмечают, что время, необходимое для вхождения в урок, – период

врабатываемости – у детей также зависит от пола. Девочки после начала занятий быстро

набирают оптимальный уровень работоспособности, мальчики отстают. Однако мальчикам

потом нужен высокий темп, и, как только начинаются повторения, закрепления, внимание у

них ослабевает.

Не зная ответа на вопрос, девочки прямо скажут об этом, мальчики же готовы отвечать

на любой вопрос, лишь бы не произнести: «Не знаю». Девочки ждут, когда ответит лидер.

Учитель спросит – тишина (даже если ответ знают) до тех пор, пока кто-то один не скажет, и

тогда уже все хором они начинают отвечать. Они работают как бы «на подхвате». Девочкам

быстрый темп работы мешает, они лучше работают на пошаговых технологиях, эффективнее

выполняют задания не новые, а типовые, шаблонные. Именно эта методика обучения

применяется в школе, где от детей требуют действовать по образцу. Девочки ждут от учителя

«оречевления» каждого шага, легко усваивают алгоритмы, правила «делай, как я». Поисковая

деятельность в ситуациях неопределенности для них дается труднее. И, тем не менее, эту

сторону их познавательной деятельности можно и нужно развивать. Девочки способны к

поиску. Однако учителю удобен ребенок, который безоговорочно принимает алгоритмы и

правила, и действует согласно ним быстро и четко. Это и есть один из «подводных камней»

обучения именно девочек в раздельных классах.

У мальчиков хорошо работает соревнование. Для девочек соревнование надо применять

очень аккуратно, есть риск всех их перессорить. Для девочек очень важна оценка со стороны,

они очень болезненно воспринимают, когда кто-то их превосходит и оценка переносится на

личности. По наблюдениям учителей, мальчики и девочки и ссорятся по-разному. Мальчики

поссорились – подрались, смотришь – на другой переменке опять вместе.

Девочки же, если поссорятся – в ситуацию вовлечен весь класс. Они переживают,

обсуждают подробности, могут весь урок просидеть надутые, а то и несколько дней и даже

месяцев обижаться друг на друга. Но зато и примирение они обставляют как праздник для

всего класса.

Следует учитывать и такую особенность – мальчиков необходимо включать в поисковую

деятельность, их надо подталкивать к нахождению принципа решения, они лучше работают

тогда, когда характер вопросов – открытый, когда нужно самому додуматься, сообразить, а не

когда нужно просто повторить за учителем и запомнить информацию. Их нужно натолкнуть,

чтобы они сами открыли закономерность, тогда они будут в тонусе в течение урока, тогда они

13

запомнят и усвоят материал. То есть, им больше подходит обучение через самостоятельное

разрешение проблемной ситуации. Мальчики лучше работают «от противного»: сначала –

результат, потом – как мы к этому пришли. От общего к частному. Почти все учителя говорят,

что в классе мальчиков работать сложнее, но интереснее. Если же им предлагают действовать

по шаблону, они в такой ситуации стараются уйти из-под контроля взрослого, не подчиниться

ему, не выполнить несвойственные им виды деятельности.

Для того чтобы поддержать девочку ей надо сказать: «Задание не очень сложное, ты

такое уже делала». Мальчика же следует поддержать словами: «Задание очень сложное, но ты

справишься».

Что еще важно отметить, у девочек с педагогами контакт теснее. В смешанном классе

учитель, скорее всего, обратит внимание на то, как работают девочки – они как более

ориентированные на контакт чаще смотрят в глаза учителю, что служит для него знаком

готовности их к работе. Это происходит потому, что для девочек общение со взрослым важнее

знаний: на занятиях они ловят нюансы его мимики, подстраивается к нему. Мальчики же, как

правило, значительно меньше смотрят на учителя, не следят за его мимикой (правильно ли

они отвечают?), но чутко реагируют на его состояние: если взрослый спокоен,

доброжелателен, мальчикам заниматься легче.

Вместе с тем педагоги в наших школах по большей части женского пола, и потому им

проще ориентироваться на девочек. Мальчики же и в начальной и в средней школе находятся

под неким прессингом девочек и женщин-учительниц.

Опыт многих школ показал, что при раздельном обучении мальчики развиваются

интенсивнее, чем в смешанных классах, так как их никто не оттесняет на вторые роли, и они

раскрывают то, на что были способны и что могли бы раскрыть, если бы девочки им не

мешали. При этом и учитель вольно или невольно начинает корректировать методы

преподавания под тот тип аудитории, с которым он работает – под тип восприятия, тип

мышления, темп работы, под динамику работоспособности, под коммуникативные

особенности.

Основное содержание образования в школе определяется государственными

образовательными стандартами, учебными планами и программами. Единое содержание

образования является обязательным фундаментальным материалом для формирования

целостного мировоззрения учащихся. Мы полагаем, что это содержание образования

необходимо пополнить и углубить в соответствии с гендерными интересами, способностями

и профессиональными намерениями учащихся. Обучение не может ограничиться только

регламентированными рамками, оно должно постоянно дополняться и модифицироваться, в

том числе в зависимости от гендерных особенностей учеников. Иначе говоря, учащимся

должна быть предоставлена некоторая свобода выбора, обусловленная их

индивидуальностью.

Гендерный подход может реализоваться также в разнообразии форм учебной работы. В

дополнение к уроку ученик может использовать и другие формы обучения, которые наиболее

близки ему: это может быть самостоятельная работа в библиотеке, в учебном кабинете, работа

с техническими средствами, внеклассная работа, в том числе и в рамках олимпиад и

конкурсов, а также и другие формы приобретения знаний и использования способов

творческой деятельности в учреждениях дополнительного образования и в стихийно

возникающих группах.

В значительной мере гендерный поход внедряется в методику преподавания учебных

предметов, что может выражаться в предпочтении тех или иных методических приемов.

Например, учет гендерных особенностей учащихся конкретного классного коллектива

определяет различные стили изложения нового материала учителем. Учитель, ориентируясь

на какую-либо гендерную группу, может заведомо упрощать либо усложнять материал, что

будет способствовать принятию его данной группой учащихся; а применение учебной беседы,

в ходе которой ученики самостоятельно формулируют вопросы и высказывают свои

14

предположения о путях решения тех или иных проблем, привлечет внимание другой

гендерной группы.

Хорошо известно, что есть мальчики, которые в чём-то развиваются по женскому типу

(и они удобны для учителей, в отличие от мальчиков более «типичных») — и есть девочки,

которые в чём-то развиваются по мужскому типу (и они часто испытывают затруднения при

обучении). И все же они остаются мальчиками и девочками, и никак не могут быть

приравнены по своему психическому статусу к детям противоположного пола. Если девочка

склонна к поиску, темп работы высокий, учитель, работающий в классе девочек, обязательно

подхватит это её качество. Это поможет ей в работе с другими девочками, поможет развивать

у них поисковую деятельность. В смешанном классе такая девочка может «потеряться» и её

особенности могут быть не оценены учителем, так как вокруг много ребят, обладающих этим

свойством иногда даже сверх меры.

Не исключено, что есть дети, которым лучше учиться в смешанных классах.

В условиях, когда распределение учащихся по половому признаку в разные классы

невозможно, необходимо осуществлять гендерный подход к учащимся в смешанном классе.

Определим механизм реализации гендерного подхода к учащимся в условиях смешанного

обучения.

Механизм реализации гендерного подхода к обучению школьников основывается,

прежде всего, на диагностике особенностей учащихся. Диагностика должна предусматривать

выявление индивидуально­личностных характеристик учащихся (пол, тип мышления

(мужской/женский) и анализ вербального поведения (мужское/женское)).

Изучая личностные особенности детей, необходимо проводить диагностику

функциональной асимметрии полушарий и создавать индивидуальный латеральный профиль

учащегося, что определить ведущий тип мышления, позволит учесть гендерное своеобразие

конкретного ученика, определит психофизиологическое место каждого учащегося в классе,

что значительно облегчит учителю выбор и разработку классных и домашних заданий,

оптимальных как для девочек, так и для мальчиков, и повысит качество усвоения учебного

материала.

Диагностика функциональной асимметрии полушарий головного мозга позволяет

выявить у учащихся либо преобладание одного из полушарий (правополушарность,

левополушарность, равнополушарность), что определенным образом влияет на особенности

усвоения учебного материала и результативность обучения. Это следует учитывать при

предъявлении видов заданий учащимся с различными типами функциональной асимметрии

головного мозга.

Так, при составлении заданий, предназначенных для учащихся правополушарного типа

(мальчиков), стоит предусматривать следующие возможности:

- замены словесного объяснения картинками, диаграммами, схемами;

- визуализации (закройте глаза и представьте себя в космическом полете, на дне океана,

в эпоху динозавров, в кратере вулкана, в грозовой туче и т.д. Что видите? Что чувствуете? Что

слышите?);

- инсценировки (изобразите походки животных, круговорот воды в природе, тающий

снег, прорастание семени и т.д.);

- иллюстрации (нарисуйте рыбу, фрукт, овощ - конкретное понятие, тепло, музыку,

вежливость - абстрактное понятие);

- аналогии;

- использования практических умений и навыков в различной деятельности (вылепите из

пластилина буквы, соберите гербарий; выразите свои мысли с помощью движения языка и

тела);

- изучение математики на примерах истории;

- придумывания задач на основе жизненных ситуаций, эмоционально близких детям;

- приобретения экспериментального опыта в совместном поиске решения учебной

проблемы при работе в группах по 3-4 человека.

15

Задания, ориентированные на школьников левополушарного типа, свойственного в

основном девочкам, преимущественно отличаются логичностью, четкой

структурированностью и предусматривают:

- сортировку, группировку и классификацию;

- аналогии;

- конструирование (сконструируйте классный кабинет, свою комнату, улицу и т.д.);

- изобретение (придумайте машину времени, звездолет);

- творческие задания (придумайте способ взвешивания слона, подсчета волос на голове);

- решение логических задач;

- анализ понятий.

Не менее значимым направлением реализации гендерного подхода является ориентация

источника информации в обучении на конкретного обучающегося. Например, гендерный

подход позволяет переориентировать ведущий источник информации с сигнально-словесного

на зрительно-образный, либо сочетает различные источники информации.

Если традиционная современная система организации учебно-воспитательного процесса

в качестве ведущего инструмента использует условный сигнал – слово, что ориентировано на

левополушарный способ обучения и более доступно для девочек, то гендерный подход

указывает на то, что преобладание вербальных каналов обучения не соответствует

биологическим закономерностям функционирования головного мозга ребенка, основанным на

межполушарной синхронизации и предполагает разработку системных методов обучения

детей.

В связи со сказанным, становится очевидной необходимость определения стиля

изложения учебного материала в учебниках и учебных пособиях, используемых учащимися в

качестве источника знаний. Как показывает практическое наблюдение за учащимися,

наиболее эффективное усвоение нового материала происходит при активном взаимодействии

левого и правого полушарий. Такое взаимодействие предполагает получение информации

ребенком через разные каналы восприятия: визуальный –яркость таблицы, разнообразие

цветов; слуховой – диалог с партнером в паре, проговаривание вслух; кинестетический, или

тактильный, – вождение пальцем по клеткам таблицы. При использовании подобных

учебников и практических пособий у детей непроизвольно включаются разные виды памяти

и мышления, что значительно повышает продуктивность работы, сокращает время усвоения

материала.

Мы полагаем, что становлению адекватной гендерной идентичности будут

способствовать следующие направления работы с детьми:

- дополнение зон самореализации детей;

- организация опыта равноправного сотрудничества мальчиков и девочек в совместной

деятельности;

- снятие традиционных культурных запретов на эмоциональное самовыражение

мальчиков, поощрение их к выражению чувств;

- создание у девочек опыта самопоощрения и повышения самооценки;

- создание условий для тренировки межполовой чувствительности;

- привлечение к воспитанию детей родителей того и другого пола. Одним из важных

направлений в рамках гендерной социализации подрастающего поколения является развитие

партнерских отношений между полами, воспитание их в духе гендерной толерантности.

Следует пояснить, что под гендерной толерантностью нами понимается психолого-

педагогическая готовность к пониманию, принятию и признанию различных типов гендерной

идентичности, многообразия проявлений гендерного поведения, идей гендерного равноправия

в социуме на основе активной нравственной позиции личности.

Литература:

1. Абраменкова В. В. Половая дифференциация и сексуализация детства: горький вкус

запретного плода // Вопросы психологии. - 2003. - № 5. - С. 103-120.

16

2. Агеев В. С. Психологические и социальные функции полоролевых стереотипов //

Вопросы психологии. - 1987. - № 2. - С. 152-157.

3. Бреслав Г. М., Хасан Б. И. Половые различия и современное школьное образование

// Вопросы психологии. - 1990. - № 2. - С. 64-69.

4. Бужигеева М. Ю. Гендерные особенности детей на начальном этапе обучения //

Педагогика. - 2002. - № 8. - С. 29-35.

5. Евланова В. Обучение: совместное или раздельное // Медицинская газета. -12 апреля

2006 год. - № 26. [Электронный ресурс ].

6. Еремеева В. Д. Вместе трудно. А врозь? (Раздельное обучение мальчиков и девочек

«за» и «против») // На путях к новой школе. На стороне подростка. - 2003. - № 1.

[Электронный ресурс ].

7. Женщина и мужчина - по-разному устроенные организмы: Интервью с профессором

Галиной Козловской // Интернет-журнал Сретенского монастыря. - 11.12.2001.

[Электрон.ресурс http://vvww.pravoslavie.rWjmTial/society/razdelobucheme.h].

8. Заглада Л. «М» и «Ж». Раздельное образование: плюсы и минусы // Мир семьи. -

2006. - Ноябрь. [Электронный ресурс].

9. Кон И.С. Меняющиеся мужчины в изменяющемся мире / И.С. Кон. // Alma -mater /

Вестник высшей школы. - 2001. -№11.-с. 35-41.

10. Ю.Куинджи Н. Н. Кого воспитывает и обучает школа: мальчиков, девочек или...? //

Биология в школе. - 1998. - № 2. - С. 17-20. П.Мудрик А. О полоролевом (гендерном)

подходе в социальном воспитании/А. Мудрик.//Воспитательная работа в школе. -

2003.- №5. -с. 15

11. Надолинская Л. Н. Влияние гендерных стереотипов на воспитание и образование //

Педагогика. - 2004. - № 5. - С. 30-35. 13.Практикум по гендерной психологии / Под

ред. И.С. Клециной. - СПб.: Питер, 2003.

12. Н.Сабиров Р. Наука - «бесполой» школе / Р. Сабиров. //Народное образование.-2002.-

№6.-С. 79-87.

13. Столярчук Л.И. Воспитание школьников в процессе полоролевой социализации:

Учебн. пособие. - Волгоград: Перемена, 1997.

14. Штылева, Л.В. Педагогика и гендер: развитие гендерных подходов в образовании /

Л.В. Штылева // vv^vw.ivanovo.ac.ru/winl251/jornal3/shtil.htm

ГЕНДЕРЛІК САЯСАТТЫҢ БАЛА ТӘРБИЕСІНДЕГІ РӨЛІ

Абдыгалиева Гульдария Болатбековна,

Ақтөбе қаласы №56 ОМ директоры

Ұлылық пен жылылықты жүрегіне ұялата білген әйел өмірдің мәні, тіршіліктің сәні

іспетті. Отбасының ұйытқысы, «ана» деген ардақты есімнің иегері, сұлулықтың символы әйел

заты қашанда қадірлі болған. Бұған ұлт болып ұйыс да, жұрт болып жұмылуда, халық болып

қайрат танытуда ерлермен иық тірескен Тұмар ханымның, Домалақ ананың, Есенбике,

Айтолқындай батыр қыздарымыздың жалғасы Әлия, Мәншүк, Ләззаттар есімі дәлел десем

болғандай.

Қай қоғам болмасын ақылды әрі парасатты азаматтарын, соның ішінде әйелдерді де,

елінің шын мәнісіндегі алтын қорына балайды. Тарихқа көз жүгірте отырып мен есімі ел

аузында жүрген апаларымыздың жолын жалғап, жол бастап, жаңалықтың бастамашысы

болып жүретін қыздарымыздың, аналарымыздың жыл сайын көшбасшылар қатарын

толықтырып келе жатқанына шын қуанамын.

Көшбасшы қашанда орнықтылықтың, тұрақтылықтың негізіндей қабылданады. Ол

жол таба білетін, өзгелерге жол көрсете алатын, өзіне жүктелген міндетті сезіне білетін,

өзгенің пікірімен санаса білетін, бар бойына сабыр мен төзім атты адамдық қасиет

17

қалыптастыра білген адам десек, бүгінгі таңда осындай көшбасшы әйелдер қоғам көшін алға

сүйреуде белсенділік танытуда. Отбасы мен қоғам арасына әдемі байланыс орнатып,

бейбітшілік пен отбасы бақытын, құндылығын ұдайы жоғары орынға қоятын әйелдер

қоғамның тірегіне айналғандай.

Елбасымыздың: «Біздің елімізде көшбасшы әйелдер жеткілікті. Олар алдарына қойған

тапсырмаларды өз деңгейінде орындауда- деп бағалауы әрбір көшбасшыға сенім ұялатып,

жігерін жандырғандай.

Міне, сондықтан да көшбасшы әйел қауымы тәуелсіз ел мұраты жолында ел басқару,

билік ісіне араласу қажеттілігін терең ұғынып, білім деңгейінің анағұрлым жоғары болуына,

саясатта ерлермен лайықты бәсекелестікті құруға, елдегі істің жағдайының жақсаруына ықпал

етуге зор ықылас танытып, жауапкершілікпен қадау-қадау тапсырмаларды жүзеге асыруда.

Бүгінгі әйел көлікті де жүргізе алады, ұшақты да басқарады. Ғылым, білім, техника,

ақпарат , саясат ... Ерлердің ісі болып саналатын саланың жұлдызын жағып жүргендер

қаншама! Мұндай әйел азаматтарының билік басында жүруі еліміздің дамуымен қатар ұрпақ

тәрбиесінің өркениетке сай болуына да әсерін тигізеді. Алыптың анадан туатындығын,

ескерген халқымыз «Ел боламын десең, бесігіңді түзе деп» саналы, бәсекеге қабілетті ұрпақ

тәрбиелеу ісіндегі маңызды тұлғаның әйел екендігіне ерекше назар аударып, қоғамға сіңірер

еңбегін де елеген.

Ұлттық құндылықтарын дәріптейтін, ел абыройын асқақтататын, бәсекеге қабілетті

жоғары сана иесін қалыптастыруда жан-жақты жетілген, кәсіби маман атанған

аналарымыздың алар орны бөлек екендігі даусыз. Сондықтан да елімізде соңғы жылдары

гендерлік саясаттың дамып, қоғамдағы рөлі айқындалып, мемлекеттік деңгейде

қарастырылуы қоғамға осы саясаттың қажеттілігінің айқын дәлелі іспеттес. Осы тұрғыда

гендерлік саясаттың рөлі әйелдерді ерлермен тең дәрежеде билікке тарту, ана мен балаға

айрықша әлеуметтік жағдай жасау, отбасындағы зорлық-зомбылықтың алдын алу сияқты

мәселелерді шешіп, бала тәрбиесіндегі ана қызметінің маңыздылығын айқындау болып

табылады.

Бұған мемлекет басшысының «Әйелдер – отбасы тірегі, яғни – мемлекет тірегі.

Біздің еліміздің болашағы біздің бүгінгі баланы тәрбиелеуімізге тікелей байланысты»

дегені де негіз. Расында да, адамгершілікті ардақтап, ұлттық әдепті жоғары бағалай білген

халқымыз отбасында ұл тәрбиелей отырып, жер иесін тәрбиелейтінін, қыз тәрбиелей отырып,

ұлтты тәрбиелейтінін сезінген. Ол бүгін де жалғасын табуда. «Отан отбасыдан басталады»

десек, Отбасының алтын қазығы – әйел.

Бүгінгі күні әйел заты қоғамдық мәселелерді шешуге, ұлттық саясатқа терең араласып,

әрқашан да отбасы мен қоғам арасына байланыс орнатуда өзіндік өрнек салып келеді. Бір

қолымен бесікті, екінші қолымен әлемді тербеткен аналарымызсыз қоғамды елестету мүмкін

емес. Келешегіміз сәулелі, ұрпағымыз саналы болу үшін пейілі мен парасаты жарасым тапқан

аяулы жандардың еңбегін елеп, ынталандыру – жаңа биіктерге жеткізу жолы.

Қорыта айтқанда, Қазақстанның әлемдік беделіне өзіндік үлес қосатын, ынтымақ пен

бірлікті ту етіп ұстанатын ұрпақ тәрбиесі елімізде гендерлік саясаттың халықтық тұрғыда

қолдау табуынан, отбасының бүгінгі береке-бірлігінен бастау алады дегім келеді.

ОТБАСЫНДАҒЫ ӘКЕ РӨЛІ

Алтаев Болат Жумабаевич,

Ақтөбе автожол колледжі директорының

тәрбие жұмыстары жөніндегі орынбасары

Әл-Фараби бабамыз айтқандай «Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың хас жауы».

Қаншама уақыт өтсе де өзінің құндылығын, өзектілігін жоймайтын бір маңызды мәселе бар,

ол – жас ұрпақ тәрбиесі.

18

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 22 сәуірдегі №

227 бұйрығымен бекітілген тәрбиенің тұжырымдамасын негізге ала отырып, жылдық жоспар

құрылады. Бұл концепцияда тәрбие жұмысының басым бағыттары деп сегіз бағыт

айқындалған. Олар:

1.Қазақстандық патриотизм және азаматтық тәрбие, құқықтық тәрбие

2. Рухани-адамгершілік тәрбие

3. Ұлттық тәрбие

4. Отбасы тәрбиесі

5. Еңбек, экономикалық және экологиялық тәрбие

6. Көпмәдениетті және көркем-эстетикалық тәрбие

7. Зияткерлік тәрбие, ақпараттық мәдениет тәрбиесі

8. Дене тәрбиесі, салауатты өмір салты

Осы тұжырымдаманың төртінші бағыты – Отбасы тәрбиесі. Мақсаты: жасөспірімдер мен

бойжеткендердің жүріс-тұрыс мәдениеті туралы жастармен әңгімелер жүргізу, колледж білім

алушылары үшін «Отбасылық өмір этикасы» тақырыбында семинарлар ұйымдастыру. Бұл

жерде білім алушының айқын мақсаты болашақта алған білімін тиімді пайдалану, ата-ана

еңбегін ақтап, алдына қойған мақсатты орындау болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін

қоғам оған кедергі болмау тиіс, қайта керісінше оған жан-жақты қолдау көрсету қажет.

2016 жылы Мемлекет басшысының «Ұлт жоспары – қазақстандық арманға бастайтын

жол» мақаласында «Тегін кәсіптік-техникалық білім» жаңа жобасын жүзеге асыру туралы атап

көрсетілген. Біздің колледжіміз осы бағытта өз жұмысын бастады. Білім алушыларды тегін

оқыту, бір мезгіл тегін тамақтандыру, елді-мекендерден келгендерге тегін жол ақысы,

сонымен қатар шәкірт ақылары қарастырылды. Орташа есеппен алғанда бір білім алушы

айына 25-30 мың тенге ақшалай қаражат алып отырады. Сондай-ақ мемлекеттік

бағдарламалардың бірі «Жасыл ел бағдарламасы» бойынша бос уақыттарын тиімді пайдалану

мақсатында сабақтан тыс кезде жұмыспен қамтылады. Қорыта айтқанда, мемлекет тарапынан

сапалы білім алу үшін барлық мүмкіндіктер қарастырылуда, соған сәйкес ата-аналар да өз

тарапынан жауапкершілік жүгін сезіну керек.

Колледждегі тәрбие жұмысының нәтижелігі ата-аналар мен колледждің бірлескен

әрекетінде екені еш күмән туғызбайды. Бала тәрбиесі мен дамуындағы басты рөл атқарушы –

отбасы. Себебі бала өмірінің басым бөлігі отбасында өтеді. Отбасы – адамзат бесігін тербеткен

ұя болса, баланың бас ұстазы – ата-ана. Сондықтан бала колледж табалдырығын аттағанға

дейінгі мектептегі тұрақты ортадан жаңа ортаға келеді. Сол кезде білім алушыларда бейімделу

процесі басталады. Бейімделу процесін әр білім алушы жеке тұлға ретінде әр түрлі өткізуі

мүмкін, шартты түрде алатын болсақ, жаңа оқу жылының бірінші және екінші айлары.

Қыркүйек, қазан айлары жасөспірімдер арасында бейімделу үрдісі, 1-ші курстар үшін топ

ішінде, өзара 1-ші және 2- ші курс араларында өтеді. Оқу жылындағы алғашқы ата-аналар

жиналысының басты мақсаты осы кезеңді бірігіп, яғни ата-ана және колледж болып жұмыс

атқару.

Колледжде негізі техникалық мамандықтар берілетін болғандықтан 85 пайыз білім

алушылар ер балалар. Кәмелеттік жасқа толмаған ер бала тәрбиесіне көп көңіл бөлу

отбасының басты мақсаты деп есептеймін. Өйткені соңғы жылдары жасөспірімдер арасында

құқық бұзушылық жиілеп барады. Өзара келіспеушілік салдарынан үлкен қақтығыстарға әкеп

соғады. Жоғарыда аталған мәселені шешу үшін профилактикалық жұмысты нығайту керек

екені мәлім. Құқық бұзушылықтың алдын алу, жасөспірімдер арасындағы қақтығыстарды

болдырмау мақсатында бірден-бір нәтижелі жұмыстарының бірі жеке әңгіме жүргізу. Жеке

әңгіме жүргізу барысында тәртіп бұзған, зардап шеккен білім алушыларды және ата-аналарын

шақыртып, екі жақты беттестіру. Осындай жұмыстар жүргізілу барысында және

колледжішілік статистикаға сүйене отырып анықталғаны студенттердің 30 пайызы жалғыз

басты аналардың тәрбиесін алғандар. Ата-бабамыз айтқандай әке көрген оқ жонар демекші,

отбасы тәрбиесінде әке тәрбиесінің маңызы зор, себебі, анасына еркелеп өскен білім алушылар

арасында түсініспеушіліктер көп байқалады. Бұл мәселені шешу басты мақсаттардың бірі

19

болып табылады. Осы орайда ұжыммен ақылдаса келе ер-азамат оқытушылар қосымша

қоғамдық жүктеме ретінде девиантты мінез-құлқы бар білім алушыларға қорғаушы, ақылшы

және бағыт беруші ретінде бекітілді. Олардың арасында әр түрлі қоғамдық жұмыстарға

белсене араластыру, бос уақытын тиімді пайдалануға үйрету, спортпен шұғылдандыруға

мақсат қойылған болатын. Жоғары курсқа жеткен білім алушылар арасында құқық бұзушылық

азайып өз нәтижесін көрсетуде. Тәлімгерлік бекітілген кезде девиантты білім алушыларға

сабақ немесе тәжірибие сабағын беретіндігі ескеріледі. Отбасында әке тәрбиесін көрмеген

немесе жеткіліксіз көрген білім алушылармен жұмыс үздіксіз жүргізіледі.

Отбасының негізгі міндеті – баланы еңбек етуге, жарқын сезімдер мен мұраттарға

тәрбиелеу және адамдар арасында өмір сүре білуге үйрету. Бұл қасиеттердің бәрі негізінен

отбасында қалыптасып нығаяды. Мұнда әсіресе, отбасындағы ересек адамдар өздерінің жеке

бастарының өнегесі арқылы жас балалардың бойында осындай сезімдерді қалыптастырады.

Өз ата-анасын сыйлап, құрметтеп үйренген бала өзге ата-аналарды да құрметтей біледі,

қашан да үлкендер алдында өзін дұрыс ұстап, құрмет пен қамқорлық таныта біледі.

Отбасының бала тәрбиесіндегі рөлі Чехтің ұлы педагогі Ян Амос Каменский еңбектерінің

төрінен орын алған. Ол тәрбие негізі ретінде отбасын бөліп, қарастырып, оны білім беру

жүйесінің алғашқы сатысы «Ана мектебі» деп көрсетеді. Өйткені, бала адамгершіліктің негізгі

түсіністіктерін отбасында алып, алғашқы адамдық қасиеттерін отбасында қалыптастырады.

Орыстың ұлы педагогі К.Д.Ушинский баланы дұрыс тәрбиелеу туралы былай деп

жазады: «Адамның жеке қара басы біреудің жеке басының қалыптасуына және дамуына әсер

ете алады, мінезді қалыптастыру үшін де мінезбен әсер ету керек».

Бала тәрбиелеу оңай жұмыс емес, ол үлкен шеберлік пен шыдамдылықты талап етеді.

Сондықтан халық өмір есігін енді ашқан бөбек тәрбиесін бесіктен бастаған. Қазақтың ұлы

ақыны Абай да отбасындағы баланы тәрбиелеуде ата-аналар тарапынан жол берілетін

кемшіліктерді ескерте отырып, отбасы тәрбиесін ұйымдастыруға кеңестер береді. Нақтырақ

айтатын болсақ, Абай өзінің 10 сөзінде: «Әуелі балаңды өзің алдайсың: әне, оны берем, міне,

мұны берем деп, баста балаңды алдағаныңа мәз боласың. Соңынан балаң алдамшы болса,

кімнен көресің?» деп балаларына теріс тәрбие беретін ата-аналарды сынайды.

Жақсы тілек пен ниеттің орындалуына мүмкіндік жасайтын ата-ананың өзі. Балаға

дүниеге келісімен көп көңіл аударып, «Ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі» дегендей оның

өнегелі қасиеттерін отбасында қалыптастырған жөн. Баламызды балабақшаға жіберіп, бақша

тәрбие береді, білім береді деп бар ауыртпалықты тәрбиешіге салып қойғанымыз жеткіліксіз.

Баланы бақшаға берген соң ата-ана тәрбиешімен тығыз қарым-қатынаста болып, оның дұрыс

тәрбие мен білім алуына бірлесе әрекет етуі тиіс. Еліміздің өркендеуі, дамуы, болашағы қазіргі

жас ұрпағымыздың тәрбиелі, жан-жақты білімді болуына көп байланысты.

Кейбір ата-аналар жұмыстан шаршап келгенін сылтауратып, баласының тәрбиесіне 30

минут та көңіл аударуға уақыт бөле алмайды немесе тәрбие ісімен айналысуға ерінеді. Осыдан

үлкен қателік туады. Баланың күнделікті өмірінде бір әрекетін ата-ана ескерусіз

қалдырмағаны жөн. Жақсы нәрсесін мақтап, білмегенін айтып түсіндіріп, үйретіп отыру көп

жетістікке қол жеткізеді деп сенемін.

АСПЕКТЫ ГЕНДЕРНОГО ВОСПИТАНИЯ В УСЛОВИЯХ ДЕТСКОГО

ДОШКОЛЬНОГО УЧРЕЖДЕНИЯ

Жаулыбаева Дина Жолмурзиновна,

Заведующая ГККП «Ясли-сад № 49 «Думан» г.Актобе

Нельзя возвышать один пол над другим

как более совершенный, но также нельзя и уравнивать их».

Ж.-Ж. Руссо

Сегодня наиболее актуальным с одной стороны, и наименее разработанным с другой,

является вопрос учета пола ребенка в работе детских дошкольных учреждений. В свете

20

стремительной современности изменились ценности семейственности, предпочтения

организации семейной жизни.

По результатам исследований психологов почти 20 % детей дошкольного возраста в

Казахстане растут в неполных семьях, а это каждый пятый ребенок. Современная семья

сегодня переживает значительные трудности, многие психологи отмечают данную ситуацию

как ее кризис. Вследствие особой занятости или других причин большую часть времени с

ребенком проводит мама (55%), нежели отец (7%опрошенных).

Причем замалчивание половозрастных проблем людьми более старшего поколения

наложили отпечаток и на современных родителей. На тему внешних анатомических и

поведенческих различий между мальчиками и девочками в семье ведут беседу, читают

специализированную литературу вместе с детьми только 21 %. Касаются этой темы лишь в

том случае, если ребенок задал прямой вопрос 58% родителей. Считают обсуждение этой темы

с ребенком слишком преждевременным 21% опрошенных родителей, предполагая, что

лучший возраст для таких познаний от 7 до 14 лет.

Среда дошкольного учреждения, как правило, не содействует полоролевой

социализации мальчиков и девочек, не содержит элементов, способствующих проявлению

ими мужских и женских способов поведения. Современный институт воспитания

подрастающего поколения слишком феминизирован. На всех этапах становления личности, от

дошкольной организации до старшего звена в школе, процессом управляют женщины. Дома –

мама и бабушка, в детском саду - воспитательницы, в начальной школе – учительница, и лишь

в старшей школе появляются учителя- предметники – мужчины. Может ли женщины

вырастить настоящего мужчину? Вряд ли! У нее другой тип мозга и другой тип мышления.

Требования к мужественности мальчиков носят декларативный характер, поскольку

женщина подсознательно воспитывает «удобного» для нее самой индивида (спокойного,

послушного, малоактивного). От воспитанников ждут и (требуют), что бы они сидели тихо,

выполняли указания, внимательно слушали воспитателя. Таким образом, мальчик, чтобы быть

«хорошим», должен вести себя «как девочка», что оказывает негативное воздействие на его

личность. Одновременно с данной актуальностью присутствует и тот факт, что девочки,

подражая современным феминистическим настроениям женской части населения, не проявляя

женственных качеств, превращаются в бесполый образ, обозначенный в молодежной среде

термином «унисекс». В процессе борьбы за равноправие и свободу современная женщина

утратила те качества, которые делают ее особенной, нежность, заботливость, внимательность,

изящность, стройность. Манера одеваться и вести себя в обществе практически стирает

различия между мужчиной и женщиной.

Наблюдая за детьми старших групп, мы заметили, что многие девочки лишены

скромности, нежности, терпения, не умеют мирно разрешать конфликтные ситуации.

Мальчики же, наоборот, не умеют постоять за себя, слабы физически, лишены выносливости

и эмоциональной устойчивости, у них отсутствует культура поведения по отношению к

девочкам.

Содержание игр детей также вызывало тревогу: дети демонстрировали модели

поведения, не соответствующие полу ребёнка, не умели договариваться в игре, распределять

роли. Кроме того, в процессе трудовой деятельности, дети не умели самостоятельно

распределять обязанности с учётом пола партнёра. Мальчики не проявляли желания прийти

на помощь девочкам, тогда, когда была нужна физическая сила, а девочки не спешили

помогать мальчикам там, где нужна тщательность и аккуратность.

Проблемой гендерного воспитания является:

- Феминизация женщин и эвирация мужчин.

- Снижение чувства гендерных отличий.

- Возрастание неадекватных форм поведения молодых людей. Проблемы в личной

жизни.

Гендерное воспитание детей дошкольного возраста представляет собой проблему. В

основном система обучения осуществляется мамами, нянями, воспитателями женского пола,

21

то есть крайне феминизирована. Возникшая ситуация особенно негативно отражается на

развитии мальчиков. Не секрет, что девочки и мальчики развиваются по- разному. Многие

психологи утверждают, что существующая система «подстроена» под девочек: они больше

усидчивы, послушны. Психологические различия мальчиков и девочек 3–5 лет показывают,

что:

Мальчики Девочки

Легче запоминают информацию,

расположенную вертикально.

Эффективно воспринимают информацию о

действиях (глаголы).

Высокая активность умственной работы в

условиях дефицита времени

Меньше реагируют на эмоциональную

сторону речи.

Легче запоминают информацию,

расположенную горизонтально.

Раньше оценивают эмоциональную

окраску, позже — суть.

Быстро схватывают информацию, важна

оценочность (прилагательные).

Внимание усиливается при эмоциональной

окрашенности материала

Наряду с психологическими особенностями в развитии детей, учеными психологами

определены и характеристики по гендерным типам:

Маскуллинный ребенок. Он стремится к независимости поведения, с уважением

относится к авторитету. Чаще нуждается в общении со значимым мужчиной. В основном

такие дети ориентированы на достижение высоких результатов в определенных областях,

стремятся к лидерству, любят соревнования. При общении со сверстниками склонны к

авторитаризму, не терпят возражений.

Феминный ребенок. Мальчики этого типа имеют проблемы в общении со своим полом.

Они не проявляют самостоятельности, инициативу, осторожны и отличаются зависимым

поведением. Ребенка необходимо поддерживать, проявлять веру в его возможности. Часто не

хочет общаться с маскулинным типом.

Андрогинный ребенок. Тип проявляет высокую активность в общении с детьми любого

пола. Он самостоятелен, нередко достигает высоких результатов. Старается преодолевать

трудности без помощи посторонних. Маскулинные качества проявляются в оказании помощи

слабым, и их защите.

Недифференцированный тип. Ребенок пассивен, избегает контактов, не стремится к

достижениям. Нет ярко выраженного стиля поведения. Мамы и папы оказывают основное

влияние на формирование гендерного типа. Неправильное восприятие особенностей своего

пола часто возникает в неполных или неблагополучных семьях.

Диагностическое обследование по определению уровня сформированности

полоролевой социализации детей выявило низкий уровень знаний по данному вопросу.

Беседы с родителями, их анкетирование и тестирование показало, что знания родителей и

педагогов об особенностях воспитания мальчиков и девочек минимальны, все это направило

нас на создание адаптивной программы для «Мальчики и девочки».

Целью данной программы является:

1. Изучить особенности процесса гендерной социализации у детей

2. Определить, систематизировать и экспериментально обосновать условия средств

воспитания.

3. Дифференцировать занятия по половому признаку.

4. Укрепить внутрисемейные связи МАМА-ДОЧЬ, ПАПА-СЫН.

Мы уверены, социальное осознанное воспитание необходимо начинать с детского сада,

с момента, когда ребёнок начинает различать пол. Сложность такой работы заключается в том,

что педагоги испытывают недостаточность теоретических знаний об особенностях

физиологических функций и психологических процессов мальчиков и девочек. Изучение

22

гендерной психологии не входило в программу подготовки педагогов, поэтому женщины-

воспитатели испытывают трудности при взаимодействии с мальчиками.

Выстраивание модели образовательного пространства ведётся по 4 направлениям:

Реализация 1 направления в ДОУ: знакомство педагогов с теоретическими знаниями о

психосоциальных различиях мальчиков и девочек, особенностями их воспитания и обучения;

Реализация 2 направления: пропаганда педагогических знаний по данной проблеме с

родителями и привлечение их к участию в педпроцессе;

Реализация 3 направления : построение соответствующей развивающей среды;

Реализация 4 направления: построение модели педпроцесса.

Модель такого воспитания как гендерное воспитание дошкольников плотно внедрялась

в повседневную жизнь детей. Например, в вопросах воспитания культурно-гигиенических

навыков. Если ранее в старших группах контроль за отсутствием совместного посещения

туалетной комнаты было возложено на воспитателей и являлось желательным, но не

обязательным условием. То теперь двери оборудованы специальными табличками и это

важный аспект такого дела как гендерное воспитание дошкольников.

Воспитание детей дошкольного возраста в детском саду и семье заключается в особой

организации учебной работы. Работа с детьми в дошкольных учреждениях должна

основываться на половых отличиях. Так, в образовательном процессе мы учитывали разное

восприятие информации у мальчиков и девочек. Для первых предпочтительнее опираться на

визуальные средства, а для вторых - на слуховые. При занятиях творчеством нужно помнить,

что у мальчиков движения кисти рук отстают от малышек на полтора года. Маленьким

мужчинам необходимо давать работу проще или осуществлять индивидуальный подход.

Когда воспитатель оценивает деятельность детей, то и в этом случае учитывались половые

различия. Например, интонация речи, форма оценки, присутствие людей, наиболее важно для

девочек. Для мальчика - это оценка самого результата, а не способа достижения.

Гендерное воспитание детей дошкольного возраста не обходится без игры. Мальчикам

свойственны активные, шумные занятия, а девочкам – тихие, чаще всего ролевые на семейно-

бытовые темы. Конечно, воспитателям спокойнее, когда дети занимаются малоподвижными

играми, но тем самым ограничивается развитие личности маленьких мужчин. Хорошим

времяпрепровождением являются сюжетно-ролевые игры с учетом гендерных различий или

игры в театр.

Во время проведения музыкальных занятий мальчикам уделялось внимание

разучиванию элементам танца, которые требуют ловкости и силы, а девочкам – мягкости и

плавности. Гендерный подход в воспитании детей старшего дошкольного возраста учитывает

обучение навыкам ведущего партнера по танцам. Песни, в которых есть указание на различия

полов, тоже способствуют формированию необходимого поведения.

Гендерное воспитание детей дошкольного возраста проводится и на занятиях

физкультурой. Упражнения для девочек основаны на развитии гибкости, координации.

Например, занятия с лентами, прыжки со скакалкой. У мальчиков упражнения длятся чуть

дольше и оборудование немного тяжелее. Успешное гендерное воспитание детей старшего

дошкольного возраста основывается на том факте, что для девочек характерно ближнее

зрение, а для мальчиков – дальнее. Поэтому последним нужно больше пространства для

деятельности. При знакомстве с новым видом спорта нужно акцентировать внимание на его

половую принадлежность.

Воспитание детей дошкольного возраста в детском саду и семье должно быть

взаимосвязано. Родителям периодически необходима помощь в обеспечении полноценного

развития ребенка, и здесь они могут обратиться к воспитателям. Педагог может пригласить

мам и пап для участия в совместных занятиях, которые впоследствии ими могут применяться

дома. Для просвещения родителей в детском саду устанавливают стенды, на которых

расписана актуальная информация по развитию детей. Залогом правильного формирования

знаний о половых различиях является проведение мероприятий с участием всей семьи. Это

могут быть конкурсы семейных талантов, знакомство с профессиями родителей, спортивные

23

состязания. Опыт работы по гендерному воспитанию детей дошкольного возраста может

оглашаться во время родительских собраний. Мамы и папы, а также педагоги, обсуждают

разные способы воспитания своих детей.

Проведенная работа, по результатам итогового тестирования, дала положительные

результаты для всех участников проекта. Повысился творческий потенциал,

профессиональный уровень и квалификация педагогов. Родители получили дополнительные

знания о воспитательных процессах и смогли осознанно применять ряд педагогических

методик. Итоговые психологические тестирования и наблюдения позволили сказать, что

культура поведения у детей выросла, выстроились правильные модели, роли стали больше

соответствовать половой принадлежности. Также можно стало возможным говорить о

расширении кругозора детей и увеличении у них объема знаний о социальных ролях мужчин

и женщин.

Проект требует дальнейшего развития и проработки, ставя перед педагогическим

составом ДОУ продолжение развития данного направления воспитательного процесса.

Результаты нашей работы еще впереди, но сегодня уже можно предположить, что

дифференцированное обучение и воспитание мальчиков и девочек, учитывающее их

природные половые психофизиологические особенности и различия, будет способствовать

полноценному интеллектуальному, познавательному, психологическому и личностному

развитию мальчиков и девочек; обеспечит комфортную, естественную среду обучения и

развития.

Литература:

1. Доронова Т.Н. Девочки и мальчики в семье и детском саду: Пособие для дошкольных

образовательных учреждений. - М.: Линка – Пресс, 2009. – 132 с.

2. Губанова Н.Ф. Игровая деятельность в детском саду: Программа и методические

рекомендации. - Издательство: "Мозаика-Синтез", 2008. - 128 с.

3. Еремеева В.Д. Мальчики и девочки: Учить по-разному, любить по-разному. -

Издательство: "Учебная литература", 2008. - 160 с.

4. Краснощекова Н.В. Сюжетно – ролевые игры для детей дошкольного возраста. – Ростов

на Дону, 2007. – 251 с.

5. Михайленко Н.Я. Организация сюжетной игры в детском саду: Пособие для

воспитателя. - Издательство: "Линка-Пресс", 2009. - 96 с.

6. Сертакова Н.М. Игра как средство социальной адаптации дошкольников:

Методическое пособие для ДОУ. - Издательство: "Детство-Пресс", 2009. - 64 с.

7. Солнцева О.В. Дошкольник в мире игры. Сопровождение сюжетных игр детей. -

Издательство: "Речь", 2010. - 176 с.

8. Шелухина И.П. Мальчики и девочки: Дифференцированный подход к воспитанию

детей дошкольного возраста. - Издательство: "ТЦ Сфера", 2008. - 96 с.

9. Щетинина А.М. Полоролевое развитие детей 3-7 лет: Методическое пособие. -

Издательство: "ТЦ Сфера", 2010. - 128 с.

10. Якобсон С.Г. Дошкольник. Психология и педагогика возраста: Методическое пособие

для воспитателей д/сада. - Издательство: "Дрофа", 2006. – 176

РОЛЬ ПРИЕМНОЙ СЕМЬИ В ВОСПИТАНИИ ДЕТЕЙ СИРОТ И ДЕТЕЙ ОБПР

Нургалиева Майра Сальмановна,

региональный представитель Центра поддержки усыновления «Жанұя»

Для маленького ребёнка семья – это целый мир, в котором он живёт, действует, делает

открытия, учится выражать любовь, грусть, радость, гнев, сочувствие. Будучи её членом,

ребёнок вступает в определённые отношения с родителями, которые могут оказывать на него

24

влияние, как полезное, так и не очень. Вследствие этого ребёнок растёт либо

доброжелательным, открытым, общительным, либо тревожным и недоверчивым.

Родительские отношения – это система разнообразных чувств к ребёнку, поведенческих

стереотипов, проявляемых в общении с ним, особенностей восприятия и понимание

потребностей ребёнка и его поступков.

Для развития позитивных детско-родительских отношений взрослые должны обладать

определенным уровнем знаний о построении взаимоотношений с ребенком. Это необходимо

для того, что ребенок смог вырасти в счастливого благополучного взрослого.

Особенности психологического развития детей-сирот и детей, ОБПР.

Особенности психического развития детей, воспитывающихся вне семьи (в домах

ребёнка, детских домах и интернатах) – актуальная проблема нашего времени. Темп развития

таких детей замедлен по сравнению с детьми, воспитывающимися в семье. Их развитие и

здоровье имеют ряд осложненных особенностей, которые отмечаются на всех этапах – от

младенчества до подросткового возраста и дальше. У воспитанников закрытых детских

учреждений возможны проявления психологических черт, отличающих их от ровесников,

растущих в семье. К таким чертам можно отнести особенности внутренней позиции (слабая

ориентированность на будущее), эмоциональную уплощенность, упрощенное и обеднённое

содержание образа Я, сниженное отношение к себе, несформированность избирательности

(пристрастности) в отношении к взрослым, сверстникам и предметному миру,

импульсивность, необученность адекватно выражать эмоции, несамостоятельность поведения

и многое другое.

Психологические особенности детей, воспитывающихся в детском доме, доме ребёнка и

интернате, и особенности их коммуникативной деятельности взаимосвязаны. Развитие

общения у детей в большей степени зависит от того, как его организует и осуществляет

близкий взрослый. Общаясь с ребенком, взрослому стоит учитывать возраст и прежний опыт

ребенка. Потребность в общении естественна для ребенка, даже если на какое-то время он был

лишен возможности общаться с родителями. Поэтому важно создать благоприятные условия

для удовлетворения потребности ребенка в качественном общении, что поспособствует

скорой коррекции его развития. Таким образом, отклонения и задержки в развитии психики и

личности ребёнка, воспитывающегося в доме ребёнка, детском доме и интернате, поддаются

коррекции.

Развитие привязанности в условиях приемной семьи

Все без исключения дети нуждаются в формировании благополучной эмоциональной

привязанности к своим родителям. Однако, для детей, попавших в семью из детского дома,

этот процесс протекает с некоторыми сложностями. Эмоциональные отношения между

ребенком и его кровными родителями складываются, в том числе, и благодаря биологической

связи. Такой связи между приемными родителями и ребенком нет. Однако, это не значит, что

благополучная эмоциональная привязанность между ними не может быть установлена.

Напротив, при определенных усилиях и большом терпении это возможно. Чтобы справиться

со сложностями в эмоциональном развитии приемного ребенка необходимо, прежде всего,

понимать, в чем эти сложности заключаются и что стало их причиной. Как показывают

исследования, практически все дети из детского дома, даже те, кого усыновили в

младенческом возрасте, имеют проблемы с формированием привязанности к приемным

родителям. Это происходит оттого, что надежная привязанность формируется в том случае,

когда опекающее лицо своевременно отзывается на нужды ребенка, что создает у него чувство

стабильности и безопасности. В том случае, если отношения с этим лицом прерываются, то

надежная привязанность разрушается. В детском доме за ребенком ухаживает, как правило,

несколько людей, которые больше внимания уделяют режимным моментам, чем актуальным

потребностям. Приемные родители, в свою очередь, являются незнакомцами для приемного

ребенка, и истинная привязанность устанавливаются между ними не сразу. Этот процесс

может длиться месяцы или годы. Но родители могут сделать его более скорым и

эффективным. Готовность приемного родителя давать эмоциональное тепло и принимать

25

ребенка таким, какой он есть — являются определяющими для достижения успеха в

формировании привязанности ребенка к новой семье. Очень важным фактором является

интеграция привязанностей — прежних и вновь возникающих. Всем членам семьи будет

полезно узнать и принять прошлое ребенка и его биологических родителей. Семья с такой

задачей самостоятельно может не справиться, но им может помочь организованная поддержка

специалистов службы сопровождения приемной семьи. Успешная адаптация и полноценное

развитие приемного ребенка возможны при организации воспитательного пространства,

позволяющего в процессе взаимодействия и взаимопринятия нейтрализовать последствия

травм.

Для того, чтобы преодолеть негативные последствия разрыва с родителями, ребенку

необходимы надежность и чувство безопасности, физическая забота и утешение. Потребность

ребенка в безопасности является базовой. Для ее удовлетворения приемным родителям бывает

полезно обращаться за помощью к специалистам для построения такой стратегии воспитания,

которая поможет ребенку поскорее почувствовать эту безопасность. Неадекватное поведение

ребенка – это сигнал, который подсказывает приемным родителям, что этому ребенку нужно

больше заботы и подтверждения надежности родителей. Новым родителям нужно

инициировать положительное взаимодействие с ребенком, проявлять первыми внимание и

заинтересованность его делами и чувствами, задавать вопросы и выражать тепло и участие,

даже если ребенок кажется равнодушным или угрюмым. То, что он еще не привык к теплым

отношениям не значит, что он в них не нуждается.

Родителям необходимо внимательно относиться к желанию ребенка обсудить

воспоминания о том, что с ним было, и о биологической семье. Необходимо сохранять

памятные вещи и помогать в налаживании жизни и учебы. При этом важно соблюдать границы

ребенка – чрезмерное вмешательство в действия ребенка, когда не учитываются его

собственные желания и потребности могут навредить его развитию. Нарушенное материнское

отношение, неадекватная организация общения с ребенком, проявление родителем

авторитаризма, отвержение, гиперопека или инфантилизация ребенка искажают и подавляют

его потребности. А это опасно для здоровья ребенка. Чрезмерная опека порождает

инфантилизм и неспособность ребенка к самостоятельности. Излишняя требовательность

вызывает неуверенность ребенка в себе. Эмоциональное отвержение, холодность родителя

формируют у ребенка повышенный уровень тревожности, депрессии или агрессивное

поведение. Родительское отношение должно соответствовать потребностям развития ребенка.

Важно также учитывать различие влияний привязанности ребенка к матери и к отцу на разных

стадиях развития ребенка. Доказано, что по мере взросления привязанность к матери теряет

значимость и после 6-и лет актуализируется потребность ребенка в отцовской любви и

руководстве. «Развитие от привязанностей, концентрирующихся вокруг матери, к

привязанностям, концентрирующимся вокруг отца, и их постепенное соединение образуют

основу духовного здоровья и позволяют достичь зрелости. Отклонения от нормального пути

этого развития составляют причину различных нарушений» - В кавычках, но не указано чья

цитата. Таким образом, сила и качество привязанностей во многом зависят от поведения

родителей по отношению к ребенку и от качества их отношения к нему. Это в полной мере

относится и к замещающим родителям. Замещающей семье полезно постоянно пополнять

знания, необходимые для воспитания такого ребенка, понимать закономерности развития

ребенка и последствия утраты кровных родителей, влияние их собственного отношения к

ребенку на его развитие, т.е. быть достаточно подготовленной.

Поэтому для развития у приемных родителей этих знаний и навыков мы и создали

Школу приемных родителей. Все желающие могут поэтапно получать поддержку и пополнять

знания – сначала пройти первый курс до появления в семье приемного ребенка, затем

обращаться за сопровождением на самых разных этапах роста ребенка и становления их

отношений с ним. Каждый ребенок нуждается в заботе и любви. Каждый ребенок заслуживает

шанса на благополучное будущее. И центр поддержки усыновления «Жанұя» готов помогать

26

приемным родителям, которые берут на себя столь важную роль, и становятся для детей

проводниками в полноценную счастливую жизнь.

За более, чем два года работы центр Жанұя помог 825 детям в возрасте от 1,5 до 17 лет

обрести семьи. 1008 родителей уже обучились в Школе приемных родителей. Но по

Казахстану все еще ждут своих родителей более 5000 детей. 141 из них проживают в

учреждениях нашей с вами области. И мы вместе с вами можем помочь этим деткам познать,

что такое тепло и забота.

27

1 СЕКЦИЯ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ГЕНДЕРЛІК БІЛІМ БЕРУДІ ДАМЫТУ

РОЛЬ ИННОВАЦИОННОГО ПОТЕНЦИАЛА ГЕНДЕРНОГО ПОДХОДА

В ОБРАЗОВАНИИ

Алпысбаева А.М., Карагулова М.Ш.,

учителя русского языка и литературы СШ №39 г.Актобе

В XXI в. меняются приоритеты общественного развития, на первый план выходит

человеческий фактор. Степень развитости демократии и гражданского общества измеряется

возможностями развития человеческого потенциала. Одним из основных критериев и

ресурсов развития общества на современном этапе становится образование, прогрессивная

модель которого должна иметь механизмы динамичного саморазвития, то есть обладать таким

качеством, как инновационность.

С социально-философской точки зрения, инновации в образовании являются средством

и способом развития системы образования, который должен обеспечить формирование

субъекта социальных отношений в соответствии с новыми реалиями.

Термины «инновация» и «инновационная деятельность» часто используются

представителями педагогической, экономической и правовой науки, тем не менее четкого,

разделяемого всеми исследователями определения они не имеют.

Большинство исследователей, оперирующих понятием «инновация», трактуют его

либо как аналог понятий «нововведение» и «новшество», относящихся к педагогическим,

экономическим, политическим процессам, либо как средство изменения и трансформации

данных процессов, либо как способ их саморазвития.

С социально-философской точки зрения, инновации в образовании являются средством

и способом развития института образования, способного обеспечить формирование субъекта

социальных отношений. Субъект как носитель профессионального знания и культурных

ценностей, должен, с одной стороны, воспроизводить и поддерживать существующие

социальные отношения, с другой – обладать творческим потенциалом, способностью к их

изменению. Инновации в образовании ориентированы на производство множественного,

пластичного, индивидуального субъекта, способного действовать не по шаблону.

Инновации в образовании реализуются на четырех уровнях. Во-первых, это инновации,

меняющие содержание образования. В качестве примера такого рода инноваций можно

привести переход к образовательным стандартам 12-летнего образования, в которых

системообразующей основой должен стать набор так называемых компетенций, которыми

должен обладать выпускник школы. Во-вторых, это методические инновации, меняющие

педагогические технологии: применение технических средств, внедрение нетрадиционных

методов преподавания. В-третьих, инновации в формах контроля образовательных

достижений обучающихся (ЕНТ). В-четвертых, административные инновации, к которым

относят решения, принимаемые руководителями различных уровней и направленные на

эффективное функционирование всех субъектов образовательной деятельности.

Из четырех уровней реализации инноваций в образовании - содержательного,

методического, уровня форм контроля и административного - акцентируем внимание на

первых двух, то есть рассмотрим инновации, привносимые гендерным подходом в системе

образования в содержание знания и в способы его передачи.

Казахстанское образование находится в процессе реформирования и модернизации в

соответствии с принципами Болонского соглашения, которое предъявляет новые требования

к организации и содержанию процесса обучения школьников. Образование в соответствии с

принципами Болонской декларации предполагает овладение основами гендерных знаний и

реализацию гендерного подхода в образовании.

28

В казахстанском научном и образовательном пространстве с начала 2000-х гг.

присутствуют гендерные исследования и гендерный подход, тем не менее, несмотря на

заметные достижения в области гендерных исследований, степень его институционализации

остается низкой. Трудности в освоении гендерной теории, связанные с терминологическим

импортом и сложностью методологии, отождествление гендерной теории с феминизмом,

укорененность идей о женском и мужском предназначении в массовом сознании – все это

является барьером на пути распространения гендерной теории в образовании.

Гендерное образование как процесс и результат усвоения знания состоит в

формировании позитивной гендерной субъективности, свободной от гендерных стереотипов.

Их отрицательная роль заключается в том, что они жестко предписывают качества, нормы

поведения, сферы реализации представителям обоих полов.

Следование гендерным стереотипам лишает индивида выбора. Разграничение

активности полов, по которому за женщиной закреплялась приватная (частная), а за мужчиной

публичная (общественная) сфера, в философских, социальных и гуманитарных науках долгое

время считалось нормой. Эти устойчивые схемы отношений воспроизводились, закреплялись

и определяли жизненную стратегию индивида. Проблема социокультурной обусловленности

представлений об отношениях полов, осознанная благодаря второй волне феминизма, активно

разрабатывается в рамках гендерной теории, где предписанность социальной роли субъекта

пола связывается с понятием гендерно маркированной субъективности.

Концепция гендерного дисплея, разработанная Гофманом, иллюстрирует пути,

посредством которых женщины и мужчины позиционируют себя в социальных ситуациях.

Попадая в социальную ситуацию, которую Гофман понимает как единицу социальной

организации, индивид использует свое лицо и тело, чтобы набросать свой социальный

портрет, высказать то, что он полагает своей социальной идентичностью, и обнаружить свои

чувства и намерения. В процессе создания социального портрета (одежда, мимика,

содержание и стиль общения), в соответствии с традиционными нормами отношений полов,

индивид не столько выражает субординацию и иерархию полов, сколько частично ее

конституирует, поэтому принятие индивидом норм, основанных на гендерных стереотипах,

способствует их воспроизводству.

Воспроизводство и передача гендерно асимметричных норм происходит в процессе

социализации, которая, как и один из ее важнейших институтов – образование, является

значимым ресурсом гендерного дисплея. Получение гендерного образования и гендерная

субъективация помогают индивиду избежать ловушки гендерных стереотипов, которая

ограничивает области приложения его талантов, разрешая ему реализацию только в строго

обозначенных сферах реальности и полностью закрывая другие.

Инновационность гендерного образования реализуется, прежде всего, на

содержательном уровне. Это выражается в том, что, во-первых, в содержательном плане

гендерное образование отходит от традиционных идеалов женственности и мужественности,

предписывающих активность, рациональность, агрессивность – мужчинам и пассивность,

эмоциональность и послушание – женщинам. Гендерный подход к содержанию образования

предполагает создание программ, учебников и учебных пособий, в которых вместо

утверждения об особом «предназначен», мужчины и женщины в обществе будет заявлено об

индивидуальном выборе сфер деятельности и реализации, вместо непропорционального

акцента на различиях полов будет уделено внимание их сходству, вместо традиционной

субъективности, одинаковой для всех мужчин и женщин в рамках своего пола, будет

предложена гендерная субъективность, признающая множественность, индивидуальность и

пластичность гендерных различий.

Во-вторых, в качестве методологического основания гендерная теория опирается на

теорию социального конструктивизма, психоаналитические, структуралистские и

постмодернистские концепции, поэтому ее освоение полезно не только для развития

позитивной гендерной субъективности личности, но и для его общего развития.

29

Инновации гендерного образования реализуются на методическом уровне. Овладение

гендерным знанием предполагает изменение установок и отказ от стандартных представлений

о мужском и женском. Необходимость в новаторских методах преподавания определяется

содержанием гендерной теории.

Гендерный подход предполагает такие взаимоотношения между обучаемым и

обучающим, которые отменяют классическую субъект-объектную схему. Для классического

преподавания, восходящего к средневековым традициям, характерно доминирование учителя

над учеником, которое выражается в форме лекции-монолога и семинара-опроса, где

монополия на истину и власть принадлежит учителю. С точки зрения сторонников гендерной

теории, такое тоталитарное преподавание следует модифицировать в сторону большей

толерантности. Центральным принципом гендерного подхода является идея «субъект-

субъектной взаимности», в которой преодолевается субъект-объектная оппозиция с помощью

специальных коммуникативных практик, цель которых - установление взаимодействия между

обучающим и обучаемым. Дихотомия «учитель/ученик» становится неуместной.

Гендерное образование использует новые методы преподавания в процессе обучения.

Гендерное преподавание, наряду с традиционными классическими методами – лекцией и

семинаром, - использует такие нетрадиционные методы, как метод «партисипаторного

(участвующего) знания»; метод «коллаборативного (партнерского) писания», метод

триангуляции (одновременного сочетания нескольких методических стратегий). Кроме того,

гендерное преподавание использует социально-коммуникативные тренинги, сценарные и

ролевые игры, психодраму (по Дж. Морено), психосинтез (по Т. Ассаджиоли), эвристические

диалоги, упражнения по расширению сознания.

Результатом гендерного образования, основанного на плюралистичной методологии,

становится формирование субъекта, способного воспринимать ценности демократии и

гражданского общества. Умение вырабатывать самостоятельную позицию в отношении

того, что кажется безусловным, большая степень свободы, основанная на рациональности,

возрастание интеллектуального потенциала, умение анализировать жизненные ситуации - все

это способствует формированию личности демократического типа, которая не разделяет

гендерные стереотипы и ориентируется на достижение гендерного равенства.

Гендерное образование вносит свой вклад в формирование базовых компетенций, таких

как гражданственность, гуманистическая ориентированность, готовность к социально-

культурному диалогу, способность к критическому осмыслению своего профессионального и

личного социального опыта.

Литература:

1. Ярская-Смирнова Е. Р. Гендерная социализация в образовании // Словарь гндерных

терминов / Под ред. А. А. Денисовой. - М: Информация-ХХ1 век, 2002. С. 47-49.

2. Агеев В. С. Психологические и социальные функции полоролевых стереотипов //

Вопросы психологии. – 1987. – № 2. – С. 152-157.

3. Герасимов Г.И., Илюхина Л. В. Инновации в образовании: сущность и социальные

механизмы / - Ростов н/Д: Логос, - 1999. - 136 с.

4. Николаева Е.М., Щелкунова М.Д. Образование в обществе потребления // Философия

образования. - 2009. - N 1 (26). - С. 11 - 19.

30

АКТУАЛЬНОСТЬ ГЕНДЕРНОГО ВОСПИТАНИЯ ДЕТЕЙ

ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА

Арстанова Алия Батаевна,

ГККП Дошкольная организация №14 «Қонжық» г.Ақтөбе

Сегодняшние дети – это будущее страны. Каким станет будущее детей и государства

зависит от многих причин. Несомненно, одно: благополучие граждан Казахстана возможно

только в цивилизованном правовом государстве. В целях реализации принципов гендерного

равенства во всех сферах жизни общества утверждена КОНЦЕПЦИЯ семейной и гендерной

политики Республике Казахстан до 2030 года от 6 декабря 2016 года № 384

Данная концепция является основополагающим документом, направленным на

реализацию гендерной политики государства, обеспечивающей равенство мужчин и женщин,

а также расширение прав и возможностей женщин. Значительное внимание уделяется

гендерному просвещению и созданию системы гендерного образования во внедрении

гендерных знаний в систему образования; просвещении общества по осознанию

необходимости правового и гендерного равенства, справедливых социальных отношений

между мужчинами и женщинами

Гендерное воспитание дошкольников является сложным, многосторонним процессом.

Оно осуществляется в процессе нравственного воспитания детей. Согласно общепринятым

принципам дошкольной педагогики, Нравственное воспитание - это "целенаправленный

процесс приобщения детей к моральным ценностям человечества и конкретного общества".

Современное общество ставит перед государством стратегические задачи:

Создание эффективно действующей системы гендерного образования.

Создание условий для организации широкомасштабного гендерного просвещения для

всех слоев населения.

