PRACE KONSERWATORSKIEW WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM

W LATACH 2001 - 2012

PRACE KONSERWATORSKIEW WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM

W LATACH 2001 - 2012

WOJEWÓDZKI URZĄD OCHRONY ZABYTKÓW w KIELCACH

KIELCE 2014

Opracowanie tekstu:Zespół pod kierunkiem Janusza Cedro w składzie: Anna Adamczyk, Urszula Ciosek, Daniel Czernek, Marek Florek, Joanna Modras, Dariusz Piotrowicz, Leszek Polanowski, Andrzej Przychodni, Teresa Sabat, Paulina Świercz, Zbigniew Wojtasik, Jerzy Zub.

Fotografie:ze zbiorów Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach i Delegatury w Sandomierzu (aut. Anna Adamczyk, Janusz Cedro, Urszula Ciosek, Daniel Czernek, Katarzyna Czernik, Marek Florek, Marek Juszczyk, Dariusz Piotrowicz, Leszek Polanowski, Andrzej Przychodni, Teresa Sabat, Wojciech Siudowski, Paulina Świercz, Zbigniew Wojtasik, Jerzy Zub) oraz Agencji JP s.c. (aut. Jacek Pernal,).

Rysunki wykorzystane na okładce: Strona tytułowa: zespół pobernardyński na Karczówce w KielcachNa odwrocie: kapliczka w JędrzejowieRys. J. Cedro

Korekta, opracowanie graficzne i skład: Agencja JP s.c.

Wydano z funduszów Świętokrzyskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach

Copyright byŚwiętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Kielcach

ISBN 978-83-61852-79-7

Wydawca: Agencja JP s.c.

25-505 Kielce ul. Składowa 10/1, tel. 41 3453507, tel/fax 41 3611807www.jp.ziemiaswietokrzyska.net

SPIS TREŚCI

1. J. Cedro – Wstęp 5

2. D. Piotrowicz, L. Polanowski – Rewitalizacje zabytkowych układów urbanistycznych 9

3. A. Adamczyk, J. Modras, L. Polanowski – Prace przy zabytkach architektury sakralnej i zabudowie miejskiej 23

3.1. Zespoły kościelne i klasztorne, kaplice, synagogi 23

3.2. Obwarowania miejskie, budynki użyteczności publicznej, kamienice, domy i dworki miejskie 79

4. U. Ciosek, J. Modras, L. Polanowski – Prace w zabytkowych zespołach rezydencjonalnych 87

5. D. Czernek – Prace w zabytkowych zespołach przemysłowych 113

6. Z. Wojtasik, J. Zub – Konserwacja tzw. zabytków ruchomych 121

7. T. Sabat, J. Zub – Konserwacja zabytkowych cmentarzy 179

8. M. Florek, A. Przychodni – Ochrona zabytków archeologicznych 193

Marek Florek, Andrzej Przychodni

OCHRONAZABYTKÓW ARCHEOLOGICZNYCH

W latach 2001-2012 na terenie objętym ochroną konserwatorską WUOZ Kielce prze-prowadzono badania wykopaliskowe na wielu stanowiskach, których liczba przekraczająca 150 obiektów jest wyłącznie poglądowym wskaź-nikiem stanu rozpoznania tej części regionu pod względem archeologicznym. Liczebność ta nie wydaje się dość istotna z uwagi na zróżnicowany charakter omawianych tu prac badawczych, których zakres waha się od sonda-żowych wykopów na niewielkich powierzch-niach po systematycznie prowadzone badania ratownicze, które dzięki ich kontynuacji przez szereg sezonów pozwalają w konsekwencji na dokumentacje i zabezpieczenie zabytków na większych areałach.

Badania szerokoprzestrzenne, związane z budową dróg krajowych na terenie dawnego województwa kieleckiego nie były w omawia-nym okresie prowadzone w szerszym zakresie. Oprócz rozpoznania dokonanego przez P. Jaro-sza w roku 2002 stanowisk w Piaskach i Jędrze-jowie, gm. Jędrzejów, można tu nadmienić ratownicze prace na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku rzędowym odkrytym przy budo-wie drogi dojazdowej do północnej obwodnicy Jędrzejowa w roku 2012. Te ostatnie badania na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad na stanowisku położonym w Prząsła-wiu pod Jędrzejowem wykonała firma Arkadia (K. Nowaczyk). Natomiast charakter zbliżony do badań szerokoprzestrzennych miały prace wykopaliskowe na trasie gazociągu Gacki – Pińczów na stanowiskach wielokulturowych w Krzyżanowicach i Pasturce w powiecie piń-czowskim przeprowadzone przez Pracownię Ba-dań Archeologicznych mgr Waldemar Gliński w roku 2006 na zlecenie firmy Gaskon oraz pra-ce o podobnym charakterze na trasie instalacji

doprowadzającej gaz do Jędrzejowa, prowadzo-ne w roku 2008. Te ostatnio wymienione badania na stanowiskach w Opatkowicach, gm. Imielno i Turze-Piaskach gm. Michałów również prowa-dziła wspomniana pracownia z udziałem zespołu archeologów (B. Pilarczyk, K. Ryba, D. Greń, P. Cyganiewicz, M. i N. Glińscy)

Stosunkowo szeroki zakres posiadały bada-nia o charakterze sondażowym w latach 2001-2002 przeprowadzone w związku z budową sieci światłowodowych firm – Telbank, Telekomu-nikacja Polska oraz Netia. Objęły one szereg stanowisk na terenie gmin Chęciny, Działoszy-ce, Gnojno, Michałów, Morawica, Pacanów, Skalbmierz, Sobków, Tuczępy i Wodzisław. Były one prowadzone przez archeologów (A. Matoga, J. Okoński, J. Tutak, B. Konieczny, S. Wilk, P. Olejarczyk, R. Korzeniowska) z róż-nych ośrodków, współpracujących z Pracownią Badań Archeologicznych mgr Waldemar Gliński, która pełniła nadzór nad wszystkimi pracami ziemnymi prowadzonymi w ramach ww. inwestycji liniowych. Badania te zasługują na uwagę głównie ze względu na uzyskanie w ich efekcie szerokiego wglądu w charakter około 50. stanowisk archeologicznych, na których odnotowano materiały o bardzo szero-kiej chronologii – od epoki kamienia po późne średniowiecze. Prace wykopaliskowe pro-wadzone były w formie sondaży o szerokości ok. 2 m wzdłuż projektowanej trasy przebiegu linii światłowodowych i długości, która obejmo-wała całkowity znany wówczas zasięg zagro-żonych inwestycją stanowisk. Wyniki tych badań stanowiły formę uzupełnienia ewidencji konserwatorskiej weryfikując dotychczasowe ustalenia oparte głównie na materiałach powierzchniowych. W efekcie było możliwe wytypowanie obiektów przeznaczonych do dal-

193

szego rozpoznania, już nie związanego z inwes-tycjami, realizowanego głównie ze środków WUOZ Kielce.

