Upload
khangminh22
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
"e f r c i 6 u n gN
ber Sauber
jwif^cti t»en giuffen ?:ctcf unt»
am a f p I f d; e u fü? e e r e.
SO?te einem 6otanifc^en 2(n^ang
»Ort
gricfcvid; ajuguf^ ^arfefjatt »du ,S5ie6er|leitt
5Kufftf(<) Ädiferlicöen Kollegien s<uffeffor.
grauffurt am S[??ain,
uefle^t beigricörtc^ ^flinger.
,
1800 .
i j I \0T ; !
'
M:'
u' : -r/:. -4 .K * f\ -'
' ‘ ^'i
'^
, : >^' , 'i; f
w v T . =T
-' • e • « -
-V' --^/t'.-'
'
V'”- '
^ " '-•'r ,
- ' I
V•
'f^
SJorerinnerung tn |)etauggebet
Xjle Zauber, beren genaue Se|d)vei6ung ber ©egen^
Oanb bicfei- 0d;rift i|l, I^aben fd;on lange bie 5lufr
inevffamfeit bcö @efd)id;tforfd;er^ , 0 tatf jrderf^ , ©eos
gvapben unb9laturfovfd;evö in einem üor5nglid;^n 0rab
erregt.,
3n Ihnen Hegt ble natnrllcbe ©ran^e, ble, fo melt
al^ nufere hif^orifd^e 9lad;rlchten aurudgehen , immer
bte Golfer bcö nbrblicben 5lfi'enö i>on benen'bc^ fublu
d;en getrennt fjat. X)ev ^aucafui^, ber ftd; fd;on an
ben Ufern be^ fd^mar^en 9}?eere^ 511 erheben anfangt
,
näh^tt fidh hier ber (iafpifd;en 0ee, nnb nur burd)
einige menige enge ^ajfe, ble gum :ihell in biefen ^an«
bern liegen , fann man burd; biefe^ ©eburg, jmifdjen
bepben £!}?eeren, ble fid) hier einanber nahem , tjcnbem
mlttaglld)en ^ften In b^ norblld;e, unb t)on bem nbrb-
lid;en in ba^ mlttaglld;e bringen.
0cbon ble SSblFer unb .f^eere be^5llterthum^ mugs
ten baher immer biefe ©egenben unb ihre engen ^dfs
fe burchmanbern , menn jte bon bem 0 i*iben in ben
9lDrben^ ober bon bem DIerben in ben (^uben jogen;
unb be^megen erjdhlen fchon r5mlfd;e unb grlechifch^
2
4
ed?vift)1encr
genaue »rtamUfcDaftmit il)rem geaenmirtigenSullanCe
«cptüft unb erläutert »nerbcn tarnt.
aiber «id,t nur mid^tige fnegerifd,e »egebenbette«
u„b 5}bltermanbermtgen, aud, bie Jjanbelbuerb.nbun.
gen 3tvifd)en ben föblfern beö eäbenb uub bef, 'Dlet-
uni ,tnad;en biefe ©egenben bem ©e|d)td;tforfd;et
mertofirbig. ®ie ©rjeugniffe 3nbienö ,bie fd,on m
ben älteften Seiten ein Äauptgegenjlanb bet- enrcpai
fcbenSuru« maren, mürben auf bem SaMd^en ®eere
big in biefe Sänber geffibrt ,unb bnrd) fte ju Sanb
,
„nb mie einige .ältere edjriftjteller bebau,)ten ,
bmd)
bie glfiffe Äut unb *Pb<«fi^ e.n bie Ufer beg fd^maiaeu
SÖJeerg gebrad)t. (0 2llg bie Araber in bem Orient t)=
« ©roberungen «ugbe(,«ten unb im ^Beft^e ucnaiegW^
teil ,ben Äafen »ctt Slleranbrien »erfcbleffen ,
erbte f
ber Vnbel in biefen ©egenbett einen neuen ed)tmmg;
bettn biefev ffieg mar ibm beinahe aUein ncd) effeiw
„„b ecnffantinopel mürbe burcb ib» ein ÄauptftappeU
«I«g ber ^rebutte Snbiettg unb ebi«»’«- (=)
®„rd, bag Vorbringen ber Kuffifdien ^?eere ittbte.
fe e>ättber ,bie unter «Peter bem ©roßen Serbent ero»
ber'ten, jogen fte uott neuem bie ütufmerffamfeit begfuU
0) tbliniug ber ältere im r^ten €api.el beg 6te« Vud)*
^flefiibet bag alte 3nbicn bientbet fagt.
5
tft>irtcn öuf ftc^> ,itnb buvdf) beit 5Ü2(tvfc() ei^
«er 0?uffifd)en3lvmce, bie in bcm 3af)r 1796. Derbcnt
3um jiDcitcttmöl eroberte , bat fid; ber SSunfd) ,biefe
l^anber «aber fetineit ju lernen ^ in unferen ^agen (ebt
vermehrt.
3(ncb für ben Dtatnrforfcber ij! bie ^enntnig biefcr
!0anber fcbr n?id;tig. 0ie liegen gerabc in bem Xb^^^
31 ften^ , n?o ber gemäßigte ^pimmcBftrid; in ben
«berjugeben anfangt , nnb febon au^ biefem ©runbe
bat ber 9^aturforfd;er in ihnen (Erjeugniffe ju erwarten
,
bie beiben 5?immel^(!ricben angeboren ,bie ^igenfd^af^
ten ber ^rjengnijfe beiber tereinigen ,ben Uebergang
3Wifd)en ihnen bilben, nnb babureb feb^ intereflfant werben.
0ine genauere 25efanntfd;aft mit ber 9^aturgefd)id)=
te nnb Sanbw{rtbfd)aft; b<Jt ben SerfaflTer biefer 0d;vift
in ben 0tanb gefegt, burd; feine 9lad)rid;ten ben 9ta?
turbijiorifer tjorjuglid) ju befriebigen nnb bie ©ranjen
biefer 5Öiflfenfd;aft befonber^ in ber 33 otanif 3U erweis
tern. 0ine nid;t nnbetrad)tlid;e Qlnjabl ^flanjen ifl 0011
ihm entw^ber ganj neu entbeeft, ober bod; bi^^‘ 9^'
nauer befebrieben worben, unb and) bie 9Iadn‘id;ten^
bie in bie übrigen 3^^i9^ 9laturgefd;id;te einfd^ra'
gen, werben bem Kenner willkommen fei;n.
©ewiß werben befonber^biejenigen, bie baö kennen,
waf^ fd)on anbere Dteifenbe, ^rnelin, ©ulbenftabt,
9k ein egg 9 unb ber 0tglanber S5 incocg bon biefen
1
6
QJegenbcn gefaxt tjaUw ,imb welchen and) eainte?
^ r 0 i r’ b gelcbvte 2Ibl)anblimgen über bic (5aucaftfd}cu uub
eai>ifd}en^a(Te, nnb über beu Sauf bc^(ii)vu?imbülvaye^
nid)f uubefannt fuib (5) ,nur bae QSebüvfnig einer ge-
naueren ^efd)reibung btefer Sauber bringenber fühlen
;
nnb ihnen unrb biefe 0 d)rtft in einem üor5Üglid)en (^rabe
UMllfpmmen fei)n: beim fie berid;tigt bie früheren 9Ud)s
vid)ten unb rührt üon einem 9}?anne h^t ,ber mit ben
notbigenmi(TenfchaftIid)eiu^enntniffen auügerüjlet, fxd)m
bieienSaubern 5u ber 3eit, ale bic9iuffifci)^5^vmee borbrang,
eine geraume 3 eit aufgehalten, unb nid)t mie ein ^urd)rei-
fenber, nurflüd)tig bepbad)tet, fonberübaü, maeer fagt^
felbft mahrgenommen unb genau unterfud)t hat.
flßir fügen biefem nur nod) bie 9iad)rid)t bei ,ba^
mir bon bem Sierfafl’er biefer 0 d;rift nod) meitere 5lufs
fd)lü)Te, bei onberü über bieSanber,bie im 9lorben bie hier bes
j'd)riebcnen (9egenben begründen, 511 ermarteiv haben. 9}?it
9luftragen bon ber Üiegierung hat er im 3ahr X79^*
Ufer beü glujfee Zmt unb bennbrblid)en^heil be^^ daxu
cafuü bereifet unb feine-Sieife glucflid; jurucfgelegt.
^ (5) 5D?fln ünbet biefe leßte Slbhanblungen / suoleich mit
?S i ( l e c 0 c q’ ö 9^ad)rid)ten unb eine brauchbare Äarte über
biefe Sdnber in einer 0chrift/ bie im S^hr 179^ 2U ^ariä
erfchienen ijly unter bem 2itel; voyages histotiques etgeo-
graphiques Uans ks pays situes entre la mer noire et la mer
Caspienne.
nie itung.
!^er Sanb|1nd() flit bei- (Jaf>)ifc()en ©ee
,
äwifd^eit bett
gluffen Xcvd unb ^ur , beflTcn iiatui1id)en unb politis
feigen 3u(!anb id; mir in biefen 33 lattern ju fd^ilbent
t)crgcfe^t habe, ein anfcbnlid;cr bev
nfifd)cn ?anbfd;aft , unb al {5 naturlid;c ©ranje
fd;cn ber 9\ufltifd;en unb Dien ?^evftfd;en 5[)tonavd)ie ^
fuv ben 9latnvfcrfd)er unb für ben ^olttifer gleid) inerf<
^nuvbig. 3in ^79^* b^ben biefe ©egenben , al§
0d)aupla^ be6 ^rulfifd^^^erfifd^en , and) bic
3lufmerffainfeit bef^gvogeren^ubli'fum^ auffid) gezogen.
3\nrtr bat ein eben fo ireifer, al^ ntenfd;enliebenber unb
für baf^ wabve 5[Bc>bt feiner treitlauftigen Staaten be?
fergter 9}?onard; biefem Kriege fd)neK ein Siel gelebt;
bennod; unrb e^ t>icl(cid)t inand;em Liebhaber ber D^atur^
unb 0taatenfunbe nid)t unangenebm fepn, bie bei bie^
fer ©elegcnbeit gemad)ten 23eobad)tnngen im Snfam^
inenbange bargeftcllt 511 fetten. .T)iefe ^efd;reibung jer^
fallt in üier 2lbfd)nitte ;bereit er j! er er eine tov'ogras
pbiftlK ^i^Kt ^H‘ot)in3en,
ber 5 weite eine al(=
gemeine Ueberfi'd^t ihrer alteren unb mittleren ©efd)id;s
te unb ©rbbefd;reibung enthalten, (a) ber britte bon
(a) Ue()er bie neuen ©efebiebte f biö öuf btn? ^773.
bubet man im 3ten Xbeil ber ©melinifd^en Slcifen bin-
8
t^tcr ttaturliclKn SBefd^affenl^eit unb ^robuften f^an^
bcln, unb bcr hievte einige 35emerfungen über bie
(Jinwobner, beren Bitten unb S^egierung^^form bavjlel?
len n?irb.
2In ©cbriftflettern , melcbe biefer ©egenben in ib^
ven 0fieifebefdbreibungen nad; Werften ©rwabnung tbun ^
fehlet e^ nid)t, ^ic Untevfud^ung ibre^ politifdben unb
^b^ftfd)cn 3u|!anbeö ’
b«t befanntlid) fogar einen ber
^auptgegenj^anbe ber in ben Sabren 1770 bi^ 1773.
auf faiferli(^en ^efebl , unb unter ber Leitung ber
©t. ^eter6burgifd)en 2I!nbemie ber Slßiflfenfdbaften, öon
bem ^'))rofe|]'or ©. ©. ©meHn unternommenen 9leife ,
auf^gemad;t : oUein gum ^b^il ^>i^ bamal^ eben nid;t
gunftigen Umjtanbe , nodb mebr aber ber für ©melm
fo unglucflicbe Qlu^gang jener ©i-pebition , mögen Urs
fadbe gemefen fci^n, baß ©melin, mie feine Vorgänger,
f« meit oon ber 93oll^’ommenbeit entfernt geblieben i(r,
meldbe mir unö , auch in biefer ©d)rift , erreid;t ju bas
ben, oergeblid) fdbmeicbeln mürben.
longlicbe 5lugfunft. !t)ic QSegrbrnbcitcn feit 1773 mer^
ben mir geTegenbeidid) ^ iiti topograpbifeben 3bede an:
fuhren.
Stfler 5Ibfc^nitt
apr;ie ber Sanbcv swifc^en bcm Xcf
rcf unb^ur.
.i/cr lang^ bcö trefinc^en Ufer^ ber ^afpifc^)en (Bee^
3ViMffI;en bcn gluiJen toef imb ^itr gelegene 2anbe<?s
flvid;, evftrecft fid), 3tr>ifd;en bem Sgften luib 44.ften
©vab noi*blid)er ^Breite beiläufig auf 600 2ßev(te in bie
Sange; ber Xnd fd;neibet il)n t>on bcm OtuflfifdKn 9^eis
d;e, in^befonbere non ber 3ljlrafanifd)en ©tattbalters
fd;aft , unb ber Äur bon ber !)}?uganifd)en ^bene (b),
imb bol)er aufmart^ 9<?9cn ba<^ 0ebirg , bon ben 23es
fil^ungen Sbrabim ^banö bon 0d;ufd)i , 2)fd;aibat
^banö bon ©anfd;a ;unb bon bem norb5ftlid)en
bon Georgien lanbemmart^ mirb er, feiner ganzen Sanq
ge nad), bon einer mit ben ^aucaftfd;en 5ilpcn in 53er?
binbung ftebenben ©ebirg^fette eingefd;lojiren , bereu
bod;(ler SHuefen überall bon ben unter bem gemein?
fd;aftlid)en Dramen ber Seügier befannten 536lf’erfcbafteu
betbobnt mfrb. (c) 3l)r Sanb beigt Se^gi(lan, ibeld;cü/
(b) Einige begreifen bie gan^e (gbene ^ woburd) ber Äur
fließt / unter bem Flamen 3}lugan; mir hingegen folgen
benjenigen/ meld)e barunter nur ben aufferbalb ber @rdn-
aen oon ©ebirman am rechten Ufer biefeö SlujTeä gele-
'' genen ^b^l oerfteben.
,(c) 5!}ian adblt mobl 3o uerfebiebene Se^gifebe 55olterfcbaf-
utif bie ficb menlger bureb ihre ©itten unb Seben^art/
10
flifo bcm flonäeu Sanbe.Äftvid^c, »on bem >oii' rtbcn, im
l,i)l)ctni Pjcbivgc juv ©vansc bient. Die «vcite bicfct
Saiibfdjnft ift »eifd^icbcn , bed> gvojitcntlicild im Jei^
hÄItuiffc juibvet Sänge «id;t fel,t fcetvädniid), mcnn mnn
einige @teUen m bev ed)int>«nifd)en ^veninj ,beion.
tevb ba, mo bev glup Äuv ibve ©vänje im ©ebirge
mad)t, bnnvn niif’iiimmt ;mo bic SÖveite fibev em I'vitt;
tbeil bev Sänge bctvägt. md) cinev cbngefäbven ed)a5=
jung, fann bev gläd;eninbn(t biefev Snnbicbaft gegen
46000 Ünabvntn'evfte betvagen, meldK etwas «bev 2600
gianjefifd^e Quahvatmeilen auSmncben (d).^
eie wivb in bvei ^vonittjen eingetbeilt ,nnmlid; m
^le Snmflfifcbe 'J^vettinj ,bie fvpi'inj S^ageftan ,
unb
bie ?voöinj ©djivwan. Sie evfteve ftebet fd)Pn lange
näbev mit bev SRuffifdK« ,«1«
SUcnavdjie in ffievbinbm.g ,nmbvenb beibe leljteve ent=
tKbev nMvfIitb «ntcv q)evftfd)ev Sbevbevvi'cbaft lieben ,
flt« but(b ihre @»racbe «nterfcbeiben. 3ebe btefet »o(=
ferfcbaften tbcilet ficb wieberum in mebtece etatmne,
welcbe ibte eigene «JJnbnien fiibven. £ie Benennung
Sawlinäi, bie man in ben ©eogtapbien beS Saucafuä
cbenfatt« bnbet ,bebeutet niebt^ anbevä aU 55eroobnet^,
„nb i(i habet aUen gemein, älucb bev auebtutf sumn^
feil , mirb maiicbmabl in einem äbnlieben weitläuftigen
einne gebraucbt ; bocb bfjeicbnet ev^ beuNgu Sage im
gemeinen eptacbgebtautbe nuv bic ^Semobnev bet Äu-
•mntüifcben (})ropinj.
(.1) gut bie gr^btc (ȟnftUcbfeit in bem von mit angege=
^enen g)iaabe, fann id, nicb« (»eben ; inbem icb ferne
nollbänbige Satte biefev ©egenben vor Singen geb^o
babe. eo nmrbe iebocb von 5ngcnieurb an einer leben
gearbeitet , «nb icb vetmutbe , baf (ie KJt völlig äu
gefommen fepn tvirD.
ober trenigficnö t)on ben ^cvftfc()eu 9^egenten in Qfnfpvud^
genommen mevben.
Äumuftf d;e ^ rotJinj«
Sie ÄimuHifc()e ^rot>ln5 erjlvecft ftd; jmifdEjen bert
ginffen ^eref’ unb Äoifu auf 8o 3Bevftc in bie tätige.
3f?rc Breite oom 5Q?eere^ufer in^ ©ebirg, Janniml^urcbs
fd;nitt , auf 6o Sßerfte angenommen merben. .^er
größte ^^beil berfelben ijl eine jmifd)en bem !I)?eer unb
bem guß bej^ ©ebirge^ gelegene ©bene; jebod; geboren
aud; bie ber ©bene am uad)jlen gelegenen ^erge ju
ibr. ^ajf^ entferntere unb b^bere ©ebirg mirb hingegen
non Seegiern bemobnt. 3inifd)en bem 2;eref’ unb bem
^oifu mirb baf^ Sanb nur burd) bie beiben, ou^ bem©es
birge fommenben fleinen gluffe Slffai Unb Äafma bemafs
fert. halber ß'nbet man -im ©ebirge am Urfprung ber
glnffe; fobann am guße bei^ ©ebirgö langö bem ^oifu
unb einem 5lrm beflfelben , meld)er ^urus^oifu , ober
ber troefene ^oifu beißt , meil er nur ^ menn ber 0d;nee
im ©ebirge fd)mil5t, SlÖaffer führet, .^ie beibeu jpaupts
münbungeu be^ .^oifu beißen 0ulaf unb Slgracfan, unb
mit ber erjtern uon biefen ^Benennungen be5eicl;nen bic
Siuffen mobl and; ben ganjen gluß. S}kv ifl ber ^Bos
ben ganj befonbere frud;tbar unb im gluß , ber 40 biö
5o .Klafter breit fe^n mag ,ein ungemein reid;er
gifd;fang.
9}?cbrere ^umüfifd;c 5Beg^ beberrfd>en biefc ^ro?
binj^ moöon befonber^jmei mad;tige unb angefebeneftnb.
25er eine berfelben b<^t feinen 0tl^ in ber 0tabt Slffai,
»nb ber anbere in ber 0tabt ©nbert) , roeld;e bon ben
SHuffcn Slnbvecwla genannt wirb. 25cibe Tratte lies
gen am Süße ber (?)ebirge , eifere am glugd;en glcici^cö
Dlamcni^ uitb letztere an bei* Äafma. ^ic fiub aifer
ben^umuefen auch t)on 3(rmemfd^en iinb0eorgianifd;en
^aufleuteu bewormt. iJorfer ftnber man meijlenö nur
im ^Jebirge; unb lang^ be^ ^oifu liegen nec^ bie Dörfer
Üemir, ^loftef unb Äafi'urt. D/e ^bene wirb oon Dlo^
gaifd)en Dartaren bewohnt , bie fid; mit ihren jahh-ei*
d)en 53 iehlKßt‘i^^« ^banalen, Aachen unb gegra^
benen 25runnen, in beweg(id;en gelten ober unter foge^
nannten 2Iulö aufhalten, Slßinter fommen and; bie
Se^gier auö bem (^wbirge mit ihrem 53ieh in bie (Jbene,
bi^^ ber 0 d)nec in ben 33ergen fd^miljt. 0 ie befahlen
bafur, fo wie bie Dlogaier, ben ^umuüffhen gurjten
eine 3ibgabe.
D a g e f.t u m
Sie !))rot>i«} Sflgeftan «(Ivcdt ftd; »om Äoifu Oiä an
bafi gliifdKn lang^ Safpifd;en ©cc auf 200
SBcrftc in bie Sänge. Sie Sreite »cm Ufer an tanb:
»ävtf’ i|l öcvfdjteben , unb betragt an mand;en ©teßen
auf 5o btä 60 ®et|ten. Ser «Käme Sageflan bejeid)«
net in ber Sanbeefprad;e eine gebirgigte Sanbfd;aft. 3n
ber Sbat beliebet and; biefe ^roeinj grbgtentbeiB auä
©ebirgen , inbem bie ©bene lange bee Ufer« nur ges
gen bie Äunifitifd)e ©ränje ju , eine anfcbnlidbe 35rei*
te bat , unb gar balb , bnreb bie bera 9Reerc nabe fomr
roenbe ©ebirgefette befd>ranft wirb.
Sageftan beflebet ane fclgenben fleincn ©taatent
1 ) betn ©ebiete bes ©d)a»nd)al, 2) bem Sanbe be«
Ujme9 , 3) ber .Serbentifeben
1^
^abafferaiiifc^cn *en'fd;aften. 3^rc 5«aef)6fli-n im hi=
fjercit ©cbivgc , beffen 3iüctcii ba-j ganje 3a()r i'ibec
mit 6d)nec bebccft i|t , fi'nb bie 3lmam>, bie Süfuj
fdjniäfii, bie Äubätfd)i unb nod; einige fleiiierc £eegi=
fd;e 2}blfevfd;'«ften. (e)
@ e t) i e t i eS <S ct) am djal.
©en Xitel ®d;amd)ar, führt bet 3iegent beö £anbcd/
flticbS , TOeId;er fid; Doiii Äiiru = ^oifu bis jum Sad>Urufai = a3idaf (bie 9(ufifd)e Quelle), auf ioo2Öetfte
in bie Sänge evftrecft. Die Srcite beS ©chamd^alifdjeii
©ebietS »om Ufer bis in baS ju SeSgiftan gehbrige be«
bete ©ebirg taim im Durd)fd)nitt 5roifd;en 5o unb 6oaSerfle angenommen luerben , unb jmar folgt bie ©vaiuje aud? auf biefer Seite, eine anfebnIid;e®trede»oeit,
bem Saufe beS Äoifu. 2Iu ber Äumüfifd;en ©ränjeftnb bie ©ebivge, am ä?oifu lünauf gegen 5o Höerfte
öom «Kecr entfernt, meiterbin aber näbetn fie |td> bet
Äüjle unb fommen iljr bei Xarfi, ber ,fjaupt()abt beS
SanbeS, auf lo 2Ser))e nabe. iSoit Xavfi biS jum Uru=fai^aoulaf red;net man nod; 5o aßeritc. 5)ier entfernt
fteb baS ©ebirg nie über lo biS istSBerfte t>om Ufer,unb fommt bemfelben öfters biS auf wenige aßerfte
nabe. Die ebene wirb grbptentbeilS jum ©etreibebau
benubt. Sie ift oon ben a>iS bem naben ©ebirge tomi
raenben glüffen unb 93äcben , weld)e, wo cS nbtbig i|T,
(e) einige «Reifebefcbteibet, j. 25. ©iilbenUabt/ tecbneii noch
»erfebiebene »on Scögietn bewobnte 2)i(}tifte au ®age=fton ; icb fonn ieboeb oetbebern^ baß bie einroobner beut
au Sage nur bie bict bemettten fleinen Staaten au biefer
iprooina teebnen.
in Diele banale Devn)cilt finb , irci)! betvaffert u«b
frud)tbar. Die &(bix^e finb burcl)gän9 l 9 fel)r ftcil iinb
t)OU Dielen laib engen ^biMcrn burd)|'d)nitten , auch
gvüjitentbeil^ mit ^'Jalbern iinb@ebüfd)e mol)l bemad)=
fcn. Die ®ol)nfü^c ber (iiniDobner liegen mcifrenö in
ben bergen , in bev (Ebene hingegen finbet man nur
^iebbbfe, um meldje bie im bbberen Q^iebivge molmeni
ben freien ^c^^giev , im hinter unb gvnhjabv ihr ^^ieb
treiben , unb bafuv bem ed;amd;al eine '2lbgabe er::
legen.
3trifd)en bem ^oifu unb bem 25acbe Urufai^SSu^
la! trirb Sänb Dem jmei glüff«’» burd;frromt, nams
lid) brm Dfeni unb S^^anaflfa. S5cibe entipringen auf
6o ^erftc treit , Dom 9}?eev an; bbd)ften .^amm beö
Se^^gifd)en ©cbivgcv unb finb ungemein fd}nell unb rcii^
fenb, befonber^ im 5}?at)monat, uni trcicbe Seit fie
'iMm bem gefd;mol 5cnen ed;nee am-ftarlften angefd;moli
len finb. 3trifd;en bem ^oifu unb bem Dfeni bilbet
ein Ülvm beö erfteven unb ein faltiger 25ad) "^afaenad;
bem ^eere ju gvoge mit 0d;ilf betrgebfene ED^orafte*
3trifd;en bem Dfeni unb SLf^anaflfa liegt bie DauptJ
ftabt Davfi am ülbbange be^ Gebirge gegen bie ebene,
gvbptentbeiia smifd^cn einer engen gelfenfluft^ an einet
Don Dielen Duellen unb 5öad;en beirafferten ^tcUc;
Don jenen, finb einige falji^t , bie meiften aber fubien
baf^ reinfte Duedtraffer. Die 0tabt foU gegen loooo
eintrobner haben ,worunter Diele 5lrmenifd;e unb ejcor^
gifd;e ^aufleute finb. 3n berfelben bat ber ed;am«
cl)al feinen ei^. Der jejtrcgierenbe bei^t 9}?abommeb,
unb ift ein bem ^runfe im Q)rabc ergebener
odjtiigiabviger (^rei^.
10
bem 9)?anafl‘a iinb Urufat i S5ulacf fi'nbet
mau noc() einige 35ad)e, au bereu einem, namens S3 uic
natfi , ba mo er fiel; auö bem ©ebirge ergießt , eine
0 tabt gleidK^ DIabmenö liegt , bie nid)t fo aufebnlid;
i(l alö 2;arfi , uub bem altefteu 0pbue bej3 0d;ams
d)al , ber Si}?ad)ti beißt , uub über ein Heiner ©ebiet
in ber 9^acbbarfd;aft regieret, ^ur Dieftbeuj bient.
2) a ^ 2 n n b b e ^ U j in e y.
®er 9?egent be^ 2anbeö 5 n>ifd)en bem 5Sad) Urufais
üöulacb uub bem gliißd)en .Darbad) füf)rt ben !^itcl
Ujmet). !2ang^ ber (^afpifd)eu 0ee erfireeft ftd) fein ©es
biet , 5mifd)en ben genannten Shißd)en auf etma 6o
Slßerfle , unb bie Breite betragt obugefabr eben fo oiel.
(iv bat menig frad)efi 2anb , meil bie ©ebirge feiten
über 10 biö i5 SiBcrfie bom Ufer entfernt finb;
au^s
genommen am .Darbadj) , mo ibre ©ntfevnung gegen
*20 SBerfle betragt^
.Drei giemlid) betrad)tlid)e Slnffe, ber (^b^^urafes
ui, ber große. S5uam, unb ber große Darbad), bie in
bem b&d)ften 2e^gifd)en ©ebirge, mobl 6o biö 70 3©ers
fle bom Wim entfprmgen, ergießen fid) faft in gleid)s
laufenben 9iid)tungen , nach bem ^eere , burd) niebris
ge, tbcilö moraitige lufb malbigte ©egenben. 0ie ß'nb
alic am guß beö ©ebirgo abgebammt, um 5um 53 es
maffern ber 0bene ju bienen. Qlußeroem finb noc^
5mifd)en bem Urufai = S5ulaf’ unb bem ^b<^uirafeni , ber
S5acb 3ntfd)e, ber fic^ au^ bem naben ©ebirge, ^mis
fd)en felftgten Ufern in^ Wlecx ergießt : ferner jmis
fd)en bem ^bumrafeni unb bem großen 35uam ber
Heine ^ad) 33afd)Ii; 5mifd)en ^biefem unb bem großen
i6
‘Biwitt Hoc(; einige unbetväcl)tlic(>e SSädtje unb
feen, aud> ein rcarmer gd^wcfelbrunncn ganj na()e
am SJeetsufer. ^mifd^en bcm gvo^en »nam unb bem
grogen I)«rbad) flieget bcr ficinc SSuam ober ©tge.-
riff^Slug ein 2Jvm beS gvegen SBunm. 21n ben «Wuiij
bmigen aUer biefer fleinen glnffe unb »äcge 'ft »'«'
2ßalb, unb bic Selber finb bajmifdjen mit ®etreite
bebaut.
Daö ganje Usmepifdje ©ebiet ijb gut bcüblfcrt.
^cr Ujmei) böt feinen in bertt glecfen S5afcbli
,
tneld;et am S3acbc gleid^e^ 3^amen6 gegen 3o ^:ißevrtc
im ©ebirge liegt. 3ln einem 3lrme be^ ^ad;6 3»tfd)e
liegt bic 0tabt £)ttemifd) , unb im Gebirge ftnb uicle
X)hx\cv, 5lm .Davbacb hinauf mobnen bie Äavafaiba=
fen unb am S5uam bic ^aibafcn in üielcn .Dörfern.
0ic finb urfpriinglid) freie Se^gicr ,jtebcn aber je5t
unter ber Dberberrfd;aft bc6 Usmei; ,tneld;er beömcgeu
and; inf^geri^ein ber (ä'ban ber ^aibafen genannt mirb.
3mifcben ber g}?unbung beö großen ^Suam unb bem
Darbad) ,mobnen nod) bic bem U^met) ebenfalls uns
termorfenen 33 erefo5en ,bic auffer bem .^^auptborfc
23erefbc am ^niam uod) uerfd)iebenc .Dörfer innc
haben.
@e6tct bc6 oon Ser Ben t.
Sag Gebiet be^ ^b^«^ Derbent bat #inen febr
getingen Umfang ,unb nerbantt feine 2ßidnigfeit allein
bet. Sage feinet Äauptgabt Setbent. Sangö bes ©afpi;
(d>en «Ofeeteö etjirceft eS ftd) 5»ifd)cu ben glfiffen Sat--
bad) unb fRubab , auf meniget mehr alö 3o «ffittge
;
unb feine SSteite lanbeinmättä beträgt faum lo biä i5
I
^7
5[öei‘j!e, i'ubem c5 auf biefer 0citc bett ebenfatt^
ju Dagejlan geborigen !:taba(feran{fc{;en J?evrfcbafreu be^
gran 3 t unb eingefd;vanft ivirb. 3wifcben bcm .pavbad;
iinb bcr 0tabt .Dcvbcut iit eine auf i5 ^ßerftc u?eite
niebrige uub tucrajtigc glad;c , bie t)on luelcn Heinen
93ad)en burd;fd;ntfrcu , uub bin unb tt)iebev mit fd}ouen
^otnfclbevn angebaut ijl. 3luf ber anbern 0eite ber
0tabt gegen ben Stubai^ ju , ijb eine abnÜfbe niebrige
glad;e , auf gteid;e 2öeife mit ©etreibe bebaut, ^et
.Tievbent felbfl lauft ba^ Gebirge gegen bao Ufer au^,
unb ifl bi^ auf s2| Söerjte bpin Ufer febr felgigt unb
mit 0e(traud) bebeeft.