Разработка учебных программ в области просвещения по правам человека с учетом

гендерного аспекта.

Проведение исследований по вопросам гендерного равенства с целью мониторинга

существующих программ.

Гендерное воспитание дошкольников необходимо, так как дошкольный возраст

отличается повышенной восприимчивостью к социальным воздействиям. Ребенок, придя в

этот мир, впитывает в себя всё человеческое: способы общения, поведения, отношения,

используя для этого собственные наблюдения, эмпирические выводы и умозаключения,

подражание взрослым.

В дошкольных организациях мы сталкиваемся с трудностью реализации

дифференцированного подхода к обучению и воспитанию дошкольников, из-за затруднений в

стратегии воспитания мальчиков, так как педагоги в основном женщины. Осуществляя

гендерный подход в воспитании, педагог может:

Во-первых, способствовать гендерному самоопределению, т.е. формировать у ребенка

устойчивое представление: я - девочка, я - мальчик.

Во - вторых, воспитывать правильное полоролевое поведение.

В-третьих, влиять на гендерную социализацию детей, под которой понимается усвоение

норм и правил поведения согласно представлениям о роли, положении в обществе и

предназначении мужчины и женщины.

В результате анализа психолого-педагогических исследований было установлено, что

именно в период дошкольного детства у всех детей, живущих в разных странах мира,

происходит принятие гендерной роли:

• к возрасту 2-3 лет дети начинают понимать, что они либо девочка, либо мальчик, и

обозначают себя соответствующим образом;

31

• в возрасте с 4 до 7 лет формируется гендерная устойчивость: детям становится понятно,

что гендер не изменяется: мальчики становятся мужчинами, а девочки – женщинами и эта

принадлежность к полу не изменится в зависимости от ситуации или личных желаний ребенка.

Что формирование гендерной устойчивости обусловлено социокультурными нормами и

зависит в первую очередь от отношения родителей к ребёнку, характера родительских

установок и привязанности как матери к ребёнку, так и ребёнка к матери, а также от

воспитания его в дошкольном образовательном учреждении.

Проблема гендерной социализации является одной из наиболее актуальных в общем

контексте основных направлений воспитательно-образовательной работы. В дошкольном

возрасте идет интенсивный процесс становления самосознания ребенка, важным компонентом

которого является осознание себя как представителя определенного пола. Организация

полоролевого воспитания должна осуществляться в аспекте целостной педагогической

системы, не допускающей недооценку какого-либо из ее компонентов. Успех вхождения

ребенка в мир людей, его половая воспитанность в значительной мере зависит от содержания

воспитания, в которой роль игры трудно переоценить. В играх реализуются желания детей. В

игре он освобождается от чувства одиночества и познает радость близости и сотрудничества,

оценивает свои возможности, обретает веру в себя, определяет позицию по отношению к

окружающему миру и людям. Семья играет важнейшую роль в общении детей в детском саду,

ребенок является зеркальным отражением домашнего быта. Работа по полоролевому

воспитанию требует высококвалифицированной подготовки педагогов и педагогического

просвещения родителей. Специфика процесса гендерной социализации ребенка позволяет

считать правомерной работу по половому воспитанию уже в дошкольном возрасте, требует

продолжения и на других этапах развития ребенка.

На сегодняшний день уже проведён ряд исследований, посвященных проблемам

гендерной психологии и педагогики, однако их результаты не известны ни учителям, ни

воспитателям, ни родителям. Педагогика по-прежнему остаётся "бесполой".

Проведённое теоретическое исследование выявило необходимость создания

методической базы, опирающейся на основные положения гендерного воспитания.

Цель гендерного воспитания ребёнка как личности означает:

Овладение культурой в сфере взаимоотношений полов;

Формирование определенной модели поведения;

Правильное понимание роли мужчины и роли женщины в обществе.

Воспитывая детей как представителей определенных полов и стремясь к достижению

цели гендерного воспитания, педагоги и родители должны руководствоваться основными

принципами в этой работе.

Это:

высокая духовная направленность;

комплексность, систематичность и постоянство воспитательных воздействий;

перманентность полового воспитания ;

опережающий характер воспитания;

учет круга общения детей и источников информации;

оптимальное использование всех возможностей.

Специально организованные занятия с детьми по данной проблеме целесообразно

проводить, начиная со средней группы. Это обусловлено следующими факторами:

в этом возрасте дети уже имеют некоторые представления о предмете изучения;

актуальность тематики для данного возрастного периода связана с

новообразованиями дошкольного детства;

Именно в этот период ребенок достигает определенного уровня социальной

компетентности: он проявляет интерес к другому человеку, испытывает доверие к нему,

стремится к общению и взаимодействию с взрослыми и сверстниками. Для налаживания

контактов с другими людьми использует речевые и неречевые (взгляды, мимика, жесты,

32

выразительные позы и движения) способы общения. Осознает свою половую принадлежность

("Я - мальчик", "Я - девочка").

Механизмом полоролевого воспитания выступают средства, методы и формы.

Средства охватывают народные игры, сказки, пословицы, поговорки, колыбельные

песни и т.д. В совокупности они способствуют овладению полоролевым опытом, ценностями,

смыслом, способом поведения. Иными словами, обуславливают развитие нравственно-

волевых качеств, которые характерны как для мальчиков, так и для девочек.

Методами выступают познавательно-развивающие этические беседы, специально

организованные проблемные ситуации; игровые и реальные диалоги; театральные игры,

имитационные, сюжетно - ролевые, драматизации, сюжетно-образные, символические,

моделирующие жизненно значимые ситуации; схемы), состязательные игры конкурсы,

турниры-викторины, брейн - ринги).

Форма организации - деятельность игровая, интеллектуально-познавательная,

рефлексивная, экспериментальная, проблемно-поисковая и др. Целостный процесс

полоролевого вос¬питания представляет собой систему, ко¬торая выстроена согласно

определенной логике.

Работу с детьми рекомендуется осуществлять комплексно, используя все жизненные

ситуации а так же и специально подготовленные.

Это могут быть:

организованные занятия (групповые, индивидуальные);

этические беседы;

игры;

момент общения с детьми;

прогулка, экскурсия,

самостоятельная работа детей;

решение моральных ситуаций и т.д.

Работа с детьми должна быть направлена на решение таких воспитательно-

образовательных задач:

- Воспитывать у дошкольников стойкий интерес и положительное отношение к себе,

формировать в ребенке "внутренний взгляд" на себя, как на объект познания и переживания;

- Формировать устойчивое представление о своей половой принадлежности;

-Привить девочкам и мальчикам соответственно феминные и маскулинные качества

человека;

-Обогатить представления ребёнка о тех ролях, которые играют в обществе мужчины и

женщины, мальчики и девочки;

-Поддерживать физическое и психическое здоровье ребенка, его жизнеспособность,

радость мировосприятия, оптимистическое отношение к окружающему миру;

-Воспитывать у дошкольника стойкий интерес и позитивное отношение к окружающим

людям (родным, близким), желание быть приятным партнером в общении с ними;

-Развивать у дошкольника представление о себе и других людях как лиц физических и

социальных со своими достоинствами и недостатками, типичными и индивидуальными

особенностями;

-Создавать условия для практично-действенного отношения ребенка к окружающей

среде вообще и к человеческому окружению в частности, стимулировать самостоятельность,

умение распорядиться собой, осуществлять мотивированный осознанный выбор, отдавать

предпочтение кому-либо, чему-либо;

-Развивать чуткость как качество личности, умение чувствовать и распознавать

состояние и настроение окружающих людей. Вести себя в соответствии с ними. Управлять

своими эмоциями и поведением ;

-Обогащать знания о своей семье, роде, семейных реликвиях, традициях, знакомить с

основными функциями семьи как психологической группы и социального института;

33

-Закладывать основы будущих социальных ролей, объяснять особенности их

исполнения, воспитывать положительное отношение к разным социальным ролям, к

необходимости их существования;

-Углублять знания детей о содержании понятий "мальчик", "девочка", о делении всех

людей на мужчин и женщин. Содействовать половой идентификации, правильно и

компетентно реагировать на проявление сексуального развития детей разных полов.

Формировать здоровое отношение детей к половым отличиям отношениям лиц обоих

полов, к факту рождения ребенка. Ребенок дошкольного возраста в значительно большей мере

эмоциональное, нежели рациональное существо. Он воспринимает мир вокруг и себя прежде

сего на уровне чувствования, переживания, эмоциональных оценок. Занимаясь

формированием позитивной гендерной идентичности, особое внимание следует уделять

развитию у ребёнка эмоционально-ценностного отношения к себе, как к мальчику или

девочке, положительному принятию своей половой роли, созданию позитивно окрашенного

"образа Я" мальчика или девочки.

Литература:

1. Адлер А. Воспитание детей; взаимодействие полов. Ростов-на-Дону, 1998.

2. Баранникова Н.А. О мальчишках и девчонках, а также их родителях. Методическое

пособие. – М.: ТЦ Сфера, 2012.

3. Доронова Т.Н. Девочки и мальчики 3-4 лет в семье и детском саду: Пособие для

дошкольных образовательных учреждений. — М.: Линка – Пресс, 2009

4. Еремеева В.Д. Мальчики и девочки. Учить по – разному, любить по – разному. Самара.

Учебная литература,2005.

5. Курбатова С. Книга – для мальчиков, книга – для девочек. «Дошкольное воспитание»

№10 2012.

6. Нагель О. О гендарном образовании дошкольников. «Дошкольное воспитание» №4

2008.

7. Репина Т.А. Проблема полоролевой социализации детей. М.: Издательство

Московского психолого – социального института; Воронеж: НПО «МОДЭК», 2004.

8. Татаринцева Н. О полоролевом воспитании мальчиков и девочек. «Дошкольное

воспитание» №6 2009.

ГЕНДЕРНО-ОРИЕНТИРОВАННАЯ РАБОТА ПЕДАГОГОВ

С ОДАРЕННЫМИ ДЕТЬМИ

Бисимбаева А.А., Джангабаева Ж.Д.,

учителя русского языка и литературы СШ №39 г.Актобе

Повышение качества образования и совершенствование компетентности педагогов –

актуальная проблема не только для Казахстана, но и для всего мирового сообщества. Её

решение связано с модернизацией содержания образования, оптимизацией способов и

технологий образовательного процесса и, конечно, с переосмыслением цели и результата

образования.

Современная стратегия образования особую роль отводит новому учителю в самом

широком смысле этого слова: как воспитателю дошкольного учреждения, учителю школы,

преподавателю колледжа, вуза, педагогу дополнительного образования. Речь идёт не только о

приобретении профессиональных знаний и умений, но и о решении более масштабной задачи

по развитию профессиональной компетентности, основанной на возможностях и

способностях как отдельного педагога, так и педагогического коллектива в целом.

На фоне происходящих изменений в социокультурной жизни общества на рубеже XX–

XXI вв. наблюдается общая тенденция трансформации культурных стереотипов

34

мужественности и женственности. Центром ценностных ориентиров становится

индивидуальность человека, его свобода выбора путей самореализации вне зависимости от

половой принадлежности.

Каждый человек индивидуален и неповторим. Стандартные образовательные

программы и воспитательно-образовательный процесс мало дают возможностей для

проявления и развития одарённости. Такие дети нуждаются в индивидуальных программах

или помощи, выходящей за рамки обычного обучения.

Дети, склонные к высоким достижениям, могут и не демонстрировать их сразу, но

обладать потенциалом в любой из следующих областей (в одной или в сочетании): общие

интеллектуальные способности, конкретные академические способности, творческое или

продуктивное мышление, художественные и исполнительские искусства, психомоторные

способности. С момента поступления в образовательное учреждение (детский сад, школа,

университет) мальчики и девочки попадают под влияние новых воспитателей и педагогов, в

задачу которых входит не только передача детям разнообразных знаний, умений, навыков, но

и формирование детского мировоззрения, распределение обязанностей между мальчиками и

девочками, контроль и оказание помощи в их осуществлении, создание организационно-

педагогических условий для занятий.

Одарённые дети требуют к себе особо гуманного отношения, так как они более ранимы

и нуждаются в защите. Потому в работе с одарёнными детьми нужен иной подход: больше

внимания, такта, индивидуальных методик и технологий, инструментов исследования и

воздействия, формального и неформального общения. На творческую личность положительно

влиять может только творчески подготовленный и настроенный педагог.

Разделяю мнение педагогов, психологов (Д.В. Колесов, И.С. Кон, В.С. Мухина, Т.В

Касаевская, Л.Г. Тумилович, И.С. Клецина и др.), которые указывают на то, что гендерные

различия реально существуют, но никак не учитываются педагогом при организации учебно-

воспитательного процесса. Совершенно очевидно, что педагог должен знать свою гендерную

доминанту (преобладание феминных или маскулинных качеств у данной личности, что не

всегда совпадает с биологическим полом) и видеть её у каждого из обучаемых. Так,

К.Д.Ушинский долгие годы работал именно с женским коллективом и все свои основные

педагогические труды создал, основываясь на опыте общения с феминной по гендеру

аудиторией. Зарубежные авторы говорят о различном отношении педагогов к одарённым

мальчикам и девочкам: педагоги больше внимания уделяют мальчикам, чаще отвечают на их

вопросы, поощряют их нестандартные ответы и решения. Предубеждённость педагогов

отражается и в оценке работы детей. Многие исследования показывают, что дети с творческой

направленностью обладают рядом поведенческих характеристик: пренебрежением к

условностям и авторитетам; независимостью в суждениях; равнодушием к порядку и должной

организации работы; ярким темпераментом.

Педагоги считают, что одарённые мальчики превосходят своих одарённых сверстниц, и

потому девочек характеризуют как менее развитых (любознательных, изобретательных),

покладистых и доверчивых. Зачастую одарённость у девочек, проявляющаяся в независимости

в суждениях, оригинальности мышления, вызывает отрицательную реакцию педагогов. Тогда

как такие же характеристики у мальчика позволяют педагогам отнести их к категории

способных детей. Подобное отношение порождает у одарённых девочек эмоциональные

проблемы, многие из них начинают отрицать свои способности, объясняя свои успехи

внешними условиями. Нередко девочки маскируют свою одарённость только ради того, чтобы

быть принятыми окружающими.

Специальная подготовка педагога в этой области может кардинально решить эту

проблему, помочь доступно и грамотно ответить на возможные вопросы детей. Всё зависит от

того, с какими словами педагог будет обращаться к мальчикам и девочкам, какие поступки

будет поощрять, за какие наказывать. Для многих педагогов характерно повышенно бережное

отношение к девочкам, которое способствует закреплению у детей убеждения, что «биология

– это судьба». Как отмечает Л.В. Попова, в результате такой диспропорции «мальчики

35

получают явное преимущество в попытках «найти себя»… в то время как девочки не находят

для себя ролевых моделей».

Сила влияния педагогов объясняется их властью и авторитетом. Власть основывается на

праве оценивать знания, поощрять и наказывать, а авторитет – на наличии больших знаний и

опыта. Поэтому, решая данную проблему, педагог должен прежде всего осознать своё

собственное отношение к мужскому или женскому полу. Его представления о месте мужчины

и женщины в обществе имеют тем большее значение, что авторитет педагога способствует

усвоению его позиции детьми.

Для понимания особенностей личности одарённого ребёнка большое значение имеет

анализ его взаимоотношений со сверстниками и людьми, которые определяют историю его

жизни и тем самым формируют его личность. Нередко у одарённых детей отсутствуют

достаточно сформированные и эффективные навыки социального поведения. По этой причине

у них возникают проблемы в общении, что проявляется в излишней конфликтности.

Во многих случаях одарённость сопровождается необычным поведением, странностями,

что вызывает у сверстников недоумение, насмешку, нежелание брать в игру. Именно поэтому

такие дети крайне редко становятся лидерами в своём коллективе; часто у такого ребёнка

просто не складываются отношения со сверстниками. Это приводит к отчуждённости ребёнка,

он начинает искать другие ниши для общения: общество более младших или, наоборот,

значительно более старших детей или только взрослых.

Педагогу очень важно не упустить этот момент «отчуждения» и «непринятия» ребёнка.

Необходимо отметить, что в подобной ситуации многое зависит от возраста детей и системы

ценностей, принятой в данной школе. В специализированных образовательных учреждениях

выше вероятность того, что способности одарённого ребёнка будут по достоинству

оценены педагогами, и его взаимоотношения со сверстниками будут складываться более

благоприятным образом. Общение с педагогом – один из важных компонентов гендерной

социализации. Оно может строиться на основе сотрудничества (когда обе стороны являются

субъектами общения) или на основе доминирования со стороны педагога (педагог – субъект,

а ребёнок – объект педагогического воздействия).

Большое влияние на характер взаимодействия педагога с детьми оказывает

образовательная область, которая изучается на данном занятии, уроке. Как показывают

исследования отечественных и зарубежных учёных, на занятиях по естественно-точным и

точным дисциплинам педагоги больше ориентируются на мальчиков, а по гуманитарным – на

девочек. Получается, что в общении с педагогом дети усваивают доминирующие типы

маскулинности/феминности, которые предполагают развитие разных качеств у мальчиков и у

девочек. Многочисленные исследования отечественных и зарубежных педагогов и психологов

позволяют утверждать, что работа должна строиться с учётом именно этих различий. Так, в

маскулинно-ориентированных группах необходимо делать упор на визуальную информацию;

важно добиваться понимания новой информации; обязательно делать в конце занятия

обобщения и выводы. В феминно-ориентированных классах быстрее усваиваются конкретные

письменные примеры; обучаемые обладают хорошо сложенной речью и способностью к

долгому теоретическому изложению материала; здесь желательно использовать наглядный

материал для лучшего усвоения информации.

Гендерная проблематика в образовании возникла как следствие утверждения

гуманистической парадигмы в педагогике, осознания важности сохранения

интеллектуального потенциала общества и понимания роли личностных аспектов в развитии

способностей и возможностей. Потому эта многоаспектная, комплексная проблема должна

исследоваться не только силами специалистов в области педагогики, но и в сфере философии,

социологии, психологии.

Литература:

1. Запорожец А.В. Психология восприятия ребенком- дошкольником литературного

произведения. М.: Московский психолого-социальный институт; Воронеж: Изд-во

«МОДЭК», - 2000. С.105-119.

36

2. Киммел М. Гендерное общество. – М: РОСПЭН,- 2006.- 464 с.

3. Мудрик А.В. О полоролевом (гендерном) подходе в социальном воспитании //

Воспитательная работа в школе. - 2003. - №5. - С. 15 – 19

4. Отвечалина О.Б. Особенности гендерных представлений воспитательниц дошкольных

образовательных учреждений. Дис. ...канд. психол. наук. - М., - 2005.

ГЕНДЕРНЫЙ ПОДХОД В ОБРАЗОВАНИИ

Бухарбаев Б.К.,

старший преподаватель кафедры инновационных технологий и методики преподавания

естественно-научных (гуманитарных) дисциплин

"Владеть собой настолько, чтобы уважать других,

как самого себя, и поступать с ними так, как мы желаем,

чтобы с нами поступали, – вот что можно назвать человеколюбием".

Конфуций

«Мне ненавистны ваши убеждения,

но я готов отдать жизнь за ваше право высказывать их»

Вольтер

"Чтобы поверить в добро, надо начать его делать".

Л. Толстой

Казахстан определил своим приоритетом в области внешней политики интеграцию в

мировое сообщество. В декларации тысячелетия Организации Объединенных Наций (2000

г.), которую подписало большинство стран мира, поощрение равенства мужчин и женщин,

расширение прав и возможностей женщин определены как одна из основных целей развития

человечества в третьем тысячелетии. В настоящее время во всем мире исторически

сложившееся доминирование мужчин над женщинами претерпевает изменения. В

промышленно развитых и социально ориентированных странах женщины практически

достигли равенства с мужчинами в вопросах своих прав и возможностей. За годы

независимости Казахстан также достиг определенного прогресса в области защиты прав и

законных интересов мужчин и женщин. [1]

На Саммите тысячелетия, состоявшемся в сентябре 2000 года, лидеры большинства

стран мира приняли Декларацию тысячелетия Организации Объединенных Наций, одной из

восьми целей которой определена поддержка гендерного равенства. Этому вопросу была

посвящена XXIII Специальная сессия Генеральной ассамблеи ООН "Женщины в 2000 году:

равенство между мужчинами и женщинами, развитие и мир в XXI веке" (июнь, 2000 г.).

Данная сессия рекомендовала принимавшим в ней участие представителям правительств

принять меры по обеспечению женщинам равного доступа и полномасштабного участия во

всех областях и на всех уровнях жизни. Концепция гендерной политики в Республике

Казахстан определяет основные принципы, приоритеты и задачи гендерной политики в

Казахстане.

Основные принципы гендерной политики устанавливают гарантированные

Конституцией Республики Казахстан равные права и свободы для женщин и мужчин. К

задачам гендерной политики в Казахстане относятся: достижение сбалансированного участия

женщин и мужчин во властных структурах; обеспечение равных возможностей для

экономической независимости, развития своего бизнеса и продвижения по службе; создание

условий для равного осуществления прав и обязанностей в семье; свобода от насилия по

признаку пола. [2]

Демократизация и гуманизация общества предусматривает создание равных

возможностей для самореализации личности независимо от ее социального происхождения,

37

национальности, возраста, пола. Республика Казахстан - демократическое, правовое и

социальное государство. Гендерная политика в Казахстане предполагает комплексный

подход, охватывающий все сферы общественных отношений, касающихся прав и законных

интересов мужчин и женщин и установления равных возможностей для них.За годы

независимости казахстанское общество достигло определенного прогресса в реализации

гендерной политики. Это нашло свое выражение в развитии женского потенциала, создании

условий в трудовой деятельности, бизнесе, политике и государственном управлении,

формировании равного доступа к образованию. В Республике Казахстан сформировалась

целостная система гендерной и семейно-демографической политики, создана серьезная

правовая база. Один из приоритетных принципов демократического общества - это признание

равных прав женщин и мужчин и создание условий для их реализации, без достижения

гендерного равенства невозможно построение демократического общества.

Демократическому обществу необходимы такие качества, как духовность, толерантность,

критическое мышление, независимость. Без гендерного образования мы не сможем эти

качества воспитать в детях, сформировать гармоничные гендерные отношения. Гендерная

педагогика меняет взгляд на мир, на роль в обществе, на отношения с людьми другого пола,

формирует активную жизненную позицию, изменяет сознание.Проблема гендерного

образования и воспитания обретает актуальное звучание в условиях обновления содержания

современного образования. Важнейшей задачей воспитания является формирование у

школьников гражданской ответственности, самосознания, духовности, толерантности,

способности к успешной социализации в жизни.

Основные понятия.

1) гендер - социальный аспект отношений между мужчинами и женщинами, который

проявляется во всех сферах жизни;

2) гендерное равенство - правовой статус, обеспечивающий мужчинам и женщинам

равные права и равные возможности и реальный доступ к участию в политической,

экономической, социальной, общественной и культурной сферах жизни вне зависимости от

половой принадлежности;

3) дискриминация по признаку пола - любое ограничение или ущемление прав и свобод

человека, а также принижение его достоинства по признаку пола;

4) равные права - гарантированное государством, закрепленное в Конституции и законах

Республики Казахстан равное для мужчин и женщин право осуществления гражданских,

политических, экономических, социальных, культурных и других прав;

5) равные возможности - система средств и условий, необходимых для реального

достижения равенства прав;

6) репродуктивное здоровье - здоровье человека, отражающее его способность к

воспроизводству полноценного потомства. [3]

Гендерная толерантность – это уважительное отношение к противоположному полу.

Духовность человека – свойство психики, состоящее в преобладании нравственных и

интеллектуальных интересов над материальными. Духовность характеризуется высокой

культурой, готовностью к саморазвитию, к самообучению. Духовный человек, ответственен

за себя, за свои поступки, имеет уникальный личностный опыт, познает себя.

Толерантность(от лат. tolerantia терпение) терпимость к иного рода взглядам, нравам, привы

чкам. Толерантность означает уважение, принятие и правильное понимание другого человек

а, уважительное отношение к его взглядам, образу жизни.

Каждый ребенок – это личность, индивидуальный, неповторимый, к каждому нужно

найти свой подход и быть толерантным в каждой жизненной ситуации. Педагогическая

профессия является преобразующей и управляющей. Для управления развитием личности,

нужно быть компетентным. Понятие профессиональной компетентности учителя выражает

единство теоретической и практической готовности к осуществлению педагогической

деятельности.Гендерный подход в образовании – признак культуры, суть которой – учет

интересов обоих социально – половых групп. Суть гендерного подхода состоит в том, чтобы

38

найти все меры для достижения гендерного равенства. Явления, происходящие в обществе,

по-разному влияют на женщин и мужчин, вызывают разные их реакции. Осознание этого и

есть гендерный подход.Гендерный подход интенсивно внедряется в образование. Целью

гендерного подхода в образовании является создание условий для максимальной

самореализации и раскрытия способностей обоих полов, разработка новых способов

воспитания и обучения. Разработка гендерных подходов в образовании является новым шагом

в развитии педагогической науки. Гендерное образование – это феномен, способный

трансформировать политику традиционного образования в направлении его большей

духовности и толерантности.

В завершении, следует отметить, что гендерная компетенция учителя предполагает

наличие глубоких, прочных знаний о гендере, использование гендерного подхода в обучении,

единстве навыков, действий, формирующий базу духовного, толерантного поведения на

основе принципов равных прав и возможностей для учащихся обоего пола. Нужно учить

детей через понимание существующих различий, организуя учебный процесс так, чтобы

позволить ученикам независимо от пола, осознать свои возможности и средства их

реализации. Педагогам совместно с родителями нужно постоянно работать над

формированием и развитием гендерной компетентности, выполнения гендерных ролей в

семье, их активное участие в воспитании образовании своих детей.

Литература:

1. Стратегия гендерного равенства в Республике Казахстан на 2006-2016 годы.

2. Концепция гендерной политики в Республике Казахстан

3. Закон Республики Казахстан «О государственных гарантиях равных прав и равных

возможностей мужчин и женщин(с изменениями по состоянию на 03.07.2013 г.)»

ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ГЕНДЕРЛІК БІЛІМ МӘСЕЛЕСІ

Дүйсенбаев Абай Қабақбайұлы,

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің

біліктілігін арттыру институтының «Инновациялық технологиялар және

жаратылыстану-ғылыми (гуманитарлық) пәндерді оқыту әдістемесі» кафедрасының

меңгерушісі,п.ғ.к., доцент

Адамзатты жаңа формацияға бағыттау қазіргі кезде өзекті мәселелердің бірі болып отыр.

Осыған байланысты қазіргі таңда гендерлік білімнің маңызы артуда. Әйелдер мәселесі – бұл

қоғамдағы әйелдердің жағдайына көңіл қою, қоғам өмірінің барлық саласында әйел мен

еркектің теңдігіне қол жеткізу, ұлттық және ұлтаралық мәселелерді шешу, саяси, әлеуметтік

қайшылықтар мен конфликтерді жеңу.

XIX ғ. аяғы мен XX ғ. басындағы ойшылдар әйелдер қозғалысын ер адамдармен бірдей

азаматтық және саяси құқыққа тең дәрежеде қол жеткізу мәселелерін шешу ретінде

қарастырды. Әйелдер қозғалысы моральдық құндылықтар мен нормалары, саяси міндеттері,

мақсаты бар түрлі әлеуметтік топтардың біріккен іс-әрекеттері болып табылады. «Гендер»

ұғымы алғашқыда филология ғылымына тиесілі болған. Ол ХҮІ ғасырдан бастап өмір сүріп

келеді. Ағылшын тілінде ер, әйел деген белгіні көрсететін.

1958 жылы Лос-Анджелестегі Калифорния университетінде транссексуализмді

зерттейтін орталық ретінде ашылды. Осы орталықтардың психоаналитигі Роберт Столлер

1963 жылы«гендерлік ұқсастық» (гендерная идентичность) ұғымын ендірген. Гендерлік

ұқсастық тұжырымдама биологиялық және мәдени бөлімдерден тұрды: жыныс

биологиялыққа жатқызылды (ген, гормондар, нерв жүйесі, морфология) мәдени тұрғыдан:

психологиялық, әлеуметтік өзгешеліктері. Гендер әйелдер мен ерлердің қоғамдағы әлеуметтік

мәні. Дүниеге келудегі биологиялық мәнінің өмір сүру барысында әлеуметтік мәнінің дамуы.

39

Әйел болып тумайды, қалыптасады. Бұл тұрғыда Столлердің 1968 жылы жарық көрген «Пол

и гендер» еңбегінің мәні зор. Осыдан кейін бұл ұғым ауқымданып, кең тұрғыда қолданыла

бастады [1].

Ұғымның кең қолданысқа енуі феминизмді тудырды. Қоғамның әртүрлі жағдайында

ерлердің үстемшілдігіне әйелдердің наразылығы туындайды. ТМД елдерінде бұл ұғым 1992

жылдан бастап қолданыла бастады. Ол алғаш рет «Әйел және әлеуметтік саясат» жинағында

көрсетілді. Елімізде Білімдендіру барлығы үшін өлшемдеріне байланысты ауқымдалды.

Мәселені алдымен бұл ұғымға берілген анықтамалардан басталық. Яғни, қазіргі кезде

«Гендер» ұғымына төмендегідей түсініктер берілген:

• гендер – жыныстың әлеуметтік құрамы;

• гендер – әлеуметтік институт;

• гендер –үстем қарым-қатынас жүйесі;

• гендер –идеологиялық жүйе;

• гендер –жынысқа байланысты адамдардың әлеуметтік мәні.

Гендерлік білім беруде ұл мен қыздың, ер мен әйелдің өзіндік қатынасы сипатталады.

Бұл тұрғыдан алғанда еңбек бөлінісінің жыныстық тұрғыдан бөлінісі. Қоғамдағы әйел мен ер

адамдардың өзіндік мәні мен орны.

Әйелдер мәселесінің мәні жынысқа қатысты емес теңдік принципін жүзеге асыру болып

саналады. Біріншіден, теңдік – қоғамдағы біркелкі әлеуметтік жағдай. Тағы бір маңызды

категория қоғамда ер адамдармен бірдей өмірдің барлық саласында әйелдердің де араласуын

меңзейтін философиялық-әлеуметтік түсінік «теңдік» болып табылады. Зерттеушілер біздің

гендерлік білім беруіміздің проблемаларына:

• әдіснамалық плюрализмді (алалық пен анық еместік) жатқызады. Гендер деп әйелдің

тарихтағы ролін, дискриминацияны, гендерлік тепе-теңсіздікті айтады;

• ұйымдастырушылықтың түсініксіздігін, яғни гендерлік зерттеуді қалай ұйымдастыруға

болатындығы (орталық шеңберінде, әлде кафедрада немесе магистрлік даярлық бағыты

бойынша) жеке сұрақ болып отыр.

Дегенмен орталық шеңберде басталып отырғаны да шындық. Бұдан оны қаржыландыру

мәселесі туындайды. Сонымен қатар бұл мәселені кейбір ғалымдар, оқытушылар

тапшылығынa да қосады. Ал, АҚШ ғалымы К. Стимпсон бірнеше түрге бөліп қарастырады:

• әйелдер қозғалысынан туындаған идеологтар.

• радикалдар, яғни саясатпен байланыстырушылар.

• гендер мәселесі көтерілгеннен кейін зерттеуге араласқандар [1].

АҚШ-та бұл мәселе Сан-Диего университетінде 1970 жылы Адам қоғамында

қалыптасқан еңбек бөлінісінің нәтижесінде болсын, әлде басқа да көптеген факторлар әсерінен

болсын мәдениеттегі салт-дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, заң-рәсімдер және тағы- тағылар

тарапынан қатаң бакылауға алынып, адамның әлеуметтік тұлғалығын сомдайтын қасиетке ие

гендер жыныспен салыстырғанда аса тұрақты құрылым емес. Олай дейтін себебіміз де бар.

Гендер – адамдардың өзара келісушілігінен пайда болған жасанды құрылым. Ендеше, ол дәл

сол жолмен жоқ та бола алатын немесе өзгеріске ұшырай алатын конвенционалды

(ұйғарымды) конструкт.

Біздің заманымызға дейін тарихымызда ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан гендер

жиынтығы мәселесі. Бұл ұғымды тіпті әрбір ел өзіндік тұрғыдан түсініп, қабылдайды.

Мәселеге педагог-оқытушылар ерекше мән беруі тиіс. Әрбір жыныс өкілі бірдей мәселеге

өзіндік гендік сезімдері арқылы келеді. Мысалға қоршаған ортаны қорғайтын әйелдер ұйымы

2002 жылы 26 тамыз бен 4 қыркүйек арасында Йоханнесбургта өткен саммитте «айналаны

былғаушы» өз айыбын өзі өтесін деген шешім қабылдаған және олар өз еріктерімен жасасын

деген қорытынды шығарған. Ерлер тобы оны төлеуге оларды мұқтаж ету керектігін айтқан.

Бұл саммиттің жеңіліс табуын талдауда оның себептері төмендегідей берілген:

• әскери бюджеттің әлеуметтікке бағытталмауы және демилитаризация бойынша

жауапкершіліктің болмауы.

• корпоративтік жауапкершіліктің еріктілігі;

40

• әлемдік банкке, ВТО алдындағы гендерлік талаптардың болмауы;

• ережені орындауда тиесілі жақтардың бақылау механизмінің болмауы және т.б.

Мұның барлығы теңсіздік түрлері мен тарихына тікелей байланысты. Теңсіздік дегенде

біз әйел теңсіздігі туралы мәселені көтереміз. Дүниежүзінде әйелдердің статусы әр тұрғыдан

орын алады. Тарихи өмірімізде қазақ халқының әйел теңсіздігі тұрмыс құру, махаббат

сезімдеріне байланысты. Осыған байланысты «күштілердің» әлсіздерге күш көрсетуі.

Сонымен қатар, теңсіздік таптар арасындағы әділетсіздікке, нәсілдікке байланысты. Әсіресе,

әйел теңсіздігі ерекше орын алған. Әйелдердің негізгі қызметі, отбасында, сондықтан оның

күйеуге шығып, репродуктивтілік қызмет атқаруы негізі болып табылған. Сонымен қатар

елдің салт-дәстүрі де соған сәйкестендірілген. Бұның дәлелі Қозы мен Баян, Қамар сұлу,

Қалқаман мен Мамыр және т.б. кейіпкерлер. Ал таптық теңсіздік күні бүгінге дейін көрініс

беруде. Әрине біз өзіміздің қоғамымызды тапсыз қоғам деп қабылдағанмен практикада белгілі

топтардың бар екенін жоққа шығара алмаймыз. Таптық қоғамда байлар кедейлерге шынайы

тұрғыда үстемдік етіп, үстем тап өкілдері болғандығын тарихи деректер дәлелдей алады.

Нәсілге байланысты Батыс Европа елдеріндегі қара нәсілдер мен ақ нәсілдердің арасындағы

ғасырларға созылған күресті жоққа шығара алмаймыз.

Мемлекеттік қалыптасу мен ғаламдық қайта кұрудың нәтижесінде Орталык Азияның

гендерлік тәртібі өзгеруі барысында екендігі күмәнсіз, дегенмен, өзгерудің бағыты не бір

бойда жүріп отырған жоқ, не нақты прогрессивті емес. Бұл бағытта оң нәтижеге жету

гендерлік қатынас Келли [2] келесідей анықтаған факторларға сұрақ ретінде қойылса ғана

мүмкін болады: 1) Ғаламдық қайта құру әсерінің нәтижесінде отбасының және әйелдердін

шаруашылық жасау және туу жауапкершілігі барған сайын азаюда. Әйелдер гендерлік

қатынастарды жеңу үшін ашық сынауда; 2) Көптеген әйелдер жұмысшы күшіне қосылуда

және әртүрлі гендерлік тәртіпті бастан өткізуде.

Жұмыс барысында олар тәрбиеленген дәстүрлі гендерлік тәртіпке карсы келуге

мүмкіндік беретін ресурстарды қабылдайды, Батыс елдер үкіметі және халықаралық ұйымдар

адам кұқығынан халықаралық нормасын жүзеге асыруға және қалыптаскан гендерлік

катынастарға тәжірибеге заң кодекстеріне қайта анықтама беруге қаржы бөледі. Гендер

ұғымын саяси тұрғыдан да түсіндіруге болады. Сонымен қатар, ол мәдени де түсінік.

Қоғамдағы идеалды әйел немесе ер адам бейнесі оның ұлттық дәстүрімен: мәдениеті, тарихы,

діні, ұлттық менталитетімен анықталады. Егер де біз қазақтың әйелі немесе орыс әйелі деп

айтатын болсақ, онда біз нақты бұл бейнелердің айырмашылығын ұсынамыз. Этногендерлік

ерекшеліктер негізінде көптеген күлкілі жағдаяттар қалыптасқан. Біз адам жынысын қалай

анықтаймыз? Жалпы ойласақ күлкілі сұрақ. Сырқы келбет, жазу үлгісі, дауысы

идентификацияның (жекеліктің) құрамы болып табылады. Гендер – әйел мен ер адамның

практикада түсініктерінде, адамгершілік негізінде жүзеге асатын күнделікті әлемі; бұл

әлеуметтік тәртіптің жүйелік мінездемесі, одан бас тарту мүмкін емес – ол сана құрылымында

үнемі қайта жаңғырып барады. Зерттеушінің мақсаты «әйелдік немесе ер адамдық қоғамдағы

өзара әрекеттестіктің қалай құрылатындығын анықтау, сонымен қатар қандай сфера мен

бейнеде тұра отырып, қайта жаңғыруы» -деп жазады Санкт-Петербург әлеуметтанушылары

Елена Здравомыслова мен Анна Темкина [3].

Әлеуметтануда алғашқы кезде гендер тек жынысқа қатысты нақты түсінік қалыптасқан,

кейіннен ол ұғым саяси, мәдени, қоғамдық түсінікке ие болды. Атап айтқанда қоғамда бола

бастады. Гендердің жыныс ұғымынан айырмашылығы бұл психологиялық, мәдени және

әлеуметтік құндылықтарда жетістікке жеткен статус. Бұл айырмашылық 1960-70 жылдар

аралығында феминистикалық әдебиеттерде көрініс бере бастады. Гендер тұлғааралық өзара

әрекеттің жүйесі, соның негізінде әйел немесе ер адам туралы түсінік қалыптасып әлеуметтік

тәртіптің категориясы ретінде қайта жаңғырды. Биологиялық жағынан әйелді ер адамнан

айыратын 4 функция бар: цикл; жүктілік; бала туу; емізу. Бір сөзбен айтқанда Симона де

Бовуардың айтқанындай әйел болып туылмайды, қалыптасады. Енді, отбасындағы гендерлік

саясатқа тоқталар болсақ, ол гендерлік рөлдердің ауысуы мен отбасы қатынасындағы

әйелдерге тікелей байланысты.

41

Экономикадағы гендерлік әділеттілік мәселесінде, соңғы жылдардағы прогресс

дамуының жетістіктері мен белсенді дамуына қарамастан көптеген бағдарламалар әйел

тұрғысынан олардың даму процесіне үлесін мойындамайды. Осы сияқты кемшіліктерді жою

қажеттіліктері экономикалық негізде әділеттілік тұрғысынан сипатталады. Әйелдер –

экономикалық жүйенің маңызды мүшелері. Қоғамның сандық және сапалық дамуы да

әйелдермен байланыстырылады. Елімізде халықтың көпшілік бөлігін әйелдер құрайды,

сондықтан да олардың үлесін жоққа шығаруға болмайды. Тіпті білім беру жүйесінде

әйелдердің үлесі 76 пайызды құрайды. Дамудың гендерлік интеграциясының кез келген

экономикалық жобаларды құрастырушылардан қазіргі таңда халықаралық ұйымдар төмендегі

себептер бойынша қарастыруда талап етеді:

• экономикалық мәселелерді шешудегі кейбір гендерлік аспектілердің ескермеуінен

сәтсіздікке ұшырауы;

• гендерлік талдау гендерлік қарым- қатынастарды түсінуде әйелдер мен ер адамдардың

еңбектерін бөлуге жақсы ықпал етеді;

• гендерлік талдау ресурстарға бақылау жүргізу мен қол жеткізудің өзіне кіріктіреді;

• гендерлік талдау әйелдердің экологиялық мәселелерді және жоба құрастырушылықты

шешу қатынасының қажеттігі т.т.

Экономикалық қызмет отбасын басқару мәселесімен және отбасы басшысын анықтау

мәселесімен тығыз байланысты. Қазақ отбасыларында, негізінен, отбасы басшысы ер кісі

болып келеді. Әйел басқаратын отбасылары аз кездеседі. Кейбір отбасыларында әйел отбасы

бюджетін басқарып, бос уақытты ұйымдастыру мен бала тәрбиелеуші болып табылады.

Мұндай жағдайды қалыпты талапқа сай деп айтуға болмайды. Әйелдің мойнына мөлшерсіз

ауырлық жүктеледі, тәрбие саласында ол қаншалықты тырысқанымен әкенің орнын баса

алмайды, ондай кезде отбасындағы психологиялық теңдік бұзылады. Көптеген отбасыларында

үй іші жұмыстарын ерлі-зайыптылар бірдей атқарады. Мұндай теңдікке жету үшін әйелдің

түсінігі мен көзқарасы, қабілеті жағынан ерімен тең түсуі қажет. Ой-сананың теңдесуіне

ешкімнің қарсылығы жоқ, бірақ теңдік қазақ менталитетіне, дәстүріне сай болуы тиіс.

Әдебиетттер:

1. Популярное гендерное образование /С.Шакирова, А. Хамитдинова. – Алматы, 2002. –

140 с.

2. Гендер на повестке дня. Руководство по гендерному обучению. – Бишкек, 1998. – 140с.

3. Майерс Д. Социальная психология. – СПб: Изд-во «Питер», 2000. – 688 с.

МЕКТЕП ТӘРБИЕСІНДЕГІ ХАЛЫҚ ПЕДАГОГИКАСЫНЫҢ

ТӘРБИЕЛІК МӘНІ

Займолдина Жанар Газизовна,

«Өрлеу БАҰО АҚ филиалы Ақтөбе облысы бойынша ПҚБА институты

«Мектепке дейінгі тәрбие және бастауыш білім» кафедрасының аға оқытушысы, п-п

магистрі

«Этнопедагогика» – ұлт тәрбиесінің құрамды бөлімдерін нақтылы материалдармен

қамтамасыз етіп, жабдықтап отыратын базасы, нәр алатын қайнар көзі. Г.Н.Волков қазіргі

тәрбие мен білімді шынайы этнопедагогтандыру – екі түсінікті қарама-қарсы қою және

біреуінің екіншісін ығыстыру емес, дәстүрлерімен жаңаны кіріктіру болып табылады, - дейді.

Ғылыми әдебиеттерде салыстырмалы түрде жақында пайда болған «этнос» туралы анық

түсінік этнопедагогиканың нақты шекарасын белгілеуге мүмкіндік береді. Бұл негізінде аясы

тар ұлттық құбылыс емес, мәдени құрушы фактор ретінде этнос дәстүрлері жататын

педагогика. Ол тіл, үстемдік етуші философия, идеология, конфессионалдық фактор, нақты

мәдени кеңістікте қалыптасқан бүкіл білімдер, дәстүрлер, тәжірибелер жүйесі.

42

«Этнопедагогика» түсінігінің екі мәнін ажыратуға болады: 1) балаларға білім беру мен

тәрбиелеуде этникалық топтардың эмпирикалық тәжірибесі, отбасының, әулеттің, халықтың,

ұлттың бұрыннан сақталған құндылықтарына моральдық-этикалық және эстетикалық

көзқарас немесе оқу және тәрбиенің мазмұны, әдіс-тәсілдер жүйесі, халықтың бүкіл тарихи

кезеңінде жасалған және сол этнос үшін бағалы тұлғалық қасиет, білім, іскерлік, іскерлікті

мақсатты түрде қайта жандандыруға арналған ежелгі құндылықтарға моральдық-этикалық

және эстетикалық көзқарас; 2) осы тәжірибені зерттейтін ғылым.

Этнопедагогикалық білімдердің күрделі құрылымы өзіне оқу мен тәрбие мазмұнын

(мұнда білім мазмұнына этностың барлық рухани мәдениеті – құндылық, тіл, дін, дәстүр,

дүниетаным, т.б. кіреді), әдістеме, әдістер мен тәсілдерді біріктіреді. Этнопедагогикалық

білімдер халықтың рухани және материалдық бөліктерінің барлық құраушыларына: дәстүр,

әдет-ғұрып, сенім, мәдени құндылық және т.б. енеді. Сөйтіп, этнопедагогиканың күрделі

құрылымы өзіне рухани және материалдық құраушыларды біріктіреді.

Бүгінгі таңда қоғамның ұлттық мәдени тұрғыда кемелденуі, жас ұрпақты өз халқының

рухани қазынасымен, ұлттық тәрбиенің озық өнегелі дәстүрлерімен тереңірек таныстырып,

соның негізінде жеке тұлғаны қалыптастыруда, жеке тұлғаның шығармашылық, рухани

мүмкіндіктерін дамытуға байланысты білім мен тәрбие беруде мұғалімнің кәсіптік даярлығын

қамтамасыз етуді міндеттейді. Ұстаз – келешек ұрпақты білім мен тәрбиенің озық үлгілерімен

сусындатып, тәрбиелейді. Ұрпағын ойламайтын халық болмайды. Халықтың оқу-тәрбиесінің

негізгі мақсаты – жалпы адамды, ең алдымен баланы сұлулық дүниесімен хабардар ете отырып

тәрбиелеу. [1]

Адамның барлық ғұмыры тәрбиемен байланысты. Ал тәрбие дегеніміз не?

Тәрбие – халықтың ғасырлар бойы жинақтап, іріктеп алған озық тәжірибесі мен ізгі

қасиеттерін жас ұрпақтың бойына сіңірту, баланың қоршаған ортадағы қарым-қатынасын,

дүниетанымын, өмірге деген көзқарасын және соған сай мінез-құлқын қалыптастыру. Тәрбие

– өмірлік шығармашылық. Сондықтан мұнда бала тәрбиесі, яғни адам бейнесі маңызды.

Тәрбиенің негізгі мақсаты – дені сау, ұлттық сана-сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі

биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер, бойында басқа да қасиеттер

қалыптасқан адамды тәрбиелеу. Тәрбиенің мазмұны, оны жүзеге асыратын әдіс-тәсілдердің

негізі – адамгершілік, имандылық, ізгілік, елжандылық.

Тәрбие сөзі – «тәрбиә» араб-парсы тілдерінен енген, қазақ тіліне аударғанда «негіз»

деген мағынаны білдіреді. Тәрбие деп үлкендердің кішілерге азаматтық қасиетін

қалыптастыруға тигізетін әсерін айтады. Тәрбиенің өзі неше түрлі саладан – моралдық,

интеллектуалдық, эстетикалық және еңбекке үйретуден, дене шынықтырудан құрастырылады.

Тәрбиенің бұл түрлері ерте дәуірден бастау алған. Аталған салалардың жасөспірімдердің

есеюіне тигізетін әсері күшті болғанымен, «тәрбие» деген терминді түсінуде ғалымдар

арасында түрлі пікірлер кездеседі: бірінші пікір бойынша, баланың басы «таза тақта».

Сондықтан оның көкейіне не жазам десең, соны жазуға болады. Баланың келешекте кім

болатынын түгелдей мұғалім шешеді. Мұғалім баладан келешекте қандай адам жасап

шығарғысы келсе, бәрі қолынан келеді.

Екінші пікір бойынша, баланың көкейіне не болса соның бәрін жазуға болмайды. Біреуді

біреу тәрбиелей алмайды, әркім өзін-өзі тәрбиелеп, азамат қатарына жете алады. Соңғы пікір

мынадай дәлелге сүйенеді: ешкім баланың басына өсиеттерді енгізіп, оның рұқсатынсыз ісін,

қылығын сол өсиеттерге бағындыра алмайды. Осы екі пікірдің әрқайсысына тән қолайлы

жағын алуға тиіспіз. Өйткені, тәрбиеге ұмтылатын баланың өзі, оның келісімінсіз бұл салада

нәтижеге жетуге болмайтынын мойындауға міндеттіміз. Егер тәрбиеші баланың «кілтін» таба

алса, онда тәрбие саласында үлкен нәтижеге жетуге болады. Осыған қарағанда тәрбиенің ең

негізгі мәселесі: баламен әңгімені қандай тақырыпта жүргізуде емес, онымен байланысудың

«кілтін» тауып, тіл алдыра білуде.

Әр халықтың тәлім-тәрбиелік мұрасы – мәдениеттің құнды бөлігі. Қазақ халқының

бағалы педагогикалық ой-пікірлерін бүкіл оқу-тәрбие жүйесінің тірегіне айналдыру. Өнегелі

тәрбие ісін, дүниежүзілік ғылыми және рухани қазынаны ұлттық мұрамен ұштастыру арқылы

43

жүзеге асыру. Ата-ана мен бала, тәрбиеші мен тәрбиеленуші, үлкен мен кіші арасындағы

қарым-қатынастың сенімділікке, қайырымдылыққа, имандылыққа, бір-біріне сый-құрметпен

қарауға негіздеу – тәрбиенің басты ұстанымы.

Адамзат тарихында сонау ерте замандардан бастап-ақ тәрбиелеудің негізгі қағидалары

қалыптасқан. Заман ауыса келе адам да өзін-өзі жетілдіру барысында көптеген жаңа

талаптарға бой ұсынды. Жер шарының қай бөлігінде өмір сүрсе де, қандай нәсілге жатса да

баршаға ортақ бір қағида – осынау өмірге адам болып келген соң адамдықтың үдесінен шығу.

Сол үшін ерлік пен ездік, достық пен қастық, жауыздық пен мейірімділік, адалдық пен

арамдық, өтірік пен шындық, жомарттық пен сараңдық, білім мен надандық сияқты іргелі

мәселелердің ара жігін ажырату жолында сан алуан ой тұжырымдалды.

Мағжан Жұмабаев «Педагогика» еңбегінде: «Тәрбие төрт түрлі: дене тәрбиесі, ақыл

тәрбиесі, сұлулық тәрбиесі һәм құлық тәрбиесі. Егер адам баласына осы төрт тәрбие тегіс

берілсе, оның тәрбиесі түгел болғаны. Егер ол жөпшенді ыстық, суық, аштық, жалаңаштық

сықылды тұрмыста жиі ұшырайтын көріністерді елемейтін мықты, берік денелі болса, түзу

ойлайтын, дұрыс шешетін, әділ табатын дұрыс ақылды болса, сұлу сөз, сиқырлы үн, әдемі

түрден ләззат алып, жаны толқитын болса, жамандықтан жаны жиреніп, жақсылықты жаны

тілеп тұратын құлықты болса... дұрыс тәрбие алып, шын адам болғандығы. Балам адам болсын

деген ата-ана осы төрт тәрбиені дұрыс орындасын. Бала аурулы, зағып болса, баладан емес,

тәрбиешіден. Бала тар ойлы, ақымақ болса, бала кінәлі. Бала сұлулықтан ләззат ала білмейтін

мақау жанды болса, бала айыпты емес, тәрбиеші жазалы» дейді. Яғни ата-ана мен мұғалімді

қатар алып, тәрбиеші деп тұтас алып қарастырады.

Ғұлама ғалым Әл-Фараби «Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы, ол

келешекте оның өміріне апат әкеледі», – деп ең алдымен, балаға тәрбие берілуі керектігін алға

тартады. Демек, тәрбие мен оқыту – біртұтас үрдіс. Олай болса, міндет – оқушыларды

тәрбиелей отырып, сапалы білім беру.

Тәрбие ісінде басқалардың жеке басының өнегесі өте зор рөл атқарады. Ертедегі Рим

философы Сенека «Адамды ақыл айтумен қайырымдылыққа тәрбиелеу қиын. Жеке бастың

үлгісімен тәрбиелеу әлдеқайда оңай» деген. Оқушылар басқаның аса жоғары идеалды іс-

әрекетін байқап, бақылай отырып ерлік, табандылық, қайсарлық, еңбек сүйгіштік, саналық

дегендердің мазмұны мен мәнін ой елегінен өткізіп, өзінше қабылдайды. Басқаның іс-

әрекетіне өзінше баға беретін болады. Жеке басқа үлгі болатын адамдар белгілі қоғам

қайраткерлері, соғыс және еңбек ардагерлері, мәдениет және өнер қайраткерлерінің іс-әрекеті,

өмір жолы. Оларды оқушыларға өнеге ету ісі түрлі әңгіме, саяси хабар, кездесу кештері немесе

тәрбие сағаттары арқылы іске асырылады. [3]

Мектептегі тәрбие арнайы пәндер және баланың жеке шығармашылық қабілетін, жалпы

азаматтық қасиеттерін қалыптастыруға бағытталған сыныптан тыс тәрбие жұмыстар жүйесі

арқылы жүзеге асырылады. Кез келген мектепте тәрбие жүйесі мақсаттар тізбегін іске

асырады. Барлық тәрбие жүйелеріне ортақ нәрсе: тәрбие ісіндегі мақсаттар жиынтығы, негізгі

жетекші іс-әрекет түрі, әр түрлі жастағы балалардың ынтымақтастығы, қоршаған ортамен

әрекеттесуі, тәрбиелік орталықтардың болуы, оқыту мен тәрбие үрдісі бір-бірімен ұштасып,

бірін-бірі үнемі толықтырып отыруы.

Мектептің тәрбие жүйесінің өзегі: бала (оқушы). Сондықтан қандай жаңашыл идея,

технология болмасын – балаға бағытталған, сол баланы дамыту жолдарын көздеген болуы

керек. Мектептің мақсаты: «...жалғыз құрғақ білім үйрету емес, біліммен бірге жақсы тәрбиені

қоса беруі»... (М.Дулатов).[2] Мектеп пен отбасының ынтымақтастығын жүзеге асыруда

сынып жетекшісі негізгі рөл атқарады. «Әкеден – ақыл, анадан – мейір» тренингі,

«Әкем,шешем және мен» спорттық сайысы, бұдан әрі осы тақырып ұластырыла келе,

«Талапты бала, талпынған құстай», «Менің достарым», «Менің жанұям»

т.б.тақырыптарындағы ертеңгіліктер ұйымдастырады. Бұл жерде бала ойының ұшқырлығын,

оқуға деген қызығушылығын арттыру мақсатындағы іс - әрекетін қорыта келе айтарым,

барлық әдісті тиісті жерінде орынды қолдану, оларды бір- бірімен байланысты деп қарау ғана

44

жеке басты қалыптастыруда нәтиже береді. Осының бәрін оқу-тәрбие жүйесінде тиісті

орнымен жұмсағанда ғана нәтижелі болып шығатынын ескеру қажет.

Мен жас болсам да, бар өмірімді ұстаздық жолға арнауды мақсат еттім. Сондықтан,

егеменді елімізге жас ұрпақ тәрбиесінің жақсы болғанын қалаймын. Жас ұрпақтың мектеп

қабырғасынан тәлім-тәрбие, сапалы білім алатыны белгілі. Білім ордасы – мектеп, ал

мектептің жүрегі мұғалім екендігі бәрімізге белгілі. Ұлы ағартушы Ы.Алтынсарин: «Маған

жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені жақсы мұғалім – мектептің жүрегі», - деген. Олай

болса, әлемдік білім беру жүйесінен мол ақпарат алып отырған, шәкіртке нәрлі білім берген

мұғалім ғана ғасыр көшін бастаушы болып табылады.

Әдебиеттер:

1. Каргин С.Т., Кадирбаева Д.А. Халықтың географиялық білімінің этнопедагогикалық

құндылығы // Білім беру жүйесіндегі этнопедагогика. – 2008. -№5. 2-4 б.

2. Қожахметова К.Ж. Ұлттық мектептің тәрбие жүйесіне қойлатын талаптар//Білім беру

жүйесіндегі этнопедагогика. – 2008. -№5. 21 б.

3. А.Борбасова //Мұғалім және қоғам-2009.-№3 25-27б.

ОСОБЕННОСТИ ГЕНДЕРНОГО ОБУЧЕНИЯ

Кыныртаева А.Ж., Абденова А.Ж.,

учителя русского языка и литературы СШ №39 г.Актобе

К началу обучения в школе девочки и мальчики характеризуются целым рядом

полодетерминированных особенностей различного генеза, что необходимо учитывать в

образовательном процессе. Между тем, множество элементов системы образования

одинаковы для всех детей: все они должны пойти в школу в одном возрасте; учиться в одну

смену; у всех детей в классе одна и та же учительница; и мальчики, и девочки слушают одно

и то же объяснение у доски, получают в руки одинаковые книги и тетради. Кроме того,

педагоги стремятся добиться от всех учащихся одних и тех же результатов.

Между тем психологами и педагогами отмечается, что девочкам обычно легче учиться в

школе, по крайней мере, на начальной ступени. У них отметки за год по разным предметам

отличаются незначительно, обычно не более чем на один балл, тогда как у мальчиков разброс

в отметках может составлять и три балла. Такая разница в уровне успешности обучения детей

разного пола связана с особенностями мотивации девочек и мальчиков, специфичными для

данного пола интересами и склонностями (успехи в отдельных дисциплинах также часто

обусловлены гендерными особенностями), определенными психофизиологическими

особенностями, а также с установками учителей и родителей относительно успехов детей

разного пола в школьном обучении.

В адаптации к учебной деятельности девочки также характеризуются как более

успешные. Они лучше своих сверстников понимают объяснения учителя, умеют организовать

собственную деятельность на уроке, менее тревожны и характеризуются положительным

отношением к школе. Мальчики ни по одному показателю не опережают сверстниц, по

оценкам учителей, за исключением незначительных различий в умении общаться со

сверстниками и с учителями в школе, а также в уровне уверенности на уроке разница в

показателях девочек и мальчиков не выражена. Обнаружен ряд статистически достоверных

взаимозависимостей между уровнем психолого-педагогической готовности к школе и

уровнем адаптации к учебной деятельности. Все это указывает на необходимость разработки

образовательных технологий, учитывающих гендерные особенности учеников.

Обучение с учетом гендерных особенностей учащихся требует отбора такого

содержания учебного материала и применение таких методов и форм обучения, которые

соответствовали бы разному типу функциональной асимметрии мозга в восприятии

45

информации девочками и мальчиками, отвечали бы запросам и тех, и других в отношении к

учебной работе. При построении процесса обучения на основе учета идей гендерного подхода

следует руководствоваться тем, что при одних и тех же методах обучения, при одном и том

же учителе мальчики и девочки приходят к знаниям и умениям разными путями, используя

разные стратегии мышления. Так, например, девочки лучше усваивают информацию, когда

им известен алгоритм, когда информация уложена в схему. Обычно, для них не составляет

труда запомнить правило или порядок операций и затем применять его в подобных типовых

ситуациях. Существуют половые различия и в процедурах сбора информации, в методах

решения задач. Мальчики большинство пространственных задач решают во внутреннем

плане, тогда как девочкам нужна дополнительная наглядность.

Есть и еще одна объективная трудность, которая мешает детям и в первую очередь

мальчикам быть успешными в обучении. Дело в том, что система современного образования

ориентирована на детей, у которых доминирует левое, абстрактно-логическое полушарие.

Существующие методики и программы подходят левополушарным девочкам, а не

правополушарным мальчикам. Это происходит потому, что учебники пишут в основном

левополушарники - люди рационально-логического типа, т.к. правополушарники вообще не

любят писать. Они лучше расскажут, чем изложат на бумаге. Им, чтобы облечь мысль в

грамматическую форму, нужен контакт с аудиторией. Левополушарники же перегружают

текст сложными грамматическими формами, трудными для восприятия. Большинство

школьных технологий рассчитано на левополушарников. Но при этом правое полушарие

учащихся плохо развивается, а люди правополушарного типа при такой системе не

добиваются успехов в учении. Таким образом, традиционное школьное образование лучше

подходит для девочек, чем для мальчиков, поэтому девочки, особенно в начальной школе,

учатся лучше. Поэтому правополушарные мальчики больше подвержены школьным неврозам.

Кроме того, имеются данные о том, что в последнее время левополушарных детей

становится все меньше. Так, психолог А. Сиротнюк выяснила, что «в детской популяции с

каждым годом возрастает количество правополушарных детей (до 40-50 %), что заставляет

нейропсихологов говорить о возникновении нового адаптационного механизма человечества

к изменяющимся условиям. Однако программы обучения с каждым годом становятся все

более аналитичными, речевыми и алгоритмичными. В таких условиях правополушарные дети

оказываются в стрессовой ситуации, так как методы обучения не соответствуют

функциональной активности их головного мозга».

Следовательно, в настоящее время востребованными являются учебники (особенно

гуманитарного цикла), ориентированные на системное обучение и правополушарное

восприятие, что будет соответствовать гендерным особенностям восприятия материала у

мальчиков. Такие учебники должны содержать множество схем, образов, творческих игр и пр.

Мальчики требуют более образной формы изложения, наглядности, им нужно прожить

материал в действии, а не умозрительно. Им требуется обучение, основанное в первую очередь

на целостном подходе, с опорой на конкретность, жизненность. Они должны понять принцип,

смысл, а не выстраивать этот смысл из деталей. Девочкам же обычно проще понять схему,

алгоритм. Они лучше ориентируются в правилах, способны разъять целое на части.

А мальчики, все понимая, подчас не могут объяснить того, что поняли, кому-то другому.

Есть мальчики, которые все хватают на лету, все задачи решают, а объяснить свое решение не

могут. А есть девочки - отвечают у доски прекрасно, но смысла предмета они не чувствуют.

И на контрольных эти девочки пятерки получают, а мальчики - три, а то и два - то они

определение не могут написать, то в вычислениях запутаются, то оформят неправильно. Вот

и приходится учителям формально положительно оценивать девочек, а ребятам ставить три.

Таким образом, можно сделать вывод, что информацию мальчики и девочки

воспринимают по-разному. Мальчики прежде всего ищут смысл и, ухватив его, сразу готовы

действовать. А девочки смысл считывают хуже, им требуется для этого больше времени. Зато

они более эмоциональны, тоньше чувствуют. Так, одну и ту же общеизвестную сказку про

Красную Шапочку мальчики и девочки слушают по-разному. Когда бабушка говорит: "Дерни

46

за веревочку - дверь и откроется", мальчики остро реагируют только в первый раз, зная, что за

дверью прячется Волк. Когда же эта фраза звучит во второй раз (Волк повторяет ее Красной

Шапочке) - девочки переживают еще сильнее, чем в первый раз. А у мальчиков реакция,

наоборот, ослабевает, поскольку информация ими уже получена, в ней нет ничего

принципиально нового.

Применительно к школе из этого следует вывод, что мальчику не подходит

традиционный прием «повторения и закрепления» материала. Его мозг не воспринимает

повторов и автоматически выключается. Не случайно именно мальчикам обычно на уроке

учителя делают замечания типа: "Иванов, я тебя спрашиваю! Ты что, не слышишь?" А ребенок

действительно не слышит, он отключился. Девочки, напротив, все прекрасно слышат и во

второй, и в третий раз. Они послушно повторяют, хорошо ориентируются в настроениях

взрослых. Поэтому ученые советуют учителям действовать по принципу: девочке повтори,

мальчика ободри.

Но и подбадривать надо грамотно. Поскольку мальчик во всем ищет прежде всего смысл,

то похвала, полученная им за работу, которая ему неинтересна или кажется бессмысленной,

на него не подействует. А девочке одобрение взрослых важно само по себе. Она по природе

более общительна, ее гораздо больше интересует социум. Она гораздо охотней выполняет

неинтересную работу просто ради того, чтобы заслужить похвалу. Поэтому-то зубрилами

обычно бывают именно девочки. Они могут заучивать наизусть текст, смысл которого им

неясен. Мальчику же с его аналитическим складом ума бессмысленная зубрежка обычно

бывает не под силу.

Согласно многочисленным исследованиям девочки лучше справляются с типовыми

заданиями, опираются на память, используя штампы. У мальчиков страдает исполнительская

сторона деятельности, зато они лучше справляются с заданиями на сообразительность.

Специалисты отмечают, что время, необходимое для вхождения в урок, – период

врабатываемости – у детей также зависит от пола. Девочки после начала занятий быстро

набирают оптимальный уровень работоспособности, мальчики отстают. Однако мальчикам

потом нужен высокий темп, и, как только начинаются повторения, закрепления, внимание у

них ослабевает.

