v l' 11 :.; ;1 11

KAYNAKLAR

1. ULGEN, Gulten , · Egitim Psiko lo jis i, Kavramlar, ilkeler, Ybn temler, Kura rnl ar· ve Uygulamalar, Ankara 1994, Lazer Ofset Matbaa Tesisleri San. ve Tic. Ltd . $ti

2. CUCELOGLU , Dogan, insan ve Oavran191, Psikolojinin Tem el Kavrarnlarr , istanbul 1991, Remzi Kitabevi, s.349.

3. SENEMOGLU , Nuray, Geli9im Ogrenme ve Ogretim , Kuramdan Uygulamaya, Ankara 1997, Spot Matbaacrlrk.

4. a.g.k., sayfa: 52-53

5. a) BLOOM, Benjamin .S .. insan Nitelikleri ve Okulda Ogrenme, (~eviren Durrnu ~ Ali OZ~ELiK) , Ankara 1979, Milli Egitim Basrmevi .

b) FiDAN, Nurettin , G iri ~ Davranr ~ lan ve Ogretme Ybntemlerinin Fen Ba~arrs rn a Etkileri, Ankara 1980, Hacettepe Oniversitesi Egitim Bblumu (Yayrnlanmr~ Ara~trrm a)

6. Cumhuriye t Bilim ve Teknik, 2 Agustos 1997, Sayr 541 , Sayfa 541 -8.

Ill

c

Olwl Oncesi Egitim Oonemi ve Bu 06nemde <;ocukta Oil Geli§imi Yrd. Do9 . Dr. Mehmet ARSLAN

//lwku/ OOzeyindeki Oers Kilaplan Ozenne Bir Oegerlendirme Bedia KART AL

An Essay on Humanism in Language Teaching Proffession Ebru siRE

Ozbei<is tan 'da Ana Oili Egitimi Muhittin GUMU;>

ND E.K

5 Tufan - Metamorfoz Osman NAMDAR

Tlitklerde ·TORE" 11 ·'An/am 1-EI imolo;isi"

Prof. Dr. Tuncer GULENSOY

18 Dinleme <;:ev. Bilge Firdevs TUNCER

30 Tlirklerde Bak1rc1/1k Baybars GULENSOY

lngilizce Oeyimler Yasemin YAKAN

.[)JL vc iNSAN

A.O. TOMER Oil Ogretirn Merkezi Kayseri $ ubesi Adina Sahibi

ve Genel Yayin Y6netrneni

Oktay DURUKAN

Yaz1 i~l eri Mudli ru Giih; in Vural AV$AR

Yay1n Kurulu Meri~ Be~iro~lu TOSYA_LI_ Mehmet Pl$KINLEBLEBICI

Bilge Firdevs TUNCER

Kapak <;:a li~mas1 Ersel PARLAK

Dizgi Bilge Firdevs TUNCER

Mizampaj Ali Fuat $AHiN

34

35

38

45

50

Yay1111l<tr1<tr1 yaz1IMdan 1.=1kanlabilecek yarg1, dii~iince ve saptarnalardan yazarlan sorumludur. Gonderilen y.llllar iade edilmcz. Kaynak giisterilerek ahnt1 yap1lahilir.

Yaw;ma Adresi Ankara Oniversitesi ·1 i'.'·MER

Kayseri $ube;;.i Atatllrk Bulvan Hastane Cad. No 30 38010 KAYSE Ri

Tel: 0 .352. 222 30 43 - 222 28 40 Fax 222 01 10

--.

. /

OKUL ONCESi EGiTiM DONEMi VE BU DONEMDE <;OCUKTA DiL GELi~iMi

Yrd. Doc;. Dr. Mehmet ARSLAN*

* Erciyes Oniversitesi Fen-Edebiyat FakUltesi Egitim Bilimleri BolUmU bgretim Oyesi

dil ve in.san

1. GiRiS

E gitim sistemimizin en alt kademesini te$kil eden okul bncesi egitimin kapsam1 , 1739 say1l1 Milli