.T5ie 0tabt .X'erbent (Q bilbet ein am 5lbbange eis
uer 51nbbbe fortlaufcnbei^ langlid)te^ ^iereeb öon 2|-
SQ^erften in ber ^auge , unb qoo gaben in ber Breite,
^ie 0tabtmauern finb auf beiben 0ei en bi^ am^^^eer
verlängert; fo bag bafelbf! ein i-| Söerft langer unb' £00 gaben breiter leerer ^la^' ent)lel)et , bcr von ber
0tabt burd; eine £2ueermauer geftremmt ift, unb .0)ies
bari b^i^t. 0)a^ Ufer lauft l)ier fanft auf ben 5)?ces
reiigrunb auo , fo baß außer 35oten , f'cingabr^eug ftd;
ber 0tabt, auf eine Entfernung von einer ^‘erfre na=
bern. fann. .X)ie 9}?aucrn ftnb von großen £)uaber(teis
nen aufgefubrt , unb ivenigftciui 5 gaben bod;, an vielen
0tellen gegen lo guß bief unb mit vielen runben unb vierefs
Ügten ^biitmen verfeben. ^er ^IBallgang hinter ben SÜ^aus
(0 :Der S'^ame !^erbent foU oon bcm g3crfifcben ein
Xt)or/ unb oerfcbloßen/ berfommen, Einige mol^
len baberr bn^ man Dnrbant febreiben foU. ©ief ißaber
ber £anbe^fpracbe ni(i)t gerndß f in melcber ee eher mie
’ iDorbent lautet.
S3
evn ifi fd;mal , febaß tuir aufbcn 2l)ii/mcn ^ancncu
l^ciüüuncn. I)üd)rtc 0rcüe nimmt bie (fitabelle, Dia=
rill Äa(c genannt, ein, mdd;c t'on einer bic 0tabt be^
l)crrfdKnben ‘dnljolje , biivd; eine ungemeine enge unb
tiefe gelfenÜuft ,bereu ^anbe faft feHfeIred;t abmartö
laufen,
getrennt iji. ^iefc^ fefte 0d)lcp l}at eine breis
eefigte ©eftalt, unb mad;t mit ber 0tabt einen ^ins
fei; feine SQ^auern ftnb uberall6 gaben, unb bie !tf)iir=
me gegen Ö gaben bocl). Der (^bunbat bi^v feinen 2Bobn=
ft§* £)bngead)tet ber Ijaufigen ^Belagerungen , meld;e bie
0tabt au^gefanben bt^t^ finb ibve gcjfungemcrfe ben=
nod; biö auf bcu di jicmlicb gutem 0taiu
be; unb menn fte and; bi» »»b mieber, oben befdbabigt|
finb , fo t>erbinbern bod) bie in unb über bem gun=
bament angebrad;ten ungebeuren 0teinmaffen ihren ©iiir!
ffurj. 3d; b»be berfd)iebene biefer 0tcine gemejfen unbj
gefunben , baf mand;e, nad) allen brei Dimenfionen,
j
nid;t meniger alfi einen gaben b»ben. Die 0 tabt erbalt i
au^ bem naben ©ebirge bortreflid)e^ £)uellma(fcr , unb
baö S3ergfd;loß b»i ^i-K» gemauerten ^ajfcrbcbdltcr. :
Die in bem britten ^anbe ber ©melinifd)cn 9^eife ent?
baltene S)efd;rcibung oon Derbent, b»^^^ id; burcbgdngig
richtig gefunben ; fo bag id) nichts uon ^ebeutung .biiu
jujufe^en mufte. Die nbrblid;c S3 reite bon Derbent ijH
nad; neuen S5cobad;tungen:41° 62' o" bie 3lbmeid)ung
ber 5D?agnetnabel mar bafelbft ben i6ten 3uni) 1796
ii® 41' 20" nad) Djten.
Die bon ©melin befebrieb^nen Ueberblcibfel einer
bon Derbent bormabU" überbau ©ebirg geführten 3}?auer
fi'nb aud) nod; jejt borbanben. 3» 0age ijf unter
ben ^iinoobnern ,mie aud; unter ben ©ebirg^bblfern
19
.qanj aagemetn: bög ftd) üor mtcx^ tiefe ^Uxm tom(5afpifd[;en , bi» fd^warjc ^eer erflredt habe, unbfte yerfid;eru , tag man and) tt)eitei1;in nod; lleUenmcifc
Ucbcrrcfic taöon fef)e.^
gerb Olli (^ban , tei- fid), wie man ©melmweiß turd; Eroberungen sum Äerrn oon Derbent gcsmad;t batte
,
ftarb ocr etma 2 Sabren unt biiderlieg
£)evbent, mit feinen übrigen tbeil^ ererbten, tbeiL^ eros
berten ^efti^ungen, feinem altefien 0obne 2rd;mcr.
92ad; tej^en tor einigen S^bren erfolgten ;^ote ftnt fte
auf ten jejt faum 18 3abr alten jungem ©obn S^febidb5111 gefommen
, unter tbeld^en Verbeut im vorigen 3abran 8vuglant ubergieng.
^abafferaur
Ser Jabrtfi'eranifd)« SanbeäftvidS) Hegt äW'Wen benSliiffen Darbacl) itiib 9Cubad, gegen bereu Quellen ju,nnb erftreeft ftd; über bem 55erbciui|'d>en ©ebiet bid aii
bad t)bd;jte ©ebirg ber Sebgier gegen 40 Söerfte weit,
J5 ie Serge ftnb hier befenberd felpigt unb mit SBalb besbedt. .Senned) fehlt ee nid;t an Sbrfern , meldie in benfdibnen unb frud)tbaren Sergtbalern liegen, Sie 9iegies
rung über biefen Keinen Siftrift, ift än)ifd;en fünf Srfi*bern getbeilt , bereit jebet eine gewijfe Slnjabl »cn Sbr»fern befi^t. Ser ältefte betfelben SKuffom, bat inbef bet
meitem ben grbften Ülntbeil, unb führet ben Xitel eineü
Äabi tion Xabajferan,
•) 311 meineggä SlBetfe finbet man bie ©cfchichte geth?lli Shgne neth eollfiänbiger.
S a
e d) t t W a H.
®ie <«ro»^in5ed,ir«>an ift o(,negvof
«
cvfnecEt ftc^ »»>" ghigc^cn w -
tung bcä Äut ‘«”9^gt„ba« fcDei»?« fie
'
300 ÜBevfte in t.e5^„g„„ifd;e«
»on ®“9ei^««- ^ ,on ®cl)«fc»i
ebene, öß« - „orbb(tIid)en©cctgicn.
„„b ©«nfc^a, " .„.gcgengefe^ten eeite,
aiuf bev fibvigen, bemf ^ jänjt. Sie»eei=
»itb fie non bem®«‘’'^9« 9 ® 21m
te, nom Ufev an Sß«d)f '
'I 1 auf =5 >lßet=
He; m ®2ubuna be§ §Iöpd;en6 Sita an dinge-
5,„, .e*.n»* . 5, «f,
gUip gepet .5'^W „,mmt
' St*;™- »-“*“*
©djiman '" *“**fV*’'7 .™ifd)(n OmSiae»
.Si, «... .. fe *"®f;';;; S'?.t. t«-
tnt-tt w"> “1 r. t™;.'“.."”.«;**'
Ufev beS ^uv; 3) Sie €6enc am Äur
; 4) ber bie bvei bon:
^ei-ge^enbcn begran^enbe,
ju ©d^irman geljo?
rige ^beil bei* l)oI)eren ©ebirg^fctte.
3m j)olitifdjen $Sctract;t beftebct biefc ^pvobinj
:
1) ber ^baufd)aft ^uba; 12) bem bon bem
bou Ä'uba. eroberten !2aube^(lridb jenfeit^ beö 2ltatfcl;ai
3) bem ©aWiantfdjen 0ebiete; 4) bem dJebiete beö
(^bau^ bon 23ahi; 5) bem ^anbe be^ ^bö«ö^'bn©d;as
mad;i , unb 6) bem Jüanbe bc^ ©d;efi. (h)
9^aturlid;e ©intbeilung bon ©d;irman.
€6ene jtbtfcbcn bem SKuba^ unb 2(tatfcbai.
®a6 bei Derbent gegen ba^ 5[^cer au^laufenbe bbberc
©ebirg entfernt ftd; biefer ©tabt admablig n?ies
ber bon ber ^üfle, unb fommt berfelben in einem S3os
gen, beffen größter Sibflanb bom Ufer jmifd^en ben
glulfen ©amur unb ^cfartfd;ai gegen 5o SKerfle be?
tragt, erjt an ber S[>?unbung beö obngefal)r i3o ^'erftc
entfernten glupcbenfi^lta mieber auf 4 SSerftenabe. 3tt?i=
fd;en bem 9^uba^ unb 5(ta entjlebet babureb am gujac
beö (^ebirg^ ein ebener Sanbe^ftricb , ber einen nid;t uns
betracbtlid;en Xbeil bon©cbirman auf^maebt. ^ine'^ens
ge auf ben naben Gebirgen , beren Druden mit emigem
bem S^tamen ber J^hiffe unb ^äd^e öngebdngt. ^Itatfcbaj
ijt flifo fo biel ötö baö giu^cben Sita.
(h) ?!}?ancbe rechnen auch bie ©treefe atvifeben ©erbent unb
bem 9vubaö mit au ©ebirman/ anbere hingegen fchiief-
fen bie ganae Äubaifebe ^errfeboft baoon au^. 3n bie*
fern eingefebrdntteren ©inne^ mirb ©ebirman befonber^
pon bem £anbooife um Äuba genommen.
0d)nee bebecft ift , cntfpvinf^cnbci* gfnf^djen, buvd)ftrbmt[
biefe (Jbcne. Dief? tragt jtrar ju ibvcr gvud)tbarfcitj
ttid}t wenig bei ,bingegen mad)t ef^ ben 5[i>eg burd^bie^
felben, befonber^ für 3lrmeen auj^erj! befd^werlid;. Mtbiefe Slngcben tbeilcn ficb bei ihrem 5lu^tritt aufi bem i
©ebirge in mehrere 2irme ;aKe finb ungemein fd;nell !
nnb reigenb, unb alle haben bei einer geringen ^iefe,
ein' weitei^ mit großen 6teintrümmern angefüUtef^ 25^ett.
T)icg ijl eine natnrlid)e golge ihre& fd;neUen gaüe nom
nahen (Gebirge; unb ba biefeö grogentheil^ au^ Slbjen
non thonartiger DIatur beziehet , fo.ifl ba^ SlBaffer bie^
fer glügchen burd)gangig trübe, unb 511 gewiffen 3ah-
reojeiten fo fehr mit feinen (J-rbtheilchen gefd)wangert
,
baß e^ faum trinfbav ijl. 0ogar burd; ^od)en ift bie^
fern Uebel nid)t gänzlich abjuhelfen , unb gewbhnlid;e^
giltriren ift faum non einigem d-rfolg, fonbern e^ muß
wenn man ba6 SBaffer rein haben will, burd) ^ohlen=
(faub gefdKhrn. I^cffen ungeachtet ijf man aue 9??an^
gelan 0.uell= unb ^runnemvaffer genbthiget, ftd; mit
foId)em trüben 5[Bafl’er ju behelfen :jum G)lü(fe bringt .
beffen ©enuß and) in feiner nerunreinigten ©eftalt bei*
©efunbheit feinen merflid)en 9lad)theil.
©in betrad;tlid)ev 2^htil biefer ©bene in bei* 9^ach=
Barfd;aft ber glüßd^en^ ift mit ben am? bem ©ebirgeher^
abgefchwemmten 0teintrümmern unb ©rbe überbeeft,
unb bie ©bene hat benfelben nielleid;t fogar ihre ©nts
jfehung , wemgftem? ihre ©rweitcrung ju nerbanfen.
0ie ift überall mit fleinen 5Ö5albern , unb jerjfveutem
©cbüfd;e bebedft;
bie in ihr liegenben ^orffd;aften, ftnb
mit ben fd)6nften £)bjfgarten ,Weingarten unb !l}?aul?
becrpß[an5ungen umgeben^ unb geben ben beutlid;ften^cs.
, wk geneigt r)ier bk DIatur fei) , gieiß unb
beitfamfeit burd) Ueberfliig jn beicbnen.
X)k bebeutenbfien glüffe in biefer d'bene ftnb
:
• i) X)er i6 StBerfte (i) i?on 3;nbaö entfernte (^uv^
geni.
<2) .Der0amnr, 8 5[ßcrfle non ©urgeni, iflbei ineis
tem ber anfebnlid)fte non aden biefengtuffen , ünb befi^t
bie if)nen geme{nfd)aftlid)cn fd;on angcjeigten ^’igenfcbcifs
ten, im bod))tcn 0rabe. jöci einer ^iefe , non feiten
nief)r aB brei gug nimmt fein ^ett, ba^ non nieletines
ben einanber firbmenben Firmen gebilbet inirb, bie S5rei2
U, non beinahe einer 5Berfte ein. ©roge unb kleine
0teintrümmern , unb ju 3nfeln aufgebaufte (E'rbe unb
Steine erfüllen baffelbe unb f’ommen jum Q)orfd)ein ,
ober tnerben fortgemaljt, burd)brod)en unb uberfd)inemmt,
je nad)bem ber milbe @trom burd) fie aufgebalteuinirb,
ober fid) einen 5Seg bahnen fann. ^ommer^
monaten, inenn er non 0d)neetnager angefd)tnollen ig,
ig ber Uebergang über benfelben mit groger ^Sefd)inerÄ
lid)fcit, unb mand)mal)l, obngead)tet feiner fo geringen
^iefe, mit ©efabr nerfnupft. ^r giebt aBbann ben
aiUT ben ^)elnetifd)en Gebirgen berabfommenben uM'Iben
$lÖagcrgrbmen an ©etnalt nid)B nad) ;unb ber (^in^
bruef , ben er auf ben S3eobad)ter mad)t , ber obmneit
feiner 9}?ünbung über ibn gebt, ig au^ bem ©nutbe
grbger , aB bei) jenen , ineil man ibn in ber €*bene
fortgrbmen gebt, unb bic S3ä‘ge , non tneld)en er ftd)
berabgürjet , in einer betrad)tnd)en Entfernung faum
tnabrnimmt. 5lugallenb ig cB and) , bag man nid)t
(i) ‘Die Entfernung biefer Slinfe bnbe id) nach ber Züch-
tung beö £anbnegö non Derbent nneb Q3flfu angegeben-
feiten in einer jicmliclKn ^ntfenuinö öj?m glu^bctte an
l)b()er liegenden 0teUen ,©vaben ebne irgenb einefcl;eiu=
bare UrfadK, ftd? plol^lid; mit ^'affer anfullcn ficbet,
mo man meni^e 3lugenblirfe juüov feine '^puv* baDi>n
erblicftc; cingad, ber fid) in meiner ©cöcnmavt in ci=
nev ^'utfernung üon einer halben -^erfte nein gluß=
bette ereignet bat. ^nblid; bat man bemerft, bap ftd>
bie iiefe biefe? glnffef^ ,nnb bie 6emalt feinet 0trb=
men^ fogar nad) ^:i5crfd;iebenbeit ber 3:agef^jeiren t)cr^
anbert. Den über fanb man e^ mad;fenb , unb
be^ abnebmenb ;meld^e^ jubcrlagig t>on nid;tö
,anbercm ali^ t>on bem im ©ebirge in ben 9}iittag6ftun^
ben banftger ,nnb beö 5iad)t^ in geringerer ^engc
fdjmeljenbcn ©d;nee ber^nleiten ift. ^d;t h\t^ lo^ißer^
jfe non ©amnr fommt m> n nod) über einen entfenu
ten 2Irm beffelben ,-meld;er ben D^abmen Saloma
fübvt. ^'0
5) d'tma i5 Reifte meiterbiu, trifft man auf ei^
ne -Öl enge non23ad;en, meld)e in nerfd)iebenen (^ntfer^
nungen non einanber eine (^tred’e non i5 ^29erftcn eins
nehmen, ©ie finb in^gefammt 3lrme beo glnflfejr^
fartfd;ai ,über bejfen eigentlichen ^ette man äuleljt
fommt. feiner ber ^erg|frbmc i|f in fo niele 5U'mc
nertbeilt al^ biefer ;eben baber fommt er bem 0amur
an ©rbpe nnb an 0etnalt be^ ^trbmenn nirgenbn bei.
4) 23om ibauptarm be6 ^efartfebai bat man nod>
4 5ßcrfte bin jum Deli, an beiJen rechtem Ufer, ba
tvo er auf^ bem ©ebirge l^tnortritt , bie .fbanptffabt
*) 3(n biefem Sinne bee ®amur mirb non Sleineggö irriger
Sveife bie @tabt Ma f fo tnie an bejfen Slu^flu§ ber
fleine !^afen SU^ßbab gefegt.
bicfe^ t'cn 0c^ivvvmt, gelegen ifr. D?ac^
neuern 33eobad;tungen ijt bic nbrblid;e 53rcitc bon ^us
ba 41° 24' (i^)* ^eli liegt ba^
^pvf Dlijabab, n>eld;e^ einen, cbgleid; fel^r deinen unb
unbequemen,^lafeu f)at.
5) ^on .I^eli ftnb cjS 5 -Scrjle , bi^ jum ^fu
fd;ai, unb öcn ba:^
>- *6) 2lnbeve 5 Sßerflc bif^ 5um-.toatfd)aj : ferner
7) 4 Reifte bi^ jum .Dfd;agibfd;id;.
8) ^on ba 10 ^löerfle bi^ jum S5elbd) unb
9) 91'od; 10 SÖerjte biö an ba^ glugd)en 0d)as
brau. .Diefeö (elftere ifl 5mar nid)t betrad>tlid;er alö
bic übrigen vorgenannten, aber be^megen merhvurbig,
meil in ber ^bene an feinem linfen Ufer , bie vormablö
in biefen ©egenben mid;tige 0tabt 0d;abran lag, mos
von man aber jejt nid;tö mehr aB bic 9iuincn fiebt.
^pier verbient and; bemerft 511 merbcn , ba^ über
0d)abran hinauf, fomobl bie ,€‘bene langj? be^Ufer^,
al^ and) bie benad;barten Qlw'boben ftd; ihrer naturlis
eben ^cfd;,aifenbeit nad) , fd^on in etma^ bem troefenen
j^anbef<trid;,jmifd^en bem 3ltatfd;ai unb ber ^'bene am
.^ur nahem; fie ftnb namlid; meniger mafferreid; unb
malbigt , and) überhaupt meniger frud;tbar.
10) 5luf ben 0d;abran folgt in einer Entfernung
von 9 5®erften bav glügd;en Emitfd;e unb
11) s<2 2[Berfle meiterhin ba^ glufd;en ©uljen.
5lm linfen Ufer biefe^ g(ußd;enö ftd; ba mo e^
au^ einem engen 2:hal h^t*^orfümmt, eine 5lrt von Erbs#
(k) J)ie ^Seobachtuno mürbe eigentlich 6 2a3er(le oon bec
0tnbt fuba im jDil'^orboften öngefteUt^ unb hie Q5rei-
te ergab fich hafelbji au 41° ^4 ' ^7 "*
s6 .
irrtü in gcrabev Xinic ,qncer über bic (fbcne , bis an
bas bicv ctnpa ß ^cr(!e entfernte Ufer. \coWPbl fei^
ner ,aB feinem i^anjen 2lnfcben nad) fbnnte inan
biefen (Jrbmall Icicl;t für eine 2lrt öon ^erfcl;anjiu^
halten: e^ fehlet and/ nid;t an Leuten, it?eld;e benfelben
auf 9\ed)nun9 ^Icxanber^ bee^ (trogen fe^en melU
ten; benn ei" fd^cint bort ^:8olfsfitte 5U fei;n, alle ^IL‘er=
fe menfd)lid)en gleigei^ ,bereit Urfv-vung in ^T^crgeffeiu
heit gerathen ift , biefem (Eroberer ^crfi'en^ a«Swfd;veis
bcn. (^ine genauere Untcvfud;iing jeigte aber halb, bag
bic uevmeinte 5[^erfd)an3ung nichtei anbev^ gen^efen ift,
aB eine mit vielem gleige non ben (^inmebnern ehemahls
angelegte SSaffßvIcitung , moburd; ber ©nljen in beräum
Sieigbau beflimmten ebene uerthcilt mürbe, bpier ftehet
man dnd) auf ben nahen bergen 9lefteeinei3 alten vgd^lof-'
fef^, ^fd;ed)red) genannt, non bem bie eiumohner ebenfallf^
entmeber nid)t^^ ober nur fo biel 511 fagen miffen, bag
öon ^llexmnbern herfojnme.
12) ^I5on 0ülien bi^t man noch Slöcvfte bis ^nm
glugehen 2lta, mo bie ebene ju enbe geht.
Stahle unb troefene Q^crggegenb oon i2lratfchai big -an bie
ebene am ^tur.
®cn sweiten S^cil »en ©djirwan , ber fcutd) feine na--
turlid^c SSefd^nffenOcit ftd) rtu^jeic&net ,ntad;t bie
San^fd)aft au^ , ineld^c ftd; auf ber einen ©eite eom
glügd;cn ülta an langö be§ Uferö bi^ an bie ©bene, ivos
burd; berÄur fließt, eifreeft, auf ber anbern ©eite aber
ihre ©ränje in bem bbberen quellenteid;en unb u'albig^
ten ©ebirge ßnbet , ba,4 fiel; in feinem gaiiäen Saufe
burd; ©d;irman gleid; bleibt. .I>ie Sange biefcb ©iftriftg
^7
betragt ungefabr 120 SSevjlc , feine 35veite aber {\i an
i?ielen Stellen fe^v anfebniid) , u^eil fici) ba^ Ufer jwis
fd)eu ben 5Q?unbungen be^ ^Iratfd^aj uifb be^ Äiir merf^
(id; bortnart^ Siebet, «nb suMfd;cn biefen beiben ^imfs
ten eine 3(rt bon an^tnartJ? gebenbem 2öinfel bilbet.
©0 fann man 5. S5 . bon ber SQtunbnng bc6 §lugd;en^
©nguite, bii^ 511 ben 9leus 0d)amad)i nabgelegenen
5(nboben gegen 100 ^erfle in bie 35 reite rechnen. .Die
C'bene am Ufer ijl in biefem .Diftrifte nirgenb^ öon ei?
ncr anfebniieben 35 rctte. ©ie granjt nid;t unmittelbar
an bie bebe malbigte unb n)aflrerreid;e 0ebirg^!ette
,
fonbern bie ftc umgebenbe ©egenb beftebet au^ min^
ber beben, fablen nnb-mafferarmen 5inbeben unb ^b^-lern
, meld)e alfo bei meitem ben grbgten xbeil biefe^
,.Dittrift^ aufnnad;en.
Die bem 9}?eere naher gelegene ©treefe , iiTbieun^
frud)tbarfte unb buvrefte; gegen ba^ bebere©ebirg hin
nimmt ihre grud;tbavfeit ju. Die ©tabt unb berJoafen
^afu ift in ber alle burreften 0egenb gelegen , mo bae^
tbenigte ^Tbreicb mit ©oJsiunb (I*rbbarstbeild;en börd;s
brungen ift , unb jlalffelfen bin unb trieber ju ^ag
am^geben. ^ben biefc^ if! aber eine Quelle bon 9leid;-
tbum für biefe ©tabt, bie au^ bem^^erlauf ber DZa^b-
ta, ;be^ ^ergol^ unb beö ©alje^ , md;t unbetrad)tlii
d)e €*inhmfte siebt.' Der ^Ißaffermangel in biefem Di?
j^rift fommt tbeil^ bon ber faljigten unb bitumincs
fen 3latur be^ ^rbreid;^, tbcil^ aber aud) babon ber;
bag ber größte ^beil ber Ueinen Sluffe, meld)e in ben
ibn umgebenben boberen ©ebirgen entfpringen , ihren l^auf
nicht gerabebem ^eerc ju , fonbern gegen ben ^ur neh-
men, unb in biefen gluß fallen. ,•
^(uf t)cm S[öeqe t?pm iiad; ^^ahi ift bie[
erf^c 9}?erhvurbigkit, ber unter beni 9Zanien ^efcl^bnr^
tiiaE (fünf gtnger) bcfaniuc gelfen. C^r bcftebct cigcnu-
licl?. au^ inebveren oben auf einer 5{nboi)c gelegenen fnb= i
len gclfenflücfcn ,unb liegt ettra 6 5L«erfte noin 5ltat=
febaj , nabe am Ufer, .^aö größte biefer gelfenfiucfe||
nimmt fiel? ,menn man fic auö bem .(pofe be^ bovt evs
bauten (Saraoanfarai betracl?tct , rcd;t gut an^ ,unb
|
bieß mag mobl bie curopaifeben 9ieifenben veranlaßt b^^'
ben , e^ In ihren Sieifenacbricbten immer aU eine bcfon=
bere 5l}?erFmürbigfeit anjufeben. 2lud? ©melin befd;reibt :
biefen gelfen umftvinblid) genug. Wir fd;eint er eb^'t
ein ben ©cefahvern milliommene^^ 3eid;en alf^ ein feiten
ncr ober an fid) merfmürbiger ©egenftanb ju fepn. '-Jluf
ber .^bbe liegt äerfallene^ ^ergfcbloß ,
beflfen man unten nid;tgcroabr mivb, morinnenßcb 53icb-
birten auf3ub<^lten pßegen ,
‘*neil ber ^erg felbfi unb
bie umliegenbe (^egenb, öorjuglid^e SlBeibpla^e Imt.
^:Bon S3cfd;barmaf bi^^ an baö glüßd;cn ©ugaite
ober ^ofutfd?ai , hat man eine mafferloße GJegenb oon
mehr al^ 5o ^^erßen ju burdßanfen, non mo au^ eö
nod) 3o ©erften meit m ^afn ift. Safu liegt auf eig-
ner Sanbfpi^e ober .^^albinfel , bie ben Dtamen Slbfcba^
ron führet, auf melcber nidbt nur bie meiften unb be?
ßen 33 ergbl ? unb 0ftapbttigiiellen , aud? ©al^feen ßnb
,
fonbern, meld)eü nod? mehr burd? eine gemiffe ©trede
auffadt , baß ihre £)berßacbe an jebem beliebigen
^unft geuer 511 fangen fabig Iß. 3d) merbe meiter
unten in bem pbpßfd^en 3:beil biefeö 5luffa^e^ ,ums
ftanblicber non biefer fcltenen ^rfd^einung fpred?en. lieber*
S3afu bjnau^ fallt nur ber einzige gluß ^Irfagat ,ges
29
gen 6o biefer 0tabtln6 9}?eer; aüe itbrigcn
Heilten gluffe, bie in beut, biefem ^beile be^ §!}?cere6ufev
entgegctif^cfe^ten bbbern ©ebirg eutfpringen , fallen in
ben ^ur , o()ne biefen ;l5 i|trift ju bernbren.
(Jbenc am linfen Ufer be^ Äur.
Sie ^benc am linfen Ufer beö ^ur bat in ber Oxidbtung
beö gluffe^ gegen 200 S[öer(le in ber Sange. 0 ie mivb
auf ber bem ging entgegengefegten 0eite fomobl "oon
ben Slnboben be^ fo eben befd;riebenen Diflrift^^ ,alö
audb weiter lanbeinwiut^ Don einem '2btil ber b^b^ven
©ebirge eingefcblojfen. 3bte grogte 5^reite mag 60
bi^ 70 SSerge betragen. 3n ber 9iabe beö gUiffeö ijt
fie Ueberfd)wemmungcn auögefe^t ,iinb auf eine ans
febnlicge ^eite mit bebem 0cbilf betrad)fen. ©in an=
berer 2!beil, befonberö gegen baö 9}^eer _u, ig fa^igt
unb gan^ unfrud)tbar : ber an baö bobere ©ebirg grans
5enbe 0trid) b^ag^g^a Mt ,V‘^atlid? frud;tbar unb jum
gcibbau tauglidb- JDbngcfabr 100 ^Berge aufwartö ümt
feiner 5Diunbung , nimmt ber .^ur t'on feiner redeten
0 eitc ben 3lraö auf, unb bafelbg liegt am linfen Ufer,
alfo auf ber 0 dbinT»anifd;en 0 eite, baö groge .DorfI5 fd;as
wat-, baö einem unter bem 0d;ul^ beö 0d)amacfifd;ett
©banö gebenben ^ep gehöret. .Der ^ur ig in ber ©bene
nac^ feiner ^Bereinigung mit bem 2lraö 70 gaben unb
bruber breit , unb nur biö babin fcbiffbdr; weiter aufs
wartö im ©ebirge hingegen , bmbern gelfen im glugbets
te bie 0 dggabrt. Die Ufer fmb mit B^alb bewad;fen.
©egen 5o öSerge 00m ^eer, tbeilt fid) ber glug in meb=
rerc 5lrme, wopon bie augerften auf beiben 0eiten bie
anfebnlid)gcn gnb. Die ba^wifd^eu liegenben Snfeln
I
oO
werben nocl^ 511 0d)irwan (;eved)net. 5lm linfen
arm bei^ 0 tabt 0 allian, wcld;e eiqcnt=,
lid) \nd)t(^ anberf^ ,aB eine Sammlung vieler langö
M Iiegenber I^bvfer ift , unb ihren 2h3ohirtanb
t>DvnchmIid; bcm ungemein reid;en gifd;fang im glüjje
511 banfen l;at. 5lud; bie je^ige Äauptjlabt bee 0 d)as
mad>ifd)cii ©ebiet^ , 91eu ^ ed;amad;i , liegt in biefer
(Ebene, etwa 5o ©elfte nomglufe, unb eben fo weit
t)om ^cerc^ufer ,an bem in ben Äuv fallenben gliigs
d)en ©fu , 5 ©erfte bon ber Stelle , wo eö au^ eis
uem ber nahen 33ergtbaler berbovtvitt.
2)ie b obere ® e b t rg 6 1 e tf c.
habe fd)on bemerft, bag aud) bbn bem, bie bi^s
her befd)riebenen bvei .I^iftriftc umgebenbeu heberen -(^cs
'birge ein anfebnlid;ev Xbeil 5« ber ^robinj Sd;ini>an
gehöre: ja biefer gebirgigte ^b^il ifl t)on allen ber bcs
trad}tlid}j^e. Seine Breite, bif^ an Seegiftan , ift am
9iubai’ fehl- gering, bei :^uba fd;on betrad)tlid;er , auf
ber anbern Seite 3ltatfd;ai nimmt fie im ©ebiet
bef- (ihan^ bon Sd;amad)i immer mehr ju , unb am
gvbgtcn ift fte ba , mc ber ^ur im ©ebirge , in bem
' ©ebiete be^ 12haiu\ bon Sd)cfi bie ©ran^e mad;t. •
T)ic an ber Sd^irmanifdjen ©ranje mobnenben
gier ftehen faft alle tbeil^ unmittelbar , tbeilf^ mittelbar
' unb unter gemifen ^eftiminungen unter jmei £)berbaups
tern, ntolid) bemllma (Eljan, melchem bornebmlid; bic
Elmaren gebord^en, unb G), ^t?eld;er ben
(!) 3d) mu^ hier bemerfen / baf bie Q5enennungen Uma
(Eban unb ii^hanbutai gernbe fo mie Schamchal unb
mep ni^t ßl^ J^ßbrnen, fonbern ßlö Xitel au betrßchten
I
im [^or^cn 0e6irg , bem ©amur unb Dell mcl)?
nenben, jal;Ireid[)cn ©ramm bcr ^afi = ^iimufen (freien
^umucfcu) bcl)crrfd)f. Die beiben b5d;ften mit emigem
©ebnee bebceften ^ergrüdfen ftnb folgeiibe : ber ©d;ad^r
bag hinter Äuba im ©ebietc .^haubiuaid , unb bcr Ähci=
laber, hinter Qüt 5 ©d;amad;i ^ im Gebiete be^ Uma
.^iefe^ (ci^tere (^bbirg meid;t fehr bcr pa^
rallcicn 9iid;tung mit bem 9}^cercdnfer ab , unb fein 5Ib=
hang ij! meiffen^ gegen ben Surfing hi»9e!ehrt, unb be^s
megen fließen aud) fo Pielc hier entfpringenbe glußchen /
flattnad) bem ©eeufer, in fafl entgcgengefel^ter 0iid;tung
in ben Äur.