Не зная ответа на вопрос, девочки прямо скажут об этом, мальчики же готовы отвечать

на любой вопрос, лишь бы не произнести: «Не знаю». Девочки ждут, когда ответит лидер.

Учитель спросит – тишина (даже если ответ знают) до тех пор, пока кто-то один не скажет, и

тогда уже все хором они начинают отвечать. Они работают как бы «на подхвате». Девочкам

быстрый темп работы мешает, они лучше работают на пошаговых технологиях, эффективнее

выполняют задания не новые, а типовые, шаблонные. Именно эта методика обучения

применяется в школе, где от детей требуют действовать по образцу. Девочки ждут от учителя

оречевления каждого шага, легко усваивают алгоритмы, правила «делай, как я». Поисковая

деятельность в ситуациях неопределенности для них дается труднее. И тем не менее эту

сторону их познавательной деятельности можно и нужно развивать. Девочки способны к

поиску. Однако учителю удобен ребенок, который безоговорочно принимает алгоритмы и

правила, и действует согласно ним быстро и четко. Это и есть один из «подводных камней»

обучения именно девочек в раздельных классах.

Следует учитывать и такую особенность - мальчиков необходимо включать в поисковую

деятельность, их надо подталкивать к нахождению принципа решения, они лучше работают

тогда, когда характер вопросов - открытый, когда нужно самому додуматься, сообразить, а не

когда нужно просто повторить за учителем и запомнить информацию. Их нужно натолкнуть,

чтобы они сами открыли закономерность, тогда они будут в тонусе в течение урока, тогда они

запомнят и усвоят материал. То есть, им больше подходит обучение через самостоятельное

разрешение проблемной ситуации. Мальчики лучше работают "от противного": сначала -

результат, потом - как мы к этому пришли. От общего - к частному. Почти все учителя говорят,

что в классе мальчиков работать сложнее, но интереснее. Если же им предлагают действовать

47

по шаблону, они в такой ситуации стараются уйти из-под контроля взрослого, не подчиниться

ему, не выполнить несвойственные им виды деятельности.

Для того, чтобы поддержать девочку ей надо сказать: «Задание не очень сложное, ты

такое уже делала». Мальчика же следует поддержать словами: «Задание очень сложное, но ты

справишься».

Что еще важно отметить, у девочек с педагогами контакт теснее. В смешанном классе

учитель скорее всего обратит внимание на то, как работают девочки - они, как более

ориентированные на контакт, чаще смотрят в глаза учителю, что служит для него знаком

готовности их к работе. Это происходит потому, что для девочек общение со взрослым важнее

знаний: на занятиях они ловят нюансы его мимики, подстраивается к нему. Мальчики же, как

правило, значительно меньше смотрят на учителя, не следят за его мимикой (правильно ли

они отвечают?), но чутко реагируют на его состояние: если взрослый спокоен,

доброжелателен, мальчикам заниматься легче.

Педагогическая наука накопила большой арсенал различных методов обучения, но

используются они в смешанных классах без учета физиологических особенностей детей. При

этом предполагается, что эти методы одинаково приемлемы как для девочек, так и для

мальчиков. Однако психофизиологические различия детей заставляют говорить о

необходимости дифференцированных методик преподавания. Опыт раздельного обучения

пока не вошел в массовую практику. Но формальное разделение учеников на разные классы

по признаку пола и при этом использование одинаковых методик обучения не имеет смысла.

Основное содержание образования в школе определяется государственными

образовательными стандартами, учебными планами и программами. Единое содержание

образования является обязательным фундаментальным материалом для формирования

целостного мировоззрения учащихся. Мы полагаем, что это содержание образования

необходимо пополнить и углубить в соответствии с гендерными интересами, способностями

и профессиональными намерениями учащихся. Обучение не может ограничиться только

регламентированными рамками, оно должно постоянно дополняться и модифицироваться, в

том числе в зависимости от гендерных особенностей учеников. Иначе говоря, учащимся

должна быть предоставлена некоторая свобода выбора, обусловленная их

индивидуальностью.

Гендерный подход может реализоваться также в разнообразии форм учебной работы. В

дополнение к уроку ученик может использовать и другие формы обучения, которые наиболее

близки ему: это может быть самостоятельная работа в библиотеке, в учебном кабинете, работа

с техническими средствами, внеклассная работа, в том числе и в рамках олимпиад и

конкурсов, а также и другие формы приобретения знаний и использования способов

творческой деятельности в учреждениях дополнительного образования и в стихийно

возникающих группах.

В значительной мере гендерный поход внедряется в методику преподавания учебных

предметов, что может выражаться в предпочтении тех или иных методических приемов.

Например, учет гендерных особенностей учащихся конкретного классного коллектива

определяет различные стили изложения нового материала учителем. Учитель, ориентируясь

на какую-либо гендерную группу, может заведомо упрощать либо усложнять материал, что

будет способствовать принятию его данной группой учащихся; а применение учебной беседы,

в ходе которой ученики самостоятельно формулируют вопросы и высказывают свои

предположения о путях решения тех или иных проблем, привлечет внимание другой

гендерной группы.

В связи со сказанным, становится очевидной необходимость определения стиля

изложения учебного материала в учебниках и учебных пособиях, используемых учащимися в

качестве источника знаний. Как показывает практическое наблюдение за учащимися,

наиболее эффективное усвоение нового материала происходит при активном взаимодействии

левого и правого полушарий. Такое взаимодействие предполагает получение информации

ребенком через разные каналы восприятия: визуальный – яркость таблицы, разнообразие

48

цветов; слуховой – диалог с партнером в паре, проговаривание вслух; кинестетический, или

тактильный, - вождение пальцем по клеткам таблицы. При использовании подобных

учебников и практических пособий у детей непроизвольно включаются разные виды памяти

и мышления, что значительно повышает продуктивность работы, сокращает время усвоения

материала.

Литература:

1. Еремеева В. Д., Хризман Т. П. Мальчики и девочки – два разных мира. Нейропсихологи

- учителям воспитателям, родителям, школьным психологам. - Спб: Тускарора, 2000. -

184 с.

2. Женщина и мужчина – по-разному устроенные организмы: Интервью с профессором

Галиной Козловской // Интернет-журнал Сретенского монастыря. – 11.12.2001.

[Электронный ресурс http://www.pravoslavie.ru/jurnal/society/razdelobuchenie.htm].

3. Заглада Л. «М» и «Ж». Раздельное образование: плюсы и минусы // Мир семьи. – 2006.

– Ноябрь. [Электронный ресурс ].

4. История педагогики и образования. От зарождения воспитания в первобытном

обществе до конца XX в.: Учебное пособие для педагогических учебных заведений /

Под ред. академика РАО А. И. Пискунова. – 2-е изд., испр. и доп. – М.: ТЦ Сфера, 2005.

– 512 с.

5. Каган Е. В. Психогенные формы школьной дезадаптации // Вопросы психологии. –

1984. - № 4. – С. 89-95.

ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ГЕНДЕРЛІК БІЛІМ МӘСЕЛЕСІ

Қошаман А.Е.,

«Балалар шығармашылық үйі» МКҚК қосымша білім беру педагогі

Адамзатты жаңа формацияға бағыттау қазіргі кезде өзекті мәселелердің бірі болып отыр.

Осыған байланысты қазіргі таңда гендерлік білімнің маңызы артуда. Әйелдер мәселесі – бұл

қоғамдағы әйелдердің жағдайына көңіл қою, қоғам өмірінің барлық саласында әйел мен

еркектің теңдігіне қол жеткізу, ұлттық және ұлтаралық мәселелерді шешу, саяси, әлеуметтік

қайшылықтар мен конфликтерді жеңу. XIX ғ. аяғы мен XX ғ. басындағы ойшылдар әйелдер

қозғалысын ер адамдармен бірдей азаматтық және саяси құқыққа тең дәрежеде қол жеткізу

мәселелерін шешу ретінде қарастырды. Әйелдер қозғалысы моральдық құндылықтар мен

нормалары, саяси міндеттері, мақсаты бар түрлі әлеуметтік топтардың біріккен іс-әрекеттері

болып табылады.

«Гендер» ұғымы алғашқыда филология ғылымына тиесілі болған. Ол ХҮІ ғасырдан

бастап өмір сүріп келеді. Ағылшын тілінде ер, әйел деген белгіні көрсететін.

1958 жылы Лос-Анджелестегі Калифорния университетінде транссексуализмді

зерттейтін орталық ретінде ашылды. Осы орталықтардың психоаналитигі Роберт Столлер

1963 жылы «гендерлік ұқсастық» (гендерная идентичность) ұғымын ендірген. Гендерлік

ұқсастық тұжырымдама биологиялық және мәдени бөлімдерден тұрды: жыныс

биологиялыққа жатқызылды (ген, гормондар,нерв жүйесі, морфология) мәдени тұрғыдан:

психологиялық, әлеуметтік өзгешеліктері.

Гендер әйелдер мен ерлердің қоғамдағы әлеуметтік мәні. Дүниеге келудегі биологиялық

мәнінің өмір сүру барысында әлеуметтік мәнінің дамуы. Әйел болып тумайды, қалыптасады.

Бұл тұрғыда Столлердің 1968 жылы жарық көрген «Пол и гендер» еңбегінің мәні зор.

Осыдан кейін бұл ұғым ауқымданып, кең тұрғыда қолданыла бастады [1].

Ұғымның кең қолданысқа енуі феминизмді тудырды. Қоғамның әртүрлі жағдайында

ерлердің үстемшілдігіне әйелдердің наразылығы туындайды. ТМД елдерінде бұл ұғым 1992

49

жылдан бастап қолданыла бастады. Ол алғаш рет «Әйел және әлеуметтік саясат» жинағында

көрсетілді. Елімізде Білімдендіру барлығы үшін өлшемдеріне байланысты ауқымдалды.

Мәселені алдымен бұл ұғымға берілген анықтамалардан басталық. Яғни қазіргі кезде

«Гендер» ұғымына төмендегідей түсініктер берілген:

• Гендер - жыныстың әлеуметтік құрамы;

• Гендер - әлеуметтік институт;

• Гендер- үстем қарым-қатынас жүйесі;

• Гендер - идеологиялық жүйе;

• Гендер - жынысқа байланысты адамдардың әлеуметтік мәні.

Гендерлік білім беруде ұл мен қыздың, ер мен әйелдің өзіндік қатынасы сипатталады.

Бұл тұрғыдан алғанда еңбек бөлінісінің жыныстық тұрғыдан бөлінісі. Қоғамдағы әйел мен ер

адамдардың өзіндік мәні мен орны.

Әйелдер мәселесінің мәні жынысқа қатысты емес теңдік принципін жүзеге асыру болып

саналады. Біріншіден, теңдік – қоғамдағы біркелкі әлеуметтік жағдай. Тағы бір маңызды

категория қоғамда ер адамдармен бірдей өмірдің барлық саласында әйелдердің де араласуын

меңзейтін философиялық- әлеуметтік түсінік «теңдік» болып табылады.

Зерттеушілер біздің гендерлік білім беруіміздің осал жақтарына:

• әдіснамалық плюрализмді (алалық пен анық еместік) жатқызады. Гендер деп: әйелдің

тарихтағы ролін, дискриминацияны, гендерлік тепе-теңсіздікті айтады;

• ұйымдастырушылықтың түсініксіздігін, яғни гендерлік зерттеуді қалай ұйымдастыруға

болатындығы (орталық шеңберінде, әлде кафедрада немесе магистрлік даярлық бағыты

бойынша) жеке сұрақ болып отыр.

Дегенмен орталық шеңберде басталып отырғаны да шындық. Бұдан оны қаржыландыру

мәселесі туындайды. Сонымен қатар бұл мәселені кейбір ғалымдар, оқытушылар

тапшылығын да қосады. Ал, американ ғалымы К. Стимпсон оны бес түрге бөліп қарастырады:

1. Пионерлер- гендерлік мәселеге жақын ертеректе қарастырушылар.

2. Әйелдер қозғалысынан туындаған идеологтар.

3. Радикалдар, яғни саясатпен байланыстырушылар.

4. Гендер мәселесі көтерілгеннен кейін зерттеуге араласқандар [1].

5. Өздерінің оқытушылық қызметіне қажет және қызықты деп санаушылар.

АҚШ-та бұл мәселе Сан-Диего университетінде 1970 жылы Адам қоғамында

қалыптасқан еңбек бөлінісінің нәтижесінде болсын, әлде басқа да көптеген факторлар әсерінен

болсын мәдениеттегі салт-дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, заң-рәсімдер және тағы- тағылар

тарапынан қатаң бакылауға алынып, адамның әлеуметтік тұлғалығын сомдайтын қасиетке ие

гендер жыныспен салыстырғанда аса тұрақты құрылым емес. Олай дейтін себебіміз де бар.

Гендер – адамдардың өзара келісушілігінен пайда болған жасанды құрылым. Ендеше, ол дәл

сол жолмен жоқ та бола алатын немесе өзгеріске ұшырай алатын конвенционалды

(ұйғарымды) конструкт.

Біздің заманымызға дейін тарихымызда ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан гендер

жиынтығы мәселесі. Бұл ұғымды тіпті әрбір ел өзіндік тұрғыдан түсініп, қабылдайды.

Мәселеге педагог-оқытушылар ерекше мән беруі тиіс. Әрбір жыныс өкілі бірдей мәселеге

өзіндік гендік сезімдері арқылы келеді. Мысалға қоршаған ортаны қорғайтын әйелдер ұйымы

2002 жылы 26 тамыз бен 4 қыркүйек арасында Йоханнесбургта өткен саммитте «айналаны

былғаушы» өз айыбын өзі өтесін деген шешім қабылдаған және олар өз еріктерімен жасасын

деген қорытынды шығарған. Ерлер тобы оны төлеуге оларды мұқтаж ету керектігін айтқан.

Бұл саммиттің жеңіліс табуын талдауда оның себептері төмендегідей берілген:

• әскери бюджетті әлеуметтікке бағытталмауы және демилитаризация бойынша

жауапкершіліктің болмауы.

• корпоративтік жауапкершіліктің еріктілігі;

• Әлемдік банкке, ВТО алдындағы гендерлік талаптардың болмауы;

• ережені орындауда тиесілі жақтардың бақылау механизмінің болмауы және т.б.

50

Мұның барлығы теңсіздік түрлері мен тарихына тікелей байланысты. Теңсіздік дегенде

біз әйел теңсіздігі туралы мәселені көтереміз. Дүниежүзінде әйелдердің статусы әр тұрғыдан

орын алады. Тарихи өмірімізде қазақ халқының әйел теңсіздігі тұрмыс құру, махаббат

сезімдеріне байланысты. Осыған байланысты «күштілердің» әлсіздерге күш көрсетуі.

Сонымен қатар, теңсіздік таптар арасындағы әділетсіздікке, нәсілдікке байланысты. Әсіресе,

әйел теңсіздігі ерекше орын алған. Әйелдердің негізгі қызметі, отбасында, сондықтан оның

күйеуге шығып, репродуктивтілік қызмет атқаруы негізі болып табылған. Сонымен қатар

елдің салт-дәстүрі де соған сәйкестендірілген. Бұның дәлелі Қозы мен Баян, Қамар сұлу,

Қалқаман мен Мамыр және т.б. кейіпкерлер.

Ал таптық теңсіздік күні бүгінге дейін көрініс беруде. Әрине біз өзіміздің қоғамымызды

тапсыз қоғам деп қабылдағанмен практикада белгілі топтардың бар екенін жоққа шығара

алмаймыз. Таптық қоғамда байлар кедейлерге шынайы тұрғыда үстемдік етіп, үстем тап

өкілдері болғандығын тарихи деректер дәлелдей алады. Нәсілге байланысты Батыс Европа

елдеріндегі қара нәсілдер мен ақ нәсілдердің арасындағы ғасырларға созылған күресті жоққа

шығара алмаймыз.

Мемлекеттік қалыптасу мен ғаламдық қайта кұрудың нәтижесінде Орталык Азияның

гендерлік тәртібі өзгеруі барысында екендігі күмәнсіз, дегенмен, өзгерудің бағыты не бір

бойда жүріп отырған жоқ, не нақты прогрессивті емес. Бұл бағытта оң нәтижеге жету

гендерлік қатынас Келли [2] келесідей анықтаған факторларға сұрақ ретінде қойылса ғана

мүмкін болады: 1) Ғаламдық қайта құру әсерінің нәтижесінде отбасының және әйелдердін

шаруашылық жасау және туу жауапкершілігі барған сайын азаюда. Әйелдер гендерлік

қатынастарды жеңу үшін ашық сынуда; 2) Көптеген әйелдер жұмысшы күшіне қосылуда және

әртүрлі гендерлік тәртіпті бастан өткізуде. Жұмыс барысында олар тәрбиеленген дәстүрлі

гендерлік тәртіпке карсы келуге мүмкіндік беретін ресурстарды қабылдайды; 3) Батыс елдер

үкіметі және халықаралық ұйымдар адам кұқығының халықаралық нормасын жүзеге асыруға

және қалыптасқан гендерлік катынастарға, тәжірибеге заң кодекстеріне қайта анықтама беруге

қаржы бөледі.

Гендер ұғымын саяси тұрғыдан да түсіндіруге болады. Сонымен қатар, ол мәдени де

түсінік. Қоғамдағы идеалды әйел немесе ер адам бейнесі оның ұлттық дәстүрімен: мәдениеті,

тарихы, діні, ұлттық менталитетімен анықталады. Егер де біз қазақтың әйелі немесе орыс

әйелі деп айтатын болсақ, онда біз нақты бұл бейнелердің айырмашылығын ұсынамыз.

Этногендерлік ерекшеліктер негізінде көптеген күлкілі жағдаяттар қалыптасқан. Біз адам

жынысын қалай анықтаймыз? Жалпы ойласақ күлкілі сұрақ. Сырқы келбет, жазу үлгісі,

дауысы идентификацияның (жекеліктің) құрамы болып табылады. Гендер – әйел мен ер

адамның практикада түсініктерінде, адамгершілік негізінде жүзеге асатын күнделікті әлемі;

бұл әлеуметтік тәртіптің жүйелік мінездемесі, одан бас тартуға мүмкін емес – ол сана

құрылымында үнемі қайта жаңғырып барады. Зерттеушінің мақсаты «әйелдік немесе ер

адамдық қоғамдағы өзара әрекеттестік тің қалай құрылатындығын анықтау, сонымен қатар

қандай сфера мен бейнеде тұра отырып, қайта жаңғыруы» -деп жазады Санкт- Петербург

әлеуметтанушылары Елена Здравомыслова мен Анна Темкина [3].

Әлеуметтануда алғашқы кезде гендер тек жынысқа қатысты нақты түсінік қалыптасқан,

кейіннен ол ұғым саяси, мәдени, қоғамдық түсінікке ие болды. Атап айтқанда қоғамдық бола

бастады. Гендердің жыныс ұғымынан айырмашылығы бұл психологиялық, мәдени және

әлеуметтік құндылықтарда жетістікке жеткен статус. Бұл айырмашылық 1960-70 жылдар

аралығында феминистикалық әдебиеттерде көрініс бере бастады. Гендер тұлғааралық өзара

әрекеттің жүйесі, соның негізінде әйел немесе ер адам туралы түсінік қалыптасып әлеуметтік

тәртіптің категориясы ретінде қайта жаңғырды.

Экономикадағы гендерлік әділеттілік мәселесінде, соңғы жылдардағы прогресс

дамуының жетістіктері мен белсенді дамуына қарамастан көптеген дамуды жоспарлаудағы

бағдарламалар әйел тұрғысынан олардың даму процесіне үлесін мойындамайды. Осы сияқты

кемшіліктерді жою қажеттіліктері экономикалық негізде әділеттілік тұрғысынан сипатталады.

Әйелдер – экономикалық жүйенің маңызды мүшелері. Қоғамның сандық және сапалық дамуы

51

да әйелдермен байланыстырылады. Елімізде халықтың көпшілік бөлігін әйелдер құрайды,

сондықтан да олардың үлесін жоққа шығаруға болмайды.

Экономикалық қызмет отбасын басқару мәселесімен және отбасы басшысын анықтау

мәселесімен тығыз байланысты. Қазақ отбасыларында, негізінен, отбасы басшысы ер кісі

болып келеді. Әйел басқаратын отбасылары аз кездеседі. Кейбір отбасыларында әйел отбасы

бюджетін басқарып, бос уақытты ұйымдастыру мен бала тәрбиелеуші болып табылады.

Мұндай жағдайды қалыпты талапқа сай деп айтуға болмайды. Әйелдің мойнына мөлшерсіз

ауырлық жүктеледі, тәрбие саласында ол қаншалықты тырысқанымен әкенің орнын баса

алмайды, ондай кезде отбасындағы психологиялық теңдік бұзылады. Көптеген отбасыларында

үй іші жұмыстарын ерлі-зайыптылар бірдей атқарады. Мұндай теңдікке жету үшін әйелдің

түсінігі мен көзқарасы, қабілеті жағынан ерімен тең түсуі қажет. Ой-сананың теңдесуіне

ешкімнің қарсылығы жоқ, бірақ теңдік қазақ менталитеті, дәстүріне сай болуы тиіс.

Әдебиетттер:

1. Популярное гендерное образование / Авторы составители: С.Шакирова,

А.Хамитдинова, К.Яхияев –Алматы, 2002

2. Шакирова С. Гендер и развитие // Спектр развития, 2002, № 1

3. Гендер на повестке дня. Руководство по гендерному обучению. –Бишкек, 1998

4. Майерс Д. Социальная психология / Пер. с анг. – СПб:Изд-во «Питер», 2000, -688 с.

5. Осадчая Г.И. Политическое поведение женщин// Социс. –1991 №12.

ГЕНДЕРНЫЕ РАЗЛИЧИЯ В ПРОЯВЛЕНИЯХ АГРЕССИВНОСТИ ОБУЧАЮЩИХСЯ

В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОСТРАНСТВЕ ШКОЛЫ

Мантрова Мария Сергеевна,Чикова Ирина Вячеславовна,

Орский гуманитарно-технологический институт (филиал) ОГУ, г. Орск

Проблема агрессивности является одной из важных проблем современного общества.

Агрессивность и агрессивное поведение в нашем мире вызывают серьезное беспокойство. В

современной жизни они являются едва ли не одними из самых важных и широко обсуждаемых

проблем. В агрессивном поведении подростков ярко проявляются гендерные различия,

которые обуславливаются половозрастными и социально-культурными особенностями:

разностью социальных ролей, спецификой требований к поведению мальчиков и девочек в

различных ситуациях, а также существующими в обществе стереотипами мужественности и

женственности. Рост агрессивности у подростков отражает социальную проблему нашего

общества, где увеличивается подростковая преступность.

Агрессия подростка выражается как, самоцель, удовлетворяющая потребность в

самореализации и самоутверждении (в этом случае можно говорить об агрессивной личности),

в качестве средства достижения другой значимой цели, способ психологической разрядки,

форма защитного приспособительного поведения [5].

Внутри подросткового возраста, как у мальчиков, так и у девочек, существуют возрастные

периоды с более высоким и более низким уровнем проявления агрессивного поведения. Так

установлено, что у мальчиков имеются два пика проявления агрессии: 12 лет и 14-15 лет. У

девочек также обнаруживаются два пика: наибольший уровень проявления агрессивного

поведения отмечается в 11 лет и в 13 лет [6].

Согласно исследованию Л.М. Семенюк, доказано, что существуют различия между

мальчиками и девочками в формах агрессии на конкретных периодах подросткового возраста.

Так, в возрасте 12—13 лет идентично и у мальчиков и у девочек более явной формой является –

негативизм (поведение, направлено против авторитета, борьба с традициями, нормами) [7].

Экспериментальной базой исследования была выбрано: муниципальное

общеобразовательное автономное учреждение «Средняя

52

общеобразовательная школа № 15 г. Орска». Участие в эксперименте приняли обучающиеся

7 класса, в количестве 40 человек, возраст которых колебался 12 ­ 13 лет.

Цель исследования заключалась в выявлении особенностей проявления агрессии

обучащихся мужского и женского пола. Поставленные задачи были выполнены.

Для реализации поставленных целей мы использовали следующие методики:

1.Тест агрессивности (Опросник Л.Г. Почебут).

2.Опросник уровня агрессивности Басса – Дарки.

3. Тест агрессивности Ассингера («Оценка агрессивности в отношениях»).

Результаты проведенных методик с мальчиками показали следующие результаты:

результаты опросника Басса – Перри, вербальная агрессия показала высокую степень у 40%, так

же средняя степень у 40% человек и низкая степень у 20%. Физическая агрессия имеет высокую

степень у 40%, средняя степень у 20%, низкая степень у 40%. Предметная агрессия у 60%

мальчиков имеет высокую степень, средняя степень у 20% и низкая у 20%. Эмоциональная

агрессия имеет высокую степень у 40% человек, среднюю степень у 50% человек и низкую у 10%

девочек. Самоагрессия высоко выражена у 80% мальчиков, а средне у 20%.

Теперь рассмотрим результаты, полученные у мальчиков: вербальная агрессия у 80%

обучающихся она показала высокий уровень, средний у 10% и низкий у 10%. Физическая

агрессия высокий уровень имеет у 80%, средний уровень у 10% и низкий тоже у 10%. Предметная

агрессия: у 60% девочек, она высокая, средняя у 30% и низкая у 10%. Эмоциональная агрессия

показала высокую степень у 20% обучающихся, среднюю у 40%, низкую у 20%. Самоагрессия

высоко выражена у 60% девочек, средняя степень выраженности у 20%. Подводя итог по

методике, делаем общий вывод, что у 30% девочек высокий уровень агрессивности, а у 70%-

средний уровень агрессивности. У 80% девочек высокий уровень агрессивности, а у 20% -

средний уровень агрессивности.

Таким образом, по результатам этой методики девочки более агрессивны, чем мальчики.

Для диагностики агрессивных и враждебных реакций, на обучающихся 8 класса была

проведена методика Басса-Дарки. Анализ методики проводился отдельно у мальчиков и девочек:

в ходе проведения методики, у девочек по отдельным шкалам были выявлены следующие

результаты: физическая агрессия: слабо выражена у 20% мальчиков, умеренно у 20% и у 60% –

сильно выражена. Вербальная агрессия: умеренно выражена у 20%, слабо выражена у 40%,

сильно выражена у 20 % мальчиков. Косвенная агрессия: средне выражена у 60% мальчиков,

сильно выражена у 40%.

Негативизм: слабо выражен у 20%, умеренно у 40% и сильно у 40% мальчиков.

Раздражительность: умеренно выражена у 60% и сильно у 40% мальчиков. Подозрительность:

умеренно выражена у 40% и сильно у 60%. Обида: у 70% мальчиков умеренно выражена и сильно

у 30% мальчиков. Чувство вины: у 60% умеренно выражено и 40% сильно выражено. У девочек

результаты получились следующие: физическая агрессия: слабо выражена у 10%, умеренно у

20% и сильно у 70% ребят. Косвенная агрессия: у 60% – умеренно выражена, сильно выражена у

40% девочек.

Негативизм: слабо выражен у 20% девочек, умеренно у 40% и сильно у 40%.

Раздражительность: у 50% выражена умеренно, у 50% девочек выражена сильно.

Подозрительность: у 10% выражена умеренно и сильно выражена у 90% девочек. Обида: у 40%

девочек умеренно, у 60% – сильно.

Вербальная агрессия: у 30% ребят – умеренно выражена, 70% – сильно выражена. Чувство

вины: у 10% девочек выражено умеренно, а у 90% – сильно выражено. Таким образом, подводя

итог по проведенной методике, делаем вывод, что у девочек уровень негативизма и

агрессивности ниже, чем у мальчиков т.к. по показателям враждебности у 80% результаты выше

нормы, в норме у 20%; по агрессивности выше нормы у 10%, у 60% – в норме и ниже нормы у

30%. У мальчиков же, по показателям враждебности у 90% - выше нормы и в норме у 10%, по

показателям агрессивности у 50% - выше нормы, в норме у 40% и ниже нормы у - 10%

Для оценки агрессивности, на обучающихся 8-го класса была проведена методика

агрессивности Ассингера. Анализ методики проводился отдельно у мальчиков и девочек. В ходе

53

проведённой методики у девочек получились такие результаты: 20% чрезмерно миролюбивы, это

обусловлено недостаточной уверенностью в собственных силах и возможностях; 40% девочек

умеренно агрессивны, вполне успешно идут по жизни, в них достаточно здорового честолюбия

и самоуверенности.

Результаты по тесту у мальчиков были следующие: 40% мальчиков умеренно агрессивны,

но вполне успешно идут по жизни, в них достаточно здорового честолюбия и

самоуверенности;40% мальчиков чрезмерно агрессивны, неуравновешенны и порой жестоки по

отношению к другим, опираются на личные способы, в процессе достижения своей цели, жертвуя

интересами находящихся вокруг. Таким образом, в ходе проведённой методики мальчики

оказались более агрессивны, чем девочки. А девочки оказались более миролюбивы, чем

мальчики.

По результатам всех трёх проведённых методик: Теста агрессивности Л.Г. Почебут;

Опросника уровня агрессивности Басса-Дарки; Теста агрессивности Ассингера («Оценка

агрессивности в отношениях»), мы делаем вывод, что гендерные проявления агрессивности у

современных подростков – существуют. Так было выявлено, что современные девочки более

агрессивны, чем мальчики. В агрессивном поведении подростков ярко проявляются гендерные

различия, которые обуславливаются половозрастными и социально-культурными

особенностями: разностью социальных ролей, спецификой требований к поведению мальчиков

и девочек в различных ситуациях, а также существующими в обществе стереотипами

мужественности и женственности.

Результаты проведения трех диагностических методик, позволяют сделать выводы, о том,

что основные доминирующие виды агрессии, присущие девочкам – это физическая агрессия,

самоагресиия и гнев. Мальчики в отличие от девочек, склонны решать конфликтные ситуации

чаще всего с помощью вербальной агрессии. Причем согласно методике Басса – Перри у

городских подростков самая низкий уровень агрессивности. Возможно, полученные результаты

связаны с тем, что в сельской местности нет достаточно развитой инфраструктуры, а у городских

подростков наоборот очень большая загруженность свободного времени от школы кружками,

культурно – массовыми мероприятиями. Таким образом, выдвинутая нами гипотеза доказана.

У современных девочек большую выраженность имеет физическая и вербальная агрессия.

Общий уровень агрессивности по методике Басса-Дарки у 80% девочек, оказался высоким, у

мальчиков всего у 30%. В методике Почебут, по показателям агрессивности у девочек выше

нормы у 10%, а мальчиков у 50%. По методике Ассингера, чрезмерной агрессии у девочек

выявлено не было, нежели у мальчиков, у них она составила 20%, первые оказались более

миролюбивы, чем вторые.

Литература

1. Агрессия : учеб. пособие для студентов и аспирантов психол. : [пер. с англ.] / Бэрон Роберт

А., Ричардсон Дебора. - 2-е междунар. изд. - СПб., 2001. - 351 с.

2. Гендерные аспекты агрессивности: учебное пособие / Я.Ю. Копейко. – СПб.: Алетейя,

2005. – 217 с. – ISBN 5–476–15809–0.

3. Ениколопов С. Н., Цибульский Н. П. Психометрический анализ русскоязычной версии

Опросника диагностики агрессии А.Басса и М.Перри//Психологический журнал. 2007. №

1. с. 115—124.

4. Слотина Т. В. Смысложизненная концепция и агрессивность учащихся-подростков//

Автореферат дисс. на соискание уч. ст. канд. психол. наук. СПб., 2002.

5. Чижова С. Ю. Детская агрессивность. Ярославль: Академия развития, 2005. – 78 с.

6. Возрастно-половые особенности отражения в сознании структуры собственной

агрессивности и агрессивного поведения /Ковалев П. - СПб.: 1999. - 358 с.

7. Психологические особенности агрессивного поведения подростков и условия его коррек-

ции : учеб. пособие / Л. М. Семенюк., – М. : Изд-во: Флинта, 2005. – 93 с. – ISBN 5-89502-

041-0. – ISBN 5-89349-113-0.

54

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ

ГЕНДЕРЛІК БІЛІМ БЕРУДІҢ МӘНІ МЕН МАЗМҰНЫ

Мурзагалиева Р.Р.,

Ақтөбе қаласы №39 орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Қазіргі таңда барлық дәстүрлі классикалық көзқарастардың теңесуін байқауымызға

болады: Шығыс пен Батыс, Европа мен Азия, рационалдық пен иррационалдық еркек пен

әйел. Жалпы азаматтық және тұлғааралық құндылықтардың жаңа әлеуметтік-мәдени үлгілері

қалыптасуда. Оның құрамына тұрақты және түрлі құндылықтардан тұратын, мәдениеттердің,

дәстүрлердің жан-жақтылығын қарастыратын әлем төңірегіндегі сана кіреді. Осы орайда әйел

тәжірибесі, әйел құндылықтар жүйесі өзекті мәселенің біріне айналады. Яғни, ер адам

тәжірибелері мен ер адам құндылықтар жүйесінің жаңа мәселелері туындайды. Әйелдің ер

адамдардың психологиясы мен логикасын қайта өндіруге және нағыз «адам», дәлірек айтқанда

еркек болуға ұмтылысқа бағытталған феминистік толқындар мен феминистік идеологиялар

қазіргі танда өзінің өзектілігін жоюда. Гендерлік идеология жыныстық қарым-қатынаста

әйелдің әйел ретінде, ер адамның еркек ретінде қалыптасуын қарастырады.

Гендерлік білімнің әдістемелік негіздері мыналар болып табылады:

БҰҮ-ның адам құқығы туралы құжаттары, БҰҮ-ның «Әйелге

қатысты дискриминцияның барлық түрлерін жою туралы» Конвенциясы (1979), Бала құқығы

туралы Конвенция (1989), Әйелдер мен еркектердің теңдігі туралы Декларация (1988), Адам

құқықтары туралы Бүкіл әлемдік конференция (Вена, 1993), Әлеуметтік даму қажеттілігі

(Копенгаген, 1995), Әйелдер жағдайы туралы (Пекин, 1995);

2006-2016 жж. ҚР гендерлік теңдік Стратегиясы;

2006-2016 жж. Гендерлік теңдікке қол жеткізуге арналған Ұлттық жоспар (1999);

Білім мен тәрбиенің негізгі мақсаты ретінде тұлғаның жан-жақты және бірқалыпты

дамуын көздейтін ҚР «Білім туралы заңы».

Гендерлік білімнің міндеттері:

• гендерлік сауатсыздықты жою;

• әйел мен еркекке қатысты ашық және жасырын, саналы және санасыз сексизмнің

барлық түрлерін жою;

• қазақстандық қоғамның бейнесі мен сипатын құрайтын азаматтрдың өмірлік

құндылықтарын, өзара қарым-қатынас түрлерін, жүріс-тұрыс стилдерін, ойлау қисынын өз

ұлтының ерекшеліктеріне сай өзгерту.

Қазіргі таңда республикамыздағы жыныс белгілеріне сай әйелдерге қатысты

кемсітулердің келесі түрлерін кездестіруге болады: әйелдердің жұмыссыздығы, саясатқа

қатысуының төмен деңгейлігі, жоғары үкімет билігінде әйелдердің болмауы, мемлекеттік

деңгейде шешім қабылдау үрдістеріне әйелдерді қатыстырмау. Бұл кемсітушіліктер

Республикамыздың әлеуметтік-экономикалық және әлеуметтік адами даму қарқын

төмендетеді. Сонымен қатар, осы аталған мәселелер қоғамның тұтастылығы мен адам даму

деңгейін төмендеуіне де ықпал етеді. Яғни, әйелдерді, ер адамдарды да кемсітушілік деп

қарастыруға болады (мысалы, отбасылық, ата-аналық қамқорлықтан айырып, оны тек отбасы

асыраушысы ретінде ғана қарастыру). Әйел мен еркек адам табиғатының біртұтастылығының

екі бөлігі болғандықтан, әйел мәселесін, ер адам мәселесінен айырып қарастыруға болмайды.

Гендерлік білім әйелдер мен ер адамдардың жаңа гендерлік өзіндік санасын, идеалын,

нормаларын, құндылық бағдарларын, психологиялық ұстанымдарын қалыптастыра отырып,

тұлғаның шығармашылық белсенділігін оятуға және оның мәртебесін өзгертуге бағытталған.

Жаңа гендерлік көзқарастар феминдік және маскулиндік қасиеттер, жыныстық әртүрліліктің

тең бағалануы, олардың бірін-бірі толықтыруынан тұрады және тұлғаның біртұтас

тәжірибесін қалыптастырады.

Гендерлік білімнің әдіснамалық ұстанымдарына:

55

• Тұтастылық ұстанымы: гендерлік білім тұлғаның рухани-адамгершілік қалыптасуының

әмбебап тұжырымдамасының құрамдас бөлігі ретінде қарастырылды. Гендерлік аспект білім

беру үрдісінің барлық кезеңдері мен деңгейлерінде рухани- адамгершілік дамудың

өлшемдерімен келісіп ұйымдастырылуы қажет. Онтологиялық тұжырымдама бойынша «адам-

әлем» қатынастарын түсіну әйел және еркек бөлімдерінің тұтастылығынан тұрады.

Аксиология, құндылық бағдарлар жүйесі, әйел мен еркектің әртүрлігін есепке ала отырып

құрастырылады және гендерлік сауатсыздықты жоюға бағытталған. Гендерлік индикаторлар

рухани-адамгершілік жаңару бағдарламаларының барлық тақырыптарында кездеседі.

• Гендерлік үздіксіз білім беру ұстанымы жас нәрестелік шақтан кәрілікке дейінгі өмірлік

кезеңдегі жұмыс режимінде жастық шектеуліктерден бас тартуды пайымдайды. Осы тұрғыда

гендерлік білім беру әлеуметтену және гендерлік бірегейлікте қалыптастыру механизмдерінде

таптаурындарды жоюға ықпал етеді. Балабақшадан бастап және одан әрмен қыздар мен

ұлдардың жынысына қатысты әдеттер, бейімділіктер, мінез-құлық ерекшеліктер

қалыптастырылады, яғни белсенді, мақсатты жыныстарды құрастыру жүреді. Сондықтан

гендерлік білім гендерлік тендіктің идеалдары мен ұстанымдарына негізделе отырып жыныс

құрастыру механизмін жүргізуді қамтамасыз етеді.

• Гендерлік білім Шығыс және Батыс мәдениет дәстүрлерінің тиімді байланыс

ұстанымдарына негізделуі керек. Батыс бағыттарынын басымдылығы байқалған тарихи кезең,

шығыстың мәдени және рухани тәжірибесіне деген қызығушылықтың артуымен сипатталады.

Қазіргі адамзат батыстың өркениет ресурстарын сақтай отыра, өз назарларын шығысқа

аударып, Жер планетасында үндестікте өмір сүруді көздейді. Гендерлік білім Шығыс-Батыс

үндестік парадигмасы бойынша, шығыс және батыс әйелдерінің басқа жыныс өкілдерімен

өзара қатынас мәдениетінің өткен тәжірибесін есепке алады.

• Қазақстанға Шығыс пен Батыстың синтезі нақты және анық еуроазиялық идеяға үндес

келеді. Қазақстан Республикасы – Еуропа мен Азияның, Шығыс пен Батыстың ортасында

орналасқан, осы аумақта тұратын әр түрлі ұлттар мен этностардың өзара байланысының

ұйытқысы болып отырған геосаясаттық және мәдени-тарихи ерекшелігімен сипатталатын

мемлекет. Қазақстан көпэтникалық және көпдінді қоғам болғандықтан, Республиканың

Президенті Н.А.Назарбаев ұсынған жалпы ұлттық еуразиялық идеялар төңірегінде жұмыс

жасайды. Гендерлік білім осы еуразиялық тұжырымдамаға негізделеді, өйткені қазақстан

әйелдері, сондай-ақ ер адамдары еуразиялық қоғамда мыңжылдар бойы әр түрлі этностар

тағдырлары қиылысқан, еуразиялық туысқандықпен ұштастырылған мәдени-тарихи аумақта

өмір сүріп, өзара әрекеттеседі.

• Еуразиялық менталитеттің негізін қазақтың дәстүрлі мәдениетті құрайды. Қазақ

этносының шеңберінде еуразиялық бірлік қалыптасады. Сондықтан да гендерлік білімде

қазақтың ұлттық педагогика ұстанымы негіз болады. Осыған сәйкес әйел- ана жанұяның

ұйытқысы бола отырып, ең жоғарғы құрмет пен мадаққа ие болған; Умай-ана бейнесі -

отбасының жебеуші құдайы ретінде қазақтардың дәстүрлі мәдениетінде әйел бейнесін

көрсеткен.

• Гендерлік білімнің тірек ұстанымы – гендерлік тендік пен тұтастық әдептің

сабақтастық және мақсатты бағыттылық идеалдарын қалыптастыру. Бүгінгі тандағы мәдениет

пен оның феномендерінде, яғни ғылымда, өнерде, әдебиетте, тарихи тәжірибеде, экономикада,

саясатта еркектердің басымдылығы нәтижесінде мәдениет біржақтылықпен, бірқырлылықпен

сипатталып жыныс өкілдерінің әлеуетін дамытуға кедергі болып отыр. Гендерлік білім қоғам

тарихы мен адамзат мәдениетін гендерлік өткені мен болашағы төңірегінде қайта ойластыруға

мүмкіндік туғызады, әйел және еркек психикасының ішкі күштерін босатып, олардың

тұтастылығы мен теңдігін қайта қалыптастырады.

• Гендерлік білім әлеуметтік конструктивизм теорияларының ұстанымдарына

сүйене отырып әлеуметтік ортада өмір сүретін тұлғаның барлық қасиеттеріне сәйкес оның

әлеуметтік-мәдени құрылымы болып табылады (байлық, мінез, жас, жыныс). Гендерлік

білім қоғамдағы жынысты құрастырудың белсенді тәсілдерінің бірі.

56

• Гендерлік білім «гендерлік дисплей» ұстанымы негізінде өзінің құрылымдарын

құрастырады. Бұл дегеніміз гендерді тұтас, жыныстық, этикалық, әлеуметтік-мәдени, жас

шамалық, экономикалық өзара байланыстар мен өзара тәуелділіктер желісінің

ерекшеленуімен түсіндіру. Гендер пәнаралық ұғым, сондықтан да ол әр түрлі саладағы

мамандардың: психологтар, әлеуметтанушылар, экономистер, құқықтанушылар,

мәдениеттанушылар, әлеуметтік философтардың күштерін жинақтауды талап етеді.

• Гендерлік білім бағдарламасын жүзеге асыру біріншіден интерактивті әдістерді:

гендер-тренинг жүйесі, пікірталастар, рөлдік ойындар, шағын топтармен жұмыстар,

психодрамалар мен әлеуметтік драмалар, эсселер, тестер, сауалнамалар және т.б. тәсілдерге

жүгінуді ескереді. Интерактивті режимде жұмыс жасау танымдық қабілеттерді дамытуға,

қоршаған адамдардан түсетін гендерлік ақпараттарды дұрыс түсіну тәсілдерін игеруге,

адамдардың өзіндік гендерлік-психологиялық болмысының тұтастылығын сезінуге

көмектеседі.

• Гендерлік теңдік ұстанымы қыздар мен ұлдардың тәжірибесін олардың гендерлік

санасында тең қарастырылуын болжамдайды. Гендерлік білім еуропалық және азиялық

елдердің алдыңғы қатарлы тәжірибесін көпэтникалық қазақстандық ортаға бейімдеуге

негізделген. Шетелдік бағдарламалар, тұжырымдамалар, әдіс- тәсілдерді игеру гендерлік

білімнің ұлттық үлгісін қазақ халқының мәдениеті мен дәстүріне сүйеніп құрастырудың алғы

шарты болып табылады.

Гендерлік білім беру тұжырымдамасы көп деңгейлі жүйе ретінде келесі деңгейлерден

тұрады:

Бірінші деңгей: мектеп жасына дейінгі білім беруде барлық оқу бағдарламаларында

гендерлік тәсілдер ұстанымы қарастырылуы керек. Мектеп жасына дейін білім берудегі

қолданылатын әдістемелік әдебиеттер осы кезге дейін гендерлік ерекшеліктерді, қыз бала мен

ер баланың ортаны қабылдау ерекшеліктерін, гендерлік психология сипаттамасын, яғни

гендерлік сезімталдық ұстанымын есепке алмай құрастырылуда. Мектеп жасына дейінгі

мекемелер үшін әдістемелік және дидактикалық басылымдарда гендерлік сараптама жасау

олардағы патриархаттық гендерлік таптаурындарды анықтау үшін жүргізіледі. Қыз бала мен

ұл балалардың бойында адамзат өкіліне қатысты екендігін және жыныс қасиеттеріне

байланысты өздерінің ерекшеліктерін сезіну қабілеттерін дамыту қажет. Осы аталған жағдай

мектеп жасына дейінгі балалардың гендерлік санасын дамыту мен гендерлік теңдікке қол

жеткізудің алғы шарты болуда. Осыған байланысты мектеп жасына дейінгі білім беру

деңгейінде «Қыз бала мен ұл бала» арнайы бағдарламасын енгізу қажет.

Екінші деңгей: бастауыш білім (1-4 сыныптар) «Гендер әліппесі» біртұтас

бағдарламасында гендер мәселелерін одан әрі қарастырады. Бағдарлама мақсаты – гендерлік

ерекшеліктерді түсіндіру арқылы дүниетаным мен құндылықтар жүйесін қалыптастыру.

Сабақ мақсаты: шығармашылық қабілеті мен танымдық қызығушылығын дамыту; қыздар мен

ұлдарға өзіндік «Мен» қасиетін білдіруге көмектесу; гендерлік сезімталдық пен гендерлік

ұстанымдарын дамыту; қарама-қарсы жыныс өкілдеріне деген қызығушылығын арттыру.

Үшінші деңгей: орта білім (5-11 сыныптар). Мектеп білім жүйесінің орта буынында (5-8

сыныптар) «Гендер грамматикасы» атты гендерлік сананы, ойлау қабілетін арттыруға,

гендерлік таптаурындарды жоюға, оқушылардың құқықтық біліктері мен мәдениетін

жоғарылатуға, ұлттық және халықаралық құқықтық нормалар (соның ішінде әйел құқықтарын

қорғау Конвенциясы, Пекин декларациясы және т.б.) туралы білімдерін кеңейтуге, осы алған

білімдерін әлеуметтік-құқықтық мәселелерді шешуде қолдануы дағдыларын қалыптастыруға,

тұрақты адамгершілік көзқарастарға негізделген адами мінез-құлық дағдыларын дамытуға,

психологиялық дамыту үрдісінде өзін-өзі тану, қоршаған ортаны танып білуге бағытталған

бағдарламасын ендіру қажет.

Жоғары буында (9-11 сыныптар) «Гендерлік білім негіздері» атты оқу пәні енгізіледі.

Бұл жерде гендер мәселелері тұтастай қарастырылады: феминизм тарихы және оның гендер

ұғымының пайда болуы, гендер теориясының негізгі ұстанымдары мен ұғымдары, гендерлік

өзіндік таным, гендерлік рөлдер мен мінез-құлықтың таптаурындары, жыныстың әлеуметтік-

57

мәдени құрылысы. «Гендер және экономика», «Саясаттағы әйел», «Мәдениет

гендерлік өлшемдерде», «Гендерлік психология», «Қазақтың дәстүрлі мәдениетіндегі әйел

бейнесі», «Әйел әдебі» атты бөлімдерінің тақырыбына сәйкес материалдар берілген. Осы

курстың міндеттері – гендерлік мәселелерді тұтастай көрсету, осы мәселенің қазіргі тандағы

өзектілігін ашу, көпэтникалық қазақстандық қоғамда оны іске асырудың ерекшеліктерін

сипаттау, гендерлік сезімталдықты және гендерлік теңдік идеологиясын қалыптастыруға

мүмкіндіктер туғызу.

Төртінші деңгей: жоғарғы білім. Жоғарғы білім беру жүйесінде гендерлік мәселелер

өзіндік сипаттама алады. Гендерлік оқулықтар мен оқу құралдарында жоғарғы оқу

орындарының кәсіби бағыттары ескеріледі.

Бесінші деңгей: жоғары оқу орнынан кейінгі білім (оқу мекемелерінің педагогтары мен

мұғалімдері).

Гендерлік білім кеңістігінің ерекшеліктерін есепке алуы қажет. Қазіргі танда

гетерогендік білім орталарымен қатар гомогендік, бір жыныстық білім орталары, тек әйелдер

немесе тек еркектерге арналған оқу мекемелері шығыс және батыс елдерінде көптеп ашылуда.

Қазақстанда 60 жылдан астам уақыт Қазақтың мемлекеттік қыздар педагогика институты

жұмыс жасауда. Бұл оқу орнының қабырғасында республикамыздың әйелдер педагогикалық

интеллигенциялары даярлануда. Әйелдер студенттік аудиториясы үшін, еркектердің

студенттік аудиториялары сияқты әйел көзқарасы негізінде адамзаттың іс- әрекетінің барлық

салаларын қамтитын арнайы оқу құралдары даярлануы мүмкін.

Гендер пәнаралық ұғым болғандықтан, гендерлік әдіснама гендерлік мәселелер қырынан

қарастыратын қазіргі әлеуметтік- гуманитарлық әдістердің жиынтығы:

- психоаналитикалық әдістер санадан тыс деңгейде феминдік және маскулиндік

зерттеулер негізінде гендерлік таптаурындардың адам психикасының терең қатпарларында

тұрақталғандығын анықтауға бағытталған;

- маркстік және маркстік емес әдістер экономикалық факторларды билікті бөлу әсерлері

негізінде зерттеген;

- герменевтикалық әдістер таным үрдісін қамтамасыз етуде «герменевтикалық шеңбер»

сұлбасын пайдалануды қөрсетеді;

- феноменологиялық әдістер «феноменологиялық редукция» және «сана идеациясымен»

байланысты.

Гендерге әлеуметтанудың сапалық әдістерін қолдану да тән: терең сұхбаттасу,

биографиялық зерттеулер, «фокус-группа» әдісі. Осы аталған әдістер гендерлік білім оқу

құралдарын даярлауда кең пайдалануы керек.

ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА ГЕНДЕРЛІК САЯСАТТЫҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУЫ

Оралбаева Марфуға Абилатовна,

Ақтөбе қаласы №61 ЖББОМ қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі,

Еркебаева Жанат Бердіқызы,

Ақтөбе қаласы №61 ЖББОМ тарих пәнінің мұғалімі

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев бекіткен гендерлік теңдік

стратегиясы бұл қоғамда айрықша маңызға ие. Гендерлік саясат туралы айтқанда, елімізде тең

праволық құқық болуы тиіс. Ерлер мен әйелдердің қоғамда теңдей қызмет істеуі, билікте өзара

бірлесіп қызмет атқаруы, қоғамды дамытуға игі әсерін тигізетінін көруге болады. Қазіргі

таңда азаматтық қоғам ұлттық гендерлік саясатпен жұмыс жасауға, барынша кең жүйелі

жұмыстар жүргізуде. Біздің Қазақстан Республикасының қай атырабында болсын, жүргізілген

істер өз нәтижесін беріп отыр. Әлем елдерімен терезесі тең болуы үшін билік басында үйде

ана, жұмыста басшы болуын, әйелдер мәртебесін жоғарыға қоюы, біздің елдің демократиялық

жариялылығы деп білемін. Елбасы Н.Назарбаевтың Жолдауында «Қоғамның өркениеттік

58

деңгейі оның әйелдерге деген қарым-қатынасымен өлшенеді» демекші, әрбір істің басында

ер адамдармен қатар белсеніп жүретін әйелдер қауымы да бар.

Мен қызмет атқаратын мектепте ата-аналарға «Отбасындағы ұрыс-керістің зардабы»

туралы фильмдер көрсетіліп, түрлі алдын-алу немесе кеңес беру шаралары қарастырылып,

бірталай жұмыстар атқарылып отыр. Себебі жанжалдан зардап шегетін бала білім алушы

болып табылады. Гендерлік саясатта отбасының барлық мүшелерінің құқықтары жан-жақты

қарастырылып, болашақ ұрпақтың еркін өсіп жетілуіне ықпалын тигізіп отыратынын

әлемдегі атақты психологтар да айтуда. Әйел қауымы көп жұмыс жасайтын жерлерде де бала

өсірумен бірге құрметке бөленіп, абыройлы еңбек етіп жүргені белгілі. Сонау Кеңестік үкіметі

кезінде небір атақты әжелеріміз бен аналарымыз темір тұлпарды игеріп, еңбек ерлері

атанғандарды айтсақ, олар К. Дөненбаева, Ұ. Алтайбаева, Ш. Қазанбаева тағы басқаларды

айтуға болады. Қоғамда отбасының мәртебесін арттыру барысында бірталай заңнамалар

шығып, «Отбасы жылы» деп те аталуының мемлекет қамқорлығы екенін танимыз. Атап

айтқанда, тұңғыш рет 1998 жылы қараша айындағы Жарлығымен отбасы және әйелдер істері

жөніндегі Ұлттық комиссия жұмысының дүниеге келуіне ерекше мән беріп отырғанын айта

кетуімізге болады. Әйел қауымы саясаттағы орны, экономикаға белсене қатысуы, ана мен

бала денсаулығын қорғауына ерекше мән беріп, кіші мемлекет атанған отбасындағы түрлі

әрекеттерді болдырмай, толыққанды гендік құрамның бұзылмай сақталуына қосқан үлесі зор.

Осы жерде ана бақытын өсіретін ұрпақ бала тәрбиесіне де көңіл бөлінуде.

Ақтөбе облысының әкімі Б. М.Сапарбаевтың бастамасымен биылғы 2018 жыл «Балалар

жылы» деп аталуына байланысты «Бақытты бала» жобасы аясында, еліміздің

бүлдіршіндеріне арналған кең көлемде жұмыстар жасалып жатыр. Аналар көп қызмет ететін

сала - білім ошақтары болып табылады. Қазіргі таңда биылғы оқу жылдарында «Ұстаз»

қауымының мәртебесін көтеруге күш салуда. Білім заңында «Ұстаз мәртебесі» деген арнайы

бапқа ата-анамен келісімшартқа отырып, мұғалімнің мәртебесін биіктету ерекше

қарастырылып отыр. Себебі, «Ұстаздан» мемлекет қайраткерлері, ел басқарушысы болған

көрнекті қайраткерлер де ұстаз аналардан тәлім-тәрбие алғаны белгілі. Мектепте тәрбие

беретін ұстаз болса, ата-ананың тәрбиелік ықпалы ерекше деп айтуға болады. Баланы туғаннан

бастап, тек тамақ беруі мен киім алып беруі десе, онда толығымен қателеседі. Балаға ата-ана

мейірімі мен ықпалы, келешекте өз мамандығының иесі, адал адам болып қалыптасуына

әсерін тигізетін болса, дұрыс тәрбиелеуге апаратыны сөзсіз. Егер бала тәрбиесімен қоса, әйел

адамның үйдің ішінің нәрін келтірумен бірге, саясатта да іскерлігі мен білімділігі жағынан да

оқ бойы озып тұрғаны жарасымдылық белгісін білдіреді. Білім нәрімен сусындандыратын

мұғалімнің бар қуанышы шәкіртімен бірге қуана білу болса, біз үшін басты марапат гендерлік

саясаттың біздің мемлекетте тұрақты болуы деп білемін. «Әйел бір қолымен бесікті тербетсе,

екінші қолымен әлемді тербетеді» демекші, бүгінгі күні билік басында да, барлық салада да

белсенділік танытатын апаларымыз, замандастарымыз бен сіңлілеріміз көбеюде. Баланың

бойында алғырлықты, өз-өзіне деген сенімділікті, сонымен бірге көшбасшылықты дамытатын

«Өзі-өзі тану» рухани- адамгершілік білім беру жобасының авторы С.Назарбаева атақты

әскери қолбасшы, жазушы Б.Момышұлының келіні болып, қазақтың салт –дәстүрлерін,

ибалылықты бойына жинаған З.Ахметова, түрлі басқару саласында жүріп қоғамдық қызмет

атқарған Ш.Беркінбаева, Б.Әйтімова, қазақтың бұлбұл, күміскөмей әншілері Бибігүл мен

Розаларды айтуға болады.

Сонымен бірге елімізде өзекті болып келген мәселелер шешілуде. Мемлекеттің отбасын

кешенді қолдау бойынша шұғыл шаралар жан-жақты қарастырылып отыр. Ажырасу немесе

некесіз балалардың көбеюі көп болса, соның алдын алу жұмыстары жүргізілуде. Себебі, оған

мысал жұмыссыздықтарды жоюмен күресіп, жастарды бейімділігіне қарай, мүмкіндігінше

қажет кәсіптерге қайта даярлап, кәсіпорын, өндірістерге орналастырса, жетім балаларды

қамқорлығына алған отбасыларға мемлекет қаржы бөліп, отбасын нығайтып жұмыстануда.

Елімізде ерлердің әйелдермен тең құқылық мүмкіндікке иелігі, сайланбалы билік

органдарында нәзік жанды арулардың көбеюі, тұрақты дамуды көрсетеді. Ертеректе

әйелдердің үлесі 10,4 құраса, қазіргі таңда 35 пайызды құрауы мемлекетте жеткен жетістігіміз

59

күннен-күнге артып отырғанын байқаймыз. Сонымен қатар үкімет басында, халық қамын

ойлаған, елдегі болып жатқан жағдайларды жеткізуші әйел депутаттардың 25 пайызға жетуі

де ілгерілеушілік.

Бүгінгі таңда гендерлік саясатқа байланысты 500-ден астам әлеуметтік ірі жобалар

жасалып, іске асырылды. Қазақстандағы әйел адамдардың еңбекке орналасып, жұмысқа

орналастырылуы биік деңгейден көрінсе, жаңа кәсіпке бейімдеп оқытуы да мемлекеттің

әйелдерге жасап отырған қамқорлығы деп білеміз. Әйелдердің қоғамда мүмкіндіктері көбейіп

қана қоймай, отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі комиссия және әйелдер

кәсіпкерлігінің секторын ашылып, шағын және орта бизнесте әйелдердің 55 пайызы белсенді

әрекет етуде. Бүгінгі күні әйелдер бизнесін дамыту «Жұмыспен қамту 2020 жол картасы»

мемлекеттік бағдарлама арқылы, түрлі инвестициялық қаржы институттары және «Даму»

кәсіпкерлікті дамыту қорының әртүрлі бағдарламалары арқылы жүзеге асырылуда.

Бағдарламада қаржыландырудың қолжетімділігі, сондай-ақ әйелдер кәсіпкерлігін дөңгелету

және бәсекелестікті арттыруға бағыттап жасалды.

Мектепте кәсіби биліктің үлгісін көрсетіп, үлкен жауапкершілік пен сенімділікті

бойына жинаған, уақыт көшінен қалмай, болашаққа деген сенімнің зор ұйытқысы болып

отырған Ж.Кутиева, С.Көздібаева, С.Сапарова, А.Амангельдина т.б. аналарды атар едім. «Сау

дене, азат ақыл, адал көңіл, үшеуімен бақытты болады өмір»,- деп халық мақалы бекер

айтылмаған, себебі гендерлік саясатымыз мықты болуы үшін деніміз сау, еңбек ері атанып,

білімді кәсібімізге жарата білейік.

Әдебиеттер:

1. «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» Н.Ә.Назарбаев Астана -2017 ж

2. Воронина О.А Клименкова Т.А «Гендер и культура» -Москва -2013

3. Введение в гендерные исследование Ч.1-2 Харьков -2011

АКТУАЛЬНОСТЬ ГЕНДЕРНОГО ПОДХОДА

В ВОСПИТАНИИ И ОБУЧЕНИИ ШКОЛЬНИКА

Оспанова З.К.,

Коммунальное государственное учреждение «Средняя школа №16» г.Актобе

Проблема гендерного подхода к обучению и воспитанию личности обретает актуальное

значение в условиях обновления содержания образования и модернизации

общеобразовательной школы. Центральным звеном и основой педагогической деятельности

является воспитание. В процессе воспитания и взаимодействия с окружающей средой

происходит социализация ребенка, то есть усвоение им элементов культуры, социальных норм

и ценностей, принятых в обществе. Под образованием мы подразумеваем процесс и результат

усвоения человеком навыков, умений и теоретических знаний. Образование школьника

происходит в процессе обучения и воспитания, педагогического взаимодействия с учителями,

одноклассниками, различными субъектами школьной среды. И конечно, же активно

обсуждаются возможности применения гендерного подхода для решения теоретических и

практических задач педагогической науки, рассматриваются модели гендерного воспитания

мальчиков и девочек, анализируются перспективы их применения в социальном и семейном

воспитании.

Говоря об актуальности гендерного подхода в целостном педагогическом процессе,

рассмотрим понятия - «гендер». Понятие «гендер», включая в себя половые различия,

акцентирует внимание на широком круге проявлений, свойственных мальчикам и девочкам,

мужчинам и женщинам, котоpыe так или иначе связаны с их половозрастным статусом,

этноконфессиональной и социально­культурной принадлежностью. И естественно, гендерные

60

исследования представляют интерес для педагогики, так как напрямую связаны с проблемой

полоролевой социализации человека.

Предметом исследования гендерной педагогики наряду с другими выступает проблема

коррекции процесса социализации учащихся в зависимости от пола в эпоху глобальных

социально-экономических и культурологических трансформаций.

Внедрение категории "гендер" в педагогический процесс имеет принципиальное

значение, поскольку в школе формируются многие представления о профессиональном

самоопределении, жизненной стратегии, доступе к ресурсам и власти, имеющие в основе

социополовую ориентацию. Развитие гендерного образования в школе позволит

сформировать представление о том, что пол не является основанием для дискриминации по

какому-либо критерию или показателю, что он дает возможность женщине и мужчине

пользоваться правами человека во всей полноте этого понятия, рождает силы для свободного

выбора путей и форм самореализации на уровне своей неповторимой индивидуальности.

В гендерном образовании много неоднозначного, и действовать надо очень осторожно.

Для понимания и профессионального участия в процессе гендерной социализации детей

учителю необходим соответствующий методологический и методический аппарат,

содержащий систему научных знаний о гендере.

Гендерный подход в образовании исходит из того, что в образовательные учреждения

приходят не бесполые учащиеся, а мальчики и девочки со своими социокультурными

представлениями, личностными запросами, потребностями и определенным багажом

гендерных стереотипов поведения. Гендерное образование нацелено на помощь им в том,

чтобы справиться с проблемами социализации, важной составной частью которой является

самоидентификация личности как мальчика/юноши или девочки/девушки. Гендерное

образование призвано содействовать социализации и самоидентификации обучаемых с учетом

их пола и возраста.

Во-первых, гендерный подход в воспитании не есть нечто универсальное, так как он

существенно отличается в семейном воспитании и в социальном воспитании, а в

коррекционном воспитании наверняка необходима специальная «линия», связанная с

гендерными проблемами различных типов неблагоприятных условий социализации.

Во-вторых, в социальном воспитании гендерный подход имеет задачей создание таких

условий взращивания девочек и мальчиков, юношей и девушек в воспитательных

организациях, в которых их развитие и духовно ценностная ориентация будут способствовать:

- проявлению и позитивному становлению индивидуальных маскулинных, фемининных

и андрогинных черт и психологических свойств;

- относительно безболезненному приспособлению детей к реалиям полоролевых

отношений в обществе;

- эффективному позитивному полоролевому обособлению в социуме, появлению и

становлению ценностей, психологической, эмоциональной и поведенческой автономии по

отношению к стандартам маскулинности - фемининности и реалиям полоролевых отношений

в социуме в соответствии с индивидуальными половозрастными характеристиками мальчиков

и девочек, девушек и юношей.

Исходя из этого гендерный подход в воспитании предполагает принимать в расчёт и

применять знания о гендерных особенностях:

- в организации быта и жизнедеятельности воспитательных организаций (в соответствии

с их типом и функциями), а также взаимодействия их членов;

- в определении содержания и методов обучения и способов стимулирования

самообразования;

- в создании условий в воспитательных организациях для овладения мальчиками и

девочками, юношами и девушками нормами, моделями, сценариями и опытом поло ролевого

поведения, адекватными их возрастному статусу, психосексуальному развитию и социальным

ожиданиям;

- в решении проблем, связанных с гендерными идентификацией и самореализацией [3].