Egitim Temel Kanununun 19. maddesinde, "Okul oncesi egitimi , mecburi ilkbgretim r;:agina gelrnerni$ r;:ocuklann . egitimini kapsar" $eklinde belirlenmi$ ve ayn1 kanunun 20. maddesinde bu egitim kademesinin arn ar;:

. ve gorevleri $byle .belirlenmi$tir :

"Okul .oncesi egitimin amar;: ve gbrevleri, milli egitimin gene! ama r;: lanna ve temel ilkelerine uygun olarak,

1. c;ocuklann beden, zihin ve duygu geli$mesini ve iyi ail$kanl1klar kazanmas1n1 saglamak;

-2. Onlan temel egitime haz1rlamak; - 3. $artlan elveri$siz r;:evrelerden ve

ailelerden gelen r;:ocuklar i<;:in ortak bir · yeti$me ortam1 yaratmak;

4. c;ocuklann Turkr;:eyi dogru ve guzel konu$malann1 saglamakt1r."

Bu r;:err;:evede okul bncesi egitim "0-6 ya$1anndaki r;:ocukla1111

bedensel, zihinsel, duygusal ve so syal ybnlerden geli$melerini sisternli bir ortam ii;:inde dah·a iyi saglayan , yeteneklerinin geli$mesine yard1m eden, onlan ilkogretime haz1rlayan ve temel egitim butunlugu ii;:inde yer alan bir egitimd1r" $eklinde tanimlanmaktad1r.

Yukanda hem okul bncesi egi ti1 nin arnaylannda , hem de tanim1nda yer 2Jan temel nokla bu egilim kadernesinin r;:ocugun beden!:Jel, zihinsel , duygusal ve sosyal ybnden dengeli bir bir;:imde geli$imini saglamakt1r.

AZ

di 1 v c n s a n

Geli$im kuramc1lan y1llard1r yapt1klan ara$t1rmalarda baz1 evrcnsel ilkeler tespit etmi)ilerdir. Bu ilkelerin bnemlilerinden birisi, "Geli$imde kritik donemler vard1r" ilkesiyle !fade edilmektedir. Bunun anlam1 organizman1n baz1 geli~im alanlannda, ogrenmeye ya da geli$meye egilimli olduqu belli hir zaman diliminin var olrnas1d1r. Bu dbnemdr: or9a11izrna , <;:evre etkilerine daha duyarl1d1r ve dah;:i h1zl1 ogrenir. 0 yL.:1zden okul onc~si doneni , zihinsel ve dil geli9imi bak1mindan kritik bir donem olarak nitelendirilmel<tedir. Oyle ise, bu di:'.memcle c;:ocuga h;:iz1rl::inacak z~::noin uyanc1 r;evre, onun rwli ~,irn i Clst(1nd· ~ di (ir:r clf';nr~ mlerd0n cl;ih;i olumlu etkide bulunur. Okul c;:ag1 kad;:;ir, 9ocuklann b'2densel. sosy::1I. zihinsel ve duygus;il geli:;;imlmini si:lgl;')m::Jd8 o!~ul onr.:csi egil)rnin k;;iths1 . ();.:ellil·k; coc.uk ilkbgret irne hn ~ l::id1 c'11

zaman kendisini gostermek\edir. Geli~im ilkelerinden bir digc ri ise , " gr;Ji~imin hir bCJfC111 oln1 :::1eo 1cf1r. " Bunun da anlam1.

geli$im alanlann1n birbiriyle e1kile ~irn it;inde olm<.:1:;1cl1r. Oign.r bir ifc:1deylP bir ge li~im

alanindaki olumlu ya da olun1suz bir bzelligin cliger ge!i:;irn :11.Jnlanni da ayn1 yonclc etkil erm:; sid i r.

c;ocugun sagl1kli bir dil geli'?imine sahip olrn2s1 onun sool:k.I! bir zihinsel gel i ~~imc

sahip oldujunu gosterrnektedir. K1s0ca dil gelis,imi il e zihinsel gel isirn ic;: ic;:edir. Qyle ise ; sagl1kl1 bir dil geli~irni sag!1kl1 bi ;· zihins el ge li ~i min ifadesidir. Sagl1kll bir di!