,©a^ Ojebtrge, ba 6 5U ©djirman gehört, ijl pon Dies
len unb engen 2:hfllern burd;fd;nitten , meld;e ben auf
bem hod;jTen, ^amm entfpringenben §Iugd)en gum 33 ette
bienen; aud; an D.ueUen unb ‘^ad;en, biein biefemmins
ber hohen ©ijlrift entgehen, fehlt e^ nid;t: ja id;
an fehl* hohen ©teilen fleinc flehenbc ©cen bemerft, bic
felbjl im heißeßen ©ommet* mit SlÖafi'cr angefullt maren,
3ln anbern ©teilen fommt man auf Gaffer , menn
mau nur menige gnß tief grabt. ^^Ißalber, ©ebüfd;
,
unb offene, mit bem fd^onjlen 0run prangenbe, ^la^c
med;fcln baher in biefer frud;tbaren (Begenb auf ba^ rei*
5cnbfte mit einanber ab , unb c^ ifl nid;t auffallenb,
baß bie ©inmohner ihre SSohnftöe am liebfien hier aufr
fd;lagen. (m) I^ic um .^uba gelegenen ^erge h<tben mir
finb ; ber /eat reaierenbe -S^h^nbutai hei^t a«
chai = Clban.
(m) ©inen ^feil beö 3uniuö unb fnß ben gnnaen 3uliuö
1796. habe ich tut ©ebirge ^ «uf ber ©teile augebröcht/
wo bie ^lüfchen ^Itatfchai nuf ber einen/ unb ©egaite
»ov allen am fntd)t6av(lcn , unb an fcijinien unb anges
nel)m abibec^felnbcn Sanbicl^aften am rcicl)ftcn 9efcl)ic=
neu. Uluctj Ijinter bcr ©tabt 2llt = ©d;amact>i ift bab
©cbirg fntd;tbav, unb bei ben hier uid)t leltenen 2lt=
menifd)en35orffd)aften, ftebetman bic (ublidjen Slbbän;
ge mit Dieben bepflanst. — Sllt =©d)amad)i liegt am
aibbangc einea SSerga , ba mo fid) baa bbljete ©ebirg in
bic tvDcfene aScvggegenb »eviievt ,nnb jmav obngefähr
|
4 gserfte nen bem S(uj5 «Pitfagat, unb gegen 3o üßetfte]
»Dn bet ©tabt Dien = ed)amad)i. Son jener ebemala^
fo beiiibrnten 5Jan^^tftabt non ©epinvan fiebet man
jcät nur nod; weitläufige Dlninen,- in welchen etwa loo
gamilien «Kaljammebaner äcrftrent wohnen.
^olitifcpe gintfieilung »on ©dfirwan.
©ebict bt« Ghana non Suba.
Sic Änbaifdie ä?cn;ffl>ift begreift ben swifd^en bem
Sfiubaa unb bem 2ltatfd:)ai gefegenen S-ljed «f» <£d;ir=
wan ;folglid) aufer bem Iwberen ©ebirgaautbeil in bic^
,-ct ©egenb bia an lüeagiftan ,nornehmlid) bie bereita
„ben befcDriebene ’fdjbne nnb frnd>tbare ©bene ©le
i,^ Dbnftreitig ber befte. nnb «olfreidMce 3:l)C>l non ©d;,r=
wan. 3bvc Äauptjiabt Äuba iMf'»
'
cer Sanbeaart' burep eine Spanet mit Sibiirmen befe=
itiot 2lnf ber ©eite ,wo fte an baa gliipcfecn A.eli
fibget, t|i fte offen, unb baa l)ot,c nnb geile Ufer bea
Seli mug gier bic ©teile ber geftnngawevfe »ertreten.
auf ber anbetn ©eite entfpringen
;
e„ct = »ulaf, nnb liegt „«eb bafelbft angefteUten Seob-
aebtungen untet 4*“ 9' 47" n6rblitt>et qSreite.
2Ba^ fottfl nod) ooii Mffcm ffciiieti £)rte etwa ju beniers
feil lurtic , finbet man fdjBH in ©meliiiö Sleifcn.
©ie Äubaifdje ^?eirfd;aft ijf bie angeftammte »esf^img S:fd;id)21Ii eiiang non ©erbeut, umi mo auöfein
»ater getl) 2lli ebnn ©erbeut uub faff ganj ediirnjaii
erobert bat. 3n enbe beg eorigen 3abreö ift nad; bet
entmeidning ^febid) 2((ig fein jüngerer nod) mimunbiger
»ruber Jjaffan , unter 9{ii(fifd;em ©d;nbe oB gbanBon Äuba eingefeijt iBorben.
I
Eroberungen be^ Ebonö oon Äuba unb Ser»bent jenfeitä beä 2ttatfgiai.
^or getb 2I(i eban fingen -Bom redeten Ufer beö
2(tatfd>ai , bie »efiijungen ber ßbane Bon »afu unb©d)aniod>i an
; iboboii ©rfterer bie an ber Änfte big
auf eine geiBijfe »reite lanbioartg gelegene ©tred'e,
Sebterer aber bag übrige £anb Bon ba big an bie ©ratuje Bon Seggiftaii- befag: getb 2IIi nabm aber ben gtof;
feil Sbcil ber »eftljungen beg €bang Bon »afii bin:
iBeg, unb fd)ranfte biefen auf ben »cfilj ber ©tabt»afu, mit einem tieinen ©iftrift in ber »adjbarfdiaft
ein, unb babei ijt eg and) big jejt geblieben. 3ni©rimbe ift biefc eroberung beg ©erbentifdKii ©bangBoii feiner befonbern 3Bid)tigfeit , toeil fte jmar Bief
Sanb umfaßt, aber nur fokbeg, bag ju bent uufrud;t=
barften Sbeil beg ©eite 23 big a8 bcfdjriebcnen ©i:firiftg gehört ; obne bieienigen »ortbeile jn geiBÜbren
,
iBcld;e ber Gban Bon »afu , loie mir gleid; feben loers
ben, aug feinem 21ntbeil jicbt. ©ie »eBblterimg jener
©trede ijf babev nud; auferfc gering, unb febranft fid)
auf einige meiiige ©orf|d;aften ein.
e
©allianifd)” Sil'rift.
®ic ewbt ©allian , bcvcii eben Seite 3o erwnbnt
tnorben ifl , ift mit bem umlicgenbcn 3.beil bet ©bene
am linfen Ufet beö Äur ,eine fcljon een getb
etjanS »etfabven befeffene ,unb een btefem m.r |ei=
nen Seljn Sfdjid^ 2lli eb«« »«erbte Äevvubaft, ieel=
dje een einem Saib eher Stattbaltev regiera tenb.
Die gjclt^menge een Saltian ift onfebnlid) ,«nb bie
einmebnet finb teeblbabcnb. .©er teid)ti9e gifd)tan3
im Äur teirb grbptentbcilg een 9lufifd)en Untertbauen
auö bet Stabt ailrafan unb onbern ©egenben bet
aiflrabanifcben Staftbaltcrfdiaft betrieben ,tmb habet
halten fid) eiele grembe in SaUian auf. ©ic emfunf=
te be«ebanä eem gifd^fang, bet eerpad^tet te.rb , feU
len iäbtlicb gegen 5oooo ffiubel Silbetgelb bett.^en
?8er getb 2lliebnn, bing bie ®aatam|dK f?eii|d)aft
mit ben übrigen »efi^imgen beffelben in Sd^neau md)t
äufammen; nun aber ftebet fte mitteljl bee bem (5ban
een 5Batu abgenemmenen ©ifttiltS ,mit bet Äubai|d)en
Jpetrfd;aft in «Berbinbung.
©ebict bc« 6f)ane een »alu.
2)er fleine Diftrift, bet bem eb«« een SBatu übrig
geblieben ift ,fd;ränft ficb beinahe auf ^ie «m ted)ten
Ufet be§ glübd)enö ©ngaite gelegene ^palbmiel aibjcbas
renein-. St gebbrt jn bem alletunfrud)tbarften unb
bürrellcn ©beit een Sd;inean; b« aber ben Scttbeil,
baß et febt eiel Salj unb Setgbl erjeugt unb baß
bie Stabt 23a{u, bie hier liegt, auf eine große Stteefe
weit
,
lang« bet gafvifdien See bet einjige geranimge
35
unb bequeme ^jafen i)l , auö it)e(d;em biefe unb «nbeve
^robufte, bie au5bci-9?ncbbai-fcl)aft fommen, uerfcbifft,
«itb frembe bagegen eingefübret roerbeii fbmieii. Die@tabt' liegt «m ülbbaitge ciiteb SSevgö gegen baö Wleer,
ijl tiicl;tgi-eß, iiad) bortiger Saubeoart mit Sifauern unbKbiirmen umgeben
, jeidinct ftd; aber bod) in leßteret
aii'icf(tcbt oor anbern baburd; and, baß fte eine boppeUte SlJaner b^t , »or n,'eld>er aud) nod; bie Sfefie bed uiuter ^eter bem ©roßen gejogencn trocfnen ©rabend
, fo
mie einige SSaftionen unb glerd)en, jn j>ben ß'nb. Dienaberc a5efd)reibung biefed Srtd
, ß'nbet man in ©me^lind OiSerte. 3br bjanbel bat bnrd) bie bcftanbigc Ärieige unb Unruben in (gd^irman , unb in ber 9}ad;bar=
fcbaft'biefer frooinj, am meißen aber burd) ben Ser:fall öon (£cbamad;i, gar febr abgenommen. Dad 35a=fui|d)e ©alj mirb meift ju Sanbe nad> ed;amad;i unbweiter oerfnbret. Der fjauptabfa^ ber i«a()bta gebtnad; ©ilan , inbem bie Sanbleiite in biefer ^rooinj
, bieben eeibenbau treiben
, entmeber burd> bie erfabruiigbelehrt, ober nad; einem unter ibnen allgemeinen Sor»urtbeil glauben, baß in ben Jjaudbaltungcn, mo ecibenimfirmer gejogen werben , fein anbered »reimmaterial,ebne ben Üßnrmern ju fd;aben, jur iSelciKbtung gebrandit
_werben biirfte , ald Dfapbta. ©d iß fd;on bemerftworben
, baß bie f?albin|el 21bfd;aron einen unerfd)6pfrlid;en Söorratb baeon erbalte: bedwegen iß ße ancboonbem ganjeiiDiftrift am beßen beoblfert; ja manmbtbtefagcn , baß bie ganje SSeoblferung biefer ©egenb ßd;
. auf bie Dtabt, unb eine »Injabl »on 3o auf »Ibfdjaronliegenben Dörfern einfd)ranfe. Der je^igc ©b«« »on SSa^
fu beißt ijußein Äuli ©bau.
€ a
r)ti
@ c b i e t t e 6 ^ a n 6 t c n © cb a m m d; i.
Qu bcm ecl)atttac()ifd;en Gebiete, geb'ovt ber ßaiije
,
Jufeitä fc«« 3ltatfcl)ai gelegene Sanbesfevid) aufwäitö
inö ©ebivge, bid an bie i?evi-|d)aft bes ei)anÄ i'ini Scbe--
ti, unb an bie ©vänjen non Secigiftau. Sind) bie am
linten Ufer bef^ Äur liegenbe Gbene mad;t mit ülu?:
nabme bef^ eadianifd^en ©cbietd , einen Hbcil bieiet
Gbanfd^aft au^. .Die ed)amad)ifcbe ^icirfd)aft i|t bei-
Siftvift in @d)ivman, bev bmd) bie beftanbigen Unvn.-
ben , feit DJabiv ed;ad) bis auf unfeve Sage am bär--
teften mitgenommen ibcibcn ift ;«nb beffen cbenuiblige
S8e»blfei-ung unb 2öobIilanb babei am meijten gclit^
teil haben. ßbentablS inav bev Ciban »on i£d;amad;i
bet inidjtigfle unb mäd)tigfie 3iegcnt in ed;iiii'an,
unb feine ^auv'tftabt bmd> ibre ©rbpe unb bcn3icrd>=
tbnm tbvev einmobncv , beffen »oinebmfte Quelle bev
©eibenbanbel mit bem iiinevii 3)cvfien inav , febv bc--
tiibmt. Sejt mup biefev ßban bem feljan »on Dev=
bent unb Suba an 59?ad)t ineit nad;fteben, unb »on
2llt=ed;aniadff ffebet man nid;tS mcbv alS i»eitlanfi=
ge 0iuinen. Die Stabtinauevii haben ficb nod; au »cit
meiften ©teilen jietulicb gut eibalten; obgleid) ffe am
aibbange einet Slnbbbe einen «pialj »on tnebveveii 3öcv.'
ften im Umfang einfdffiepen , fo ffebet man bennod;
,
fcaff bie ®tabt ffcb in ältereri' Seiten , foii'obl auf bev
ginbbbe als and) in bie ©bene bevab , »iel ineitev evs
ffvecft haben mitffe. Die 23auatt unb bie ^Sefeffigung
»on 2ilt.'®d)amad)i ivav ganj fo ,i»ie ffe bort ge=
' mbbnlid) ift ,unb i»ie man ffe iiod) jejl an Dnbent
,
.«iibo unb a3a!u ffebet; abev biefe ctabt fd)eitit vei=
d?er ojfentIid;eu (Berauben geii?efen 3U
fei)n. $[ßcnn mau bic fd;6nc mit gemolbtcu kuppeln ,
auiT 0 tcincn aufgcfubrten 9}?Dfd)een , befon?
bev^ bic in bem namlid;eu ©efd^mad erbauten ^^eincv^
neu 33uben betrad)tet,gegen bereu größten Zf)eil bic
3eit unb bic 5Butb ber 3er)tbrer biö je,5t nod) menig
au^gerid;tet haben; fo mufj man fid) rininbcrn , mic
©melin , ber biefc 0tabt nod) bemobnt ongetrojfen bat,
fagen Fonnte, alte üorbanbenc ©ebaubc fepen auö Sei?
men unb unbebauenen Steinen jufammengefe^t , unb
feiiU’ ber ojfentIid;en ©ebaube verbiene bic geringflc
5(ufmerFfamFeit.
I)ie ®efd)id)te ber 0d;amad;ifd)en ^b^»? tmb ib'
rer ^pauptfrabt, feit 9?abir 0d)ac5 finbet man in bem
©melini|d;en SßerFe bi^ auf ba^' 3abr 1771 unb 1772
im 3ufammenbang er^ablt. 5^amabl^ (taub 0d)ama=
d;i , al^ eine oberung unter J^tb Slli (5b^n i^cn X^er^
beut unb bie ^amilie ber eingebobrnen
tbeili^ in ber 03efangenfd)aft , tbcil^ vertrieben, üllt^
0d)amad;i mar mieber bemobnt , unb 9ku s (Sebamas
d;i verlaffen unb ganj in .9^uinen. ©n ^aar Sabre
nad; 0melin^ SFnmefenbeit, fanb man aber bie fd;pw
fo febr verminberte Slnjabl ber (Jinmobner in einem alt-
jugeringen ^erbaltniffe 5U bem großen Umfange ber
0tabt 2llt= 0 d;amacbi; morau^ bie UnbeguemIid;Feit
entfianb , baß biefe 0tabt gegen feinblid)e 5(nfatte , bers
gleid;en von ben benad;barten Seogiern jeben 3Fugenr
blid 311 befurchten waren, fd;iver vertbeibigt werben
Fonnte. getb ^lli entfd;loß fid) alfo , biefe 0tabt wie=
ber 3u verlajfen, unb 9Feu5 (^dbamad)i in geborigem
58
Umfrtiig uad) bcv Slitjal)! bcv ein«)^f)uet , »iebcr fjetf^
jujtcUen, wobei aucl) bib jejt geblieben ift.
««eu:ed)amad;i ift bciiiabc in ber @efta(t eineg
ßnabratg erbaut, wooon jebe ©eite 800 @dnitt lang
i|l. & b«t K*)'‘ fd)Ied)te »on ungebrannten Siegelftei^
nen aufgefiibrte s£Rauern ,woran »on Diftanj ju Bi-
ftanj, rnnbe nnb »iereefigte Sbnrme gngebradjt ftnb.
Ueberbieg bat fie einen febr breiten unb tiefen trod'enen
Graben. 3m 3abr 1795 würben bie 5?äufer ber ©ins
wobner bei bem Ginfall beg befannten Ufnrpatorg 2lga
afaboniineb (^b«»«/ J^ftMt , unb liegen gropen 2 beifg
tiod) jejt m 9i4iinen. Bie berinablige Stnjabl ber ein=
wobner weiß id) nid)t mit 3u»erlapigteit ju be(lims
men; boeb fdjeint fte nur 5 big 6000 fd)werlid;}u iiber=
fteigen. S)Jan finbet barunter eine Slnjabl »on atrinei
Bifdjen .Äaufieuten , weld;e mei|beng mit ©eibenwaaren
»on geringer Güte banbeln.
' Ben S3eftlä ber ©tabt unb beg ganjen ©d)amas
d)ifd;en Gebietg, bat ftcb uad> getb 21Ii ßb^ug Sobe,
bie ebehiaMigc regiereube gamilie wicber jn »crfd;affen
gewugt ,wobei ibr bie SKinberjabrigfeit »on getb 211i’g
©bbnen unb 9?ad)foIgern treflicb ju ©tatten fam. Saf>
fein , ein ©obn 2(gaffe eb««ü ,23ruberg beg »on getb
2lli »ertriebenen Stegenten, bemad)tigtc ftd; }uer(t©cbaj
mad;i’g wieber; wurb^aber balb »on feinem SBruber
9?bu|tapba »ertrieben ,weld)er letjtt't 8 ig an bao Ens
be beg »origen 3bbreg in ©d)amad>i regiert b^t » um
weld)e Seit paffem unter atujfifd;emed)u^c wieber alg
Eban »on ©d)amad)i eingefe^t worben ift. fO^uftabbn
bat ftd) bem Ufurpator 2lga 50iabommeb ,ber im Bes
eember beg Sabrg 1795 bei ber Siüdfebr von feinem
S^mixx^ nad) Georgien über bcn ^ur giettg , ««b biö^
0cl;amacbi t>prbrang, liiert uutcrnjovfen. getraute
fiel) aber aud> uid;t , feine J^iauptfrabt DIeu s 0dbamas
ebi gegen jenen 311 behaupten, fonbern flud>tetc fid; mit
aüen feinen Stnhangern in^ (^ebirg ,mo er fo lange
blteb, bi^ 3lga 5D^abPmmeb im gebruar 1796. feinen^
3lb3ug aup biffer ©egenb genommen b^tte. ^ie 5?aus
fer berjenigen 0inmobner uon 0d)amad)i bie bem ^us
ftapba €ban nicht in^ ©ebirg folgen moUten ,unb bie
meijlen^^ au^ 3lnbangern ber 0cbad)ifd)en 0efte beitun^i
bcn, meld;c auö Sieligionf^grünben, bem 5lga ^aboms
meb (^b^^n geneigt maren, lieg jener uor feiner glud)t
jerjibren , unb ein glei(^e^ übte 5lga !9?abommeb an
ben Slßobnungen ber 0ntflobenen au^ : unb fo i(t bei
biefer 0elegenbeit bie gan3e 0tabt , auf gut ^erpfeb/
in einen 0teinbaufcn uermanbelt morben. X5 ie ber
(5bene naher gelegenen Dörfer mürben ebenfalls uer^
beert, uiele entgiengen jebod; ber 3^tflbrung biird) ih-
re entferntere Sage im ©ebirge.
Slugerbalb ber hoben ^erge , ba mo fie an bie
troefene 23erggegenb gran3en, finbet man 3mar menige
Dörfer , aber bie Sanbleute ,befonberö 3mifd;en WiU
unb 9leu s 0d;amad;i,
flechten ftd) au^ bunnen ^^ois
gen eine Slrt bon bemeglid)en Butten, mit einem
cplinbrifd^en ^ad) , bie fie bi« mieber mit gil3i
beefen unb 0d;ilfmatten bebeefen , unb fo in ber D^a^
he ber gluj^e unb 58 ad)c, ein nomabifd)e^ Seben fub=
ren. 3^ ber Dlabe bon Sllt-unb Oleus 0cbamacbi lie-
gen 3mifcben ben hohem 35ergen berfd)icbene gan3 bon
Slrmeniern bewohnte ^orffebaften. ^ei einem bieier
X)orfer finbet man in einer romantifcben Sage ein ^lo^
4o
f!er mit ber au$ qehaucncn 0tcincn mafifiü erbauten
Äird;e. Der 35ifd)Dff mit feinen wenigen 3}?üudKu ift
ober jejt eben fo arm , al6 bie bortigen 2irmenifd;cn'
Sanbleute.
©cBict bc^ l?on 0rf;ift.
©er ^l)an bon 0d)ift befi^t einen Diflrift im hoben
©ebirge , anfmart^ am Änr , an ben ©ranjen gegen
©anfd^a nnb ©eorgien. 5S>eitcrbin gran3t fein Sanb an
Se^gijtan , >mb bcn allen übrigen 0eiten ift bon
bem 0cbamad;ifd)en ©ebiete umgeben. Die Äan).nftabt
heißt 9tnchi/ nnb' liegt an einem fleinen in ben .^nr fals
lenben glußd)en, mobl 3o ®erjte bon erflerem. Der
je^ige S^egent biefe^ Dißriftf^ beißt 0elim C^han.
^ \
41
Breiter 5(bfc^nitt
Ueberfid;t bcv iHtcru unb mittleren (?)efcbid;tc iinb ^rbbe?
fd;veibun5-bev a>roi?{n3en tjon !^erefbia an ben
^ e f d; i d; t e.
/
lieber bie altere nnb mittlere ©efd;id)tc unb ^rbbes
fd;reibnng, ber ^H-oi^in^en r>om :^eref hif^ an ben ^ur,laiig^ ber Seftfufte ber ^afpifd;en 0ee , ft'nbet manfomobl in ben gried;ifd;en unb rbmifd;en ^djriftftel^
lern, alf> and) in ben ©efd;id;tfd;retbern unb ^eogra=
pbeu be<^ £)rient?^ , nur menige unb altgememe Dlad)^
rid)ten. 93on ben cultinirten Staaten ^-urcpa’ii maren
biefe ©egenben in ben bamabligen Seiten burd; bicmcit=
läufigen 35efii^ungen ber roben Df^ationen getrennt, mef^
d)e bie Europäer unter ber allgemeinen S5enennung0ci)5
tben unb 0armaten jufammenfai^ten;
unb i>om auf?
geflarten £)rient fonberten fte bie am red;ten Ufer Dei^
,^ur liegcuben bürren unb unmegfamen , tbedö ebenen,
tbeilf^ bergigten Sanber , unb auf ben übrigen 0eiten
unuberfteiglicbc ^um Zbeil mit emigem 0d;nee bebecfte
©ebirge ab. .triefe ©egenben maren alfo non jeber für
bie cultibirten 53bl!er, bcfonben^ bef’ £)rientö , eher eine
natürlid;e ©ranje unb 0d;ul^mebr gegen bie QtafaUe
ber ^Barbaren , al^ ber ^egenftanb einer ^'roberung^s
fud;t, meicbe nur mit einem Slufmanb bon ^raft , unb
mit bieler 0efabr b^tte befriebigt werben fennen. 3nber 0efd;idKe ber altejlen ^Ijfbrifd/babblonifdpen unb
4=
SEiicbi)ct)ett gRonardjic finbct mau feine eiMiven , ba?
biefe@eäenbeu jew'^Wf’ «'»'•' bevfelbeii aufflemaclit_
I)atte«. (a) 3h bifftH älteften Seiten mürben ftc yicl=
nicbv unter bein aUgemeinen 9}amen eentbien mit be:
griffen, aiud; ben 2at = <Pcrfifd)en SOfDnard)en maren.
fie nid)t nntertbanig; e§ ift fegar mebr alb mabricbein«
lieb ,bag ber unglncflidje gelbjug beb ßr^rub gegen bic
»cn ßerebDt unb feinen SfJadn'dfiern fcgenaimtc ®faiTa=
gnifdjen ecr)tben, unb ihre Äbnigin 2,Pmirib, ber Üd)
mit bem Kobe jeneb ©tifterb ber ^erft|tben 5)Jonard)ie
enbigte ,gegen bie ®blterfd)aften beb ßaucafub ,
unb
jmar unmittelbar gegen ben Sanbebftrid) , uon melcl)cm
hier bie Diebe iff ,gerid;tet mav. 3iad)bem &)vub über
ben Slrareb (ben beutigen 21rab) gegangen , anfanglid)
and) mit gutem grfolg ,öermutblicb gegen bie S9ifm=
bung biefeb gluffeb in ben Äut (ben alten eijruö) »Pt.
gcbimngen mar; iieg er ftd) um)orftd)tiger SBeife, in eiu
‘
sjiaffc locfen ,i'ießeidjt in blejenigen ,
mortn fest bie
geftnng ©anfd)a liegt, unb mürbe bafelbft mit feinem
oansenÄeerc, non ben Sergnblfern erfcl)Iagen. (b) üße:
geil biefer mcrfmfirbigen S8cgebenl)eit bat man mabi=
fd)einlid) bem gluflc in ber geige ben Diamen £9 =
rub gegeben, (c)
(a) 'fib nmiibere mid) baber / wie fo fiele neuere @d)rift«
fte'lfcr/ -3. jperbelot/ auch ©inflin flonn^
ten, btefe ©cfleiibeii fetjen ber norbmefilicbe Sbed be«
Eliten 5}Jcbienö.
(b) ^an febe ben j^^robot öueb Hist, ub.^i. cap. 8.
(C) ©trttbo Int gten «ud) feinet allgemeinen (Stbbefdireu.
buna etfldrt ben Urfprung biefer qSenennitng, inbemer
fagt : e, gegen ajlorgen bet Eafpifeben ®ee au e fließen
0cl6(t 5irevanber bcv ©vogc fdKint feine grobes
rungen, auf ben am (^afpifd;eu Wtm gelegenen,
novbmeftlid)en ^ancafu^ au?gebel)nt ju baben.
tavd; fagt fogar in bev ?ebenebefd;rdbnng beö ^oms
4>eju6 au^brucflid) , bie 3beriev (ein ben grbgevn ^beil
befi bcutigen ©ecvgien^ nnb (^avralinien^ bemobnenbe^
^olf) feigen niemabB , meber ben 9}?ebcrn ned; ben
Werfern , ned; ben i!}?accbonicrn nntermorfen gemefen;
mell ^üeranbev genotbigt gemefen mare , ^;)i)rcanien
(ba^ ©ilan nnb 5i}?afanbcran) ju frnbe 511 üers
lajfen, erbeilet bi^vau? , baß 3IIexanber am (^afv>i=
fd)en 3>?eeve , nicht fiber Änrcanicn tjorjubrins
gen 3eit gehabt b^^l ^and) nid)t in bem ijem
tigen 0 cbinran gemefen fenn lann (d). ^a\x trifft
gmar in ben orientalifd)en 0 d)rift(lellern bie 33e=
bauptung an , bag btefer Eroberer ben engen $ag
am €afpifd)en ?Q?eere , meld)en jejt bie 0 tabt Verbeut
ber dpruö unb ber 2I»'öre^
;
biefer burd) SIrmenien ; fe^
ner burct) 5Ubflnien unb3berien." ferner: /,atnircbert 5(1-
//banien unb (5oId)iö/ ift eine non mehreren gluffen be^
/rmdfTerte (Sbene/ unter meicben ber (Ipruö ber uornebm-
//ge ijl. Sr bie^ uormnblö Soruö / unb man behauptet r
//Spru^ bnl^r biefen ^^tarnen perdnbert / unb ihm ben
//feinigen gegeben.''
(ti) Surtiuö ift mie überhaupt / alfo auch in bem menigen
,
maö er im 4ten Sap. feinet ^uchö pon biefen (^egenben
fagtr fo unbeftimmt unb fabelhaft/ baf man barauö
fall gar nichts abnehmen fann. 55ieÜeicht finb bie £eu-
cofprer/ beren er am angeführten Drte gebenft/ unb be=
ren ^tarnen man lateinifch burch Aibosyrü überfeßen niü^s
te / mit ben 5(Ibaniern einerlei: pon melchen lepteren
mir gleich Kigen merben/ ba§ fie bie iSemohner biefer
©egenb getpefen fepen.
44
verfd)Iicgt ,juevft buvd) eine ?0?auer bcfcfti.qet bnbc
;
allein biefe 0d;rift|leller fiub weber in ber ^>crfi'n
tiefcy 5llc.vanber (nad; ber niovgenlanbifd^en 5(n?|>va*
d;c , (J^fanber) r 0egcnjlanbe , namlid; ber
^Ui\e\'r bie er eigentlid; erbaut haben foll, einig. I'ie
inei)len’ geben nid)t ben majebonifd^en 5lleranber , foiu
bern einen tneit fvubevcu Selben bicfei^ 9]amen^ ,bev in
ber fabelhaften alteften ©efd;id)te beö £)vienti" bie .9\oU
le einei^ gvngen drebercr^ f^McIt, alr ben e-rbauev hier
fer 9)?auer an. (e) dben fo wirb letztere üon T^crfd;ie^
beneii weit über 5^erbent hinauf , ]a fo weit gegen
'^'fren gefegt ,bag Serbelet in feiner Biblioiheque
orientale, gar bie grage anfwirft : ob barunter nicht
etwa bie befannte große ?)??auer an ber C^hinefifd) = ^a-
tarifchen (Oranje ,gemei)nt fet) ? (F) Ueberhaupt , ifl
ba^, wafi bie orientaIifd)en ^chnftfieller in biefev Sruef^
ftd)t Vorbringen , fo wiberfprechenb , unb biird) bie al=
bernften gabeln verunjtaltet, baß e^^ nid)t ben minbe=
ften ©rab von Inftorifd^er 5[ßahvfd)einIid}Fcit h^^F (g)-
3ur 3eit ber Äcrrfchaft ber ^^avthifchen unb Slr^
!uenifcl;en .^bnige , in ben 5?auptprovinsen ber großen
3lIt = ^Vrfifd)€n ^3?ionarchie, waren bie um ben (iaucai
fu^ wohnenben ^I^blFerfchaften ,vornehmlid) in brei
etaaten getheilt, namlid) ,Sberien unb ^Üba^
nien (h); ju biefem letzteren« haben ohne Sweifel auch
(e) SD^an feheilt d’Herbelots Bibliotheque orientale ben 2lrtifel
:
Escander.
(f 0. Herb. Bibi Orient. 91rt Sedd Jaglouge et Magiouge.
(g) 0. Herb. B. O. 5(rt. Jagiouge et Magiouge.
(h) (Sine föbelhnftc Slbthellung ber 5llbönierf auö Italien
Ünbet man im Justen. Hist. Lib. 42. Cap. 3.
Mefe ©egenbcn gehurt: biefcj? ivar aber nicht auf
fie allein eingefcl;ranft, fonbcvn gieng tbeil^ it?eiter
am .^ur hinauf, unb faßte, 311 beiben0citen beeglufr
fcy , einen ^l^il beö ©eLn\gien^, bii^ an bcit
ging ^llajan , in ftd; ; ’tbeilt^ aber mögen mol>I and) bie
im hP^K« ©ebirge, jum h^wtigen tegijtan gehörigen
D^ationen ben Qllbanifchen Wenigen unterworfen gewefen
fev)n. Ueberhaupt muß Qllbanien einen jiemlid^en Unii
fang gehabt halben; ba e^ nad) 0traboö unb $Iutard)ö
23 erichten 60000 5ri?ann 311 guß, unb 12000 3U ^^ferb
auf bie S3eine bringen fonnte. Unter ben rbmifd;cn
gelbherren war ber große ^ompejiui ber erjte unb
bielleicht ber ein3ige , welcher mit einem .^riegöheer , in
biefe ©egenb gefommen ijt. -Sm 9}?ifhribatifd;en ilries
ge (i) wollte er nad) Ueberwinbung be^ 2:igranefi, feir
neu 2öeg , auö 2lrmenien gerabe burcl) ben (^aucafuä
nehmen , um ben nad; bem (^immerifd)en iSo^phor unb
ber ^aurifchen ijalbinfel entßohenen 5}cithribateö 3u
berfolgen. 0ein ^eg führte ihn 3ucrft in ba^^ ©ebiet
ber 5llbanier, bie ihm ben ^uTd)3ug geftatrer hauten:
al^ er aber bafelbft'am (!t)ru^’ (k) ober^ur wahrfd^eitu
lieh fiu bem bamahl^’ 311 illlbauicn gehörigen ^ijtrift
M ©eorgien^ überwinterte,
giengen bie 51Ubanier 40000 9}iann ftarf über ben gluß , um ben
^ompeju? an3ugrciffen; fie würben jebod) ’gan3lid; ges
fchlagen, unb genbthiget, um grieben 311 bitten. Äiers
(i) !Diefen Selb^uo beö ^pompeju^, erzähle ich nach ben in
^lutarch^ l'ebenöbefchreibuno biefeö Selbherrn / enthal'
teilen Olachrichten.