61

К примеру, И.С. Кон приводит такие данные: у мальчиков ярче, чем у девочек

проявляются любовь к риску, отсутствие заботы о личной безопасности, пренебрежение к

собственной жизни, желание выделиться, склонность к девиантности, высокая

соревновательность, потребность в достижении, стремление к доминированию власти. Это

нужно принимать в расчёт, учитывать и использовать, организуя жизнедеятельность

воспитательных организаций в соответствии с их типом и функциями. [2; 236].

Гендерный подход необходим, когда речь идёт об индивидуальной помощи учащемуся.

Индивидуальная помощь в данном случае - это сознательная попытка содействовать человеку

в приобретении знаний, установок и навыков, необходимых для удовлетворения собственных

позитивных потребностей и интересов; в развитии понимания и восприимчивости по

отношению к себе и многое другое, что в целом может содействовать решению проблем,

связанных с гендерными идентификацией и самореализацией. Индивидуальная помощь

реализуется в индивидуальных и групповых консультациях, создании специальных ситуаций

в жизнедеятельности воспитательных организаций, работе с индивидом, тренингах и ролевых

играх.

Содержательные различия в индивидуальной помощи мальчикам и девочкам, девушкам

и юношам определяются многими обстоятельствами.Учителями, которые реализуют

гендерный подход в обучении, уже наработано много методических подходов. К примеру,

гендерные различия необходимо учитывать, оценивая успехи мальчиков и девочек в любой

сфере жизнедеятельности воспитательной организации. Оценки всегда должны иметь

очевидные, доступные и понятные критерии. Они должны иметь локальный характер, т.е.

оценивается мера успешности мальчика или девочки в конкретной работе, а ни в коем случае

не их половые или личностные свойства. При этом надо помнить, что для мальчиков в работе

главное результат в соревновании и уровень достижения, а для девочек — продукт и

эмоциональная атмосфера в процессе работы. Так как давно известно, что все аспекты

развития мальчиков и девочек различаются в той или иной степени по «скорости» и по

содержанию. Во-вторых, достоверно установлено, что у девочек больше развиты вербальные

способности, а у мальчиков — математические и визуально-пространственные.

Сегодня актуален гендерный подход в воспитании и обучении школьника, но к

сожалению говорить о каких-то систематических соображении по поводу содержания и

методов гендерного подхода в обучении пока можно лишь предположить.

Подводя итоги хотелось бы отметить, что гендерный подход в образовании направлен

на то, чтобы реконструировать существующие гендерные отношения. И конечно же,

важнейшим условием эффективного гендерного воспитания школьников является

профессионально-педагогическая готовность педагогов к данной деятельности.

Компетентность учителей, знающих о закономерностях психосексуального развития

личности, особенностях гендерной социализации девочек и мальчиков, умения организации

типичных и проблемных педагогических ситуаций в процессе гендерной социализации,

навыки структурирования и упорядочения педагогических ситуаций, умения согласовывать

педагогические усилия с реальными ситуациями и индивидуальными особенностями,

социальными условиями жизни ребенка.

Литература:

1. Кон И.С. Ребенок и общество. М.,2003

2. Кон И.С. Введение в сексологию. — М., 1990. — 336 с.

3. Мудрик А. О полоролевом (гендерном) подходе в социальном воспитании //

Народное образование. — 2007. — № 5.— С. 178.

4. Штылева Л.В. Педагогика и гендер: развитие гендерных подходов в образовании. —

ivanovo.ac.ru/win1251/jornal/jornal3/shtil.htm.

5. http://www.dissercat.com/content/gendernye-osobennosti-obucheniya-inostrannomu-

yazyku-detei-mladshego-shkolnogo-vozrasta-na-m#ixzz5RH2CFFHg

62

ХХІ ҒЫСЫРДАҒЫ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ГЕНДІРЛІК

САЯСАТ БАҒЫТТАРЫ

Оспанова Гульбахит Серикпаевна,

Ақтөбе қаласы №32 Қуаныш балабақшасының орыс тілі мұғалімі

Білім беру жүйсіндегі қазіргі гендерлік саясатқа тоқталмас бұрын бұл саясаттың

тарихына үңілуіміз қажет. Ортағасырлық философияда әйел тақырыбы және гендерлік

саясатқа діни тұжырымдамалар негізінде қарастырылған болатын. Батыстың христиандық

әлемінде күнә мен әйелдің аты қатар аталғанын айта кету керек. Бұл дегеніміз әйелдерге білім

алу мүлде шектеу қойғанын білуге болады. Христиан теологтарының тіпті «әйел адам ба, адам

емес пе» деген мәселе көтеріп, орта ғасырларда Батыста әйелдердің «мыстан», «азғырушы»,

«арбаушы», «көзбояушы», «сиқыршы» деген жаламен шіркеу тарапынан тірідей отқа

жағылғанын, өртелгенін білеміз. Осы жерден ортағасырдағы гендерлік теңсіздіктің байқасақ

болады. Ал қазір олай емес соның ішінде Азияның жүрегі болып тұрған Қазақстанда гендерлік

саясат білім алу өте жоғары сатыда. Білім беруге келетін болсақ қоғам мүшелерінің

адамгершілік, зияткерлік, мәдени және дене дамуы мен кәсіби біліктілігінің жоғары

деңгейінде. Негізінен білім өзінің мәніне қарай болашаққа қызмет етеді білім жүйесі жоғары

дәрежеде қоғамның әлеуметтік-экономикалық прогресіне ықпал етеді.

Білім беру жүйесіндегі маңызды міндеттердің бірі білім беруге жаңа технологияларды

енгізу, білім беруді компьютерлендіру және халықаралық ғаламдық коммуникациялық

желілерге шығумен өрнектеледі.

ХХІ ғасырда білім беру жүйесіндегі тағы бір басым бағыттардың бірі еңбек нарығындағы

бәсекеге қабілетті білікті жұмысшы мен мамандарды даярлау, қайта даярлау және олардың

біліктілігін көтеру болып табылады. Сонымен бірге білім — адамның әлеуметтенуінің негізгі

факторы, оның тұлғаға айналу жолы.

Шын мәнінде бұл қоғамның өз мүшесіне «Бәрі сияқты бол!» деген талабы, ал екінші

жағынан, білім беру мен тәрбиелеудің міндеті – тұлғаны жан-жақты дамыту, яғни оның толық

өзін-өзі айқындауына, көрсете білуіне қол жеткізу.

Білім, ғылым саласында жаңа талапқа сай тұжырымдар мен оқулықтар жазу, білім беру

жүйесін қалыптасыруда әйелдердің қосып жатқан үлесі мол. Ұлттық комиссия жыл сайын әр

түрлі көрмелер (іскер әйелдер еңбегінің, білім дамуының, жаңа технологияны игерудің, өнер

қайраткерлері шығармаларының) ұйымдастырып, конкурстар өткізуге қатысып, бизнеспен

шұғылдануға ынталы адамдарды қолдауда.

Еліміз егемендік алғанан кейін Қазақстанда білім берудің ұлттық моделі қалыптасуда.

Онда білім мен тәрбие берудің ұлттық дәстүрін әлемдік білім кеңестігінде орын алып отырған

өзгерістермен өзара байланыстыруға айырықша көңіл бөлінуде.

Білім беру саласындағы реформалар, бір жағынан, әлемдік білім беру кеңістігіне сай

өркендеуге ұмтылса, екінші жағынан, ұлттық болмысты қалыптастыру мақсат алса, ұлттық

болмысты қалыптастыру мақсатында мәдени-тарихи құндылықтарға сай өзіндік бет-бейнесін

сақтауды көздейді. Білімді адам ғана тарихи және мәдени дәстүрлерді ұстана алады. Ол – сөз

бен тілдерді, мәдениет пен ғұрыптарға ден қойған адам. Өзінің белгілі бір қауымдастық пен

халыққа қатыстылығын сезінеді, оның бойында адамгершілікке, ойлы әрекетке, сұлулыққа

құлшыныс тәрізді мәдени құндылықтар қалыптасады. Этникалық-мәдени білім — бұл ана тілі

мен төл мәдениетті әр елдің мәдениет құндылықтарын қоса игеру арқылы тұлғаның этностық-

мәдени сәйкестілігін сақтауға бағытталған білім. Мәдени-этникалық білім беруді қолға алуға

байланысты білім беру жүйесінің кең көлемді реформасы ғылымның түйінді көмегінсіз тиімді

бола алмайды. Сондықтан этнопсихология, этнопедагогика сияқты ғылыми пәндердің

қалыптасуы үшін мемлекет тарапынан игі ықпал жасалуы қажет.

Тұлғаның дамуы үшін бұл екі талап та маңызды болып табылады. Ал білім берудегі

гендерлік өлшемдер тұлғаны дамытуда және білім беруде дұрыс бағыт береді десек, онда білім

беру жүйесіне гендерлік білім беруді еңгізуді мақсат етіп отыр.

63

Қоғамды ерлер мен әйелдер арасындағы қүқықтық және гендерлік теңдіктің, әділетті

әлеуметтік қарым-қатынастың қажеттігін түсінетіндей етіп оқыту бойынша ағарту, яғни ол

үшін төмендегідей талаптарды ескеруді қажет етеді:

• білім берудің барлық деңгейлеріндегі оқу бағдарламаларын гендерлік қарауды енгізу.

Мектеп жасына дейінгі білім беру мекемелерінің, мектептердің, орта арнайы және жоғары оқу

орындарының білім беру бағдарламаларына тиісті түзетулер енгізу;

• педагогтар (мұғалімдер), білім беру ұйымдарының (мектепалды даярлаудың,

мектептердің, жоғары оқу орындарының) оқытушылары үшін пакетін әзірлеу;

• білім беру жүйесінің педагогтары (мұғалімдері), оқушылары, мамандары үшін гендер-

тренингтер ұйымдастыру;

• мұғалімдер мен оқытушылардың гендерлік білім беру саласындағы біліктілігін арттыру

жобаларын қолдау;

• қыз балалар мен әйелдердің мүмкіндіктерін кеңейтетін гендерлік көрсеткіштерді ескере

отырып, гендерлік зерттеулер жүргізу.

Қорыта келгенде, Қазақстанда әйелдерге білім берудің тарихын зерттеу мен талдау тағы

да қоғамның экономикалық, саяси және мәдени дамуына байланысты еңбекші әйелдердің

еркіндік процесі қаншалықты қиын екендігін көрсетеді. Мысалы, Қазақстанның қыздары тек

қана орта білім алу үшін емес, сонымен қатар жоғары білім алып, ер-азаматтармен үзеңгі

қағыстырар ғалым болуға да қабілетті. Қазақстанда әйелдерге білім берудің өркендеу

тәжірибесі білім беруге әйелдерді тартуда шешуші табыстарға, егер де елдегі білім беру

принциптері бұқара еңбекшілерінің арасына ағарту ісін тарту міндеттеріне жауап беретін

жағдай болса, қол жеткізуге болатындығын сеніммен көрсетеді.

ГЕНДЕРЛІК МӘСЕЛЕ МЕМЛЕКЕТ САЯСАТЫНЫҢ АЖЫРАМАС БӨЛІГІ

Отарбаева Майра Мухидуллаевна,

Ақтөбе қаласы №61 жалпы білім беретін орта мектеп директоры,

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Бисембаева Ақтоты Жалғасбайқызы,

Ақтөбе қаласы №61 ЖББОМ директорының әдістемелік ісі жөніндегі орынбасары,

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында көрсетілгендей,

гендерлік теңдік мәселелері бүкіләлемдік контексіндегі әрбір елдің ерекшеліктерін ескере

отырып, отбасында әйелдер мен ерлердің теңдігіне қатысты басымдықтарын айқындап,

жоспарлы мемлекеттің саясатын қалыптастыра отырып, оны іске асыруын қадағалауда.

Қазақстанда гендерлік саясат жүргізу жөніндегі жұмысты Қазақстан Республикасы

Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі

ұлттық комиссия үйлестіріп отырады. Кешенді жүзеге асыруда мыңжылдық даму мақсаттары

мен әйелдерге қатысты кемсітудің барлық нысандарын жою туралы Конвенцияның

қағидаларына сай, Қазақстан үшін гендерлік индикаторлармен жұмыс жасалынып отыр.

Экономика саласында әйелдер арасында кәсіпкерлікті дамытуға үкімет тарапынан көмектер

берумен қатар, еңбек қатынастарында азаматшалардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға,

яғни жәрдемдесуге көп көңіл бөлініп отыр. Еңбек қызметінде үй шаруасы міндеттерімен

қатар, бала тәрбиесін ұштастырып отырған отбасыларға жағдай жасалынып отыр. «Отан

отбасынан басталады» - демекші мемлекетте отбасылық қатынастарды немесе отбасы

институтын нығайтуға, гендерлік тепе-теңдік қалыптастыруы үшін алға ұмтылып отыр.

Ерлердің, әйелдер мен балалардың денсаулығын нығайту және өсімпаздықты арттыру, өмір

сапасын жақсарту жан-жақты қарастырылып отыр. Отбасында немесе жұмыс орнында

қысымшылық көрсетілген болса, оны түп- тамырымен жоюға жәрдемдесіп, ер адамдар мен

64

әйелдер, балалар үшін зорлық-зомбылыққа қарсы күресті бүкіләлемдік практикадан

көрсеткендей жәрдемдесу керектігін, Елбасының сындарлы саясаты қолдап отыр.

Халықаралық дәрежеде азаматшалардың саяси көшбасшы болуы уақыт өткен сайын

айқындалып және дәлелденіп те келеді. Нәзік жандылардың іскерлік қабілеттері мен саясатқа

қосқан ықпалдарының арқасында қоғам да, мемлекет те жоғары сенім білдіре отырып, биік

деңгейде көрініс тауып отыр. Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері жаһандық саясатта шеберлік

танытып, ел мен жердің абыройын еселеуде көптеген жерлерде жеңіске жетіп жүрген

Қазақстан мемлекетінің оң саяси имиджін бұдан да мықтырақ ету үшін гендерлік саясаттың

арнасын кеңейтудеміз. Алғашқы қадамдардың бірі –әйелдердің зорлық- зомбылық ұшырауын

төмендету бағыты бойынша әртүрлі саланың мамандарынан құралған дағдарыстық

орталықтың ашылуы көп азаматшаларға септігін тигізді деп айтуға болады. Қазақстанда

отбасы, әйел және бала сұрақтары бойынша жеткілікті түрде құқықтық негіз бен отбасының

маңыздылығын, оның жас ұрпақты тәрбиелеудегі міндетін түсіну түгелдей қалыптасып болды

деп айтуға болады. Қазақстан Республикасының Конституциясының 27- бабында көрсетілген

«Неке және отбасы» толығымен мемлекеттің қорғауында болады деген құжатты басшылыққа

алып қарасақ, ерлі-зайыптылардың отбасындағы теңдігі мен балалардың отбасылық

тәрбиесінің басымдығын, отбасының кәмелетке толмаған және еңбекке қабілетсіз

мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін қорғайтынын көрсеткен.

Әйелдерге қатысты жалпы гендерлік тепе-теңдікті сақтау мақсатында, азаматшалардың

құқықтық сауаттылығы мен хабардар болу деңгейін арттыру бойынша, зорлық-зомбылықтың

алдын алу тренингін өткізу өте тиімді деп ойлап, қазіргі таңда педагог-психолог мамандары

түрлі ақыл-кеңестер беру арқылы жұмыстар жүргізіліп отыр. Мәселен, Ақтөбе облысының

«Кәсіпкерлікті дамыту» басқармасы «Кәсіпкерлер кеңес берді», «Даму» қоры арқылы

азаматшалардың жеке кәсіптерін ашуға жоспарларын ұсынғанын, «Нәзік аруларға ашық есік

күндері» акцияларын ұйымдастырады. Мұндай іс-шараларда әйел адамдардың жай-күйін

тыңдап, ақпарат-насихат топтарының аудандардағы және қаланың мекемелері мен

кәсіпорындарындағы әйел қауымымен сұқбаттасу, қолданыстағы заңнаманы жұрт алдында

түсіндіру бойынша құқық мамандары брифингтер, дәрістер өткізу, ғылыми- тәжірибелік

конференциялар ұйымдастыру жолымен жүйелі, мазмұнды түсіндіру жұмыстары жүргізіледі.

Уақыт талабына сай, егемендік алғаннан бері әйелдердің мемлекеттік және қоғамдық

басқару ісіне белсене атсалысуымен қатар, кәсібін дөңгелетіп отырған әйелдер де баршылық.

Яғни, жеке бизнес ашып, кәсіпкерлікпен шұғылдануына мүмкіндік туғызу арқылы жаңа

кезеңдегі «Қазақстандық әйел» бейнесін қалыптастырдық,- деп айтуға болады.

Демократиялық, зайырлы және құқықтық мемлекетті берік орнауына үлес қосқан жоғарыда

айтып өткендей, «Қазақстан әйелдерінің» ролі ерекше. «Әке баласын тәрбиелейді, ана ұлтты

тәрбиелейді»- деген ата- бабамыздың нақыл сөзі бекер айтылмаған болса керек. Әйел отбасы

құндылықтарын жоғалтпай, мүддесін қорғайды. Күнделікті отбасы туралы қамқорлық, өз

отбасы үшін жан жайлылығын жасау, жайлы жағдай және амандық –бұлардың барлығы әрбір

әйел үшін абзал міндет болып табылады. Алайда, бұл нәзік жандардың «шауып келе жатқан

атты да тоқтатады, жанып жатқан үйге де енеді» дегенді білдірмейді, ең алдымен, ол бүгінгі

дәуірде ескірген түсінікті өзгертетін және ерлермен тең дәрежеде өз мақсаттарына лайықты

қол жеткізуші адамзаттың тамаша жартысы болып саналады.

Бұл жеңісіміз еліміздің жауапты мемлекеттік саясатының маңызды да ажырамас

құраушысы болып табылатын гендерлік және отбасылық демографиялық саясатты іске

асырудың арқасында мүмкін болып отырғаны анық. Ол гендерлік теңдікке қол жеткізу

саласындағы отандық және халықаралық тәжірибені жан-жақты және егжей- тегжейлі ескере

отырып, гүлденген болашаққа ұмтылған дамыған 30 елдің қатарына енуге біртұтас халықтың

келісімі мен бірлігін нығайта бермек.

Әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығы «ҚР 2030 жылға дейінгі

отбасылық және гендірлік тұжырымдамасын бекіту туралы» Астана -2016

65

2. Оқушы тәрбиесі. Астана -2012.№6,-7

3. Педагогическая образование и наука – 2002. №4.

ГЕНДЕРНЫЙ ПОДХОД В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОСТРАНСТВЕ

РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Шудабаева Ж.М., Жалгасбаева Л.Д.,

учителя русского языка и литературы СШ №39 г.Актобе

Какие же методы, раскрывающие смысл гендерного подхода в образовании? Прежде

всего это современные методы востребованные всей гуманитаристикой в эпоху

информационных технологий. И кроме того методы, определяемые спецификой гендерных

отношений.

Первое – проблемно-целевой метод. Гендер по своей сути является таким

междисциплинарным, интегративным комплексом, включающим философию, психологию,

экономику, культурологию, политологию. Такой комплекс может, в свою очередь, войти как

важная необходимая составляющая в раздел, связывающий между собой естественные и

гуманитарные науки. Изучение гендерных дисциплин при таком подходе означает овладение

способностью распознавать и решать жизненные проблемы, связанные с отношениями

женщин и мужчин в семье и обществе; отвечать самостоятельно на множество вопросов,

возникающих в современных социокультурных контекстах.

И что является особенно актуальным – уметь ставить и решать проблемы формирования

объективной социальной системы гендерного равенства, преодоление не на словах, а на деле

не только гендерного равноправия, но и реального гендерного равенства при сохранении

уникальности и женского, и мужского жизненного опыта.

Второе. Сочетание международного гендерного опыта и национального колорита,

традиций и обычаев народа Казахстана, прежде всего, государственнообразующего

казахского этноса.

Третье. Компетентностный метод, имеющий в виду не столько обучение теоретическим

знаниям, передачу информации, сколько формирование навыков и умений жить в гендерно

сбалансированном мире, ориентированном на идеологию равных прав и возможностей обоих

полов.

Четвертое. Системность и непрерывность, т.е. обеспечение последовательности в

обучении гендеру от одного этапа к другому, что подразумевает методологическую

разработку главных приоритетов каждого этапа: дошкольного обучения, средней школы,

ВУЗа, послевузовского обучения.

Пятое. Синкретический метод, означающий, что гендер включает в свой предметный

мир и овладение теоретическим материалом, и обучение навыкам совместной деятельности,

гендерной толерантности, т.е. является образовательным комплексом, ориентированным на

воспитание и формирование личности, на образование самого человека.

Шестое. Активизации внутренней активности личности, акцент на самопознании,

самоопределении, самореализации с учетом гендерных составляющих социального и

культурного опыта. Гендер в его современном позитивном варианте не может быть навязан

извне, оставаясь неким внешним призывом, но должен быть продуман самостоятельно, пройти

внутреннюю самопроверку, стать внутренним убеждением: равенство прав и возможностей

мужчин и женщин, равенство в различиях и через различия, отказ от позиции превосходства

и переход к современному гендерному самосознанию.

В научных изысканиях термин гендер переосмысливается и толкуется как альтернатива

биологическому полу, связанному с физиологическими и анатомическими особенностями

человека. В человеке как в существе духовно-нравственном по своей сущности превалирует и

первенствует отнюдь не биология. Иерархия выстраивается по вертикали «сверху вниз», а не

66

наоборот. Так что все природное и биологическое, так же, как и социальное, обусловлено

духовными и нравственными императивами. Это уже природно-человеческое, изначально

преображенное и трансформированное.

Гендер выражает специфику взаимоотношений полов в обществе, захватывая все без

исключения социальные сферы – семью, образование, экономику, политику. Социальные

отношения мужчины и женщины (gender) включают в себя все остальные определения –

возраст, этнос, социальная маркировка. Гендер – всепроникающая категория, потому что везде

и повсюду действуют люди, мужчины и женщины, и их специфическая, экономическая или

политическая деятельность неизбежно осуществляется через отношения полов.

Ключевая область развертывания гендера – культура. Гендерная самооценка, гендерные

социальные отношения формируется в определенной культурно-исторической среде. Именно

культура создает «систему зеркал», в которую непрерывно смотрятся и мужчина, и женщина.

Коды, символы, ценности, образцы, нормы, представления о том, что такое настоящая,

«стопроцентная» женщина и соответственно, мужчина – исторически сконструированная

гендерная модель, согласно которой формируется гендерное самосознание и осуществляется

гендерное поведение. Поэтому гендер «это конструкция концептуальная и основанная на

опыте, физическая и духовная, индивидуальная и общественная, кросс-культурная и

специфически культурная, а также политическая».

После того, как мы ввели термин «гендер», поговорим о теории гендера. Прежде всего,

она наследует интенцию женских исследований: прекратить смотреть на мир только глазами

мужчины, восстановить права женщины быть услышанной в культуре. Это называется

«позиционизм»: изменить угол зрения, взглянуть на историю, философию, лингвистику с

позиции женщины. Такой подход заставляет заново переосмыслить все гуманитарные

дисциплины. Однако теория гендера не только использует подход женских исследований, но

и делает принципиально новый шаг: восстановив женскую оптику, научиться смотреть двумя

глазами, надеть «гендерные очки» (линзы). И взгляд мужчины, и взгляд женщины равно

необходимы. Причем, восстановление женского видения изменяет и мужской угол зрения. И,

наоборот, внимание к женскому опыту предполагает трансформацию мужского. Это и есть

подход теории гендера, которая получает иное качество сравнительно с теорией феминизма,

апеллирующей к женскому началу, поскольку включает на равных и мужскую, и женскую

позиции.

Гендерная педагогика, построенная «на учете специфики воздействия на развитие

мальчиков и девочек всех факторов учебно-воспитательного процесса (содержания, методов

обучения, организации школьной жизни, общения, школьных традиций, культуры и др.),

способна восполнять дефицит воспитания детей в школе. С другой стороны основной задачей

обучения, отвечающей требованиям времени, современная педагогика считает воспитание

гармоничной, развитой в интеллектуальном и личностном плане, творчески и нестандартно

мыслящей, владеющей необходимой суммой базовых знаний, умений и навыков, способной и

стремящейся к саморазвитию и самоактуализации, психологически и физически здоровой

личности учащихся. Особое же внимание в настоящее время уделяется индивидуализации

обучения и воспитания с учетом психофизиологических и личностных особенностей

учащихся.

В школу ежегодно приходят не просто дети, а мальчики или девочки со свойственными

им особенностями восприятия, мышления, речи, эмоций, с разными установками, типами

характера, поведения, разные в возрастном отношении. Школа же готовится к встрече с

детьми, но не с мальчиками и девочками. В педагогической и психологической литературе все

усреднено. Считается, что в определенном возрасте ребенок должен обладать

соответствующими знаниями и навыками. Однако при этом пол ребенка совершенно не

учитывается. Нет специальных программ или методик именно для мальчиков или девочек.

Школа нивелирует различия, обучая всех одинаково. Хотя учителя интуитивно чувствуют

различия, не одинаково относя и к мальчикам и девочкам. Одним из наиболее эффективных

способов реализации индивидуализированного образования является дифференцированное

67

обучение и воспитание мальчиков и девочек с учетом половых психофизиологических и

личностных особенностей учащихся.

Постепенное осознание педагогической общественностью Казахстана важности

изучения данной проблематики началось только в последние десятилетия прошлого века.

Научные результаты деятельности ученых подтверждают актуальность практики гендерно-

ориентированной педагогики. Ученые пришли к выводу, что объединение разнополых детей

по календарному возрасту и игнорирование половых особенностей психологии и физиологии

учащихся разного пола, характерное для современной школы - явление антигуманное. Ими

была установлена разница в генетической и духовной зрелости разнополых школьников,

определены существенные морфологические и функциональные различия в деятельности

мужского и женского мозга, доказано, что система архетипов-символов, на которых

впоследствии строятся духовно-психологические особенности личности мальчика и девочки,

гендерно дифференцирована и биологически детерминирована. Современными учеными

обосновано положение о том, что «бесполое» воспитание новых поколений приводит к

вырождению народа, так как «выживание любого вида возможно лишь на основе

дифференциации и специализации пола».

Миссия гендерного подхода в образовании (как педагогической практике) –

конструирование такой учебно-воспитательной деятельности, которая была бы направлена на

преодоление неравенства и гендерных стереотипов в образовании, формирование эгалитарной

идеологии отношений полов и опыта эгалитарных отношений.

Гендерный подход в педагогической практике (обучении и воспитании) – это анализ и

реконструкция факторов учебно-воспитательного процесса в направлении нейтрализации

гендерных стереотипов, увеличении социального пространства для всестороннего развития

личности девочек, и мальчиков.

Цель гендерного подхода в воспитании и образовании – формирование эгалитарного

мировоззрения личности, которое характеризуется:

- гендерной компетентностью;

- гендерной сензитивностью;

- гендерной лояльностью.

Задачами образования, использующего гендерный подход являются:

- обеспечить осознанный и свободный личностный выбор жизненных стратегий,

включая выбор профессии, семейного статуса и времени его обретения;

- подготовить выпускников к осознанному планированию личностного и

профессионального развития на основе рефлексии собственных интересов, задатков и

способностей;

- способствовать критичности их мышления.

В конечном итоге это означает - заложить основы эффективной самореализации

личности и всестороннего раскрытия его потенциала. Цель гендерного подхода в педагогике -

расширение социального пространства для всестороннего развития личности. Для того чтобы

полностью использовать потенциал образования для саморазвития личности каждого ребенка,

мы должны говорить о гендерном образовании в широком и узком (специальном) смысле.

Гендерный подход в образовании в узком смысле подразумевает целенаправленную

работу по гендерному анализу и реконструкции конкретного раздела программ,

воспитательных мероприятий, учебно-воспитательного комплексов целого блока или

образовательного уровня (начальная, неполная средняя, полная средняя школа).

Образование – важнейший институт социализации вообще и гендерной социализации в

частности. В образовательных учреждениях учащиеся получают разнообразные уроки

гендерных отношений. «В школах и университетах мы узнаем, кто важен для общества, а кто

– нет, кто повлиял на ход истории, на развитие науки, искусства, литературы и социальной

организации, какие возможности и какая ответственность существует для разных людей в

обществе. Образовательные учреждения наряду с остальными агентами социализации

определяют наши идентичности, а также имеющиеся у нас возможности личного,

68

гражданского и профессионального выбора. Наконец, школы учат нас на собственном

примере. Сама организация образования, как и господствующие здесь гендерные роли,

встраивают в нас модель «нормальной» жизни и диктуют нам женские и мужские статусные

позиции».

Литература:

1 Абубикирова Н.И. Что такое гендер, // ОНС 1996. №6

2 Ярская-Смирнова Е.Р. Гендерная социализация в системе образования: скрытый

учебный план // Равные права и равные возможности женщин и мужчин в сфере

высшего образования. Гендерное образование в России: сб. Материалов / сост. Е.А.

Баллаева, О.А. Воронина, Л.Г. Лунякова. - М., 2008. - 250 с.

3 Окулова Л.П. Гендер в системе отечественного образования // Электронный научно-

образовательный журнал ВГПУ «Грани познания». 2010. № 2 (7). Июнь. URL:

www.grani.vspu.ru (дата обращения: 02.05.2011).

4 Брандт Г.А. Природа женщины как проблема (концепции феминизма) // Общественные

науки и современность. -1998. № 2. С. 167-180.

69

2 СЕКЦИЯ

Н.Ә.НАЗАРБАЕВТЫҢ «БОЛАШАҚҚА БАҒДАР: РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ»

БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ МАҚАЛАСЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ АЯСЫНДА ТӘРБИЕНІҢ

ЭТНО-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

ЭТНОПЕДАГОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ВОСПИТАНИЯ

В РАМКАХ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММНОЙ СТАТЬИ Н.А.НАЗАРБАЕВА

«БОЛАШАҚҚА БАҒДАР: РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ»

Букенова Светлана Сералиевна,

старший преподаватель кафедры дошкольного воспитания

и начального обучения филиала АО «НЦПК «Өрлеу» ИПКПР

по Актюбинской области

История всемирной педагогики многогранна, она слагается из опыта отдельных народов,

каждый из которых имеет свои особенности. Смысл образования открывается через общую

историю педагогики всего человечества. Почти все страны сегодня оказались перед

необходимостью решать одни и те же задачи в сфере образования, связанные с обучением и

воспитанием подрастающего поколения в кросскультурном обществе. Все более востребована

этнопедагогика, направленная на определение путей этносоциа-лизации подрастающего

поколения в новых условиях межкультурного взаимодействия мирового сообщества.

Культурное развитие личности, богатство человеческой индивидуальности во многом

определяются и обеспечиваются социально-культурными условиями ее бытия. Культурное

пространство — это среда повседневного обитания человека. Оно многомерно и динамично,

включает сложившиеся формы общения, этнические и духовные ценности, искусство,

значимые события, символы. Содержание и качество культурного пространства неизбежно

переходят в другое измерение — культурно-образовательное. В культурологической

стратегии образования цели развития культуры и образования совпадают.

«Культурологический подход в педагогике — это видение образования сквозь призму понятия

культуры, другими словами, его понимание как культурного процесса, осуществляющегося в

культуросообразной образовательной среде, все компоненты которой наполнены

человеческими смыслами и служат человеку, свободно проявляющему свою

индивидуальность, способному к культурному саморазвитию и самоопределению в мире

культурных ценностей»

Соотношение национального и общечеловеческого во все времена составляло одну из

фундаментальных проблем общественного развития. Перспективы развития этнопедагогики

связываются исследователями с рассмотрением ее роли в механизме формирования

национального самосознания, патриотизма, культуры межнационального общения,

толерантности, а также с большими возможностями ее использования в современной

социализации личности.

Этнопедагогика и является той наукой, которая изучает возможности использования

средств народной культуры и народной педагогики в воспитании подрастающего поколения.

Этнопедагогика, исследующая своеобразие воспитания этносов и педагогическое воздействие

национальных культур на формирование личности, рассматривает различные национальные

модели воспитания. Своеобразие педагогических особенностей народов подчеркивает

ценность этнических культур в системе мирового наследия. Все национальные системы

воспитания, устанавливая разные приоритеты в целях и средствах воспитания, являются не

равноценными, но одинаково необходимыми для развития всего социума через оптимизацию

отношений личности и общества.

Современная этнопедагогика, ориентированная на инновационные процессы

общественного развития, располагает огромными возможностями в деле воспитания

70

толерантности, ненасилия, культуры межнационального общения. Особенно важна в этом

плане этнопедагогическая подготовка будущих учителей, профессиональная значимость

которых в трансляции толерантного отношения в обществе весьма ощутима. В эпоху

глобализации этнопедагогика своим общечеловеческим содержанием нравственности должна

внести вклад в воспитание человечества. Большим потенциалом в выявлении общности

национальных культур обладают такие научные направления этнопедагогики, как

этнопедагогическая аксиология и этнопедагогическая эпистемия.

Фундаментом, объединяющим традиционные ценности педагогических культур разных

народов, выступает нравственность. В духовно-нравственном здоровье общества, народа и

личности огромная роль принадлежит средствам национальной культуры, существенными

элементами которой являются фольклор, музыка, декоративно-прикладное искусство и

др. В стремлении человечества к совершенству нравственность порождает пути

взаимодействия и сближения народов на основе их национальных различий и является

залогом решения многих глобальных проблем современности.

Традиционную культуру не случайно называют художественной народной педагогикой.

Соединяя в себе устное народное творчество, художественные ремесла, танец, обряд, песню,

она дает подрастающим поколениям целостное представление о мире, формирует взгляд на

духовные и семейные ценности народа, воспитывает сознание живой связи времен и

поколений. Вот почему и сегодня национальная культура с ее мудрыми, ненавязчивыми

уроками народной педагогики широко используется педагогами в восполнении «культурного

иммунитета» подрастающего поколения. Развитие духовности личности немыслимо без

создания его представлений о себе как части своего народа и его культуры.

Происхождение обрядов, обычаев, традиций казахов уходит в далекое прошлое народа.

Многие из них в своей сущности не имели религиозной основы, возникли еще в доисламский

период. Они были порождены потребностью практики, реальной действительностью,

стремлением упорядочить отношения людей в различных социальных ситуациях. Казахский

народ, благодаря основному закону жизни ¾ преемственности поколений, сохранил свои

самобытные положительные обычаи и традиции до наших дней. Через призму столетий, из

уст в уста, из поколения в поколение передавались казахами генеалогические знания о

родословной народа. Эта традиция сохранилась и до наших дней.

Создание этнокультурной среды в пространстве этнопедагогизации (в семье,

дошкольных образовательных учреждениях, школе и вузе), основанной на этнических

традициях нравственного воспитания: культ семьи, матери, отца, ребенка, предков, Родины,

природы и земли; изучение национальной литературы, развитие философского мышления,

привитие личности духовно-нравственных ценностей и этики этноса, усиление ее мотивации

к изучению родного языка непременные условия для эффективного протекания исследуемого

процесса. Одним из важных средств в народной педагогике является воспитание трудом.

Воспитательное воздействие народной педагогики направлено на формирование качеств у

мальчиков и девочек, необходимых нации для выживания, на подготовку подрастающего

поколения к жизни.

Народная педагогическая мудрость через все свои средства проносила основную цель

воспитания — формирование совершенного человека. Народный идеал совершенного

человека в казахской народной педагогике выражался в пословице «Сегіз қырлы, бір сырлы

адамды тәрбиелеу» (воспитать разностороный талантливого человека) и рассматривался как

суммарный, синтетический образ, но представления об идеальном мужчине и женщине

формировались согласно их социальным ролям и под воздействием тендерных стереотипов,

испокон веков сложившихся у народа.

Известно, что этнокультурные ценности имеют мощный воспитательный потенциал,

являются базой формирования духовно-нравственных ценностных ориентаций личности. На

более высоких ступенях развития общества, в связи с образованием этноса, нации, их характер

структурируется, обогащается общечеловеческими и национальными особенностями. Так как

ценности национальной культуры представляют часть общероссийской, казахстанской, и

71

общечеловеческой культуры, то их изучение необходимо вести во взаимосвязи с различными

ответвлениями мировой культуры. На наш взгляд, к наиболее действенным методам

этнопедагогизации формирования личности необходимо отнести создание специальной

образовательной среды, личный пример воспитателя, использование народного идеала,

изучение национальных традиций, ритуалов и обрядов и, конечно же, язык.

Таким образом, этнопедагогизация — процесс, направленный на формирование

этнокультурной личности. Обосновано предположение о том, что этнокультура и язык,

являясь фундаментом, основой данного процесса, играют в нем функционально разные роли.

Если этнокультура сокровищница материальных и духовных ценностей этноса, на которых

формируется этнокультурная личность, то язык средство приобщения ее к этим ценностям;

являясь душой народа, он носитель и составная часть его духовной культуры. Как показал

анализ содержания этнокультуры народов, понимать, уважать и ценить культуру других

народов способна только личность, умеющая любить и ценить родную культуру.

Сегодня Казахстанцы являются свидетелями зарождения нового этапа в истории

Казахстана. Процесс модернизации, объявленный Президентом реализуется одновременно в

трех направлениях и мы говорим сейчас о модернизации общественного сознания. В рамках

проекта «Современная казахстанская культура в глобальном мире» сейчас создаются условия

для представления лучших произведений казахской культуры для ознакомления с ними

мировой общественности. Это откроет большие возможности перед отечественной

творческой интелегенцией.

Литературы:

1. Нигматов З.Г. Плюралистический подход к этнопедагогическим исследованиям //

Теория и практика физической культуры. № 8.

2. Мухтарова Ш.М. Этнокультурное образование будущих педагогов: поиск и решение

проблемы: моногр. Караганда: Санат, 2008.

3. Волков Г.Н. Универсализм этнопедагогики (дисперсная этнопедагогика) //

Этнопедагогика в системе образования: опыт, проблемы и перспективы: матер.

междунар. науч.-практ. конф.

4. Нурланова К. Символика мира в традиционном искусстве казахов // Кочевники.

Эстетика: познание мира традиционным казахским искусством. Алматы.

5. Казахи: историко-этнографическое исследование /сост. М. Казбеков. Алматы:

6. веб-сайт www.primeminister.kz

БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ОҚЫТУДА СЫНИ ТҰРҒЫДА ОЙЛАУДЫ ДАМЫТУ

Бисекешева Айгул Сапаргалиевна,

Ақтөбе қаласы, № 24 ЛМГ бастауыш сынып мұғалімі

Егеменді еліміздің дамуындағы жаңа бағдарлар, қоғамның жедел ақпараттануы білім

беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті.Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Қазақстан

халқына Жолдауында:«Бізге қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім

беру жүйесі қажет»,-деп, әлемдік білім кеңістігіне енуде ғылым мен білімдегі түрлі жаңа

технологиялар арқылы оқу үрдісін шығармашылықпен ұйымдастыруға еркіндік беріп,

ұстаздар қауымының белсенділігін арттыруды міндеттеп отыр.

Мұғалімнің шығармашылық шеберліктерін шыңдауда педагогикалық оқулардың,

семинарлар мен түрлі байқаулардың, шығармашылық есептің, іскерлік пен ізденімпаздықтың

берері мол. Шығармашылыққа байланысты танымдық істерді нақты іс - әрекетке ұластыру,

озат тәжірибені тиімді пайдалану - әрбір мұғалімнің басты міндеті. Осыған орай кез келген

мұғалім өзінің бағыты мен алға қойған мақсатына жету үшін оқытудың жаңа технологияларын

дұрыс таңдай білуі қажет.

72

Оқу технологиясын тиімді пайдалану да мұғалімнің құзыреттілігін көрсетеді. Жаңа

педагогикалық технологияларды күнделікті сабақ үрдісінде пайдалану үшін, әр мұғалім

алдында отырған оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, кәсіби мақсаты мен

шеберлігіне орай таңдап алады.

Білім кеңістігіндегі барлық жаңа технологиялар - оқушылардың шығармашылық

қабілеттері мен танымдық белсенділігін дамытуға, эстетикалық көзқарастарын

пайымдауларына, өзін-өзі бағалауына бағытталған. Педагогикалық технология – тәжірибеде

іске асырылып, соңында нәтижеге жеткізетін педагогикалық жүйенің жобасы. Яғни, әрбір

мұғалім кез келген жаңа технологияны тәжірибеде жүзеге асырып, оның тиімділігіне көз

жеткізе отырып жұмыс жасаса, ақырында сапалы білімге қол жеткізеді.

Осы айтылғандарды өзімнің педагогикалық тәжірибеммен сабақтай отырып, ұстаздарға

«Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясын сабақта пайдалану

өте тиімді екенін айтқым келеді. Қалыптасқан дәстүрлі сабақ бойынша оқушы тек қана

мұғалім мен оқулыққа ғана тәуелді тыңдаушы ғана еді, енді осы технологияны пайдалану

нәтижесінде өз ойын еркін білдіріп, нақты дәлелдей алатын тұлғаға айналғандығын

жүргізілген тәжірибеден байқадым. Әсіресе, білімнің негізі бастауыш сыныпта қаланады

дегенді ескерсек, бұл бағдарламаның ұстаздарға берері мол екенін көреміз. Осылай бастауыш

сыныпта оқушылардың білімге деген қызығушылықтарын оятып, саналы ойлай білуін

қалыптастыруға болады.

Сондықтан, СТО технологиясының элементтерін сабақта пайдалану - оқушының өз

бетінше білімді игеруіне, өз ойын еркін жеткізуіне, дүниетанымын кеңейтуге мол мүмкіндік

беріп, нәтижесінде оқушының жеке тұлғасын қалыптастыруға жол ашады. Сыни тұрғыдан

ойлауды дамыту жобасының мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез келген құбылыс пен

заттарға, әрекет пен мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, көптеген пікірдің ішінен біреуін таңдауға

саналы шешім қабылдауға сабақтарда үйрету. «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан

ойлауды дамыту» технологиясының элементтерін қолдану арқылы балада: «Тыңдасам, есімде

қалмайды, өзім жасасам, ұмытпаймын, өзім оқысам түсінемін» деген пікір қалыптасады.

СТО технологиясы үш кезеңнен тұрады:

• Қызығушылықты ояту

• Мағынаны ашу

• Ой толғаныс

Кезеңдерге қысқаша тоқтала кетсек.

Қызығушылықты ояту – үйрену процесі бұрынғы білетінімен жаңа білімді

ұштастырудан тұрады. Үйренуші жаңа ұғымдарды, түсініктерді өзінің бұрынғы білімін жаңа

ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Сондықтан сабақта қарастырғалы тұрған мәселе

жайлы оқушы не біледі, не айта алатындығын анықтаудан басталады. Осы арқылы ой қозғау

мен миға шабуыл арқылы жүзеге асады.

Бұл кезеңнің «Топтау», «Түртіп алу», «Ойлану», «Жұпта талқылау», «Болжау», «Әлемді

шарлау» т.б. сол сияқты стратегиялары бар. Бұл кезеңнің тағы бір мақсаты – оқушының

белсенділігін арттыру. Жаңа материалдарды оқып-үйрену үшін оқушы белсенділік таныту

қажет, сонда ғана мұғалім нәтижеге жетеді. Оқушы өз білетінін еске түсіреді, қағазға жазады,

көршісімен бөліседі, тобында талқылайды. Яғни айту, бөлісу, ортаға салу арқылы оның ойы

ашылады, тазарады. Осылайша шыңдалған ойлауға бірте-бірте қадам жасала бастайды.

Оқушы бұл кезеңде жаңа білім жайлы ақпарат жинап, оны өзінде бұрыннан қалыптасқан

білімімен ұштастырады.

Мағынаны тану кезеңі – оқушының ойлануы мен жаңа материалды үйренуіне

бағытталады. Тақырып бойынша жұмыс істейді, тапсырмалар орындайды. Бұл кезеңде

оқушының өз бетімен жұмыс жасап, белсенділік көрсетуіне жағдай жасалады. Оқушының

оқығанын терең түсінуде, ойына басшылық етуде, өз ойын еркін білдіруде тиімді үйретуші

құрал болып табылады.

Үшінші кезең – ой толғаныс кезеңі деп аталады. Бұл кезеңнің мақсаты күнделікті оқыту

процесінде оқушылардың толғанысын ұйымдастырып, оқушыны өзіне және өзгеге сын көзбен

73

қарап, баға беруге үйрету. Оқушылар не үйренгендерін саралап, салмақтап оны қандай

жағдайда, қалай қолдану керектігін, ой елегінен өткізеді. Бұл кезеңде оқушылар өз ойларын

қайта түйіп, саналары жаңа өзгерістермен толығып, білім арқылы өзінің өзгергенін сезінеді,

өзіне өзгеше сенім, тәрбиелік, даналыққа бастау алады.

Кезеңде «Бес жолды өлең», «Венн диаграммасы», «Еркін жазу», «Семантикалық карта»,

«Т кестесі» т.б. стратегиялар әр сабақтың ерекшелігіне, ауыр-жеңілдігіне қарай лайықтала

қолданылады.

Сын тұрғысынан ойлау технологиясының негізгі қағидалары:

• Ойлауға уақыт беру және дәлелді талап ету;

• Ойын ашып айтуға рұқсат беру;

• Әр түрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау;

• Белсенді іс - әрекетін қолдау;

• Жауабының дәлелді, дәйекті болуын талап ету.

Сын тұрғысынан ойлаудың іс - әрекетінің нәтижелері:

• Оқушы белсенділігінің артуы, дұрыс шешім қабылдауы;

• Көзқарасымен бөлісуге үйренеді;

• Басқалар алдында өз ойын ашып айтуға;

• Білім, іскерлік, дағдысы қалыптасады;

• Дарынды оқушыны дамытады;

• Өзін және басқаларды сыйлауды үйренеді,

• Бірлесе оқи отырып жеке ерекшеліктерді мойындауды үйренеді.

Бастауыш сынып мұғалімдері оқушыларды ұлы адамдардың шығармаларымен

таныстырмас бұрын, әрбір ұстаздың ой-өрісі кең, парасатты, білім деңгейі жетік болуы қажет,

бір сөзбен айтқанда сол тақырып бойынша құзыретті болу. Сонда ғана ойлаған мақсатқа

даңғыл жол ашылады.

К.Д.Ушинский оқушыларды сабаққа тарта білу, олардың оқуға қызығушылығын

арттырып, білімге құмарту керектігіне баса көңіл бөлді. Оның пайымдауынша, қызығушылық

- сапалы оқудың негізгі жолы, ешбір қызығусыз, тек қана зорлық күшімен жүргізілген оқу

оқушы бойындағы білім алуға деген құштарлықты жояды.

Неміс педагогы И.Ф.Герберт өзінің оқыту теориясының негізіне әрбір саладағы

қызығушылықты алған. Адамдағы қызығушылықтар қоршаған дүниені танып білуге немесе

қоғамдық өмірге араласуға байланысты болады.

Білім – қоғамды әлеуметтік, мәдени – ғылыми прогреспен қамтамасыз ететін ғажайып

құбылыс, адам үшін де, қоғам үшін де ең жоғары құндылық. Оның ең негізгі қызметі –

адамның ділін, дінін, адамгершіліқ қасиетін, шығармашылық қабілетін қалыптастыру,

дамыту.

Қорыта айтқанда, сын тұрғысынан ойлау технологиясы оқушылардың қызығушылығы

мен білім сапасының көтерілуінде, шығармашылықпен жұмыс жасауында, ойлауы мен талдау

жасауында, өз көзқарастарын қалыптастыруда мұмкіндігі мол педагогикалық технология. Осы

технологияны сабақта қолдану арқылы мұғалімнің де, оқушының да рөлдері өзгереді.

Технология бойынша балаға білім дайын күйінде берілмей, білімді өзі игеріп, талпыныс

жасайтыны. Сабақ барысында тек жұмыс жасап қана қоймай, өздігінен ізденуге,

шығармашылықпен жұмыс жасауға жол ашады.

Әдебиеттер:

1. Т. Бегалиев. Педагогика. – Тараз: ТарМУ, 1999 ж.

2. К.Ж. Бұзаубақова. Жаңа педагогикалық технологиялар. – Тараз: ТарМУ, 2003 ж.

3. Б.А. Тұрғынбаева «Мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін біліктілікті арттыру

жағдайында дамыту: теория және тәжірибе». – Алматы, 2005ж.

74

БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ ТҰЛҒАНЫ ТӘРБИЕЛЕУ ТҰСТАРЫ

Жантөре Мағрипа Қалдыбайқызы,

Ақтөбе қаласы, № 24 ЛМГ география пәні мұғалімі

Қазақ халқы текті ұлттың ұрпағы екені ешкімнен жасырын емес. Қанша қиын қыстау

заманды бастан кешірсе де, елі мен жері үшін аянбай тер төккен. Қазіргі дамыған заманда ел

болып қана қоймай, әрі қарай бәсекеге қабілетті болуымыз қажет деп түсіненмін. Елдің

келешегі жас ұрпақта болғандықтан, оларды білім нәрімен сусындатып, тәрбиелеу,

ұстаздардың міндеті. Саналы, жалпы адамзаттық және ұлттық құндылықтарды бойға сірген,

парасатты тұлғаны тәрбиелеу, әлемдік қауымдастықтың білім кеңістігінде бой түзе білуге

бағытталған ортақ мақсат деп түсінемін.

Тәрбие деген, әр халықтың түрлі замандарда жинақталған озық тәжірибесі мен ізгі

қасиеттерін, тарихын жас ұрпақтың бойына сіңіруі және баланың қоршаған ортадағы қарым-

қатынасын, дүниетанымын, өмірге деген көзқарасын және соған сай мінез-құлқын

қалыптастыру. Ал адамды тәрбиелеу ұзақ та күрделі үрдіс. Адам баласының болашағы

бүгіннен нұрлы болуына ықпал ететін және қоғамын алға жетелейтін білім. Тұлға ретінде

қалыптасып, әлемде өз кірпішін қалай алуы, мемлекеттін білім сапасына байланысыты екенін

елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «Қазақстан – 2030» атты халыққа жолдауында

баяндай отырып, білімнің сапасын арттыру керек екендіген ерекше атаған болатын.

Экономика қоғам тіршілігіне тікелей өзінің ықпалын тигізетін басты ғылым. Оқушылардың

экономикалық білімді игеруі мектеп табалдырығынан басталса, елімізде сауатты тұлғалар мен

жауапты маман иелері мол болып, еліміздің экономикасы үшін үлкен рөл атқаратын еді.

Бәсекеге қабілетті, дамыған алғыңғы қатарлы елдердің қатарына ену мүмкіндігі ұлғая түсер

еді.

Мектеп – келешек ұрпақты тәрбиелеу жүйесіндегі шешуші буын. Өткен мен қазіргі білім

беру жүйесінде көптеген айырмашылық бар. Әрине өткенді қаралау, не болмаса дұрыс білім

алмадық деу дұрыс емес, тек заман ағымы күн, ай,жыл сайын өзгеруде. Жаңа заман, жаңа

жүйе, жаңа білім. Бізде сол ағымның екпініне ілесе білуіміз керек. Айта кетерлі өзгеріс ұлттық

білім беру жүйелерінде болып жатыр, оқу тәсілдерімен құралдарының бүкіл әлемдегі білім

жүйесіне ортақ жалпы элементтері қарастырылуда. Оқытудың жаңа педагогикалық

технологиясы — оқытуды ізгілендіру, өзін-өзі дамытып, тәрбиелей білетін, заман ағымына

ілесе алатын кәсіби, білікті, жан-жақты жеке тұлға қалыптастыруды мақсат етеді.

Оқушылардың кәсіби білім сапасын арттырумен бірге өз қабілетіне қарап, өзін-өзі дамыта

отырып, өзіне сын көзбен қарауға мүмкіндік береді. Танымдық белсенділігін арттырып,

шығармашылық қабілетін дамытады.

Елбасымыз Қазақстан халқына «Бәсекеге қабілетті халық үшін», «Бәсекеге қабілетті

экономика үшін» жолдауында: «Білім берудегі жаңалық – Қазақстанның бәсекеге нақтылы

қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдың бірі» -делінген.

Немесе бұл орынды пікірді Елбасымыздың тағы бір: «Терең білім – тәуелсіздігіміздің тірегі,

ақыл-ой – азаттығымыздың алдаспаны» - деген пікірімен жалғауға болады. ХХІ ғасыр бой

жарыстыратын емес, ой жарыстыратын ғасыр екендігін ескерсек, сол ғасырда үздік оқытудың

үлгісі бола алатын көшбасшы, ұлттың зияткерлік әлеуетін арттыратын ұрпақ тәрбиелеуді

мақсат тұтатын Зияткерлік мектептердегі білім бағдарламалары тиімді.Осы орайда Зияткерлік

мектептері білім берудің жаңа бағдарламасын басшылыққа алған болатын.

Қазіргі таңда мектептерде білім беру бағдарламасы ұлттық және халықаралық

тәжірибелердің ең үздік үлгілерін кіріктіруді көздейтіндерін және осы мақсатта Зияткерлік

мектептердің үздік практик мұғалімдері мен стратегиялық әріптесіміз – Кембридждің

Халықаралық емтихандық кеңесінің кеңесшілері бірігіп, Кіріктірілген білім беру

бағдарламасын, яғни жаңа бағдарлама жасап шығарғанын білеміз. Р. Декарттың «Барлық

ғылымдардың байланыстылығы сондай, олардың бәрін бірден оқыту – олардың біреуін

басқасынан бөліп оқытудан оңай» деген пікірін еске алсақ, пәнаралық байланыс кіріктірілген

75

білім берудің технологиясының бір құрамы екенін түсінеміз. Кіріктіру басты қағидасы –

ғылыми-жаратылыстану және қоғамдық-гуманитарлық білімдерді жеке білім аймағында

шартты түрде қарастыра отырып, оқушыларға әлемнің біртұтастығы жайлы ғылыми -

синтездік білім беру болып табылады. Кез келген мақсаты айқын іс, шүбәсіз, табыстарға

жетеді. Кіріктірілген білім бағдарламасының мақсаты айқын және жүйелі бағдарланған. Сана

әулеті жоғары дамыған, сыни тұрғыда және жаңашыл ойлауға бейім, рухы күшті, өз білімі мен

тәжірибесін қоғамның дамуына жұмсауға дайын тұлғаларды тәрбиелеу басты мақсат. Ұлы Әл-

Фараби «Тәрбиесіз берілген білім адамзаттың қас жауы» дегеніне сүйене отырсақ, Тәрбие мен

білім беру бұл бағдарламаның ажырамас бөліктері болып саналады. Адам баласы дүниеге

барлығын оқып, біліп, көріп келмейді. Кез келген тәжірибе оны қоршаған ортадағы

байланыстар, іс әрекеттер, оқиғалар желісімен келетіні мәлім. Қисық біткен ағашты түзету

мүкін болмаса, адамда да дәл солай. Сол себепті де біз мойнымызға жүктелген ұстаздық

міндетті абыроймен орындауымыз керек деп түсінемін. Тәрбие - тал басіктен дегендей,

кіріктірілген білім беру бастауыш сыныптан басталуының маңызы зор. Кішкене

бүлдіршіндерге кіріктірілген сабақтарда өзін қоршаған әлем туралы, заттар мен

құбылыстардың өзара байланыстары туралы біртұтас мағлұмат береді. Өмірмен байланыс

жасау арқылы жүргізілген жұмыстар оқушының бейнелі ой – өрісін және шығармашылық

мүмкіндіктерін дамыта отырып, пәннің жалпы мазмұнын ұғынуға көмек береді. Кіріктірілген

жүйеде жүргізілетін сабақтардың құрылымы нақтылығымен, сыйымдылығымен,

орамдылығымен, сабақтың әр бөлімінде оқу материалының логикалық өзара байланысқа түсе

отырып, ақпараттың маңыздылығын арттыруымен ерекшеленеді. Кіріктірілген білім

бағдарламасы жүйесінде жүргізілетін сабақтарда оқушылардың білімдері критериалды

бағаланады. Ал критериалды бағалаудың не екенін қарастырсақ, оқушы білімі мен білігі,

алдын ала белгіленген оқу жетістіктерімен салыстыра оқыта отырып, соның негізінде бағалау.

Критериалды бағалау барысында алдын-ала бағалау шкаласы белгіленеді және оқушының

жасайтын жұмыстарының жоспары жасалынады. Бағалаудың бұл жүйесі барысында оқушы

өзін-өзі және өзгені бақылайды, өзінің кемшіліктерін түзетеді, өзгені бағалайды. бағаның

айқындылығын, адалдығын сақтайды, оқушының сабақ үрдісінде өткен тақырыпты қалай

түсінгендігін мұғалімге күнделікті саралап отыруына жағдай жасайды. Осының барлығының

негізінде мұғалім мен оқушы арасындағы кері байланыс бағалаудың жалпы негізін ашады.

Яғни, критериалды бағалау оқыту – тәрбиелеу, дамыту, ынталандыру төрттігін басшылыққа

алады. Критериалды бағалау жұмысы қалыптастырушы және ішкі жиынтық бағалау арқылы

жүзеге асады. Оқушы оқыту жоспарындағы барлық мақсаттар түгел қамтылған бірнеше

қалыптастырушы бағалаулардан өтіп, тақырыпты түсінбей «талпынған» оқушы түзету

жұмыстары арқылы оқу мақсатына «жетіп», ішкі жиынтық бағалауға келеді. Ішкі жиынтық

бағалау мазмұны барлық критерий тұтас қамтылады. Дескрипторға сай тапсырманы толық

меңгергендігін көрсетуі шарт. Соның нәтижесінде тоқсан соңында жиынтық бағалау оқушы

білімін анықтап береді. Оқушы білімі баллдық жүйемен есептеледі. Сабаққа орта мерзімді

жоспар құру барысында кез келген мұғалім сияқты мен де «Нені үйретемін және қалай

үйретемін?» деген сұраққа байланысты білім алушыға берілген ақпаратты тез ұғынуы үшін

тииімді әдіс тәсілдерді зерттеп таңдаймын, тақытыппен байланыстырамын. Оқушылардың

жас екрекшелігіне байланысты білім беруде Кубизм стратегиясы, Блум таксономиясы, дамыта

оқыту технологиясын қолданамын. Әрине, сабақты түрлендіру мақсатында прблемалық

баяндау, эвристикалық, біліктер мен дағдыларды қалыптастыру, оқытудағы бақылау және

өзін-өзі бақылау әдістерін жүргізіп отырамын. Оқушылармен топтық, жұптық, жеке жұмыстар

жүргізу барысында бірін-бірі жақсы зерттеп, өзара құрмет көрсетуге ұмтылыстары бейімделіп,

диологтық отқыту барысында тілдері дамуда. Нашар оқитын оқушылардың сыныптастарының

алдында жауапкершіліктері артып келе жатқаны айқын білінеді. Бірте-бірте барлық оқушылар

бойыларындағы қабілеттеріне қарай тиісті деңгейге көтеріліп, қатарға қосылады деген

сенімдемін. Ең бастысы, әр оқушының пәнге деген қызығушылықтары артып, өзіне деген

сенімділікке ие болып,тапсырылған іске жауапкершілікпен қарауда.

76

Өмірдің өзі өзгермелі құбылыс екенін оқушылар да түсінуге тиіс, олар өзгермелі әлем

құбылыстарына әрдайым дайын болуға, дер кезінде шешім қабылдай алуға үйренуі маңызды.

Сонымен қатар сабақтарда ақпараттық технология мен кіріктірілген оқыту

технологиясын байланыстыра өту өте тиімді нәтиже береді. Ақпараттық технологияда мұғалім

мағлұматты беретін және бағыт – бағдар көрсетуші деп білеміз. Белгілі бір тақырып бойынша

мәлімет, әдебиеттер және т.б. беріледі. Ал кіріктірілген инновациялық технологияда

тақырыпқа байланысты мәлімет, ақпараттың барлығының жан-жақты пән мұғалімдермен

түсіндірілуі, дәлелденуі және жеткізілуі оның басты артықшылығы болып тұр. Ұстаз әркез

ізденуші бола білсе, өзі үшін білім жинақтайды, оқушы үшін сабақты қызықты ете алады.

Күнделікті өмірде жаңа білім мен жаңалықтарды кездестіреміз. Бұған оқыту үдерісі де сәйкес

болу керек. Осыған орай, белсенді оқыту әдістерінің маңызы ерекше. Ақпаратты белсенді

түрде сіңіргенде, оқушы жадында өздері айтқанның 80% сақталса, өздері істегеннің 90%

қалады. Мұндай әдістер шығармашылық тәжірибе мен әрекет қалыптастыруға мүмкіндік

беріп, нәтижесінде құзіреттілікке әсер етеді. Оқушының өз еркінен тыс белсенді болуға

мәжбүр болғандағы ойлау қабілетінің артуы, үйренушілердің белсенділігі,

шығармашылықтың жоғары дәрежесі, үйренушілердің бір-бірімен және мұғаліммен тура және

кері байланыс арқылы үнемі қарым-қатынаста болуы-белсенді оқытудың ерекшеліктері.

Шығармашыл, озық ойлы, жаңашыл ұстаз оқушы қабілетіне қарай мүмкін және міндетті

деңгей көлемінде білім алуына жағдай жасайды. Бағдарламада көрсетілген тақырыптарды

ашуда әр мұғалім оқушылардың білім деңгейін ескеріп, шәкірттерінің санасына жететіндей

әдіс-тәсілдерді пайдалануы шарт. Сондай-ақ, оқушылар мұғалімнің бағыттауымен

интерактивті сабақтар барысында өз мәдениеттері туралы ойлануға, өздеріне-өздері есеп

беруге, өздерін-өздері реттеуге тырысады. Мұғалім әр сабағынан кейін рефлексия түзіп, нені

дұрыс, нені қате жасағанын, оқушылардың білімді қалай қабылдағанын сүзгіден өткізіп, есеп

береді, қайта жоспарлайды, болған кедергілерді қайта болдырмау үшін жаңа әдіс-тәсілдер

құрайды, ізденіп, зерттейді. Әр оқушының жүрегіне жол табу мақсатында әрбір оқушысын

жете тануға әрекет жасайды. Ол үшін мұғалімге оқушының рефлексиясы негіз болады. Әр

сабақтың соңында оқушылар өзін-өзі бағалау жұмысын жасайды. Бұл – инсерт, «екі жұлдыз,

бір тілек», стикер тобы, бағдаршам және т.б. Оқушы рефлексияларынан мұғалімнің өз

рефлексиясы туындайды.

Оқытудың технологияларын біріктіру, оларды тиімді пайдалану жұмысы үшін көптеген

ізденіс жұмыстарын жүргізу алынар асу, тағы бір белес екенін есте сақтағанымыз жөн. Ал сол

белестерді бағындыру жолында үлкен жұмыстар атқару - әрбір ұстаздың азаматтық парызы.

Өйткені, білім негізі мектепте қаланады. Әлемде білім беру ісінің нәтижесін бағалай білудің

өзіндік тәжірибесі қалыптасқаны белгілі. Бұл ретте біз үшін оқушының қаншалықты білім

алғандығы емес, оның алған білімін өмірлік тәжірибеде қаншалықты пайдалана алатындығы

маңызды болып отыр. Ал біздің еліміздегі білім жүйесінде басым жағдайда оқушылар

өздерінің алған теориялық білім деңгейімен бағаланып, сонымен ғана шектеліп жататыны

белгілі. Осы орайда оқушы білімін критериалды бағалау - педагогтарға нақтылық алып келетін

бірден-бір жүйе.

Қорыта айтқанда, кіріктірілген білім бағдарламасы, ондағы оқушыларды критериалды

бағалау - заман талабына сай шәкірт білімін дәл айқындауға мүмкіндік беретін бақылау

жүйесі. Қазіргі таңда қоғамның қарқындап дамуы білім жүйесінің сапасын жақсарту, жаңа

технологияларды кеңінен қолдана отырып, еліміздің білім жүйесін халықаралық стандарт

деңгейіне жеткізу, өзгермелі өмірге бейімделген, бәсекеге қабілетті білімді де білікті тұлға

дайындау қажеттілігі туып отыр. Елімізде деңгейлі бағдарлама бойынша біліктілікті арттыру

курстары жүріп жатыр. Деңгейлі курстарда мұғалімдер Кембридж әдісін үйрену арқылы

білімдерін шыңдап, біліктерін дамытуда. Кембридж әдісі оқушылардың ойлауын дамытады.