geli?irni yukarida deginilr:;n q-:oli:,:;irnin bLJll.inl!JqiJ ilkesi uy;::1r1 r.ca cocugun duyguscil. d1 1y11:;.::;:::I

ve sosyal yonden dengeli ge!i]rnesini scigiayan temel etl\en durun1u11rlad1r Oil ve du:;.uncenin geli:;;imi bireyin, c~;v r~siy18 8lki!~:smesinde ve kavrayar;1k

ogrenmed9 temel ol 1J§t1Jrur. C.unkO iletisirnsiz bir e tl~ ile~:1:~ d\j~OnOlemez. Etkile~imi ba~latma , sOrdOrme vr:; C1runden yararlanrna, ins::inl;:mn ileti:;.im kurma. bilgilerini . ;:inl.:in1 ;:_i, uretme ve ifade etme becerisine ciayal1cl1r.

iletisim kurmanin <Jn onernli arac1 dildir. i11 '.~"::1 nl::ir tor::i f111dan Crreti len vr?. qr.: li 7ti riien semboller ve anl:imlari , dille ifade eci i!ir.

Ulgen (1), dili'n ogrenilrnesinde farkl1 Ci r;; y;:1kl <:1 Sllll oldurjunu ve bu y;ikla :;; rmJ ;1rcL:m birinin dogrulugunun digerini y2lanl;:irnc:1d1<j1n1, ;:iksin<; birbiril' i de '.:; tek ler nitt; !i kto. o ldu!]unu soylemek.tedir. .

Biyolojik. c;evresel ve Bili9sel Yakla~1m ol;::?r.3k adland1n !'ln bu Cle;; y:3kl a:;; 1m tCirC111 e a?ag1da s1ras1yla deginil i;:; cektir.

Oilin bgrenili11esinde Biyolojif< anlayr§t benims2veri di l bilirncilere gore. clilin bgrenilmesi biyolojik ozelliklerle ilgilidir. Yani ins::in1n beyin ve sinirleri genetik olarak konu9m;:iy1 Clreteu~k bir,:imde geli?mi?tir. insan beynind 12 clig gr c.J nlilarinkinden f0rkl1 ol::i ra! \ konu9rnay1 uretm'e, di\i k.avrama V9 ?ekilleri isimlendirrne. ()ku111a-yazma ile ilgili onem li alanlar bulunmakt.3d1r. Ozetle insan beyni diger canl1lan11 bevinl erinden farkl1 ol::irak bilgiyi tasnif etme, depolama ve geri ~agrr:tla gibi ozelliklere sahiptir.

Bunun yaninda dilin ogrenilmesinde biyolojik y2p1n111 bncm li oldugunu $U gozlemler desteklemek~edir :

- Ounyadai'\i bOtO~ kulturlerde tocuklar, ilk yild.::i tlirn se slr::ri uretebilmekte dirk~ r. - Otjnyadaki kOltOrlerin hcpsinde c;:ocukl::ir, konu :,, rn ~JY I iki-dbrt y.J '.? <11"Js11icl:i

ogrenebilrnektedir. • - DCmya111n her yerinde gene! olarak, anadilini ilk on yilda i1grenemey1') 11l r: 1· . c1:1'1 ;1

sonr.J ogr 1::.:n0memektedir c;evresel yalda§llnt benimsr:iyen psikolog ve eoitirncil o. re gore . dil1n 0 1 1ro11i hn 0c~ i

model al111;:i ve b;;:it]la:;;1mc1 ogrenn1c kurc.1111111da o!dugu gibidir. v.3sci1l1'11 o ::: r:~'l i ki 1 ' ill< ::1lt1

-~·

dil vc 1nsan

y1linda birey, di! ogrenn)ede <;ok yeteneklidir. Bu donemde duydugu sesleri t::lklit ederek sembo!lerle anlamlar aras1nda bag kurar ve ald1g1 peki$tirec;;lerle davranis,larin1 yogunlas,t1m.

Cumle yap1lari da ayni yolla ogrenilir. <;ocuklar once curnle kal1plarin1, sonra bas,ka kelimelerle yeni cumleler kurmay1 ogrenirler. Bu yaklas,1ma gore. <;evrenin, ozellikle aile uyelerinin tutumlan . deger yargil<m ve c;;ocukla etkile$imleri onun dil gp, li9imini onemli bic;;imde ~tkilernektedir.