Stanowiskiem, które ze względu na unika-towy charakter i zagrożenie zniszczeniem przez prace rolne wytypowano do dalszych, ratow-niczych badań wykopaliskowych, po wstępnym rozpoznaniu w ramach sondaży poprzedzających budowę linii światłowodowej TP S.A., było cmentarzysko w Książnicach (stanowisko 2)

w gminie Pacanów (fot). Badania na tym wielo-kulturowym stanowisku z materiałami kultur – pucharów lejkowatych, ceramiki sznurowej, lubelsko-wołyńskiej, złockiej i mierzanowickiej prowadzi do chwili obecnej S. Wilk z Muze-um Karkonoskiego w Jeleniej Górze, głównie w oparciu o środki z budżetu WUOZ Kielce przy wsparciu Zakładu Antropologii UJ i Instytutu Archeologii UMCS w Lublinie.

Badania prowadzone na trasach linii światło-wodowych pozwoliły na określenie standardów metodyki prac ratowniczych na stanowiskach zagrożonych budową podobnej infrastruktury (np. linii energetycznych, wodociągów, sieci ka-nalizacyjnej), które stosuje się również obecnie na terenie objętym nadzorem WUOZ Kielce. W latach 2001-2012 prowadzono badania i nad-zory archeologiczne w oparciu o wspomniane standardy m.in. na terenie gmin Bałtów, Bieliny, Bodzechów, Busko-Zdrój, Chęciny, Chmielnik, Działoszyce, Fałków, Gowarczów, Imielno, Jędrzejów, Kazimierza Wielka, Kielce, Kije, Końskie, Kunów, Łagów, Małogoszcz, Micha-łów, Morawica, Nagłowice, Nowa Słupia, Oksa, Ostrowiec Świętokrzyski, Pacanów, Pawłów,

Pińczów, Raków, Sitkówka-Nowiny, Skalbmierz, Skarżysko-Kamienna, Sobków, Starachowice, Stopnica, Strawczyn, Waśniów, Wąchock, Wiś-lica, Włoszczowa i Wodzisław. Można zatem uznać, że omawiany tu sposób zabezpieczenia i dokumentacji zabytków archeologicznych został przyjęty dla całego terenu województwa, natomiast jego praktyczne stosowanie było uzależnione od bieżących uzgodnień inwestycji z WUOZ Kielce. Zwłaszcza po utracie ważności wcześniejszych planów zagospodarowania gmin, trudno przyznać, że uzgadnianie projektowanych inwestycji pod względem ochrony zabytków archeologicznych stało się powszechnie takim samym standardem jak omawiana tu forma badań. Od momentu wejścia w życie ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami obserwowany jest jednak stały progres i można uznać, że programy badań archeologicznych, badania ratownicze wyprzedzające oraz nadzorowanie prac ziem-nych inwestycji stają się pewną normą nie bu-dzącą nadmiernych kontrowersji inwestorów, którymi w znacznej mierze są lokalne samorzą-dy, również zobligowane ustawowo do ochrony zabytków. Z pewnością wspomniane wcześniej prace na trasach linii światłowodowych posia-dały pewien wpływ na wzrost świadomości społecznej o potrzebie uwzględniania opieki nad dziedzictwem archeologicznym w ramach procesów inwestycyjnych, których gwałtowny przyrost notujemy zwłaszcza po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Można zatem stwierdzić, że wraz z nową infrastrukturą tech-niczną powstającą z udziałem środków Unii Europejskiej, nastąpił też znaczący przyrost wiedzy o fakty osadnicze ujawnione w trakcie towarzyszących powstawaniu tej infrastruktury badań archeologicznych.

Spośród prowadzonych zgodnie z opisanymi powyżej standardami prac badawczych na tra-sach inwestycji liniowych na uwagę zasługują zwłaszcza badania na terenie kompleksu osadniczego w Sobkowie, gdzie przedmiotem rozpoznania i dokumentacji były osady ludności kultury łużyckiej i przeworskiej. Badania te prowadzone były na trasie projektowanej kanali-zacji sanitarnej w Sobkowie w roku 2005 przez

194

Pracownię Archeologiczną Kr-Archeo Kinga Ryba pod nadzorem Inspekcji Archeologicznej WUOZ Kielce. Dały one asumpt do stałego nadzoru nad stanem zachowania stanowisk archeologicznych zlokalizowanymi w rejonie Sobkowa i środkowego odcinka dorzecza Nidy sprawowanego przez WUOZ Kielce, także w ramach inwestycji prywatnych (np. badania w roku 2007) oraz częściowego rozpoznania zasięgu obiektów archeologicznych na poszcze-gólnych stanowiskach czy wykrywania wcześ-niej nieujawnionych faktów osadniczych w tymrejonie prowadzonego przez pracowników Ins-pekcji Archeologicznej WUOZ Kielce i Muzeum Regionalnego w Pińczowie.

Od 1999 r. trwają badania prowadzone prze-de wszystkim ze środków WUOZ Kielce na tere-nie stanowiska 1 w Korytnicy, gm. Sobków (fot.).

Kontynuowane do chwili obecnej prace nadzoruje bezpośrednio Inspekcja Archeologiczna WUOZ w Kielcach (A. Przychodni, D. Czernek) przy za-angażowaniu studentów Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Badania na tym stanowisku koncentrują się na rozpoznaniu nekropoli ludności kultury przeworskiej częś-ciowo zniszczonej przez działalność człowieka i prace rolne, jeszcze w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Pomimo znaczącej degrad-acji stanowiska dostarcza ono jednak wciąż nowych informacji do poznania ww. kultury w postaci ciekawych zespołów (odkryto ponad 100 zachowanych w różnym stopniu obiektów) i zabytków luźnych, w tym importów z terenu dawnych prowincji rzymskich. W chwili obec-nej prace w Korytnicy są elementem wspomnia-

nych wcześniej badań obejmujących obszar środkowego dorzecza Nidy w rejonie miej-scowości Sobków, Mokrsko Górne, Mokrsko Dolne, Wólka Kawęcka, Korytnica i Kotlice służących głównie rozpoznaniu mikroregionu osadniczego kultury przeworskiej ale także z uwzględnieniem nowych odkryć związanych z innymi jednostkami taksonomicznymi. Zasięg ww. badań obejmuje ostatnio również teren położony na południe od ww. mikroregionu w rejonie miejscowości Stawy, gm. Imielno oraz Skowronno i Kopernia, gm. Pińczów. Prace te prowadzone są przez Inspekcję Archeologicz-ną WUOZ Kielce (A. Przychodni, D. Czernek) i Pracownię Kr-Archeo (K. Ryba) we współ-pracy z Muzeum Regionalnym w Pińczowie (D. Greń).