Ол түрлі дереккөздер: мұғалім, оқулық, достарынан алған білімдерінен өзара әрекеттесуі

жағдайында жүзеге асады. Білімді дайын қалпында қабылдамай, жаттамай оны өздігімен

құрастыру нәтижесінде ұзақ есте сақталатындығы дәлелденіп отыр. Қайталау мен жаттауға

негізделген білім тек есте сақтау дәрежесінде болса, ал сындарлы білім үйренушіден түсіну,

77

қолдану, даму, ақпарат негізінде жаңа мазмұн құрастыру және бағалау секілді белсенді

әрекеттерді талап етеді.

Барлық жасалынып жатқан жұмыстарға ұстаз болып жауапкешілікпен қарар болсақ, ел

болашағы болып отырған бүлдіршіндер түбі мақсатқа жетіп, әлем кеңісігінде өзінің орнын нақ

табатын тұлға болмақ. Бәсекеге қабілетті тұлға елдің болашағы болса, ұстаздар

бүлдіршіндердің тұсбағдары іспеттес.

Әдебиеттер:

1. Мектепке дейінгі жалпы білім беру бағдарламасы: (балабақшаның жастағы ересектер

тобына арналған) / ред.алқа: Т.Н.Попова, З.Д.Еденбаева – Алматы: Алматы кітап

баспасы, 2009. - 224б.

2. Н.Назарбаев. / «Қазақстан-2030» Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. /

Алматы, «Білім», 1998.92-с. 54-55 беттер

3. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасы орта білім жүйесін

ақпараттандыру жөніндегі Мемлекеттік бағдарламасы.

4. Алматы, -22 қыркүйек 1997ж. 3645 Өкім. 2. Писарев Д.И. Избранные педагогические

сочинения. - М.: «Высшая школа», 1984.- 290 с.

КЕҢ АУҚЫМДЫ ДАҒДЫР НЕГІЗДЕРІН МЕҢГЕРГЕН

БІЛІМ АЛУШЫ БЕЙНЕСІ

Марданова Бибигуль Амангелдиевна,

Ақтөбе қаласы, № 24 ЛМГ бастауыш сынып мұғалімі

«Функционалдық сауаттылық» ұғымы алғаш рет өткен ғасырдың 60-шы жылдары

ЮНЕСКО құжаттарында пайда болды және кейіннен зерттеушілердің қолдануына енді.

Функционалдық сауаттылық, кеңінен алғанда, білім берудің (бірінші кезекте жалпы білім

беруді) көп жоспарлы адамзат қызметімен байланысын біріктіретін тұлғаның әлеуметтік

бағдарлану тәсілі ретінде түсіндіріледі. Қазіргі тез құбылмалы әлемде функционалдық

сауаттылық адамдардың әлеуметтік, мәдени, саяси және экономикалық қызметтерге белсенді

қатысуына, сондай-ақ өмір бойы білім алуына ықпал ететін базалық факторлардың біріне

айналуда.

Бұдан білім беру саласына өзгерістің қажет екенін анық көрсетеді. Технология,

коммуникация мен ғылым салалардағы мұндай елеулі өзгерістер әлемдік экономикаға

айтарлықтай ықпал ете отырып, ХХІ ғасырда табысты болу үшін әрбір адамға қажетті білім

мен дағдыларды алға тартады.

Ал, бұл дағдыларды қалыптастыру үшін «Жалпыға орта білім берудің мемлекеттік

жалпыға міндетті стандартында» орта білім берудің мақсатын төмендегі кең ауқымды

дағдылар негіздерін меңгерген білім алушы тұлғасының үйлесімді қалыптасуы мен дамуына

қолайлы білім беру кеңістігін жасау көрсетілген[2]:

1) білімді функционалдықпен және шығармашылықпен қолдана білу;

2) сын тұрғысынан ойлау;

3) зерттеу жұмыстарын жүргізе білу;

4) ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдана білу;

5) коммуникацияның түрлі тәсілдерін, оның ішінде тілдік дағдыларды меңгеру;

6) топпен және жеке жұмыс істеу дағдылары.

Жоғарыда келтірілген кең ауқымды дағдылардың бірі сын тұрғысынан ойлау дағдысын

оқушы бойында қалыптастырудың жолдарын қарастырып көрейік.

Әр күні өзгеріске толы бүгінгі жауапты кезеңде заман көшінен қалып қоймай уақыт

талабына сай ертеңгі болашақ жас ұрпақты білімді етіп тәрбиелеу ұстаздарға зор

жауапкершілікті жүктейді. Сол талапқа сай болу біздің міндет, білім алушының

78

функционалдық сауаттылығын арттыру - білім алудағы дербестікті, ақпарат пен технологияны

пайдалана білуді, проблемаларды шешуді, іскерлік пен сыни тұрғыда ойлауды қарастырады.

Сыни ойлау-бұл саналы мағынаны іздеу: өзінің көзқарасымен қоса, басқалардың да

пікірін ескеріп, қандай да бір обьективті ойлау мен өзіндік қате сенімінен бас тарта білу. Сыни

тұрғыдан ойлау жаңа идеяларды ұсынуға және жаңа мүмкіндіктерді көруге қабілетті,

мәселелерді шешу кезінде маңызы зор. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту деген ұғымды кез -

келген жаңа идеяны сол күйінде қабылдау немесе оған түбегейлі сенім арту емес, ол

идеялардың негізгі себептерін, жүзеге асыру жолдарын және нәтижесін білу, оларды өз ортаңа,

өз мүмкіндігіңе, өз керегіңе, өз іс - әрекетіңе лайықты кіріктіру, талдау, ой елегінен өткізу,

яғни проблемаға сыни тұрғыдан қарап, өз мақсатына пайдалана білу.

Оқуда сыни ойлай отырып мәтінді оқытудың өз ерекшеліктері бар. Себебі дәстҥрлі

түрдегі мәтінмен жұмыста оқушылар тек мәтіннің мазмұнын баяндау мен сұрақтарға жауап

беру арқылы шектеліп қалады. Бұл оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын төмендетеді.

Оның үстіне оқушылардың арасында кітап оқуға қызықпайтындар көбеюде. Мәтінді оқи

отырып, оқушылардың сыни ойлауын дамыту - негізгі қажеттіліктердің бірі. Мұғалім

оқушының өзін ізденуге жетелейді, ойлануға үйретеді, оқушы белсенділігін арттыруды

көздейді. Ал оқушы белсенділігінің артуы оны шығармашылыққа жетелейді.

Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту үшін мына төмендегі шаралар орындалуы шарт:

Сын тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт керек.

Оқушыларға ойланып – толғануға, ойын ашық айтуға рұқсат беру.

Әр түрлі идеялар мен пікірлерді қабылдай білу керек.

Үйрену барысындағы оқушылардың белсенді іс - әрекетін қолдау.

Кейбір оқушылар түсіп қалған қолайсыз жағдайларды әжуаға айналдырмау.

Оқушылардың бір– бірінің жауабына жасаған сынының дәлелді, дәйекті болуын

талап ету.

Сын тұрғысынан ойлауды бағалау.

Өз пікірін ашық білдіруді талап ету қажет.

Тек сонда ғана олар: Мен осы мәселе туралы не ойлаймын? Осы мазмұннан алған ақпарат

менің бұрынғы осы мәселе туралы білетініме сәйкес пе? Осы ақпаратты үйрене отырып мен

бірдеңе жасай аламын ба? Маған бұл ойлар, идеялар қаншалықты әсер етті деген сауалдар

төңірегінде ойлауға үйренеді. Мәтінді оқи отырып сыни ойлауды жүзеге асыратын, оқытуда

қолданылатын стратегиялар. Стратегия - философия, әдістемелік ұстаным. Мұғалім мен

оқушы кез келген стратегияның әдіс-тәсілін, қыр-сырын жетік түсіне білуі қажет. Сонда ғана

жұмыс нәтижелі болмақ. Стратегиялар оқушыларды шығармашылықпен әрекет етуге,

ізденімпаздыққа баулиды, еркін, терең, жан-жақты ойлауына, үздіксіз жұмыс жасауына жол

ашады.

Жұмыстың ыңғайына қарай стратегияларды өзгертіп те жіберуге болады.

Стратегияларды пайдалана отырып, сабақ құрылымын жоспарлауға

шығармашылықпен қарау, әдістемелік лабораторияны жинақтау секілді

мүмкіндіктерге қол жеткізуге болады.

Оқытудың осындай жаңа әдістерін сабаққа ендіру бүгінгі таңда әрбір ұстаздың басты

мақсаты болуы керек. Себебі, елімізге заман талабына сай қалыптан тыс ойлай алатын, шұғыл

шешімдер қабылдай білетін, белсенді, шығармашыл азаматтар қажет. Сабақта тек білімділік

мақсаттарды шешіп қоймай, балалардың жекелік қасиеттерін, қабілеттерін дамытудың

жолдары қарастырылуы қажет. Мұғалім бұл жүйемен жұмыс жасағанда, үнемі оқушы

санасында болып жатқан өзгерістерді бақылап, оның дамуын жан-жақты зерттей отырып, өз

сабақтарын соған сай өзгертіп отыруы тиіс. Әйтпесе, жаңа жүйенің құны болмайды.

Шындығында, сын тұрғысынан ойлауды зерттеу және үйрену тәжірибелерінің

ұсыныстары бойынша, оқшауланған дағдылар мен нақты фактілерді үйренуге мән беретін

үлгілер сыншыл ойлауды шектеп тастайды. Үйрену мен ойлауды ауқымды етіп түсіндіретін

79

және қолдайтын зерттеу салалары–танымдық психология, философия және әртҥрлі мәдени

білім орталықтары. Оның негізгі төмендегіше:

Егер оқушы белсенділікпен үйренсе, талдаса және соңында оны өз тҽжірибесінің,

білімінің бір бөлімі ретінде айта алатын болса;

Егер оқушы өз ойлау іс-әрекетінде түрлі стратегияны қолданса, онда олардың білімі

өсу деңгейінде болатынын байқауға болады;

Оқушылардың жаңа үйренгенін нағыз өмірдегі тапсырмаларға қолдану мүмкіндігі

болса, онда олардың үйренуі мен сыни ойлау деңгейі өседі;

Оқушының білім деңгейі ол оны ҿзінің байырғы білімі мен іс-тәжірибесі негізінде

алса;

Оқушыға байырғы білім мен жаңа ақпаратты сабақтастыруға мүмкіндік жасалса.

Мұғалім ой мен тәжірибенің әртүрлілігін және мәнін түсінсе, сонда ғана сыни ойлау

мен үйрену іс-әрекеті болады.

Бірлесіп үйренгенде оқушылар жұппен, кішігірім топтарда ортақ проблемаларды

талқылағанда, ортақ тақырып тапқанда, жаңа идеяларға шығармашылықпен қарау

тұрғысында, жаңа идеяларға шығармашылықпен қарау тұрғысында, жаңалықтар

ашу барысында жұмыс жасайды.

Міне, сондықтан біз өз сабақтарымызда күнделікті оқыту процесінде оқушының

толғанысын ұйымдастыруға, өзіне, басқаға сын көзбен қарап, баға беруіне жағдай жасаймыз.

Оқушылар өз ойларын, өздері байқаған ақпараттарды өз сөздерімен айта алады және бір-

бірімен әсерлі түрде ой алмастыру, ой түйістіру мақсатында бірлесіп жұмыс жасайды.

Бұл жұмыстарды – ойды қайта түйіп, жаңа өзгерістер жасауға тиімді Бес жолды өлең,

Венн диаграммасы, Еркін жазу, Семантикалық карта, Т кестесі сияқты стратегияларды әр

сабақтың ерекшелігіне, ауыр-жеңілдігіне қарай лайықтап қолданамын.

Сын тұрғысынан ойлаудың дағдыларын дамыту сыныпта тиісті орта жасауды талап

етеді.

1. Оқыту климаты үшін мұғалім мен оқушы бірге жауапты болады. Оқушылар өз бетімен

сұхбаттасу сұрақтарын дайындайды, мысалы, ізденіс тобына рөлдерді бөліп беру, сондай-ақ

өз бетімен презентация және басқаларды дайындау үшін стратегияларды дайындау.

2. Мұғалімдер оқушылар үшін, оларды қолдай отырып, олар өзінің ойшыл

стратегияларымен бөліскенде ойларын модельдейді. Мұғалімдер өз білімін емес, басқаларды

мұқият тыңдай отырып, әр пікірге сыйластықпен қарап, адамдардың сыни ойлауының қалай

жүзеге асатынын моделдейді.

3. Сыныпта ізденіс және ашық атмосфера жасалған. Мұғалімдер және оқушылар «Егер,

не болар еді? және неге? деген жоғарғы деңгейдегі сұрақтарды жиі қолданады.

Оқушылар кез келген тапсырмалардағы барлық мүмкін рөлдерді орындай отырып,

үйрену жауапкершілігін өзіне алады. Сонымен бірге, олар жобалау, болжау үшін, ақпарат

жинау үшін, оны ұйымдастыру үшін және нәтиже бойынша сұрақ қою үшін әр түрлі

стратегиялар пайдаланады.

4. Оқушыларға мұғалімнің қолдауы қажет жағдайда ғана көрсетіледі. Қолдау ашық түрде

емес, ол астыртын, жетекші сұрақтар арқылы немесе жоғарғы деңгейдегі «ал егер басқа

қырынан қарасаң қалай болар еді, сен жасап көрдің бе?» сұрақтар арқылы ұсынылады.

5. Жұмыс істеуге қолайлы жағдай жасалған ортаны ұйымдастырудың да үлкен мәні бар.

Сыныпта оқушылар кез-келген уақытта жауаптар іздестіруде немесе ұжымдық зерттеулерде

қажетті кітапты немесе сөздікті ала алатындай, өздерін еркін сезінулері керек. Осы аталған

бағыттарды біз өз тәжірибемізде бір-бірімен ұштастырғанда оқушылардың сыни ойлауын

дамытуға үлкен мүмкіндік барын байқадық.

Сыни ойлау ақпарат алудан басталып, қаралатын мәселеге байланысты шешім

қабылдаудан аяқталады. Сыни тұрғыда ойлауға қалыптасқан оқушының функционалды

сауаттылығы да дамып, өзіне анық мақсат пен міндет артады және өзіне деген сенімділігі

пайда болады. Нәтижесінде неғұрлым дамытылған оқушының жеке тұлғасы қалыптасады.

80

Қорытындылай келе, оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыруға

бағытталған білім мазмұнын игерген білім алушылар білімдері мен біліктері өмірлік

жағдаяттарда қолдана білуді, әртҥрлі ақпарат көздерімен жұмыс істей білуді және алынған

ақпараттарды сыни тұрғыдан бағалай білуді, өзінің болжамдарын ұсыну жҽне зерттеулер

жүргізу, өзінің ойын негіздей білуді; іскерлігі мен дағдыларын адами іс-әрекеттердің әртүрлі

салаларында, сондай-ақ тұлғааралық қарым-қатынас пен әлеуметтік қатынастарда өмірлік

міндеттерді шешу үшін пайдалануды қамтамасыз етеді. Жалпы білім саласында болып жатқан

оң өзгерістерден кеш қалмай, жақсы жаңалықтардың жаршысы болып талмай талаптансақ,

еңбектенсек нұр үстіне нұр болары сөзсіз.

Әдебиеттер:

1. Білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты

http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1500000327

2. Орта білім беру мазмұнын жаңарту аясына арналған оқу бағдарламасы.

3. «Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауын дамыту нысандары мен әдістері»

С. Мирсеитова, 2011 жыл.

ГЕНДЕРЛІК БІЛІМДІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШАРТТАРЫ

Муптишанова Г.А., Қожанова А.Ж.,

«Балалар шығармашылық үйі» МКҚК қосымша білім беру педагогтері

Жоғарыдағы тарауларда қарастырылған мәліметтер гендерлік білімді әлеуметтенуге,

мәдениетті және қоғамдық белсенділікті жеке адамның өзінің мүддесінде жүзеге асыру,

сонымен бірге гендерлік қоғам мен мемлекеттің қалыптасуына бағытталған білім қызметінің

жүйесі екендігін дәлелдеді. Мұндай тәсілдің басты идеясы ұлдар мен қыздардың дамуына әсер

ететін барлық оқу-тәрбие үрдісінің (мазмұны, оқыту әдістері, мектеп өмірін ұйымдастыру,

педагогикалық араласу, пәндер жиынтығы, мектеп саясаты мен дәстүрлері, т.б.)

факторларының қыздар мен ұлдардың дамуына әсер ету ерекшелігін есепке алу.

Әлеуметтік өзара әрекет мәселесі қазақ педагогтары мен ағартушылары

Ш.Уәлиханов, А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин, М.Жұмабаев, С.Дөнентаев, Н. Құлжанова т.б.

еңбектерінде де айтылған. Аталмыш мәселе бойынша деректерді зерттеуде “ұлттық рухты”

жаңғыртуға шақырады, әйелдердің құқықсыздығын сынады, отбасында жұбайлардың теңдігін

жақтауға шақырды. Бұл жағдайларды келесі сөздер дәлелдейді: “…әйелдер мен еркектерден

тұратын адамзатты қарастырайық. Қыздар мен ұлдар бірдей туылады, бірақ олардың

қоғамдағы құқығы әрқашан бірдей емес. Кез келген қоғамда еркек өз дамуында әйелдерден

озып кетеді. Мұның себебі еркекте әйелге қарағанда бостандық көп. Үйдегі тұрмыс-тіршілік

әйелдің мойнында: балалар күтімі, күйеуіне қамқорлығы, отбасы жинақылығы, т.б.

тұрмыстың қай жағынан қарағанда да еркекке қарағанда оған қиындау”.

Көптеген ғалым-педагогтар мынаны түсіндіреді: өздерін түрлі жеке және кәсіби

салаларда көрсетуде әйелдер мен еркектердің жыныстық ерекшеліктерін талдағаннан кейін,

жыныстық әлеуметтенудің түрлі жағдайларында педагогикалық гендерлік өзара

қатынастардың тиімді модельдерін жасауға болады. Педагогикалық салада жүргізілген

гендерлік зерттеудің алғашқы нәтижелерін қарайтын және өзгеріп жатқан қазақстандық

қоғамда гендерлік ағарту мен білімнің, гендерлік мәдениеттің жолдары мен механизмдерін

қалыптастырудың тұтас тұжырымдамасын бірігіп жасаудың уақыты келді деп ойлаймыз.

Гендерлік білімді жүзеге асырудың педагогикалық шарттарының бірі ол педагогикадағы

жыныстық дифференциация ұстанымын сақтау. Бәрімізгі белгілі, жалпы балалар әртүрлі

дамиды. Белгілі бір жаста ұлдар мен қыздардың даму психикасы дамудың жоғары деңгейіне

жетеді де, ол мінез-құлықта, ойын сияқты күрделі қызметте көрінеді. Бұл оларда ми әрқалай

қызмет ететіндігін, оның дамуының түрлі жолдары белгіленетіндігін көрсетеді.

81

Жыныстық дифференциацияны біз жасөспірім шақтағы жетекші қызметтің ерекшелігі –

жеке қатынас арқылы байқауымызға болады. Жасөспірімдер бір-бірімен араласқан кезде түрлі

әлеуметтік рөлдерді игереді, өзара әрекетке үйренеді, өзін таниды. Сонымен бірге жыныс

қатты сезіледі, еркек пен әйелдің әлеуметтік рөлдері игеріледі. Әрине, бұл үрдіс ерте

басталады. Бала өзінің кішкентай кезінен-ақ ұл не қыз екенін және соған сай қандай киім кию,

шаш қою, қандай ойыншықтармен ойнау керектігін біледі. Жасөспірім шақтың жаңалығы

жыныс белгісіне сай басқа адамдармен қатынасын құру, нақты рөлдік ереже бойынша осы

қатынастарда ойнау. Бастапқы кезеңде еркек пен әйелдің әлеуметтік рөлін игеру қарама-

қайшы жыныстың өкілдерімен қосылуды талап етеді. Бір жыныстағы құрдастар тобына

жататыны ынтымақтастық, бірлікті, достықты сезінуге мүмкіндік береді. Қыз бен ұлдың өзара

қарым-қатынасқан еркек немесе әйел мінез-құлқының негізгі нормалары игеріледі.

Егер ұлдар мен қыздардың ойынына қарасақ, онда біз қыздарға үлкен территорияның

қажеті жоқ, оларға бөлменің бір бұрышы немесе ұзақ уақыт ойнау үшін, мысалы, “қыздар –

аналар”, даладағы шағын жер жеткілікті. Қыздардың ойыны жеке қатынастарға негізделген

әрі ережесі жоқ. Егер қандай да бір ережелер болса, онда олар жағдай өзгергенде бірден

өзгереді.

Ұлдардың ойыны территория игеруге, түрлі обьектіні зерттеуге белгіленген. Егер біз

ұлдардың ойын кеңістігін шектесек, онда олар кең түрде бар территорияны қолданады: егер

мүмкін болса, ұл қардан жасаған сырғанақтың ең биігіне өрмелеп шығады, барлық бұрыш-

бұрышқа шығады. Бұдан басқа ұлдардың ойын кезінде қатаң сақталатын ережелер болды.

Мысалы, футбол ойыны. Ұлдардың балалық шағында игерген ойын ережесі мен философиясы

жұмыста қайта қалыптасады. Еркектер жұмысты ойын сияқты қабылдайды да, өйткені

ережелер жасап, жұмысты жеке қатынас ретінде қабылдайды, ереже жиі өзгереді. Әрі

шиеленіс тудырып отырады. Еркек пен әйелдің қатынасы да жай өзінен-өзі қалыптаса

қоймайды. Жұмыскерлік отбасында немесе махаббат қатынасы шеңберінен басқа жерлерде

еркектер мен әйелдер өте сирек араласады. Бос уақыттарын олар бір жынысты достық ортада

өткізеді. Тіпті егер аралас серіктік біртұтас жиналса, ол ұзақ уақыт болмайды, тек той-

думандарда, түрлі ас кезеңдерінде, бой сергіту демалыстарында.

Отбасылық қатынаста әке және ана ұғымы болады. Әке мен анаға болашақ адамның

биологиялық тіршілігі байланысты. Егер “ана” болуға қыз баланы туған кезінен дайындаса,

онда әке болуға жас адам бала туғаннан кейін қалыптасады, әкені тәрбиелеу керек, “әкені

жасау керек”. Әкеліктің әлеуметтік қызметін “әке иығында әлем тағдыры тұр” деген сөз нақты

анықтайды.

Қыздар мен ұлдардың дамуына өмірде болған шын оқиғалар мен құбылыстар, қоршаған

тәрбие істерінде әр түрлі әсер етеді. Алғашқы бес жылдың балаларға батылдық пен нәзіктіктің

белгісінің дамуында айқын рөл атқаратыны белгілі. Ер баланың әкесіз өсетін кездері де

болады. Осындай жағдайларда әкенің тәрбиесін көрмеген баланың ертеңгі күні өзіндік бір

қиындықтары болады. Тек ана тәрбиелеген ұлдардың мінезінде “әйел” белгілерінің дамуы

байқалады: шамадан тыс жұмсақтық, көнгіштік, үлкендерге тәуелділігінің көптігі, қыздарға

тән ойын мен істерді жақсы көруі. Кейде, керісінше, оларда кемшіліктердің орнын толтыратын

батылдық дамиды: “еркектік” мінез-құлқын тәуелді мінезбен шамадан тыс үйлестіруге

ұмтылады. Өкінішке орай, мұндай ерекшелік жас қылмыскерде жиі” байқалады.

Қыздар мен ұлдардың сұраныстары мен мүддесі де әрқалай. Егер олардың өзара

қатынасымен қандай да бір құбылыстарға, заттар мен оқиғаларға қатынасын қалай

білдіретінін бақылауы, балалықтың ерте шағынан-ақ қыздар мен ұлдардың арасындағы

айырмашылықты бақылауға болады. Балалармен ұзақ уақыт араласқанда қай жынысқа

жататынына белгі қалдыратын мінездеріндегі айырмашылықтар да көрінеді. Олардың мұраты,

сұраныстары мен мақсаттары да әртүрлі. Жасөспірім балаға маңыздысы: Ол әлсіз бе, әлде

күшті ме? Қорқақ па немесе батыл ма? Күш-жігері бар ма? Ақылсыз немесе ақылды ма? деген

сұрақтар болса, қыз баланы мүлдем басқа мәселе ойландырады: Сұлу ма? Сүйкімді ме? Сәнді

немесе сәнсіз бе? Ақылды ма, әлде онша емес пе? Дос қыздары арасында қаншалықты

ерекшеленеді? Ұлдарға ұнай ала ма?

82

Тәрбиенің таптаурындары баланың бөлектенген мінез- құлқына ғана байланысты емес,

сонымен бірге басқа жыныстағы балаларға қатынасына да байланысты.

Ал, педагогтар үшін негізгі айырмашылықты мынадай топтарға жинақтауға болады:

• Биологиялық – организмнің анатомия-физиологиялық және психофизиологиялық

құрылысының ерекшеліктері мен қызметі;

• әлеуметтік – еркек пен әйелді қоғамдағы өмірлік, күйеу-әйелі, әке-шеше позициясына

дайындау, сонымен бірге қыз бала-бойжеткен әйел, ұл бала-жасөспірім еркек тағдырына бүгін

әсер ететін тарихи қалыптасқан дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, мінездерді игеру;

• психологиялық – педагогикалық– айналадағы шағын ортада қыз бен ұлға деген қатынас

және үйдегі мен оқу-тәрбие мекемелеріндегі тәрбиенің бүкіл жүйесі.

Гендерлік білімді жүзеге асырудың келесі педагогикалық шарты, ол ұлдар мен

қыздардың когнитивтік саладағы айырмашылығы туралы түсінік (математикалық қабілеті

және дене күшінің мүмкіншіліктері)

Қыздар мен ұлдардың математикалық қабілеттері туралы айтсақ, қыздар өз әрекетінде

жүйелі, дәйекті, ескі есептеу жұмыстарынан аулақ болады, алгоритмді, ережелер мен

тапсырмаларды шешуде және оны дайындауды нақты ұстайды. Ұлдар мәнін тез табады,

математикалық ережелер мен нысаналар үшін тұрмыстық талдауды іздеп табуды ұнатпайды,

яғни үрдістен гөрі нәтижеге бағыт ұстайды.

Бұл дифференциация геометрия сабағында да нақты бақыланады. Ең әуелі оқушылар

әрқалай сызбаларды есіне сақтайды: егер қыздардың, әдетте, естерінде фигураның көру

бейнесі ғана сақталса, онда ұлдар ең бірінші сызықтардың, беті немесе олардың

элементтерінің өзара орналасуын біліп алады. “Әлсіз” жыныстың өкілдері реалды

нысаналарға жарқын, эмоционалды парапар синтетикалық бейнелерді жеңіл жасайды. Ал

адамзаттың “күшті” бөлігі – конструкциялы, яғни заттық нәрсені емес, оның құрылысын,

ондағы элементтердің арасындағы қатынасты бейнелейді.

Ерте балалық шақта қыз бала өзінің сүйікті қуыршағын сақтап қана қоймайды. Ол оны

киіндіреді (орайды, қосымша толықтырады); оны әшекейінің болғанын ғана қадағаламай,

қоршаған ортадағы басқа заттармен өзара әрекетін бақылайды. Сөйтіп қыз балада, ең әуелі,

топологиялық, метрлік және реттік құрылым қалыптасады. Ұл бала өзінің жаңа ойыншығымен

(мысалы, машинамен) таныса отырып, оның объектілерін шағып тастап, қайта біртұтасқа

құрастырады, алайда бұл ойдағыдай шыға бермейді (алгебралық қайта өзгерту). Ең әуелі ол өз

ойыншығының мүмкіндіктерін (“егер … не болады”) ойланады, содан кейін өз гипотезасын -

қайта құру жобасы көріне ме, соны тексереді. Іс жүзінде ұл балаға техникалық модель жасауды

ұсынады, сөйтіп біртіндеп, құрастыру қызметіне тартылады. Басқа сөзбен айтқанда, “күшті”

жыныстың алгебралық және жобалық құрылымы табиғи түрде қалыптасады.

Мазмұндалған сипаттамадан мынадай қорытынды жасауға болады: біріншіден,

математикалық ойлауда жыныстық ерекшелік болады. Олар өз кезегінде қыздар мен ұлдарға

түрлі қатынас пен талаптарға сай туған оның құрылысының әртүрлілігімен байланысты.

Екіншіден, “еркектің” математикалық ойлауын “әйелдікінен” жоғары деуге болмайды: ол

жақсы да емес, жаман да емес, тек басқа. Сондықтан математикалық қызметтің бір саласында

еркектер едәуір жетістікке жетсе, басқасында - әйелдер жетеді.

Келесі педагогикалық шарт – қыздар мен ұлдардың дене күшінің мүмкіншіліктерімен

есептесу. Дене шынықтыру тәрбие де, ең бірінші, баланы еркек немесе әйел рөліне

тәрбиелеуге бағытталған. Ұлдар мен қыздардың дене шынықтыру тәрбиесі көптеген балалар

мекемелерінде бүгінгі күні іс жүзінде айырмашылығы жоқ: сол жаттығулар, сол сағат

мөлшері, сол оқыту әдісі. Жыныстық айырмашылық балалардың жағдайының тек тестік

қорытындысында айтылады, себебі, әдетте, қыздарға арналған норматив түрлері, ұлдардікінен

гөрі едәуір жеңіл.

Балалардың қорғаушы белсенділігінің жас ерекшелігі, жыныстық жеке дене күшінің

мүмкіншіліктері ерекшелігін сипаттайтын зерттеулерде оның түрлі себептерге, оның ішінде

мерзімдік құбылыстарға, климат жағдайларына, балалар мекемелерінде дене шынықтыру

тәрбиенің қойылу деңгейіне тәуелділігі айтылып кетеді. Балалардың қозғаушы қызметінің

83

мазмұны жағынан жынысқа байланысты өзінің ерекшелігі де болады. Ұлдар мен қыздардың

өздерінің жақсы көретін қозғаушы белсенділігі бар, яғни ол қызықты, жақсы жүзеге асатын

және жынысқа байланысты ерекшеліктері көрінетін қызмет.

Зерттеушілер тәрбиеде, оқуда қыздар мен ұлдар түрлі тәсілді талап етеді деген

тұжырымға келеді, бірақ олардың бір- біріне байланысын үзбеу керек. Мысалы, ұлдар мен

қыздардың біріккен ойынының қажеттігіне көпшілігі сенімді екенін көрсетеді, бірақ ол бірдей

болу үшін емес, керісінше, біріккен ойындарда, “еркек” және “әйел” рөлін орындай отырып,

бір-бірін бақылай отырып, қыздар мен ұлдар өз жыныстарын теңестіреді.

Дене шынықтыру сабағы білімді гуманизациялау үрдісінде жетекші орын алу керек,

себебі ұлдардың батылдығы мен қыздардың нәзіктігін қалыптастыруда үлкен мүмкіндіктері

бар. Балалардың жыныстық ерекшелігін есепке алу, олардың қозғалу қызметін

ұйымдастыратын педагогқа табиғатынан берілген жеке адамның қалыптасуын бұзбай жоғары

нәтижеге жетуге мүмкіндік береді.

Осы жоғарыда қарастырылған мәліметтерге сүйене отырып біз педагогтар мен ата-

аналарға кейбір нұсқаулар беруді жөн көріп отырмыз. Ұлдар мен қыздарды тәрбиелеудің

өзіндік бір ерекшелігі бар. Әйелдер мен еркектер өз-өзімен сирек қиылысатын шындықта өмір

сүреді. Мұндай реалдыққа ұлдар мен қыздардың бірігіп оқуын жатқызуға болады. Өйткені,

бұл жерде барлық күрделі іс басталады, себебі оқыту әдісі жынысы әр түрлі балаларға

есептелмеген.

Бірігіп оқу – бұл қарама-қайшы жыныспен араласуды үйренуге баламалы ойлауды

дамытуға мүмкіндік беретін тиімді нұсқа. Біз, педагогтар, оқыту кезінде генетикалық

мүмкіндіктерді, ұлдар мен қыздарды тәрбиелеу ерекшеліктерін ескереміз бе? Іздеуге

негізделмеген репродуктивті мәндегі әдістер жиі қолданылады. Біз тіпті жаңа материалды

түсіндіруде негізінен көбінесе қыздарға бағыт ұстаймыз, себебі олар мұғалімнің көзіне

қарайды, “Бәрі түсінікті ме?” деген сұраққа келісіп, бастарын изейді. Ол кезде ұлдар, тыңдай

отырып (идеалды нұсқада), жақын территорияны зерттейді. Сонда олардан оқу материалын

түсінді ме, жоқ па, оны сұрамайтын болып шығады. Оларға тек тәртібіне байланысты ескерту

жасайды. Ұлдар әлемі әрекеттен және оның нәтижесінен тұрады, міне, сондықтан оларға

көбінесе еңбекке үйрету мен дене шынықтыру сабақтары ұнайды. Айналамен өзара қатынас

олар үшін үлкен маңызы болмайды. Маңыздысы тек, олардың қалай шешуші нәтижеге әсер

ететіндігі.

Қыздар ақпаратты тез игереді, оны аз зерттейді, оны тез кері беруге талпынады. Ұлдар

мен қыздардың біріккен жұмысы тек сол жағдайда, егер жұмыс тек қана ақпараттық, сонымен

бірге зерттеулік мәнде болса ғана, қарқынды дамуға мүмкіндік береді. Сыныптық-сабақ

жүйесі шеңберінде зерттеулік мәселелерді үнемі шешу күрделі болғандықтан, ұлдар сыныпта

көбінесе оқымайды (дамымайды), мектеп дәлізі мен көшеде жүреді.

Жұмыстың әртүрлігі қыздарға да, ұлдарға да өздерін көрсетуге, өзінің әйел және еркек

абыройын танытуға мүмкіндік береді. Ұлдар – күшті, епті, шыдамды, батыл, қамқор, шешімге

келгіш, табанды. Сондықтан олар ұжымда жетекші болады, күрделі істерде жауапкершілікті,

серуендерде физикалық күштің және күнделікті сынып өмірінің ауыртпалығын мойнына

алады, замандас қыздарға және педагог әйелдерге қамқор көрсетіп, сыйлайды (бұл арнайы

педагогикалық назар мен нәзік сұрыптауды талап етеді). Қыздар – нәзік, сезгіш, сыпайы

болмысқа жатады, көңіл білдіре алады, өзін және айналасындағының бәрін әшекейлеуді

ұнатады. Міне, сондықтан оларға бөлмелерін, заттарын әшекейлеу тапсырылады, мейрам

алаңын жөндеу, “Оттардың”, серуендердің және саяхаттардың кестесін жасау, сонымен бірге

спектакльдерде және сынып сағаттарында өзін-өзі тәрбиелейтін “рухани” рөлдердің

тапсырылуы дәстүрге айналған. Барлық істерде әр бала қанағаттанатындай жағдайда болу

керек, мойындау мен сыйлау, жеке намыс сезіміне (әйел не еркек) ие болуы керек. Бұл адам

өмірінің балалық және жасөспірім кезін мазмұнды, жарқын сезімдерге толы қылады.

Мектептегі жыныстық-рөлдік тәрбиенің шешілмеген тағы бір мәселесі ол: еркек пен

әйелдің абыройлы ұстанымы өсіп келе жатқан қыз бен ұлдың бойында едәуір үлкен еркек пен

әйелмен араласқанда ғана қалыптаса алады. Педагогикалық ұжым көбінесе әйелдерден

84

тұратыны белгілі. Сонымен бірге жалғыз басты аналардың немесе тәрбиемен негізінен әжелері

айналысатын отбасылардағы әйел тәрбиесінің үстемдігін ұмытпаған жөн. Алайда, мұндай

мәселелер де өз шешімін табады. Мектептің тәжірибелері көрсеткендей еркектерді жетекші

ретінде және балалар бірлестіктерінің жетекшісі, ұжымдық шығармашылық қызметтегі аға

досы, сыныптан тыс тәрбие жұмысының қонақтары мен қатынасушы мүшелері ретінде

еркектерді тәрбие жұмысына араластыруға болады.

“Балалық шақта жарақат алған” қыздар мен ұлдар ерекше назарды талап етеді:

отбасындағы ұрыстар, отбасының бұзылуы, ата-ананың біреуінің кетуі, келеңсіз отбасындағы

маскүнем ата- аналармен, нашақорлармен өмір сүру, ата-аналардың жыныстық

көргенсіздіктері, балаларға түрлі жыныстық озбырлық жасау, т.б. Бұл балалар өз жан

дүниесінің салауаттылығын, психологиялық жағдайын, үлкендер әлемінде әлеуметтік

бейімделуге байланысты мәселелерді шешкенде арнайы педагогикалық қолдауды қажет етеді.

Табиғат ұл мен қызды, әйел мен еркекті әр түрлі ғып жаратқан. Бұл айырмашылықтар

тұрмыстық деңгейде өзара түсінбеушілікке, наразылыққа әкелуі мүмкін. Алайда, табиғат

жаратқанның бәрі сияқты, өмірдегі айырмашылықтардың болуы өмір қажеттілігі. Оларды

істеу, сонымен бірге жеке адамдар үшін өзара пайдалы болуы біздің қолымызда. Осыны

үлкендер біліп, міндетті түрде балаларға түсіндіруі керек.

Бақытты адамды тек бақытты адам ғана тәрбиелей алатыны белгілі. Мүмкін мұнда

қыздар мен ұлдардың жыныстық-рөлдік тәрбиесінің жетістігінің басты құпиясы жатқан

шығар. Ақыры, соңында бұл талант жеке адамды тәрбиелеуге әйел және еркек бастамасынан

тұратын ортасын жасайтын отбасылық міндетті бірлесіп шешуге көмектеседі.

Біздің көзқарасымызша, бұдан тек сауатты ұйымдастырылған және педагогикалық оқу

орындарындағы гендерлік білімнің тиімді жүйесі ықпал етеді. Сондықтан педагогикалық оқу

орындарының болашақ мұғалімдерді мектеп пен қоғамдағы осы маңызды міндеттерді

орындауға дайындау қажеттілігі туады. Әйтпесе жас ұрпақты идеологиялық плюрализм

жағдайында өмір сүруге, жеке азаматтық ұстанымын қалыптастыруға қарама-қарсы жынысты

құрметтеуге, шиеленіссіз өмір сүруге үйрету мүмкін емес.

Уинстон Черчелдің барлық премьер-министрлерден гөрі педагогтардың билігі көп деген

сөзі бәрімізге белгілі. Бұл сөз өзінің өзектілігін бүгінгі күні де жоғалтқан жоқ. Педагогтың

гендерлік ұстанымы демократиялық қайта құрулардың жетістіктеріне және бейбіт қоғамға

байланысты. Біз жүргізген зерттеулер балалардың жыныстық-рөлдік қалыптасуы деңгейі әр

түрлі жыныстағы балаларды тәрбиелеуде көп жағдайдың педагогтардың кәсіби

дайындығының деңгейіне байланысты екендігін көрсетті. Осыған байланысты әлеуметтік

мәселе болашақ мұғалімдерде ұлтына, тіліне, саяси көзқарастарына, діни бағытына,

эстетикалық талғамына және мәдени артықшылығына, сонымен бірге жынысына қатыссыз

адамды көретіндей біліктілік пен дағдыларды дамыту болып табылады.

Сонымен, біз педагогикадағы гендерлік мәселелерді қарауға талпыныс жасадық, нақты

айтқанда, оны жоғары оқу орнында қолдануды, мазмұн жағын анықтау үшін параметрлері мен

өлшемдерін анықтау, нақты индивидтің “даму траекториясын” есте ұстайтындай оның жеке

мәнін көрсету. Бұл тәсілді индивидуалды-субьективті дейік. Ол күрделі мәселелердің

барлығын тегіс қамти алмайды, оларды толық баяндауға талпынбайды, сондықтан сөзсіз

мамандар мен кәсіпшілерді қызықтыратын көтерілген мәселелерге толық дәлелденген

жауаптар бере алмайды. Қызметтің түрлі саласындағы жыныстық-рөлдік өзара әрекеттің

педагогикалық жақтары жеке психологиялық-педагогикалық түсіндірме категориялардың

аппаратын қажет ететін жаңа ғылыми дискурсты қалыптастыра отырып, зерттеудің

шеңберінен шығады.

85

ПОВЫШЕНИЕ ИНТЕРЕСА К ЧТЕНИЮ ЧЕРЕЗ ИНТЕГРИРОВАННУЮ

ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ ШКОЛЫ И БИБЛИОТЕКИ

Мухтарова Мейрамгул Жайшылыковна,

учитель ЛШГ № 24 г. Актобе

Цель современного образования сегодня заключается в том, чтобы воспитать

конкурентоспособную личность, востребованную на рынке труда, развить у учащихся

потребность в самоизменении, заинтересовать в получении знаний, которые позволят

человеку твердо стоять на ногах и быть уверенным в себе. При этом в школе ученик должен

осваивать мир, формировать свою жизненную позицию.

В Государственном общеобразовательном стандарте среднего образования РК (2017г)

сказано, что при «выходе» из школы обучающиеся должны проявлять конкурентоспособность

в любой жизненной ситуации. Таким образом, школа должна стать важнейшим фактором

гуманизации общественно-экономических отношений формирования новых жизненных

установок личности. Развивающемуся обществу нужны современно образованные,

нравственные, предприимчивые люди, которые могут самостоятельно принимать

ответственные решения в ситуации выбора, прогнозируя их возможные последствия,

способны к сотрудничеству, отличаются мобильностью, динамизмом, конструктивностью,

обладают развитым чувством ответственности за судьбу страны.

Содержание обновленного образования определяется с учетом усиления интеграции

учебных предметов на основе межпредметного и междисциплинарного подходов.

Интеграция - это не просто сотрудничество, это слияние в единую социально-педагогическую

систему. Это сложный процесс, предполагающий работу всего коллектива в напряженном

инновационном режиме.

Любой интегративный урок или курс связан с выходом за узкие рамки одного предмета,

соответствующей понятийно-терминологической системы и метода познания. На нем можно

преодолеть поверхностное и формальное изучение вопроса, расширить информацию,

изменить аспект изучения, углубить понимание, уточнить понятия и законы, обобщить

материал, соединить опыт учащихся и теорию его понимания, систематизировать изученный

материал.

Интегрировать можно любые компоненты педагогического процесса: цели, принципы,

содержание, методы и средства обучения. Когда берется, например, содержание, то для

интегрирования в нем может выделяться любой его компонент: понятия, законы, принципы,

определения, признаки, явления, гипотезы, события, факты, идеи, проблемы и т.д. Можно

также интегрировать такие составляющие содержания, как и интеллектуальные и

практические навыки и умения. Эти компоненты из разных дисциплин, объединяемые в

одном уроке, становятся системообразующими, вокруг них собирается и приводится в новую

систему учебный материал. Системообразующий фактор является главным в организации

урока, поскольку разрабатываемая далее методика и технология его построения будут им

определяться.

Чтобы интегрировать, т.е. правильно соединить объединяемые компоненты учебного

процесса, надо совершить определенные действия, которые изначально носят творческий

характер.

Существуют разные формы интегрирования. Определение формы интегрирования

зависит от цели урока и выбора системообразующего компонента, т.е. оттого, вокруг чего

будет проводиться интеграция. Одна из форм интеграции – концептуальная, при которой

учащиеся практикуются в разработке новых идей, предложения, способов решения учебной

проблемы. Хотелось бы поподробнее остановиться на своих собственных наработках в данном

направлении.

В своей педагогической деятельности я столкнулась с проблемой детского чтения.

Учителя и родители выражают свою озабоченность тем, что общение детей с книгой

86

ограничивается рамками уроков. Современные учащиеся стали крайне мало читать, интерес

к чтению снизился до минимума. Большинство учащихся начальных классов читают

недостаточно хорошо, а некоторые - плохо, скорость чтения гораздо ниже оптимальной, а

отсюда исходят их все последующие неудачи и неуспехи. Скорость чтения - один из главных

факторов, который воздействует на успеваемость ученика.

Для решения данной проблемы мы, совместно с библиотекарем, разработали программу

интегрированного учебного курса «Чтение – дорога добра» для 1-4 классов. В ней

прослеживается межпредметная интеграция русского языка, литературного чтения и

школьной библиотеки.

Главную цель своей деятельности сформулировали следующим образом: «Развитие

интереса к чтению через интеграцию деятельности школы и библиотеки».

Я считаю, что эффективная реализация данной цели возможна через привлечение

учащихся к систематическому чтению. Именно поэтому девиз данного направления-«Чтение

– дорога добра».

С введением обновленного содержания образования остро стоит проблема пересмотра

позиций учителя, преподающего литературное чтение по отношению к предметному

пространству, а также личности ребенка. Важно не наполнить головы детей знаниями,

большим количеством ненужной информации, важно создать такие условия, как на уроке, так

и в неурочное время, в которых ребенок становится исследователем литературных

произведений, собеседником, творцом, генератором новых идей, связанных с открытиями,

которые дарит ему автор. Такие открытия: «Я сам это понял», «Я чувствую, что стоит за

словами автора» - для ребенка важнее любой лекции учителя, которую можно прослушать и

уйти ни с чем. Здесь ценен самостоятельный поиск путей понимания текста, авторская

позиция, самого себя.

Свою работу по данному направлению стараюсь строить, основываясь на

информационно-ценностный подход. Для того, чтобы привлечь любовь к чтению и желание

читать. Чтобы чтение стало и радостью, и трудом души, и пользой, чтобы воспитало человека

с широким кругозором.

Одним из инновационных методов данного интегрированного курса является

проводимый мной буккроссинг. Главный его принцип: Прочитал сам- передай другому! Суть

его очень проста, но в то же время занимательна. Для удобства в своем кабинете мы с

учащимися установили «Живую полку».

Один ребенок приносит из дома прочитанную книгу и оставляет ее в кабинете. Другой

ученик находит книгу и читает ее. Возможно, оставит на этом месте свою книгу. Иногда дети

пишут комментарии о прочитанном, делятся своими эмоциями и вкладывают их в книгу.

Проводя эту работу, поставила перед собой и своими воспитанниками главную цель: привлечь

внимание современного ученика к книге, увеличить интерес к чтению с помощью

современных интерактивных подходов. Теперь при изучении творчества писателей не

ограничиваемся только тем произведением, которое дано в учебнике. Благодаря этому приему,

дети расширяют круг ознакомления с другими произведениями изучаемого автора или

раздела.

Для того чтобы активизировать эту работу, совместно с родителями приняли решение в

конце года провести статистический анализ: какая книга пользовалась наибольшей

популярностью. И тогда данной книге присвоится звание «Книга-рекордсмен»! А тот ученик,

который принес эту книгу, получит главный приз (книгу!)

Несмотря на короткие сроки использования данного приема можно с уверенностью

заявить о его результативности:

-учащимся понравилось пополнять «живую полку» новыми книгами;

- улучшилась техника чтения учащихся;

- нашим нововведением заинтересовались дети из других классов.

87

Одной из отличительных особенностей жизни в современном обществе является

гигантское развитие компьютерных технологий. Сегодняшние школьники увлечены

компьютерами и гаджетами. Но необходимо акцентировать их внимание на чтении.

Следующее современное направление данного курса предполагают подготовку

буктрейлеров, которая совмещает в себе использование информационных технологий и

популяризацию чтения. Буктрейлер – это инновационный метод продвижения книги. Можно

сказать, аналог кинотрейлера. Это один из верных способов представления книги читателю,

приоткрыв сюжет, показав героев и самые яркие, запомнившиеся фрагменты. Мода на

буктрейлеры только начинает расти, так что дети с удовольствием вникают в этот процесс и

становятся «пиарщиками» книги и чтения. Выполняя этот непростой вид деятельности,

учащиеся получают возможность научиться делать презентации и видеоролики, рекламу. Они

интересуются прочтением книги, тем самым повышают свое духовное и нравственное

становление личности. Это непростой прием, поэтому к работе привлекаются: библиотекарь,

учитель информатики, родители. Благодаря ему у учащихся формируются ключевые

компетенции по работе с информацией:

- Использование ИКТ;

- Умение анализировать информацию (чтение произведений, поиск нужных цитат,

заголовков, отбор наиболее значимой информации, аргументирование выводов и т.д.);

- Развивается речь, актерское мастерство, коммуникативные навыки;

- Многие дети осознанно подходят к выбору будущей профессии;

Одним из вариантов рекламы чтения стала инфографика. Дети наблюдают элементы

инфографики везде: в книгах, журналах, на различных стендах. Это всевозможные диаграммы,

карикатуры, эмблемы и т.д. Главная их цель: передача информации. Инфографику с

учащимися своего класса применяем успешно. При поддержке и помощи взрослых дети

стараются передать информацию по выбранной теме. Работа очень увлекательна, заставляет

учащихся думать, фантазировать, придумывать дизайн и т.д.

Результаты от данного вида деятельности у нас таковы:

- благодаря визуализации данных, учащиеся лучше воспринимают и запоминают

информацию;

- повышается интерес к чтению;

- у учащихся появился соревновательный дух в чтении произведений и преподнесении

информации о прочитанном.

Данный интегрированный курс помогает выполнять большое количество творческих

работ: сочинение сказок, басен, стихов, рассказов. Мои учащиеся ведут читательские

дневники, анализируют прочитанное, рисуют свое настроение после прочтения книги.

В целях воспитания в ребятах умения дискутировать и отстаивать свою точку зрения

проводятся конференции, литературные игры. Дети пишут отзывы.

В процессе поисков ответов на вопросы у каждого ученика рождается своё, личное

представление о смысле произведения. Этим представлением он делится с другими

учениками, становясь участником общего диалога. Это творческое, сознательное стремление

учеников обнаружить, истолковать смысл произведения каждой его части.

Данный интегрированный курс играет великую помощь в воспитании читателя.

Очевидно, что пробудить детей к творческому чтению способны только такие люди, которые

сами испытывают радость от общения с книгами, которые способны «заразить» чтением

других. Когда учитель и библиотекарь – единомышленники, когда они работают вместе на

получение результативности, тогда это приносит плоды. Современный и тесный контакт с

библиотекарем школы позволяет мне обрести необходимого и надежного помощника,

углубляющего у детей любовь к книгам и самостоятельному чтению. Ведь единство книжного

окружения и книжных интересов – одно из основных условий успешного формирования

ребенка. Между нами установлен профессиональный контакт, и, тем самым, реализуется

совместное решение проблемы.

88

Мои ученики показывают высокие результаты обученности по трем изучаемым языкам,

литературному чтению, естествознанию и познанию мира. Я горжусь ими и их достижениями!

Сегодня они активные участники и призеры интеллектуальных конкурсов, олимпиад, а завтра

- социально успешные граждане своего государства.

Таким образом, считаю, что программа интегрированного курса «Чтение – дорога

добра» обеспечивает совершенно новый психологический климат в процессе обучения и

создает новые условия деятельности учителя и учащихся в тесной связи с библиотекарем и

родителями. Результативность курса уже заметна в примере воспитания конкурентоспособной

личности, востребованной в современном обществе.

Литература:

1. Государственный общеобразовательный стандарт среднего образования РК (2017г)

2. Республиканская образовательная общественно – политическая газета «Білімді ел

Образованная страна» І№ 2(111) 16.01.2018г

БАСТАУЫШ СЫНЫП ПӘНДЕРІН КІРІКТІРІП ОҚЫТУ НЕГІЗІНДЕ БІЛІМ

САПАСЫН АРТТЫРУ

Нагидулина Раушан Усербаевна,

Ақтөбе қаласы № 24 лингвистикалық мектеп-гимназияның бастауыш сынып мұғалімі

Қазіргі білім беру жүйесінде болып жатқан өзгерістер мен ерекшеліктер – оқушыларды

тек біліммен қаруландырып қана қоймай, оқушы, мұғалім, ата-ана қажеттілігін басты назарға

ала отырып, білім мазмұнын жаңартуға негізделген.

Елбасымыз Н.Назарбаев халқымыздың алдында ХХІ ғасырды құрушы іскер, өмірге

икемделген, жан-жақты мәдениетті жеке тұлғаны тәрбиелеу міндеті тұрғандығын нақтылап

көрсетіп берді. Елбасымыздың биылғы «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы

дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауында «білім берудің барлық

деңгейінде математика және жаратылыстану ғылымдарын оқыту сапасын күшейту керектігін,

цифрлық білім беру ресурстарын дамыту, 3Д-принтерлер желісін құру, жас ұрпақты ғылыми-

зерттеу саласына және өндірістік-технологиялық ортаға ұтымды түрде кіріктіруге көмектесу

керек» деп, Қазақстанның әлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына кіру тұжырымдамасында

алдағы жұмыстың ұзақмерзімді басымдықтарының бірін де атап көрсетті [1].

Осы міндеттердің орындалуы өмірге деген көзқарасы, білім-білік дағдысының алғашқы

негізін беретін бастауыш мектептен басталатындығы белгілі. Бастауыш мектептің жас

ұрпақты оқыту мен тәрбиелеуде атқаратын рөлі орасан зор.

Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дағдысын емес, оның

тұлғасын, білім алу арқылы дамуын қойып отыр. Мектепте оқытуды ұйымдастыратын бірден

бір нұсқа сабақ болса, сабақтың нәтижелі болуына ықпал ететін нұсқа — сол сабақты өткізудің

әр түрлі әдіс-тәсілдерін, яғни жаңашыл мазмұндағы сабақтар, өткізу болып табылады. Әсіресе

бастауыш сыныптардағы оқыту-тәрбиелеу барысында оқу материалдарын пәнаралық

кіріктіріп оқыту негізінде игерудің тұлға қалыптастырудағы сұранысының ауқымы кеңейі

түсуде.

Жас ұрпақ тәрбиесі мен білімі оған берілетін білімнің жан-жақты болуымен, әр түрлі

ғылымдар негізінде кіріктірілген білім негіздерімен қаруландырумен анықталады. Сондықтан

кіріктіріп оқытуды жүзеге асыру, оның ғылыми деңгейін арттыру, тұтастай алғанда

оқушылардың танымдық әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру, тіл мәдениетін дамыту,

солардың негізінде білім сапасын арттыру міндеті күн тәртібіне қойылған өзекті мәселелердің

бірі екендігіне дау жоқ.

Білім беру сапасы — қоғамның тұтынуы дамуымен және сұранысына талап сай келіп

және тұлғаның кәсібилігін, адамгершілігін, қоғамдық өмірге бейімдеу қабілетін

89

қалыптастырып, қоғамдағы білім үрдісінің күйін және нәтижесін анықтайтын әлеуметтік

категория.

Білім сапасы білім мекемелеріндегі оқыту іс-әрекеттерінің аспектілері: білімнің

мазмұны, оқыту әдістемесі, әдісі, материалдық-техникалық базасы, мамандардың құрамы т.б.

оқушыны дамытуға қатысы бар көрсеткіштердің жиынтығы арқылы анықталады.

Бастауыш мектепте берілетін білім мазмұнын жаңарту, оқытудың жаңа әдістемелік

жүйесін жасау, ең алдымен, әрбір оқушының жан-жақты дамуына, ойлау қабілетінің үздіксіз

жетіліп, жаңа деңгейлерге көтерілуіне қызмет етуі тиіс. Сондықтан да жаңа талаптарға сәйкес,

оқу пәндерінің мазмұнын, оқу-танымдық мүмкіндіктерін толығырақ пайдаланудың

дидактикалық амалы жақын пәндерді бір-біріне кіріктіре отырып, ізгілендіру болып

табылады.

«Білім беру жүйесінің басты міндеті — ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар,

ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және

кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау», — деп Қазақстан

Республикасының «Білім туралы» Заңында көрсетілуі осы мәселенің өзекті екендігін білдіреді

[2].

Білім беру жүйесінің өзгеруі негізінде білім мазмұны жаңарады. Жеке тұлғаны

дамытудың және оның жалпы адами құндылықтары жинақталған мәдениетін

қалыптастырудың негізгі құралдарының бірі білім мазмұны болып табылады және білім

мазмұнының жаңаруы білім берудің нормативтік құжаттары — пәндер бойынша білім

стандарттары, базистік, типтік жоспарлар, пәндер бойынша дайындалған оқу бағдарламалары,

оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендердің мазмұнында — көрініс табады.

Білім сапасын арттыру мақсатында еліміздің білім беру жүйесі мен мектептері қазіргі

жағдайда жаңа адамды тұлға қылып қалыптастыру бағытында жұмыс істеуі тиіс.

Қазақстандағы білім беру ісін реформалаудың стратегиялық міндеттерінің бірі —

шығармашылық тұрғыдан ойлай білетін дара тұлғаға терең білім беру. Осыған орай білім

сапасы жөнінде әр түрлі пікірлер айтылып, «сапа» ұғымы екі мағынада қарастырылуда.

Біріншісі — стандартқа сәйкестігі, екіншісі — оқушының сұранысын қанағаттандыру.

Білім сапасы дегеніміз — мектепте білім алып отырған шәкірттің немесе мектеп

бітірушінің білім алу арқылы әзірлігінің сапасы мен білім беру қызметінің сапасын қамтитын

түсінік. Білім сапасы білім мекемелеріндегі оқыту іс-әрекеттерінің аспектілері: білімнің

мазмұны, оқыту әдістемесі, әдісі, материалдық-техникалық базасы, мамандардың құрамы т.б.

оқушыны дамытуға қатысы бар көрсеткіштердің жиынтығы арқылы анықталып, білім сапасы

білім беретін мекемелерде олардың барлық іс-әрекетінің бағыттарында қарастырылады,

олардың жиынтығының нәтижесінде жүзеге асады және білім беру мекемесінің оқудағы

әрекетінің аспектісін бейнелейтін білім сапасы көрсеткіштерінің жиынтығы:

білімнің мазмұнымен;

оқытудың түрлері және әдістерімен;

мектептің материалды-техникалық базасымен;

мамандардың біліктілігімен, тәжірибесімен анықталады.

Оқушының сапалы білімі оның танымдық және шығармашылық қабілеттеріне, сол

арқылы белсенділігі мен дербестігіне тікелей тәуелді. Бұл — оқытудың жоғары деңгейдегі

әдістерін пайдаланылып, сабақты неғұрлым жоғары дәрежеде өткізген сайын, оқушылар

білімінің де сапасы жоғары болады.

Білім сапасын құраушы қасиет белгілері төмендегіше:

толықтық — зерттеліп отырған объекті жөніндегі білімдердің бағдарламалық

санымен;

жүйелілік — білім жиынтығының белгілі бір құрамын олардың ретіне және

бірізділігіне қарай ұғынумен;

жүйелену — оқушының ғылыми теориялардың құрамындағы орнын ұғынуымен;

жеделдік — бірыңғай жағдайларда білімді пайдалану білігімен;

90

икемділік — өзгертілген жағдайларда білімдерді пайдаланудың вариативтік

тәсілдерін өз бетімен тану білігімен;

талдап қорытушылық (жалпыланғандық) — жалпыланған түріндегі нақты білімді

көрсете білу білігі ретінде және жинақтылығымен, ашықтығымен, саналы

ұғынылуымен — білімдердің арасындағы байланысты және қатынасты

түсінумен, оларды ашу жолдарын, сондай-ақ дәлелдеу білігімен;

беріктілігі — білімдерді есте ұстау тұрақтылығы және оларды қолдану тәсілі

басқа білімдер негізінде қажеттісін шығаруға дайындығымен сипатталады.

Білім беру сапасы — білім беру үдерісінің күйі мен нәтижелілігін, оның тұлғаның

азаматтық, тұрмыстық және кәсіби концепцияларын дамытуда және қалыптастыруда

қоғамның қажеттіліктеріне сай болуын анықтайтын әлеуметтік категория; білім беру

сапасының көрсеткіштері мынадай:

білім беру мазмұны;

оқыту әдістері мен формалары;

материалды-техникалық база;

білім алушылардың құзыретінің дамуын қамтамасыз ететін кадрлық құрам.

Сапалы білім беру дегеніміз — ғылымға негізделген жүйелі бағдарлама бойынша

теориялық, практикалық іске, еңбекке баулу дүниетанымын кеңейту. Баланың бойындағы бар

қабілетін кемеліне келтіріп жетілдіру болып табылады.

Оқушының білім сапасын арттыру өз пәнін жетік білетін, оқушының шығармашылығы

мен дарындылығының дамуына жағдай жасай алатын, тұлғалық-гуманистік бағыттылығы

жоғары, педагогикалық ақиқат пен ондағы өзінің іс-қимылын жүйелілікпен арттыруға

қабілетті, оқытудың жаңа технологияларын меңгерген және білімдік мониторинг негізінде

ақпараттарды таба, таңдай, сараптай алатын, отандық және шетелдік тәжірибелерді

шығармашылықпен қолдана білетін мұғалімге байланысты.

Оқушылардың білім сапасын нақты көрсететін жекелеген пәндердің сапа көрсеткіші мен

үлгерімі екендігі бәрімізге аян. Ал, оқыту сапасы — оқыту мақсаты мен міндеттері негізінде

қойылған белгілі бір талаптарды оқушылардың орындау қабілеттілігі.

Пәндерді кіріктіру негізінде бастауыш сынып оқушыларының білім сапасын арттырудың

төмендегідей жолдарын атап өтуге болады:

оқушылардың жеке ерекшелік деңгейлері (қызығушылықтары, мотивтері,

қабілеттері, бейімділіктері, психологиялық ерекшеліктері т.б.);

оқу үдерісіндегі оқу-әдістемелік құралдардың қамтамасыз етілу жағдайы

(мұғалімдерге және оқушыларға арналған оқу-әдістемелік құралдардың және оқу

құралдарының сапасы);

оқытудағы дәстүрлер мен жаңалықтар (мазмұн, көлем, технологиялар мен оқыту

әдістері).

Оқып үйренуге дайындық деңгейі:

оқушылардың білімін бағалау жүйесі;

коммуникациялық қарым-қатынас деңгейі;

мұғалімнің кәсіби шеберлік деңгейі;

сыртқы ықпалдар (отбасы, үлкендер, достар, сыныптастар т.б.);

физиологиялық және санитарлы-гигиеналық факторлармен анықталады.

Бастауыш сынып пәндерін интеграциялау негізінде білім сапасын арттыруда:

бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетіне барынша жағдай

жасалады;

оқушыларды дүние, табиғат, қоршаған орта және адам, олардың өзара байланысы

жөнінде алғашқы біртұтас көзқарастар қалыптастыру жүзеге асырылады;

бастауыш сынып оқушыларының санасында оқу-танымдық белсенділік орнап,

ой-өрісі байытылады;

91

білімнің мазмұнын оқу-танымдық, мотивтік компоненттер арқылы жетілдіруге

көмектеседі [3].

Бастауыш мектепте жаңа бағдарламаға кіріктірілген курстар енгізіліп, мектеп

тәжірибесінде жүзеге асырылуда. Сонымен, мектеп тәжірибесі, бастауыш мектепте

сабақтарды кіріктіруді мұғалімдердің жиі қолдануы әр түрлі ғылыми білімдерді жинақтау

есебінен оқу- тәрбие үдерісінің тиімділігін арттыратындығын көрсетіп отыр.

Пәндерді кіріктіру негізінде білім сапасын арттыру деп оқу пәндері бойынша оқыту/оқу

үдерісінде оқушының өз құзыретін құраушы білімдік саланың төмен деңгейінен жоғары

деңгейіне дайындығын (үдеріс және нәтиже ретінде қарастырылатын) жетілдірудегі

белсенділігін түсінеміз. Ұйымдастырылған оқыту үдерісі бойынша оқу пәндерін кіріктіру

негізінде оқушылардың білім сапасының артқандығын анықтау оқу нәтижелері арқылы

көрсетілуі керек. Ал өз кезегінде оқу нәтижелері оқушылардың іс-әрекеттерімен орындалады.