Bith;sel yakta:;11nr benimseyen psikolog ve egitimciler ise . dil bgrenmenin bili9sel geli$ime dayal1 oldugu gorus,undedirler.

Piciget'ye gore dil gelis.imi . c;;ocugun bilis,sel gelis,iminin belirli bir a$amaya ulas,mas1nin dogal bir sonucudur. Bilis,sel gelis,imin temelinde dil gelisimi degil, aksine. dil geli9iminin temelinde bilis,sel gelis,im yatar. (2)

2. OKUL ONCESi OONEMOE Oil GELi~iMiNiN OZELLiKLERi

Normal olarak 9ocuklar ilkogretime ba9lay1ncaya kadar temel dil becerilerini kazanm1s,lard1r. Oil gelis,imi , hem sbzlu hem de yaz1l1 ileti$imle ilgilidir. Sbzel iletis,im dali;;1 erken yas.larda gelis,ir. 2-5 yas,lan arasinda konus.rnanin gelisimi c;;ok h1zl1d1r. cocuklar Cle;; yas.1nda iyi bir konus,mac1 olabilirler , 3-4 sbzcuklll cijmleler kurabilirler. cCJmlelerde fiillerin zamanlann1 genellikle dogru kullanabilirler.

Piaget'nin ls,lem Oncesi Donem olarak adland1rd1g1 ve 2-7 yas. kategorisinin yer ald1g1 bu dbnemin sonuna clogru c;;ocuklar say1 s1z cumleyi anlayabilir vr:J clilbilgisi kurall;:mna uygun olarak konus.abilirler .

Oil gelis,imi, sadece sozcuklerin ogrenilrnesini degil. ayni zamanda so;:cOk vc cumlelerin yap1s1na ilis,kin kurallan ogrenmeyi de kapsar. 6rnegin : cogul yapma . sozcuk uretme. cumlenin ogelerini yerinde kullanma vb. Ancak , bu donemcleki c;;ocuklar. ogrendikleri kurallari kullan1rken bazen yanl1$ genellemeler yapabilirler . Ornegin: "c1 " ekiyle 1rn-: slek ;icl1 toretilmektedir. Ayakkab1 -ayakkab1c1 , lokanta-lokantcic1 gibi tciretmeler dogru iken , (.ocukl;:ir 8$1rl genellemeler yaparak "111;:inav'", "kuafbr"' , "bakkal'" . ve "softk. gibi sozcCtklsre de "ci". tak1sin1 ekleyerek "manavc1". "kuafbrcu" vb. yanl1$l1klar yapabilirler. (3)

cocugun dogumundan bes. yas.ina kadar olan dil geli$imini anr.i hatlariyla qosteren ve · Gardner'dan Senemoglu (4 ) tarafindan uyarlanan tablo 3$ag1da s1.111ul111u$tur.

Tabla : 0-5 Ya§ __ yocugunun Oil Geli§imi Yrllar Tanunlama Birinci Y1I Kategorik alg1lama Bebek birinci ayda konu$ma

sesini yeti$kinlerin yapt1g1 gibi kci1e~o ri1er. ·

J-4. aylilrchi agulamaya ba:;;lar ~l\gulamada belli seslerin r;:1k1$ s1r;:is1. " f18kistirme v r. ;::in;1

baban•n konu:;;mas1nda kullancl1g1 seslerden bc:i (11ms1I'. ol;1r ~1k t11m_ r;;or;11kl;irrl;i ;1ynid1r 13irinci y1l1n <;orninda br~ bek kendi dilinin ses18rini ta m ol;:irak ogrenir ve ilk sozcUgUnl1 Clrelir .

Ornekler

fJ ;.i ba Dir.I i W'h-qr' h murn<i

7

d l vc 1n .s an

Y11lar Tarnmlam a 6rnekler. 1----------------'-----------------+------"-------··---~~--

ikinci Yil Tek sozc(ik

iki sbt.cUk

U~UllCU Y1I A11laml1 konu;;1nc1

Onsekizi11ci ayin sonuna kad<ir, bt:l1ek 111ut1l e:: 11101<.::11 tJir t1':1z i1H..: Cl 2 sbzcUk) sbzci..iyi..i tek tek sbyleyebilir.