Kolejnym istotnym zadaniem o charakterze konserwatorsko-badawczym kontynuowanym w latach 2001 - 2012 jest rozpoznanie mikroreg-ionu osadniczego ludności kultur trzcinieckiej, łużyckiej, pomorskiej i przeworskiej w dorzeczu Mierzawy i Businki na terenie gmin Michałów i Imielno, w rejonie miejscowości Bełk-Kwas-ków, Tur Dolny, Pawłowice, Wrocieryż i Micha-łów (A. Matoga, M. Orzechowski, M. Kocot). Te trwające już wiele lat badania prowadzone są stale pod nadzorem A. Matogi z Muzeum Archeologicznego w Krakowie we współpracy z Muzeum Regionalnym w Pińczowie (D. Greń) i Pracownią Archeologiczną Kr-Archeo (K. Ryba). Posiadają one charakter ratowniczy i prewencyjny – częściowo związany z prowa-dzoną na skalę przemysłową eksploatacją pias-ku, częściowo zaś z inwestycjami liniowymi. Wyniki tych intensywnych prac zasługują na szczególną uwagę, przede wszystkim ze względu na wyjątkowo dokładny stan rozpoznania specyfiki obecnych tu bardzo licznych stanowisk archeologicznych, który umożliwia sprawowanie nadzoru konserwatorskiego i przygotowywanie wytycznych związanych z ochroną zabytków archeologicznych na etapie wydawania koncesji na wydobycie kolejnych złóż piasku.

Należy zwrócić uwagę, że teren działania WUOZ Kielce zawiera strefy, które już od dawna są przedmiotem zainteresowania róż-nych instytucji badawczych, w większości zloka-

195

lizowanych poza naszym regionem – np. IAiE PAN w Krakowie, Instytutu Archeologii UJ, Instytutu Archeologii UW, Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie czy wspomnianego powyżej Muzeum Archeolo-gicznego w Krakowie. Umożliwia to w wielu przypadkach skuteczniejszą ochronę stanowisk archeologicznych, nie tylko tych, które stały się przedmiotem badań wspomnianych instytucji.

Prace badawcze IAiE PAN w Krakowie koncentrowały się głównie na rejonie Kazimierzy Wielkiej i na terenie powiatu kazimierskiego. Badania prowadzone pod nadzorem K. Tuni do-tyczyły głównie wielokulturowego stanowiska G w Słonowicach, którego część została wpisana do rejestru zabytków w roku 1986. Głównym substratem tego obiektu jest nekropola kultury pucharów lejkowatych z grobowcami przypusz-czalnie zawierającymi szczątki przedstawicieli elit plemiennych, określanymi obecnie mia-nem megaksylonów z uwagi na konstrukcję – w większości wykonaną z drewna, przykrytą nasypem ziemnym. Ostatnią fazę rozpoznania tego cmentarzyska prowadzono z udziałem środków WUOZ Kielce oraz w ramach badań poprzedzających budowę zbiornika retencyjne-go na rzece Małoszówce w latach 2011 i 2012.Badania wykonała pracownia Meander (M. Przybyła i S. Chwałek). Należy również wspomnieć badania K. Tuni na neolitycznej osadzie ludności kultury ceramiki wstęgowej – rytej i cmentarzysku kultury przeworskiej w Kazimierzy Małej przeprowadzone w latach2001-2006, które były kontynuacją już wcześ-niej rozpoczętych prac na tym stanowisku. Rozpoznanie obiektów grobowych – pochów-ków podkurhanowych kultury ceramiki sznuro-wej było natomiast przedmiotem badań pro-wadzonych w Malżycach, gminach: Czarnocin i Chrobrzu, gm. Złota - w latach 2004, 2008 i 2011 - przez P. Włodarczaka, P. Jarosza i K. Tunię przy współpracy J. Libery z Instytutu Archeologii UMCS w Lublinie.

Instytut Archeologii UJ prowadził w ciągu ostatniej dekady badania na kilku obiektach zlokalizowanych również w południowej częś-ci województwa. Do najbardziej spektaku-larnych należą wykopaliska na gruntach

miejscowości Michałowice i Ciuślice gm. Czarnocin, kontynuowane do chwili obecnej (J. Zagórska-Telega, J. Pikulski), które mają za zadanie rozpoznanie charakteru i chronologii cmentarzyska kultury przeworskiej zawierają-cego największą odkrytą dotychczas liczbę specyficznych form pochówków ciałopalnych w postaci rowków (tzw. obiektów rowkowych). Podobnie intensywnie w latach 2002-2008 badane były osady ludności kultury przewors-kiej w Zagórzycach, gm. Kazimierza Wielka pod kierunkiem M. Grygla i J. Pikulskiego. Wspomniany powyżej Instytut Archeologii prowadził też w latach 80. i 90. XX wieku ba-dania na osadzie „książęcej” w Jakuszowicach koło Kazimierzy Wielkiej (K. Godłowski, P. Kaczanowski, J. Rodzińska-Nowak, J. Górski). Badania na tym wielokulturowym obiekcie, pod nadzorem ww. Instytutu (P. Kaczanow-ski, J. Rodzińska-Nowak) zostały wznowione w roku 2012 w związku z przebudową drogi wo-jewódzkiej (pracownia Barta – E. Oziemska i B. Zgodziński) a następnie budową sieci kanaliza-cji sanitarnej (Krakowski Zespół do Badań Autostrad – R. Naglik, M. Przybyła, S. Chwałek, R. Czerniak i T. Fudali).

Zaangażowanie Instytutu Archeologii UW związane jest głównie z terenem gminy Złota, gdzie od roku 2001 prowadzone są badania na osadzie i cmentarzysku w Pełczyskach (M. Rudnicki). Obiekty te ujawniły wielokulturowy charakter, gdyż oprócz znalezisk związanych z kulturą lateńską i przeworską bardzo liczną grupę znalezisk stanowią relikty osadnictwa z okresu neolitu i eneolitu. Rozpoznano także, głównie poprzez szczegółowe badania powierz-chniowe i geofizyczne osadę wielokulturową w Nieprowicach (P. Dulęba, P. Wroniecki) oraz prowadzono szereg akcji o charakterze weryfikacyjno-powierzchniowym w rejonie Pełczysk, Nieprowic i Chrobrza. Kolejnym rejonem zaangażowania wspomnianego tu In-stytutu (M. Przeździecki) w latach 2010-2011 był obszar gmin Bliżyn, Chęciny, Małogoszcz, Piekoszów i Sobków a następnie rezerwatu archeologicznego „Rydno”, gdzie wespół z Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie (W. Migal) prowadzono poszuki-wania śladów osadnictwa z epoki kamienia.