Қорыта келгенде, кіріктірілген оқытуды жүзеге асыру оқушылардың танымдық қызығуы

мен білім сапасын арттыру бір сабаққа бірнеше оқу пәндері мақсатының бірігуіне мүмкіндік

береді. Кіріктірілген оқытуды жүзеге асыру әр пәндік мазмұнды қосып біріктіріп жіберу

немесе бірнеше пәнді бір пәнмен алмастыру емес, керісінше, пәндік құрылымды жоққа

шығармай, оған қондырғы ретінде қызмет ету болып табылады. Бастауыш білім кеңістігінде

барлық пәндер өзінің негізгі мазмұнын және қалыптасқан оқу үдерісінің ұйымдастыру

формасын сақтайды, сөйтіп, кіріктіріп оқыту пән мазмұнының айқын анықталуына мүмкіндік

бере отырып, бастауыш сыныптардағы білім сапасын арттыруға көмектеседі.

Әдебиеттер:

1. Назарбаев Н.Ә. ҚР Президентінің «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы

дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауы. Уақыт. – 2018. 11

қаңтар №1(259) – 1,2 бет

2. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы // Егемен Қазақстан. — 2007. — 27

шілде. — 5,6-б.

3. Пірәлиев С.Ж., Куралбаева А.А. Бастауыш сынып пәндерін интеграциялау негізінде

білім сапасын арттыру // ҚазҰУ хабаршысы. Педагогика ғыл. сер. — 2013. — № 2(38).

ОТБАСЫ ЖӘНЕ ОТБАСЫ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ

Нұрымбетова Гүлсамал Сағынғалиқызы,

Шалқар ауданы М.Тәжин атындағы ЖОББМ

педагог –психолог

Елбасы «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында «Егер жаңғыру елдің ұлттық-

рухани тамырынан нәр ала алмаса, ол адасуға бастайды» деп ұлттық жаңғырудың негізгі

алғышарттарын айқындап берді. Біздің мақсатымыз айқын, бағытымыз белгілі, ол – әлемдегі

ең дамыған 30 елдің қатарына қосылу. Демек көне дәуірлерден бастау алатын, өзінің тарихи

тәжірибесінен, игі салт, ізгі дәстүрлерінен мүлдем қол үзген қоғамда жаңғыру немесе жаңару

мүмкін емес. Халқымыздың осындай тамыры терең кеткен, тарихымен бірге жалғасып келе

жатқан рухани байлықтарының бірі отбасы құндылықтары. Тіпті біздің рухани

құндылықтарымыздың негізі де осы отбасылық дәстүрімізде жатыр десек қателеспеген болар

едік. Халқымызда «Отан отбасынан басталады» деген қарапайым қағидат қай дәуірде болсын

өзгерген емес. Елбасы «Отбасы – Қазақстан қоғамының діңгегі, экономикадағы, мәдениеттегі,

әлеуметтік саясаттағы барлық жаңа жетістіктерінің негізі» деп бұл мәселенің біздің қоғам

үшін маңызын көрсетіп берді және де Отанның керегесі кең, шаңырағы биік болуы үшін әрбір

отбасының негізі нық, болашағы бекем болуы шарт»,- деп атап айтты.

Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың бәсекеге қабілетті ұлт, бақытты отбасы, саналы да

білімді ұрпақ қалыптастыруға бағытталған сындарлы саясатының нәтижесінде ана мен баланы

92

қолдау бойынша бағдарламалық құжаттар, гендерлік теңдікті сақтау стратегиясы қабылданып,

мемлекеттік деңгейдегі отбасылық саясатта тұтастай бірқалыпты жүйе қалыптасты. Басқасын

айтпағанда көп балалы отбасыларды әлеуметтік қорғау бағытындағы мемлекеттік жәрдемақы

түрлерінің әр жыл сайын артып, көптараптанып келе жатқанын аңғару қиын емес. Әр жылы

өтетін «Мерейлі отбасы» байқауында еліміздегі ең үлгілі отбасылардың өмірі насихатталып,

түрлі айтулы марапатқа ие болуы да елімізде игі дәстүрге айналған. Әрине отбасылық

саясаттан бөлек отбасылық құндылықтар деген бар. Ол халқымыздың тарихымен бірге қайнап,

пісіп шыққан отбасылық дәстүрлер, отбасы мәдениеті мен этикасы. Отбасының қалыптасуы

қоғамның қалыптасуына тікелей байланысты. «Әке – асқар тау, ана – мөлдір бұлақ, бала –

жағасындағы құрақ», деген даналық сөз ұлттық тәрбиенің отбасылық өмірде атқарар рөлін

айқындап тұрғандай. Ата-ананың алғысы жәй қарапайым тілмен айтқанда бала үшін Алланың

жарлығымен тең деуге болады. Ғұлама ғалым дәрігер Әбу Әли Ибн Синадан дәрігерлік емдеу

қасиетіңізді сіз кімнен үйрендіңіз дегенде: «Тәуіптіліктің киелі күшін анамның аялы

алақанынан, жібектей әуенінен үйрендім деген екен». Ата-ананы құрмет тұту біздің

халқымыздың қанында барлығын дініміз де, салтымыз да, ақынымыз да, жырымыз да,

әнімізде, күйіміз де қолдап бір-бірін толықтырып дәлелдей түскендей. Қазақтың тарихында

киелі отбасының қасиетті ұрпақтары туралы, олардың ел өміріндегі алатын орны, сіңірген

еңбегі, қалдырған рухани байлығы, үлгі боларлық тірліктері, өнегелі өмірлері туралы

мысалдар көп. Уақытында бізге бай, феодал ретінде оқытылған Құнанбайдың өзі тегін адам

болмағандығын еліміз егемендікке жеткенде ғана білдік. Кішкене артық сөйлеп кетіп «Мен

сізден оздым әке, мені бүкіл қазақ таниды» деген Абайға, «Е, Абай, сен менен оздым деуің

үшін әуелі мен құсап өзің сияқты ұл тудырып ал» деген сөзі ұрпақтан-ұрпаққа жалғасатын

өнегелі сөз емес пе?

Қазақстан дамыған елдердің қатарына ене отырып өз салты мен дәстүрін, рухани

құндылықтарын, отбасындағы мәдениетін сақтап отырған Жапония, Оңтүстік Корея сияқты

елдерге еліктегеніміз жөн болар. Қандай бай, қаншалықты биік дәрежеде тұрса да иіліп сәлем

салып тұрған, жымиып байсалдылық танытқан жапондық, не корей азаматын көріп тұрып таң

қаласың. Алысқа ұзамай-ақ өзіміздің тамырлас туысымыз, көршілес өзбек халқының

кішіпейілділігі мен еңбекқорлығы, үнемшілдігі, үлкенге құрметі баршаға үлгі болатын ақ

нәрсе. Тұрмыс қиыншылығынан гөрі өзбек ағайындарда ар-ұят, намыс, ұрпақтың тағдыры

биік тұрады. Бұл да отбасындағы тәрбиенің біздің қоғамымыз үшін қаншалықты маңыз-

дылығын көрсетсе керек. Тиісінше әр елдің аталмыш мәселенің алдын алу үшін қоғамдық дең-

гейде көтерген бастамалары мен мемлекеттік бағдарламалары бар.

Тарихи тағдыр, өмірдің әлеуметтік-эканомикалық тәртіптер ортақтылығы жайында

дамыған этнопедагогика халықтың тұрмысы, оның педагогикалық идеялары, ғасырлар бойғы

армандары, білімге ұмтылысы, тарихи өзгерудегі әлуметтік әділетсіздікке қарсы күресі, өз

балаларының жақсы болашағы туралы үмітін бейнелейді. Оның толық бейнесі, әсіресе, тілде,

еңбекші отбасының күнделікті өмірінде, оның тәрбие тәжірибесінде, отбасы-тұрмыстық

мәдениетінде, сондай-ақ тәрбиенің фольклор секілді маңызды құрамында белгі береді. Осы

мақсатта Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Әйелдер істері және

отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі Ұлттық комиссия «Қазақстан

Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасын»

қабылдады. Оның негізгі мақсаты отбасын қолдау, нығайту және қорғау, отбасы мен олардың

мүшелеріне дене бітімі жағынан, интеллектуалдық, рухани, адамгершілік дамуына қажетті

жағдайларды жасау, ананы, әкені және баланы қорғау болып табылады. «Нұр Отан» партиясы

да отбасы құндылықтарын ұлықтау үшін жыл басынан бері маңызды жобаларды жүзеге

асырып келеді. Жыл сайын «Отбасы күні» мерекеленуде. Бүгінде бұл мереке

Қазақстандықтардың асыға күтетін күніне айналды.

«Бақытты балалық шақ» жобасы жүзеге асырылып, жоба аясында отбасының және

отбасылық тәрбиенің маңыздылығы туралы қоғамдық пікірді, сондай-ақ, азаматтардың өз

балаларынан бас тарту әрекеттерін қоғамның қабылдамауын қалыптастыру, мемлекеттік

органдар мен азаматтық қоғамның балалар үйлерінің тәрбиеленушілері мен түлектеріне,

93

сондай-ақ, кәмелет жасқа толмаған балалары бар аз қамсыздандырылған отбасыларына көмек

көрсетуге бағытталған күш-жігерлерін шоғырландыру, аз қамсыздандырылған және жайсыз

отбасыларына, сондай-ақ балалар үйлерінің түлектеріне психологиялық және құқықтық көмек

көрсету шаралары ұйымдастырылуда. Бұл жоба аясында «Отбасын қолдау аптасы» акциясы

өткізіліп, депутаттар, мемлекет және қоғам қайраткерлері, партияның бастауыш ұйымдары

мен жергілікті мемлекеттік органдардың өкілдері, кәсіпкерлер, қоғамдық ұйымдардың

жетекшілері көптеп тартылып, тақырыптық кездесулер, қоғамдық қабылдаулар, отбасылық

мәселелерге қатысты шаралар өткізілді. Сонымен қатар, «Нұр Отан» партиясы отбасындағы

әлеуметтік мәселелерге қолдау көрсететін, жастарды білімге, еңбекке тәрбиелейтін, ата-

анасының қамқорлығынсыз қалған жастарға көмек көрсететін «Сәтті қадам» жобасын жүзеге

асыруда. Бұдан бөлек, елді мекен тұрғындарын қолдауға бағытталған «Ауыл тұрғындарын

жұмыспен қамту», мүмкіндігі шектеулі балалары бар отбасыларға көмек көрсету аясындағы

«Кедергісіз келешек» жобаларын да атап өткен жөн. Көпбалалы және үлгілі отбасылардың,

жұмысшылар әулеттерінің өнегелі өмір жолдарын насихаттаудың, алдыңғы буын өкілдеріне

мейлінше құрмет пен көмек көрсетудің «Ардагерлерді ардақтайық» жобасының да алар орны

ерекше. Кейінгі толқын жастарды патриоттық тұрғыда тәрбиелеуге, оларды еңбексүйгіштікке

баулуға бағытталған «Жастар Отанға» жобасына қатысушылардың саны да жыл санап артып

келеді. Бұған қоса, ұлттық дәстүрді дәріптейтін, салт-сана, әдет-ғұрыпты насихаттайтын «Ұлы

дала елі» жобасы да жыл сайын өз қатысушыларын қуантуда. Мінекей, еңбектеген баладан,

еңкейген қарияға дейінгі халықтың барлық санатын қамтитын маңызды жобалардың реті

осындай. «Нұр Отан» партиясы мұнымен ғана шектелмей, жыл жаңарған сайын қоғам

қажеттілігінен туындайтын тың идеяларды да жаңартып отырады. Мысалы, көп баланы

дүниеге әкелген аналарға айлық еңбекақы тағайындау қарастыру маңызды шаралардың бірі

болып қана қоймай, қоғамда көп балалы отбасы болудың беделін бекемдеп, абыройын

арттырары хақ. Отбасы құндылығын жас жанұяларға насихаттау жұмыстарын көбейту керек,

кез келген жанұяда мейірім мен тәрбиенің тамыр жаюы ұрпақ сабақтастығы болып табылады.

Елімізді алып бәйтерекке теңеуіміз тегіннен-тегін емес. Замана дауылы сын тезіне салғанда

сол бәйтеректің белі бүгілді, бұтасы үгілді, жапырағы төгілді. Бірақ діңгегі құламай дін аман

қалды. Себебі оның тамыры тереңге бойлаған. Тамыр дегеніңіз – ол біздің өткеніміз, тарих

бойғы тәжірибе құнарын ұлт бойына дарытып, сол алып бәйтеректің діңгегін нықтап, бұтасын

көгертіп, жапырағын жайқалтатын жалғыз күш.

Біздің ортақ үйіміз – Қазақстанда оның құнын арттыруға барлық жағдай жасалған. Тек,

қоғамдық сананы арттыруымыз қажет. Демек, әрбір азамат отбасының құнын да, құндылығын

да терең сезінуі тиіс. Оны сақтап қалу мен жетілдірудің мемлекет ұсынған мүмкіндіктерін

пайдалана білуі қажет. Сондықтан да, оқырмандарды туған Отанымыздың бірлігі мен

болашағы әрбір отбасының берекесінен құралатынын ескеріп, әрқайсымыз отбасы мәдениетін

сақтай отырып, адамдардың бір-біріне көмек көрсетуіне, рухы күштілердің әлсіз жандарға

жәрдемдесуіне, ауқатты азаматтардың тұрмысы төмендерге, денсаулығы жақсы адамдардың

науқастарға, жасы үлкендердің өзінен кішілерге қолдау көрсетуіне мүмкіндік бере алатын

қауқарлы қоғамды одан әрі дамытуға шақырған болар едім. Біріншіден, біз балаларымызға

дұрыс тәрбие беруіміз керек. Әр үйдің баласы тәрбиелі болса, қоғам тәрбиелі болады.

Екіншіден, өз үйімізді таза ұстауымыз керек. Әр үйдің іші, есігінің алды таза болса, ауылымыз,

еліміз таза болады. Үшіншіден, өз көршімізбен тату тұруымыз керек. Әр көрші тату болса,

еліміз ынтымақта болады. Әрбір отбасы осы үш қағиданы дұрыс ұстанса біздің тәуелсіздігіміз

баянды, мемлекетіміз мықты болары сөзсіз. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев «Болашаққа бағдар:

рухани жаңғыру» мақаласында «Жаңғыру атаулы бұрынғыдай тарихи тәжірибе мен ұлттық

дәстүрлерге шекеден қарамауға тиіс. Керісінше, замана сынынан сүрінбей өткен озық

дәстүрлерді табысты жаңғыртудың маңызды алғышарттарына айналдыра білу қажет», деп

атап көрсетті.

Ұрпақ тәрбиесі – ұлт болашағының кепілі. Әр бала атаның қанымен, ананың сүтімен

келетін туа бітті қасиеттер сияқты ұлттық рухани құндылықтарды да ең алдымен отбасында

94

ата-ананың тәрбиесімен бойына сіңіретіні анық. Ендеше ұлттық тәрбие – ұлт болып ұйысудың,

ел болып ертеңге нық қадам басудың негізі болмақ.

Сөз соңында балаларды дұрыс өсіру, жетілдіру – әрбір ата-ананың борышы отбасының

құндылығын сақтау деген тұжырым жасаймын.

Әдебиеттер:

1. Қазақтың халық педагогикасының тарихынан. Жарықбаев Қ., Қалиев С. З.Әбілова

2. Алматы,«Этнопедагогика «Кітап», 1992 оқулығынан», Қалиев С. Халық Алматы,

3. Бастауыш мектеп-1991- №5 – 26 б.Кукушин, Қалиев “Этнопедагогика” Алматы,2014

4. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі. Алматы, «Сана», 1995

5. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақтың халық педагогикасының тарихынан.Алматы,

«Кітап», 1992

6. Қалиев С. Халық педагогикасының тағылымдары. //Бастауыш мектеп-1991-№5 – 26 б.

7. Қалиев С., Базилов Ж. Қазақ халқының салт-дәстүрлері. Алматы, РБК, 1993

8. Мырзатаева Б.Халықтық салт-дәстүрлердің бала дамуына ықпалы. Ұлағат – 2002

9. З.Әбілова, Қ.Қалиева «Этнопедагогика оқулығы» Алматы 1999жыл

ТӘРБИЕНІҢ ЭТНОПЕДАГОГИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ЖӘНЕ

ОНЫҢ ДАМУ САТЫСЫ

Тлепбергенова Нұргүл Мінбаржанқызы,

Ақтөбе қаласы №32 «Қуаныш» МДҰ

Өткен жылдың басында Н.Ә.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру»

мақаласы жарияланған болатын. Онда этнопедагогиканың аспектілеріне тоқталған. Негізінен

жаһандану кезеңіндегі керемет бір ерекшелік – әрбір ұлт өзінің мәдениетіне, ұлттық

ерекшелігіне, табиғи болмысына терең мән бере бастағаны. Әрбір қоғамның, әрбір

мемлекеттің жеткен биігі, мәдениетінің деңгейі оның әйелге деген көзқарасымен өлшенеді.

Бұл дегеніміз біз рухани дамып және этнопегогикалық тәрбиенің жоғары шыңына

жеткенімізді көрсетеді. Тәрбие дегенде кез келген ұлтта бұл қыз баласынан бастайды. Қазақ

қызы ғылымда интеллектуалды, тәуелсіз, инициативті, энергиялы, қиындықтан жасқанбайтын

болуы керек. Қазір қыздар өзінің еркіндігін көрсетіп, өз бетімен шешім қабылдап, өз

көзқарастарын білдіре алады. Ал этнопедагогика сөзінің мағынасына және тарихына

тоқталатын болсақ. Бұқаралық педагогикалық шығармашылықтан өсіп шыққан

этнопедагогика педагогика ғылымын халыққа жақындатуға икемді. Сонда мектепті өмірге

жақындату проблемасы ретінде жалпы нұсқада тұжырымдалатын педагогикалық міндет

этнопедагогикалық түсіндіруде мектептің өмір мен идеялық, адамгершілік, рухани

байланысын жан-жақты нығайту деп қисындап мазмұндалуы мүмкін.

Бұл шын мәнінде мемлекеттік моральдық-саяси бірлігінің педагогикалық аспектісі.

Халықтың педагогикалық процесті терең талдауға мүмкіндіктері болмады, ол жазудың

болмауы оларға халықтың педагогикалық жетістіктерін жинауға, қорытындылауға және

жүйелеуге жол бермеді. Соған қарамастан халық бүкіл қолайлы шаралармен жас ұрпақты

тәрбиелеу бойынша ұнамды тәжірибені таратуға көмектесті және де сонысымен

педагогикалық білімдердің дамуына ықпал етті. Сонымен этнопедагогика зерттеудің алдында

үлкен өзекті міндеттер тұр. Оның қалыптасуының қазіргі жағдайда халықтық педагогиканың

әрекет ету аясын анықтау оның бүгінгі тәрбиемен өзара байланысын айқындау аса маңызды.

Халық даналығы қамқорлығының түйірлерін жинау, халықтық тәрбиенің негізгі

категориалары мен заңдылықтарын анықтау, оларды басқаратын әлеуметтік-экономикалық

факторларды белгілеу, халықтық педагогикалық дәстүрлердің өмір сүргіштігінің себептерін

айқындау және олардың қоғамның қазіргі рухани өміріне енуі жүйесін белгілеу

этнопедагогиканың аса маңызды міндеттері болып отыр.

95

Тәрбие идеялары мен тәжірнбесін салыстырмалы педагогикалық талдау –

этнопедагогика методологиясының негізі. Халықтық педагогикалық мәдениетінің өзекті

саласын өзіне зерттеу пәні етіп алған ғылымның жаңа саласы жан-жақты дами алады деуге

болады. Ол педагогика ғылымдары жүйесінің ажырамас бөлшегі бола отыра, өзінің таным

обьектісін тереңдей зерттеуде педагогиканың бүгінгі бүкіл жетістікгеріне сүйенеді, оның

материалдарын және методтарын пайдаланады. Этнопедагогиканың практикаға жол табуы –

ол қазіргі педагогикалық теорияны жан-жақты қолданғанда ғана мүмкін болады. Сонымен бір

мезгілде этнопедагогиканың көптеген қоғамдық, гуманитарлық және психологиялық

ғылымдардың өзара байланыс пен өзара ықпал ету шеңберіне енуінің принципті мәні бар. Бұл

этнопедагогикалық материал мен бастаулары елеулі кеңейтеді, оны үлкен тарихи тәжірибесі

бар ғылымдар методтарымен қаруыландырады және сонысымен де аса кең теориялық

қорытындылаулар үшін қолайлы жағдайлар туғызады.

Қорыта келе, этнопедагогикалық ізденістерді этносоциологиялық зерттеулердің

құрамды бөлігі ретінде қарастыру жемісті болып көрінеді. Мұндай бірлік осы кезге дейін

көптеген зерттеушілер назарынан тыс қалып келетін тәрбиенің халықтың практикасын терең

танып білуі мен обьективті бағалауға мүмкіндік береді. Кез келген ғылым секілді

этнопедагогикаға да теориялық тереңдікпен ұштасатын кеңістік керек, мұның өзі эмпирикадан

тек теориялық қорытындылауларға көшкен жағдайда ғана мүмкін болады. Зерттеушілер

жинастырған зор көрнекті материалды халық тәрбиешілерінің шеберлігі мен өнерінің сырын

ұғыну үшін пайдалану керек. Зерттеулердегі дара-дара идеялар мен халықтық жас ұрпақ

тәрбиесі бойынша тұтас тәжірибесінің тоғысуы жүйелі этнопедагогикалық теорияны негіздеу

үшін қолайлы жағдайлар туғызады.

96

3 секция

ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ҚОҒАМДАҒЫ ҚАЗАҚ

ӘЙЕЛДЕРІНІҢ РӨЛІ

РОЛЬ КАЗАХСТАНСКИХ ЖЕНЩИН

В СОВРЕМЕННОМ ОБЩЕСТВЕ

Ермекбаева Л.Ж.,

«Өрлеу» БАҰО АҚ филиалы Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ жаңа технологиялар және

жаратылыстану-ғылыми (гуманитарлық) пәндерді оқыту әдістемесі кафедрасының аға

оқытушысы

Кибасова А.Д.,

Әйтеке би ауданы, М.Жұмабаев атындағы ЖББМ бастауыш класс мұғалімі

Әлемдегі мәдениеті мен экономикасы дамыған озық елдердің қатарына қосылу үшін

Қазақстан барлық жағынан өзін зайырлы қоғам құрып отырған заман ағымындағы салиқалы

мемлекет ретінде көрсетуі тиіс. Бұл бағытта гендерлік саясаттың ел бейнесін көрсетудегі рөлі

ерекше орынды алады.

Гендер дегеніміз – ерлер мен әйелдердің мінез-құлқын, сондай-ақ, олардың арасындағы

әлеуметтік өзара қарым-қатынасты айқындайтын, олардың әлеуметтік және мәдени

нормалары мен рөлдердің жиынтығы. *GENDER* - сөзі ағылшын тілінен аударғанда жыныс

(еркек, әйел) дегенді білдіреді. Ал, гендерлік саясат – қоғамдық өмірдің барлық салаларында

ерлер мен әйелдердің теңдігіне қол жеткізуге бағытталған мемлекеттік және қоғамдық қызмет.

Елімізде гендерлік саясатқа айрықша көңіл бөлінген. 1995 жылдан бастап Қазақстан

Республикасының Президенті жанындағы Отбасы, әйелдер және демографиялық саясат істері

жөніндегі кеңес жұмыс істеді. Кейін ол Әйелдер істері және отбасылық демографиялық саясат

жөніндегі комиссия болып қайта құрылды. Комиссия барлық бағытта әйелдердің, балалардың,

басқа да осал буындардың теңдігін қорғау, қамқорлық көрсету, қоғамдағы өз орнын табуда

ауқымды жұмыс атқаруда.

Ал, ұлттық діліміздегі әйел орны, оның отбасындағы, бала тәрбиесіндегі үлесі «әйел

адам» ұғымымен айқындалып, оларға деген үлкен құрметпен, сондай-ақ, ер адамның серігі,

отбасының анасы ретінде қарастырылған.

Бұл әрине, әйел адамдардың мәртебесін төмендетіп, немесе оларға шамадан тыс шектеу

қоюмен ерекшеленбейді. Керісінше қазақ қыз балаға қамқорлықпен қарап, әйелді ана ретінде

сыйлаған. Қазақ тарихында ер адамдармен қатар ел қорғап, қолына найза ұстаған батыр

қыздар, өнерімен құрметке ие болған әнші, күйші, ақын қыздар, дүйім елді аузына қаратқан

шешен қыздар, он саусағынан өнер тамған шебер қыздар да көптеп кездеседі. Кенесарының

қарындасы Бопай ханым, Сәңкібайқызы Ақбота, Біржан сал ғашық болған Сара ақын, күйші

Дина әжеміз, кешегі Ұлы Отан соғысының батырлары Әлия, Мәншүк апаларымыз, тағы басқа

қазақтың даңқты қыздары осының дәлелі. Дегенмен, көп жағдайда әйел отбасының ұйытқысы,

анасы, ер адам асыраушы ретінде қарастырылып, бір саты төмен тұрады. Бұл сол кездегі

барлық қоғамдық формациялардың ұстанымы болды. Әйелдерге «слабый пол» немесе

«прекрасная половина человечества», яғни әлсіз буын немесе адамзаттың ғажайып жартысы

деп қарап, құрмет көрсетілген. Бұл оларды төмендету, кемсіту емес, әйелдердің әдемілігін

ерекшелей отырып, лайықты бағасын беру деп есептеймін. Дей тұрғанмен, отбасындағы

зорлық-зомбылық, әйел құқығын аяққа басу жағдайлары қай уақытта да орын алып отырды.

Осыған орай, Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында

айтылғандай кежегесі кейін тартқан, заман талабына сай келмейтін ескі әдеттер мен

салттардан арылып, жаңа уақыт ағымымен өмір сүру өзекті болып отыр.

Мемлекет басшысының 2005 жылғы 29 қарашадағы Жарлығымен Қазақстан

Республикасындағы гендерлік теңдіктің 2006-2016 жылдарға арналған стратегиясының

97

бекітілуі осы саясатпен толықтай үндеседі. Стратегиялық билік құрылымдарындағы әйелдер

мен ерлерді теңестіруді қарастырады. Оларға экономикалық тәуелсіздік үшін тең

мүмкіндіктерді қамтамасыз ету, өз бизнесін дамыту және қызмет бойынша өсу, білім беру

саласында гендерлік білімді енгізу, өмір сапасын арттыру және тұрғындардың ұдайы өсімін

қамтамасыз ету үшін жасөспірімдер мен әйелдердің, ерлердің репродуктивтік денсаулығын

нығайтумен сақтау, жынысына қарай зорлық-зомбылық көрсетпей, отбасындағы

міндеттермен құқықтарды тең дәрежеде жүзеге асыру үшін жағдай жасау жатады.

Қазір әйелдер экономика мен шаруашылықтың барлық бағытында жемісті еңбек етіп,

ерлермен терезесі тең үлесін қосып жүр. Басшылық қызмет пен бизнесте, мәдениет пен

спортта, өнер мен құқық қорғау саласында үлкен жетістіктерге жетті. Бұрын қазақ қыздарына

тән емес деп есептелетін спорттың күш көрсететін бокс, күрес, ауыр атлетика, футбол т.б.

түрлерінде көптеген қаракөз қарындастарымыз жеңіс тұғырынан көрінуде.

Дегенмен, әлі де болса, зорлық пен қорлықтың шырмауынан шыға алмай, түрлі

әділетсіздіктерге ұшырап отырған әйел адамдар жеткілікті. Міне, осы тұрғыда гендерлік

саясаттың өзектілігі, оның үнемі бақылауда болуы қажет дүние. Гендер ұғымын тек қана әйел

теңдігін қорғайтын бағыт немесе оның құқықтарын асыра пйдалануды көздеуге бетбұрыс деп

қана түсінуге болмайды.

Гендер – тек әйелдің ғана емес, ер адамның да тұлғалық ерекшеліктерін қорғайтын, ал

кемсітушілік болған жағдайда оның да мүддесін сақтауға атсалысатын қоғамдық үдеріс. Егер

адамның биологиялық, әлеуметтік саяси, психологиялық сияқты жан-жақты қырлары бар

екенін ескерсек, шындығында ер мен әйел абсолютті тең бола алмайды. Мұндайда тең деген

түсінікті «бірдей» деген ұғыммен алмастырмау қажет. Сондықтан еркек пен әйелдің

биологиялық болмысын да теңестірмеу керек.

Бұл мәселенің қазақ халқының болмысына, ұлттық діліне қайшы келетін, тәрбие ісіне

нұхсан келтіретін тұстары да бар. Қазір батыста қолдау тауып отырған бір жыныстылардың

некесі, «қызтекеліктің» етек алуы ер мен әйел арасындағы табиғат жасаған ерекшеліктердің

құнын төмендетеді.

Қазақ әйелі ешкімнен кем емес. Қай істе де көшбасшы бола алады. Бұл уақытпен

дәлелденіп, қоғам тынысымен танылған құбылыс. «Тең» деген ұғымды жалау қылып, әйел

адамның әдемілігін жоғалтпау басты мәселе. Батыстың өмір салтын өнеге қылып, денесіне

түрлі суреттер салып, көретін көзге ерсі оталар жасау, әйел адамның әйелге ынтығуы,

керісінше еркектердің сырға тағып, әйелше киінуі, боянып, шаш үлгісін өзгертуі болашақ

ұрпақтың дүдәмал бағытталуына әкеп соғатыны белгілі.

Сондықтан да қазақ әйелінің өрлігін сақтауымен қатар, әдемілігін жоғалтпай, табиғатын

сақтағаны да дұрыс болар еді. Әйел ең бастысы ана, ал, ана ұғымы қай халықтың да жоғары

бағалап, қадірлейтін қасиетті дүниесі. Осы түсінік барда әйел адам адамзаттың жаратушы

сыйлыққа берген ең бағалы сыйы. Әйел болмысын жоғалтпай, тең болайық ағайын!

Әдебиеттер:

1. //Егемен Қазақстан – 2008.-7 мамыр.-5 б.

2. Мекебаева М.А. Изменение социально-ролевых функций женщин в РК и их влияние на

политическое поведение// Саясат.- №10 - 11/2000 г. С.

3. Қазақстанның әйелдері мен ерлері 2006-2010 [Мәтін] : статистикалық жинақ /

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі ; бас ред. Ә. А. Смайылов. - Астана :

Қазстатинформ ЖШС, 2011. - 115 б.

4. Хасанова Г. Женское политическое участие в РК // Саясат. №5/2002 г.- С.

5. Шеденова Н., Ускембаева М. Гендерные аспекты экономической активности сельского

населения// Саясат.- №7/2005 г.- С.

98

ЖАҺАНДАНУ КЕЗЕҢДЕГІ ҚАЗАҚ ӘЙЕЛДЕРІНІҢ РӨЛІ

Бимаханова Бутакуз Акузаковна,

Ақтөбе қаласы №32 "Қуаныш"МДҰ тәрбиешісі

Қазіргі таңда көптеген мемлекеттерде әйел адамдарының құқығын шектеуін

теледидардан және әлеуметтік желілерден байқауға болады. Негізінен әлеумет пен мәдениет

адам болмысын қарастырғанда оның жынысына қызығушылығын әрқашан көрсетіп отырған.

Әйел мен ер адамның өзгешелігі ең бастапқы бөлінуді айқындап, алғашқы амбиваленттікті

құрастырған. Бұл өзгешелік әрқашанда әлеуметтік, психологиялық және физиологиялық

факторлар шеңберінде анықталып келді, сондықтан жыныстық ерекшелікті ең қажетті

рәміздік индикаторларға жатқызсақ болады. Оларды шартты түрде екі бағытқа бөлуге болады.

Бірінші бағыт әйел мен ер адам әрекетінің жыныстық рөлі түсінігінде құралады, ол адамның

биологиясына негізделген. Бұл бағыттағы зерттеушілердің мақсаты биологиялық пен

генетикалық ерекшеліктерді табуға арналған. Бұл ерекшелік, дәлірек айтсақ мақсатты әрекет

тәжірибесінің ерекшелігі, өте кең, оларды бірақ таза биологиялық фактормен түсіндіру мүмкін

емес. Сол себептен екінші бағыттағы зерттеушілердің ынтасын әйел мен ер адамның өмір

тәжірибесіндегі әлеуметтік және мәдениеттік құрылымдардың ерекшелігі құрастырады.

Осыдан гендерлік мәселе пайда болады.

Ал осы Қазақстандағы гендерлік мәселенің рөліне келетін болсақ. Елбасымыз

Н.Ә.Назарбаев: «Әйел саяси шешім қабылдау процесінен тыс бола алмайды. Өкімет

органдарында әйелдердің өкілеттілігі жеткілікті дәрежеде емес. Әйелдерсіз демократия болуы

мүмкін емес», - деп атап көрсеткендей, әйелдердің әлеуметтік тепе-тендігі заңмен қамтамасыз

етіліп, коғамдық атмосферада тұрақты басымдыққа айналуы тиіс. Бұл мәселенің ойдағыдай

орындалуына біз, әйелдер, қоғамдық күш ретінде жұмыла еңбек етуіміз керек деп ойлаймыз.

Өйткені біздерге бүгінгі ұрпақ пен бүгінгі отбасы қамын ойлау міндетімен қоса, қоғамның

саяси, мәдени, рухани өміріне белсене араласуды заман талабы жүктеп отыр.

Соңғы кездегі гендерлік теңдік негізіндегі саяси сараптамаға назар аударсақ,

Қазақстанда әйелдердің білім саны еркектерге қарағанда басымырақ. Жоғары және орта білімі

бар мамандар ішінде 62 % әйелдер. Қазіргі кезде жоғары оқу орындарының студенттерінің

жартысынан көбі қыздар. Қазіргі таңда әйелдерге арналған бұқаралық ақпарат құралдары

үлкен жұмыс атқаруда: «Егемен Қазақстан» орталық республикалық газетінде әйелдерге

арналған «Сырғалым» атты қосымша енгізілген, «Казахстанская правда» газетінде «Әйелдер

әлемі» деп аталатын арнайы беттері болса, одан да басқа «Қазақстан әйелдері», «Айна»,

журналдары бар.

Қазақ әйелдерінің жан-жақты білімдерін сараптай келсек, қай сала болмасын әйелдер

қызмет етеді. Осы күндері бизнеспен айналысатын әйелдер ерлермен қатар қызмет етуде.

Негізінен оқу мен өскелең ұрпақты мінезділікке тәрбиелеудің маңызды мәселелерін шешумен

қатар қыздардан маман дайындау жоғары қарқында жүргізілді. 1970 жылғы Бүкілодақтық

санақтың қорытындысы әйелдер ерекектермен қатар білім алуда белгілі бір деңгейге

жеткендігін көрсетті. Қоғамдық өндіріспен айналысатын әйелдердің үлесі 1970 жылы

Қазақстанда 58 пайыз болды. 1959 бен 1970 жылдар аралығында ой еңбегімен айналысатын

әйелдердің саны ерекше өсті. Халыққа білім беру, денсаулық, мәдени-ағарту жұмыстары,

сауда мен байланыс салаларын дамытуда әйелдердің еңбегі шешуші рөл атқаратындығы

белгілі еді. Мәселен, Қазақстанда осы кезеңде әйелдер педагогтар арасында 80 пайызға жуық,

ал медицина қызметкерлері арасында тіпті 90 пайызды құрады.

Қорытындыда еліміздің егемендік алып, адам құқықтары мен бостандықтары ескеріліп,

адамдар жынысына, нәсіліне, ұлтына қарамастан тең саналып отырған бүгінгі таңда

демократияландыру процесіне әйел адамның алатын орны ерекше. Олар саясатқа араласып,

парламентке депутат болып, түрлі мекемелерге басшылық етуде. Әлеуметтік өмірде,

экономикалық дамуға да, ғылым мен білімге де өз үзлестерін қосуда. Яғни, әйел адамның

өмірдегі рөлі артып, ол отбасының, қоғамның негізіне айналып отыр. Сондай-ақ Президент

99

жанынан құрылған Әйелдер мен отбасы жөніндегі ұлттық комиссиясы, Іскер әйелдер

ассоциациясы, Мұсылман әйелдердің лигасы т.б. жұмыс істеуде. Әр кезде қыздарға арналған

ғылыми оқу-әдістемелік құралдар жарық көрді, соның ішінде: Ж.Байжанова «Қызым саған

айтам...», З.Мейірханова «Қыз — өмірдің қызғалдағы», З.Башбаева «Қыздар сұлу көрінер»,

Ж.Сарыбекова «Қыздар тәрбиесін ұйымдастыру», А.Бекжігіт, Ә.Ыстыбайдың «Қыздарға

мұсылмандық тәрбие».

ҚЫЗ ТӘРБИЕСІ – ҰЛТ ТӘРБИЕСІ

Казбекова Айнаш Жарасовна,

Ойыл ауданы Ақшатау орта мектебінің

қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Көне тарих қойнауына көз жүгіртсек, халқымыздың данышпандығына еріксіз қайран

қаламыз. Қазақ халқы ұрпақ тәрбиесіне, оның ішінде қыз бала тәрбиесіне аса қатты мән

берген. «Қызға қырық үйден тыйым» дей отырып, «Қыз өссе - елдің көркі» деп еркелете де

білген. Ұлттың болашағы қыз бала тәрбиесіне тікелей қатысты екенін әрқашан ескерген. Қазақ

халқы ғасырлар бойы дамып келе жатқан өз тарихында қызға тәрбие беруде болашаққа үлгі

боларлықтай тәжірибе жинақтады.

Қызды оң жақта отырғанда төрінен орын беріп құрметтеген, қонақ санаған. Еркін

ұстаған, бірақ тым еркінсітпеген. «Қыз мұраты - кету» деп, санасына оның ертеңгі бір үйдің

шырағын жағар шырағдан екенін сіңірген. Қазақ қызы ешқашан паранжі киіп, қара

жамылмаған. Үкілеп өсірген аяулы қызы ертең бүтін бір ауылдың ақылшы анасына

айналарына сенген.Отбасы – адами құндылықтардың сақталатын алтын ордасы. Жанұядан

бала азамат болып қалыптасады, рухани құндылықтарды бойына дарытады. Елбасымыз, Ұлт

Көшбасшысы Н.Ә.Назарбаев: «Отанға деген ыстық сезім жақындарына, туған-

туысқандарына деген сүйіспеншіліктен басталады» деп, қоғамда келісім мен тұрақтылықтың

қалыптасуына отбасының ықпалы зор екенін айтқан болатын. Сондықтан отбасы іргетасының

берік болуы өте маңызды. Халқымыз: «Әке баласын тәрбиелейді, шеше ұлтты тәрбиелейді»

деп бекер айтпаған.

Жалпы әйел заты қазақ қоғамы үшін ардақты саналған. Қасиетті тілімізді ана тілі деп

атауымызда да үлкен мағына бар емес пе? «Қазақ, ел боламын десең, бесігіңді түзе, ол үшін

алдымен әйелдің жағдайын түзе» деп өткен ғасыр басында ғұлама М.Әуезов айтқан екен.

Бүгінгідей өркениет көшіне ілескен тұста, гендерлік саясатты қолға алуымыз әбден орынды.

Гендерлік саясат әйелдердің өмірдің барлық саласына қатысуын қамтамасыз етеді.

Демократиялық мемлекетте әйелдердің рөлі ерекше. Бұл әрине, әйелдерге үлкен

жауапкершілік жүктейді деп білемін. Ол бүгінгі күні ескірген түсінікті өзгерту және ерлермен

тең дәрежеде өз мақсаттарына лайықты қол жеткізуші адамзаттың тамаша жаршысы. Себебі

отбасындағы жылу мен қоғамдағы тұтастықты қамтамасыз ете білу керек.

Осы орайда тағы да дана халқымызға жүгінуге тура келеді. Бесіктен басталатын бала

тәрбиесі құнын ешқашан жоймақ емес. Біздің қыздарымыз бабамыздан мұра боп келген

ұлттық құндылықтарды бойына сіңіре отырып, заманға лайықты білімді,іскер, жан- жақты

болуы қажет. Ұлттық салт- дәстүрімізді білу, оның астарын түсініп, атадан балаға мирас ету

бүгінгідей өзгермелі қоғамда қыздарымызға аса қажет. Қазақтың «Қызың өссе, қызы

жақсымен ауылдас бол» деген нақыл сөзі өмір тәжірибесінен алынған. Қазіргі

қыздарымыздың бойынан ақылдылық, инабаттылық, сымбаттылық, іскерлік қабілеттері

табылуы тиіс. Хакім Абай: «Ақылы бар, ары бар, ұяты бар, ата- ананың қызынан қапы қалма»

деген екен.

Қазақ отбасында тәрбиенің негізі – ұлттық салт- дәстүрлер. Бар өмірі «аттың жалында,

түйенің қомында» өтсе де, дана халқымыз ұрпағына ізгі жолды нұсқап кетіпті. Қаншама

ұрпақ өмірлерін арнаған азаттыққа қол жеткен бүгінгідей қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған

100

заманда қыз бала тәрбиесі үлкен міндет болып отыр. Оған қоғам болып жүгінуіміз керек.

Қазіргі қоғамда болып жатқан келеңсіздіктер көңіл қынжылтады. Жетімін жылатпаған ел едік,

сәбиін тірідей лақтырып кетіп жатқан безбүйректердің көбею себебі неде? Тастанды сәбилер

неге көбейіп барады? Жеті атаға дейін қыз алыспаған текті ұлт едік, тәрбие тізгінін неге

босаңсытып алдық ? Өзге ұлттық етегінен ұстаған қара көздеріміз ше? Неге осынша

ұсақталдық? Қай қазақ қызы қара киім киіп, шашын жайып жүріп еді? Ол нағыз жаман ырым

емес пе еді? Жат діннің арбауына түскен қандастарымыз ше? Осының бәріне отбасында аналар

жауапты деп ойлаймын. Ұлтымыздың тектілігін сақтап қалуы үшін аналар қыздарына дұрыс

тәрбие беруі қажет. Мұның бәрі сайып келгенде елдігіміздің сақталуы деп білемін. Қазіргідей

өзгермелі қоғамда қазақ қызы ұлттың болашағы үшін екі есе, он есе жауапты. Соны

қыздарымыздың санасына сіңіретін біздер, яғни ұстаздар. «Тәрбие басы- тал бесік» десек,

бесігінде ұлттық болмыстың уызына жарытып өсірсек, қыздарымыз өз елінің келешегін

ойлайтын деңгейге көтерілері хақ. «Әйел бір қолымен бесікті тербетсе, бір қолымен әлемді

тербетеді» деген сөз текке айтылмаған. Өз ұлтының намысын жоғары қоя білетін, елінің сөзін

сөйлейтін жас ұрпақты тәрбиелеу – негізгі міндет.

Елдің іргелілігі, ұрпақтың ұлылығы, оттың иесі, адамзаттың киесі анада. Бір ғұлама

«Жұмақ пен тозақты көрсетші» деген адамға ойланбастан үйінің екі босағасын нұсқапты.

«Жұмақ та, тозақ та сенің босағаңда. Егер әйелің оң босағаңнан келген болса, сенің ішкенің

де, жегенің де, бүкіл жан дүниең адал. Егер әйелің сол босағаңнан кірген болса, ішкенің де,

жегенің де, бүкіл жан дүниең арам, еріксіз тозаққа барасың деген екен»

Ислам дінін мансұқтаған халқымыз қызды, ананы құрметтей отырып, осындай ой айтқан

екен. Түп тамырымыздан ажырап қалмауымыз керек. Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан-

2050» Стратегиясында жаңа қазақстандық патриотизм туралы айтылған болатын. «.... патриот

- ол Қазақстанды шын сүйетін, ұлттық құндылықтарды қастерлейтін, бойында адалдық, ар-

намыс, ізгілік қасиеттері бар халқының дәстүрі мен Отанына деген сүйіспеншілігі мол адам»

деген сөзін жас ұрпақ естен шығармауы керек. Бойында намыс оты ойнаған, ұлт тәрбиесін

сіңірген, иманды да инабатты, тәрбиелі, ана тілін ардақтаған қазақтың текті қыздары көп

болсын.

Әдебиеттер:

1. «Неке және отбасы туралы ҚР- ның Заңы»

2. Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан- 2050» Стратегиясы

3. «Этнопедагогика» Алматы

4. Б.Адамбаев «Алтын сандық» 1988ж. Алматы

5. «Ел аузынан» 1987ж. Алматы

6. «Бастауыш мектеп» 2015 ж. №4

7. «Қазақ тілі мен әдебиеті» 2016 ж. №3

ӘЙЕЛ АДАМНЫҢ ҚОҒАМДАҒЫ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

Қуат Жанар Балғалиқызы,

Ақтөбе қаласы №32 МДҰ тәрбиешісі

Бүгінгі күннің тың, өзгеше үрдісі қазақ әйеліне мүлде бөлекше, жаңа заманауи талаптар

мен жауапкершіліктер жүктеп отыр. Олар тек тұрмыста ғана емес, әлеуметтік салаға,

қоғамдық өндіріс пен ғылым, әдебиет, өнер, спортқа да барынша үлестерін қосып, еншілерін

алуда. Мұхтар Мағауин: «Әлемдегі ең сұлу – қазақ әйелі: менің жарым, менің анам, менің

қызым. Қазақты қазақ қылған осы әйел болатын, сұлу ғана емес, сымбатты, мінезді, ақылды,

адал жар, абзал ана, ағайынға қамқор, ауыл-аймаққа құт, ердің мақтаны, елдің көркі» дейді.

Нәзік жандыларымыз журналистика мен білім беру саласының да бел ортасында жүр.

Мәліметтерге жүгінсек, еліміз бойынша мемлекеттік қызметтегі әйелдердің үлесі 58 пайыз

101

болса, солардың ішінде, жоғары лауазымдағы әйелдер 10 пайызды құрайды екен. Қазақстан

Республикасының Парламент Мәжілісіне депутат болып 26 нәзік жанды сайланса, олардың

қатарында 2 министр, 5 вице-министр, 4 аудан әкімі қызмет атқаруда. Қазақ не үшін тілді «Ана

тілі» деп айтады? Не үшін «Ата тілі» деп айтпайды? Өйткені, сәбиге барлық қасиет пен құт,

тәрбие мен өнеге анадан, ана сүтінен дариды. Тіл де, діл де ананың берекесі мол рухани әлемі

мен аялы алақаны арқылы жүрекке жол тауып, санаға сіңеді.

Қазақ эпостарындағы Құртқа мен Ақжүніс, ұлыс анасы мен ұлт мәйегі болған Домалақ

ене, Қыз ене, Айша-бибі, Абақ ана, Абайдың анасы Ұлжан, ел басына күн туғанда қолына

найза-қалқан алып жауға шапқан Бопай – қазақ әйелінің тұлғасы мен оның асқақ рухын

әйгілеп жатыр. Қазақ әйелінің ажары мен сұлулығын тану үшін ұлттық таным-түсінік

деңгейінде ойлау ләзім.

Оның ата-енеге құрметі, келіндік ибасы, қайын аға мен қайындары ортасына ат қойып,

әдеп сақтауы, қонаққа деген бөлекше ілтипаты мен ас-тағамға деген ұқыптылығы, осының

бәрі-бәрі де қазақ қызы дейтін қарапайым аттан тамыр тартып жатыр. Іргелі елдіктің мәйегі

мен ұлттық болмыс-бітім жайлы сөз қозғадық. Бұлар отан ұғымымен парапар дүниелер, әрине.

«Отаншылдық отбасынан басталады» дейді қазақ.

Мыңдаған отбасы қазақ қоғамын құрап, үнсіз-түнсіз түтіндерін түтетіп отыр. Ал

отбасының береке-құты мен ұйтқысы, тағы айналып келіп қазақ әйелінен бастау алмақ. Бесік

ана қолында, тіл ана көмекейінде, діл ана сүтінен дариды, шаңырақ әйел берекесімен

биіктейді, ендеше, қазақ әйелін пір тұтпай, қазақ әйелін қадірлемей, қазақ қыздарының,

аруларының сұлулығын танып жетпей тұрып, өзге дүние жайлы ауыз ашу артық болар. «Ел

болам десең, бесігіңді түзе» деп Әуезов те тегін айтып отырған жоқ.

Қоғам мен мәдениеттегі әйелдің бейнесі, жағдайы мен орны мәселесіне қатысты ғылыми

еңбектер мен гендерлік зерттеулер шетелдерде соңғы жүзжылдықта қарқынды дамығанымен,

отандық гуманитарлық ғылымда тек соңғы онжылдықтарда ғана алдыңғы орынға шықты.

Гендер мәселесі ауқымындағы әйел тақырыбы жаңа білім саласында өзекті мәселе ретінде

қызық, әрі тез дамып келе жатыр. Бұл мәселеге деген қызығушылық біріншіден жалпы

гуманитарландыру және демократияландыру үдерістерімен байланысты оянғанын айта кету

керек. Бұл жерде ең негізгі көңіл аударарлық нәрсе әйелдің рөлін қайта бағалауға бағытталған.

Кейінгі кездері гуманитарлық ғылымдардағы гендерлік зерттеулер кеңінен өрістетіліп,

көптеген дәстүрлі мәселелердің шешілуіне арналған гендерлік әдістің жемістілігі айқын

аңғарылуда. Жыныстың әлеуметтік-мәдени теориясы – гендерлік ілім жаңа ғылыми білімнің

ең өзекті, қызғылықты және қарқынды түрде дамып жатқан салаларының біріне айналуда.

Сонымен қатар, бұл бағыттағы ғылыми ізденістер мен арнаулы зерттеулердің көбейе түсуі

егеменді Қазақстанның жаңа әлеуметтік-тарихи жағдайлары мен қазіргі ғылыми әдіснамалық

ұстындарға орай туындап отыр.

Сөз басын Мағауинмен бастап ек, сөз аяғы тағы да Мұхаңда: «Қазақ халқының болашағы

бүгінгі қазақ әйелінің құрсағында шешіледі, бағзыдан келе жатқан айнымас шындық. Қазақ

әйелі – бар мұратын отбасының игілігіне байлаған, әлемдегі ең ізгі әйел. Қазақ әйелі – бар

тілегін перзентінің жолына арнаған, әлемдегі ең мейірбан әйел. Қазақ әйелі – бар бақытын

некелі ерінің талайынан күткен, әлемдегі ең адал әйел. Ұлттың ұйтқысы. Ұрпақтың анасы.

Солай болған, солай бола беруге тиіс. Болмас қисыны жоқ, неге десеңіз, бұл әйелдің бойында

сиқырлы, құтты, өзгеше қасиет бар, оның аты – Сұлулық: жан сұлулығы, тән сұлулығы… Ол

рас, әлемдегі ең Сұлу – Қазақ әйелі!»

102

ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚ ҚОҒАМДАҒЫ ҚАЗАҚ ӘЙЕЛДЕРІНІҢ МАҢЫЗЫ

Құлниязова Алмагүл Жанболатқызы,

Ақтөбе қаласы №32 Қуаныш балабақшасының тәрбиешісі

Қазіргі кезде қоғамдағы әйелдің орны мен рөлі туралы таным, түсініктер, сонымен тығыз

байланыстағы әйел бейнесі жөніндегі қалыптасқан таптаурындар мен әлеуметтік үрдістер

ерекше өзекті мәселеге айналып отыр. Бүгінгі күні бүкiл дүние жүзiнде тарихи қалыптасқан

ерлердiң әйелдерден басым болу жағдайы өзгерiстерге ұшырауда, эмансипация мен феминизм

идеологиясының кең етек алуы себепті батысеуропалық философиядағы патриархаттық

дәстүрдің екпіні басылғандай болды, патриархаттық құрылымы басым келетін философиялық

ойлаудың дәстүрлі бинарлық (еркек / әйел) практикасынан бас тартып, қазіргі

мультикультурализм жағдайында жыныстың әлеуметтік теориясы – гендерлік ілім дүниеге

келді. Өткен ғасырдың ортасынан бастап өнеркәсiбi дамыған және әлеуметтiк бағдар алған

шет елдерде әйелдер өз құқықтары мен мүмкiндiктерiнiң ерлермен тең болуына iс жүзiнде қол

жеткiздi.

Тәуелсiздiк жылдары iшiнде Қазақстан өзiнiң сыртқы саясатында дүниежүзiлiк

қауымдастыққа терезесі тең дербес ел қатарлы кiрiгудi басымдылық ретінде мақсат тұтып,

ерлер мен әйелдердiң құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау саласында да бірқатар

халықаралық құжаттарға қол қойды. 1998 жылы Қазақстан БҰҰ-ның әйелдерге қатысты

кемсiтудiң барлық нысандарын жою туралы конвенциясына қосылды. БҰҰ-ның «Әйелдердiң

саяси құқықтары туралы» және «Тұрмыс құрған әйелдiң азаматтығы туралы» конвенциялары

да бекiтiлдi. Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт пен экономикалық,

әлеуметтiк және мәдени құқықтар туралы пактiге және басқаларына қол қойылды. Қазақстан

адам құқықтары туралы барлығы 60-тан астам халықаралық шартқа қосылды.

Әлем елдерiнiң көпшiлiгi қол қойған Бiрiккен Ұлттар Ұйымының мыңжылдық

декларациясында (2000 ж.) ерлер мен әйелдердiң теңдiгiн көтермелеу, әйелдердiң құқықтары

мен мүмкiндiктерiн кеңейту үшiншi мыңжылдықтағы адамзат дамуының негiзгi мақсаттары

ретiнде айқындалған. Біздің өкiметтiң 2009 жылдың желтоқсанында Қазақстан

Республикасындағы гендерлiк теңдік туралы заңы мақұлданды. Ол елiмiздегi гендерлiк

саясаттың негiзгi бағыттарын – ерлер мен әйелдердiң билiк құрылымдарына теңгерiмдi

қатысуына қол жеткiзудi, әйелдердiң экономикалық тәуелсiздiгi, өз бизнесiн дамытуы мен

мансап жолында iлгерiлеуi үшiн тең мүмкiндiктердi қамтамасыз етудi, отбасындағы құқықтар

мен мiндеттердiң тең жүзеге асырылуы үшiн жағдайлар жасауды, жыныс нышаны бойынша

зорлық-зомбылықтан азат болуды айқындады.

2008 жылы Астана қаласында өткiзiлген Қазақстан әйелдерiнiң Форумында ел

Президентi Өкiмет пен Отбасы және әйелдер iстерi жөнiндегi ұлттық комиссияға аталған

Тұжырымдаманың негiзiнде Қазақстан Республикасында Гендерлiк теңдiк стратегиясын

әзiрлеп, онда экономикалық, әлеуметтiк және саяси салаларды қоса алғанда, қызметтiң негiзгi

бағыттарын анық белгiлеу, әйелдерге тең мүмкiндiктердi қамтамасыз ету үшiн шаралар

жүйесiн мерзiмдерi бойынша әзiрлеу керек екенiн тапсырды.

Осыған орай елімізде қабылданған осы Стратегия халқымыздың гендерлік өзіндік

санасына, ұлттық дүниетанымның гендерлік кешеніне, дәстүрлі және қазіргі мәдениеттің

әлеуметтік-мәдени және діни өлшемдеріне, бүгінгі күні өзектілігі көзге түсіп отырған ұлттық

идеяның рухына сәйкес келе ме, келмей ме деген мәселе арнайы зерттеулерді қажет етеді.

Әсіресе, бұл мәселені халқымыздың дәстүрлі дүниетанымы мен ұлттық философиясы

тұрғысынан қарастырудың маңызы зор. Қазіргі әлем бейнесінің қалыптасуындағы әйелдердің

әлеуметтік-мәдени рөлін, оны діни, тарихи және өркениеттік үдерістер барысындағы

гендерлік өзіндік санасының тарнсформациясымен байланыста қарастыру, оны теориялық

мәдениеттанулық тұрғыда талдау көптеген көкейтесті сауалдарға жауап беруге мүмкіндік

береді.

Қорыта келе, әйел мәселесі мен гендерлік тақырыптың, жыныстың теңдігі мен

103

арақатынасы мәселесінің әлемдік философияның тарихында ежелден бері көтеріліп келе

жатқаны белгілі. Бірақ бұл мәселе өткен тарихи кезеңдердің сипатына қарай, өзінің әлеуметтік

қырынан гөрі, дүниенің жаратылысын ұғындырумен байланысты онкологиялық,

метафизикалық және биологиялық қырынан қарастырылып келді. Дүниенің қарама-қарсы екі

жыныстық бастауы туралы ойлар ежелгі шығыс ойшылдарының, әсіресе қытайлық «дао»

ілімінде, сондай-ақ антик ойшылдары Платонның, Аристотельдің және т.б. шығармаларында

кездеседі.

ГЕНДЕРЛІК ТӘРБИЕ: ТАРИХИ АСПЕКТ

Қошетеров А.К., Умирзакова А.Т.,

«Балалар шығармашылық үйі» МКҚК қосымша білім беру педагогтері

«Гендер ұғымы жыныстың әлеуметтік құрылымы деген мағынаны береді. Гендер

қоғамның әйел және еркекке бөлінуінің өзі әлеуметтік өмірдің, жемісі екенін көрсетеді», – деп

гендер ұғымын әлеуметтік тұрғыдан қарастырады. Гендер – ерлер мен әйелдер арасындағы

ерекшелік сияқты әлеуметтік мазмұнға ие. Бұл ерлер мен әйелдердің бір-біріне деген

әлеуметтік қарым-қатынасын білдіреді. Гендерлік әлеуметтану – бұл адамның өз гендерлік

рөлін игеру үдерісі. Осы үдеріс арқылы «ер» және «әйел» ұғымына сәйкес қоғамдағы этикет

нормаларын, жынысына қатысты құндылықтарды, қажеттіліктерді меңгеруге болады.

Бүгінгі таңда «гендер» ұғымы бәріміздің жиі еститін таныс сөзімізге айналды. Бұл

ұғымның әйел мәселесіне байланысты екенін аңғарамыз. Осы ұғымға терең үңіле қарасақ,

«гендер» тепе-теңдікті үйлестіріп отыратын саясатты қамтиды. Демек, тепе- теңдіктің өлшемі

– ер азамат. Ал әйел ер адамнан кем болмауы тиіс. Олай болса, ер азаматқа жүктелген

шаруаның бәрінен әйелдерді тыс қалдырмағанымыз жөн. Соңғы жылдардағы педагогикалық

зерттеудің жетілген тұсында жарық көрген педагогикалық және психологиялық сөздікте

«гендер» ерлер мен әйелдер арасындағы өзгешелікті негіздейтін әлеуметтік жыныс мағынасын

білдіреді [2, 167 б.].

Әйелдер мәселесі – қоғамдағы әйелдердің жағдайына ден қою, қоғам өмірінің барлық

саласында әйел мен еркектің тең құқылығына қол жеткізу, ұлттық және ұлтаралық мәселелерді

шешу, саяси, әлеуметтік қайшылықтар мен кикілжіңдерді жеңу. ХІХ ғ. соңы мен ХХ ғ.

басындағы ойшылдар әйелдер қозғалысын ер адамдармен бірдей азаматтық және саяси

құқыққа тең дәрежеде қол жеткізу мәселелерін шешу ретінде қарастырды.

Баланың мінез-құлқы тәрбие арқылы қалыптасады. Егер бала ебедейсіз, шамшыл,

өбектеліп өскен болса, бұған ең алдымен оның ата-анасы кінәлі. Отбасы үшін бала – зор

қуаныш. Баласыз бақыт жоқ, бірақ баланың тууы ата-анаға зор міндет пен жауапкершілік те

жүктейді. Отбасы тәрбиесі – бала мінез-құлқы мен психологиялық бейнесін қалыптастырудың

қайнар көзі. Сондықтан оны балғын шағынан оқытып, жақсы тәлім-тәрбие беру керек. «Егер

бала тәртіпсіз болса, оған әкесі де кінәлі» демекші, баланы тәрбиелеу – әкенің де парызы.

Келешекте ақылды әрі білімді ұрпақ тәрбиелеу үшін ата-анасы баласын үнемі назарда ұстауы

тиіс. Балаларды қолөнерге баулу, ғылым-білімге деген құштарлығын ояту – ата-ананың

қасиетті парызы («Балаңыз өмірде өксімес үшін оған білім мен кәсіп бер»). Үлгілі тәртіптің

негізі – білім, әдет-дағдыларға машықтану. Сондықтан баланы кішкентайынан тіл алуға,

үлкендерді сыйлауға, ағайын-туысты, ата-ананы қадірлеуге үйрету керек. Жүсіп Баласағұн

жас жеткіншектерді үнемі ақыл-ойын дамытып отыруға, табиғаттың құпия сырларын танып

білуге шақырады: «Егер жақсы адам болғың келсе, онда білімді мол игеретін бол. Білімсіз адам

– бұл надан адам».

Әлеуметтік психология тұрғысынан қарастырсақ, гендер – еркек пен әйел міндеттері

және әлеуметтік ақпаратта әйел мен еркек арасындағы айырмашылықтар өте көп деп

сендіретін орныққан мәдени ерекшеліктердің зор ықпалында. Осыған байланысты жастардың

гендерлік тәрбиесі өзекті мәселелердің бірі болып есептелінеді. Гендерлік тәрбие жоғары оқу

104

орындарының студенттері үшін маңызды өмірлік мәні бар, өйткені осы мәселе бойынша

ақпараттың жеткіліксіздігі ортадағы таптаурындардың, дұрыс емес гендерлік көзқарастың,

кейде гендерлік рөлдік кикілжіңдер күйзелістердің пайда боуына соқтырады. Көптеген

танымал басылымдардың авторлары еркек және әйел психологиясының ерекшелік мәселесі

туралы өзіндік көзқарастарын ұсынады, бірақ бұл оқулықтардың басым көпшілігі автордың

жеке тәжірибесіне сүйенеді. Өткен ғасырдың 80-жылдары американдық тарихшы Джон

Скоттың еңбегіндегі «гендер» термині қазіргі таңдағы көпшілік қауымға белгісіз болды.

Соңғы уақытта гендерлік зерттеулер педагогика ғылымының ажырамас бір бөлігіне

айналуда, ал гендерлік мәселе педагогика ғылымының барлық бағыттарында пайда болуда.

Әрбір педагогикалық құбылыс өзіндік тәжірибелі даму жолы мен соған сәйкес теориялық

негіздемеге ие. Бұл студент жастардың гендерлік тәрбиесіне қатысты. Гендер термині 1975

жылы пайда болды. Осы ретте кейбір идеялар мен әзірлемелерді зерттей отырып, бұл ұғымның

педагогикаға да қатысы бар екенін айта аламыз. Студент жастардың гендерлік тәрбие

мәселесін заманауи әлеуметтік құбылыс ретінде зерттеу үшін қысқаша оның антикалық

кезеңнен бастап даму ерекшеліктеріне талдау жасау керек.

Көбінесе антикалық кезеңдегі гендерлік зерттеулер туралы айтатын болсақ, оларды

Аристотель және Платонның есімдерімен байланыстырамыз. Афиналық Платон жалпыға

бірдей оқыту позициясын ұстанды. Ол балалардың қоғамдық тәрбиесі ұлға да қызға да бірдей

болуы керек екендігін алға тартады. Әйел адамның табиғаты еркекке қарағанда ерекше болса

да, ол түрлі міндеттерді атқаруына кедергі тигізбейді деп тұжырымдаған. Әйелдер өз

қабілеттеріне қарай философ та, жауынгер де бола алатындығын айтқан. Платон да теңдік

идеясын қолдады. Бірақ оның көзқарастарында қарама-қайшылықтарды да кездестіруге

болады. Ол әйелді төменгі сатыға жатқызып, оған деген махаббаты ұрпақты жалғастыруға

негізделген жануарлық сезім деп есептеген. Аристотель қыздар мен ұлдарды бөліп оқыту

идеясын ұстанған. Ол еркек пен әйел табиғаты әртүрлі, сол себепті өз қызметтеріне сай білім

мен дағдыны қабылдауы тиіс деп санаған. Олардың әрқайсысы бір-бірінің істеріне араласпай,

табиғи міндеттерін атқаруы керек. Сондықтан әйелдің бастапқы қызметі дүниеге ұрпақ әкелу

және үй шаруашылығын жүргізу болды. Тәрбиелік тұжырымдарды әзірлеу барысында

ойшылдардың жыныс мәселесіне қатысты ойлары философиядан қоғамдық қатынастар

саласына ауыса бастады. XVIII-XIX ғасырларда көптеген философ-тәрбиешілер және

қоғамтанушы ғалымдардың пікірі бойынша, екі жыныстың өмір сүру мәні ол адам ұрпағын

көбейту деген ортақ тұжырымға негізделеді.