(li) ^plutnrch nannte biefen 5luf ßoniuö/ gegen 0trabo/
^liniui;/ unb alle übrigen Slcmer unb ©riechen.
i^<jr
auf ff^^f ^empeju§ feinen ilBeg butd) Sbevien nae^
gold^if' fe'vt, unb tvae fd;i'n bi^ an ben glup s)>b«f'^
oefemmen, alb eine abeimablige einpbvung ber üllbai
Hiev ibn nbtbigtc, juvflcf ju geben. iUad) febv befd)U'Ct=
licben gifävfcben, roeld;e alter 2öabrfd;eiulid)feit nach,
burd) bie aUnfteneien ,än.'ifd)ca bem Änc nnb 2lra§
giengen ,traf er bei bein glnj; Ülbab ,
»ermutblid) emet
»cn ben fleincn ghiflien, tueld^e in ben engen spaffe«
heutigen ©anfdja in ben Äur fallen, (1) auf bab 60000
?£l?ann ju gug unb 12000 jn a-'fe'b ftotfe $eer ber 311»
banicr, n.'eld;ebbongciftb,einem ©ob«« beb ailbanifcben
Äbnigi angefubret würbe. b?ier ftblng er bic ailbanier
gänjlid) ,unb tbbtete ihren 2lnfiibter mit eigener Äanb
,
nwburd) ihr Äbnig fid) j« unterwerfen genbtbiget wur--
be. er woUte hierauf am Äur herunter ,bib an bab
ned) gegen brei Sagereifen entfernte 9??eer »orbringen
;
wnrbe aber an ber 2lubfi'iht«n9 feinebiöprhabeub, bnrd)
bie SWenge giftiger ©d;langen abgehalten ,weuun eb
in biefen ©egenben (namlid) ber weitläufigen ©bene
,
am redeten Ufer beb Äur
,
weld)e je^t iÖfugan heigt)
wimmelte: er 50g fiel) alfo nad) Äleinarmenien suröcf.
(I) Um «US ülrmenien ober 3berien in baS ^lerj uon 2Itb«=
nien ,nämlich in baS heutige iCageftan unb ©chicman
einjubringen, mufte ipompejuS nothinenbig biefe engen
gjdffe paifiren. ©eSiuegen ift es nmhrfchetnlich t b«h ihn
bie Üllhanier «n ihrem Singang errogrteten. @tr«bo ge^
benft biefec engen epdffe , unb Iwmerft , bah fie burch
feile ^läpe uertheibigt fepen. ©aS heutige ©anfeb« liegt
an einem" gliifchen gleiches 9lamens , baS in Jt«fäUet, wohl .foSEethe oom rectuen UferbiefeS edufchenS.
es iil ein wichtiget igah nach Sripaii unb ©eorgien.
47• )
'
3u ben Seiten be6 v5mirc()cn ^aifertlntm^ f^aben
bte 2IIbauifd;en Äoiiige, meljten^ ^iinb^geiiojfcn ber
3bcrifd)cn ^lonige, an ben ipdnbeln ber Siomer nnb
ber ^artber, wegen ^(rmenien 3(ntbeil genommen; wos
bon una unter anbern, bic 5(nnalen bcö 2:dcitiu^ ber=
fcbiebenc D^acbrid;ten geben. ^Befonberö erfd;eincn bie
2IIbanicr unter ber 0iegierung be^^ 2iberiu^i,(m) weil
biefer ^aifer ben 9}(itbribate^, einen ^Öruber beö gbe^
rifeben ^onigö ^barafmane», pm .Wenige t>on 3(rmemen
beftimmt bittte , alö 33unbefigcnojfen ber erflercn gegen
ben ^artbifd;en .König Slrtabanu? , weld;er bem ^Hstbribate^ ben ^Befit^ bon 2lrmenien ftreitig mad;en wod=
te. ^ie benad;barten 0armatifd;en ^BbIFerfd;aften leis
(teten ihnen ju biefem ^nbjwed’, ebenfaUf^ Spiilfe^ ins
bem fie ben ^eg burd) 3dbanien, an ber SlJ^eereofui'le,
burd; baii bentige .Dageftan unb 0d;irwan nabmen,
unb fo über ben dlur, biird; bie engen ^dj^e bei ©anr
feba, fd;nel( nach 2Irmenien borbrangen. .^iefe Untere
nebmung fiel für bie Sberier unb ihre iBunb^gen offen
,
glucFIid) au^ , unb Xacitu^ giebt un^ bei biefer ©des
genbeit berfebiebene intercflTante 9Fad;rid;rcn, über bie
(Bitten , unb bie 3Irt ^rieg ju fuhren , biefer S3oIfers
{d)aften.
3u biefer ^artbifd)^ 5(rmenifd;en ^eriobe gebbren
aud; bie 9^ad)rid)ten ber orientalifdKn 0d;riftfFe(ler (n)
,
nad) weld)en Se^begerb, 0obn be^ 25abaran{, unb (^of?
roe^ mit bem §5einamen 9]ufd;irwan, weld;e bon ben
£)rientalern ju ber 4ten I^pnaftie gered;net werben, bte
/
(in) Tacitus Annal. Lib. Cap. 32 - 36.
(n) Herbelüt ßibl, Orient, Babal abouab Ullb Serif al
Dheneb.
43
ld;üu Bcn ©staubet erbaute 59iauet bei ©erbeut wie:
ber batten aufbauen unb nerbetTern laffen. 5Bcn
roeä tvirb angefubrt: er habe biefe 9)Jauer fogar , auf
eine ganje 9JteiIe roeit mb 99ieer ferrgefubrt, unb bem
©tattbalter bafelbfi , in a3etrad;t ber aßid;tigfeit fei=
neb ,bab a>ri»ileginm ertbeilt , fid; , n'enn et
bffentlid) 9tcd)t fpvad; ,eineb golbenen ©brenb }u bes
bienen ;woBon ©erbeut , mit feinem ©ebiete •, in b.er
golgejeit ben Dtamen ©erir al ©beneb befemmen b«t
,
meld;cb im 3lrabifd;en ,einen golbenen ©bron be=-
beutet.
aiub biefen ©rjablungen fd;eint ä« fplß«« - bap
©d)inBan unb bic nabgelegenen ©iftritte , bennoeb in
biefer a5«'i»be ,Bon ben mnd;tigen a)erftfd)en Äbnigen
abhängig gemefen feBti muffen.
3d) tomme nunmebr auf bie ®efd;id;te biefer ©e^
genben, in ben mittleren feiten, unb folge bierin ben
i»tod;rid;ten ,meld)e uns bie orientalifd^en ©efd>icbt=
fd)reiber'geben. Um Berftänblid) sufepn, muß id; et:
toaä 4ber bie IBenennungen Borau6fd)iden , unter benen
entmeber ber gante Sanbesfftid) , Bon rceld;em icb biet
fpred)e , ober eiuäclne ©b^edc beffelben , in biefen Seiten
vovfümmeu.
Unter bem Dramen 0d;ivman, mivb, mic fd)eint,
' • ungefäbr eben ber ©iftrift Berftanben , ben mir nod)
beutäutage, bmd) biefen 9Jamen bejeidgien, unb morin
bie ©täbte 35atu ,ed;amad)i , unb ein an ber ©ran:
5e , ,gegen 21birbifd)aH gelegene^ feftcei ©d>loji ©aläat
al 9}agia, ober Sßegia nabmbaft gemad^t merben. (o).
,I
(o) Heibel. Bib, Or. 2trt. ©ct'tntfln.
-49
;E)ei*6ent triri) mand;maf)I ^ii tiefer ^13 roj?in5 ge«
red;net, offer^ aber mit feinem ©ebiet , unter bem OUumen (^erir al X'beneb baten iintcrfdjtebcn. ^ic norb«
meftlid) ton I^erbent gelegene ü)egcnben tcn‘.Dageftan
nnb bie ^umüfifd;e 'J)votin 5 , fd)einen , bi^ nabe an er-
f!ere ^ctabt , mir bem größten norbmeitlid^en
(^aucafa^ , bem ^anbe ber (^ofaren (p) gcred^net
itorben fepn , bereu ^eftöungen fid;, in ber dbencam 5>rfomfd;en , bif^ gegen ba^ fd^mar^e 3}?e r bin , auf
' eine meite 0tre(fe auebebnten. ^'ft ß'nbet man biefc
©egenbcn and;, unter ber 33enennung ©iirgipan, mit
(Georgien in ein^ gufammengefaßt (q) , unb 0d}{rn)an
beißt bei ben £)rieutalern, irobl and) £^berarmemen (r).
9}?crhtavbig finb einige 0^ teilen biefer ^d^riftfteller, mel«
d;e einc^ in biefen ©cgenbcn gelegenen £anbei^ Slüan ,
ba^ feine eigene Könige gehabt Hbcn foll , dritab-
mmg tbun (s). 0o unbefrimmt bie Ülad;rid)ren baruber
finb , fo menig lör(fcn fie bennod) einen Bu^eifel übrig ^
baß bao Sanb 211lan trirflid; in ben ©egenben, ton irel«
d;em bjer gebcinbelt itirb, gelegen b^^^^en muffe. SlGenn
man nun nod) bie 21ebidid;l'cit biefer ^^enennung mit
bem alten Oiamen 211banien ermagt , fo {)t man geneigt,
einö ton bem anbern ab^uleitcn; obgleid; ba^ bei ben
^'rientalern tovfommenbe £anb 5111an nid)t ben Umfangbeo alten ^inbanienö gehabt bat. ^ill man ber in
bclot^ ^rientalifd;er JBibliotbel geäußerten, and; fonjt
Cp) Herbei. B. Or. 5lrt. Khozar unb Serir al Dheneb,
Cq) Herbei. B, ür. 5lrt. Khozar, Timour Lengh.(r) Herbei, B. Or. ^Itf. Arminiah.
(') Herbei B. Or, Arminiah, Jagiouge et Ma-
gi o n § e.
5o
Didn utntal)tfd)einlid)en gjjeinung felseii ; fo ftnb bie
juv 3cit bcr großen ©Mfertoanberung im Sccibent, fo
nsießtig geworbene ailonen bie nrfprungUctjen iSewoßner
beö Sanbe« SlUan ,folgüd; nid)t6 anben” , alb 9Jad)tom:
tnen ber ölten ailbonier. aiud) bie ütworen ftoinmen
war)rfd)einlid) oub eben biefen ©egenben ber, iinbniel^
leiebt ift ber Sebgifdje SSoIföftomm biefeb 9?amenb, bef=
feil wir oben im iteii 2lbfd)nitt, alb eines @ranjnact)=
tarn öoit Dageftaii erwabnt baben, ein Ueberbleit'iet
bcrfelbcn , in ibren urfprflnglid?en 9Bobnfiben. 3(iib aU
lern biefem erbeUi ,wcld)cn aubgejeid^neten atntbeil bie
Sewobner biefer ©egenben , im älnfange beb 99iittelal=
terb, an ben ©cbicffalen Giiropa’b gehabt baben. Sie
Aerrfd^aft ber gried)ifd)en Äaifer am fd^warjen nnb
3lfowifd)en 5S)Jeere ,)d>cint halb nad) ber SSblferwait»
bernng ,bem gried)ifd)d)riftlid)en ©latiben in ben
weftlidicn Sbeden beb ßaucafüb Gingang Berfd;afft ju
haben. Sind) bie novbweßlid) ,oon> ©erbeut an ber
Gafpifchen @ee gelegenen ©egenben , waren oernttttblid>
in biefem SaU. ©agegett fdieint bab eigentlid;e @diir.-
wan frnbe ben SÄabommebatiifcbett ©lauben ange--
nommeii, nnb feine eigene 5«abommebanifd)e SHe--
genten gehabt ä« Hben ,wetd)e ben Xitel @d;ad) ober
Ä'onige führten; folglid) eben in feinem hoben ©rabe
ber aibbangigfeit öon ben großem SRegenten , im in»
iierti 95erftcn, geßanben haben mögen. Unter Satbef,
bem gten .Kalifen ,aiib bem Stamme ber älbaffibcn,
•gegen 'bie Glitte beb gten Sabrbunbcrtb ,(oU gdan,
®d>ad) bon Sd)irwat>, bie ©berbcrridiaft beb Äalifatb
anerfannt haben (t). nnb ©faniigcber Sdjad), ber um
(t) Herbei. Bibi. Or. 31rt. Schirwan.
5i
bie 93?itte be^ i 2tcu Saf)il)iinbevt^ , in 0d[)amad;i vafibirte, tt?irb alfi ein ^efcl)u§ei‘ bev 2iöiffenfd[;aften ge^
rui)mt (u). Ueberl)aupt fd;eint bcu^ 53?ittelaltev , nams
Itd) t)on d'infüfjrung ber 9}?ol)ainmebanifd)cn ^^e^igio^
ölt, öuf .Dfd)cngj<? , ber 3eitraum bee größten
S[l>ü()Ißanbei^, fiir bie ^H’ooinj 0d;inr)au gen?efen ju
fei;n. — ©anj aiiber^ föi) eö ()ingegen über I5erbent
,
in bem bamabi^ , t>on ben ^ofaren bemobnten !?anb|Trid)
Unter ber 9xegierung ber jlaltfen tnad;ten bie
^ofaren, öon bort au^ öftere d-jufade in bie fnboßlis
eben ^rooinjen öon Sifien. 3(bba(malef ber fünfte
lif , öu^ bem 0tamme ber £)mmiaben , ber gegen (Emr
be be6 7 ten Sabrbunbert^^ regierte , iinternöbm einen 3ug
gegen fie, fd^Iug fte bei .Derbent, nnb jioang biejenigen,
n>eld;c bem 0d;n?erb entgangen maren, bie 9}tobamme 2
bönifd;e Oteligion anjnncbmen (v). 3bve Unterwerfung
fd;eint öber t>on feiner langen £)aner gewefen jii fet)n
:
beim im ^abr 121 . ber ibegira, aifo ju Einfang be^ßten
Söbrbunbert^, mußten biefe ©egenben, unter bem loten
£)mmiabifcben Kalifen jpefd)am , bnrd) beffen gelbberrn
SDieroan aufi^ neue erobert werben;
bei welcher ©ele^
genbeit berfclbe weit in baö Sanb ber ^ofaren üors
brang (w). Unter jparnm ^Ifrafcbib fi'cbt man bie ^os
faren,gegen baf^ dnbe t>eC^ ßten Sabrbnnbertö, wieber
öu^ bem Gebirge borbringen ,nnb gegen 100000 5[)?eni
fd;en alb Gefangene mit fid; fertfubren. (x) '2(ud; nach
(u) Herbe!; B. O. 5lrt. Feleki uitb Manu geh er,
(v) Herb. B. O. 5lrt- K h o z a r.
(w) Herb. B, O. 2lrt. Serif al dheneb uitb Bab al
A b 0 11 a b,
(x) Herb, B, O, Bab al Abouab.
^ 2
bev Seit bcI)Ol)^^tetCH fiel) bic Äefatcit in tiefen ©egen*
ben, unb bie @eft^id;t|dneiber fngen, bajj fie er(l »on
ben ategenten, auö ber eclbfd;u{ifd)en Svnaflie, a'tl=
d)c »cm ainfange beS loten bib Gnbe beö lUcn 3abt=
bunbett« blubte, untevjodn roorben fe^en (y).
Q5ei bev v^onDfd^engi^ unb feinen DlacI)foi(^ein
bewirften grefen atesolution etfannten tiefe
ten bie £)bev()evrfd;aft ber ategenten au^ betn Sidjen*
oifdten ©efd)led)t, benen 2.mfeftan unb perlten juge*
faUen »ar. »ei ben bavauf fclgenben Uneinigfeiten
,
unter ben giadjfotnmcn Dfd)ingiö Gbanti ,inugten fie
»ieteb ,burd) bie GiufäUe ber in atorbtueften bed
CafuifAen ©eeS tegierenben gurfteu auö bic|ct gamilie
leiben. Su Slnfang ber «Regierung 2lbafa Gbans beö
adtten 50Jungalifd)en Regenten and 25fd)mgid GOand
gtamiue im eübeflcn ber G<if»)ifd;en ©ec , ircUte
SSarcab Gbflu, ein Dlad^tommc ©iogatbaid,.aud eben
• biefem ©efd,led)t, ber im «Rorbmeften tiefer ©e^ re*
aiertc , in «})erfien cinbringen. Gr marb «bei im ^abt
®a65 bei ©erbeut gefcblngen ,unb 5«». aifiefjug gcno*
•tbiattiefer Dltcbcrlage ,
mad;te et , an bev
e«iße »on 300000 SRann ,einen neuen «Berfud) , be*
mad)tigte fid) ©erbentd ,unb brang bid an ben Äur
»or. Gr ftarb aber gerate in tiefem Seit)Junfte , unb
naci) feinem ©obe gieng fein Sriegdbeer andemanbet
,
unb sog fid) 3«vW W- «'« ^«bv i3ao_ fiel ber
@d)ad) Ufbeef ,and Äuptfdjaf mieber auf tie|er ©eite
ein, unb bemad)tigte fiel; ©erbentd. 31bu = ©aib,
(y) Heib. B, O. airt. Babal -dbouab.
(x) Heibel. £ibl. Or. 5irt. Abaka Khan.
^el• bamar^r^ in re^icrcnbe 5D?un^anfd)e (Sultan,
•^ieng l^m mit einem ^peer bi^ an ben ^ur entgegen, in
ber 2(bftd;t, ibm ben Uebergang über biefen ging ju
öenvebren. U^^beef begteng ben gebiet, ftd) bie ganje 3eit
nber mit ^Munbetnng bc^ jenfeitf’ be^
nen platten £anbe^ abjngeben, unb bem 2Ibu 0aib 3eit
511 laffen , betrad)tl{d;e 53erflatfungcn an ftdb ju Rieben,
fo bap Uebeef genotbiget mar , ftd) juruef ju jteben;
meld;eii er aber nid;t bemerfjlelligen fonnte , ebne t)on
bemgeinbe verfolgt ju merben, unb betrad)tlid;en SSer«
luft 511 leiben. Um baö Sabr i 335 . erneuerte 0d;ac^
Uf-beef feinen Einfall, unb 3Ibus 0 aib gieng ibtn im
barauf folgenben Sabr nac^ 0d;irman entgegen : f’aum
mar er aber bafelbfl angefommen, aB ibu eine ^ranf^
beit ®Ieid)mobI fd;eint aud; uad; feinem
!^cbeUebecf im 3}orbringen uerbinbert morben ju fet)n. (aa)
51(17 ^imur = !?engb / i« dniropa unter bem Dramen
Xamcrian befannt ijl, gegen baj^ ^*nbe beö i4ten3abr5
bunbertfi , feine (Eroberungen biö an bie mejtl{d)e
fte befi ^afpifd;en auobebnte, untermarf fid) ibm
ber bamablige 9^cgcnt bcn 0d;irman , ^mtr Sbrabim,
freimillig. 'Zimur 30g bi^rauf burd; 0d;irman unb I)a^
geftan, gegen !toFtamtfd;, J^e'rrn bon .^aptfd;aF , uber^
manb biefen, unb notbigte ibn, feine 0id)erbeit im (Eau?
cafifd^en ©ebirg 311 fud;en. 3(ber and) ben bert auö,
tbat er mit Äulfe ber ^efaren, nod) uerfd^iebene (Eins
fade nac^ ©eorgien unb 5(rmenicn , bi^ ^imur Furj
t>or feinem Xobe, biefen Unruhen ein ^*nbe madjte (bb).
(aa) Herb. B. O. 510« ©flib.
(bb) HerbeJ. BibJ. Or. 5Irt, T j m u r.
Um brt^ 3a^)v i4io* ,S5er)crrfd)er
i?Lm ecl;irman, einen (5infaa in 5lbirbif.d)an , imb be=
mad)ti 9te fid) bcr etabt 3:auriö , unb im folgcnben
3al)rc ond) bei* J?anpt|Iabt ^
biefe ^vobevnngen nod) im namlid)en3<^'^b^^ tricbev (cc).
3u ^nbe bcö i5ten 3a(}vbunbcrtei ,regierte in
ed)irman gerofaljab ed)ad) , bcn ^\ma\l ecpbi im
3abr iSooubermanb ,tbbtetc, unb mit ber ercberung
s^pu ed)irman ben Olnfang jur Unterwerfung ppu ganj
Werften mad)tt (dd). 2^ic üon i^m gejliftcte gamilie
bcr 0 eft ober 0 ofi befag aud) biefe ^^romnjcn beinahe
ununtcrbrod)en ,bi$ öuf ben jeitpunft , bu ^eter bev
©ro^c ftd) einen berfelbcn unterwürfig mad^te.
0d)trwan unb ^cigeftcin waren unter ber Regierung ber
0 eft mehr alö je ppu ber ^er^jd^eu Ärone abbangig^
bie weife Sxegierung 0 d;ad) ^Ibba^ be^ ©reffen ,butte
and) auf biefe ^rooin^en einen wobltbatigen (E’influß.
Die ^araoanfaraiP ,^ruefen , S3runnen ,
mm benen
^man nod) ju ^age , auf ben großen £anbwegen,
bic .^efte antrifft/fd)reiben fid) gvbßtentbeil? , auö bie^
. fer für ganj Werften glucflid)eu Siegicrung ber.
Pleitere unb Mittlere 0rbbefd)reibung.
^ir l)aUn fd)on bemerft, baß bie befd)riebenen ^>ro.-
i^itneu , ,ben grbßern !^beil bee alten ^bnigreid)^ 5llbas
nien' au6gemad)t Imben. Der ju ihnen gebbrige
beo ©aucafifd)en ©ebirgfi ,wenigjtenö fein.norbwefUi^
d)er 2d)^ii , würbe burd) beti Dramen ber (jeraunifeben
^erge unterfd)ieben. (ee)
(cc) Herbei Blbl. Or. 5irt, Ahmed Ben Avis.
(dd) Herbei. Eibl. Or. ^rt. Ismail S o p h i.
(ee) Strabo Üb* 11» Ptolemaeus üb. 5 . Cap, 12.
l
tfuffer bcm unb bem bem l^eus
tigcn ^ur unb ^((ajau, neunen bie alten gried){fd;en unb
romifc^^en (?5ec9rapf)ien f)auptfad)I(c^ öiev, burd; bi’efeu
Xanbj^vid; auö bem ©ebirge in? (5afpifd)e ^Oleev fallenbc,
Sluffe. 0ie ftnb in ber £)rbnung , tvie fie bon 9Zovb=
mef^en gegen 0ubtrcften nabmbaft gemaclf)t merben:
0oana, ©errbu^, (^aftu^ unb 5llbanu? -ff), ^er erfterc
berfelben flog an ber (Sjvan^e gegen 0armatien , unb
ijl alfo mabrfd)einlid; ber heutige Xcref. 5^er auf biefen
folgenbe ©errbuö , fann nid;t mobl ein anberer , ali? ber
^oifu fe«n. I5er ,1lafiu^ i|t t>ielleid;t ber 9}?anaffa, ber
anfel)nlicbj1e bon ben .X)agejtanifd)en gluffen, unb ber 5lls
banuö, ber 0amur (gg). Solgenbe 0tvtbte merben in
biefen ©egcnben angegeben, (hh) 3n>ifd;en ber 0oana
unb bem ©crrbu^ , am 5Qieer ^eleba;
lanbeiinrartö
3:balbi?. 3mifd)en bem ©errbu? unb bem (^afiu^, am
Ojelba, im Sanbe !^biauna , ^babilaa. 3n.MfdKn bem
0aftuf^ unb Sllbanu^ , am 5!}?eer Sllbana; lanbeinmart^
(ibabaca, 50?ifia, S3ojicata, €babulaunb (^bcbata. 3mi=
(ff) 5luffer biefen SlüjTen nennen <Bmbo / ^liniuä unb
3}lela^ flud) nod) ben 5lu^ Cambpfe^, beffen iet}iqe 2a=
ge icb nicht 3u begitnrnen trei^. iDie ©teile im ^SJiefo
Lib 3. Cap. fcbfint mir ben 2lra;ced mit bemfelben 3«
rerroecbfeln.'
(gg) ig amar eine flflrfe 5lebntid)feit a^ifcben ben OU'
men (Jafiu^ unbÄoifu; fo ba§ man beibe für einerlei
halten fcnnte/ aber alsbann müfte man bie @ranaen 311=
banien^ notbmenbig über ben Xeref htnau^^ etma bid an
ben 5lu§ Ä'uma feßen / melcheö in anbern 9\ücfj7d)tert
fchmerlich angenommen irerbcn fann.
(hh) SEir folgen in ber Eingabe ber ©tabte bem ^to-
(emouö.
56
fc()cn bcm 3n6viiui& unb am ?f)?cer ^)a^na, iinb
in beffcu Öegcnb, ^anica, 0ioba/ X)ftca, Qlbbiabba,
3ibliala , (bL'mcd}ia. .^;>bber im ©ebivge St'bnla , 3 »'^^
9}?ofci,]a , 0amiiniö; ferner ^mifd;en bem (Sprii^ , unb
einem in beiuciben fallenbcu gliij; , melc()cr nid}t ge^
uannt ifc, unb bicdeid)t ber Qtffii , an ben beufjutage,
9]eu s 0ci;amacbi liegt, fei)n fbnnte: ?tiga, 2)ed;!ana ,
33acd;ia , !Ietragba. S^on atleu biefen alten J^tabten
bat bie Sange ber 3cit , unb bic *?ielen 9ieüoIutiouen
,
^meld;en biefc von jeber vim roben Elationen bemebnte
©egenben untermerfen maren , nid)t bie minbeftc 0^1'"=
reu übrig gelaflfen : cc^ ift alfo fd;mer über ihre Sage ,
aud) nur eine 93ermutbung 511 auiTeen. 2cleba mag
vieUeicl)t jmifd^en ben !OKiubungen be^^ Gieret ,'SUbana
auf ber Stelle von Derbcnt; ©agara, ba mo jejr Sas
fu liegt, ^amcd;ia auf ber «Stelle von 0d;amad;i ge^
legen b^^&en.
3n ^Infebung be^ in biefen (^egenben gelegenen be^
fübmten engen ^>a)yeö ,moburd) ben 93bl{’ern bef’ Olors
benci ber 3^^^'tng in b'en £)rient vcr)>errt tvirb , finbet
man viel nMberfprcd;enbef^. $tßcim man bie vcrfd^ies
benen fid) biei'auf bejiebenben Stellen, in ben gried^is
fd)en unb rbmifd;cn Sd^riftfteaern jufammennimmt , fo
crbellt, baf5 cigcnrlict; brei bcrgleid;en ß^^t'es
feu feven. (liner, ber Poitae Ibericae genannt mirb ,
gieng über bav ©ebirg ,aujTerbalb ben 0ran5en 5nba=
nteno , viclleid)t naher gegen ben Urfprung be^i Xeref/
l;intcr ber heutigen (^ranjftabt 3}?oobüf; ein jmeirer,-
Poitae Albanicae, lag venuutblid; im Gebirge nid;t
mcit von .Derbent, unb ber britte, melcblr ^spia via
heißt, mar eigentlich berjicnigc enge ^aß äiri|d;en ber
5?
6ee iinb bcm ©cBtrgc, ben bie 5ufc3t genannte 0töbt
iTod; teiit^iiragc ücrfcl^lief^t.
S3 ci bcii cncntrtlifd;en ®eograpf)cn be^ 5[)?ittefar=
ter^ finbet man biefe ©egenbeu t^ornebmltd; in brei
^vobinjen elngetOcdt : namlid) in 0d)inran, 0crir al
.“^beneb, unb bie $u bem Sanbe bei* Äofaren ge^brige
0trecfe.
0d)inran, bei meitem bie mid;tigjle unb cnlri^
nirtefte ^roinnj, batte faft biejenigen ©rangen , meld^e
mir bem blutigen 0d;invan gufd^rciben. 0eine ^pan^^tc
ftabt 0d;amad)i (ü) mirb unter 40® 5o' norblid)er ^rei^
te gefeilt; ein 33 emeia , bag fte genau auf ber 0reaV
ber ©tabt 2nt = 0d?amad;i liegt, t'on bei* mir eben ge^
fpred;en bi^beii. 0d;amad)i mar bie ^lefi'ben} ber S^es
genten non ©d^ivman , unb fd/eint, imn ben Beiten be^
^alifat^ an, bii^ auf .X^febingi^ ^b^n auf einem , uad>
evientalifd;er 3(rt , nid;t gemeinen ©rabe een (^‘ultur
unb Söobljtanb geflanben 511 b^tben. ©ie i|^ ber (Be^
burti^ort Jelefir^, eineö ber berubmteften 5))erfifd;en ,©id?i
ter, meld;er unter ber Diegierung ^^anugeber ©d)ad)ö
lebte , unb im Sabr 677. ber Äcgira ftarb (kk). ©en^berbarift ejf^ bap eerfd)iebcne ©d?riftflcller biefe ©tabtan ba^ Ufer ber ^afpifd;en ©ec ecrfel^en , unb einen
©eebafen aue ibr mad)en. 5:]ermutblid) finb fte 511
biefem 3rrtbum , burd) ben Umftanb oerleitct merben,
baf ©d;amad;i ber ©tapelplal^ für bie (E*in = unb 5(u^^
fuhr , 5mifd;en ^Vrfien unb bem D^erben , alfe im in^
neren Werften , me biefe ©d^riftfteaer lebten, fo be^
vubmt mar; baf mau ben j^afen ^afu baburd; uber^
(ii) Herbei. Bib. Or. 5lrf- Schoumakhi.
(kk) Herbei. B. Qr. 5trt. Teleki.
58
fiif). SSatu n«d) bcn pricntorifc&fn ©eo.qrapfxn , un--
tcr 39“ 3o' tün-blicl)er fßtcite gelegen, ift mit bem tieu:
tigeu 93atu einerlei, mar in bcn inittlern Seiten
,
tvegen feine? 3?afcn§ berufjmt ,obgleici; meniget befannt,
«lg ©d)«m«c(;i. Die .gafpifebe ©ee fnbrte neben »ev=
fdjiebenen «nberen >)]«men, and) ben non bie|et Stabt
bergenommenen, Deria 35afu , namlicb fKeet non Sa^-
ht'(ll). 9]agia ober ßalaat a( gjagia (mm), ein bnrd)
feine ungemeine geftigfeit ben'ibmteg Scblog ,in ber
©ränje gegen aibirbifd)an ;aifo nermutblicb am Äur.
3n mittleren Seiten foll eg ner|d)iebcne lange 5Se!«5
gerungen auggebaltcn haben , unb mirb iiberljaupt , alg
einer ber fefteften ^Iai|e uon ganj üliien norgeftellt.
Slm Sufammenfluj; beg Äur unb beg 2!rrag fiebet man
noch jejt eine geftung ,Äalagail genannt ,
bie einem
non ben («banen non Slrbanil abftammenben SSeg ,bem
Sjefifeet beg gegenüber ,am linfen Ufer beg Äur lie«
genben Dorfeg Dfd)amat gebbtte, unb äuleljt nod) non
bem jebigen 5}>crftfd)en Ufurpator SIgaSRabommebßban
jerftört morben ift. & ift nid)t unmnbtfdjcinlicb ,bap
biefe geftung , bag alte (bal« al Oiagia ift.