Duyusal-rnotGr dU.zeyd e kaza nd1g1 bilgiyi, yans1tan iki suzci..i kle konu;;mflya ba5lar

CUrnlelerin dil bilgisi ku ra llann1 ekler. Ancak "bi..iyi..ime lrnlalan " ad1 veril en, kura llarin ya nl1 ;; genellemelerini ye:1pabilir. iki buc;uk ya :;; 1nda, 011 alz. 1T1 <.; sbzcUk dayarc1g1 400 civa rind ad1r. Sbzc i..i kle1i bir y<1 da iki duyn1cida cig 1·enir. Sozci..ik dag<J'1·c1g1 r11zl1 bir arl1y i c,~ i11dedir.

Ac; Ya p 0 top

IVlarn a ic; Kap1 a<;: ~Ok loµ Top vur

Yernek yiyo1l1lll A nnern geldi rv1s ncivc1 amca

----------------+----------'-------l----------------1

Oorui..inci.i Yd Diil) iiyisi ku 1 ~111 a 11

Dugru i aka l karma ~ 1k olrnay an birlikle, bif di l kullanilrnarnaktad 1r.

Ci..i mleler Vi). Gel t:cek ZCi 1n:'lf1 tn~ l a r .

bili11111 ekl e bir9ogu Edi lg2:1

kullan111riaz. kull ;-i nlimaya

Oc;: y~1 c,; 11ia \j 8li11cep:: kad<11 1,:ocuk c(·11n lL: yi olurnsuz tl alt; uu1re1, eklC::r i ku lla11atii!ic. Dur l yC1 ~; 111 a yelll icj 1ncl e soru ci1ml t;s ini y i; Li ~ k i1 I ~Jil > i ku1 :1bil i1.

BalJ<11n gid L:cek 111i? Ay <yt..: 11i c; in <:i[l li yu r?

- ------------ ------------ -·----·----------------- - L------- ----------·-

El e:; i11ci Y1I lk1 ya cl<1 d ~d1 ; 1 l ~1zla fik1·i, rl tl t' !JL.ill J•Je y ~ q1IHJ1111 fJOf(Ji..ur1. ~~e 11 011u 1-11 111 lJir ,;ehild e ya:l i ~. ki11 ll i<llclk IJir I J iil u ~; ik CL11 1il L:d c: il c1dc l'Jc! liilll y;ipll !J llTll '.;( 1l 11 y(i1·,1 111 ,_

111 tH.lc lleru lJe11zeyl-: 11 bir dil t ~ ddJilir. I ak:.1l y:-q i ll li.1(J 11 r I.

'----------~--·------·-- - - ---- .. ·---- --- - ·-·_.....__ __ , _____ ,, _. ________ __ , ___ , __ ·----

,, I)

J<oym1/\ . G.:.irdner, ·1 SJl.J2 'cl t::n uy;:;rl<111 ei1<.1 l< c1 J111n11.;;t1r.

, ..

·"""·

~ i '

<'.I

dl·1 \Te ll1:-lUl1

3. SONU<; VE ONERiLER

Ana dilini kullanma becerisinin kazanilmasinda okul · oncesi egitim doneminin one mi ile yine ana dilini ·Kullanma yeteneginin c;:ocugun ba$ta Turkc;:e olmak uzere, sosyal bilgiler, _ fen bilgisi, matematik derslerinde, k1saca c;:ocugun ilkogretim ve giderek diger egitirn kademelerindeki ba$ans1 uzerine etkisi say1s1z ara$t1rrna taraf1ndan ortaya konmu$tur. Ornegin, Bloom ve Fidan tarafindan yap1lan ara$llrmalar ilk akla gelenlerdir. (5 a/b)

Yine ara$t1rmalar bu donemde ana-bab2lann c;:ocukla yeterince ilgilenmediklerini, az ileti$im kurduklann1 ve bunun sonucunda c;:ocukta dil yeteneginin geli$mesi bir yana, bir c;:ogunda konu$ma zorluklannin artt1g1n1 ortaya koymaktad1r. Nitekim, Almanya 'n1n Leibzig kentinde duzenlenen disiplinleraras1 sempozyumda sunulan bildirilerde, c;:ocuklar aras1nda konu$ma zorluklan c;:ekenlerin say1smda onemli oranda art1$lar goruldugu belirtilmektedir.