Өткен ғасырлардағы ағартушылардың, педагогтар мен қоғам қайраткерлерінің

еңбектерінде жыныстық-рөлдік (қазіргі таңда гендерлік) тәрбие мәселесіне қатысты түрлі

ойларын кездестіреміз. Мәселен, Жан- Жак Руссо қыздар мен ұлдарды тең жағдайда тәрбиелеу

керек деп, әйел тәрбиесіне байланысты жаңашыл идеялар ұсынды. Ол әйел мен еркектің

қайырымдылықтары әртүрлі, сондықтан әйел ұяң, қу, қылықты болу керек, ал еркек ашық, тік

мінезді, шыншыл болу керек деп есептеген. Еркек тек өзіндік ойларына сүйенуі тиіс, ал әйел

басқа да адамдардың пікірлеріне құлақ асуы керек, еркек ешқашан өтірік айтпауы, ал әйел кей

кездерде алдамауы тиіс.

Ағылшын философы Джон Локк тәрбие жүйесі байлардың балаларының білім алуына

ғана бағытталуы керек, дәлірек айтқанда іскер, тапқыр еркекке –джентельменге, оның

тәрбиесі отбасына жағдайында арнайы даярланған тәрбиеші қарамағында өтуі тиіс деп

есептеген. Болашақ джентельмендерге ол латын, ағылшын, француз тілдерін меңгеруге,

философия, математика, география пәндерін үйренуді кеңес берген. Оның ойынша, нағыз леди

өз тәрбиесіне сай би, ән салу, өнерді және ақсүйектік әдет пен мінез-құлықты меңгеруі тиіс.

Ян Амос Коменский бөліп оқыту ұстанымын қолдап-қуаттағанымен, оқытудың

педагогикалық қағидаларын әзірлеу барысында тең мүмкіндіктер қағидасын толық

негіздемеген. Академияда оқу тек қана ұлдарға ғана қарастырылған.

Иоганн Генрих Песталоцци балалардың жынысына қарай тәрбиелеу мәселесіне қатысты

педагогикалық көзқарастарды қатты сынға алды. Ол жалпыға бірдей білім беру ұстанымын

105

құптады, оның пікірі бойынша тәрбиенің мәні – баланың табиғи даму заңдылықтарына сәйкес

туа біткен қабілеттерін дамыту деп есептеген.

К.Д. Ушинский тәрбиеге патриархалдық тұрғыдан келуге қарсы болған. Ол бірдей

тәрбие беруді ұстанған және еркек пен әйелдің теңдігі үшін күрескен. Григорий Ващенконың

пікірі бойынша, тәрбие беру барысында ұлттық дәстүрлердің ерекшелігіне сүйену керек: ер

жігітте адами қайырымдылық пен ұстамдылықты, әйел баласында балаға деген сүйіспеншілік

пен мейірімділікті тәрбиелеу қажет.

А.С. Макаренконың ойынша, жыныстық тәрбиеде ең бастысы еркек пен әйел

арасындағы қарым-қатынасты жолға қою керек. В.А. Сухомлинский жыныстық тәрбиеде ең

басты қажеттілік жігіт пен қыз арасындағы үйлесімділік пен өзара сыйластық деп

тұжырымдаған. Жыныстық рөлдердің патриархалдық бөліну позициясын ұстанған.

Біздің ойымызша, жоғарыда қарастырылған мәселелердің көпшілігі гендерлік тәрбиенің

педагогика саласында антикалық заманнан бастап осы күнге дейін қарастырылып келе

жатқандығын айғақтайды. Бүгінгі студентке, болашақ ата-аналар мен тәрбиешілерге, сондай-

ақ кәсіби біліміне және бағытына қарамастан, гендерлік мәселе баршаға қызықты, қажетті де

маңызды мәселелердің бірі болып қалмақ.

Әдебиеттер:

1. Основы гендерных исследований. Хрестоматия. М.,

2. Воронина О.А, Клименкова Т.А. Гендер и культура-М.,

3. Введение в гендерные исследования. Ч.1-2. Харьков – СПб.

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ГЕНДЕРЛІК САЯСАТТЫҢ ДАМУЫ

Лукпанова Г.Е., Джапарова Б.Н.,

«Балалар шығармашылық үйі» МКҚК қосымша білім беру педагогтері

Халықаралық аренада әйелдердің саяси көшбасшылығы уақыт өткен сайын айқындалып

келеді. Қоғам мен мемлекет тарапынан да нәзік жандылардың іскерлік белсенділіктері мен

саяси ықпалдастықтарына деген сенім жоғары деңгейде көрініс табуда. Тәуелсіздік

алғанымызға 20 жылдан астам уақыт болса да еліміздің жаһандық саясатта шеберлік танытып,

халық пен ел абыройын еселеуде көптеген жерлерде жеңіске жетіп, үлгі-өнеге көрсетіп

жүргенін дөңгеленген дүниенің барлық сырынан хабардар мемлекеттер жақсы біледі.

Сондықтан да әлем елдерінің алдындағы оң саяси имиджімізді бұдан да мықтырақ ету үшін

демократиялық қағидаттарға негізделген гендерлік саясаттың арнасын кеңейтуіміз керек.

Қазақстанда гендерлік саясат жүргізу жөніндегі жұмысты Қазақстан Республикасы

Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі

ұлттық комиссиясы үйлестіреді. Оның негізгі міндеті отбасына, әйелдер мен ерлердің

теңдігіне қатысты кешенді мемлекеттік саясатты іске асыру болып табылады.

Мемлекеттік гендерлік саясат базалық гендерлік заңдарға және Мемлекет басшысының

Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында 2006-2016 жылдарға арналған Гендерлік

теңдік стратегиясына (бұдан әрі – Стратегия) сәйкес жүзеге асырылады. Онда Мыңжылдық

даму мақсаттары мен Әйелдерге қатысты кемсітудің барлық нысандарын жою туралы

Конвенцияның қағидаларына сай Қазақстан үшін гендерлік индикаторлар анықталған. Олар

мемлекеттік органдар әзірлейтін бес жылдық мерзімге арналған аумақтарды дамыту

бағдарламалары мен стратегиялық жоспарларына енгізіледі.

Еліміздің 20 жылдық дамуының қорытындылары Қазақстан Республикасының

Президенті, Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың салиқалы стратегиялық курсының арқасында саяси

жүйесі орнықты, экономикасы күшті, азаматтық қоғамы тұрақты сәтті және заманауи

мемлекет құрдық.

106

Бұл табысымыз еліміздің жауапты мемлекеттік саясатының маңызды да ажырамас

құраушысы болып табылатын гендерлік және отбасылық-демографиялық саясатты іске

асырудың да арқасында мүмкін болып отыр. Ол гендерлік теңдікке қол жеткізу саласындағы

отандық және халықаралық тәжірибені жан-жақты және егжей-тегжейлі ескере отырып

гүлденген болашаққа ұмтылған тұтастай халықтың келісімі мен бірлігін нығайтуға

бағытталған.

Денсаулық сақтау, білім беру, еңбек қатынастары саласында қойылған міндеттер

серпінді шешілуде. Біздің ел гендерлік саясатты жүзеге асыру бағытында айтарлықтай

қадамдар жасады, себебі гендерлік саясат – бұл ең алдымен мемлекеттің әлеуметтік

саясатының маңызды құрамдас бөлігі. Егер саяси және қоғамдық өмірде, соның ішінде шешім

қабылдау деңгейінде әйелдерді қатыстыруды арттыру туралы айтсақ, бұл сұрақ гендерлік

теңдік стратегиясында өз жауабын тапты. Қазақстанның гендерлік саясатының ерекше

өзгешелігі – гендерлік жобалардың бастамашысы бірінші кезекте гендерлік даму саласында

алдын алу және озық шараларын қабылдайтын мемлекет болып табылады. Қазіргі уақытта

Қазақстан адам құқықтары бойынша, соның ішінде жыныстар арасында тең құқылықты

қамтамасыз етуге және әйелдер мен балаларды қорғауға бағытталған 20-дан астам әртүрлі

шарттар мен конвенциялардың қатысушысы. Қазақстанда Үкімет қаулысымен

республикадағы әйелдердің жағдайын жақсарту бойынша іс-шаралардың ұлттық жоспарын

жасап, бекітті. ҚР Конституциясының 33-бабына сәйкес, азаматтар мемлекет істерін басқаруға

тең құқықтар мен мүмкіндіктерге ие.

Қазақстан тәуелсіздік жылдардың ішінде сонымен бірге ерлер мен әйелдердің

құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау саласында нақты жетістіктерге жетті. Қазақстан адам

құқықтары бойынша 60 аса халықаралық шарттарға қосылды.2000 жылы БҰҰ Бас

ассамблеясы Конвенцияға сілтеме жасай отырып, әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықты

жоюмен күрес Халықаралық күнін жариялады. Басымды міндеттердің бірі әйелдерге қатысты

күш көрсету жағдайларын төмендету бойынша жұмыс болып табылады.

Аталған мәселені шешудегі алғашқы қадамдардың бірі әртүрлі мемлекеттік

құрылымдармен (ІІД, отбасы және әйелдер ісі бойынша комиссия, әлеуметтік қорғау, білім

беру, денсаулық сақтау, мәдениет департаменттері) тығыз жұмысты қамтитын әйелдерге

арналған дағдарыстық орталықтардың ашылуы. Қазақстанда отбасы, әйел және бала

сұрақтары бойынша жеткілікті құқықтық негіз және қоғамның отбасы маңыздылығын, оның

жас ұрпақты тәрбиелеудегі рөлін түсіну қалыптасқан.

Гендерлік теңдік мәселелерін ілгерілетуде үкіметтік емес ұйымдар үлкен рөл атқарады.

Қазіргі таңда Қазақстанда 25 мыңдай үкіметтік емес ұйым жұмыс істейді, оның ішінде

шамамен 300-і әйелдер, отбасы және балалар мәселелерімен айналысады. Олардың қызметін

ынталандыру үшін 2006-2011 жылдарға арналған Азаматтық қоғамды дамыту

тұжырымдамасы мен 2005 жылғы 12 сәуірдегі «Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс туралы»

Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды.ҚР Президентінің 29.11.2005 жылғы

Жарлығымен Қазақстан Республикасының 2006-2016 жылдарға арналған гендерлік теңдік

стратегиясы бекітілді. Еліміздің басты құқықтық құжаты Конституцияның 27-бабына сәйкес

«Неке мен отбасы, ана мен әке және бала мемлекеттің қорғауында болады».

Қазақстан Республикасының «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» Кодексі

отбасы-неке қатынастарын орнатады және реттейді. Олардың басты қағидасы – ерлі-

зайыптылардың отбасындағы теңдігі, балалардың отбасылық тәрбиесінің басымдығы,

отбасының кәмелетке толмаған және еңбекке қабілетсіз мүшелерінің құқықтары мен

мүдделерін қорғау.

2009 жылы 4 желтоқсанда Қазақстан Республикасының «Тұрмыстық зорлық-

зомбылықтың алдын-алу туралы» Заңы қабылданды. Бұл заң отбасылық-тұрмыстық

қатынастар саласындағы адам және азаматтың конституциялық құқықтарын, бостандықтары

мен заңды мүдделерін қорғауға, тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы ескертуге және алдын

алуға, сонымен қатар оларды жасауға итермелейтін себептер мен шарттарды анықтап, жоюға

бағытталған тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу субъектілерімен жүзеге асырылатын

107

құқықтық, экономикалық, әлеуметтік және ұйымдастырушылық шаралардың кешенін

анықтайды.

Әйелдерге қатысты күш көрсету деңгейін төмендетудің бірден-бір жолы оларға қатысты

зорлық-зомбылық мәселесі бойынша олардың құқықтық сауаттылығы мен хабардар болу

деңгейін арттыру, әйел құқықтары бойынша және зорлық-зомбылықтың алдын алу

тренингтерін өткізу деп ойлаймын.

Гендерлік саясаттың Стратегиясын жүзеге асырудың маңызды сатысы тұрғындардың

құқықтық сауаттылығын арттыру болып табылады. Осыған орай, Әділет департаментімен

азаматтардың құқықтық сана-сезімін арттыру мақсатында «Әділет кеңес береді», «Ашық есік

күндері» акцияларын өткізу, ақпараттық-насихат топтарының аудандардың және қаланың

мекемелері мен кәсіпорындарына шығу, бұқаралық ақпарат құралдарында сөз сөйлеу,

қолданыстағы заңнаманы түсіндіру бойынша брифингтер, дәрістер, ғылыми-тәжірибелік

конференциялар, жастармен кездесулер өткізу жолымен жүйелі түсіндіру жұмыстары

жүргізіледі. Мемлекеттік және құқық қорғау органдарының, үкіметтік емес ұйымдар

өкілдерінің қатысуымен отбасы-неке заңнамасындағы өзгерістерді, бизнес ашу сұрақтарын,

азаматтармен тегін заң көмегін алу құқықтарын, жылжымайтын мүлікке құқықтарды тіркеу

тәртібін түсіндіру бойынша семинарлар өткізіледі.

Сонымен қатар, Елбасының Жолдауында айтылғандай, уақыт талабына сай әйелдерді

мемлекеттік және қоғамдық басқару ісіне белсене араластырып, олардың бизнес ашып,

кәсіпкерлікпен шұғылдануына мүмкіндік туғызу арқылы жаңа кезеңдегі қазақстандық әйел

бейнесін қалыптастыруға болады.

ӘЛЕУМЕТТІК ЖАҒДАЙДЫ ЖАҚСАРТУДАҒЫ ӘЙЕЛДЕРДІҢ РӨЛІ

Матсалаева Жазира Калдыбаевна,

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ

Инновациялық даму және әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінің жетекші маманы

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Қоғамның даму барысын өмірде - нәзік, көңілде – биік,

ал істе мығым әйелдер қауымынсыз көзге елестету мүмкін емес» деген болатын. Әйел-ана –

ұлтымыздың бойындағы бар жақсы қасиеттерді: тілін, ділін, әдет-ғұрпын, салт-санасын,

ұлттық дәстүрін немересіне, шөбересіне жеткізуші, дарытушы. Ұлан-байтақ ұлы даланы

мекендеген қара орман халқымыздың бір тілде сөйлеп, әдет-ғұрып, салт-дәстүрінің біркелкі

болып келуі – бұрынғы өткен дана аналарымыздың арқасы.

Біз бұдан әрі де елімізде әйелдердің рөлі артуы үшін барлық жағдайды жасайтын

боламыз. Қазіргі замандағы қазақстандық әйел қызмет істеуге ұмтылуы керек...» деп, ана мен

қыз-бойжеткенді қорғау бүгінгі таңдағы күн тәртібінде тұрған маңызды мәселе екенін айтқан

болатын.

Дегенмен, Заң, Мемлекет және Елбасы нәзік жандылар жағында. Біздің бұдан

түсінетініміз елімізде әйелдердің рөлі артуы үшін мемлекет барлық жағдайды жасайтын

болады. Қазіргі замандағы қазақстандық әйел қызмет істеуге ұмтылуы керек[1].

Тәуелсіз Қазақстанның гендерлік саясаты демографиялық дамуды, әйелдердің іскерлік

қабілетін қоғамдық-саяси өмірімізде кеңінен дамытуды көздейді. Елбасы Нұрсұлтан

Назарбаев экономиканы әртараптандыру – табыс кілті екенін атап көрсеткен болатын.

Әртараптандырудың өзегі – кәсіпкерлік. Экономиканы жаңғыртудың қозғаушы күші де

кәсіпкерлер. Сондықтан, әлемнің көптеген елдеріндегі сияқты Қазақстанда да жаңа

идеялардың қайнар көзі іспеттес кәсіпкерлікті дамытуды ынталандыру ісіне айрықша маңыз

беріліп отыр. Оның ішінде әйелдер кәсіпкерлігінің дамуы қоғам үшін маңызды. Әйелдер

кәсіпкерлігі бәсекелес нарықтық ортаны құруға мүмкіндік туғызады, тауарлар және

қызметтермен нарықты қанағаттандырады, сұраныстың өзгерістеріне икемді жауап

қайтарады, тәуекелді жобалар мен жаңалықтар енгізеді, сондай-ақ мамандарды, капиталды,

108

негізгі және қосымша материалдарды толықтыру көзі болып табылады. Әйелдер

кәсіпкерлігінің дамуы еңбекке қабілетті халықтың жұмыспен қамтылу деңгейін көтеруге және

олардың өмір сүру сапасын арттыруға өз септігін тигізеді.

Әйелдердің табиғатында жауаптылық бар, сондықтан да адамдардың өмірі, болашағы

үшін жауапты, коммерциялық және өндірістік қызметте әлеуметтік элементтерді енгізуде.

Кәсіпкер әйелге, басшыға өз қызметкерлерінің тұрмыстық, әлеуметтік мәселелерін білу керек,

мекеменің тұрақтылығын сақтау үшін дұрыс шешім қабылдау керек. Әйел – жар да, келін де,

ана да жақсы қызметкер, үздік басшы да бола алады. Әйелдер басшылық етіп отырған

мекемелердің қаржы жағынан да, жалпы анағұрлым тұрақты екені ешкімге де құпия емес.

Дағдарыстың салдарынан әлемде жұмыссыздық орын алып отыр, кедейлік пен теңсіздік

күшейіп келеді, Сол себепті, шағын және орта бизнестің әлеуметтік маңызы артып отыр.

Мұндағы әйелдердің үлесі – 45-48 пайыз болып, олар қоғамдағы әлеуметтік тұрақтылықтың

негізіне айналуда[2].

Әйел-кәсіпкерлер – өзін-өзі іске асыруға деген жоғары қажеттілікпен,

шығармашылықпен беріле жұмыс істейтін, табиғатынан жаңашыл, либералдық құндылықты

жеткізушілер болып табылады. Әйелдердің осынау ерекше әлеуметтік тұрпаты кәсіпкерлікте

ғана емес, еңбек қызметінің басқа да көптеген салаларында, сан алуан ұйымдық-құқықтық

нысандағы кәсіпорындарда талап етіледі.

Әйелдерді мемлекеттік және қоғамдық басқару ісіне белсене тарту әрекеті кеңінен

жүргізілуде. Еліміздегі экономикалық белсенді әйелдер саны күннен-күнге көбеюде[5].

Олардың бизнес ашып, оны жүргізуіне де қолайлы жағдай жасалуда. Әйелдер қызмет

атқаратын басым салаларына: қонақүйлер және мейрамханалар-63%, сауданы (59%),

коммуналдық, әлеуметтік және жеке қызметтерді (59%) және ауыл шаруашылығын (53%)

жатқызуға болады. Бүгінгі таңда Қазақстанда әйелдердің ірі бизнеске енуі жаппай сипатқа ие

бола қойған жоқ: оң үрдіске қарамастан, әйел кәсiпкерлiгi әлеуметтiк-экономикалық

факторларға байланысты нақты қиындықтардан өтуде. Әйелдердің бизнеске жаппай келуіне

экономикалық және заң кедергілері ғана емес, мәңгi екiншi рөлде болу дағдысы, ескілікті

менталитет кедергі келтіреді.

Әйелдер кәсіпкерлігінің дамуы еңбекке қабілетті халықтың жұмыспен қамтылу деңгейін

көтеруге және олардың өмір сүру сапасын арттыруға өз септігін тигізеді. Әлеуметтік

мәселелерді шешуге, елімізде кәсіпкерліктің дамуына ерекше мән беретін көптеген қоғамдық

бірлестіктер бар. Мысалы, «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қоры, «Даму» кәсіпкерлерді

қолдау қоры, «Іскер әйелдер ассоциациясы» және тағы басқалар. Бұл аталғандар - мемлекеттік

деңгейдегі ірі құрылымдар. Сонымен қатар, аумақтық деңгейдегі бизнестің әлеуметтік

жауапкершілігін арттыруда өздерінің қомақты үлесін қосып жүрген іскер әйелдердің

қауымдастықтары да жеткілікгі. Бұл қауымдастықтардың басты мақсаты – әйелдерге

әлеуметтік және өмірлік бағдарларында, жеке бастамалары мен іскерлігін дамытуда

көмектесу.

Қазақстандық іскер әйелдер қайырымдылық көрсету үлгісін көрсетіп отыр. Әйелдер

табиғатынан мейірімділік және аяушылық сияқты қасиеттерімен ерекшеленеді. Әйелдер

бизнесінің әлеуметтік жауапкершілігі туралы айтқан кезде көбіне әлеуметтік-материалдық

көмекпен аз қамтылған жандарға қолдау және көмек көрсетуді назарға аламыз.

Шағын кәсіпкерлікпен айналысатын әйелдер мүмкіндіктерінше қоғамға өз пайдасын

тигізуге талпынады, ал орта және ірі кәсіпкерлікте отандық және халықаралық ұжым жұмыс

істейді, оның мүшелерін жұмылдыратын күш – біртұтас корпоративтік рух, қалыптасқан

дәстүрлер және табысқа жетуді нысанаға алу.

Кәсіпкер әйелдердің пікірінше, кәсіпорынның, компаниялардың әлеуметтік

жауапкершілігінің іргетасы компания жұмыскерлерінің еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету,

медициналық сақтандыру жүйесінің арқасында қызметкерлердің денсаулығын қорғау, оқыту

мен даярлау бағдарламалары арқылы адами ресурстарды дамыту, сондай-ақ кешенді басқару

жүйесін енгізу жолымен қоршаған ортаны қорғау болып табылады. Елдегі экономикалық

109

белсенді және шағын және орта кәсіпорындарды басқаратын әйелдер мүмкіндігінше

әлеуметтік көмек көрсетуге талпынады.

Кәсіпкер әйелдердің көзқарасын аталмыш мәселеге қатысты пікірін зерделей келе,

бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін жүзеге асыру үрдісі ретінде мынадай негізгі белгілерді

қарастырады: салық төлеу; қоғамға сапалы тауарлар мен қызмет көрсетулерді ұсыну;

қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешу үшін жұмыс орындарын ашу;

қоғамның дамуына көмектесу; заңнаманың барлық нормаларын орындау. Одан кейінгі

орындарда: қоршаған ортаны қорғау саласында саясатты қолдау; персоналға қатысты ізгі

саясат ұстану; кәсіпорынның ішкі және сыртқы қатынастарында этикалық нормаларды сақтау;

өндіретін өнімнің мүмкін болатын жағымсыз нәтижелері туралы шынайы ақпарат жеткізу

және әлеуметтік бағдарламаларды іске асыру (қайырымдылық іс-әрекет пен қорларды,

меценаттықты қолдау, білім беру, мектеп, балаларға көмек көрсету, кедейлер мен әлеуметтік

көмекке мұқтаж адамдарға көмектесуді қолдау).

Оның ішінде мынадай бағыттағы басымдықтарды атап көрсетеді:

1. Балаларды қорғау. Оларды темекі, есірткі, нашақорлық, ішімдік сияқты зиянды

заттардан оқшаулау. Салауатты өмір салтын қалыптастыруға ықпал ету. Әлеуметтену

факторы ретінде спортқа қызығушылықты арттыру.

2. Білім беру саласына көмек. Материалдық жағдайы төмен отбасыларындағы балаларға

білім алуға, әлеуметтік әлеуетін қалыптастыруда қол ұшын беру. Мүгедек балаларға арналған

орталықтар мен клубтар ашу. Дарынды балаларға, өнерлі жастарға меценаттық, демеушілік

қолдау көрсету.

3. Әлеуметтік жағынан қорғалмаған топтарға қолдау көрсету. Сонымен қатар, әл-ауқаты

төмен отбасыларының балаларына, жетім балаларға, зейнеткерлер мен мүгедектерге қаражат

бөлу.

4. Халықтың жұмыспен қамтылуына ықпал ету мақсатында жұмыс орындарын ашу,

олардың әлеуметтік жағынан қорғалуына ықпалдасу.

5. Экологияны, қоршаған ортаны қорғау. Табиғи шектеулі ресурстарды тиімді

пайдалану.

6. Медициналық көмекті қажет ететін әлеуметтік топтарға қаржылық көмек көрсету

мақсатында арнайы акциялар, қайырымдылық жобаларын ұсыну және басқалар. Жоғарыда

атап көрсеткеніміздей, халықтың әлеуметтік жағдайының жақсаруына негізгі ықпал ететін

жағдаяттар осындай.

Қазақстан әлемдік дағдарыстың алғашқы қиындығына шыдамдылық көрсете білді, қазір

болашақта кез келген қиындықты жеңудің тиімді жолын іздестіріп жатыр. Әйелдер де өз

ынтасының, төзімділігінің, еңбексүйгіштігінің арқасында еліміздің дағдарыстан табысты

шығу жолында және әрі қарай инновациялық индустрияландыру негізінде жаңа

экономиканың өсуінде маңызды рөл атқаратыны сөзсіз.

«Жаннат – ананың табанының астында» деген қанатты сөз бар халқымызда. Өмірге

ұрпақ әкеліп, тәрбиелеп-өсіріп, тіршілікке тірек болған асыл мұраттары мен қажыр-

қайраттары үшін ардақты ана мен асыл жарға, аяулы қарындасқа әрдайым құрметпен қараған.

Бүгінде Қазақстанда әйелдер саясатта болсын, бизнесте болсын және экономиканың барлық

секторында, шаруашылықтың әртүрлі салаларында болсын, ер-азаматтармен қатар еңбекке

белсене араласып, өздерінің біліктілігін, қабілет-дарынын, іскерліктерін айқын көрсетіп

келеді.

Кәсіпкер-әйел басқосулар мен келіссөздерді сенімді жүргізіп, халықаралық,

қазақстандық нарықтық жағдайды дұрыс бағамдай біліп, әлемнің бесігін тербетуге құдіретті.

Қазіргі заманғы қоғамда жаңа психологиялық ерекшеліктері бар әйел маңызды рөлі

атқарады. Соңғы жылдары, табысты әйелдердің саны көп пайда болды. Олар ерлерден

экономикалық тәуелсіз, жоғары ұстанымды, бизнесі бар әйелдер. Бұл дәстүрлі мінез-құлық

нормасы рөлін ғана атқаратын әйел емес, бұл – мүлдем жаңа психологиялық құрылымы.

Бейімделу процесінде жаңа өмір сүру жағдайларында әйелдер өмір сүру деңгейін жақсарту,

110

әлеуметтік өзара іс-қимыл саласындағы, соның ішінде, олардың әлеуеті мен мүмкіндіктерін

өзектендіру, бір немесе оның қызметі стратегияларды таңдайды.

Осылайша, қазіргі заманғы қоғамдағы әйелдердің рөлі оның жұмыс істеуге, балаларын

тәрбиелеуге ғана емес, сонымен қатар, елдің қоғамдық-саяси процестерге тікелей қатысуымен

анықталады.

Әдебиеттер:

1. Қылышбаева З. Заң, мемлекет, елбасы аналар жағында. Заң газеті. 2013,19 наурыз,

2. Мусина З.Экономикадағы әйелдердің рөлі. Айкын. 01.12.2009 ж.

3. Сағындыққызы М.Әлемнің жарығын сыйлаған – аналар! Экономика. №10, 7-13 наурыз,

2013ж.

4. Алмабекова К.Қазақ әйелінің мәртебесі биік.Заң газеті. №39.15 наурыз 2012ж

5. Еділқызы Л. Әйелдердің ұстамдылығы мен төзімділігі –тыныштық пен тұрақтылықтың

тірегі. Экономика. №90-93 (25939) 12 наурыз жұма, 2010ж.

ГЕНДЕРЛІК ТӘРБИЕ: ТАРИХИ АСПЕКТІСІ

Мұқанбетова Әсем Даниярқызы,

Байғанин ауданы "Жарлы " бөбекжай балалар бақшасының психологы

Қазіргі таңда ғылым мен қоғамда ғана емес, сонымен қатар антропологиялық

ғылымдардың барлығында гендер мәселесіне үлкен мән берілуде. Соған қарамастан пәндік

ерекшеліктері де сақталуда: әйел мен еркектің жеке дара қасиеттері мен ерекшеліктері талқыға

салынуда; әлеуметтанушылар гендерлік ереже қоғамның гендерлік стратификациясы,

еңбектің гендерлік бөлінуі және басқа да қызметтері туралы жиі сөз қозғауда; педагогикада

гендерлік тәрбие, гендерлік әлеуметтану және т.с.с мәселелер қарастырылуда.

«Гендер ұғымы жыныстың әлеуметтік құрылымы деген мағынаны береді. Гендер

қоғамның әйел және еркекке бөлінуінің өзі әлеуметтік өмірдің, жемісі екенін көрсетеді», – деп

гендер ұғымын әлеуметтік тұрғыдан қарастырады. Гендер – ерлер мен әйелдер арасындағы

ерекшелік сияқты әлеуметтік мазмұнға ие. Бұл ерлер мен әйелдердің бір-біріне деген

әлеуметтік қарым-қатынасын білдіреді. Гендерлік әлеуметтану – бұл адамның өз гендерлік

рөлін игеру үдерісі. Осы үдеріс арқылы «ер» және «әйел» ұғымына сәйкес қоғамдағы этикет

нормаларын, жынысына қатысты құндылықтарды, қажеттіліктерді меңгеруге болады.

Бүгінгі таңда «гендер» ұғымы бәріміздің жиі еститін таныс сөзімізге айналды. Бұл

ұғымның әйел мәселесіне байланысты екенін аңғарамыз. Осы ұғымға терең үңіле қарасақ,

«гендер» тепе-теңдікті үйлестіріп отыратын саясатты қамтиды. Демек, тепе- теңдіктің өлшемі

– ер азамат. Ал әйел ер адамнан кем болмауы тиіс. Олай болса, ер азаматқа жүктелген

шаруаның бәрінен әйелдерді тыс қалдырмағанымыз жөн.

Соңғы жылдардағы педагогикалық зерттеудің жетілген тұсында жарық көрген

педагогикалық және психологиялық сөздікте «гендер» ерлер мен әйелдер арасындағы

өзгешелікті негіздейтін әлеуметтік жыныс мағынасын білдіреді. Әйелдер мәселесі –

қоғамдағы әйелдердің жағдайына ден қою, қоғам өмірінің барлық саласында әйел мен еркектің

тең құқылығына қол жеткізу, ұлттық және ұлтаралық мәселелерді шешу, саяси, әлеуметтік

қайшылықтар мен кикілжіңдерді жеңу. ХІХ ғ. соңы мен ХХ ғ. басындағы ойшылдар әйелдер

қозғалысын ер адамдармен бірдей азаматтық және саяси құқыққа тең дәрежеде қол жеткізу

мәселелерін шешу ретінде қарастырды.

Баланың мінез-құлқы тәрбие арқылы қалыптасады. Егер бала ебедейсіз, шамшыл,

өбектеліп өскен болса, бұған ең алдымен оның ата-анасы кінәлі. Отбасы үшін бала – зор

қуаныш. Баласыз бақыт жоқ, бірақ баланың тууы ата-анаға зор міндет пен жауапкершілік те

жүктейді. Отбасы тәрбиесі – бала мінез-құлқы мен психологиялық бейнесін қалыптастырудың

қайнар көзі. Сондықтан оны балғын шағынан оқытып, жақсы тәлім-тәрбие беру керек. «Егер

111

бала тәртіпсіз болса, оған әкесі де кінәлі» демекші, баланы тәрбиелеу – әкенің де парызы.

Келешекте ақылды әрі білімді ұрпақ тәрбиелеу үшін ата-анасы баласын үнемі назарда ұстауы

тиіс. Балаларды қолөнерге баулу, ғылым-білімге деген құштарлығын ояту – ата-ананың

қасиетті парызы («Балаңыз өмірде өксімес үшін оған білім мен кәсіп бер»). Үлгілі тәртіптің

негізі – білім, әдет-дағдыларға машықтану. Сондықтан баланы кішкентайынан тіл алуға,

үлкендерді сыйлауға, ағайын-туысты, ата-ананы қадірлеуге үйрету керек. Жүсіп Баласағұн

жас жеткіншектерді үнемі ақыл-ойын дамытып отыруға, табиғаттың құпия сырларын танып

білуге шақырады: «Егер жақсы адам болғың келсе, онда білімді мол игеретін бол. Білімсіз адам

– бұл надан адам».

Әлеуметтік психология тұрғысынан қарастырсақ, гендер – еркек пен әйел міндеттері

және әлуеметтік ақпаратта әйел мен еркек арасындағы айырмашылықтар өте көп деп

сендіретін орныққан мәдени ерекшеліктердің зор ықпалында. Осыған байланысты жастардың

гендерлік тәрбиесі өзекті мәселелердің бірі болып есептелінеді. Өткен ғасырдың 80-жылдары

американдық тарихшы Джон Скоттың еңбегіндегі «гендер» термині қазіргі таңдағы көпшілік

қауымға белгісіз болды. Соңғы уақытта гендерлік зерттеулер педагогика ғылымының

ажырамас бір бөлігіне айналуда, ал гендерлік мәселе педагогика ғылымының барлық

бағыттарында пайда болуда. Әрбір педагогикалық құбылыс өзіндік тәжірибелі даму жолы мен

соған сәйкес теориялық негіздемеге ие.

Өткен ғасырлардағы ағартушылардың, педагогтар мен қоғам қайраткерлерінің

еңбектерінде жыныстық-рөлдік (қазіргі таңда гендерлік) тәрбие мәселесіне қатысты түрлі

ойларын кездестіреміз. Мәселен, Жан- Жак Руссо қыздар мен ұлдарды тең жағдайда тәрбиелеу

керек деп, әйел тәрбиесіне байланысты жаңашыл идеялар ұсынды. Ол әйел мен еркектің

қайырымдылықтары әртүрлі, сондықтан әйел ұяң, қу, қылықты болу керек, ал еркек ашық, тік

мінезді, шыншыл болу керек деп есептеген. Еркек тек өзіндік ойларына сүйенуі тиіс, ал әйел

басқа да адамдардың пікірлеріне құлақ асуы керек, еркек ешқашан өтірік айтпауы, ал әйел кей

кездерде алдамауы тиіс. Ағылшын философы Джон Локк тәрбие жүйесі байлардың

балаларының білім алуына ғана бағытталуы керек, дәлірек айтқанда іскер, тапқыр еркекке

–жентельменге, оның тәрбиесі отбасына жағдайында арнайы даярланған тәрбиеші қармағында

өтуі тиіс деп есептеген. Болашақ джентельмендерге ол латын, ағылшын, француз тілдерін

меңгеруге, философия, математика, география пәндерін үйренуді кеңес берген. Оның ойынша,

нағыз леди өз тәрбиесіне сай би, ән салу, өнерді және ақсүйектік әдет пен мінез-құлықты

меңгеруі тиіс. Ян Амос Коменский бөліп оқыту ұстанымын қолдап-қуаттағанымен, оқытудың

педагогикалық қағидаларын әзірлеу барысында тең мүмкіндіктер қағидасын толық

негіздемеген. Академияда оқу тек қана ұлдарға ғана қарастырылған. Иоганн Генрих

Песталоцци балалардың жынысына қарай тәрбиелеу мәселесіне қатысты педагогикалық

көзқарастарды қатты сынға алды. Ол жалпыға бірдей білім беру ұстанымын құптады, оның

пікірі бойынша тәрбиенің мәні – баланың табиғи даму заңдылықтарына сәйкес туа біткен

қабілеттерін дамыту деп есептеген.

Мектепке дейінгі кезеңдегі тәрбие адам қалыптасуының алғашқы баспалдағы

балабақшадағы тәрбие бала табиғатына ерекше әсер етіп, оған өмір бойы өшпестей із

қалдырады. Жас ұрпаққа білім беруді жетілдіру мәселесі толасыз күн сайын өзгеріп тұрған

әлеммен бірге жүрері анық. Балабақшада берілетін тәрбие барлық тәрбиенің бастамасы әрі

жан-жақты тәрбиемен дамыту ісінің түпкі негізін қалайтын орын. Бала бойындағы жақсы

қасиеттермен, мүмкіндіктерді алып, олардың өнегелі болып өсуіне балабақша ошағының

тигізер әсерінен маңызы зор. Баланың бойында адамгершілік, патриоттық тәрбиені

қамтамасыздандырудың негізгі міндеттері мына жайлармен түйінделеді. Ізгілік бастамасымен

тәрбиелеу, өз отбасына, балабақшасына, туған қаласына,көмекшісіне сүйіспіншілікпен,

қамқорлықпен қарау,табиғатты аялау. Қазақ халқының салт әстүріне қызығушылықпен қарау,

мемлекеттік рәміздермен таныстыру. Отанға деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу.Тәрбиенің

алтын бесігі балабақшамыздағы сәбиімізді адам баласына тән қасиеттерге, адамгершілікке

тәрбиелеуден жалықпайық.

112

Біздің ойымызша, жоғарыда қарастырылған мәселелердің көпшілігі гендерлік тәрбиенің

педагогика саласында антикалық заманнан бастап осы күнге дейін қарастырылып келе

жатқандығын айғақтайды. Бүгінгі болашақ ата-аналар мен тәрбиешілерге, сондай-ақ кәсіби

біліміне және бағытына қарамастан, гендерлік мәселе баршаға қызықты, қажетті де маңызды

мәселелердің бірі болып қалмақ.

Әдебиеттер:

1. Основы гендерных исследований. Хрестоматия. М.,

2. Воронина О.А, Клименкова Т.А. Гендер и культура-М.,

3. Введение в гендерные исследования. Ч.1-2. Харьков – СПб.

РОЛЬ ЖЕНЩИНЫ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ

Нуганова Алия Гизатовна,

старший преподаватель кафедры дошкольного воспитания и начального обучения

филиала АО «НЦПК «Өрлеу» институт повышения квалификации педагогических

работников по Актюбинской области, магистр психологических наук

Положение женщины в обществе на протяжении веков менялось в самых

противоположных направлениях. В период матриархата ее значение было доминирующем. В

эпоху рыцарства она была предметом поклонения, но уже не играла в политической жизни

общества существенного значения. Начиная с 20 века в социологии начинает активно

развиваться отрасль, изучающая гендерное разделение ролей. Сам термин «гендер» впервые

использовал психолог Р. Столлер в 1968 году, разделив самое понятие пола на «биологический

пол» и «социальный пол». Э.Гидденс подчеркивал, что не физические различия, а социально

обусловленные особенности и социальные ожидания относительно мужчин и женщин

являются составляющей частью понятия «гендер». Одновременно им приписывается система

соглашений, которая обуславливает свойственные женскому или мужскому полу модели.

Вильямс и Бест (Williams & Best, 1990 а), Хоффман и Херст (Hoffman & Hurst, 1990), Игли

(Eagly, 1987) утверждают, что гендерные стереотипы возникают на основе гендерных ролей.

Установившиеся стереотипы выступают как нормы для женщин и мужчин и являются

моделями для гендерно-ролевой социализации (Eagly, 1987; Williams & Best, 1990). В XXI

веке кардинально изменился мир, достижения науки и новых технологий шагнули далеко

вперед, одновременно меняя и облик современного общества. Женщина XXI в. становится

независимой во всех отношениях: она единолично планирует свою жизнь, обучается в высших

учебных заведениях и занимается трудовой деятельностью, активно ищет себе мужчину,

делает выбор, выходить ли ей замуж, жить в гражданском браке или быть одной. Женщина

как личность все чаще стремится состояться вне дома и семьи, реализовать свои способности

и возможности, открыть путь к образованию и саморазвитию, достижению высокого статуса

в обществе.

В последние годы роль современной женщины в семье и других сферах существенно

изменилась. Женщины стали успешными руководителями и бизнес-леди. Значительную роль

в современном мире играет женщина с новыми психологическими чертами. Современные

женщины являются двигателями. Несмотря на то, что женщина – создание хрупкое, у нее

твердый внутренний стержень, который заставляет ее достигать высоких результатов.

В послании Республики Казахстан Нурсултана Назарбаева народу Казахстан «Построим

будущее вместе» и на I съезде женщин Казахстана, состоявшемся в марте 2011 года, Главой

государства актуализированы важность и первоочередность работы по возрождению семьи,

укреплению ее роли в выполнении основных социально-экономических функций

казахстанского общества.

Мировая история располагает немалыми сведениями и источниками о женщинах,

которые благодаря своим благим делам, мудрости, мужеству и рассудительности завоевали

113

уважение всего человечества. Так, в истории казахского народа можно найти сведения о

судьбах многих женщин, к примеру: защищавшие свою землю девушки-героини Томирис,

Алия и Маншук, красавицы КызЖибек и Баян Сулу, подарившие миру Абая Кунанбаева,

который стал сыном всего казахского народа – матери Улжан, Зере.

В традициях казахского народа всегда было особо почитать женщин-матерей и дочерей,

оказывая при этом им глубокое уважение и почет. Этот посыл находит свое подтверждение в

словах Президента Республики Казахстан Нурсултана Назарбаева, сказанных в Послании

народу Казахстана «Стратегия Казахстан-2050»: «Для государства, как и для меня лично,

материнство – особая забота. Какой наша страна будет в будущем, напрямую, зависит от

того, что мы сегодня воспитываем в наших детях. Прежде всего, необходимо уделять

большое внимание воспитанию наших дочерей. Именно они – будущие жены, будущие матери,

хранительницы домашнего очага. Мы должны вернуть безусловное уважение к женщине –

матери, супруге, дочери».

Роль женщины в современном обществе все больше определяется ее правом не только

активно работать, воспитывать детей, но также и принимать непосредственное участие в

общественно-политических процессах страны, что непосредственно отражает требование

настоящего времени.

На сегодняшний день женщинами нашей страны и области созданы многочисленные

общественные организации и фонды, регулярно проводятся всевозможные

благотворительные акции, марафоны и фестивали. Со временем наша страна вообще должна

стать для всего мира примером гуманного и бережного отношения к вопросам материнства и

детства, образцом равноправия мужчин и женщин во всех без исключения сферах жизни

общества. Женщина прекрасно осознает, что для ее счастья как в семье, так и на работе,

необходимо рационально совмещать обе сферы. Она понимает, что необходимо оставлять

время на отдых, личные проблемы никогда не должны влиять на продвижение по служебной

лестнице.

Литература:

1. Сафонова Н. А. Проблема положения женщины в современном российском обществе

// Молодой ученый. — 2018. — №14. — С. 250-251. — URL

https://moluch.ru/archive/200/49082/ (дата обращения: 20.09.2018).

2. Социальный статус женщины в казахстанском обществе. информационно-

аналитический материал / Сост.: С. Т. Мадиева. – Астана: Научно-исследовательский

и аналитический центр по вопросам религий, 2015. – 34 с.

3. Аксёнова А.С. Выбор женщины: карьера или семья? // Культура и образование. 2015.

Февр. № 2. URL: http://vestnik-rzi.ru/2015/02/3253 (дата обращения: 24.07.2016).

4. Лысенко Л.М., Крякина Е. О роли женщины в современном обществе

МЕСТО ЖЕНЩИНЫ В СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОМ

РАЗВИТИИ ОБЩЕСТВА

Сулейменова Сауле Куанышбековна,

старший преподаватель кафедры филиала АО НЦПК «Өрлеу» институт повышения

квалификации педагогических работников по Актюбинской области

Социальный прогресс и смены периодов совершаются пропорционально

прогрессу женщин к свободе, а падение социального строя совершается

пропорционально уменьшению свободы женщин.

Франсуа Мари Шарль Фурье

ХХI век – эпоха индустриализации, характеризуется борьбой женщин за свои права,

появления общего образования (пусть вначале раздельного по форме), «выполнением»

114

женщинами мужских функций, появление новых профессий и модернизация старых, и

которые с успехом осваиваются женщинами.

В результате появляется все больше и больше женщин, успешных в традиционно

«мужских» сферах деятельности – политике, праве, экономике.

Процесс изменения социальных ролей М и Ж соединил целый ряд противоречий.

Противоречие заключается в пересечении нескольких линий развития человека.

Противоречие заключается в пересечении нескольких линий развития человека:

- биологические особенности полов, обусловившие функциональные, психологические

различия;

- исторически сложившееся социальное неравенство;

- социально – экономическое развитие, обеспечившее социальную реализацию женщин;

- феминизм, сексизм как крайние проявления борьбы женщин за равенство и свое

социальное место;

- общемировая ситуация социально – экономических изменений, создающих новые

возможности для мужчин и женщин и одновременно требующих больших ресурсов,

потенциала, возможностей от отдельного индивида;

- постоянно возрастающая нестабильность семейных отношений (количество разводов);

- декларированное равноправие мужчин и женщин;

- стереотипные представления «о правах и об обязанностях» разных полов, вызванные

традиционными и психофизиологическими различиями;

- реально существующая несхожесть и взаимодополняемость мужчин и женщин.

Решение данных проблем зависит от современной молодежи. Сможет ли она избавиться

от полоролевых стереотипов и обеспечить успешное социальное взаимодействие мужчин и

женщин в обществе.

Традиционная роль мужчины - кормилец семьи, а женщины хранительницы очага.

Однако в силу крупных структурных сдвигов в обществе такое распределение ролей может в

незначительной либо очень значительной степени поменяться.

Если процесс изменения социальных ролей существовал постоянно, то в чем его

особенность в наше время? Куда идет движение процесса теперь?.

Возможны три основных прогноза: «Война полов», «Возвращение в патриархат»,

«Женская и мужская ментальности как общекультурные».

Двумя крайними вариантами прогнозов могут быть жесткое противостояние между

мужчинами и женщинами («Война полов») и разделение женских и мужских социальных

ролей по образу традиционного общества («Возвращение в патриархат»). Но в условиях

современного общества это мало вероятно. Наиболее благоприятен для современного

общества третий вариант прогноза.

Условия, при которых может реализоваться благоприятный прогноз, должен включать:

- правовую основу реального равноправия людей;

- изменение системы образования для адекватного половозрастного развития

подрастающего поколения;

-государственную и общественную поддержку семьи и брака;

-вхождение женщин (в соотносимом с мужчинами количестве и качестве) в органы

управления на различных уровнях;

- изменение полоролевых стереотипов людей.

Таким образом, мы можем сказать, что тенденцией (направленностью) данного процесса

становится появление в культуре двойной (женской и мужской) ментальности.

Это означает, что социальная успешность человека будет зависеть от степени развития в

нем двойного менталитета и способности взаимодействовать с другим полом.

Исторически сложилось, что мужчины играют ведущую роль в общественной жизни.

Именно им присуще исполнение важнейших социальных ролей. Рассмотрим некоторые из

них.

Роль работника, создателя основных материальных ценностей.

115

Роль руководителя, организатора, политика.

Роль защитника Отечества.

Пожалуй, важнейшей социальной ролью мужчины является - быть мужем и отцом.

Считалось, что способность управлять, быть умным и образовательным человеком,

обладать выдержкой - все это присуще только мужчинам. Принято утверждать, что сила – это

отличительная черта именно мужчин.

Однако существует много примеров, свидетельствующие о том, что женщины на

протяжении истории человечества справлялись с функциями лидера так же хорошо, как и

мужчины.

Современное общество создало новые возможности для социальной реализации

женщины. Женщины успешно справляются с ролью руководителя, организатора, политика.

Процесс изменения социальных ролей мужчин и женщин в настоящее время привел к

ряду противоречий. Общемировая ситуация социально экономических изменений создала

новые возможности для мужчин и женщин и одновременно требует больших ресурсов,

потенциала, возможностей от отдельного индивида. В рыночной экономике работник должен

обладать такими качествами как индивидуальная ответственность. Активность,

инициативность, рационализм и т. п.

Продолжают существовать стереотипные представления «о правах и обязанностях»

разных полов, вызванные традиционными и психофизиологическими различиями.

В нашем обществе очень влиятельными остаются традиционные взгляды на отношения

полов. В реальности многие по-прежнему предпочитают иметь дело с мужчинами.

Подобное нарушение полового стереотипа неслучайно и имеет корни в особенностях

нашей культуры. Провозглашаемая ориентация на социальное равенство мужчин и женщин

приводит к тому, что их готовят к очень сходному жизненному пути: независимо от пола всем

необходимо получить образование и работать, семья для женщины выступает лишь как

«дополнительная» сфера реализации. В то же время в нашем обществе очень влиятельными

остаются традиционные взгляды на отношения полов как иерархические, поэтому как

окружающие люди, так и различные обстоятельства(предпочтительный приём мальчиков в

высшие учебные заведения, на работу и т. д. ) постоянно напоминают о преимуществах

мужчин. Подобная ситуация стимулирует развитие у женщин следующих качеств:

конкурентности, стремления к доминированию, сверхактивности.

По-видимому, благоприятное развитие рассматриваемого процесса зависит от

становления в нашей культуре (созданной мужчинами) женской ментальности. Однако это не

означает простого добавления некого нового к уже существующему. Поскольку мужское и

женское развитие неразрывно связаны друг с другом, появление в культуре женской

ментальности вызовет соответствующие изменения в мужской.

Активизация роли женщины и противоречия общества.

Существуют несколько проблем, вызванных изменениями социальным статусом

женщины. Очень трудно найти похожие точки зрения на то, какую роль должна играть

женщина в обществе и семье. Рассмотрим две из них - самые противоположные.

Многие люди обоего пола (сторонники консервативных взглядов) убеждены, что

женщине природой предопределены вторые роли в социальной жизни.

Они объясняют свою точку зрения так: женщине должна принадлежать основная роль, в

первую очередь, в создании и укреплении семьи. А исполнять эту роль хорошо невозможно,

если совмещать её с активной социальной жизнью в обществе. Т. е. без выполнения женщиной

роли носительницы домашнего очага семья перестанет быть прочной. От этого может

пострадать всё общество. Консерваторы называют несколько общественных проблем,

которые могут развиться из-за “ ухода женщины из семьи “и приводят аргументы.

Другая группа людей (сторонники феминистических взглядов) считает, что женщина

должна владеть абсолютно равными с мужчиной правами и возможностями. Феминистки

считают, что женщина абсолютно ничем не отличается от мужчины и может успешно

заменить его во многих сферах социальной жизни.

116

Прежде всего, женщина должна иметь возможность делать карьеру наравне с мужчиной.

И только когда она добьётся полной экономической самостоятельности, тогда пусть думает о

семье или обходится без неё. В случае создания семьи именно женщина может выполнять роль

основного кормильца, даже если муж преуспевает. Женщина может успешно сделать карьеру,

а мужчина обязан взять на себя часть домашних забот.

То есть эта группа выступает за полноправие женщин и даже стремится дать им большие

права как компенсацию за угнетенное положение, в котором находились женщины на

протяжении всей истории человечества. И также приводят свои аргументы.

Семья и профессиональная деятельность женщины.

Процессы глубокой трансформации общественных отношений, изменения социальных

ценностных приоритетов, образа жизни людей воздействуют на институт семьи. Активизация

социальной роли женщины в обществе создает для многих женщин проблему сочетания

общественной, профессиональной деятельности и роли матери и жены. Т. к. большинство

функций в семье выполняет женщина (репродуктивную, воспитательную, экономическую,

хозяйственно – бытовую, первичного социального контроля и т. д. ).

Процесс глубоких трансформационных общественных отношений, изменения

социальных ценностных приоритетов, образа жизни людей оказывают влияние на социальные

роли мужчин и женщин, воздействуют на институт семьи и положение в ней женщины.

Исторически сложилось, что мужчины играют ведущую роль в общественной жизни.

Именно им присуще исполнение важнейших социальных ролей, а главная роль женщины –

роль матери и домохозяйки.

Но в условиях современного общества это мало вероятно. Т. к. процессы эмансипации и

феминизации уравняли женщин и мужчин в своих правах, дали возможность женщинам

наравне с мужчинами вести активную социальную жизнь.

Условия, при которых может реализоваться благоприятный прогноз, включают:

- правовую основу реального равноправия людей;

- изменение системы образования для адекватного половозрастного развития

подрастающего поколения;

-государственную и общественную поддержку семьи и брака;

-вхождение женщин (в соотносимом с мужчинами количестве и качестве) в органы

управления на различных уровнях;

- изменение полоролевых стереотипов людей.

Таким образом, мы можем сказать, что тенденцией (направленностью) современного

процесса в обществе является появление в культуре двойной (женской и мужской)

ментальности. Это означает, что социальная успешность человека будет зависеть от степени

развития в нем двойного менталитета и способности взаимодействовать с другим полом.

Однако провозглашаемая ориентация на социальное равенство мужчин и женщин

приводит к тому, что их готовят к очень сходному жизненному пути: независимо от пола всем

необходимо получить образование и работать, семья для женщины выступает как

«дополнительная» сфера реализации.

Изменились духовные ценности и ориентиры современной молодежи. Данные

соцопроса показали, что для современной молодежи в большинстве случаев, свойственны

сугубо прагматические, материальные жизненные цели, а семья стоит на последнем месте по

значимости. Современные девушки видят в своих перспективах продолжение образования,

возможность сделать карьеру.

Это привело к тому, что в обществе появилось ряд проблем: снижение рождаемости,

сокращение численности трудоспособного населения, сокращение численности защитников

Отечества, рост несовершеннолетних правонарушений, растет опасность социальной

деградации семьи вообще.

Перечисленные проблемы отражаются, прежде всего, на семье. Поскольку усиливают

непонимание, недовольство и даже противостояние мужчин и женщин. Результаты

117

социологический исследований показывают постоянное увеличение числа неполных семей,

одинокий женщин и мужчин.

По-видимому, благоприятное развитие рассматриваемого процесса зависит от

становления в нашей культуре (созданной мужчинами) женской ментальности. Однако это не

означает простого добавления некого нового к уже существующему. Поскольку мужское и

женское развитие неразрывно связаны друг с другом, появление в культуре женской

ментальности вызовет соответствующие изменения в мужской.

Необходим поиск оптимального решения данной проблемы: активная поддержка

государства и общества. Государственная семейная политика должна быть адекватной к

новым социально- экономическим и политическим реалиям российского общества. Должны

быть долгосрочные перспективы на укрепление и развитие семьи, формирования равенства и

уважения всех членов семьи.

Соблюдение и расширение принципов семейной политики всеми институтами общества

является залогом стабильности семьи. Повышение нравственного и воспитательного

потенциала семьи зависит не только от активности женщины, но и мужчины- отца детей.

Только активное вмешательство общества, соответствующих организаций может обеспечить

укрепление семьи и формирование новых семейных отношений.

Литература:

1. С.Н.Булгаков «Свет невечерний»

2. http://altaynews.kz/12732-raising-retirement-age-kazakhstan.html

3. http://mojazarplata.kz/main/kz-news/v-kazahstane-mozhet-izmenitqsja-pensionny-

vozrast6.http://altaynews.kz/12732-raising-retirement-age-kazakhstan.html

4. http://na-journal.ru/4-2012-gumanitarnye-nauki/177-analiz-roli-zhenshhiny-v-

sovremennom-mire

ГЕНДЕРНЫЕ РОЛИ В СОВРЕМЕННОМ КАЗАХСТАНЕ

Табынбаева Алмагуль Каматаевна,

старший преподаватель кафедры инновационных технологий и методики преподавания

естественно-научных (гуманитарных) дисциплин

Отарбаева Лаззат Лайхатовна,

ведущий специалист отдела методического обеспечения и инновационного развития

Филиала АО НЦПК «Өрлеу» институт повышения квалификации педагогических

работников по Актюбинской области, магистр

Сегодня мы живем во времена быстрых перемен. Конечно же, меняются и

взаимоотношения между мужчинами и женщинами во всех сферах жизнедеятельности

общества.

Достижение равенства мужчин и женщин – это не только моральный долг и вопрос прав

человека. Также оно является наиболее эффективным способом укрепления мира и

безопасности, способствования росту экономики стран и полной реализации потенциала

семей и общин по всему миру.

С одной стороны, гендер – это тот инструмент, при помощи которого индивид, а также

целые культурные сообщества воспринимают и оценивают мир человеческих отношений, в

основе которого лежит история главной пары – Мужчины и Женщины. Но с другой стороны,

понятие гендера меняется вместе с экономическим, историческим и социокультурным

развитием. В условиях нынешней глобализации кардинально меняется понимание роли, места

и функций мужчин и женщин в современном мире.

Гендерное равенство связывают с правами человека, в особенности правами

представителей слабого пола, т. е., женщин. Организация Объединенных Наций,

118

утверждает, что эта «цель, мотив непринужденно связана справами женщин, и что

социум, где женщины не достигли обладания равными с мужчинами правами и

возможностями, никогда не сумеют достичь устойчивого развития».

В таком случае, продвижение гендерного равноправия должно восприниматься

обществом как призыв к наибольшему процветанию страны в разных сферах.

Проблема равенства – это основной вопрос, о том, какое общество мы строим. Женщины

испытывают откровенную дискриминацию по признаку пола, невзирая на то, что построенные

с учетом гендерного подхода структуры общества освобождены от системных барьеров для

полного женского экономического и социального участия.

Несмотря на то, что в последнее время гендерным проблемам в мире, особенно в

развитых странах, уделяется больше внимания, роль женщин в экономике и бизнесе

недостаточна – и по сравнению с потенциалом, и для удовлетворения потребностей

современного общества. По оценкам Booz & Company, сегодня в мире около 25% женщин от

20 до 65 лет (или 860 млн человек) не имеют возможности принимать участие в экономической

деятельности. При этом 95% из них живут в развивающихся странах. Если учесть девочек до

20 лет, то количество недоиспользованного потенциала вырастет в течение следующего

десятилетия до миллиарда. По мнению экспертов Ernst & Young, появление на рынке этого

«миллиарда» может иметь более мощный эффект, чем демографический взрыв XX века.

Экономика могла бы получить огромный импульс, могли бы появиться новые потребители,

динамично развиваться традиционные рынки, а также создаваться новые.

Образование является необходимым условием для гармоничного и устойчивого развития

общества, и равный доступ к образованию для мужчин и женщин имеет важное значение.

Огромным достижением последнего времени является введение всеобщего начального

образования в большинстве стран мира, что позволяет детям обоих полов получить базовую

грамотность. Проблемы могут возникать на более продвинутых стадиях образования. Даже

если школы бесплатные, семьи вынуждены оплачивать дополнительные расходы, связанные

с канцелярскими принадлежностями, формой и питанием. Поэтому в развивающемся мире,

особенно в бедных семьях, в среднюю школу отдают преимущественно мальчиков.

В развитых странах-членах ОЭСР ситуация другая. Образование до возраста 15 или 16

лет является здесь обязательным, однако вероятность окончания средней школы у девочек

больше, чем у мальчиков. Кроме того, как показывают исследования, женщины больше

читают. Как результат, женщины не менее образованы, чем мужчины - а во многих странах

ОЭСР даже превосходят их. При этом мальчики лучше успевают в математике и точных

науках, что впоследствии предопределяет их специализацию в отраслях, связанных с этой

сферой.

Меры, предпринятые правительствами развитых стран, способствовали повышению

числа женщин, имеющих послеуниверситетское образование. Однако даже получение

женщинами хорошего образования не гарантирует им равный доступ к занятости, достойную

оплату труда и равные возможности роста.

Многочисленные исследования показывают, что практически во всех странах, в том

числе государствах ОЭСР, женщины сталкиваются с трудностями на рынке труда. Хотя в

целом занятость женщин растет, они испытывают больше трудностей в поиске первой работы,

зарабатывают меньше, чем мужчины, во многих случаях вынуждены работать неполный

рабочий день. В среднем в странах ОЭСР заработная плата женщин на 16% меньше, чем у

мужчин.

Такие различия существуют в значительной степени потому, что женщины по-прежнему

несут основное бремя неоплачиваемого, но неизбежного домашнего труда и ухода за детьми.

Причем часто такая ситуация связана со стереотипами общественного сознания. Во многих

странах по-прежнему доминирует традиционное представление о женщине как домохозяйке,

присматривающей дома за детьми. Даже если женщина работает, ей трудно продвигаться по

карьерной лестнице. Существует так называемый «стеклянный потолок», когда формально

ограничений не существует, но неофициально при назначении на должность приоритет

119

отдается мужчине. В результате в странах ОЭСР количество женщин на руководящих

должностях на 21% меньше, чем лиц мужского пола, занимающих руководящие посты.

Концепция гендерной политики в Республике Казахстан определяет основные

принципы, приоритеты и задачи гендерной политики в Казахстане. Основные принципы

гендерной политики устанавливают гарантированные Конституцией Республики Казахстан

равные права и свободы для женщин и мужчин. К задачам гендерной политики в Казахстане

относятся: - достижение сбалансированного участия женщин и мужчин во властных

структурах; - обеспечение равных возможностей для экономической независимости, развития

своего бизнеса и продвижения по службе; - создание условий для равного осуществления прав

и обязанностей в семье; - свобода от насилия по признаку пола. Концепция разработана на

основе Конституции Республики Казахстан, Стратегии развития Казахстана до 2030 года. Тем

не менее, следует признать, что различия в положении женщин и мужчин в Казахстане все

еще существенны. Гарантированные Конституцией равные права не подкреплены

гарантированными возможностями. Женщины недостаточно представлены на уровне

принятия решений, т.е. практически отсутствуют на высоких должностях, существует

гендерное неравенство на рынке труда.

Согласно исследованиям, большинство казахстанцев считают, что женщины в политике

необходимы.

«Мужчины по-прежнему сохраняют стереотипное мнение, что политика не для женщин,

так как мешает им быть матерью и женой, и что сама по себе политическая деятельность

сложна для женщин», - отмечают исследователи.

Однако сами женщины придерживаются мнения, что они в политике нужны, так как

представительницы прекрасного пола более изворотливы и хитры, нежели мужчины.

Чтобы более активно вовлекать женскую половину населения в политику, нужно

предоставлять льготы, которые позволят им совмещать семью и политику, а также обучать

женщин политическому лидерству. Такое мнение выразили большинство опрошенных, а

некоторые предложили создать женскую политическую партию.

Кроме того, 45,8% людей вовсе не делят профессии по гендерному признаку, 39,6%

признали существование гендерного разделения труда, а 9% даже не имеют представления о

том, что профессии бывают «мужскими» и «женскими». Однако из тех, кто все же разделяет

труд, большинство считают сугубо мужскими профессиями шахтера, охранника и спасателя,

а женскими - секретарь, библиотекарь и визажист.

Во время опроса были затронуты темы замужества и женитьбы. Так, самым

оптимальным возрастом для вступления в брак для мужчин респонденты посчитали 26-30 лет,

когда для женщин - 20-24 года. Именно в этом возрасте, по мнению большинства, люди готовы

к выполнению семейных обязанностей.

«Опять же мы видим стереотипное представление казахстанцев относительно брачного

возраста, когда мужчина должен быть старше по возрасту и социально состоявшимся, а

женщине нужно быть, самое главное, молодой», - говорят исследователи.

Рассматривая мнения казахстанцев о традиции «кражи невест», 43,1% обратились бы за

помощью в полицию, 20,8% смирились с ситуацией и 5% стали бы рассчитывать на

возмещение материального и морального ущерба, считая ситуацию возможной и допустимой.

«При этом среди жителей сельской местности больше тех, кто смирился бы с данной

ситуацией», - отметили специалисты.

Также отвечая на вопрос, возможно ли девушке выйти замуж, если ее родители против,

большинство выбрали вариант «не знаю, зависит от обстоятельств», 35,2% ответили

отрицательно и 19,9% думают, что девушка может пойти против воли родителей.

«Это демонстрирует факт иерархии отношений между поколениями, ситуацию

подчиненности женщин старшим родственникам обоих полов», - подчеркивают

исследователи.

Что касается вопроса воспитания ребенка, то 90,5% выступили за то, что этим должны

заниматься оба родителя и только 0,8% ответили, что воспитание - это женская обязанность.

120

При этом 71,1% опрошенных считают, что большую часть домашней работы должна

выполнять мать и жена.

По мнению большинства опрошенных, чаще всего жертвами насилия становятся

женщины и их дети. Только 2,8% считают, что насилие имеет место быть и в отношении

мужчин.

В свою очередь казахстанцы считают, что с насилием должно бороться, прежде всего,

государство (39%), 28% - полиция, 22% - гражданское общество и 11% указали, что проблему

должен решать сам человек.