.Die ^'roninj Serie al Dbencb bepanb attein aug
ber Stabt Derbent, mit ihrem ©ebiete. 2Bie weit (ich
biefe Iclftcrc , auf beiben Seiten bet Stabt ,(ornobl
«uf ber Sd)irmanifd)en alg auf ber Dage|lanild;en ,
erftreeft haben mag; baruhet finbet man in benSd;riftJ
ftettern feine Stugfunft. Söag non ber Stabt Derbent
hier äu fagen tnnre ,finbet man fd;on oben angejeigt.
(11) Hetb.-Bib. Or. Sltt. 25a tu-
(mm) Heib. Bib. Or. Sltt. 3]a3ia.
tvi'rb öucl) ehtev 0tabt unb 9^^)ebe öm ^afpifdbeu
5D?eeve , nic()t febr ireit t>Dn 35aFu, unter bem 0]amcn
S:e!!i, ober ^arfu (nn) eru^al^nt. 53ielleicl;t ijl bar^
unter 2!arfi, bic je^ige jbauptjtabt bei^ 0cbanicl)al oer^
jtauben: benu ob fie ftd> gleid) jejt nld?t me()v a\v$
5[)?eer crftrecft , fo fbnneu bod) 0d)i(fe , ibr gegeuus
ber, i>or 2lnFer liegen. S3ielleid;t ift aber biefe^^ 2!el^iV
bai^ öormablö an ber ^Dhuibung be^ ^eref gelegene
S:erfi, beffen (Jnnnobner ^eter ber 0rofe nad; ^ifdar
-terfeöt bat.
(nn) Herbei Bibi. Or. 2lrt. Schnumakhi,
1
, ©vittev ?lbfcf)nitt.
ffipii bcr 25efd)(>ffcnl)cit unj> fccn ^'rotu!ten
bicfcr ©cgcnben.
(3 I i m a.
Q5c!t einem Sanbc , meId)C5 mie biefcf- ,r()n(^efiH)v
fd;en bem ^Qten unb 44ten OJrab nbrbliel)er 25vcite
liegt; lagt ftd) im S[>evauf’ ein fe^v milbei^ ,eher burd)
i'pi^c im 0ommcr , alö bnvd^ iibcrmagige ^alte im
^öiuter befd^merlidjei? (3lima entarten. ifl inbeffen
meniger l)eig, ba? (Slima unter glcid;cr ‘Breite lie^
gcnbev ©egenbcn bci^ fnblidjen 0nrov»^ rmeld)e^ man
feiner Sage am fOieere, unb an ber ^lorbfeite einer r»om
(3ancafn5 auegebenben ©ebirge-fette ,beren b^d^fter.
Öiuefen mit emigem 0cbnee bebeeft ifl, jujujcbreiben
bat. (5ine geige eben biefer Sage ift and) bic bem
bertigen ^lima eigene ^evanberlid)feit ,meld)e ef^-fnr
Einkömmlinge ,meld}e bon ben ^erfid)tf^regeln , bie
man be^megen 5U' bcobad)ten b^t , nicht nnterrid)tet
ftnb ,ung^funb macht, b'^t i» biefer 9lu(fftd;t bies
le Elebnlid)keit mit bem (3lima bei^ 2:bcil<? ber Xaiiri^
feben 5}albinfel , melcbcr an ber DZorbfeite be^ ©ebirgö
gelegen ijt.
gn ^nbe be^ fÜtarj (a) unb Einfang Elprilf^ mirb
baf> grublingemetter beftanbig ,unb febon ju (3nbe beö
(a) 3<b erinnere bier ein für öllentöbl/ baf icb in Seitbe^
Kimmungen bem im 9lufTtfcben Sfcc'lcbe beibebflltenen aU
ten ^teffolge. *
6i
lefeteven 3}?onata, fangt bic S?it^e an befd^inerlidf) 31t
tnevben, mid)e im DHtat; , Suniu^ uub Suliu? fovt?
bauert, unb in bcn fcgenamuen j^unbötageu, am me::
nigften unterljrod;en , unb am l^eftigrtcn i)l. S}?einem
©efuljle uad; (beim thermometrifd>e ^eül)ad>ruugcii
anjuftellen, l)abe id) feine (Gelegenheit gehabt) ift fie
beunod), ausgenommen in ber G]ad;barfd)aft t)on 25a5
fu , unb in ber Dtahc beS ^urfluffeS nie ftavfer , als in
ben um mehrere ©rabe norbIid;er gelegenen ^rot>in5en
beS fublid;eu .Deutfd^IanbS. »Bicmirb taglid; burd; ^Diiü
bc aus ber 0ec, ober auS bem Imh-n ©cbirge gemagi^
get; unb bie 9]ad)te finb , eben megen ber Glad^bar^
fd)aft ber h^h^n ^erge , bereu mit-icd;nec fvebeefter
^amm oon ben menigften Stellen über 100 ^IBerfte
entfernt ift, aud) in ber hcigcfien SahrcS^eit fühl. 3nben Sommermonaten I)at man bon 3eit ju 9 cit , me^
nigjtenS in uub um bie ^erggegenb, 9\egen : ©emitter
ftnb aber in biefen ©egeuben,jum ^ermunbern, fels
ten;
unb bie 5ltmofph^re entlabet fiel? felbft 5 ur Jett
ber großen j)i(3c, ihrer ,X)un)te ohne Donner unb ^Ölil^.
Den ©runb baoon mejß id> nid;t mit ©emißh^it aiu
5ugeben. S3ieUeid;t gefeßehen bie clcftrifd;cn (^yplofios
neu fd)onim höheren ©ebirge, fo baß baS ©Ieid;gemid)t
ber eleffrifd;en 5!}?aterie , in ben meiften galten bereits
hergeftellt iß, ehe bie Slöolfen in bie nieberereii ©egeiu
ben herabfommen. ©egen bic iperbrcnad)tgleid)en fal^
len heftige Sturme oom 5Dtecr unb auS bem ©ebirge
mit berauberlid)er ^Bitterung ein, mobei eS jebod) nod)
immer nid?t an heißen ^agen, bic ba3mifcßen eiutrci
ten , fehlt, ©egen ©nbe Septembers , uub im Dftos
ber folgt häußgeS^ oft lange anljalicubeS ^^egeiuvetter.
/
unt)' um biefe 3cit bcbecfeu fid) <iud) bie G)ipfel eher
33 er9C uon mittlerer ibb^e mit 0d)nee. 0elb|l im
uember ftnb 9Ud)tfrüfte nod) feiten , imb crjl gegen
(fnbe biefe^ 9)?ouat^i laffen bie meiften 35aume i()r
!^aub fallen. 3m .T)ecember fallen D^ad^tfroftc , unb
bin unb mieber ©d^neegeftbber ein;
aber ber 0d;nee
bJeibt aufferbalb bef^ ©ebirgä febr feiten über ein^aar
2:age liegen. Sn mand;en 3 ^^^)t9^ngcn bat man im
3anuar b^itcre unb manne Xa^c
,
mie im grnbUug, fo
baf5 bi^ ^nofpen ber 55anme ftcb 5« entmideln , unb
grübling^blumen bcvuorjidommen anfangen : meil aber
bae Sanb burd) nid;ty t>pr Q^orbminben gefd^utjt ift, fo
tft bie? nur eine uorubergebenbe 9öirfung ber micber
auflebenben Dfatur , unb gemobi^üd) tritt im gebruar,
bi^^ SU Einfang Wlav^ heftigerer gro)! unb 0d;neegeftbber
ein, felbft im Dlobember unb .December. 3ll?bann
mirb bie 9öitterung eine furje Seit iiber ueranberlid)
,
hv$ sum Anfänge 5lprik^ V)oUfommenef^ grublingiMuets
ter folgt. uerftebt fid) im übrigen uon felbft , bag
bie Witterung in beit ihrer $age nad) uerfd;iebenen
^heilen biefey ^anbeö , aud; ihre uerfd;iebenen 9}?obifts
cationen erleibe. 3e In'ber man inö ©ebirg fommt
,
befto gemäßigter ift bie Suft , unb t^fto häufiger ftnb
im 0ommer ^h^ti unb Diegen ,unb im hinter grofe
unD 0chnee ; fo mie im ©egentheil niebere ^erge unb
©beuen ,uerbaltnißmaßig f*ber Äi^e unb ber ^^roefens
heit, im bPheten ©rabe untermorfen finb. .I5er ©efunb=
heit ift bie !i!uft befonber^, aujferhalb bec^©ebirg^, eben
nicht fein* sutraglid;. ^Iberman muß geftehen^ baß bei
'gehöriger 93ornd)t unb ben 9)?itteln, fid; imrbenfchueU
len 9}cranberungen in ber Temperatur , unb fo mit vor
63
ber geuc^tigfeit im ^erbjlc 51t fcbuöen, bie ©cfabr feftr
t^erminbert mirb. 9}?an in biefei* Slucfficbt baö
'-Beifpiel bcv njeld)e felbfl im beigen 0om=mcr ibrc giljmantel nic()t bei 0citc (egen, giebt
fvcilicb 0teUen , mo and) bicfe 53 orfid;t menig bcifen
mnvbe , nnb 511 bicfen leötern gebbrt Pcrnebmlid) bie
9flad>barfd;aft be^ ÄurjTnflTefv in bcn Ucberfdbmemmnns
gen au^gcfel^ten fd^ilggten DZiebvignngen , mo im beigen
6ommer notbwenbig eine perbcrbene J^uft er3engt:
mevben mng, 3» (B^g^nb öon ^lafu finb 2(n!5mms
linge , and; bei einem nur gnnj fnr^en 2lufentbalte,
Äaurfvanfb^itett iinteinrorfen. .Dieg m5 d;te mobl eine
golge ber bort mit 0d;mefel s nnb flud;tigen ^rbbnr^;
tbeild;en gefd^mangevten ülrmofpbäve , folglid; in bcr
i?auptfad;e ber ©efunbbeit nid^t nad;tbeilig fepn.
^ r 5 e u g n i f f e.
?[)icine ^eobrtd;tnngen über bie (^vsengnigTe biefef^ !Üans
beifi belieben fid; t>ornebmiid> auf bie ^ro'oinj 0cbit‘=
tpan; inbem id; .Dagejtan nnb ba? ?anb ber ^umnfen ,
nnr flüd;tig buvd;3cgen ^0 t>i^I id) inbeg an^
bem, id) felbji gefeben nnb Pon 5Inbern gehört babe^
fd;Iicgen fann, finb and) jene ©egenben, in bieferDiiicfs
ftd;t , ton 0d)intan nicht mefentlicb terfebieben; fo
tag man bie bort gemad)ten ^eDbad()tungen in ber
Jpauptfad^e and; auf jene antrenlffn fann.
5}? i n e V a ( i e n.
Sie ©ebirg^fette , jmifeben bem 2eref unb bem Äur
gebet ton ben, bem fcbitar5cn Tim nabe gelegenen bos
V.
Gj.
t)en 'illpcn aue , tie tcr ,^cni her (großen ^aucafu
fcl;en ©ebirgf^maffe an^ufeben bei* bbebtten
0pit^e btefer 5llpcii, feem focjeiiauiucu (ilboruts eher ^efd)?
tau ift e? über 5oo ^ertle u?eit , biö jum nerbtveftli^
d)en Qlufan^c her ju biefeu ^rüüin^en gebbrij^en Q3er9e.
>lÖollte mau eine fpflcmatifd^c £)ro9rapbic biefer Icljtereu
geben , fo müßte mau uotbmenbig ihren bbd)rten ^amm
unterfud^en. 25 iefeö ift aber bermablen ,ba er bon ro^
heu ^e£igifd)en Stationen bemobnt iß , bie feinem curo^
paifd}en SrembHng ben Butritt baju geßatten unuben,
nid;t mbglid;. d'vft aiebann ,mann Beif unb Umftans
ben eiu|i biejen Unter) lu'buugeu gunßiger jeun meiben,
mirb and; bem ,maü id; te5t bon ben (Gebirgen bicjer
^egenben bemerfen merbe, feine eteUe in einer boaftaiu
bigeu 33eid;reibung beü (b'aucafub angemiefen merben
fennen.
Silleä «jaS icl; »cn tiefen ©cfcivgc» gefc()cii (jabc,
gebi'vct rcetev 511 ben uraiifaiiglicbcii , iiecb.äu bc» @c=
bivgen »on bev jtt'eitcn gcrination; ftmbcni ift ein gU'lj^
gebivge, bem ici) tn ber Oicibc bev 9ieucIutionen , anf
unfevem evbball niebt einmal eine febv beb« Stelle 511=
fd)veibcn nü'dyte; ungeaebtet et' , feit feinev emitebnng,
fcl;i'n gvofe Sevanberungen cvlitten ju haben fcl;cint.^ Sö
ijl iniv fegav u'abvfcbeinücb ,bajj baß namlid;e telb)!
»pn bem bbd;rtcn Äamm biefev ©evgc gilt; meil icbbeni;
felbcn bPcb an mebveven Stellen auf i'iev biß fflnf ®lei=
Ich nabe getommen bin, ob«c einige aingeigeu eineß na--
ben Uvgeb.vgcß, g. S. untcv ben ©efcbiebcn^ cm SSet.
te ber tspn bemfelben betabfommenben glnifc mabvjuj
iiebmen (b). S'ie entfevnimg bev bcbti» eaucafi|d)cii
(b) Xie einwPlmec, befonberä um @cbe.matbi , sieben fo»
fl«r ibte SKÜblfleine, meltb.e eine iilrt non Sranit pb,
65
5{(ven t>cn biefer Äetre, fo ivic ber Umfranb , bag jte
bie aiiper)le ,gegen bie (^vi|>ifd;e 0ee unb gegen bie
mei'flau^'gen norba^eftlid) gelegenen tfioiiig en unb fal?
jigren e-benen ijl, mad;en un^ ihre neuere (Jntftebung
einigermaßen begreiflid;. il^irgenbä habe id; 0pureut>on 0ranit, ©neuß , jjornfd^jefer u. b. gl. ober and;
t)on inilcanifd^cn ^robuften gefeben.
.t)ay ber 0ee vim nad;)ten gelegene SSorgebirg
beftebet mad^tigen, faft bcvi^outalen ^^ageu einef.
ganj au^ fleinen ?D?ufd;elfd)aalen, grbßtenrbeil^ au5
bem @erd;led;te ber .^ammmufd^eln, ^ufammengefeöten
.Kalffteinei". 9mird;en biefen 9}hifd)eln mtrb manfaum eine frembartige 5i}?aterie gemabi*. unb ber 0teiu
bat be*omegen ein porofey ^ilnfeb^n; ift aber bennoc^^
hart genug, unb 511111 iöauen red;r mobl tauglich, mos
öon bie 9}?auern ber 0tabt .Derbent , ein befannte^
EO^ufter bon foliber Bauart, unb meld;e gan5 au^ fols
eben Steinen aufgefubrt ftnb , ben beutlicbfren ^öerneiö
abgeben. Snufeben bem 9iubaö unb bem 5lratfd;ai ,
uamlid) ba, mo bie oben 0eite 21. befd;riebene d'bene
am guß ber ^erge liegt , ift jene^ ÄalFgebirg untere
brod^en , unb eö aeigt fid> erji gegen bie .öalbinfel 2lbs
fd}aron 511 mieber , oon mo aue e^ ununterbfod;en am9}?eer fortlauft , unb fid; in bie dbewc gegen ben ^uvju t)erflad)t.
Xiev ilalFjlein gebet buuß'g 511 ^age au^ , unb
fommt oft in gorm ungeheurer, am Slbbang ber Ser*
öu 5 bem 5lraratifcben Sorgebirg/ atvifeben bem Äur unbbem 5trra^: ein Serrei*^ / baß bie bortigen Serge feine
baau taugliche 0teinart enthalten.
(5
66
gejfvjtvcuter SRaffcn üov ,inraddjem Ic^teven Setrad)te
fu!) befoiitcv« einige bei- bem 9?Jeev }unäd)|l liegen--
ben 5?MKn, anf bem iJßege »on »afu nac^.gallian
au6}eid)nen.
hinter bem Äalfgebiig liegt ein ed)iefci gcbivg
,
»veld)c^ bei »eitern ben gvbften Umfang bnt. Sie
@d;id)ten ftvcidKn in bemfelbcn gembbnlid) mit einet
mäßigen 3lb»eid)ung »Pn 2Seften nad) £)ßen , imb ba;
ben bejbanbig eine febt ftavfc ßleigung gegen ben Äori=
jcnt, mit »cldKi« fie nid)t feiten einen aSinfct pph 5o
tinb mebreren ©raben mad)en , beffen e^itje nad) bet
9lorbfcite getid)tct ift.
Siefeb ©ebirg iß »eU ßeilet aibbänge tmb enget
3:baltt/ »elcbeb eine aSitfung bet »ctgftrbme iß , bie
' fid) in ben »eid)cn Sibon» unb ®?ergelfd)id)ten leid)t
ein tiefeb »ett graben tonnen. ©Jeißenb ßnb biefe
2;(,on= nnb SKetgeUagen geblättett;wobei fie in ^jarte,
®d)«>cte, Scinbeit unb Satbc, bib inb Unenblicße ab=
TOCd)feln. 9tid)t feiten ßnbet man in ibnen ©puren ot;
öanifd)er Äbrpet ,befonbetb in bet 9tabe beb Äalfgc:
birgeb. Sie Sorbe rfibrt bauptfad)lid) Pon bet a3eimi.-
fdiung beb etfcnb b«' ;6«^)« petfd)icbenen
©djattirungen eon SRotb unb ©elb überaU bie Sber=
banb, »eld)c mand)mabl inb aStaune, unb 5u»cilen
aud) inbed)»ar3e faUen. Sie fd)n'ar}e Sorbe bat au^
bfterb einen ©rbborsgcbott jum ©nmbe ,potäuglid) tu
bem Sißritt bet fablen I35erge ,»oöon wir in bet SoI=
«c rebeu »erben. 9)tand)e ber eifenbaltigen Kbonerbcn
finb »obre eifcnod)cr; ob eb aber unter bcnfelben U'U
d)e gebe, bereu eifcngcbalt ßorf genug »ove , um mit
6 ?
9lutjen aum 0 d)merjcn ^ebvaiid)t 311 tDcrben, fd;clnt
mir fcl)r ameifelljaft. .
j';)iu imb micbcr fielet man in biefem (Gebirge auc^
£agcu bon einer bellgrnncn i» n^old^en man gc*
mobnlid) 5(bern , ober bnnnc S3Idttcr einei^ mild^meipen
^alffpatei beinerft, meld)e bie 9^id;tung ber ÜJagen fefb)!
halten. Jel^tere ftnb gemobnlid) meniger bldtterigt nnb
harter , alö bie übrigen 0 d)id)ten , nnb aeid^nen fid;
and; burd; ihre anfchnlid;e fpecififd;e 0 d;mere au<^.
;Oft id; fie bon einer frembartigen 5[l?aterie bnrd;«
brnngen gefeben , bie ihnen eine biolette, and; moh^
eine fd;marae garbe giebt. 9]ad; bannt angeftellten üorr
Idnftgen 5^erfnd;en, fd;ienen fie jebod; anger etmaö 0 is
fen unb ^'rbhara,gana anö !ihbn nnb .talferbe mit
^ohlenfdnre, 311 befteben. 0 tcin ^ S^honarten, bie man
an 23creirung bon gapance, unb anbern feinen l^lbpfers
arbeiten gebraud;en fonnte ,bcügleid;en ^alfcrcrben
,
trifft man fteUenmeife an. fehlet and; aan'fd;en ben
tbeid;en unb bldtterigten 0 d;id;ten nid;t an !^agcn bou
härterem ©eftein , bae mit jenen, feinen 23ertanbtbeiJ
len nad; , ohngcfdhr bon gleid;er Dktur ift. X)iefe
0 teine finb atnn 23auen gar mohl tauglid; : ein 33effbiel
hierbon giebt bie 0 tabt 5llt 5 0 d;amad;t , tbeld;c gana
aufi fold;en 0 tcinen erbauet i)t. ^er unter bem 9?ar
men 93efd;barmaf befaunte gelfen , beffen ich oben er-
mahnt habe , beftehet au^ einem dbnlid)en , nur mehr
falfartigen 0 teine , meld;em eine 2lrt bon ^Irippelerbe,
bie ihm beigemifd;t ift , ein gelblichte^ 3lnfeben giebt,
geuerfteine fieht man hin unb micber , mie and; 0 eler
uite. difen unb 0 d;mefediefel fommen nicht fo hduftg
bor, alö man e^ in einem ©ebirge bon foldber D^atur
d a
68
ervTavtcn follte. Sic I)'ocOftcn ©cbirge, »rc!d)c id> b«6e
iuucrfiicl)cn fbmicn ,bcfonbeve! fcic bcv ebene sii'ifclKn
bem atubcif' mib Qltatfcboi entgc(\en(icgcnben , befteben
aub einem feintbvnigten ennbilein , bev menig mit eäiu
ten bvanjtt ,unb meiftenö Sben -- unb .«iefclerbc jit
biiiten fdjeint ;roegmegen and) bic auei biefen »ergeu
fommenben glfiffe burd)anD ein febr tvubeS aüaget
fi'ibren. Sind) eine 2lvt rotben SÖJaimorS mit mcigen
aibcvn , b«be id) bafelbft bemerft , bev aber nid)t viel
^ spolitnv aimimmt.
Qm befoubevc 2Iufmerffamfcit t>evbient ber aiifT^rs
balb bev cigent!id)en ©ebivgefette gelegene bergigte Sanb»
fivid), t)on beffen Sage unb Umfange mir oben Seite
25. bas 9]btbigc angefnlivet b«ben. Sie S3evge bie-'
fev ©egenb gebbren gvbgtentbcilS ju bem Sd)iefcv5
gebivg, unb merben gegen baS men ju, Bon bem Äalt»
gebirge eingefd)lcfTcn. Sie jeidpnen ftd) bnrd) eine be=
fonbetS reid)lid)c58eimifd)mig öon ©elenit, .Red)=,®lauä
bct= unb Sittetfal} ,Bovnebmiid) abev »on eibbavj auS.
J)ev ©elenit finbet ftd) jmifeben ben @d)iefcvlagen bau:
fig in jevlbveutcn ©tuefen , alS fogcnamiteS «OJarien:
glas , oft and) in tleineven bnlb burd)fid)tigeH Ärt):
fbaUen , nnb mand)mabl in gorm einer ®enge in ein:
anbev Bcnx'cbtev ,ganj ticinev tanglid)ter cr«ftalttnifd)et
S;beild)en ,.bic ftd) }mifd)en ben ©d)iefevb!attern , mie
ein bnitneS 5?autd)en ,faum Bon bet Siefe eineS SSo»
genS fiuben.
Sie ©d)iefev felbft ftnb balb fturf eifenbaltig , balb
bitnmmbS, unb alSbann Bon mebv ober minber |d)ivar:
jer garbe. SKan finbet ftc nid)t etwa nur gegen baS
3Äeer jit ,fenbern auf eine socitc ©treefe biS an ben
^9\
Jug be# l)of)ercn (Sjebirg^ , mit nod^ (^trbfluflfi?
gern Mergel buvd;bvim9en , t)crvatf) ftd; ihr (rrb=
fal^gchölt fd?on buvd) ben ©eriid;. ifl aifo !ciu
SiBunber, bag ftd; an bcr ©van^e biefee .Dijtrif’te ge^en
bie 0CC 511 , unb hefonbevB auf bei* i^albinfel 2lbfd;a5
von , mcld;e ftd; am mcitcfrcn in6 9}?eer crftred't , fo
t)iel S5ergbl ^ unb B^apbtaquedcn jeigen. X)ie 0al5e
fd;einen, in 53 crbinbung mit bcm ^föajfer, am mciften
gefd)icft ju fe\)n , ba^ (Jrbbarj au^ benen Vergärten
,
movin cö cutbalten ijl , au^^ufd^ciben , unb ber ^alfs
flein be^ S^orgebirgcö ilT ber £?rt, mo ftd) DIapbta unb
Mergel ,bie an^ bem 0d;iefergebirg berabfommcn,
fammeln. ^'bcnbafelbjf trifft man and; bie mciften 0a4»
feen an. X)a^ (^lauberfalj unb ba^^ S3 itterfa4 finbet
man tbeildr in ^erbinbung mit bem Äed^fal^ , tbciB
für fiel;. .Da^ ©tauberfalj bat überall bie £)bcrbanb ,
unb bafi 35ittcrfal5 ijl ihm nur in Heiner Quantität
beigemifebt. (5*ü wittert an t)ielen Stellen auü ber
^Xb^nerbe in ©ejtalt wetger glocfen , ober einc^ weigen
^uloer^ au^ , ober eü uurb am 9tanbe ber Quellen
,
in benen e^ aufgelegt enthalten ift , abgefeimt. Uebris
genü bc^t mit bem in ^uglanb gcbraucblid;en Slftras
d;anfd)en 0a4e obngefabr einerlei DZatur unb ^is
genfd)aften.
2ln einigen Stellen in biefem !^anbefijlrid)e trifft
man and; ^bJ^ngufll^n, namlid; Heine fonifu;e d'rbos
bungen an, au^ bereu 9}?ünbung Buftblafcn unb ein
mit 0d;lamm oermifd)tea SlBaffcr beiworfommen. Die-'
fe D^uellen finb obllig t>on ber namlidKu 5lrt wie bie^
jenigen , weld^e man ^u betben Seiten ber !^aurifd}en
2}?eevengc ,groger aU bicr gnbet
,
70
itnb irclc()c bcr berühmte i)evr 0tacitf^ratb in
feinem 3lbriß bev !^:aurifcben ipalbinfcl (Tableau de la
Tauricle) fo bDllftanbig befd^rieben bat
,
baj5 e6 iibers
pnffig rtau , hier mcitev »du biefer ^rfd;einung ju
fprcd;en.
9irccfmaj^i(jcr fd;cint mir , bon ber mcrhinirs
bic(cn cnt^iinblid^en 0trccfe auf ber »fpalbmfcl Qlbfd^as
ron , mit ^ejiebung auf bie in ©melinö 9\cife enthalt
teue aur^ubrlidK 25efd;reibun 9 , nod; einige.^ 511 bcs
merfen.
Die .T)arfIcUuug be^ ^üofalen ifl in biefem 5ßerfe
getreu uub beutlid? ;bej^o mehr ijl bibg^Ö^^^i
Slrtju erimiern ,mie ba^ merfmiirbige ^bauemeu jelbjl
bon bem 53erfajTer befd;rieben uub erflart i|l. 9^ad)
feiner ^‘r^ab^nng mare ce eine bon 9^apbt^^ burd^bruns
gene (I*rbc , bieficb hier eigentlid; ent^unben liege. 3d>
habe mid) aber bcüfommen 311 uberjeugen G5clegenbeit
gehabt, bag bae ^-utjunblid^e bicr eine luftartige 0ub2
(tanj i)*f. .^ie ^iiuvcbner biefer ©egenben brad;ten
namlid) »^it biefer Suftart angefüllte 0d;laud;e , nad)
bem mehrere S}ieilen entfernten 9ruffifd;en ?ager , mit
ibeld;en in ©egeimmrt einer 5[^enge bon Beugen , eben
fo cinfad)c über biefen ^>unft entfd;iebene 23 erfucbc
angcftellt mürben.
^IQeun man in bie £)effnung einei^ fold^en 0d)IaiKb^
eine Sxobre fteefte, uub ein Sid;t an bereit ffliünbung
hielt, fo gng bie barin enthaltene luftartige ^ubftanj
fogleid; geuer , uub brannte mit einer ftaten ober
heftigen glamme fort
,
je nad; bem man mehr ober
weniger Vuft aiu^^ bem 0 d;laud; , mittelft eineo ftars
fern ober fd;ibad;crn Ibrucf^ , nad; ber £)effnung brach^
7 ^
te;babei war weber ?Ra\xd)
,
itod) ein utiönöcncbmer
D^a^btagerud) 511 bemerken. CRad) biefer (Jrfabrung
ivave mntnod) auf^s«mad;en : ob biefe entjünblidK Saft
00a ber ^c\robaIid)ea breaabarea !^aft oerfd)iebea fe^
ober aid;t. (Jvjtcrcö loerbea jleaaer ber aeucra (Ei)e'
inie fd;oa iat ^orauö faum öermutbea, uab oielmebr
geneigt fepa mit mir aajuaebmea : baß baj? 33afuifd;c
cat5aabnd)e feia aabere^ fe^ aU baö, fo ua?
tcr ber ^caeaaaag ^aflTerfloff (Gase hydrogene), aB
eia elemeatarifd)er 35ejlaabtbeil be^ befaaat
ift, uab sur guüuag ber aerojlatifdbca 9}iafd)iaea ges
braud)t mirb. 3u 523c(tiUiguag biefer 9}ieiauag bieat
iUicb ber Uaiftaab, bag bic fid) hier uaaufbbrlid; au^
bem 3aacra catmidelabe breaabarc Saft aur bdan
geuer faagt, meaa maa bea 25obea eiaige 3 olle tief
aufgrabt; meil fid) aur ia biefem gaüe eiuc grogtea^
tbeilo au^ berfelbca beftebeabe Suftfaulc bilbet ,uab
ia jebem aaberea ba^ fid) eatmidelabe ©aj ,feiaer
groj3ea (bem Gase hydrogene eigeaea) ]pecifiicl)ett
Seid)tigfeit megea , ju fd)aelt oerfliegt. 0 clbft ©me?
lia batte burd) bai^ , \vaß> er ia bea bortigea Sabiaai?
fd)ea geuertempelu , aa bafeU'h aagebrad)tea eagen
gfibbvea, meld)c aad) 35elicbea aa ibver 9}?üabuag aa«
gejiiabet uab aiu^gelbfd)t merbea foaatea ,beobacljtet
batte , 00a ber luftartigea DIatur biefer brenabareu
©ubftaaj billig überzeugt merbca follca. SÖabrfd)eia=
lid) ifl er baraa bloß burd) bea Umftaab oerbiabert
morbea , baß 511 feiaer 3 eit bie Theorie ber oerfd)ie?
beaeaSuftartea , bic mir Saooifier uab fetaem 9^ad)?
feiger b«wpihVd)lid) oerbaafca , uod) aicbt genug eat?
mid'elt uab oerbreitet gemefea i)t.
72
3nm bcr 23cmerhin^en über tic^Befebafs
fen()cit tiefer 0egenben , in niinevalogifd^em 93etradK
,
Huiß id; nod) furj bei* au ben Ufern beö ^ur geleges
tien (^bene gebeufeu.
0Lnvc()I ihre Sage, al^ and) bie 23efd) affenbeit ib^
ve? $8eben^ giebt ben bcutlid;ften ^IVirei^ ihrer neue?
ven ^ntftebung, burd) baj» Burudtreten ber 0ee. (c)
^ic 0d)id;tcn finb b^r öcllfcnmien vt'aagered^t ,unb
man ftnbet nid)t feiten mad)tige Sagen non !)?hifd}els.
gattnngen, mekbe man nod) b^ntjutage in bcr (>af^^i?
fd;en 0ee am baupgftcn ftnbet. Diefe 9??nfd;eln ba'
ben ftd; fehr menig t>eranbert , unb nid>te alb ben
0d)mcl5 ihrer £)berflad)e verloren; and) haben fie ficb
nid)t 511 0tein nerbartet , fonbern fie liegen blojl in ei?
nein ©rnnbe non, mit lederen fleinen Riefeln üerinifd)tem,
^bfi^incrgel. !Dian bemerft in biefer Gbene and) b^tt-
ftge abgernnbete,unb offenbar in ben gintben gemafde
0teintrnnnncr r)en mand)erlei ©attnngen , mernnter
man niele ficbt , bie im Sanbe nirgenbö ju ftnben
,
felglid) offenbar bcrbeigefd)mcmmt finb.