196

Jednym z najważniejszych zabytków w re-gionie, podlegającym również wcześniej bada-niom Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie (W. Borkowski, S. Sałaciński, M. Zalewski) jest teren pradziejowych kopalń krzemienia pasiastego w miejscowościach Su-dół, Magonie, Stoki Stare i Ruda Kościelna (gm. Bodzechów i Ćmielów), tradycyjnie określa-ne mianem Krzemionek Opatowskich (fot.).

W roku 2003 miały miejsce bardzo istotne prace polegające na połączeniu dwóch podziemnych tras turystycznych za pomocą tzw. chodnika łącznikowego. Badania prowadzone w trakcie robót górniczych prowadzone były przez zespół archeologów (A. Jedynak, K. Kaptur, M. Gruszka) pod kierownictwem J. T. Bąbla. Prace te rozpoczęły nowy okres w historii Krzemionek związany z prowadzeniem ba-dań archeologicznych przez ekipę Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim (obecnie A. Jedynak i K. Kaptur), związanych już nie tylko z samym terenem rezerwatu, ale także osadnictwem kultury pucharów lejkowatych i amfor kulis-tych (por. niżej – badania w Krzczonowicach, gm. Ćmielów) oraz kulturą przeworską (np. stanowisko dymarskie w Ćmielowie) w powie-cie ostrowieckim i poza nim. Dzięki zaan-gażowaniu A. i U. Jedynaków i K. Kaptura było możliwe znaczące uzupełnienie ewidencji konserwatorskiej o stanowiska odkryte i zwery-fikowane w ramach przeprowadzonych przez nich badań AZP na terenie gmin Bodzechów, Bałtów, Ostrowiec Świętokrzyski, Waśniów i Kunów. Można zatem stwierdzić istotny pro-gres rozpoznania archeologicznego związane-

go z otoczeniem rezerwatu w Krzemionkach a w ostatnich latach także terenem rezerwatu Rydno w rejonie Wąchocka i Skarżyska. Koniec pierwszej dekady XXI wieku wiązał się także ze wzmożeniem działań na rzecz poprawy stanu całego pola górniczego w Krzemionkach – m.in. poprzez stopniową likwidację hałdy odpadów hutniczych na pograniczu rezerwatu oraz określenie priorytetów dalszej ochrony tego unikalnego w skali europejskiej zabytku. Trwają też starania o wpisanie terenu kopalń na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Powstanie w Sudole w roku 2011 nowego budynku muzeum na przedpolu terenu chronionego pozwala też na stopniowe wdrażanie przedstawianych od dawna postulatów dotyczących sposobu utrzy-mania samego pola górniczego i form jego ekspozycji celem pogodzenia udostępniania części rezerwatu dla turystów z koniecznością zminimalizowania ingerencji w zabytkowe struk-tury. Ważnym problemem okazała się popular-ność, jaką w pierwszej dekadzie XXI wieku zyskał krzemień pasiasty będący jednocześnie surowcem jubilerskim. Wiąże się ona z proce-derem nielegalnego pozyskiwania przez okolicz-nych mieszkańców krzemieni obecnych na hałdach na terenie rezerwatu i będących zarazem świadectwami działalności pradziejowych górników. Na terenie Delegatury WUOZ w San-domierzu, na obszarze kopalni neolitycznej Korycizna odnotowano prawie całkowite znisz-czenie struktur nakopalnianych przez poszu-kiwaczy krzemienia pasiastego. Naruszenia warpi górniczych nie ominęły też pola górni-czego w Krzemionkach, jednak obecnie dzięki wzmożonej ochronie wydaje się, że proceder ten uległ, przynajmniej czasowo, zahamowaniu.

Nierozwiązywalnym obecnie, nie tylko na terenie województwa świętokrzyskiego, problemem jawi się również zjawisko tzw. detektoryzmu tj. prowadzenie nielegalnych poszukiwań z użyciem wykrywaczy metali. Urządzenia te są wykorzystywane dość pow-szechnie w trakcie badań archeologicznych. Należy jednak zaznaczyć, że wnioski o udzie-lenie pozwolenia na prowadzenie poszukiwań z użyciem tego rodzaju urządzeń – już nie związanych z pracami archeologicznymi – sąbardzo rzadko kierowane do WUOZ Kielce,

197

natomiast skala penetracji przez osoby posługu-jące się wykrywaczami jest olbrzymia i w rze-czywistości prowadzi niejednokrotnie do nieu-chronnych zniszczeń na stanowiskach archeolo-gicznych poprzez usuwanie z kontekstu zabytków nieruchomych często istotnych, datujących ele-mentów w postaci monet, metalowych części stroju, ozdób lub broni.

Szczęśliwie obok wspomnianych powyżej niekorzystnych zjawisk odnotowano w ciągu ostatnich 10 lat także przypadki obywatelskiego zachowania wobec dziedzictwa archeologiczne-go. Na szczególną uwagę zasługują dokonywane zgłoszenia przypadkowych odkryć, w tym części o istotnym znaczeniu poznawczym. Do tych ostatnich zgłoszeń o wyjątkowym charakterze należą informacje o znaleziskach gromadnych, powszechnie nazywanych skarbami. Zapocząt-kowało je zgłoszenie dokonane przez mieszkań-ców Krzczonowa, gm. Opatowiec, którzy prze-kazali do WUOZ Kielce znalezione w trakcie budowy domu monety z okresu początków pa-nowania dynastii Jagiellonów. Skarb ten liczący kilka tysięcy egzemplarzy srebrnych numiz-matów jest obecnie przechowywany w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach. Podobnie cennym znaleziskiem było przekazanie przez M. Ziętala depozytu wyrobów brązowych z późnej fazy kultury łużyckiej pozyskanych przypadkowo na polu uprawnym w miejscowoś-ci Skiby, gm. Chęciny. Zestaw zapinek i branso-let odkryty w roku 2008 w tej miejscowości jest obecnie eksponowany w Muzeum Historii Kielc. Wyjątkowym odkryciem było także pozyska-nie w trakcie budowy przyłącza kanalizacyjnego