Mainz Oniversitesi ileti$im Rahats1zl1klan Klinigi uzmanlanndan Annerose Keilmann, bu klinikte 3,5-4 ya$1anndaki c;:ocuklarda %30'a yak1n oranlarda konu$ma geli$melerinde belirli gecikmeler saptand1gm1 soylernektedir.

Konu$ma zorluklannin organik nedenlerden, ornegin ; i$itme rahats1zl1klan ve konu$ma organlanndaki c;:e$itli bozukluklar, zihinsel engeller ve genetik etkilerden orta ya c;:1kt1g1 uzun zamand1r bilinmektedir. Ancak, boyle durumlar yokken c;:ocuklarcia konu$111a bozukluklannin ortaya c;:1kmas1 ve giderek artmas1 ba$ta ailelerin ve okul oncesi kurumlarin konu uzerine ciddi bic;:imde egilmelerini zorunlu k1lmaktad1r.

Almanya'da 15 yli once %4 olarak saptanan c;:ocuklarda konu$ma zorlugu oran11 1111 bugCm %20'1er duzeyine <;1kmas1 psiko-sosyal nedenlere baglanrnaktad1r. Keilrnann'a gore, sorun ailenin degi$en yap1sindan kaynaklanmaktad1r. GunurnLizde c;:ocuklar konu$ma ya te$vik edilrnemekte , bunun yerine saatlerce televizyon kar$1s1nda oturtulrnaktad1rlar.

Ara$t1rmac1 Theo Borbonus'a gore, sosyal bak1mdan guvensiz ortarn, yuksek i$sizlik orani, rekabet ko$ullann1n artmas1 gibi nedenler insanlann mutsuz, cesaretsiz, konu$mayan ya da c;:ok az konu$an, olduk~a soguk ki~iler olmalanna yol ac;:maktad1r. Ya$ama kta oldugurnuz "Endustri Toplumu"ndan "Enformasyon Toplumuna" gec;:i$ a$amas111da aileler c;:ocuklanna daha az zaman ay1rmaktad1rlar. Bugun bir Alman anne, c;:ocuguna dogru duzgun konu$ma zaman1 olarak gunde 12 dakika zarnan ay1rabilmektedir.(6)

Gunumuzde yuz yuze sozel ileti$im yerini giderek buyuk oranda elektronik medya ya b1rakmaktad1r. Bunun sonucunda c;:ocuklar duyu organlan, motQrik ve dil geli$me organlan ic;:in c;:ok az uyan almaktad1rlar. Ornegin ; c;:ocuklar gulu televizyon ekranlannda gbrL1p tanimakta, ancak gulun kokusunu bilememektedirler. Ayn1 $ekilde bilgisayanncia mC1thi$ bir kovalama oyunu oynamakta , ancak kendisi bir milim bile hareket etmemektedir. ~ev re s el

uyanc1lar eksik kalinca da zihinsel geli$im aksamakta; dLi$gLicu ve yarat1cll1k gibi zihin sel ozelliklerde sinirlamalar ortaya c;:1kmaktad1r.

Say1lan bu olurnsuzluklardan hem alt sosyo-ekonomik, hem de List sosyo-eko1101111k duzeye mensup c;:ocuklar ciddi bic;:imde etkilenmektedirler.

Ozetle soylemek gerekirse, dil geli$imi yonC111den ba$la ailelere ve kururnlara bC1y11k gorevler dLi$mektedir. Anne-babalar c;:ocuklanna her$eyden once daha c;:ok zaman ay1m1~d1

ve onlarla yeterince sbzel ileti$im kurmal1d1rlar. Gerek aile gerekse okul 01 icesi egit im kururnlannda c;:ocuklar zengin bir c;:evre ve uyanc1 ile kar$1 kar$1ya getirilmelidirl er.

l)

.-""'-·