. übrigen i(l S^b^nboben überall ber b^rr?
fd)enbe , unb be^t meijlen^i 0elenit unb fÜkcrfal^ mfeiner iÜ?ifd)nng.
(c) ^ine Stelle auö ben Slnnölen bei? S:acitu^ Lib. 6. Op.
33- bat mir in biefem ^etrnebt merfmürbig gefebienen^
irorin eö bri^t ba§ ber ^Durtboang atrifeben bem 5!)ieet
unb ben öuferen bergen Sllbonienö (n?eld)e^ an ber
0teUe Tudre / mo bie ©ebirge oon 0d)irtran nuf bie
©bene am Äur an^Inufen). im 0ommer bureb bas 2Iin?-
treten be. 0ee unuicgiid) gemaebt merbe^ ba rann bie^
feß brntantage nicht niebr bemerft j fo mi'irbe jener
Stelle folgen/ bn§ bie 0ee fognr feitXarituö merflicb
abgenpmmen haben muffe.
5(m ^ur man aud) öerfd^iet^ene «'arme
felbrunnen bemcrfr, wollen bie üornebmjicu in ber
Slad;barfc^aft i?cn ^attian liegen.
f I a n 5 c n.
Sie 5ßegetation f)t in btcfen Gegenbcn ungemein ntan^
nid)falrig, unb bietet bem Liebhaber ber ^flan^euFun^
be ein meiteß gelb inteveffanten Unterfud)ungen unb
neuen ^ntbecfungen bur. 9}?an Fonnte ftd; biefe? fd;cu
im S^prauö üen ber fublidjen ^age be5 Raubes , unb
t?pn ber üerfdu’ebenen naturlid;en 23efd)atfenF;eit feiner
einzelnen 2bei(e t)erfpred;en. Ser inbeffen mit ben
^fFvin^en in ber ^aurifd;en J^palbinfel beFannt ift, mirb
finben, bag bie ^fTanten biefer ©egenben , mit jenen
febr t)iel iMebuIidjFeit b^tben , ob e^ gleid) nid;t an ei^
ner guteif 3In5abI t)on (Gattungen feljlt , bie man in
Xaurien nergeblicb fudjen mürbe. Unter ber 3abi bie^
fer le^tercu habe id) 55 Wirten ,mcrunter Feine au^
ber crnptegamifd;en klaffe ijt, bemerFt, meld^e ben 35or
taniFern bieber ned) gan3 unbeFannt gemefen , ober me^
nivjtteup in ben 5>er3eid)iiiflren älterer S3etaniFer fo cbenr
bin angegeben fi’nb , bag fie in ben 0r)fccmen ber O^eue?
ren, befenberö Sinne’e unb feiner D?ad>foIger,gar niebt
torFemmen.
:^ie X^egnitionen biefer ^^flanjen , unb eine Fur^e
S5efd)reibung neb)t SSemerFungen über einige anbere in
biefen ©egenbeu öon mir beobad^tete feltenere Qirten,
finbet man in bem 5hibang. (cl)
(tl) (Sine ber ron mir neuentbedten ^fTan^cnarten (Mimo-
sa stephaniana) habe icb Had) bem Dr. uRb QJrofefTpr
berQ5otaniF unb Sb^mie/ (gtepbö» in nJtoöcau/- benennt.
25aumarten feie man in ben 2ßa(bcrn am bau?
ft'gj^cn antrifft, finb : (Jid)cu , SiBeißbud^cn , Ulmen,
milbc q)flaumcn , Olepfcl ,imb smcpcrici ©attimgen mil?
ber ^Mvubaume , namlid) bie gemeine , unb in meit
größerer !D?enge, bie ©attung mit Ianglid)ten , mit ci?
nem meißen gilj beUeibeten ^Mattem , ber bie Q3ota?
nifer ben DIamen be^ ^irnbaunui mit 5[BeibenbIattern
(Pyrus salicifolia) gegeben man er?
magt, bag bie £)b)tarten, nad) bemabrten ^rfabrun?
gen in ber G)artaifunjl beffer geratben, menn mau ftc
auf 0ttome üermanbter Gattungen pfropft , 5 .
Slpvicofen auf ^>flaumen|lamme , ^g'rfcben auf 9}^ans
belftamme, Slepfel auf D.uittcnftamme ; fo mare e^ ber
5Dh'ibe mertb ^<Jtid) ben 93erfud) ju mad)en , ob nid;t
unfere feinere aMrnforten ftd) auf 0tammen bon biefer
orientalifdjen ^irnbaumgattung am beftenbeg'ubenmbd;?
ten. ^iBeniger baug'g ,alf^ bie genannten S3aumarten
ftiib: 9\otbbud)en?, gemeine (I*fd)en r unb 9}?annaefdKn',
Xinbciu, ^irfd;en-',^orneIiubfirfd)en ?,D.uitten=, g}?ifpeU,
5dobcer? unb ^ogelbeerbaume. X)cv ürientalifd;c ^a?
ftarbblbaum , fowobl mit bem fd;malen , aU and)
mit bem breiten 25Iatte (Elaeagnus angustifolia unb
orientalis) fommt jiemlid) b^ugg bor. ©eine fuglid;?
ein beffen feltenen Äenntniffe unb eifer für bie
SBiffenfebaften/ fo wie bie bon ibm im botnnifeben Sache
erfebienenen Sßerfc / langg ein foicbeö ^Denfmabtin Sfo*
renö (Gebiete oerbienten r unb ber bureb ben mir öeltat-
teten ©ebraueb feiner in 9\u§Ianb beinahe einaigen Q5i-
bliotbcf in biefem Sache/ unb feiner anfehnlichen «pfian-'
senfammtunc}, auf meine SDanfbarfeit einen befonberen
5lnfpruch hat.
75
te mehVid)te grud^t, treidle bie ^cftaft mib and) fafl
bie garbe einer .t)attel bat , n?irb auf ben 5Q?aidten
öou S3ahi , 0d)amad)i unb Derbent öevfauft ; ber ^la?
tanuf\ bit't* unb inSxuglanb unter ber 35enennungS;fd;r«
uar alö ein t'crtreflid^eö 25>erfbP^J befannt , ijl mir in
biefen ©egenben nur feiten in biefen SBalbern ju ©es
fiebt gefommen;
bie bem 0et)enbaum i?ermanbte , unb
and) in ber !iaurifd)en j)albinfel einbeimifd^c 5[Öad;s
bolberart , ijt in ben ©ebirgen an jHeinigten, fonnigteu
SIbbangen gemein , unb gelangt ju einer febr anfebniis
eben Syobe unb .X)icfe (e). T>en 2^aruöbaum ftnbct matt
feiten , befto häufiger ift ber gemeine SÖacbbcIber , in
fteinigten unb trodenen ©runben , auf ^?ugeln unb am9ianbe ber glad;en. 23irfen unb bannen ftnbet mannirgenbfi. ©egen ben bpd;(ten ©ebirgfn*ucfen 311 giebt
e^ ^aftanienbaume, bereu grud)te man im £)ctübei*
überall febr moblfeil üerf’auft. .Die Silberpappel, bic
fd()mar3e Rappel , bie ©rie , unb tjerfd^iebene and) in
©uropa gemeine 'QÖeibengattungen ftnbet man an ©ras
ben unb najfen Steden, ©rftere mad)t befonber^ ben
größten ^beil bei^ ©ebol^ef. lang^ .^urfluffef^ au^.
.Die italianifdK Rappel bient auch bicr , mie in fo
t>ielen anbern ©egenben beö Drientö,
5111* 3ierbe ber
©arten unb ber ojfentlicben ^lat^e, in-Stabten unb
Dörfern. Den ^erbentinsunb^iftajienbaum habe id; bans
ftg genug auf ben 2lnbbb^« / lüngi^ beö glügd;enf^ 2Ita
angetroffen, ©r üerfebminbet in Den bideren SIßalbuns
gen, momit baö 3nnere be^ ©ebirge^ bebedt ift. Der
(e) 3cb bflite biefe SBacbljoIberi^vittunq für oerfebieben rort
bem Seoenbaum/ unb merbe oon ibr unter bem Flamen:Juniperus exceisa im ^Inbönge rebeu.
76
©raiuitov'fcltaum n'acl;ft am Ijaiifigrtcn auf tcn ber
etabt 9?cii = ©d;amac()i gcgcniibct licgcubfu aibbäugcn
beb ©ebirgb , and) au bei- ©vanje jmifdjcu ben mal=
bigten mib fabicn »cvgeu milb. Gr crrcid^t jebud),
auf feinem uaturlid^en ©tanbort , )cl)c feiten bic
ciiieb »aumb ,foubeni bleibt meifteub ein jiemlid) nie;
briger ©traud;. ©einegrud)te reifen im £5ctcbcr. 9Kan
r;at fuge imb faurc ©ranatavfel : Ic^tcre ftnb bic ge;
meinfteit , unb Hnterfd)eiben fid) von jenen burd} eine
bunfelretbe garbe ber ©d;aale , umbei fte merflid; fici;
ucr ftnb. ©cbmarje unb meijie fKauIbeerbäume finbet
man ira ©ebblje langb beb Äur milb maebfenb an;
bermartb ftnb fte feiten milb , unb uietleicbt Ueberlaufer
,aub ben «ffftauäiingcn. ©er SSBeinftocE ift in ben Oßal;
bernunb im @cftraud;cganä ungemein bäufig, befonberb
in ber Gbene ,äirifeben bem SEubab unb ber Ülta unb
am Äur
,
mo er fid) bib su ben I)bd)rten ©ipfein ber
fSaume auffd)mingt. geigen unb Sfßaanugbäume be;
merft man jmar and) bin unb mieber unter bem ©e;
ftraud)e ,bed) fp feiten , bag man fte nid)t für mabt;
baft .milbmaebfenb halten fann.
Sie gemeinflcn ©traud)arten in ben SBalbetn unb
©ebnfd)en ftnb : äSeißbern öon breierlet ©attungen ,
vpprunter bie raube orientalifcbc ift. ©cblebenbcru
,
©auerbern, ber fjafelftraud), ©d)Iingbattm , SSaffer;
bPiber, atbcüitpeibe, bie gemeine i?e(feufirfcl)e , 5?art;
rtcgel ,©pinbelbaum , febwarser iboUuuber ,
)}urgieren;
ber Äreujbprn, unb Gbriftborn (Rhamnus Paliurus).
Seljterer nimmt übetaU bie aiblutnge beb@cbirgd, gegen
bie Gbenen, cber gegen bie fnl)len«ergc ein, unb »er;
bient feiner ©tad)eln wegen ,mit »pUera 3fecbt ben 91a;
77
men /;)artejlraucf), ben er im 3?iiffrfcben fu^ri-. ^er
fd^malblatterigte Äveujborn, ein nicberer Strand), ber
and} anfmdvtö am ^eref , im Sanbe ber ©rebtn^fis
fd}eu ^efacfen 511 ^aufe ifl , nnb bou lel^tcven 0aueri
ftraud} genannt mivb , i(! i)icr l)dnftg , nnb fbnnte3nr
©evberei nu^ltd} gebrand}t mcvben, fo mte man in bie^
fen ©egenben babi ©elbbolj ober ben ©erberbanm, mit
einfad}en e^rnnben SSldttcvn , ju S3ereitnng ber 0afi
fiane anmenbet. .^er bon ben 25otan{fevn fcgenanntc
9inflfifd}e ^ocf^born (Lycium ruthenicum) mdd;|l
I}in nnb mieber anfbnrren fonnigten Stellen. X)er 0 anbs
born (Hippophaes rhamnoides) ftebct in jteinigten
©rnnben , an ben gliigd}cn ,nnb 5e{d}net fid} bnvd) fei^
ne einer 5ßeibe di}nnd)e meigbeftdnbte Blatter, nnb ges
gen ben ^perbjl bnvd} feine in großer 0}Jenge ringii nmbie Qiefte fi^enben orange gelben 33eerd}en angenel}m an^.
Die rnnbbldtterigte 25ergmifpel nnb ben ftad}lid}ten
pelftrand} (Mespilus Pyracantha) ß'nbet man iud}t fels
ten im (?>ebufd}e. Da^ dd}te Geißblatt l}abe id}, tbiemold
feiten , im 0eßrdnd}e gefnnben. Der mol}lried}enbe
meiße 0d}abimin (Jasminum officinale) mdd}jl l}in
nnb mieber in ben 0^ninen bon 2llts0d}amad}i , bers
mnrl}lid} aB ein Ueberbleibfel anö ben baftgen ©dr^
ten. Der ßrand}artige 0d}a^min , mit ber gelben ge^
rnd}Iofen 25lnmc (Jasminum fruticans), ijt anf jteis
nigten nnb fonnigten i)bl}en gemein. Den SSlafenbanm
(Colutea arborescens) bemerft man l}in nnb tbieber in
jjeinigten ^ergtbdlern. Der fran5 bfifd}C 2^amariofem
frand} 5 eigt ftd} nberall auf freien , **f!einigten Stellen,
befonber^ in ben d'benen. 3^1 Gjebblje ißi er feltener,
aber bafelbft gembf}nlid} bon ber ,f^b^e eiueö Sßaiim^.
toaxc ber 3}2 u()e tt>ertfv in ben l)ot5armen falvßten ^tep?
pcn be^ fubtveftlid;en ^^ug(aub^ ^cvfud;c mit fov|l^
magigen ^>flaii5imgen bi^fev ipoljart 511 madjcn, bic qc=
rabc ba am beften 311 gebetben fd^eint , mo anoerc
mc imb Geftvaud^e gar nid;t fortfommcn. .Die 0 tcp=
pcubtmbeeve (Ephidra monostachia) erreid)t eine fcltene
Gvbge ,inbem ftc oft einen oier gug unb einer
gaujl: bicfen 0tamm bnt. 0 ie ift ein gaid'eö 35 inbmitter,
-unb man roia fte in ber .Dpfenterie mit D^iü^en aiiges
menbet haben. Ginc 5lrt oon ©eibelbafi gnbet ftd) in
ben ^ßalbern , auf bem höheren Gebirge hnugg ,tveU
d;e t)ietteid)t bie ^ancafifd;e (Daphne caucasica) ift,
mooon ^allaö in feiner Flora Kussica , amo Gnibens
ftabtf^ papieren, eine 2.kfd)rcibnng mitgetheilt hat,
ohne fie felbg gefehen 311 hnben.
'
5[^erfd)iebene Gattmu
gen oonOxofen ftnb im Gegraud^e unb an jjietfen hnus
gg ;in ben rei3enben Gegenben um ^nba , habe id;3u
Einfang be^ Simino fogar bie ad)te hnnbertblatterigtc
9xofe (Rosa centifolia) in ber fd/onften ^luthe , haiigg
milb angetroffen. 35rombeerganben ftnb auf unfrud^ts
baren geinigten Stellen gemein ,unb tragen bii^ in ben
fpaten Äerbg ^Slnmen unb grud)te. 3lnf fonnigten imb
peinigten Dohen im Gebirge,gnbet man ben nieberen
2;ragantprand; hnugg, meld^en X 0 n r n e f 0 r 1 3nerft au 5
bem 2Ird;ipelagu^ nad; granfreieg gebrad^t hnt , imb
ben Samarf, in feiner botanifd)en ^-ncpclopvibie unter
bem Flamen bei" (^retifd>en ^Iftragalnt^^ ,oon ocrfd)iebeÄ
neu ahnlidKn Gattungen nnterfd;etbet , bie oon Sinne
unter bem gemeinen' Dramen Xragant (Astragalus traga-
caiiiha) begriffen morben ftnb. Da5 3cUigte Gemebc
feinei- biefen >2ßiir3el, ift mit einem Gummi angefüUt
,
79
im gvu()nng ait^ i^r fliegt, imb bii5 befannte^umr
mi !^ragant ift. I5er Strand; , ben ©melin in feiner
9teifebefcbreibung 0 I0 bie ad;te (^’binamnr3 el befd)rieben
unb abgebilbet bat, ifl ftd;cr nicht biefe , fonbern eine
ibi* nabe öermanbte ©attnng (Smilax excelsa). üQtan
finbet fie unter ben Scannten tm ©ebblae, jmifd^en ben
glnflien 9tnba^ unb ©amur. Slnbermart^ ijb fie mir
nid;t Dorgefommen.
53erfd;iebene flaubenartige 0 aljpfran 3en , anö ben
0efd)led;tcrn 0alicornia , 0alfola unb 5(nabaftö bebef^
fen gan^e ^iltrdte , befonbev^ gegen baö Wlcev ju , in
ber 9^ad)barfcbaft t)on S5afu , unb in ber ^bene am^ur. 5^afelbjt erveid;t bie (^afpifd;e 0alicornia 6 bi^ 8
gug ^?obe. 5lu^ biefen ^flan^en fann baö 0üba = cber
mineralifcbe Saugenfalj , buvd; bie Verbrennung bereitet
merben. (f)
5lrt milbmad)fenben jlrautern , meldbe einen ofonos
mifd)en Vu^en höben ober höben fonnten, fehlt e^ nid;t.
S[f?an ftnbet hier mand;e ©emachfe milb , bie man an=
bermartö al^ ^nd;enfrauter in ©arten siebet. 0o ijc
g. V. ber 0eUeri auf feud;ren ojfenen ^la^en höugg.
X)en gendKl gnbet man in ber grbgten SD?engc in ber
(Jbene am ^ur, in ber 9tad;barfd;aft be^ ©ec
birgö , mo er oft eine Sfol^c t)on ad;t gug , unb bare
(0 :t)ie in biefen ©egenben oorfommenben f fotoohl ho4"
V öctioe fllö frautartige ^^flansen / tt>e(cbe au Bereitung
ber @oba bienen tonnten / finb foloenbe : saiicomia her.
bacea , caspica, Polyenemum triandrum , oppositifolium. Che-
nopodium marititnum, Salsola fruticosa, g^lauca , vermiculata,
hyssopifoiia, pioscrata. Kali rosacea, altissima, muricata. Ana-
basis aphylla* £chinus reauenurea, vermiculata. Aster tripollum.
\
öo
ober crreid;r. ?Q?an fann fid) einen 33egriff ntad)en ,
banftg ev fepn inn|5 , u'cnn man bbrt , tag Me im
^cvbft 1796. unter 0^eu 5 0d)amad;i gelagerte 5lrmee,
ftd) ber burren 0tengel biefer ^ganje ,wol;! 14
lang beinahe auöfd^Iieglid; ftatt ^rennbol^ bebient bat.
^paftinafen finbet man bi« unb mieber; be?gleid;en bic
in Stalien unb in bem fublid^en granlreid) alö Buges
muge beliebte Bucfenrurjel (Smyrnium perfoliatum).
3lni^ mad;ft baugg im ©ebirge, am (Peinigten 9raubc
ber glugd^en. SSerfebiebene Wirten milber Bmiebeln unb
^uoblaudK^ Hmntcn in ber ^ud;e mit ben in ben (^ars
ten gebauten gebrandet merben. 0pargeln fann man
im grubling i« 5}ienge fammeln. 0ie finb jmar uid;t
i?en ber in nuferen ©arten genn'bnlid;en ©attung, aber
fte geben biefer an ©ute nid;t& nad) , unb finb , menu
fie berborfommen, fd;mer bon berfelben ju unterfd)ciben.
Sind) in 2:aurien, unb felbft in ben fublid)ften ©egens
ben berUfrainC; iftbiefe 5(rt einbeimifd), aber nid^i^ bes
ftomeniger uod; bon feinem 55otanifer gut befd;riebeu
unb abgcbilbet merben. 3« bem ^?inneifd;en 0bfi^mc
i(f fie unter bem Flamen ^irtelfpargel (Asparagus ver-
ticillaris) nad) 2: 0 u r n e f b r t nur angejeigt. X^er ^as
pernftraud) \]t in fd;merem ©rbreid; , an fonnigten
Stellen fo'baugg, bag man Ieid;t einen Uebergug bcit
kapern fammeln fonnte. .^epfen mad;il and) hier in
Raunen unter bem ©egraud;e lang^^ ber fleinen gluffe
unb ^ad}e. ?)}?it berfd)iebenen bi^t milbmad;fenben
Seinarten fbnnten 33erfud;e in bfcncmifd)er Drud’ficbt ans
gegellt merben. '^d) b«^^ nnf ben fonnigten Ji?ügeln
biefer ©egenben ,unb febon borbßv nnf ber 2:aurifd;en
I
8i
eine SSeijengaftnitg (g) BecBuc^itet, werd^e
ben jtim atcferbnu bienlidjen SIrtcn au.^ biefem @efd;Iec^tfebratmiict) i\t
,
nnbfdjonm ibrem nnlben Siiftanbe, ein
febr »DÜfommeneS Äorn itefeet. fg träre ber SWflbewci tb, mit biefer bieber nod; »on feinem S^otaiiiFci- be=fd;ricbenen ©rndart Serfiube ahjiifteaen, unb 3« «n*terfiidwn
, in mie weit jie fi'cb burd; bie Kultur benbefamiten jobmen S[Sei3enavtcn näbern »bibe. TjcrÄrapp ift eine bicr ffbi' 3eTObbnrid)ennIbmad;renbe^fran«3c: man fnbet fic faft bberalf , nirgenbd aber in foflvogcr Stenge unb fe öoafommen, ald in bem U3mebirfd;en ©ebiete in .Sageftan. Die eiim'pbner graben bie2Üi:r3ern au§, trednen jte unb eerfaufen fte an Sfrme.iiiKbe Äauffeutc , iv>efd;e fie in gropen Quantitäten
,
tbcilg nad; Äiblar , tbeiid aud; 311 «ffiafTer imd; Stftra«d)an öcrfenben. Der mDblbabenbffe »on ben ie5t in Der«bent mobnenben 3(rmenifd;en Äaufleuten
, bat feinenSUcbllfanb gan3 altein bcm djanbel mit biefen ^robuf«teil 311 »erbanfen, mDSon er bag ^ub in ^iPtar 311 12aud> i 5 Kübel »erfauft. Stußer ber Kbtbe mad^fenhier nod) oerfcbicbenc anberc garbefräuter mitb , nämlicbdßaib, aSau, gärbcrfamiacn, oerfcbiebene ber Dd)fen3un«ge wrmanbte Gattungen, bereu aBur5erVotb färbt (Onos-nia echioides, Echium rubrum)
, SDfaureUen (Crotontinctorium), morang baö ?ncfmud bereitet mirb. n. a. m.
3n ben asiumengärten fbnnten »on milbroacb«
fcnben *))flan3en , auS biefen ©egenben, folgenbe
(?) 3n einem Sßecfe, welcbeö icb liber bie in Jnurienirncbfenben <})fii!n 3 cn beranSjuaeben miUrnä bin, mec-be (cb biefeä @r«i unter bem Kamen Tiiucum pubeswnsbef^teiben.
s
82
gepfTanjt »evbcn : Jicv gvcpe iinbitcrpcu^ (li) mit bei-
blauen »lumc ,einige Sne’O't«» . ecabiofen ,
gelbe
Dlavjiffen ,Pulpen ,
ovientaIifd)et äSeibericl) mit langen
rptben SBlumcnabven (Lysimachia orienlalis la Mark)
,
bie »enetianifdie »aftarb = eeibcnbf(an}e (apocynum
venetum), sevfdjiebene ©attungen milbev Steifen, Siiti
tei-fppni, g^igeUen , b9'fmufd)er ©amanber , W^miS
mit filjigten flattern (Phlomia laciniata) , gSeliffen ,
9)adH»io!f'’ ' ti'ifadjc «Katronaliä, gelbe Äerbftroien,
äljlei-, einige glcdblumen (Centaurea babylonka, spien-
dens, retiexa Lamarkii) utib anbere. Sine 21rt toen
Sebfoje, bie bet gero6b"Iitl)en ©artcnleof oje nalje fonimt,
fid) aber »orsüglid) buvd; iljre ftavf eingefcbmttenen
«Blätter untevfebeibet, unb beten btaunrotl)e »lumcn be§
sRad)t« öortreflid) ried)en, »etbientc in ben eutopäifdjen
guftgätten eine oorjiiglid;e ©teile , unb miitbc baielbjl
mabtfd^einlid) bei gebbtiget SSJartung eben fo gut foit:
fommen, alfi feie gemeine ©attenlewoje. Diefc ©at--
tung ift und) in Sautien bemerft, unb bon bera Äerrn
©taat^ratl) ^attag mit bem giaraen bet moblricdKnb:
ften Seöfojc (Cheiranihus odoratissimus ) belegt
tvorben.
3ln guten gutterfrautevn nid)t im ©ebirge
unb itt bet ©bene bet Äubaifd;en Sanbfd;aft. 31u|Tet
Bielen bet bejtcn ©ra«arten b«6c 'tll J-Berfdiie--
bene ©attungen Bon Älee ,Bier 2ltten Bon @d)necfeu.-
(h) 3m Orient finb mit auffec bem arcma(if(ben cuttioit=
ten erocufi, »ier t>erfd)iebenc StocuSntten befannt, näm»
licDbie obengebaebte, melcbe id) Oocus fpeciofus nenne,
fobann Crocus autumnalis ,vernus , unb luteus. 21Uc »ict
©orten foüen in meinet fio« tauti« befebtieben loctben.
83
5fee, mehrere Gattungen Dott ^fpaveette inib ^c^oten«
flcc augetvojfcn. 3Uif beu 53ergcii ftnb mand^rrei Ouensbei 5 iiub ^ole^arten , nebft fielen anbern aromatifd;eit
^riUiteni gemein, meld;e bic befte iinb angenel;mfle
DIabvung für bie 0d;aafc geben.
S3on Krautern , bic in ber SQ^ebisin gebrandet mers
ben,
giebt e^ eine 50?enge. ^eifpiele ftnb: t)erfd>ie«
bene 5Ivten t>on, einige ©nlbeiarten, SBes
gevid;, Psyllium, ^albrian , rotber Slßeiberid; , 0ted;ff
apfel , ^itterfuf , 3ubenFirfd;en , S5rud;Frant, Xauf
fenbgulbenf’raut, Sßiener ^icuta, SItticb, .t)iptam , ©a«tnanber, ^elei), S[)?nn5e/ 33etonien, mebrere Antiscorbu-
tica anö ber ^lajfe ber ^flanjen mit freuj'formigenSSIus
men, Sibifd; , smeierlei Wirten bon 0iifbbl5 in groper
9}?enge, Sobanniöf’raut , SiBegmarten, Bomenjabn , ber
mabre 2IIant, ber Siubralant , ÄujTattid)
,
- millen , £)|FerIu3eb , enleptinir5el , ad;te imb Steins
bibernellen, berfd;iebene Wirten bon 0d)aafgarbcn, 0pri§ÄgurFen, mand)erlei Porten bon ^raut^ unb (raubenar*
tigern SfBermutb. (i)
g 2
(i) ©ie (yinibobner febreiben bem nieberfaubartiöen 2Ber#
ntiitb (Artemisia humiiis), ber in biefen ©eoenben unb ai?cb
in ben eteppen an^ifeben §:iMav unb ^IjFracban oaerae^
nieinflen @orte, eine ben ^ferben febabfiebe unb maneb^ntöbl fogar tobtlicbe SDirFung au ; icb bin feboeb uber;^
aeuot / böb biefeö ein S)orurtbeiI ip / tropon man in
onberen ©egenben, iro/ nne icb eben önarfubrt babe^
bkfe 'Dffnnae nicht rninber baubg ift , gar niebtö mei^.
55ab biefeö 55orurtbeiI febon lange bei’rfcbt/ betreibt eine
im 3ube 1766 - in 'parie gebruefte ^eifebefebreibung mitbem Xitel : Voyages depuis St. Petersbouig, dans diverses con-
trfi'es de l’Asic par Jean Bsl d’Äntremonc , nJOrill / bei Q5e;
84
2 I) i « t <•
5lii BCffdjicbenen 2Irtcn »Mt »icrfiipigen 2bieven ba-
ten tiefe ©egenten einen Ucberfluß, »eninter »icle »ein
beigen ^Jimmeltgricbe eigen ftnfr. 2ion reiffcnten 2bif=
ren trifft man fclgenbe an : ten «»antber ,eine tefen»
bete Heine 2Irt »on Sud)^, bie milbe Äa(je , ben 25arcn,
bie ^b&ne ,ben SBcIf, ben ed;atoI, nnb ben gucbf .
2)ev 2)antbev (la Panthere be^ SBnffon), ein int in=
neren ^i^erften gemeine^ 2bibf/ *ängS
be§ gluffc^ Äur. SSennntblid; i|l ci’ and) bafelbft nid)t
cinbeimifd) , fonbern eä mag fid) mcl)! mand)mabl aus
ben @ilanifd)en nnb 2oIi6d)umifcbcn ffialbnngen in ben
meitlaufigen nnb mafferlofcn ebenen ,moburd) bcr Ä«
fliegt, »evivren , nnb feine 3ugud)t jiimglnffe nebmen,
mo eö albbann auf ben fd)mablen Stvid) »en ©ebblj
nnb bobcm @t<)ilf ,meld)er ben ging cmfagt ,
eingc:
fcbränft bleibt nnb and) feine Urfad)e bat , einen ÜIuS=
mcg jn fnd)en , meil e§ ibm bort niemab(§ an einem
ftd)even nnb veid)Iid)en fRaub fehlt. 2ic in biefen ©e--
genben erlegten ^ontber , bie mir jn ©eftd)t getcmmcn
ftnb , ftnb »on ber (Sd)nauje bi§ an bie @cbmanjt»itje
,
b&d)ftena 7 gng lang ,v»o»on 4 auf ben Ä'orpcf nnb
3 auf ben ed}t»anä ju recbnen ftnb. 3bre ©eftalt b«t
im ©aiiäen wenig 2Iui’ge}eid)neteä , fonbern ift bie inbera
Äagengefcbled)t , woju baö 2biet »on ben ©»ftematU
fern gered)net wirb ,gewbbnlid)e. 9lur bie Sorberfnge
fcbreiliuna beä gelbaua« Saifer« ?)ttec beO ©rofen,
in biefe ©egenbcn nnätfubrt wirb, baf äwifcben bem Se«
rcf iinb Sur eing in einer TJocbt 5oo tbrerbe , weil fie
»on einet bafeibg bänfta nntebfrnben ©attung »on SKer--
mutb gefteffen < gefallen fe»en.
85
ftnb iingewofjntid) bicf iinb ubcrfd^rciten ba6
^benmartg 511 bcm übrigen Körper. Die ©cbnaitjc ij!
jtumpf , bie Gingen Hein itnb feurig , bic Dbren fur^
unb nic^t sngefpiöt. Der gan^e obere ^Ibeil beö ^brs
pers^ bat eine braunlid;tgelbe garbe , ircld;c auf bem
Siucfgrat am bunfel|teu ift , an ben Seiten bdtgegeit
immer blaflf^r mirb , unb fid^ sulei^t in bic meige gars
be bei? 53aud;^ verliert. Die Olafe ijl ungefTeeft , bie
?Sartbaarc meig , bie Dbren haben in ihrer SOlitte ein
fd^mar^e^ £lueerbanb , oon mekhem bi^ an bie 0pigc ,
and) ihr 9lanb auf einer (Beite eine fd^marje garbeh^tt.
,Die glecfen am ^opf unb an ben giigen ftnb Hein unb
ohne Drbnung jerjTreut. i^ang^ bem Oiücfgrat fangen
fte an fid> in 9iinge gu oereinigen , bie aber erft an ben
Seiten beutlid)er unb gegen ben 23auch ju , fo mie auf
ben j?tnterfd;cnMn am größten unb-regelmaßigjlen ftnb.