w Małogoszczy w roku 2006 przez H. Nowa-kowskiego naczynia zawierającego tzw. siekańce (fragmenty ozdób srebrnych i przetopionych monet oraz biżuterii), denary krzyżowe i mo-nety zachodnioeuropejskie z X i XI w. (fot.). Ten wczesnośredniowieczny skarb jest bowiem pierwszym tego typu znaleziskiem odnotowa-nym na terenie na północ od Białej Nidy i sta-nowi rzadkie znalezisko w całej północnej Małopolsce. Można go obecnie oglądać na ekspozycji Muzeum Historii Kielc. Innym zu-pełnie, chociaż równie ciekawym odkryciem było dokonane w roku 2010 przez K. Bolona. Na drodze leśnej w rejonie miejscowości Beszowa, gm. Łubnice znaleziony został doskonale za-chowany egzemplarz miecza wytworzonego w środowisku kultury lateńskiej pochodzącego z końca II lub początków I w. p.n.e. Okaz ten, nadal przechowywany w siedzibie WUOZ Kiel-ce, posiada ślady przerabiania żelaznej pochwy w lokalnym warsztacie kultury przeworskiej oraz wyjątkowo dla tego środowiska kulturowego nie został poddany rytualnemu gięciu, chociaż z pewnością stanowił element darów grobo-wych złożonych zmarłemu członkowi grupy plemiennej na stosie ciałopalnym, co poświadcza stan zachowania tego zabytku oraz dokonana na miejscu odkrycia weryfikacja terenowa. Wymienione tu przykłady wskazują na stopniowy wzrost świadomości związanej ze znaczeniem archeologicznych dóbr kultury jako dziedzictwa będącego własnością ogółu społeczności i jako takie, podobnie, jak inne nie wymienione tutaj przykłady obywatelskiej postawy odkrywców poświadczone dokonanymi zgłoszeniami znale-zisk, zostały wyróżnione przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznaniem nagród pieniężnych na wnioski składane przez WUOZ Kielce.

Wzmiankowane przemiany w postrzeganiu znaczenia zabytków archeologicznych notujemy także w ciągu ostatniej dekady w odniesieniu do samorządów lokalnych. Można tu zauważyć różne formy, w tym kierowanie pomocy dla ekip prowadzących badania na terenie posz-czególnych gmin (np. gm. Czarnocin, Kazimie-rza Wielka czy Pacanów), organizację sesji popularyzujących wyniki badań lub publikację

198

wyników tych prac (np. gm. Chęciny, Morawica, Nagłowice, Pińczów, Sobków lub Włoszczowa) lub też realizację nie związanych z inwestycja-mi kampanii badawczych (np. gm. Pińczów). Wyniki badań archeologicznych są też coraz częściej wykorzystywane w różnych formach promocji poszczególnych samorządów (np. miasto Kielce, powiat starachowicki, powiat pińczowski, gm. Michałów, gm. Nowa Słupia, gm. Wiślica). Promocja ta realizowana jest często przez jednostki podległe lokalnym samorządom (np. Muzeum Historii Kielc, Mu-zeum Przyrody i Techniki w Starachowicach, Muzeum Regionalne w Pińczowie czy Muzeum Regionalne w Wiślicy).

Pewien wpływ na postrzeganie znaczenia omawianych tu dóbr miały z pewnością reali-zowane w szeregu miejscowościach prace rewi-talizacyjne, prowadzone z udziałem środków z Unii Europejskiej, których elementem były badania wyprzedzające projektowane przebu-dowy substancji urbanistycznej czy architekto-nicznej. Spośród prac badawczych, które posia-dały istotne znaczenie dla „ożywienia” posz-czególnych elementów tej substancji na uwagę zasługują z pewnością badania w Kielcach na Placu Św. Wojciecha związane z odkryciem

domostwa z XI-XII w. (2007 r., fot.), wykopalis-ka na terenie dawnego ratusza kieleckiego (2008 i 2009 r., fot.) oraz na Placu Św. Tekli (2010 r.)prowadzone przez Pracownię Badań Archeolo-gicznych mgr W. Gliński.

Podobne w charakterze prace prowadzone były na Rynku Górnym w Bodzentynie w roku

2010 (fot.) oraz na rynku w Małogoszczy w roku 2011 (C. Hadamik) oraz na dawnym rynku osady Wierzbnik w Starachowicach (Z. Polak, M. Hrynczyn, M. Gorzkowska) w latach 2012 i 2013. Należy nadmienić, że badania prze-strzeni miejskich zazwyczaj poprzedzone były rozpoznaniem geofizycznym (m.in. Ł. Porzuczek, P. Wroniecki). Takie też prace przepro-wadzono m.in. na terenie dawnego rynku w Chęcinach, który podlegał później badaniom wykopaliskowym w roku 2012 (W. i M. Glińscy). Uzyskane rezultaty badań zostały wy-korzystane w procesie rewitalizacyjnym miej-scowości zlokalizowanych w regionie w róż-nym stopniu. Wydaje się, że najpełniej znalazły odzwierciedlenie w formie ekspozycji w samych Kielcach.

199

Przedmiotem badań, częściowo służących później rewitalizacji poszczególnych obiektów były też dawne rezydencje biskupie, królewskie i możnowładcze. Przykładami mogą być – prace na kopcu, będącym reliktem siedziby rycerskiej typu turris, położonym w Bebelnie, gm. Włoszczowa prowadzone w latach 2002-2003 czy na podobnych obiektach w Czarncy, gm. Włoszczowa w latach 2006-2009 i kopcu Św. Jana we Włoszczowie w latach 2010-2012 lub na terenie fortalicji Szafrańcow w Secemi-nie w latach 2006 i 2011 (C. Hadamik). Zamek Oleśnickich w Pińczowie rozpoznawano poprzez badania C. Hadamika i B. Kwiatkowskiej-Kopki oraz W. Glińskiego w roku 2004 a następnie przez systematyczne kampanie Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego (A. Andrzejewski, L. Kajzer, J. Sikora) w latach 2005 i 2006. Przedmiotem badań był również ogród Pałacu Biskupów Krakowskich w Kielcach w roku 2006 (W. Gliński), Plac Najświętszej Panny Marii przed Katedrą Kielecką w roku 2011 (W. Gliński), ruiny pałacu w Mokrsku Górnym, gm. Sobków (fot.) w roku 2008 (W. Gliński),

Pałac Wielopolskich w Pińczowie w roku 2009 (C. Hadamik), kościół i zespół podworski w Sancygniowie w roku 2007 (C. Hadamik), zamek w Stopnicy w roku 2010 (W. Gliński), a ostatnio w latach 2011-2012 także dwór starościński w Podzamczu Chęcińskim (A. Go-łembnik). Można tu zwrócić uwagę, że sama rewitalizacja zamku w Pińczowie poprzez uczy-telnienie wzgórza zamkowego jako dominanty przestrzennej miasta i reliktów budowli nie została do chwili obecnej zrealizowana. Obecnie

trwają jeszcze rozpoczęte w roku 2012 badania weryfikacyjne związane z restauracją ruin zamku królewskiego w Chęcinach (W. M. i N. Glińscy; P. Muntowski).

Przykładem działań rewitalizacyjnych zwią-zanych z badaniami archeologicznymi na tere-nie nieruchomych zabytków sakralnych mogą być przede wszystkim prace w SanktuariumŚw. Krzyża na Łyścu rozpoczęte nadzorem spra-wowanym w roku 2003 przez A. Przychodnie-go i D. Czernka a obecnie realizowane jako regularne badania ratownicze prowadzone od roku 2011 przez C. Hadamika głównie na tere-nie krużganków i wirydarza klasztornego.