Таким образом, на основании ответов на эти и многие другие вопросы исследователи

пришли к выводу о том, что на сегодня проблема гендерного неравенства все же имеет место

быть. Для того, чтобы изменить ситуацию в лучшую сторону и более активно развивать

гендерную политику, нужно активнее вести разъяснительную работу со всеми слоями

населения, актуализировать гендерную проблематику в СМИ, проводить обучающие

семинары как с молодежью, так и со взрослыми.

Литература:

1. Сандыбаева К. Ж. Гендер в культуре и языке // Молодой ученый. — 2016. — №27. —

С. 831-834. — URL https://moluch.ru/archive/131/36531/ (дата обращения: 19.09.2018).

2. Жунусова А.Р., Коспаков А.М. Современное состояние гендерной политики

республики казахстан // Личность, семья и общество: вопросы педагогики и

психологии: сб. ст. по матер. XLVI междунар. науч.-практ. конф. № 11(46). –

Новосибирск: СибАК, 2014.

3. «Проблемы гендерного неравенства в Казахстане существует – исследование».

Общественный фонд «Институт равных прав и равных возможностей Казахстана» (г.

Алматы) при поддержке представительства Фонда имени Фридриха Эберта в

Казахстане. 25 июля, 2017г.

4. «Гендерные проблемы и развитие. Стимулирование развития через гендерное

равенство в правах, в доступности ресурсов и возможности выражать свои интересы»,

Москва, «Весь Мир», 2001

РОЛЬ КАЗАХСТАНСКИХ ЖЕНЩИН В СОВРЕМЕННОМ ОБЩЕСТВЕ

Тасеменова Гульмира Сырымовна,

Учитель русского языка ОСШОД № 8 г.Уральск

Тасеменова Мария Алексеевна,

Учитель английского языка СОШ № 7 г.Уральск

«Все в руках человека, а человек в руках женщины»

Александр Фюрстенберг

Президент Казахстана Нурсултан Абишевич Назарбаев, выступая на Съезде женщин

Казахстана, особо подчеркнул, что лучшие качества нации последующим поколениям

передаются от матерей. «Наш народ всегда считал, что мужчина – хозяин в доме, а женщина

– хранительница традиций и ценностей нации», – отметил он.

Жизнедеятельность женщин отличается конкретными социальными функциями,

включая все сферы отношений в обществе. Женщины отличаются специфическими чертами

характера, особым духовным обликом, более высоким по сравнению с мужчинами

образованием. Они выполняют роль и труженицы, и матери.

Целью гендерной политики является достижение фактического гендерного равенства,

когда все граждане обладают свободой выбора и развития своих личных способностей без

ограничений, которые накладываются на них стереотипами и традиционной гендерной

121

системой. Осуществление гендерной политики является одним из главных факторов

достижения демократии.

Гендерная дискриминация является наиболее распространенным видом дискриминации.

Во всем мире уровень заработной платы женщин ниже, чем у мужчин, женщины в основном

представлены в менее престижных профессиях и в гораздо меньшей степени на руководящих

должностях и на уровне принятия решений. Согласно данным ООН женщины представляют

50% взрослого населения мира и одну треть зарегистрированной рабочей силы, отрабатывают

около двух третей всех рабочих часов, за что получают только одну треть мирового дохода и

имеют в распоряжении менее 1% мировой собственности.

Женщины всего мира хотят иметь равный с мужчинами доступ к участию во всех сферах

и на всех уровнях жизни. 52 % населения Казахстана составляют женщины. Более 4 миллионов

из которых составляют рабочие женщины. Однако проблемы начинают возникать, даже когда

речь заходит о заработной плате, которая составляет 33% в пользу мужчин. Женщинам за 45

лет все труднее устроиться на работу, предпочтение отдается работодателями молодым и в

первую очередь, мужчинам.

Современное казахстанское общество - это сложное пространство, на которое влияют

традиции прошлого (полиэтнические гендерные традиции досоветских обществ, особенности

гендерных традиций советского периода) и настоящего (влияние запада и востока, рост

религиозности, социальная поляризация, возросшее влияние международных организа¬ций с

непременной поддержкой идей гендерного равенства и т.д.). В этих противоречивых условиях

формируется новая евразийская модель «гендерного режима» («порядка») казахстанского

общества. Активная экономическая роль женщин привела к объективному повышению

социального статуса женщин в семье и обществе. Это, в свою очередь, привело и приводит к

изменениям гендерных ролей в семье, к формированию новых гендерных моделей семьи в

казахстанском обществе.

Предоставление полномочий женщинам, использование их знаний и лидерства в

глобальной экономике, политике и обществе является необходимым для усиления

конкурентоспособности нации, так как разнообразие в лидерстве позволяет находить

инновационные решения для интегрирующего роста.

В Республике Казахстан согласно главному закону страны – Конституции, гарантируется

равенство прав и свобод независимо от расы, национальности, пола и языка. И мы на практике

видим увеличение количества женщин во власти, в верховных органах и на местах. В

Казахстане женщины также активно идут в бизнес и имеют возможности развития. В

Глобальном отчете о гендерном равенстве, который ежегодно составляется Всемирным

экономическим форумом (ВЭФ), Казахстан входит в число тех стран, где возможности

женщин в экономической, политической и других сферах оцениваются весьма высоко, входя

по этому показателю в разные годы в 50 стран мира.

К женщинам же предъявляются еще и такие требования, как независимость, свободное

распоряжение своим временем, способность быть активной и работоспособной как на работе,

так и дома. Женщина должна оставаться женщиной, т.е. выполнять роли жены, матери,

дочери, но также быть наравне с мужчинами в деловой сфере. Это трудно даже с

психологической стороны. Мужчина может полностью отдаваться работе, так как не несет на

себе груз семейных проблем. Женщина же, решая деловые проблемы и по 12–14 часов проводя

на работе, не освобождена от домашних дел.

Женщины, в процессе адаптации к новым условиям жизни, совершенствуют себя, свою

жизнедеятельность, актуализируют свои возможности и способности, включаясь в сферы

социального взаимодействия, осуществляют выбор тех или иных стратегий своей

деятельности. Женщины не только составляют большинство трудоспособного населения

страны, имеют более высокий уровень образования, но и обладают в большей степени такими

необходимыми качествами для деятельности в сфере информационных технологий как

внимательность, аккуратность, ответственность, исполнительность, коммуникабельность,

большей психологической и физиологической устойчивостью, чем мужчины.

122

Ликвидация всех форм дискриминации в отношении женщин, достижение гендерного

равноправия – цель, к которой стремятся во всем мире. Согласно данным Всемирного банка,

ликвидация дискриминации в отношении женщин может повысить производительность труда

на одного занятого от 25 до 40%. Дискриминация прочно укоренилась на всех уровнях: в

политике, дома, на работе, на улице. Если это где-то есть, это есть везде, но огромные

проблемы — это сексуальное насилие, бытовое насилие и экономическое неравенство. В

культуре укоренён образ жены-хранительницы очага, по умолчанию женщина считается

слабее, немощнее, чем мужчина, и должна нести меньше ответственности, хотя по факту

получается всегда обратная ситуация. Женщины – первые кандидаты на увольнение, так как

работодатели не хотят нести ни материальных расходов, ни расходов времени, связанных с

выплатой больничных, предоставлением отпусков (с содержанием и без содержания) по

беременности, родам, уходу за детьми.

На постсоветском пространстве Казахстан имеет наиболее высокую возможность

использования женского потенциала развития. Использовать эту возможность в полной мере

- задача современной политики.

Таким образом, можно прийти к выводу о том, что на сегодня проблема гендерного

неравенства все же имеет место быть. Для того, чтобы изменить ситуацию в лучшую сторону

и более активно развивать гендерную политику, нужно активнее вести разъяснительную

работу со всеми слоями населения, актуализировать гендерную проблематику в СМИ,

проводить обучающие семинары как с молодежью, так и со взрослыми.

Литература:

1. 1.Маркова О.Ю. Женщина и общество: проблемы наступившего века. // Перспективы

человека в глобализирующемся мире / Под ред. Парцвания В.В. СПб.: Санкт-

Петербургское философское общество, 2003. С.160-180.

2. 2.Конвенция ООН о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин //

Женщины в переходный период. Региональный мониторинговый доклад № 6, 1999.

ЮНИСЕФ. С.20.

3. 3.Сарсембаева Р.Теоретические подходы к гендерной дискриминации на рынке труда

// Analytіc. Аналитическое обозрение. 2004. №2. С. 2731.

4. 4.Әбдірәсілқызы А. Қоғамдағы рухани құндылықтарды қалыптастыру мен

дамытудағы қазақ әйелінің роліhttp://baq.kz/news/48615

ГЕНДЕРЛІК САЯСАТ ЖӘНЕ ОТБАСЫ

Тынышбаева Лиза Жақыпқызы,

Байғанин ауданы № 3 Қарауылкелді орта мектебі тарих пәнінің мұғалімі, мектеп

директорының тәрбие ісі жөніндегі орынбасары

Әлемдегі әрбір мемлекет өзінің Конституциясына сәйкес сыртқы және ішкі саясатпен

айналысатыны белгілі. Өзінің атауы айтып отырғандай, сыртқы саясат – шет мемлекеттермен

жүргізілетін қарым-қатынас, ал ішкі саясат – мемлекеттің тәуелсіздігін нығайтып, жаһандану

процесінен қалмай, алға қарай даму үшін қажетті тетіктердің бірі. Ал соңғы жылдары ішкі

саясаттың бір құрылымы ретінде «гендерлік саясат» деген ұғым көп айтылып жүр. 2000

жылғы қыркүйекте өткен Мыңжылдық саммитте әлемнiң көптеген елдерiнiң лидерлepi БҰҰ

Мыңжылдық декларациясын қабылдады, оның сегiз мақсатының бiрi гендерлiк теңдiктi

қолдау болып айқындалған. Бұл мәселеге БҰҰ Бас ассамблеясының "Әйелдер 2000 жылы:

әйелдер мен ерлер арасындағы теңдiк, XXI ғасырдағы даму және әлем" атты 23-ші арнайы

сессиясы арналды. Осы сессияға қатысушы үкiметтерге әйелдердiң өмiрдiң барлық салалары

мен барлық деңгейлерiне тең қол жеткiзуiн және толық ауқымда қатысуын қамтамасыз ету

жөнiнде шаралар қабылдауды ұсынды. Осы мақсатта Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң

123

2003 жылғы 27 қарашадағы N 1190 қаулысымен бекітілген «Қазақстан Республикасындағы

гендерлiк саясат тұжырымдамасы» қабылданды. Тұжырымдама Қазақстандағы гендерлiк

саясаттың негiзгi қағидаттарын, басымдықтары мен мiндеттерiн белгiлейдi. Гендерлiк

саясаттың негiзгi қағидаттары Қазақстан Республикасының Конституциясымен кепiлдiк

берiлген әйелдер мен ерлердiң тең құқығы мен еркiндiгiн белгiлейдi. Қазақстандағы гендерлiк

саясаттың мiндеттерiне әйелдер мен ерлердiң билiк құрылымдарында теңдестiрiлген

қатысуына қол жеткiзу, экономикалық тәуелсiздiктiң барлық тең мүмкiндiктерiн қамтамасыз

ету, өз бизнесiн дамыту және қызмет бабында iлгерiлеу, отбасында құқықтар мен мiндеттердi

тең жүзеге асыру үшiн жағдайлар жасау, жыныстық белгiсi бойынша зорлықтан еркiн болу

жатқызылады.

Сонымен, гендер дегенміз – ерлер мен әйелдердiң мiнез-құлқын, сондай-ақ, олардың

арасындағы әлеуметтiк өзара қарым-қатынасты айқындайтын, олардың әлеуметтiк және

мәдени нормалары мен рөлдерiнiң жиынтығы. "Gender" сөзi ағылшын тiлiнен аударғанда

жыныс (еркек, әйел) дегендi бiлдiредi. Ал, гендерлiк саясат – қоғамдық өмiрдiң барлық

салаларында ерлер мен әйелдердiң теңдiгiне қол жеткiзуге бағытталған мемлекеттiк және

қоғамдық қызмет. Қазақстан Республикасы тәуелсіздік жылдары гендерлік саясатты дамытуда

үлкен жұмыстар атқарды. 1998 жылы Қазақстан Республикасының Президентi жанындағы

Отбасы және әйелдер iстерi жөнiндегi ұлттық комиссия құрылды. Осы комиссияның ұйытқы

болуымен 2011 жылдың 5 наурызында Қазақстан әйелдерінің тұңғыш съезі болып өтті. Съезде

сөз сөйлеген Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев ер мен елге қиын болған

кезеңде әйел-аналар отбасы мен қоғам жүгін қайыспай қатар көтере білгендігін атап

өтті.Сондай-ақ, Елбасы әйелдердің өмірлік маңызды салаларда жұмыс істейтіндіктеріне назар

аударды. Статистикаға жүгінсек, бүгінгі таңда барлық педагогтардың 73 пайызы, дәрігерлер

мен медицина қызметкерлерінің 87 пайызы әйелдер болып табылады. Барлық бюджеттік сала

қызметкерлерінің 60 пайызы әйелдердің үлесінде. Мемлекеттік басқарудың барлық жүйесі көп

жағдайда олардың кәсібилігінің арқасында жұмыс істеп тұр. Тәуелсіздік жылдарында ондаған

әйелдер министр және мемлекеттік органдардың басшылары болып тағайындалды. Жүздеген

әйелдер Парламент пен мәслихат депутаттары болып сайланды.

Қазақстан Республикасының 2006-2016 жылдарға арналған гендерлік теңдік

стратегиясында мемлекеттік басқару органдар арасындағы әйелдер өкілеттілігін 30 пайызға

дейін көтеру міндеті қойылған. 2010 жылы ол көрсеткіш 10 пайыз көлемінде ғана болған.

Сонымен қатар, мемлекет басшысы әйелдердің мемлекеттік басқарудың шешім қабылдау

деңгейіндегі үлесінің өте аз екендігін тілге тиек етті. Бүгінде Үкімет құрамында 3 министр

әйел болса, бірде-бір облыс әкімі жоқ. Облыс әкімдерінің 5 орынбасары және 3 аудан әкімі

ғана әйелдер. Осы мәселелерді шешуге Президент Үкіметке Президент әкімшілігімен, Ұлттық

комиссиямен және «Нұр Отан» партиясымен бірлесе отырып, әйелдерді шешімдер қабылдау

деңгейіне дейін жылжыту жөнінен 2016 жылға дейінгі кезеңге арналған нақты жоспарлар

жасауды тапсырды. Гендерлiк саясаттың негiзгi қағидаттары Қазақстан Республикасының

Конституциясымен кепiлдiк берiлген әйелдер мен ерлердiң тең құқығы мен еркiндiгiн

белгiлейдi.

Бүгінгі таңда халықаралық аренада әйелдердің саяси көшбасшылығы уақыт өткен сайын

айқындалып келеді. Гендерлік саясат «Ерлер мен әйелдердің тең құқықтарының және тең

мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы» және «Тұрмыстық зорлық-зомбылық

профилактикасы туралы» заңдарымен реттеледі. 2016 жылы Қазақстан Республикасында

2006-2016 жылдарға арналған Гендерлік теңдік стратегиясы сәтті іске асырылып, Қазақстан

Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасы

бекітілген болатын. Соңғы жылдары елімізде тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ұшыраған нәзік

жандыларға арнап түрлі дағдарыс орталықтары ашылды. Гендерлік теңдік мәселелерін

ілгерілетуде үкіметтік емес ұйымдар да үлкен рөль атқарады. Қазіргі таңда Қазақстанда 25

мыңдай үкіметтік емес ұйым жұмыс істейді, оның ішінде шамамен 300-і әйелдер, отбасы және

балалар мәселелерімен айналысады. Халықаралық аренада әйелдердің саяси көшбасшылығы

уақыт өткен сайын айқындалып келеді. Қоғам мен мемлекет тарапынан да нәзік жандылардың

124

іскерлік белсенділіктері мен саяси ықпалдастықтарына деген сенім жоғары деңгейде көрініс

табуда. Гендерлік теңдік деңгейі жоғары болған сайын, отбасы мүшелерінің өздерінің

тұрмыстық, экономикалық, адамгершілік-тәрбиелік, қорғаушылық және басқа да маңызды

функцияларын орындауда жауапкершілігі, тепе-теңдігі мен нәтижелігі жоғары болады.

Осылайша, заманауи берік отбасының қалыптасуына жағдай жасау және гендерлік теңдікке

қол жеткізу қоғамды әлеуметтік жаңғыртудың ажырамас процесі болып табылатыны айқын.

Қазақ халқы отбасына өте қатты мән берген. Қызды тұрмысқа берерде, баласын үйлендірерде

текті отбасыларға, тәрбиелі отбасыларға беруге талпынған. Бұл деген сөз, өзінің ғана ұрпағын

емес, бүкіл қазақ халқының тектілігін жоймау мақсатындағы әрекет болып табылады.

Осындай әдет-ғұрып, салт-дәстүр қазақ халқының ұлт болып қалыптасуына үлкен рөл

атқарған. «Отан – отбасынан басталады» деген қанатты сөзді ұстанған біздің ұлы халқымыз

отбасының қоғамдағы рөлін түсінген. Сондықтан да, отбасыны өте қатты құрметтеп, сақтаған.

Бірақ қазіргі жаһандану үрдісінің кесірінен қазақ отбасының шаңырағы шайқалып жүр. Сайып

келгенде, қазақстандағы отбасымен әлеуметтік жұмыстың өзіндік ерекшеліктері ұлттық

құндылықтарымызға, ұлттық ерекшеліктерімізге байланысты. Негізінен отбасымен

әлеуметтік жұмыстың көрсетілуі барлық елдерде бірдей болып келеді. Мемлекеттің отбасы

саясатын жүргізуіне, мемлекеттің қаржылық жағдайына байланысты болады. Қазақ халқы

отбасылық проблемаларды туысқандық негізде бірлесе отырып шешкен.

Қазіргі кезде жаһандану үдерісінен пайда болған отбасылық проблемаларды шешу

Қазақстан Үкіметінің және әлеуметтік жұмыскерлердің алдындағы келелі мақсаттардың бірі.

Отбасымен әлеуметтік жұмыс жүргізу өте маңызды әрі өте қиыншылығы мол жұмыс.

«Қазақстан – 2050» Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты»

Стратегиясына (бұдан әрі – Стратегия-2050) сәйкес еліміз Қазақстанның әлемнің ең дамыған

30 мемлекетінің қатарына кіруі жөніндегі тұжырымдамада көрініс тапқан жеделдетіп

жаңғырту мен индустрияландыруға бағыт алды. Қазақстан бес стратегиялық бағытты іске

асыру үшін 15-50 жылдық «мүмкіндіктер терезесін» пайдалануға ниетті, олар: адами

капиталды дамыту, институционалдық ортаны жетілдіру, ғылымды қажет ететін экономиканы

құру, заманауи инфрақұрылымдарды қалыптастыру және халықаралық интеграцияны

тереңдету. Адами капиталды әлеуметтік жаңғыртудың объективті аса маңызды

жағдайларының қатарына жатқызу күн тәртібінде экономикалық, әлеуметтік және қоғамдық-

саяси институттарды қайта құру қажеттігін туғызды. Осы мақсатта 2014 жылы Үкімет адами

капиталдың сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жағдай жасауға, сондай-ақ

барлық қазақстандықтар үшін өмір сүру сапасының жоғары стандарттарына қол жеткізуіне

бағытталған Қазақстан Республикасын әлеуметтік дамытудың 2030 жылға дейінгі

тұжырымдамасын бекітті, онда әлеуметтік-еңбек қатынастарын, денсаулық сақтау жүйесін,

білім беруді және ана мен баланы, отбасылардың осал топтарына жеке назар аудара отырып,

әлеуметтік қорғауды реформалау бойынша стратегиялық міндеттер айқындалған. Қазақстанда

демократиялық мемлекет ретінде қалыптасу кезеңінде әйелдер, ана мен бала мәселелері

бойынша алғашқы қоғамдық мәні бар құрылымдар қалыптасты.

Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының (бұдан әрі – БҰҰ) әйелдердің құқықтары мен

мүмкіндіктерін кеңейту және қорғау саласындағы негіз қалаушы құжаттарына қосылды.

Сонымен қатар, Қазақстан 2015 жылғы қыркүйекте БҰҰ-ның тұрақты даму мақсаттарына

(бұдан әрі – ТДМ) қосылды, ондағы 17 мақсаттың 12-сі гендерлік-сезімтал болып табылады.

Бұл мақсаттар мемлекеттің барлық стратегиялық бағыттары мен міндеттері аясында ұлттық

бейімдеуді және есепке алуды талап етеді.

2006 – 2016 жылдарға арналған Гендерлік теңдік стратегиясын (бұдан әрі – Гендерлік

стратегия) қабылдау және іске асыру тек әйелдердің ғана емес, сонымен қатар ерлердің де

құқықтары мен мүмкіндіктеріне неғұрлым тең қарауға мүмкіндік берді. «Әйелдер – отбасы

тірегі, яғни – мемлекет тірегі. Біздің еліміздің болашағы біздің бүгінгі баланы тәрбиелеуімізге

тікелей байланысты» деп Елбасымыз айтқандай, бір қолымен бесікті, екінші қолымен әлемді

тербеткен аналарымызсыз қоғамды елестету мүмкін емес. Бүгінде әйелдер саясатта, бизнесте,

экономиканың барлық салаларында ер азаматтармен қатар еңбектеніп, қабілет, дарынымен,

125

іскерлігімен көзге түсіп қана қоймай, мемлекетіміздің өсіп-өркендеуіне өз үлестерін қосуда.

Гендерлік және отбасылық-демографиялық саясатты жүргізу мақсатында Қазақстан

Республикасы Президентінің жанындағы әйелдер істері және отбасылық-демографиялық

саясат жөніндегі ұлттық комиссия құрылып, Елбасы жарлығымен гендерлік саясат

қабылданды. Мемлекет басшысының қатысуымен өткен Қазақстан әйелдерінің съезі нәзік

жандылардың ел дамуындағы маңызды рөлін тағы да дәлелдеп, гендерлік және отбасылық-

демографиялық саясаттың одан әрі даму бағытын айқындай түсті.

Елбасы 2013 жылдың 1 наурызында «Отбасы күнiн» тағайындау және оны қыркүйек

айының екiншi жексенбiсiнде атап өту жөнiнде Жарлыққа қол қойған болатын. Осы Жарлық

бойынша елімізде отбасы күнi екінші жылы аталып өтілуде. Отбасы барлық кезде адами

құндылықтар, ұрпақтардың мәдени және тарихи мұрасы сақталатын асыл ұя, қоғамның

іргетасы саналып келеді. Елбасымыздың «Отанға деген ыстық сезім жақындарына, туған-

туысқандарына деген сүйіспеншіліктен басталады» деген сөзінің астарына үңілсек, тәрбиенің

бастапқы әліппесін бала отбасында алып, онда адамгершілік пен ізгіліктің негізі

қаланатындығын сезінуге болады. Жанұядан адамның өмірі басталады, осында ол азамат

ретінде қалыптасады. Ендеше отбасы – бүкіл қоғамның арқауы ретінде келісім мен

тұрақтылықтың нығаюына ықпал ететіндігін уақыттың өзі көрсетіп отыр. Отбасы күніне орай

республика көлемінде көптеген іс-шаралар ұйымдастырылып өткерілуде. «Отбасы күнi»

мерекесiнде жастарға үлгi болар отбасыларын дәрiптеп, жас отбасылар мен жарасымды ғұмыр

кешiп, балалы-шағалы, немерелi-шөберелi болып отырған бақытты отбасылармен кездесу,

дөңгелек үстел, байқаулар өткізілуде. Аудандық іскер әйелдер қауымдастығының мұрындық

болуымен жыл сайын жас және көп балалы аналарға, ғасыр жасаған ақ жаулықты әжелерге

құрмет көрсету үрдіске енген. Осылайша отбасының құндылықтары дәріптелуде. Сондықтан

да қай уақытта болмасын отбасының құрылымына зор мән беріліп, оның іргетасының берік

болуына атсалысу – әр отбасы мүшесінің міндеті. Әсіресе ата-ана мен балалардың арасындағы

қарым-қатынас қана емес отбасындағы бақ-берекеге байланысты қарым-қатынастар

белгілейді. Ең бастысы жанұяда әкенің биік орны, ананың кемеңгерлігі айрықша рөл

атқарады. Бұл жерде отбасының тірегі –ер-азаматтың, әкенің рөлі ерекше маңызды. Ал

отбасының ажары – әйел ең алдымен аналық жүрек жылуымен жаратылысқа жан береді,

ошағының ұйытқысы-шаңырағының панасы болып табылады.

Жалпы әйел заты қазақ қоғамы үшін, қазақ мемлекеті үшін қашанда ардақты саналған.

Еліміздің де тең жартысы әйел қауымынан тұрады. Бүгінгі таңда әйелдер ошақ басындағы

қазанның құлағында емес, денсаулық сақтау, ағартушылық жүйенің, мемлекеттік қызметтің,

сондай-ақ, бизнестің де құлағын ұстағанына қарамастан отбасының жарасымдылығына көп

үлес қосып отырғаны жасырын емес.

Отбасы – рухани және мәдени дәстүрлердің сақтаушысы, түрлі буындар арасын

жалғастырушы мереке ретінде тарих бетінен орын алатындығына сенімдіміз. Бүгінгі таңда біз

білетін қазіргі әйел бейнесінің қыры көп. Айталық, әйел – саясаткер, әйел – көлік жүргізуші,

әйел – бала тәрбиелеуші, әйел – үй күтуші, әйел – заңгер, әйел – экономист, әйел…тізімді әрі

қарай жалғастыра беруге болады. Әрине, әйел, ең бастысы – ана. Мемлекеттік тұрғыдан

қарастыратын болсақ, әйелдің қоғамның барлық саласына ер азаматтардан қалыспай, белгілі

дәрежеде ірі қайраткерлер есебінде қызметтер атқаруы еліміздің нығаюына оң ықпалын

тигізуде. Ер азаматтың тірегі, қамқоршысы болған әйелдер – қамыққанда сүйеу, тарыққанда

тіреу, қам көңілге жұбаныш бола білген. Кезінде аты әділдігімен аңыз болып, “Жеті жарғыны”

құрастыруға қатысқан Әнет баба: “Әйел – жеті қазынаның бірі ғана емес, біріншісі. Дүниедегі

барлық тіршілік атаулының анасы – әйел. Сондықтан оған тіл тигізуге де, қол тигізуге де

болмайды”, – деген. Данышпанның осындай ойлы сөздеріне алып-қосарымыз жоқ-ау, сірә.

Әдебиеттер:

1. Сегизбаева Д. У., Арынова Л. Д. Қазақстан Республикасындағы гендерлік теңдік және

гендерлік реттеу саясаты // Молодой ученый. — 2017. — №8.1. — С. 41-44

2. Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат

Тұжырымдамасы

126

4 СЕКЦИЯ

ТӘЖІРИБЕ, СЕРІКТЕСТІК, БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫ: ГЕНДЕРЛІК АСПЕКТ

ОПЫТ, СОТРУДНИЧЕСТВО, ОРГАНИЗАЦИИ ОБРАЗОВАНИЯ:

ГЕНДЕРНЫЙ АСПЕКТ

Есмуханова Ж.Р.,

Ойыл ауданы "Әсем" МКҚК балабақшасының тәрбиешісі,

Бекмаганбетова М.О.,

Ойыл ауданы "Әсем" МКҚК балабақшасының психологі

Жаңа білім беру мазмұнының базалық ұстанымы – әрбір мектепте тұлғаның рухани -

адамгершілік қасиеттерін дамытуды ынталандыратын ізгі білім беру ортасын құру. Білім

алушыларды ұлттық құндылықтар негізінде тәрбиелеу, оқушылардың бойында жалпы

адамзаттық құндылықтарды жарыққа шығарып, рухани - адамгершілік қасиеттерді дамыту.

Бала тәрбиесінің өзекті проблемаларын шешуге тәрбиенің уақыты өткен әдістерін

ауыстыратын тәрбиенің жаңа технологияларын қолданудың қажеттілігі, ел ертеңін, ұлт

болашағы үшін этнопедагогика ғылымының жетістігін әр отбасының тәрбие құралына

айналдыру бүгінгі күннің сұранысы. Алайда, соңғы уақытта еліміздегі нарықтық

экономиканың қарқынына ілесу қиыншылығынан, көптеген отбасыларда бала тәрбиесі

әлсіреп, тіпті еріксіз қолдан шығып, орны толмас олқылықтар пайда болды. Үздіксіз білім беру

жүйесінің тәрбие тұжырымдамасында басшылыққа алатын тәрбиедегі басты құндылықтар

деп: Адам, Отбасы, Отан, Туған өлке, Денсаулық, Салауатты өмір салты, Еңбек, Білім және

Мәдени мұра көрсетілген.

Ата-ана өз міндетін орындау барысында жіберілген кемшілігін қоғамға, білім беру

мекемелеріне арта бастады. Оған қоса, шартты түрде дамыған білім беру жүйесі мен БАҚ

дамуы, «мәдени орын» деген атаудың астарына тығылған керекті, керексіз сауық үйлерінің

ашылуы отбасының тәрбие беру және әлеуметтендіру қызметін әсер еткенін жасыра

алмаймыз. Қоғамдағы келеңсіз көріністер мектеп оқушыларын да айналып кетіп жатқан жоқ.

Оның ішінде қазақ отбасыларына тән мәселелер де жиі кездесіп жатады. Осы тұрғыда

педагогика ғылымына енген жаңаша бағыт гендерлік білім мен гендерлік тәрбиені қазақтың

дініне, тарихына, ұлттық мұраттары мен құндылықтарына салыстырмалы түрде қабылдау

қажет.

Гендерлік әлеуметтендіру қоғамдағы балаларды өз жынысына сай ерекшеліктерді білу,

осыған сай әрекет ету және басқа жыныстардың ерекшеліктерін біле отырып, қарым-

қатыстарының дұрыс реттелуіне бағыт-бағдар беру болып табылады.

Кейінгі жылдары ұлдар арасында тым жұмсақ мінезділер де кездеседі. Мамандар мұны

ер-азаматтардың ұрпақ тәрбиесінен мүлде сырт қалуының салдары дейді. Кей уақытта бала

әкесіз өсіп, анасының тәрбиесінде болады. Жүрегі жұмсақ аналарымыз кейде ұлды тым

еркелетіп жібергенде, әкенің салмақты сөзі таза ауадай қажет. Ер мұғалімдердің тәрбиесі

ұлдар үшін ғана емес, қыздар үшін де керек. Себебі, қыз балалар мектептегі ер- азаматтарды

үлгі тұтады. Ал, ер балалар ер азаматтарға қарап бой түзейді. Солардай болуға талпынады.

Киім киюді, өзін ұстауды, сөйлеу мәдениетін үйренеді. Ер мінезді, өр мінезді, намысшыл

болып тәрбиеленді. Жалғыз басты аналар балаларына бар жағдайды жасағанымен, бәрібір

әкенің әңгімесін айта алмайды, әкенің тәрбиесін бере алмайды. Ер адам аз сөзбен-ақ, қас-

қабақпен-ақ көп нәрсені ұғындыра алады.

Психологиялық тұрғыдан алатын болсақ ер балалар мен қыз балалардың физиологиялық

та, психологиялық та дамуында айырмашылық бар. Біз бір сыныптағы балаларға бірдей талап

қойғанымызбен табиғи дамуға қарсы тұра алмаймыз. Мысалы, 6 - 7 сыныпта қыз балалар өз

сыныптас ұлдарға қарағанда физиологиялық жағынан дамып жетіліп болады. Осыған сай

психологиясы да өзгереді. Ал біздегі білім беру мен тәрбиедегі қойылар талап бірдей. Әйел

127

мұғалімдердің сөзі мен талабын тез түсінгендіктен, олар тезірек бейімделе бастайды,

сондықтан мектепте ер балаларға қарағанда қыздар белсендірек. Тіл табысуға оңай

болғандықтан мұғалімдер де қыз балаларды қоғамдық жұмыстарға көбірек жұмсайды. Қыздар

балалардың қатыгездігін, сондай ұлдардың қателігін көріп мұғалімдерге жеткізуге асығады.

Қателігін көріп, ескертуді көп алу, баланың құлшынысы мен ықыласын жояды. Сондықтан да

болар, бізде жоғары сыныптарда ер балалардың сабаққа деген ықыласы төмен. Қоғамдық

жұмыстарға да қыз балалар сияқты құлшыныс танытпайды. Олай болса, гендерлік

әлеуметтендіру – заман талабы.

Ер бала ерекшелігіне педагогикалық пайым жасау, өмірге даярлық мәселесінің жаңаша

тәсілі мен әдісін қарастыру, қоғамда етек алған ұлдардың бойкүйездігі пен жігерсіздігінен,

енжарлығынан арылуына көмектеседі. Ер балаларды отбасылық міндеттерге жауапты етуде

қыз балалардан бөлек дайындаудың өзі олардың белсенділігін оятуға ықпал етеді. Ұлттық

тәрбиенің бұрынғы әдістерін бүгінгі күн талабымен жаңаша қарастырған жөн. Ата-бабамыз

жасап, сомдап кеткен жігіттің моделін одан әрі, бүгінгі күннің талабына сай жетілдіріп өсіп

келе жатқан өскелең ұрпағымыздың бойына дарыту, тағдырдың қандай тәлкегін көрсе де,

қайсарлығы мен тектілігін жоғалтпаған дана халықтың ұрпағы екендігін ұғындыру, олардың

бойына мақтаныш сезімін туғызу ата - ананың бірден бір міндеті.

Ер баланың тәрбиесін неден бастауымыз керек? Оқушылардың тума нышандары мен

қабілеттерін дер кезінде айқындап, қауіпсіздік, эмоциялық жайлылығы үшін психологиялық

жағдайлар жасау бағытында жұмыстану үшін диагностикалық сауалнамалар жүргізіледі.

Мектеп оқушыларының бойындағы жауапкершілік, ұжымшылдық, достық, жолдастық, өзара

көмек секілді бағалы адамгершілік қасиеттерді дарыту мақсатында «Ізгілік сабақтары»

жүргізіледі.

Кез келген ұлттың толыққанды ұлт болып қалыптасып дамуы үшін оның ұлттық санасы,

ұлттық құндылығы және ұлттық мүддесі болуы керек. Біріншіден, ұлттық сана дегенде біз

ұлттық идеология, психология, менталитет, патриотизм, тәрбие мәселелеріне тоқталамыз.

Және бұл түсініктер мектептегі тәрбие сағаттарында, күнделікті пәндік сабақтарда

оқушыларға ұғындырылып отырады.

Ұлттың ұлт болып қалыптасып дамуы үшін ұлттық құндылығымыздың маңызы ерекше.

Ұлттық құндылыққа – ұлтымыздың мәдениеті, әдебиеті, өнері, музыкасы, спорты, салт-

дәстүрі жатады. Қазақтың мәдени құндылықтарының ішінде ұлттық өнер ерекше дамыған.

Оның ішінде – ағаштан, теріден жасалған ыдыс - аяқ; жүннен, теріден істелінген киім - кешек;

кілем, алаша тоқу, киіз басу т. б.

Ұлтымыздың келесі құндылықтарының бірі – спорт. Қазақ халқы бұрын көшпенді мал

шаруашылығымен айналысқандықтан оларда өзінің өмір салтына бейімделген спорттың

түрлері қалыптасқан. Мысалы, қазақша күрес, жаяу жарыс, асық ойындары, ойлау қабілетін

жетілдіретін тоғызқұмалақ т. б. ойындар болды. Мектепте осы спорт ойындарына байланысты

қазақша күрес секциясы, жаяу жарыс, асық ойындары, тоғызқұмалақ үйірмелері

жұмыстанады. Спорттық ойындар тек дене шынықтыру, денсаулықты күшейту ғана емес,

қоғамдағы адамның сана-сезімінің өсуіне ықпал етеді, саяси көзқарасы қалыптасады,

адамдармен қарым - қатынас жасау, белгілі бір ортада өзін еркін сезіну дағдысы

қалыптасатындығы сөзсіз.

Ұл тәрбиесінде, ұлдарға болашақ ел мен жұрттың қорғаны, отбасының ұйытқысы,

халыққа бақыт-байлық, жаратушы екендігін шынайы ұғындыру басты мақсат етіледі.

Сондықтан да, мектепте ұл балалармен тренинг, пікірталас, танымдық сабақтары

түрінде «Ізгілік сабақтары» жүргізіледі. Бұл сабақтарда ер жігіттің қалай болу керектігі, ел -

жұрт, үлкен -кіші, кәрі - жас алдында өзін қалай ұстап, әйелдер мен балаларға қалай қамқорлық

жасау, отбасы мен ел-жұртына қалай үлгі-өнеге болу, қиын сәттер мен ел басына күн туған

сын сағаттарда қалай ерлік көрсетіп, қалай азаматтық таныту істерін ұғындыру басты мақсат

етіледі және мұқият үйретіледі. Арлы, адал, өнерлі, білімді азамат болып шығуға

талпындырады, түрлі мерекелер мен үлкен-кіші ортасында әдепті, ибалы, тәртіпті, мәдениетті

болуға, өзін дұрыс ұстап, жаман мінез, жағымсыз қылық көрсетпеуге дағдыландырады. Қай

128

жерде жүрсе де кішпейіл, қарапайым, қажырлы болып, ер азаматқа лайық ерлік, серілік

танытып, азаматтық тұрғыдан жазбауға жетелейді.

Ұлдарды еңбекке тәрбиелеуде әр отбасы оларды ес біліп, қолғабысқа жарай бастаған

кезден бастап ерте тұрғызып, түрлі шаруаларды істетіп, тәрбиелей бастауы тиіс. Ер

балалардың 7 мен 10 жас аралығындағы балаларға әр түлік мал немесе үй жануарларын

қамқорлап, оның төлдерінің бөгенайын, белгі, қасиеттерін жыға тану талабы қойылғаны жөн.

10 жастан 18 жасқа дейінгі ер балаларға бағбандықтың көшет отырғызу, баптау, бұтау, үзу,

сақтау сияқты амалдарын толық меңгеру талабы қойылса тәрбиенің жұғымдылығы артуы

сөзсіз.

Әр халықтың бала тәрбиесіндегі өзіндік ерекшеліктері арқылы мәдени құндылықтары

қалыптасады. Ата-бабамыз ұл баланы ертеңгі абыройлы әке, қадірлі отағасы, елді қорғайтын

ер, батыр, би, ақын, ұлттың намысты азаматы ретінде әділдікке, қайсарлыққа, кешірімді

болуына, өнерге, білімге, салт - дәстүрімізді сақтауға тәрбиелеген. Қазақ отбасының

ерекшелігі жасы кішісінің үлкеніне «сен» деп сөйлемеуі, алдын кесіп өтпеуі, үлкен тұрып

кішінің, әке тұрып ұлдың, шеше тұрып қыздың орынсыз сөйлемеуінде. Қазақ отбасындағы

үлкенді құрметтеу әдеті жауапкершілік, адамгершілік сезімдерін туғызған. Дұрыс бағытқа

бағдарлау көп жағдайда абыройлы әкеге, үлгілі отағасына, қадірлі ағаларына байланысты.

Осы аталған қадір-қасиеттерді бүгінгі ұландар бойына дарыта білсек, онда зерделі де

зейінді, өнерлі де талантты, жігерлі де қайратты, адал да парасатты елі - халқы сыйлайтын ер

жігіттің келешегі жарқын, жолы ашық болады. Сондай-ақ, жақсы нәтиже де берері анық.

МЕКТЕПТЕГІ ГЕНДЕРЛІК ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУ ЖҮЙЕСІ

Жармуханова И.Б., Шарединова Ж.К.,

Ақтөбе қаласы №39 орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдері

Үздіксіз білім беру жүйесінің тәрбие тұжырымдамасында басшылыққа алатын

тәрбиедегі басты құндылықтыр деп: Адам, Отбасы, Отан, Туған өлке, Денсаулық, Салауатты

өмір салты, Еңбек, Білім және Мәдени мұра көрсетілген.

Отбасы – адам тұрмысын ұйымдастырудың қайнар көзі, некеге немесе қандас

туысқандыққа негізделген қоғамдық шағын топ. Қоғаммен, бүкіл қоғамдық қатынастардың

жүйесімен тығыз байланыста болғанымен, отбасы – қоғамдық өмірмен салыстыра қарағанда

адамдардың биологиялық жағынан ең жақын, өз алдына дербес те сырлас тобы. Отбасы өмірі

материалдық және рухани үрдістермен сипатталады.

Еліміз егемендік алғаннан бергі уақыт ішінде қоғамда қаншама өзгеріс болды десеңізші?

Сол өзгерістер туғызған соны жаңалықтар бала өміріне тікелей әсерін тигізіп жатқаны белгілі.

Бала тәрбиесінің өзекті проблемаларын шешуге тәрбиенің уақыты өткен әдістерін

ауыстыратын тәрбиенің жаңа технологияларын қолданудың қажеттілігі, ел ертеңін, ұлт

болашағы үшін этнопедагогика ғылымының жетістігін әр отбасының тәрбие құралына

айналдыру бүгінгі күннің сұранысы. Алайда, соңғы уақытта еліміздегі нарықтық

экономиканың қарқынына ілесу қиыншылығынан, көптеген отбасыларда бала тәрбиесі

әлсіреп, тіпті ерісіз қолдан шығып, орны болмас олқылықтар пайда болды. Ата-ана өз міндетін

орындау барысында жіберілген кемшілігін қоғамға білім беру мекемелеріне арта бастады.

Оған қоса, шартты түрде дамыған білім беру жүйесі мен БАҚ дамуы, «мәдени орын» деген

атаудың астарына тығылған керекті, керексіз сауық үйлерінің ашылуы отбасының тәрбие

беру және әлеуметтендіру қызметін әсер еткенін жасыра алмаймыз. Қоғамдағы келеңсіз

көріністер мектеп оқушыларын да айналып кетіп жатқан жоқ. Оның ішінде қазақ

отбасыларына тән мәселелер де жиі кездесіп жатады. Осы тұрғыда педагогика ғылымына

енген жаңаша бағыт гендерлік білім мен гендерлік тәрбиені қазақтың дініне, тарихына, ұлттық

мұраттары мен құндылықтарына салыстырмалы түрде қабылдау қажет.

129

«Гендер» - деген жаңа термин енгелі көп уақыт бола қойған жоқ. Сондықтан болар, жұрт

арасында «Гендер» сөзіне үрке қарайтындай пікірлер де тереп жүр. Әдетте, «гендер» ұғымын

«феминизм» ұғымы мен шатастырып жүргендер бар. Әрине, жаңалақты жатырқамай қабылдай

беріп, талғамай өмірлік мұрат ету де дұрыс емес. Сол үшін, әр нәрсенің байыбына бойлап,

шамаға қарай тон пішкен жөн. Сонымен, «гендер» ағылшынның «жыныс» деген сөзі. Оның

термин ретінде ұғымы қандай болмақ және гендерлік өзгешілік деген не?

Гендер – бұл ерлер мен әйелдер арасындағы өзгешелікті негіздейтін әлеуметтік жыныс

мағынасын береді. Ерлер мен әйелдер арасындағы мінез-құлық, алға қойған мақсат, қоршаған

әлемді қабылдау тағы сол сияқты мәселелердегі ерекшеліктер гендерлік рөль деп аталады.

Гендерлік өзгешелік әр жыныстың өзіне тән қасиеттері мен ерекшеліктері, өмірлік қызметі

сияқты мәселелер. Гендерлік әлеуметтендіру қоғамдағы балаларды өз жынысына сай

ерекшеліктерді білу, осыған сай әрекет ету және басқа жыныстардың ерекшеліктерін біле

отырып, құрметтеу, қадір тұту, сонымен қатар қарым-қатыстарының дұрыс реттелуіне бағыт-

бағдар беру болып табылады.

Шындығында, қазіргі біздің қоғамдағы мектептің тәрбие жүйесі феминизацияланған,

яғни әйелдердің қолына өткен деп айтамыз. Себебі: педагог қауымының басым көпшілігі әйел

жыныстылар. Мектептер «апайлардың» ордасына айналды. Психологтардың пайымдауынша,

бұл ұлтымыздың ертеңі үшін қауіпті. Ер балалардың жаратылысы өзгереді: «қыз мінезділер»

көбейеді. Ұлдарымыз ұсақталып кетеді. Босалаң, босбелбеу, саны артады. Мектепте

қылмыстың белең алуының да бір себебі осы ер мұғалімдердің аздығынан екен. Қысқасы ер

мұғалімдердің тапшылығының салдарынан ұрпақ тәрбиелеуде ұтыларымыз көп. Мектептерде

ер мұғалімнің аздығы ұрпақ тәрбиесіне кері әсер етеді. Ер мұғалімдердің тәрбиесі ұлдар үшін

ғана емес, қыздар үшін де керек. Себебі, қыз балалар мектептегі ер-азаматтарды үлгі тұтады.

Дос, болашақ жар таңдағанда да қателеспеуі үшін мектептегі ер мұғалімге ұқсайтын азаматты

іздейді. Ер мұғалімдердің көбірек болуының тағы бір пайдасы, қыздарымыз ибалы, қылықты

болып өседі. Ұятты, ар намысты жоғары қоятын қыздар көбейеді. Ал, ер балалар ер

азаматтарға қарап бой түзейді. Солардай болуға талпынады. Киім киюді, өзін ұстауды, сөйлеу

мәдениетін үйренеді. Ер мінезді, өр мінезді, намысшыл болып тәрбиеленді. Әсіресе жоғары

сыныпта оқитын балаларға ер мұғалімдер көбірек сабақ беру керек. Өкінішке орай соңғы кезде

қыздарымыздың біразы әдепсіз болып бара жатыр. Әсіресе, ер балалар бір-бірімен жиі

кикілжіңдесетін болды. Ұсақ-түйекке бола бір-бірінің жағасына жармасып, сәл нәрсеге

қызылкеңірдек болып қалады. Еріншек, жалқау, болбыр балалар көбейіп барады. Ал

қыздардың жеке өмірі сәтсіз болып жатады. Қыздар ер балалармен дос болады. Бірақ достық

ұзаққа созылмайды. Келісе алмайды. Бірін-бірі түсінбейді. Сезімнің жетегіне еріп, алданып,

опық жейтіндер де бар. Міне, мектепте ер азаматсыз ұрпақ тәрбиелеудің салдары осы. Мен

бұл арқылы мектептегі әйел мұғалімдердің еңбегін, тәрбиесін жоққа шығарып отырған

жоқпын. Айтайын дегенім, әйел қанша мықты болғанымен ер адамның орнын баса алмайды.

Дуализм заңы деген бар. Ақ пен қара, күн мен түн, ыстық пен суық, ер мен әйел. Бұл екі

жаратылыс бірін-бірі алмастыра алмайды, олар тек бірін-бірі толықтырады. Жалғыз басты

аналар балаларына бар жағдайды жасағаны мен бәрібір әкенің әңгімесін айта алмайды, әкенің

тәрбиесін бере алмайды. Ер адам аз сөзбен-ақ, қас-қабақпен-ақ көп нәрсені ұғандыра алады.

Бұл, әрине, мектептегі ұрпақ тәрбиесіне де қатысты. Психологиялық тұрғыдан алатын болсақ

ер балалар мен қыз балалардың физиологиялық та психологиялық та дамуын да айырмашылық

бар. Біз бір сыныптағы балаларға бірдей талап қойғанымызбен табиғи дамуға қарсы тұра

алмаймыз.

Әр ата-ана өз баласының қоғамда өз жынысына сай қызмет атқарып, бақыт тапқанын

қалайды. Қай-қайсымыз да осы ойды құптаймыз. Олай болса, гендерлік әлеуметтендіру –

заман талабы. Бұдан шығатын қорытынды: біз балаларға өз жынысына сай тәрбие беріп,

қоғамда өз орнын тапқанын, ата-ананың орнын басып, ата-бабаларымыздан қалған дәстүрлі

тәрбиені жалғастыру. Бұл – өсу, білім алу, тәрбие атану, мамандық иесі атану, адамдармен

дұрыс қарым-қатынас жасау, өзінің өмірлік жұбын дұрыс таңдау, отбасын құрып, бала өсіру,

т.б.

130

Мектептің тәрбие жүйесіндегі тәрбиенің бағыттарын жоққа шығармаймыз. Бірақ, басым

бағыт: жастарды отбасылық өмірге даярлау мәселесі болуы шарт. Бұл басты мәселе.

Ұрпағымыз білімді, мәдениетті болсын, жақсы мамандықты меңгерсін, қоғамда жақсы

қызметтер атқарсын, ал отбасылық өмірдегі рөлін лайықты атқара алмаса, ол адамды

толыққанды бақытты дей алмаймыз. Осы мәселе қазір өте өзекті болып тұр. Жастар білім алу,

маман атанып, мансап қууға, материалдық игіліктерге қол жеткізуге аса басымдылық

бергендіктен, отбасын құру, жұбайлық өмірге даярлану мәселесі басты мақсат болмай барады.

Қазақ қоғамындағы әр жыныс иесі өмірге келгеннен бастап, қартайғанға дейін 20-25

әлеуметтік және этноәлеуметтік рөлдерді атқарады екен. Бұл әр адамның толыққанды өзін-өзі

жүзеге асыруы болса, екінші жағынан қазақтың этномәдени тұтастығының сақталуы. Ұлт

тәрбиесінің негізгі нысаны үлгілі қазақ қызының бұрынғысы мен бүгіні, болашағы туралы қыз

балалармен араласа отырып, ұлттық тағылымнан білім беру, «ару», «пәктік», «тектілік»,

«қылықтылық» ұғымындағы ұлттық құндылық сапаларға тәрбиелеу – еліміздің ертеңі,

ұлтымыздың болашағы, өмір шынайылығының кепілі.

Ер бала ерекшелігіне педагогикалық пайым жасау, өмірге даярлық мәселесінің жаңаша

тәсілі мен әдісін қарастыру, қоғамда етек алған ұлдардың бойкүйездігі пен жігерсіздігінен,

енжарлығынан арылуына көмектеседі. Ер балаларды отбасылық міндеттерге жауапты етуде

қыз балалардан бөлек дайындаудың өзі олардың белсенділігін оятуға ықпал етеді. Қазақ халқы

үшін ерлерден күтілетін «текті» болу – құнды сапасы және оның жауапкершілігі дұрыс

ұғындырылғанда ғана ер балаларға қабылданады. Ұлттық құндылық сапаларды меңгерту –

болашақ отбасы басшысының беделін көтеру.

Олай, болса гендерлік білім мен тәрбие беру мәселесіне шошына қараудың реті жоқ. Бұл

қоғамдағы ер мен әйелдің, қарым-қатынасының дұрыс жолға қойылуы. Бұған өз мәдениетіміз

тұрғысынан қарап, жүзеге асуына үлес қосуымыз қажет. Кез келген ұлттың толыққанды ұлт

болып қалыптасып дамуы үшін оның ұлттық санасы, ұлттық құндылығы және ұлттық мүддесі

болуы керек. Олай болса, ұлттық сана, ұлттық құндылық, ұлттық мүдде деген ұғымдарға

талдау жасайық. Біріншіден, ұлттық сана дегенде біз ұлттық идеология, психология,

менталитет, патриотизм, тәрбие мәселелеріне тоқталуымыз қажет.

Ұлттық тәрбиені ұрпақ бойына дарытуда Елбасы Н.Әбішұлының мына бір ұлағатты сөзі

бағдаршам болмақ: «Еліңнің ұлы болсаң, еліңе жаның ашыса, азаматтық намысың болса,

қазақтың ұлттық жалғыз мемлекетінің нығайып, көркеюі жолында жан теріңді сығып жүріп

еңбек ет. Жердің де, елдің де иесі өзің екеніңді ұмытпа!».

Ұлттың ұлт болып қалыптасып дамуы үшін ұлттық құндылығымыздың маңызы ерекше.

Ұлттық құндылыққа – ұлтымыздың мәдениеті, әдебиеті, өнері, музыкасы, спорты, салт-

дәстүрі жатады десек, қазақта «ата-қоныс» деген ұғым бар. Яғни, «ата-қоныс» қазақ үшін киелі

жер болып саналады және осы көшіп-қонып жүрген жерлерінің тауы мен даласы, өзен мен

көлдері, орманы мен құмы қазақ халқының аңыз-әңгімелеріне, өлең-жырларына,

шығармашылығына арқау болған. Соның негізінде қазақ халқы өз алдына, тәуелсіз мемлекет

болып өмір сүргенде оның тілі, мәдинетімен қатар әдебиеті де қалыптасып дамыған. Біздің

ұлттық мұрамызда халықтың ғасырлар бойы басынан өткерген тарихи тағдыры, арман-

мұраты, мұң-мүддесі жатыр.

Ұлттық құндылықтарымыздың бір тармағы – дәстүр. Дәстүр – ұлтты рухтандырып, оның

ішкі, сыртқы келбетін өрнектеп, көрсетіп тұратын сипаттардың бірі. Алдымен «дәстүр»

сөзінің мағынасын біліп қойғанның еш артықтығы жоқ. «Дәстүр» арабтың «дүстүр» деген

сөзінен парсы тілі арқылы келген сөз. Егер мағынасына үңілсек «орныққан», «тұрақты» деген

мағынаны білдіреді. Сондықтан ұрпағымызға сәби кезеңінен бастап ата-анасы, ұстаздары

олардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, ұлттық дәстүрлерімізді бойына дарытып отыруға

міндетті.

Ұлттық тәрбиенің қайнар көзінің бірі – ұлттық мүдде. Ұлттық мүдде дегеніміз – сол

ұлттың рухани, әлеуметтік, қоғамдық дамуында шешуші роль атқаратын оның басты

белгілері. Бүгінгі күні қазақ халқының мемлекет құрушы ұлт ретіндегі басты мүдделері –

131

тәуелсіздігіміздің нығаюы, жеріміздің тұтастығы, тіліміздің дамуы, дініміздің сақталуы, салт-

дәстүріміздің, тіліміздің өркендеуі.

Сондықтан осындай ауыр жүк арқалаған ұлттық мүддемізді болашақ жас ұрпақ бойына

сіңіру ұстаздар алдындағы абыройлы міндет. Ол үшін ұстаздар өз пәнін теориялық тұрғыдан

жетік білумен қатар, өз ұлтының ғасырлар бойы тарихи қалыптасқан ұлттық тілі, ділі, діні,

болмысы, психологиясы, менталитетін терең меңгеріп, ауыз әдебиеті үлгілері мен ақын-

жазушылардың көркем шығармаларындағы айтылған айшықты ойларын сабақ үрдісінде де,

сабақтан тыс жұмыстарда да үнемі басшылыққа алып, түрлі әдіс-тәсілдер арқылы білім

алушылардың бойына дарытып отыру керек. Оған дәлел Ж.Аймауытовтың төмендегі айтқан

ой-тұжырымы болмақ: «Ұлтын шын сүйіп, аянбай қызмет қылған азаматты көп жұрт күшті,

өнерлі, білімді жұрт болып, күресте тең түсіп, басқаларға өзін елітіп отыр. Ұлт үшін қызмет

қылмай, бас қамын ойлап жүрген азаматтардың елі артта қалып отыр... «...Естеріңізде болсын:

қара халықтың мәдениетті болуынан мәдениетті кісінің қазақ болуы қиын. Баласына осы

бастан ұлт рухын сіңіріп, қазақ өміріне жақындатып тәрбиелеу керек. Орыс тәрбиесін алған

бала ұлт қызметкері бола алмайды».

Қорыта айтқанда, бір үлкен ғалым айтқандай: «Келешек туралы көп уайымдап,

келешекті жасаймын деп әуре болудың қажеті жоқ, келешек біздің ешқандай ісімізсіз-ақ

өзінен-өзі келеді, бірақ келетін ертеңді немен толтырамыз, соны бүгін ойлау керек». Бүгіннің

өте қажет екендігі даусыз. Өйткені келешек дегенің бүгіннен басталады. Келешектің түбірі

бүгінде жатыр. Ал бүгіннің баюы, рухтануы, нығаюы – кешеге байланысты, кешегіні бүгінге

алып келіп, бүгінді байытып, рухтандырса, бізден сұрамай-ақ келетін ертеңді дұрыс

мағынамен, мазмұнмен қарсы алуға дайындалуымыз керек». Сонда ғана біз ұлтымыздың

алдындағы борышымызды адал атқарамыз.

132

МАЗМҰНЫ / СОДЕРЖАНИЕ

АЛҒЫ СӨЗ ........................................................................................................................... 3

Хон А.Р.

Реализация «Стратегии гендерного равенства в Республике Казахстан» в

Актюбинской области ..........................................................................................................

5

Қаплиева А.К.

Гендерлік білім беру әлеуметтендірудің басты құралы: педагогикалық аспект ............

8

Давлеткалиева Е.С.

Реализация гендерного воспитания в семье и школе .........................................................

10

Абдыгалиева Г.Б.

Гендерлік саясаттың бала тәрбиесіндегі рөлі .....................................................................

16

Алтаев Б.Ж.

Отбасындағы әке рөлі ...........................................................................................................

17

Жаулыбаева Д.Ж.

Аспекты гендерного воспитания в условиях детского дошкольного учреждения .........

19

Нургалиева М.С.

Роль приемной семьи в воспитании детей сирот и детей ОБПР ......................................

23

1 СЕКЦИЯ.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ГЕНДЕРЛІК БІЛІМ БЕРУДІ ДАМЫТУ

РОЛЬ ИННОВАЦИОННОГО ПОТЕНЦИАЛА ГЕНДЕРНОГО ПОДХОДА

В ОБРАЗОВАНИИ

Алпысбаева А.М., Карагулова М.Ш.

Роль инновационного потенциала гендерного подхода в образовании ........................

27

Арстанова А. Б. Актуальность гендерного воспитания детей дошкольного возраста ...............................

30

Бисимбаева А.А., Джангабаева Ж.Д. Гендерно-ориентированная работа педагогов с одаренными детьми ..............................

33

Бухарбаев Б.К. Гендерный подход в образовании .......................................................................................

36

Дүйсенбаев А. Қ. Қазіргі кездегі гендерлік білім мәселесі .............................................................................

38

Займолдина Ж. Г. Мектеп тәрбиесіндегі халық педагогикасының тәрбиелік мәні ....................................

41

Кыныртаева А.Ж., Абденова А.Ж. Особенности гендерного обучения ....................................................................................

44

Қошаман А.Е. Қазіргі кездегі гендерлік білім мәселесі ............................................................................

48

Мантрова М.С.,Чикова И.В. Гендерные различия в проявлениях агрессивности обучающихся в образовательном

пространстве школы .............................................................................................................

51

Мурзагалиева Р.Р. Қазақстан республикасындағы гендерлік білім берудің мәні мен мазмұны ...................

54

Оралбаева М.А., Еркебаева Ж.Б.

Қазіргі уақытта гендерлік саясаттың жүзеге асырылуы ....................................................

57

Оспанова З.К.

Актуальность гендерного подхода в воспитании и обучении школьника .....................

59

Оспанова Г. С. ХХІ ғысырдағы білім беру жүйесіндегі гендірлік саясат бағыттары ...............................

62

133

Отарбаева М. М.,Бисембаева А. Ж.

Гендерлік мәселе мемлекет саясатының ажырамас бөлігі ..............................................

63

Шудабаева Ж.М., Жалгасбаева Л.Д. Гендерный подход в образовательном пространстве республики Казахстан ................

65

2 СЕКЦИЯ.

Н.Ә.НАЗАРБАЕВТЫҢ «БОЛАШАҚҚА БАҒДАР: РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ»

БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ МАҚАЛАСЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ АЯСЫНДА ТӘРБИЕНІҢ

ЭТНО-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

ЭТНОПЕДАГОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ВОСПИТАНИЯ

В РАМКАХ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММНОЙ СТАТЬИ Н.А.НАЗАРБАЕВА

«БОЛАШАҚҚА БАҒДАР: РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ»

Букенова С. С.

Этнопедагогика – педагогический потенциал в развитии подрастающего

поколения .............................................................................................................................

69

Бисекешева А.С.

Білім беру жүйесіндегі оқытуда сыни тұрғыда ойлауды дамыту .....................................

71

Жантөре М. Қ. Бәсекеге қабілетті тұлғаны тәрбиелеу тұстары ..................................................................

74

Марданова Б.А.

Кең ауқымды дағдыр негіздерін меңгерген білім алушы бейнесі ...................................

77

Муптишанова Г.А., Қожанова А.Ж.

Гендерлік білімді жүзеге асырудың педагогикалық шарттары .......................................

80

Мухтарова М.Ж.

Повышение интереса к чтению через интегрированную деятельность школы и

библиотеки ............................................................................................................................

85

Нагидулина Р.У.

Бастауыш сынып пәндерін кіріктіріп оқыту негізінде білім сапасын арттыру ................

88

Нұрымбетова Г.С.

Отбасы және отбасы құндылықтары ...................................................................................

91

Тлепбергенова Н. М.

Тәрбиенің этнопедагогикалық аспектілері және оның даму сатысы ..............................

94

3 секция

ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ҚОҒАМДАҒЫ ҚАЗАҚ

ӘЙЕЛДЕРІНІҢ РӨЛІ

РОЛЬ КАЗАХСТАНСКИХ ЖЕНЩИН

В СОВРЕМЕННОМ

Ермекбаева Л.Ж.,Кибасова А.Д.

Қазіргі қазақстандық қоғамдағы қазақ әйелдерінің рөлі ...................................................

96

Бимаханова Б. А.

Жаһандану кезеңдегі қазақ әйелдерінің рөлі .....................................................................

98

Казбекова А. Ж.

Қыз тәрбиесі – ұлт тәрбиесі .................................................................................................

99

Қуат Ж. Б.

Әйел адамның қоғамдағы маңыздылығы ...........................................................................

100

Құлниязова А.Ж.

Қазіргі қазақ қоғамдағы қазақ әйелдерінің маңызы .........................................................

102

134

Қошетеров А.К., Умирзакова А.Т.

Гендерлік тәрбие: тарихи аспект .........................................................................................

103

Лукпанова Г.Е., Джапарова Б.Н.

Қазақстандағы гендерлік саясаттың дамуы ........................................................................

105

Матсалаева Ж. К.

Әлеуметтік жағдайды жақсартудағы әйелдердің рөлі .......................................................

107

Мұқанбетова Ә. Д.

Гендерлік тәрбие: тарихи аспектісі .....................................................................................

110

Нуганова А. Г.

Роль женщины в современном мире ...................................................................................

112

Сулейменова С.К.

Место женщины в социально-экономическом развитии общества .................................

113

Табынбаева А. К., Отарбаева Л. Л.

Гендерные роли в современном Казахстане ......................................................................

117

Тасеменова Г.С.,Тасеменова М.А.

Роль казахстанских женщин в современном обществе ....................................................

120

Тынышбаева Л.Ж.

Гендерлік саясат және отбасы .............................................................................................

122

4 СЕКЦИЯ

ТӘЖІРИБЕ, СЕРІКТЕСТІК, БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫ: ГЕНДЕРЛІК АСПЕКТ

ОПЫТ, СОТРУДНИЧЕСТВО, ОРГАНИЗАЦИИ ОБРАЗОВАНИЯ:

ГЕНДЕРНЫЙ АСПЕКТ

Есмуханова Ж.Р., Бекмаганбетова М.О.

Мектепте гендерлік тәрбиелеуді ұйымдастыру жағдайлары ............................................

126

Жармуханова И.Б., Шарединова Ж.К.

Мектептегі гендерлік ұлттық тәрбие беру жүйесі ..............................................................

128

135

«ГЕНДЕРЛІК САЯСАТ ЖӘНЕ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫ»

облыстық ғылыми-тәжірибелік конференциясының жинағы

Сборник областной научно-практической конференции

«ГЕНДЕРНАЯ ПОЛИТИКА И УСТОЙЧИВОЕ РАЗВИТИЕ

РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН»

Баспаға 11.10.2018 қол қойылды.

Пішімі 210 х 297 1/8. Қағазы офсеттік.

Шартты баспа табағы 8

₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының филиалы Ақтөбе

облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының

редакциялық-баспа орталығы Ақтөбе қаласы, Тургенев көшесі, 86. Тел: 56-05-37