3u biefer (Sjegenb faden fte and) au5 bem Qh-unbe mehr
in bie 5(ugen, med ber 9\aum, ben fte einfaffen, uberatt
bie buuHerc gavbc bef^ StuefgratJ? beibehalt , mahrenb
baß bie ©runbfarbe auflferhalb berfelben immer blaffer
mirb. Der ^;ial^, bie ^ruft unb ber Unterleib höben ei»
ne fd}6ne meiße garbe, mit jerjtreuten, großen fchmar»
jen gieefen. Der-0d)manj i(l oben eben fo gefärbt unb
geßecvt mie ber Oiucfen , unten hingegen meiß ,gegen
feine 0pd3e ^u ftnb jmei biö brei glecfen grbßer unb fajf
ringförmig, auf meißem ©ruube, fo baß biefelbe fd^marj
unb meiß geringelt erfd^eint. Die manntid^en Snbioi»
buen gehen oon biefer , oon einem ^anthermeibd)eu firr»
genommenen , S5efd)reibung in enraf^ ab. 0ie ftnb Hei»
ner, unb bie glecfen bilbeu überall weniger regelmaßi»
ge, unb manchmahl, befonber^ bei noc^ nid)t erwach»
86
feneu Üfticrett , faum 5 ^* erfeuncnbe Dringe. 15{e
fd)\vavjc 3eid)nung auf bcn £)brcn unb ber 6 d;traujs
babc id) jebod) bei allen gleid^formig gefuus
ben (k). Dev ^antber ifl ein ungemein ftavfeö unb ge#
waubrefi !Ibiev, unb c^iftibmein leid^te^, milbe (Sd;mei#
ne , bie hier feine beftc DIabvung au 6mad;en, 311 über#
ivaltigen. ^ilud) ^ferbc unb 9iinbV)ieb finb ibm ein mill#
fommener 9?aub , aber 9}(cnfd)en fallt er nid)t leiebt an.
Den ?anbe^einmoba^rn ift biefefi ^bi^r unter ber ^öenen#
nung 9)alcng befannt, .meld)e fie aber, ohne Unterfd^ieb,
öud) anberen größeren geflecften ober geftreiften 0attuns
gen auö biefein ©efd)ledKe beilegen , unb bie alfo mit^
bem beutfeben Diamen Xieger , fo mie er insgemein ge#
brandet roirb ,ubereinlommt.
Der Den © u l b e n fr a b t juerfl, in ben 0t. 9)eter^#
burg{fd)cn (^emmentarien befd;ricbene (^afpifd;e £iKb§
ober (Ebau^ (Felis Chaus) ifl in ben fd;ilftgten 9]ie#
-brigungen unb ^appclmalbern am ^ur nid)t feiten; an#
bermavt^ bingegen bekommt man ibn nicht leid;t 5u©e#
fiebt. ^r bat noUig bic ©eftalt be? gemeinen $ud;fe^i;
tjl aber Heiner, boeb fa(! 5U'eimabl fo groß al^ bie mil#
be ^afee; feine Dbren finb nid;t fo lang jugefpil^t, unb
ber ^infel i'on fd;n)ar5en haaren , tvomit fie fid) enbi#
-(k) Die £inneifcbe Definition biefer ©attung ; Felis parHus.,
cauda elongaca , corpore maciiiis superioribus orbiculatis , in-
ferioribus virgatis, iß nict)t bie beßc/ unb bat Q5u|fon mit
©runb 51nlaß gegeben au ameifclit/ ob feine Panthere mit
ber £inneifcben leii« pardus einerlei fep. 5!)teine 6 ßroeb*
tenö mdre ber ©attung^cbaracter beßer folgenberma^eti
aueaubruden : felis Pardus: cauda elongata apice annulata,
corpore maculis dorsalibus obsolete lateralibus distincte orbicu-
latis majoiibus, auriculis brevibus fascia nigra*
87
gen , ifl Fnrj. ^ev obere ^bell feinef^ Äbrper^ijl n^enf^
ger rotb , inbem bie ^paare an ihrer SÖur^el tveij^, bann
fdnvarj , ineiterhin rot!) , nnb an ber 0pil^e tr»{eberum
fdnt'arj ftnb. 5}?an bemerFt and; ernja^ 0d;n?arj in
ber inneren 0eite ber 0d;enFel , befonber^ ber
bereu nnb bie gerfe nnb gugfoblen ftnb ganj fcbwai>
Unten bat ba6 ^^bier eine bIagrotblid)te inö Seif?
fe fallcnbegarbe , ebne einige 3}?ifd;ung bon 0 d;n>ar5 .
0eine Sippen, ^art , nnb ber Untertbeil ber (^d)nan?
$e finb toeip. 0ein ^dbtnanj ijt Fnrj nnt l)at jnm
nbrigen. Körper baj? namlid;e SSerbaltnij? n^iebeimSiid;^.
sin ber ©piig^ fiebet man brei fd^mar^e nnb jmei meife
$)Unge. S3aren nnb Sbife ftnbet man in ben Salbnn?
gen, auf bem bbb«^ten ©ebirg. ^jpdnen laffen ftd) in
ber 9bad)barfd)aft bef^ jlnr, jeboeb feiten feben, nnb ftnb
t>iclleid;t, fo mie bie ^antber, Ueberldnfer an6 fnbli?
d;en ^'rooin^cn.
Die @d;a!ale jtnb in biefer ganzen ©egenb nnge?
mein bduftg , nnb b^^Iten ftd; am liebjlcn , in ber 9bad;?
barfd)aft ber Sobnnngen auf, mo eö mehr tobte Äbr?
per giebt ,üon meld)en fte fid) ju ndbren pfTegen ;
bep?
mögen fiebt man fte in großer SO^enge nm Derbent
,
^aFn ,0d;amad)i, SaEian, mo fie bei" 9Fad;t^ trnpp?
meife ibr ©cbenl erbeben. Diefe^ lebtcre tami man
mit nid)t^ befer üergleid;en , alf^ mit bem bnrd;brin?
genben nnb unterbrod;enen (9efd)rei , mcicbeö einDrnpp
•Knaben , bei bem unermarteten ShtblicF eineö ibre 91en?
gierbe erregenben, ©egenjtanbc^^ erbeben mnrbcn. ^’lner
ndberen 5öeid)reibnng biefef^ Dbierö mirb bnrd; bie in
(^melinö Dieife enthaltene anffnbrlid;e ^efd;reibung ,
itnb , obgleidb fd;!ecbt geratbene Slbbilbnng überflufig.
88
5ud;5 iK gemein. (Seine JarSe faKt
mand;mal)l iu^ S3raiinlid;te , uiib moUeu fegar
fd?mar 5 e Sud;fe bemcidt haben.
.Die 5l8albnngen finb mit jbirfd;en nnb Sichen he:
t)Mfert, unb im 0d;ilfe finbet man eine fDiengc milbcr
0d;meinc, DDvnchmlich an ben S}?unbnngen, bc^ .^in'fu
unb am .^ur. 3m bnvvcn faljigten ^anbeeftrid; t>on
©d^irman , befonberfi 5mifd)en ^öafn nnb Tallinn , nnb
3n?ifd)en lel^terem £)rte unb 9]eu 5 (cchamad;i fteht man
ganje S^eex^ew t>on 0)a5eUen. .Die bortige 0ajelle i)l
bie uon öulbenjlabt befd)i*iebenc 0a5eUe mit deinem
^vopf (Antilope subgutturosa). 0ie ijl etivaö Heiner
,
alö ein gewöhnliche^ Sieh , unb h(^t eine blafferc gar-
be , befonbevfi an ben Seiten , an weld;en bei* l^angc
nad;, ein jiemlid) unbeutlid;e^ blaflfereö 35anb hinlanft.
Der Äropf, weld)er iht jugefd;rieben wirb, i|l nicht
(ehr merHid). Sin* <^d)wanj ift etwa 5 3od lang , unb
enbigt fich mit einem 23ufd}el fchwar^er J)aare. ^eibe
(55efd)Iechtcr haben cinfad;e .(;>brner, oon fd^war^er gars
he, ohngefahv bon ber namlid;en ©rope unb ^agc am
^opf, wie bei ber .öau^jiege. Sie jeid^nen fid; bin d)
^wolf bifi acht^ehen fnotige, erhabene Siinge aiu^, weis
che fie bon ihrer ^ßnrjel an umgeben : an ber Spille
hingegen, wcld;e einwart^i öe^hrt, unb etwao nad)
born 5ugerid;tet ijt, finb fte glatt unb glan^enb. SÖei
ben Janbeocinwohnern l)e\^t biefe^^ ^hi^r , fo wie ba^
Sieh, ^fchairan : fein gleifd) wirb gegeffen, i)I aber
fein befonberer Sedferbiflfen.
Der j^aaö , bon ber im Sßinter ihre garbe nid)t
bertoernben to, i(f hier fehr gemein, befonbcri? in
ber ^'bene am v^ur , wo fte mit ben wolbigten 23ers
Ö9
<jen sufammengran^t. 5!}^ait ftnbct aucf;.l5 ac()fe , SO^ar«
tcr , iil^ieiel , unb 39^1- ^iebl^aber bev !^()tergcfd;id;tc
Jömieu I)(er maiid;erlei Wirten t»ün fteiiieii 2!t)ieren, au^
ber £)rbniingber Oiagrf^icre beobad^ten; bie 9ctvübnlid)c
.'^au?rai|e ift jebod) bicr nld;t einbeimifd;. ^cr ^rb*
baafe , ober^fvboa, eine ^^^ittel^attung jirifdKn bem9}?aufer iinb j?aafcngefd;Ied;t
,jeiebnet fid) buvd; feine
jonberbare ©e)talt aiu^. 3^^ ©melin^ 0^eifen ftiibetman
eine 33 efdKeibiing unb 3(bbllbung beffelben: festere ijl
Aber nid;t jum bcflen geratben, nub ftedt bai^ :^bicrr
d;en im 0iöen üiel 311 j^ejlrecff v-or. ^cv 3erbpa Ifl ei=
ner t>on ben 35eumbnern ber biu-ve}ten ©egenbeu in ber
9lad;barfd;cft ber S3er9oI -- unb 9^apbtciqueden.
5(mfi ber (5lafe ber i|| mir menig öorger
kommen, nmii nid;t.fd;on i>Dn 0melin, ber ftd) in feU
uem ^öerFe über biefen 2^beil ber 9laturgefd;id)te, mehraU über bie übrigen verbreitet bat
,
bemerft unb be=
fd;rieben morben mare. 3d; jmeifle jebod) nid)t , ba^aud) in biefem gad;e bei bi»langlicber Unterftid^ung
,
3eit unb (Gelegenheit nod; bin unb mieber etuntf^ 311 ents
beefen feve. 3}?an finbet ^Ibler vlmt anjferorbentridier
(Groge unb verfd;iebenc , ben beißen j'pimmeBjlrid^en eis
gene große ©eperarten. 5(ud) ber (Ibelfalfe ift hier
ju jjauje f unb mirb von ben (^banen unb Großenbaußg 3ur 3agb gebraucht , unb febr gefd;a^t. ^ieSiaubvogel ftnb überhaupt febr baußg, meil fie an ben
vielen fleinen vierfußigen 2:bieren unb S3bgeln uberfTußis
gc Glabrung ß'nben. Große unb Heine Slßaffer s unb
eumpfvogel trifft man in ber Dkd)barfd;aft ber ^ee
,
Vornehmlich an ben 9}?unbungen ber Sluffc, in gan3 un=
gemeiner 3Äenge an : aU ed;tt?ane , milbe Ganfe
,
9«
inondjcrlci Slvtcn Bon Gntcii ,^affevrabfn , Äio).'fgan5
fe ,Xoucbcv ,
SÖnffcib'iOBfr t 2 tbi'cl;c ,Ävanic()f/
I)ev ,Bcrfc(>ic&ciie 3Iitcii bou Äibi^cn unb 5XeBcn. ain
gci/aucrcv ‘Seobacbtung uiib aScfcl^vcibmig biefer ©at--
tuiigcii ,bin id) biird) bie tuvje Sauer meiueä Sluf--
cntbaltcC’ an ber Snfte Bcrbinbcrt (Barben, unb id) mug
inid) baber in biefer 9titcfftd)t gans auf bab ©melinis
fd)e aöerf bejieben. »erfebiebene ed>nci.'fenarten , unb
biefem @efcbled)t Benvanbre ©attungen, finbet man an
feuebren Stellen, felbft im yinieren bef'?anbeä, fel)r bau:
fig, unb ieb Bermutbe, bag ein aufmerffamer a5ecbacb=
ter ,ber Seit genug batte, bie Ornitbclogie jum^jauv't:
gegenftanb feinet Semübnngen ju macben , barunter
manche neue cber iveuig befaunte ©attungen entbeden
nnu'bc.
Set gafan ift biev i« ,bem ibm Bcn ben 3aaturbi=
ftmib'evn bureb bie aSenenmmg be§ eDld)ifd)en ,Pber
Gaucafifd^en Sabnen (Pbasianus Colchicus) angemie:
fenen Qoterlanbc. Sn ber Sbat ift er auf ben biefigen
malbigten SSergen nnb im ed)ilfc am Änr faum felte=
ner , al» bas gemeine graue unb rotbe gelbbubn. 5Kan
finbet hier aud> smeietlei gelbbubnerarten , bie man in
sRuj^Iaub nirgenbb antrifft ,unb meld;e uberbau)(t 5U
ben feltenern gebbren : namlid) ba§ i.'brenäifd)e b?afel:
biibn (Tetrao alcliata) unb baö 3ubianifd;e ,^ubn ,
cber ber’Sranfclin be« Scurnefert (Tetrao Francoling
Lin.): erflerefi i|tBcn©meIin unter ber 58enemiungbcd
langgefd^reansten SelbbubnS (l’etrao caudatus) be--
fd)riebeH unb abgebilbet merben. halt ftd) befen:
bcr§ baiiPg ©aßian auf , unb fammelt
ftcb im Sinter ,gegen bie ©emcbiibeit ber anbern f8b=
91
gel au^ bem ^?uf)neröefc(;rt‘d;t , insabh-eicftc 6d;aarcn,
befonber? bei einfadenber (trengcr ^alte.,,
granfoliuf^ bat ©mclin nur bem Dramen nad;,
aB eiltet in ©ilan ciubeimlfd)cn 53cgel^, gebadet (I);
er bett>obnt t)oruebmfid; ble febüftgten 9Ziebrigungen
,
laitg^ be^ ^ur , unb ift bafelbft gar iiid;t feiten. Q:r
fommt in 3^udftd)t auf feine ©cftalt unb ^iJebeiBart
bem gemeinen gelbbubu am nad;ften , ift aber etma§
(!) 00/ in Slnfebuna biefeö QSogeB / noch ntöitcbe febein^
bare Sl'iberBrucbe bei ben iDrnitbologen norfommen /
fo wirb fol^enbe au.^fubrlicbere Q5 efd)reibung be)Telben
nicht llberfiüfifj fepn l Statura perdlcis, at paullo irajör, Ro.strum aduncum gallinaceum, nigrum, Caput nigro - nitidum, ver-
tice rufo nigroque vario pluinis scilicet in disco nigris', adinargi-
nem rufescentibusj genis postice sub oculls macula alba nigro-
punctata conflata e plutnulis subtilissime setosis, rigidis erectis-
que. ColJare latum ferruginosum. Pectus et abdoininis basis ni-
^ro'nitida maculis rotundatis candidis, qui color una cum macu-
lis , alarum quoque basin occupat et sub collari in superiorera
colli partem anguste excurrit. Maculae crebriores ad collare et
alarum basin versus medium pectus, rariores sunt et nonnullae
laterales lunatae. Dorsum et alae infra medium nigro -rufo pal«
lidoque varia ; singulis scilicet plumulis in disco nigris utrinque
linea exalbida inargine parallela , ipso autem margine rufo cau-
da brevis apicem versus aliquantum attenuata , nigra lineis trans-
versalibus paralleJis , undulatis. Abdomen anum versus albi-
dum, maculis sparsis ferrugineis et nigris. Femora albo nigroque
varia. Anus collari concoior. Remiges nigrae maeuiarum mag-
narum , orbicularium ruforum duplici serie. Rectrices basi fas-
ciis albis nigrisque apice utrinque et subtus totae nigrae. Pedes
nudi, rufi , tetradactyli , intetmedio longiore , unguibus nigris j
tubore obtuso loco calcaris, Femina paullo minor , collari obso-
leto i capitis pectoris , ba'seos alarum et abdominis Cülore ma-
culisc^e paliidioribus et in rufum vergentibus.
02
gvbgft. 0 ein ed)nabel ifl fcbn^arj ; fein Äopf glaiu
3cnb fdnr'ar5, auf bem Wirbel mit j;cürctbbrauu ge:
mifd)t, uub hinter ben Slui^cn mit einem meipeu glecf
be^eiebner. .'^cn 5?alö umfaßt ein breitet voflbrauncö
S5anb ,an mekbcJ^ eiu ber^Ieid;en glanjeubfd^maricö
mit vunben meißen glecfen (^ranjt. Die namlid;c gars
bc unb 3eid)nun)5 nimmt bie ganje Q5ruft ein , erftreeft
fid) ruifmartii über einen 2 beil ber ginge!. I^er Stejt
'
bev glitgel unb ber-ganje ^uefen, finb fd)mav3 unb bcll=
rotbbvaun gemifd^t. Der 0d;man5 ift furj, etmaf^ jus
gefv'i^t, fd^marj , mit bie!cn gleicblaufenben mellcns
förmigen t^ueerftreifen bon mcißlicbter garbc. Der
Unterleib i)l anfangs febmarj , ireitcrbiu weiß mit re«’
then unb febmarjen glecfen. Der 5?interleib ijl mitbem
j?a!ebanb t?on gleid^er garbe. Die guße finb naeft,
rerb
,
t^icr^ebigt. 5In ber 0 telle bev 0pDrn ftebt man
eaie |tumpfe (ErbM)ung. Daj? SIßeibd)en ifl etmaö flei?
ner ^ nicht fo febbn gefärbt, unb befonber^ am Äopf,
^ruftflugeln unb ^aueb , nid;t fd^warj, fonbern mebt
rbtblid)*
4beY ^luerbabtt unb baö 58ir!b«bn kommen in hier
feu ©egenben nid;t oor. ^rav'pen fiebet man feiten
,
befto baußger t)iiigegen Üiebhubu (Otis tetrax)
,
melcbe^ 3u oielen ^aufenben, gegen ben SBauer bin,
au^i nbrblid)en 0egenben bkber siebt- SIßacbteln, ^aiu
ben ,etaare , unb mand^erlci Serdjenarten , baruntcr
bie große teebe mit fdbmarsem ^alöbanb (AlaudaCa-
lantica Linn.), ßnbet man in iOienge ;bie 5SbgeI aii$
ber gamilie ber 0>>ecbtc , ber Siaben unb ber eperr
liagc ubergebe id; biev , weil icb wenig (^clegenbeit ge^
habt höbe, baruber forgfaltigc $öecbacbtung
I
93
(tc^t man t>om ^nbe M Octckr^ rtit,
tu iiugelieiiern gingen burd; biefc ©egenben5 iel)en; bre
meiftcu bleiben aber nid;t biev , fonbern fnd;en im^perbft bie gvbgern gluff^ ^Vvfien’o nnb ^^urfeftan^ ,
unb im grubling bie glutK Sinf^Ianbr^ auf.
SUiö bei- (klaffe ber 3lm)>I)ibicn habe id) bie ge^
n>0bnlid;e glupfdpilbhbte (Testudo lutariaLinn.) baiis
fi'g angetrojfeu , nnb bin uberjengt , baf; bie t>cn Qyxnc:
lin in biefen ©egenben bemerfte 0d)ilbfr5tenavt, melr
d;c er nnrer bem DIanien ber ^at>ifd;en (TestudoCaspica) alf^ eine neue Öamtng befd;reibt , mit ber
nnfrigen einerlei ift. 5Ü3abrenb einei? beinahe bretr
monaflichcn Slufentbalt^ am glnpd;en ^pjrfaget , unb
amar gerabe an ber etede, mo (^melin feine (Jafv»u
fd;e 0cbiIbfrbte anerft bemerft a« haben angiebt, l)iU
be id; bie gett)ühnlid;e glnpfd;ilbfr5te in S[)?enge, aber
niemahl^ eine t>on berfelben t>erfd;iebcne atveite ©attnngangetroffen. Ueberbiej; paßt ©melme ^efd;rcibungunb ^Ibbilbung (m) obdig auf jene, angenommen baßbie ^:b'orberfuße alö funfaehigt befd)rieben merben
; meUd;e^ id; aber
, bei ber fonffigen obdigen Uebereinftim?
mung, mirflid; für einen gehler in ber ^Beobachtung
halten muß. 5Dt'an trifft biefe ed;ilbfrbte nicht nur im51ßaffer an, fonbern fie ift mir and; auf höheren
genben, unb felbff mitten in ber bnrren falaigten (ibes.
ne am ^ur borgebommen, mo fie fid; oermutblid; boned;Iangen nahvt. 5lderlei (J-pbechfenarten ffnbet mauhauptfachtlich in trod’enen fteinigten ©egenben. .f^jier
mid id; nur ber (Ji;bed;fe ohne giiße (Lacerta apoda)
(m) ©melinö 9leifeti in. ^heil ?. Sg. Tab. lo. ii.
^eceufcii, t)ie man in ber (Ebene ber ^iibaifd;en S^tvx^
fcl;aft nid;t felren bemerft. SUlerlei 0d}lan^cnartcn ,
ivovuntcr mir jebod) feine in ^uvepa unbefannte »erge?
foinmen iff , finb jn^ar banftg ;aber geung nid)t bau?
figer al<^> in Pielen ber fublid;en (^egenben be? Dtuffi-
fd^en 9xeid)ö ,pornebmlid; in ber Xaurifd)en j^olbinfef.
ig hingegen gegrunbet , bag fie ftd; am redKen Ufer
beö Äur imb be^^ 3lraö , in ber S[)higanifd;en ^bene,
wie and) in ber Xali^’d)imnfd;en CEhaufd;aft , in fehr
groger unb angembhulid;er SD^enge gaben. Jel^terei? hat
unter ben (Jinmohnern^u einer 9}?enge ber abcutheuerlid}^
ften gabeln ^nlag gegeben , unb felbft bie üernunftigs
ften behaupten juüerfid)t(id; , bie DJ^enge ber 0chlanr
gen fep bafelbft fo gre-g , bag man in ben Kummers
monaten, mit einem .^rieg?heer unmbglid) über bie ^DiU*
ganifd;e €*bcuc mürbe gehen fbnnen (n). ’^d) glaube ,
bag ber ED^mgel an grünem gutter ,unb an ^löaffer ^
einem 5?eerei^^ug in biefen 0egenben meit hi^^l^^tli?
d;er fepn burfte , aia ba^ (^ift ber ed)(angen, befons
terii ba ein betrad)tlid;er XlKtl'herfelben , unb gerabc
biejenigen, meld;c ihrer 0rbge megen, am furd;terlid)s
gen auefehen ,ganj ohne G5 ift ftub.
53on ben gifd)en, bie in ben ©emagern porfommen,
habe id) uid^t? 9)^erfmurbigeö ju fagen ;unb mie mieg
bunft, ift aud; in biefem gad;e menig O^euew 511 ermars
(n) perbient hier bemerft 3U werben , bfl§ biefeö S3or-
urtheil fchon ein ^anr taufenb 3 ahre hier ijel)errfcl)t he-
ben mu^ : benn man ünbet im QJlutarchr bab fchon 'Pompe--
|u^ fich i>urd) bie Surcht oor ben vielen ©chlancen/ 00m
SSorbringen lang^ M Äur bU an ba^ (iafpifche 1Pkec
habe abhalten lagen.
9^
ten. .I^ie ffeincn SIiiflTe, treld&e aitjfi bem ©cbirgc fom^
meu, fmb l;icr 311 reiflenb , um fiid)v/id) 311 fei)n; unb
bic großem S* H»b and; eigents
Itc^ nur gegen il)re Einübungen, roo ftd> bie gifdje ßWben , bic fid) in ber gan3en ^af^ufd^en 0ee aufbalren,
nnb 311 ben in Sriißlanb langß befannten Wirten geboren.
I)k Eaturgefd;id;tc ber b^tte ftd; t>oit
ben ^öemnbnngen forgfaltiger Snfeftcnfammler gemiß
cmfebnlid^e ^Beiträge 311 nerfpred;en. mod;ten bie^
fe nicht in ba» beliebte gad) ber 0chmetterlinge falten;
aber Kenner ber Entomologie merben ftd) gerne bnrd)
Eierfmnrbigfeiten au^ anbern Elaflfeu , befonberö anö
ben ®efd)(ed)tern ber ^?enfd)rccfen , Eicaben nnb ©e^
fpenßtbiere (Mamis Linn.) entfcbabigt feben. ^er !^er«
^entinr ^ißa3ienbanm nabrt befonber^ eine Eienge grofs^
fer Eicaben , bie ftcß in ben ©ommermonaten bnrd)
ibr larmeube^ E)efd)n'irre bemerflid) inad)en. 2Inf eine
weit nnangenebtnere 3(rt wiffen bie ©corpionfpin^
neu , Taranteln nnb ©corpionen , bie 5Uifmerffam£
feit bej3 9ieifenben auf fid) 311 3ieben. E?an fim
bet fie an trocfenen ©teilen in feßem S3oben , nnb
am b^uftgß^n in fold)en ©egenben, wo bie Erbe
mit ©teinen bebeeft iß. ^eßwegen ßnb ße in bei*
Ebene 3wifd)en bem Sinbaö nnb Sltatfcbai am banßgs
ßen. Die Einwohner , wie and) bie E)reben^!ifd)e ^os
faefen, benen biefe Snfeften and) befannt ftnb, fagen,
man ßnbe ße an fold)cn ©teilen , wo ml ßanbenarti*
ger SÖJcrmntl) wad)fe ;weld)e^ im E)rnnbe mit nuferer
$Semerfnng nbereinfommt , weil gewbbnlid) bie mit
©teintrnmmern nberbeeften nnb uberbanpttroefene ©tels
l'en bei fd)werem Erbreid), biefe^ßanje in E?engeer3engen.
(
9 *^
2?fi weitem baei gefaljrticljffe »on biefcit breievlei
gnfeftenavten i(l , etjne aUen Smeifcl , bic C'cprpicii--
(Pbalangium araneoides). <S(C Wirb bie* brei
Soll lang ,()Cit im ©aitjcn bic ©cftolt einer gvopcu
@pimie ,unb äeid;net fiel; bmcl) bie (aiiglidtre germ il)i
reS Scibeä ,unb bmd) eine und bem SSlnjigmuen iud
ijcllbvaunc fiiUenbe garbc aud. Hex Scib ift eben in
bev SJittc mit einem langen fd;warjcn gicden bejeiebs
net : bie gnüe ftnb lang unb bnnne , imb mit i'lil län»
geren Äaarcn bcfeBt ald bev Singer. .®ad critc ©lieb
ber beiben ^jintevfiißc bat bad eigene , bag ed mit 6
aufgerid;tetcn ,geftielten buvd;fid)tigcn edntl-'pen be.-
fcljt ift. l'ern am Äi'pfe befi'nben fid> jwei ©ifrblafcn
öon ber ©rbpe bed ÄD).'fc^ («Ibft , beren jebe mit einer
»ettical liegenbcn fpiljen ^angc »erfeben i|l , bie bem
Xbiev 5“'« a3eijjen bient , inbem cd suglcid) etwad mm
Dem in ber Slafe entbaltencn ©ift in bie 2ßunbe laiu
fen läft. 3d) bfbe öerfd)icbenc 35eift)iele bon beraßirlc
fandeit biefed ©iftd gefeben, weldje mid) aufd neue »en
ber aBabrbeit ber SBemcrhing nberäcngt bdben, bag ed
nen aUen tbierifd)en ©iften , »iellcid)t bad ber Äla).'::
perfcblange audgenemmen , bad fd)äblid;ge (et). 3» we^
nigen Ülngenbliden nerbreitet ftd) bie @cfd;wul|l »cn
bem ^ig über ben ganjen Äor()er, mit allen 9?i'.rfmab-
‘
len einer burd) bie ganje aiutma(fe »erbreiteten bcfti=
gen ©ntsfinbung bie ftcb i)bnffbll>«t mit bem 2obe
Lbigt, wenn md)tbic gewbbnlid)en «Kittel gegen ben »ig
giftiger 2bit« werben.
Die wahre Tarantel ift bei weitem weniger gefäbr=
lid) unb cd ig }u glauben , bag »ieled twn bem ,wad
man »or .Seiten »on ber SSbdartigteit bed 2,arantelbif-
97
fcä flcfiigt f)ctt , auf Stect^iiung bcr ©coipioiirpitnic g(sfdjiiebcn iDcibcii tnflff. Subcffen mup id> beteimci,bap mir überhaupt in biefcii ©egenbcii
, bie Tarantelweit feltncv alP bie @CDrpiciifpiime
, unb iibevbifg
iticmabl« bon bcrjcnigcn ©rbpc borgefcmmen ip , t>on
mclcpev icp.fte fomt in ber «OJoIbnu, and; in berfd;ie.-
bcneii (liegcnbcn bcP f«bljd;en atupianbä ma(;rgcnomrmen barre. .Sic Sarantel bat beinahe bie ©cftalt bergeopen .fjanbfpinne. Sic ip afd;gvaii
, ber 2cib ebenmit fd^maräcn glccfen unb Sinien bejeiebnet
, unten bin;gegen fobIfd;mavä unb fammetartig. Sie güpc habenbie garbe beb Äbrpcvä, unb ftnb |d;ll^arä geringelt.
Sie ecorpiimen fiub »on ber ©attuiig, meld^ein atleii ©egenben beb märmern (Suropa, 3. SS. in berSaurifeben jjalbinfcl unter igteinen bäupg genug »er;femmt, uub baber »eti ben 9]atHrfi'r|'d;cTn ben OJaiucnbe.« europäifd)cn ©ei'rpienen erbairen bat. ©ein 23igbat eine tefale entanubung jur golge, bie es aber an^Jefrigfeit ber uen bem ©tid) einer grepen ijorni)Je ent:ftebenben faum äubor tbut , aifo nid;t für gefäbrlid)angefeben merben faun.
31 c f e r b a u.
Dbgleid) bie beftänbigen inuerlid;en' Kriege, unb bet
tmrubige ®eip ber einmobner biefer ©egenben, auf benaicfcrbau ben nadjtbeiligjlen ©inpup haben mup
; fo b.at
bennod) bas SSebftrfnip ben e-imuobnern nid;t erlaubt,
biefen 9tabruugfjmeig ganj ju Bernad)Iapigcn; inbem
ihre «age unb ScrhäitmtTe }u ihren i)}ad;barn, befoiu
berb ihre eigene feinbfeeligc ©eftnnungen gegen grem=be, ihnen bie Jufuhv aub anberen ©egenben jeberjeit
©
cvfct)n'cit ,ofcev 9«f unmbglid) gciimdit fjabcn. ©ie
bauen bcimuid) fo öicl ©etvcibe , alä ju ibrem mib ib=
veS «icbcf’ tiotbSiivfrigcm Unterbalt erforbcvlid) i|l. .Die
e-bcne am 9)2cct in Dagcftan , einige .Diftriftc om gwge
beb ®cbivgb in bet Äumilfifd;en «pvoöinä unb in bet
gjad)barfd)aft non 91cu-'ed)amad)i ,»orjuglid; abcv
bie juv ÄubaifdKn Äevrfd;aft geb&rige ©bene jmifd^en
beni SRubab unb bet 2lta , fütb nod) am beften ange^
baut unb IcBtcre fann aud) ibven 9lad;baren etmab non
ibvem Uebetfluffe abgeben. 21ud) im bbbcten ©ebirge
mivb airfevbäu 'getrieben , unb man V'fingt felblb an ben
(leilflen SSergfeiten , mo id) mancbmabl bie fd>'ouften
eaaten gefeben b«be. Der SSoben ift jmar im ©anjen
fd)n.'er unb Ealt ,unb nur feiten ftebt man fd^roatje (StJ
be ,ober bie ©mbten finb bemiotb ergiebig ;
mcld;cd
man tbeil§ bem Ueberfluffc an ©runb , mit bejfen üln^
bau man abmed^feln fann , tbciB aud) bem Umftanbe
}U5ufcbreibcn bat
,
ba^ eS menigftens im ©ebirge unb
- beffen 9Iad;barfd;aft , felbft in ben beiden @ommermo=
uaten non 3eit 5» Seit vegnet.