Osobnym zagadnieniem jest ochrona zabytków wiślickich, w tym struktur archeolo-gicznych obecnych na terenie objętym ochroną poprzez wpis do rejestru zabytków. Proces rewitalizacji Wiślicy rozpoczęło ponowne odsło-nięcie i uczytelnienie na powierzchni gruntu reliktów kościoła p.w. Św. Ducha w roku 2009 wg projektu J. i E. Ćwiertaków i pod nadzorem archeologicznym W. Glińskiego. Centrum miasta podlegało też badaniom w związku z budową kanalizacji sanitarnej w roku 2009 (W. i M. Glińscy) czy też z uwagi na inne prace ziemne – np. izolację fundamentów Domu Długosza w roku 2012 (G. Kiełtyka, W. Sołtysiak). Ostat-nio zwłaszcza wysiłki Muzeum Regionalnego w Wiślicy (G. Kiełtyka, W. Sołtysiak) ukierun-kowane były na zabezpieczenie struktur archeo-logicznych w podziemiach Kolegiaty Wiślickiej. Prace te w latach 2011-2013 o charakterze kon-serwatorskim prowadził zespół nadzorowany przez W. Zalewskiego z Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Nadal jednak występuje problem złego stanu tzw. Pawilonu Archeologicznego i reliktów pierwszego kościoła romańskiego p.w. Św. Mikołaja.

Zagadnieniem o charakterze badawczo-konserwatorskim realizowanym na terenie naszego regionu od nieomal 60. lat, są badania nad starożytnym hutnictwem świętokrzyskim. Prace te – zarówno ukierunkowane na dalsze rozpoznanie śladów działalności hutniczej, jak i rekonstrukcję związanych z nią procesów - rozpoczęte w latach 50. XX w. pod kierunkiem K. Bielenina i M. Radwana, kontynuowane

200

są obecnie przez grupę działających w woje-wództwie świętokrzyskim archeologów i histo-ryków (A. Przychodni, D. Czernek, K. Ryba,A. i U. Jedynakowie, K. Kaptur, A. Wrona) pod kierunkiem S. Orzechowskiego z Uni-wersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. W latach 2001-2012 prowadzono badania związane z pozyskaniem dalszych danych dla uszczegółowienia obrazu okręgu hutniczego funkcjonującego w okresie rzymskim głównie w północnej części województwa na przestrzeni ok. 800 km

2. Odbywało się to m.in. poprzez

kontynuację prac na kompleksie osadniczo-produkcyjnym w Pokrzywnicy, gm. Pawłów w latach 2001-2002 (S. Orzechowski), rozpoz-nanie enklawy hutniczej nad Czarną Nidą w roku 2002 (A. Przychodni, D. Czernek, K. Ry-ba), nadzorowanie prac ziemnych związanych z budową kanalizacji w gminie Nowa Słupia w roku 2005 (S. Orzechowski) czy wspomniane wcześniej badania na stanowisku dymarskim w Chmielowie nad Kamienną (A. Jedynak, K. Kaptur). Od roku 2010 prowadzone są na-tomiast intensywne badania ratownicze na kompleksie produkcyjnym zlokalizowanym w rejonie uroczyska Wykus, gm. Wąchock (S. i M. Orzechowscy). Równolegle prowadzone są prace eksperymentalne służące rekonstrukcji metod i procesów stosowanych przez starożyt-nych hutników, zintensyfikowane od roku 2012 (A. Wrona) i realizowane we współpracy z Aka-demią Górniczo-Hutniczą w Krakowie (I. Suli-ga). Omawiane tu, będące wciąż przedmiotem badań zjawisko kulturowe stało się pół wieku temu powodem organizacji imprezy plenero-wej pn. „Dymarki Świętokrzyskie” odbywającej się corocznie w sierpniu w Nowej Słupi. Ostatnia dekada wiąże się z opracowaniem przez działające w Kielcach Świętokrzyskie Stowarzyszenie Dziedzictwa Przemysłowego projektu pn. „Człowiek i Żelazo w pierwszych wiekach naszej ery” realizowanego w kooperacji z licznymi polskimi i zagranicznymi archeolo-gami, konserwatorami zabytków, historykami oraz entuzjastami kultury antycznej w czasie ww. „Dymarek”, a także podczas edukacyjnej impre-zy odbywającej się w maju w Muzeum Przyro-dy i Techniki w Starachowicach pn. „Żelazne

Korzenie”. Podobny, popularyzujący wyniki badań charakter ma Piknik Archeologiczny „Rydno” organizowany corocznie w Wąchocku przez PTTK - Oddział Starachowice (M. Surma). Można zatem stwierdzić, że lata 2001-2012 równolegle z intensyfikacją badań zaowocowały wypracowaniem metod popularyzacji archeolo-gii w regionie świętokrzyskim, co odbywało się także przy wsparciu WUOZ Kielce, który np. w latach 2004 i 2005 dofinansowywał program Żelaznych Korzeni.

W latach 2001-2012 na terenie Delega-tury w Sandomierzu archeologiczne badania wykopaliskowe prowadzono na 54 stanowis-kach. Największy zakres przestrzenny miały wyprzedzające badania ratownicze prowadzone na obiektach archeologicznych położonych na trasie przebiegu obwodnicy Ożarowa (fot.),które finansowane były przez GDDKiA Oddział w Kielcach. Rozpoczęto je w 2004 roku

i kontynuowano w latach 2005-2006 na 7 sta-nowiskach (Tominy stan. 5, Tominy stan. 6, Tominy stan. 10, Tominy stan. 12, Tominy stan. 17, Tominy stan. 18, Zawada stan. 7). Głów-nym wykonawcą badań było Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach, zaś uczestniczy-li w nich archeolodzy z Warszawy, Krakowa, Lublina i Poznania. Łącznie przebadano teren o powierzchni prawie 6 hektarów odkrywając pozostałości osadnictwa z czasów od paleolitu schyłkowego po okres nowożytny, m.in. rozległe osady neolityczne, w tym ludności kultur ceramiki wstęgowej rytej, malickiej, lubelsko-wołyńskiej,

201

pucharów lejkowatych, amfor kulistych, z epoki brązu (przede wszystkim kultur mierzanowic-kiej), kultury łużyckiej z wczesnego okresu epoki żelaza, kultury przeworskiej z okresu rzymskiego, a także z wczesnego średniowiecza. Odkryto także pojedyncze groby ciałopalne kultury przeworskiej, nie tworzące jednak cmentarzysk, lecz znajdujące się na terenie osad, a także przypuszczalne pozostałości pra-dziejowej eksploatacji lokalnych złóż krzemie-ni szarych turońskich. Dokonane tu odkrycia były na tyle istotne, że na stanowisku Tominy 6 zdecydowano o podjęciu badań wykopa-liskowych także w jego części nie zagrożonej budową obwodnicy. Badania te, prowadzone przez Instytut Archeologii UMCS w Lublinie w latach 2006-2012, a finansowane przez UMCS, WUOZ w Kielcach i Urząd Miasta i Gminy w Ożarowie, poza rozpoznaniem m.in. kolejnych partii osady ludności kultury cerami-ki wstęgowej rytej, doprowadziły do odkrycia nieznanego wcześniej cmentarzyska z grobami w obstawach kamiennych kultury pucharów lejkowatych.

Przykładem wyprzedzających badań ratow-niczych o mniejszym zakresie przestrzennym, niż wzmiankowane powyżej, mogą być prace prowadzone w roku 2009 na stanowiskach z okresów - neolitu, epoki brązu i wczesnego średniowiecza w gminie Sadowie (Porudzie 2, Porudzie 5 i Niemienice 5), podjęto je w związku z planowaną budową sieci wo-dociągowej i kanalizacyjnej. Wyprzedzające badania ratownicze prowadzone w związku z inwestycjami komunalnymi bądź budową budynków mieszkalnych prowadzono również w Opatowie i Sandomierzu. Pomimo zazwy-czaj stosunkowo niewielkiego zakresu przest-rzennego, doprowadziły one wielokrotnie do ważnych odkryć. W różnych częściach tzw. Wzgórza Staromiejskiego (Sandomierz stan. 7, stan. 38 i stan. 45) natrafiono na groby szkieletowe z wczesnego średniowiecza, w tym część posiadających wyposażenie w postaci ozdób i przedmiotów codziennego użytku (no-że, wiaderka itp.). Odkrycia te, w powiązaniu z wynikami wcześniejszych badań pozwoliły na postawienie hipotezy o funkcjonowaniu tutaj

w wieku XI i XII rozległego cmentarza rzędo-wego, obejmującego większą część ww. Wzgórz, zastąpionego w wieku XIII przez cmentarze przy kościołach św. Jana, św. Jakuba i św. Pawła. Z kolei na tzw. Małym Rynku i w jego otocze-niu (Sandomierz stan. 1) odkryto i przebadano bogato wyposażony, m.in. w naczynia, ozdoby z bursztynu i wyroby krzemienne, pochówek kultury złockiej z późnego neolitu, a także kilka grobów z wczesnego średniowiecza, zaś na ulicy Długosza odsłonięto kolejne partie najstarszych, drewniano-ziemnych fortyfikacji. Natomiast w Opatowie, w obrębie rynku i ulic przyległych (Opatów stan. 3), w trakcie badań archeologicznych, poza pozostałościami różnoczasowej (od XVI do XX wieku) zabudo-wy miejskiej, odkryto pozostałości osadnictwa pradziejowego, w tym z późnego neolitu, epoki brązu i okresu rzymskiego.

Większość podejmowanych badań ratowni-czych miała jednak związek z niszczeniem stanowisk archeologicznych przez gospodarkę rolną i leśną, bądź innymi zagrożeniami o doraźnym charakterze. Przykładami takich badań, w większości prowadzonych z pomocą finansową WUOZ w Kielcach, są prace pro-wadzone w Kicharach Nowych, Wilczycach, Pawłowie, Złotej, Święcicy (fot.), Międzygórzu

i Kleczanowie. W Kicharach Nowych (stan. 2),gm. Dwikozy, badania wykopaliskowe prowa-dzone są, z niewielkimi przerwami, od roku 1987 przez IAiE PAN w Warszawie. Są finan-sowane głównie przez IAiE PAN w Warszawie, dofinansowywane m.in. przez WUOZ w Kiel-cach i Urząd Gminy w Dwikozach. Dotychczas

202

przebadano ok. 20 arów powierzchni stanowis-ka, w tym ok. 10 arów w latach 2001-2012, odkrywając pozostałości osad i cmentarzysk z neolitu i epoki brązu, w tym m.in. ludności kultur pucharów lejkowatych, amfor kulistych, złockiej, ceramiki sznurowej, mierzanowickiej i trzcinieckiej. W ostatnich latach badania skoncentrowane są w części stanowiska, gdzie znajdują się groby niszowe kultury ceramiki sznurowej oraz cmentarzysko płaskie kultury mierzanowickiej, w większości posiadające bogate wyposażenie.

Podobny, wielokulturowy charakter ma sta-nowisko 10 w Wilczycach (fot.), badane od 1996 roku z niewielkimi przerwami, do chwili obecnej,

również przez IAiE PAN w Warszawie. Przez pierwsze lata (do 2009 r.) badania ratownicze koncentrowały się na części stanowiska, gdzie odkryto pozostałości schyłkowopaleolityczne obozowiska ludności kultury magdaleńskiej, z bogatym inwentarzem zabytków krzemien-nych i kościanych, w tym figurkami tzw. Wenus wykonanymi z ciosów mamuta i krzemienia oraz wyjątkowo licznymi kośćmi zwierząt, na które ówcześnie polowano (mi. in. konia, mamuta, nosorożca włochatego, suchaka i renifera). W obrębie obozowiska znajdował się również pochówek dziecka, przy którym znaleziono kolię z zębów zwierzęcych, prawdopodobnie pieśca lub wilka. Jest to jedyny tego typu grób znany z ziem polskich. Od 2010 r., w związku z planowanym zorganizowaniem na terenie sta-nowiska rezerwatu archeologicznego, badania rozszerzono na obiekty z innych, młodszych okresów, odkrywając m.in. bardzo bogate groby

ze środkowego i późnego neolitu oraz począt-ków epoki brązu, pozostawione przez ludność kultur - amfor kulistych, złockiej, ceramiki sznurowej i mierzanowickiej, a także współ-czesne im obiekty osadowe.

W Złotej (fot.), na stanowisku 6 (otoczenie tzw. kopca Kwacała) badania ratownicze rozpo-częto w 2002 r. po tym, jak w trakcie inspekcji

konserwatorskiej zaobserwowano na powierz-chni kości ludzkie i elementy wyposażenia po-chodzące ze zniszczonych grobów. Kontynuo-wano je do 2005 roku, koncentrując się na naj-bardziej niszczonych partiach cmentarzyska, po czym wznowiono w 2012 r. W badaniach tych,

203

w części finansowanych przez WUOZ w Kiel-cach, w części realizowanych w ramach prak-tyk studenckich, uczestniczyli archeolodzy z Instytutu Archeologii UMCS w Lublinie i Muzeum Okręgowego w Sandomierzu. Do-tychczas przebadano prawie 5 arów powierzch-ni, odkrywając ponad 30 obiektów, w tym m.in. pozostałości osad ludności kultur malickiej, złockiej i mierzanowickiej oraz cmentarzyska z późnego neolitu i początków epoki brązu, w tym grób szybowy kultury złockiej – jedyny tego typu obiekt odkryty na Wyżynie San-domierskiej, i niezwykle bogato wyposażony w ozdoby z miedzi, kości, rogu, muszli i zębów zwierzęcych pochówek należący do kultury mierzanowickiej, gdzie zmarły, zapewne przy-wódca rodu lub szaman, złożony był w tzw. pozycji „na żabę”.

W Pawłowie k. Zawichostu, badania wy-kopaliskowe o charakterze ratowniczym pro-wadzono na dwóch jednokulturowych stano-wiskach: Pawłów 3 (fot.) i Pawłow 4. Tutaj również powodem podjęcia badań było

stwierdzenie znacznego stopnia zagrożenia spowodowanego pracami rolniczym. Badania, w części finansowane przez WUOZ w Kiel-cach, prowadził Instytut Archeologii UMCS w Lublinie przy współpracy Delegatury w Sandomierzu WUOZ w Kielcach. Na stanowisku Pawłów 3, w latach 2001-2003, rozpoznano prawdopodobnie w całości, cmen-tarzysko neolitycznej kultury pucharów lejko-watych o powierzchni ponad 10 arów, w skład którego wchodziły: długi na ponad 60 m grobowiec megalityczny z podwójnym grobem

204

centralnym w części wschodniej, duża budowla o ścianach konstrukcji słupowej, z pochówkami wewnątrz, którą można interpretować jako rodzaj sanktuarium, oraz kilkanaście grobów w obstawach kamiennych bądź zwykłych ja-mach. Część odkrytych pochówków nosiła ślady stosowania tzw. zabiegów antywampirycznych, mających uniemożliwić zmarłym powrót do świata żywych. Z kolei na stanowisku Pawłów 4 rozpoznano pozostałości niewielkiego obozo-wiska ludności schyłkowopaleolitycznej, repre-zentującej krąg kultur tylczakowych.

Również z powodu niszczenia przez prace rolne przeprowadzono w 2010 roku badania ratownicze na wielokulturowym stanowisku

w Zawichoście-Podgórzu (fot.), znanym m.in. z istnienia na nim wielkiej wyżynnej osady kultury pucharów lejkowatych. Stwierdzono tu ogromne zagęszczenie obiektów pradziejowych, przede wszystkim z jam – piwniczek z okresu neolitu.

Z kolei główną przyczyną podjęcia badań wykopaliskowych na wczesnośredniowiecznych cmentarzyskach kurhanowych w Międzygórzu i Kleczanowie była ich dewastacja przez dzia-łających nielegalnie poszukiwaczy militariów(na obu cmentarzyskach u schyłku II wojny światowej znajdowały się stanowiska bojowe Armii Czerwonej) oraz niszczenie kurhanów przez rosnące na nich drzewa. Badania w Mię-dzygórzu prowadzono od 2006 do 2009 roku (fot.). W ich trakcie rozpoznano 6 spośród 13 znajdujących się na nim kurhanów oraz znaczne

205

partie przestrzeni międzykurhanowej, uzyskując informacje na temat budowy, chronologii tych

obiektów oraz praktykowanego na cmentarzys-ku obrządku pogrzebowego. Na cmentarzysku w Kleczanowie w 2011 r. zbadano tylko jeden kurhan. Badania na obu stanowiskach prowa-dził Instytut Archeologii UMCS w Lublinie wspólnie z Delegaturą w Sandomierzu WUOZ w Kielcach.

Szereg badań ratowniczych podejmowano w związku z przypadkowymi odkryciami zabyt-ków archeologicznych, dokonywanych przy okazji różnego rodzaju prac ziemnych i budow-lanych. Przykładami mogą być badania w 2001 roku w Krowiej Górze, gm. Łoniów, w miejscu przypadkowego odkrycia depozytu kultowego ze środkowego neolitu, w Pawłowie, gm. Za-wichost (stan. 9) w roku 2011 i Gorzyczanach, gm. Samborzec (stan. 7), w 2004 roku, gdzie zadokumentowano pochówki w jamach gospo-

darczych na terenie osad kultury pucharów lejkowatych, w Krzczonowicach, gm. Staszów (stan. 19) w roku 2007, w miejscu odkrycia grobów podkloszowych kultury pomorskiej, w Gnieszowicach, gm. Koprzywnica (stan. 59), gdzie w latach 2003-2004 zbadano przypadko-wo odkryte groby zbiorowe kultury trzcinieckiej, czy też w Święcicy (fot.), gm. Obrazów (stan. 30)

w 2012 roku, gdzie odkryto grób kultury złockiej.Wśród tego typu badań wykopaliskowych

podejmowanych w związku z prowadzonymi pracami konserwatorskimi i rewaloryzacyjnymi przy zabytkach architektury można wymienić prace prowadzone na zamku Krzyżtopór w Ujeździe (2008-2010), zamku w Ćmielowie (2009-2010), dawnym zespole klasztornym cystersów w Koprzywnicy (2009), przy ulicy Mariackiej w Sandomierzu (2008), czy na tzw. Żmigrodzie w Opatowie (2011).

206

Pracownicy Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach

zatrudnieni na stałe lub okresowo w czasie realizacji omawianych w publikacji zadań oraz obecnie

WUOZ w Kielcach:Obecnie zatrudnieni: Janusz Cedro – Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków, Anna Adamczyk, Jacek Barański, Marzena Chabik-Zawadzka, Urszula Ciosek, Daniel Czernek, Katarzyna Czernik, Anna Durazińska, Emilia Górecka, Renata Górecka, Urszula Grabalska, Bernadetta Kłys, Andrzej Książkiewicz, Joanna Modras, Dariusz Piotrowicz, Andrzej Przychodni, Teresa Sabat, Władysław Samiczak, Wojciech Siudowski, Olga Szkatuła, Paulina Świercz, Maria Wachecka, Kinga Wodecka, Michał Woźniak, Teresa Wojtasik, Zbigniew Wojtasik.Ponadto w omawianym okresie pracowali: Anna Piasecka – Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków (do czerwca 2002 r.), Olgierd Chojnacki, Monika Gładki, Maciej Górak, Małgorzata Górecka, Maksymilian Górniak, Czesław Hadamik, Jacek Jurkiewicz, Zdzisława Kosińska, Jerzy Lejawa, Szymon Orzechowski, Marta Sitek.

Delegatura w Sandomierzu:Obecnie zatrudnieni: Jerzy Zub – kierownik Delegatury, Marek Florek, Marek Juszczyk, Katarzyna Kijak-Dojka, Leszek PolanowskiPonadto w omawianym okresie pracowała: Ilona Łukaszek.