Sic ©etreibearten , meldje man hier gembbniicb
bauet, finbaSeiäenjur SIßiuterfaat, unb ©elfte äurSom:
merfaat. Dioggen unb 5?afet ficbet man faft nirgenbS
;
mcil bie ©inmobner an baS SKoggenbrob nicht gembbnt
ftnb ,unb ihre 9)ferbc lieber mit ©erfte al5 mit ijofer
futtern. Dab gelb mitb jum ©etreibebau obngefabr
auf bie uamlid)e ÜIrt bearbeitet mie non ben grimmis
fd)en S,atatcn , unb ber 9^flug ift auch ber namlicbe
tute in jenen ©egenben. Die Srnbte fällt felbft im ©e=
bitge febon in bie OTitte beb 3uniub. fKan bebient ftch
babei ber geinbbnlid)cn ©ichel; aber bab ©trol; bleibt
93
3wei hi^ brci gug fter^en , öcrmutr)r{c& ttjeil bie
0d;nittcr bie bc^ tiefen 23ucfenö fiird)ten. I^ic
Garben trcrben auf offenen kennen mitteljl ber
fd)ine au^gebrofd^en , trooon unf^ Gmelin im britten
$tbeil feiner 9ieifeneine 35efd;reibung unb 2Ibbilbung mits
getbcilt bat. i^pirfen baut man in biefen Gegcnbcn aud),
am meijien in .I^ageftan, beflfen ^emcbner große Siebs
baber oon bem barau^ 5ubereitet merbenben fauerlid;en
Gctraide ftnb , meldje^ ben Flamen ^Bufa fuhrt. Wland)s
mabl mirb auö ber ipirfe aud> ^rob gebacfen, unb in
ben Gegenben , mo fein ^Öeinmad)^ ijt , and; 33rannts
rrein barauö gebrannt. 9ieiß mirb beinahe nirgenb^ ,
al^ in ber Gbene 5 tt)ifd;en bem &{uba^ unb ber SUages
baut; tt?o eo menig ?D?uhe foflet, bao ^Ißaffer burd) .^as
nale in bie 9ieißfelber ju leiten , unb fo eine 5lrt oon
lunftlid;em ©umpf ju mad;en, meld;er sum ß^eißban
unumgänglich nothig ifl. ^ie hiev erzeugte D^uantitat
uon 9^eiß iß für bie ^onfumtion be^ gan3en Sanbc^ bei
meitem nid;t hini‘eid;enb; fonbern eö mirb , befonberö
für S3afu unb 0d)amad)i, oiel 0^eiß au^^ Gilan, unb
Smar ju mäßigen ^reißen, eingefuhrt. Siufen merben'
in ziemlicher S!}?enge gebaut , meil man fte zur 25erei=
tung bej^ Siebling%erid;tö ber £)rientaler, be^ ^ilamß
ober ^lomö, unter ben 9ieiß zu mifd;en pßegt.' Blatts
crbfen (Lathyrus sativus) unb Siefererbfen (Cicer
arietinum) faet man hin tnib mieber. Segtere t>on
benen un6 Gmelm unter bem DIamen ßlad^ot eine au^s
führlid)e botanifche $Befd;reibung gegeben hat
,
mcrben
haußg mie SQ^anbeln uberzucfert. Gembhnlid;e Grbfen
fleht man faß gar nicht. Xiirfifd;er 33cizcn , gelb?
höhnen , 24?pinambu0 unb Kartoffeln finb gänzlich un«
G 2
100
bcfcmnt. Um tic etabtc ,bcfmibcrg um OJcu.-ecIjas
nuuti, UMibuPcb ctwiiC' Sifrtm uitb ^BaummoUc gebaut.
5jauf'= Hiib Sl«cbfbau ivirb gar uicl;t getrieben. 91Je=
Ionen ,aSaiTcnnelonen , Pturten uub ÄnrbitTe finbet
man uon allerlei ©orten unb uon ber beften D.uali=
tat. Sie beiben elfteren erhält man i^m Snbe beä
3uniue an , biö in ben fpaien .^erbft um einen biUu
gen freiß, ßiue 21rt »on SOtelonen mit glatter »aut
tmb grabgriinem Slcird) ift uuräuglicl) fcbmacfliaft unb
als eine feltene ©orte beliebt. Seß habe fie auf ber
aafel bcS et)anS eon ©d;amad)i gefehen , ber feine
©äftc bamit als mit einem Sccferbiircn siemlid) färg-
lid) beivirtbete. Sabei mürbe crjählt , Olabir ©d;ad>
habe fie äuerft. auS Snbien nad) Reiften gebracht
,
unb fie nachher bfterS an ©roße beS 9leid;S alS ein
©efdKut / fein' «-'eit »erfenbet. Ser ©affranbau mirb
allein -bon ben ©inmehnern »on Serbent unb »afu ges
trieben. Serbent liefert befouberS fo eiel ©affran ,
baß eS biefen ganjen SanbcSftrich bamit uerfehen bann,
unb nod> jur ÜluSfuhr in entferntere ©egenben ftbrig
behält, gaft aUe 2lbhänge ber Äugcl in ber DJähe bet
©tabt fiehet man mit biefem ©emädfe bebaut.
©emußgärten h«äen faß nur bie airmenianer, unb
bie ©attungeu meld/e fie bauen ,fd;ränfcn fid? auf et»
ne geringe 3ahl ber aaergemeinften ein. Siefe finb:
Äohl, weiße ffiiiben, ßiettidie, gelbe SOIhhreii ,
nat ,Sattid) , etmaS griiiie iSohiien ,
^eteriilie , unb
»erfd)iebeiie ülrteii uon Swicbeln ,S!aud> unb Änobs
laud). S9John tt’iib häußg gejogen ,»eil man gemohnt
iß ,feinen ©aamen auf allerlei a3aci»crf , ja (elbß
auf baS ge»bhnliU;e weiße iörob ju ßreuen. Wim ßiw
101
bet aucf; bcn fm ^an^en £)rtcnt fo beliebten fpanifc()ett
Pfeffer , nnb bic 5(rt i;)cn DtadKfcbatten (Solanum me-
longena) , inelc^e eine langlid;te, in? ^I^iclctte fallcnbe
grud;t , üon ber ©rb^e einer ©uvFe liefert , bic unter
ber 95enennung ^ottitfd)an eine hier fe^r beliebte 0pei^
fc ift.
I5 er Weinbau , ben bie SD^abommebaner auii Oieli^
gion^grnnbfal^en nid;t treiben trollen , ijt in bcn j)an=
ben ber 5lrmenier;
er wirb l)auptfad)lid) in ber d'benc
5wifd;en bem Stnbao unb ber 2lta , um Verbeut iinb in
ben 25ergen jwlfd^en 5llt s unb Oteu = 0d;amad}i in ber
Dhtbc ber 5lrmenifd;en X)orffdbaften getrieben. 2)cr
0cbamacbifd)e 2ßein i]t im Sanbe ber beriibmtejte ,rer^
mutblid) weil bi^r bie 5l'eingarten nid;t wie anbers
wartö in ber d-bene, fonbern am liebften an bcn gegen
0uben geridKeten 5lbbangcn ber 53 erge angelegt werben.
3m ©an^en ifl bie bortfge 2lrt , ben 2Öein|lo(f unb bie
Sßeine 511 bebanbeln , aufferorbentlid) fcblcd;t : ja id;
mod;te fagen^ bag alle gebier, bie man nur immer be^
geben fann , auf einanber gebtVnft werben. drften^
mad;t ber ?0?angel an 5}?enfd)en , bag ber ^oben wes
ber tief nod; oft genug umgearbeitet , nod) bie notbige
^orge wegen 5lu^rottung beö Unfrautjf^ getragen wirb.
Dabei fel^t man bie SBeingbefe ju nabe aneinanber
,
halt fte burd; Q5efd;neiben *nid)t genug in Drbnung ,
unb erneuert bie 2Beingin‘ten 311 feiten burd) junge 0tbfs
fe. 5luf bie ^ßabl ber beffern Porten ad;tet man gar
nicht : baber ftnbet man and) bic im Drient b^^ngge
llraube , mit langlid)ten 53 eeren ron ber d)roge einer
^^gaume fo Inutg'g, obwohl fie feinen guten ^ein giebt.
SÄit ber ^öeiulefceili man ber bolfigen ^^digung
102
einen iJoUen 3}?onat ,irclc^e^ ben ^inwo^nernv
bie in nnvnl)i(;cn ^ jeben bic grud)te i^re$
glcigcf> 5U »eviieven fuvd;ten ,and) in vul)i9eren jnr^es
trobiibeit gcnnn-ben i|l. ^ei meiner Slnmefeubcit im
3al)r 1796. habe id) fefeon in bev ^itre be^ 3uliuö^
2:vauben aufbem ^axhe m\ ed)amad)i nevfaiifen fes
ben , bie naturlid)ev 5ü3 eifc nod) ganj unreif maren
,
meil bic ^lutbe bee ^ßeinftpcff. in bie ^\txe beö Suniiiö
fallt. 0egen ben ßoten September mar bie Slöeinlcfe
fdmn üornber 3n 5Iiifbemabtnng be^ Slöein^
bie ^inmobner meber taugliche Heller , nodb gute ©e«
fage. ^'Jlaix bat patt gaper eine 2lrt großer irbener
^riige mit einem engen i’^al^ ,meld)e oft jmei guß unb .
brnber im ^nrd)meper , unb in Sbebern in ber
^vbe aiifbemabrt merben. SSerfubven füllt man
ben SlBein in 0d}laud)e , bie mit D^aplp^ getranft ftnb.
^ic golge fo uteler gebier ip ,baß man biev feiten
and) nur ertraglid)e StOeine pnbet ,unb baß baber ber
Slnr-brncf ^2fd)ad)ur, ber in ber ?anbe6fprad)e ^Öeinbes
beutet, für une Europäer eine Benennung gemorben
ip, bie mir bem Flamen SlBein fo entgegenfeBen , alö
menn beibe^ ©etraiPc von gan5 verfebiebener 5lrtmaren.
^er meipe ^fd)ad)ür ip rotf) / b<^t menig 0eip
,
einen berben G)efd)macf, unb b^ll lönge.
Um le^terc^^ befümmert man pd) auch menig; beim ber
ganje ^'einvorratb eine^ 3abvü ,ben man fd)on im OFs
tober ju tvinfen anfangt, ip in menigen !B?oiiaten aufs
gejebrt. 5[ßirb er verführt, fo b«lt er fid) jmar in ben
(g;d)Iaiid)en etmaö beffer , aber er nimmt von ber
0]apbt« einen 0efd)macf an, ben man erp gemobnt mers
ben muß, um biefen SLBein trinfbar ju pnben, 85et
io5
attern bem bin id) uberjeu^t , baß bie ?age unb ba^
(^lima be^ Sanbej^ ,i^or^uglid) um 0cbamadn , jum
Sßeinbau febr mobl taugt, unb bap ein gefd^idtcr ^\\u
jer Ieid)t 2öcinc er^ieben founte , mcld;c bcn ro=
tben granjmeineu nabe kommen muvbcn.
SD^auIbeevpflanjungeu ftnb b-ntj^itage nid)t mebf
bauftg. ^ie meiftcn jinbet man in bev ^ubaifd)en ^^errs
fd;aft, um D'leu = 0d;amad)i aud) bin unb mieber in
55agejtan, befonbev^ bei 2!arfi im ©cbicte be^ 0d;ams
d;al. .Die 23aume fteben in ben ^ftanjungen fcbv uas
be auf einanber unb merben fo furj gcbaitcn , bag ftc
ba^ 5lnfcben eine^ 0tvaud)^ b^^ben. ^iujclne , fomobl
rotbe alsf- meige 5Q?aulbeerbaume t'on bev gembbnlid^enans
fcbnlicben ©vogc, finbet man in bei* 0]ab^ 0tabte
unb Doi*ffd)aften.
Sn bcn Dbjlgavten merben ^lepfel^, ^int?, 0uits
ten ^irfd)en ^flaumens, 5tprifpfen s, ^^f(vfd)eiv, ^an=
bel^, ©ranatapfelr, geigen? unb SSaUnupbaume gejor
gen. 5}?au mun aber gefteben, baß bie mcilten biefer
Dbftarten mcber an g}?annid) faltigfeit ber 0Drten, nod)
an geinbeit be^ (^efd)mad^ , ben im nüvblid;cn granf?
reid), im fubrid^en .Deutfd;Ianb ) unb felbft in einigen
©cgenbenSruglanb^ erzeugten gleid;fommen (o). £)ran=
gefrud;te bringt biefer Sanbe^ftrid; ,megen feiner ?agc
(o) :t)aö »ortbedbafteHe dnma’für bie feineren ©orten üon
5(epfe(n r kirnen ^ 5iprifofen unb g3firfcben fcbeinen bie
mittferen ©eflenben ber (jemdfifiten 3one au fepn.
ig begannt, bug fie in ben am meitefien gegen ©üben
gelegenen ^beiien (Juropa’ö nicbv fo gut geratben/ rccU
(beö a. auch für bie ^aurifcbe ^»albinfet gilt.
104.
an bcr D^ovbfcitc bc^ Q^aucafifd^cn ©cbirj;^ , m'd?t l^ers
Din-, iinibevu mau tvijft biefe ev\i in Öilan an.
33 i c f) 5 u cl; t.
2)ie 33 ieb 5ucl)t ftcbt in biefcn G^egenben mit bem
Slcfevbau obngefal^v auf einer gleid;en 0 tufe ; fie ijb
aifo Den berjeni^en 5^eUfemmen()eit, meld)er fie hier
fähig mave ,^hied) febv meit entfernt. 0 o mid^tig eö
bei ben beflanbigen innerlid;en Kriegen für jeben (Fin?
meißner ift, gute B^eitpferbe ju haben, fo fehr mirb
glcid;mehl bie B^ferbe^ud^t im ©anjen Devnad}Ia^igt.
iOian finbet nirgenb^ grepere 0 tuttereien , unb bieje?
nigen ,meld;c aiu^ bem Kriege ein 5;>anbmerf mad;en
,
unb Dem Bxaube bei* übrigen leben, Derfd;affcn fid), fo
mie bie iDchlhabenben 3(rmenifd;ctt unb 0 eergifd)en
^auficutc ,tauglid)e Bieit^^ferbe au^ ^^cogiftan , ober
öuo ben füblid)en ©egenbeu B-'erfien^. .I^ie ^umücEen
unb .Dagefrancr finb nod) etiraf^ beffer mit
Dcrfchcn alö bie diuiDchner Don 0d)inDan , bie -fid)
me-ftcu^ aud) jum Breiten ber dfel unb bei* £)d)feu,
mand;mahi aud) ber Muffel, bebieuen. Die einheimir
fd;e (p) fd;eint mir ba 6 B?iittel sirifd^en
(p) ^ei ber Bl-afftfchen 2(rniee r nntebe biefe Qlroinnaen im
Sohr i 79<3. oceupirte a befötib (ich auch ber .^err ©ene*
ralniaior Q5aren oon ^enninofeii r ber fich burcl) bie in
feinem 3Berte über bie (eichte Bleiterei enthaltene (gchil-
beruna ber Sluffifchen ^])ferberacen / atö ein achter ^en*
ner in biefem gache befannt oemacht hot. Ohne Streik
fei a-irb berfelbe auch feine ^eobach'tungen in biefen
©eqenben bem ^f-ublifuni befannt machen / aelche oeai§
befriebigenber fepn aerben / aB ba^ / aaö ich alö'iJticht^
fenner / hier etaa aeitlduftaer anführen fdnnte.
io 5
tcr ^ircatriWen iinb ^uvfifd; = Ofnatollfci^e» 311 _]^artetj.
.X)ie ^feroe finb ölmi mittlerer ©rbge , traben einen
fd;ünen ^epf , lebhafte Qtu.aen unb meit offene D^afeiu
Iod;er, mit einem mehr al? gemobniid) erbabenen
9ianbe. 0ie finb fein oon l^eib unb gufen, gelehrig,
gute Säufer , aber 311 fangen anbaltenben Qtrbeiten nid)t
gefd)i(ft , befonberii menu fte nidK regelmäßig unb gut
genährt roerben fonnen : beim bei* hi^h^ ber^fers
bc in biefen ©egenben macht, baß mau fie non Sugenb
«uf , an ein nieüerd;t 311 guteo gut.er gembhnt. .0ie
merben feiten auf bie ilBeibe gelajjen. 2Iuch 511 Äaufe
nährt mau fte gerobhnlid; meber mit ibeu uod; mit
^rai5 , fonbern ihre orbentlichc 9]ahrung ijt baö auf
ben itennen , beim I>refd;en 3crmalmf^ unb mit allere
(ei 0amereien unb 5Iftergetreibe ncrmifchte !ur3e 0troh.
.X)abei erhalten fte bec» 2;ag^ 3meimahl eine gute ^^ors
tion ©erfte, bie man 3unor in -Gaffer eingemeid;t hat
;
bei ireld;er Olahrung fte ftd? nortfeflid; beßnben. Die
Sorgfalt, meld)e man für bie ^einlid)feft ber ^ferbe f/at,
tft aujferorbentlid;. Seutc, bie für ^erfonen non 0tan=
be gelten, fd;amen fid; gar nicht, ihr 9^eitpfcrb tags
lid; felb|l 3ti reinigen. Da<f^ 2ßaIIad;en ifr hier mie
überhaupt im Drient nicht gebraud)lich; fonbern man
bebient fiel) lieber ber ^?eng|le 3um Dteiten. 3n ben
Italien l)at man, um 3U nerhinbern, baß bie J^engjlc
ffd; nid;t burd) 0d;lagen fd;aben, bie fehr bequeme
0inrid)tung, baß man an jebem ber beiben J>)intcrfuße
einen 0tricf anbringt, ben man in einiger Entfernung
hinter bem ^ferbe , mittelfb eineö fleinen ^^ßoefe» bes
feßigt. SQ^an erreicht babtird; noch ben boppelten Enb®
3mecf: namlid; baß man mehr 9^aum gewinnt , ohne
iittljig bie gtälle in etünfccflbjut^eilen, unb
bai5 bie ^fcrbe fic^ eine gefttccfte ©tcUung ange:
n?M)ncu.
Der (I'Kt ift i« t)iefcn (SJegcnbcit eben fo baufts
ge^ al^ nu^Iid^eö ^bier, befonberö im (Gebirge. 9)tauU
tbiere erhalt mau in billigen greifen au6 ber ianbfd)aft
om recl;ten Ufer beö ^ur. Die 9\ace be^ ^^ornbiel)^
ift nein, aber ftarf imb meiften^ öon bimnibrauner ober
febmar^er garbe, gerabe mie bie in Xaurien einbeimifcbc
9^ace. Die Dd;fen merben befd;lagen ,mit q)acffatteln
"belegt unb fo jum ;?a(ltragen unb jum Sieiten gebraucht;
beim ba6 unter bem Flamen 5lrba befannte tatarifd;c
gubrmer! , ift befonberö in ©ebirman feiten. !D?an faim
ftd) gar nid;tö unbebolfeiiere^ benfen, al^ eine foId)e ^Irs
ba aus ber ^egenb oon 25a!u ober 0allian. Die 9ia=
ber b^ben biö auf ö gug im Durebmeffer , unb breben
ftd) nid)t um ihre 5lcbfe, fonbern finb an berfelben feg#
unb biefe brebt ftd; mit ibnen smifd;en unten angebrad;^
ten etdbd;en. Die grbgten beerben bon ^>ornbieb bes
fi^en bie in ber Äumidifcben (Jbcite mobnenben Ologaier.
vBuffel gebet man in allen Digriften , mo man Sßaflfer
ober ©umpfe in ber .DIdbe b^^t . morinnen fid) biefe
tbiere in ber beigen Jabr^jeit gerne aufbalten, unb nur
alöbann red;t gebeiben. 3n ber ebene s^iWen bem
0ftubao unb ber 2lta ftnb bie S5uffel fogar b^ugg^^/
baö gemeine D^inboieb. ^ameele ,mit jmei ^ibcferit
gnbet man nur feiten , in ber [llad;barfd)aft oon SBafu ,
obgleid) bie tielen burren mit ©aljpganjen bemaebfes
tien ©treten bie bege ©clegenbeit jur Äanueljucbt bar^
bieten.
107
^ie biefe^ Sanbeö ijt für ba^ SSottölc^ uns
j^emeiit gunjtig, inbem be^ 0onimer^^auf ben 23ers
gen, unb.be^ 5*ßintcv^ in ben (Ebenen gute ^iöeibc fins"
ber. I5ie 0d)aafbeerben ber (linwobner ftnb aber nicl;t
jablreicl) genug unb mehr jum 0cbIad;ten al^ ju anbes
reu 9lu^ungen, befonber^ ber $[ßolle, be(!immt. I)ie
©dbaafrace ift bie 2-atarifd;s ^almudfifd;e mit bemgetts
fd^nmn^e. 3br gleifd; i|l fd;macfbaft , bie 2ÖoEe bins
gegen fd)led;t. 3nt SSinter fief)t man in alten niebci
ren, bem ^eer nabe gelegenen Diftrdten eine grofe
S!}?enge 0d)aafe unb Biegen. X)ic meijten geboren aber
nid)t benliinmobnern , fonbern benSe^giern, meld;e ber
0cbnee im ©ebirg nbtbigt , mit ihren .^eerben in bie
^bene berabjufommen.
io3
/
93iertct ?lbfc^nitt.
^emcrfungcn ubcv bic (üiurofjner , i^rc ©itten -unb
i(}ve Siegievuug^form.
Sfl(e§ ©mctln im oteh 2!f)eil feiner Greifen , nöd)
feinen über bie ^inmobner r>Dn ©ilan gemad;fen SSe^
tnerFnngcn ,i>en beu pbpftfd;en unb moralifd^en Q:\s
genfd^aften ,ben©itten, ber ^leligion, unbbev ©taatö^
bevfaffnng ber ^erfcr (a) fagt ;lapt fid; mit wenigen
5DtobifiFa5ionen auf bie dinwobner biefer G5 egenben an^
inenben. 3d; bin aifo einer auefubrlid}en 51bbanblung
iiberbc'ben , unb begnüge mid), biefe S3 Iatter mit eini^
gen jerfFreuten 23cmer!ungen über biefen ®egen(!anb ,
511 befcbließen.
^er Untcrfd;ieb jmifd^en ben ^Soffern biefc^ ?anbi
ftridK^ unb ben eigentlid^en Werfern fommt uon il)rer
5L!iermifd;ung mit ben übrigen D^aticnen beö (^aucafuö,
unb J^nrncbmlid) ben im D^orbmeftcn ber (^afpifd)cn ©ee
mobncnben ^lataren ber. Scb ?Dteinung,
tag fie mit mebrerem 0\ed;t ben DZamen (laucaftfcber
3:ataren, aB ben 9]amen Werfer uerbienen , obgleid)
man ben ^inmobnern bon ©d;irman unb Dageftan ,
I
(a) ©melin fcbeiitt mir feinen q5eoböd)tun9en einen aü^U'
oro^en Umfimg gegeben 3« bnben; inbem er fie öufQ3 er=
fer iiberbaupt nnmenbet nlfo auf ein Sjolf/ non bem
er nur einen fo ffeinen Xbeil/ unb t>en/ ber, non bem
jpera biefer 5!)Fonarcbie am meitejFen entfernt ^ gegen
korben mobnt/ gefeben \)ütu.
109
«?egen ir^rev siemrid^ mönbeI6aren «Serbinbun^en mit
ber ^ßiu^evfifc(;en 5(??onavd;ie , insgemein ben feistes
ven beilegt, .^ie Sprache unb bic .^eligieu biefer
fer bient stu* 53efiatigung meiner 5D?einung. Elftere i|b
eine 9}?unbart be^ ^atavifc(;en, unb t)on bet 6prad)c
bet (*timmifd;en Tataren nid;t mebt tctfd;ieben , alö
ba^ 0togrufl’ifd)e non bem Äleinvufl'i}'d;bn. .t)ie ^ets
fifd;e eptad;e CSatft) ifl biet ganj unbefannt , unb
mit ftl)t feiten bebienen ftd) betfelben bie ^bane in
bet ed;itmanifd;en ^ronin 5 , beten Jamilien am3 beut
inneren Werften abflammen, in offentlid;en 3lcten. ^ie
bertfd;enbe D^eligion i(t bie fOtabominebanifcbe; aber
bie 0efte beö 2lli , meld;e feit einigen Sabtbunberren
in ^>evften betrfd;t, ift btet nur fel)t menig, in ben
0tabten non (Sebittnan nerbreitet; tno fie non ben (^bus
ucn , ihren gamilien unb .^;)ofleuten , bie betfelben .jus
getban ftnb , eiugefubrt merben ijt. X)lc .Kumufen,
^ngeftönet, unb aud) bet größte ^beil bet ^iinnobner
non<Sd)innan, b^^t^n fid;, fo mie bie übrigen ^aucafts
(eben Sß^vtbommebanet unb ihre S^lad^baru im D^ntbrne«
ffen, .bie ^lataren, 5ut 0efte ben ;Omat.
^ie dinmobnet fommen ben 3ivfaffietn (b) unb
ben 0eorgianetn an 0d;bnbeit nid;t bei;aber efi fehlt
ihnen nid)t an 0tarfe unb ©emanbtbcit. dinc D^atios
ualpb^ftenomie , mie bei ben Jitlaißiern , 0eotgianetn,
Sltmenient unb !iataven bemerkt man hiev nid)t; fous
betn bie 5>etmifd;ung aller biefer ^I5blfeti”d;aften Ijat
0eftd;t5bilbungen betnorgebtad;t , non meld;en ftcb mes
(b) iDer ronbren ^lu^fprucbe nach fottte mnn , jlött Sirfaf^
fiet/ XfeberfetTen faßen.
HO
iii^ im SlUgemcinen fagcn lapt. Die Banner finb üott
mittlerer ©rbge ,l)ager ,
blag unb fd)marj bon ©e=
fid;t unb ^laaren. T)a^ grauenjimmer ift t)on ber be^
rüf^mten (Ed;bnl)eit ber ©eorgiauerinnen imb BirJaffe^
rinnen meit entfernt : and; finb bie j?arem5 ber 9?es
genten unb 5ßcrnei)men meiftenö mit biefen le^teren bes
»blfert; unb wenn man barinnen mand;mabl 0d;bnbeij
ten be& Sanbeö finbet, fo finb cß> gembbnlid; eingebobrs
ue 3lrmen{erinnen ,meld;e fid; im ganjen £)rient gleis
cl^en , meil bie ^Irmenier fid) mic bie 3uben nur uns
tereinanber uerl)eiratben.
.T)cr moralifc^^e (^barafter ber Ovation ijl umnicbtö
tortbeilbafter alö ibv pbbUWer. 9laubfud;t mit ^rags
beit, ©tols unb S3erad)tung alle» bejfen, mao fremb
ijl ,mit »crfteUter unb niebriger Untermurfigfeit berges
fellfd;aftet ;ein unaufborIid)ei^ Düngen ber 9??ad)t unb
ber 0tarfe, mit ben Dianfen ber ed;mad;en unb Uns
mad;tigen, finb bie 3ugc be^ D^atiiniald^arafterö , unb
^Barbarei unb auferfter^ ^lenb ibve traurigen golgen.
X)ic Dagej^anifcben D3üUerfd;aften haben in ^perfien ben
Diuf guter ^riegcdeutc, unb bie burd) ihre lapferfe/t
fo berubmten SIguanen in ^anbabar , merben für 5lbs
fbmmlinge berfelben gebalten : aber beffenungead^tet ifl
au6gemad;t , bag bie 23emobner biefer öegenben
ber curo))aifd)en .Disaiplin unb ^aftif uid;t jn mibers
fleben im 0tanbe finb, unb ba^ unfere'üirtiaerle ibs
ucn bejtanbig einen panifd)en 0d;recfen einjagt , ber
fie beim crjlen ^Ibfeuern jum Sßeidjen bringt.
^ic Dxeligionöjeremonien , unb bie bamit in SSers
binbung fieljenben .ii^anblungcn , al^^ .^^lodjjeiten , ^Bes
gvabnijfe u. b. gl. werbe icl) \)\cx mit 0tillfd;weigcn
übergeben, um ba.^iemgc nic^t^u ttieberboren, wa^fd^on
fo öicl 0cbrifrjleUer öon 'anbern ^O^abommebanifdben
53 oIfevfd;aften , bei betten jene Seremonten obngefabr
bie namHcben ftnb,gefagt haben.
X)a^ ^olf’ ifl im 0anjen maj^ig im ^j^en unb
^rinfen. SOian S^agö ^meimabl eine einfache
S0?ab4eit, imb bie mei(len enthalten fiel) jiemlid; ges
tnijfenbaft be^ SBeinö unb ber jlarfen ©etrauFe. Ijie
SJornebmen unb einige moblbabenbe ^inmobnei* in ben
0tabten, befonbevö in Dagejian , fe§en fid; jmar über
bie SQ^abommebantfeben 9ieligion%runbfa^e in biefem
^unFt btnauö : aber ber große kaufen Fommt feiten
in S3erfud;ung, ^ein unb S3rannttoein 3U trinFen, meil
man baoon nur einen geringen SSorratb , bei ben Sirs
meniern , in ben 0tabten ß'nbet. Daö in biefen ©esgenben gett)obnlid;e SÖei^enbrob , mirb in gorm büns
«er Äud;en gebaefen , betten man ben DSamen S:fd;us
reF giebt. 0 ie finb meijtettö febr meiß , unb oon gus
tem©efd;macF, befonbevö biejenigen, melcbe man in ben
0tabteit t)^rFauft. I5erbent i|F feinet guten, unb baö
0tabtd)en i^uinaFi , im ©ebiet be^ 0d;amd;al, feinet
moblfeilen 5Brob^ megett , berübnit. 3n .Dagejtan, bes
fonber^ in ber 0tabt ^arFi , toirb aud; biel ^rob au0
^pirfen gebacFett, meld;eü fermer, aber ungemein fattis
genb ifl. ^er ^ilam ober ^lom , itamlid; mit 0d;aafs
fleifd) ober ©eflügel geFod;ter 9Feiß , bott melcbem manbie ^rübe abgegoflfen Ijat, ein $iebling^gericbt ber £)rtens
taler überhaupt , ijt aud; bi^i^ $w ^attbc febr beliebt,
fßornebme bereiten eü auf mand;erlei Slrt, unb fueben
eine Slrt bon, ^uru^ barmnen , ihm auf ihren tafeln
mit 0affran unb anberen unfd;ablid;en SJegetabilien
\\2
aUcr(ei garüen ju ^qeben. ^anblciite, weld^c feinen 9^^e^ß
bauen, erfetjen ibn burd; j)ivfeiu3vu(5c. ^l)ve ^taupt-
nabnniß beftebet in D}^ild} ,'^urtei^ unb Äafe , unb
gviid;ren. 2lnf ben tafeln ber Scgeiucn unb
nehmen, ftnbct man t>er,fd)icbene anberc ü)erid)re, mos
511 jebod; meifeenö nnb ed;aaffle^'d; fommt.
^cr an cuvopaifd;e ^ojc gemebnt ift, mirb Die Dorrii
gc immer 311 fett unb 311 febr mit allerlei (^emür3en,
befonberö mit 0afran, überlaben finden. 5Jcan bebient
ftd; in ben ^üefaen nad) Dem ^eifpiel anberer £)rien=
taler , and; ber Blatter be^^ Slöeinftccf^ , ber ©urfen
,
^affcrmelonen ,bielcr Smiebeln unb be^^ Änobland)r.
^in feines 35acfmerf aus 3)ianbelmel)l mit vielem ^ufs
fer unb allerlei eingemad;te grüd;te ,mirb bei jeber
2)?abl3eit aufgefe^t. 3m ®an3en fommen inbep,'felbir
bie nad) Sanbesart prad;tigeu ©aftmal)ler bem europais
fd;en XafelluruS nid;t bei.
.“Das Xatarifebe ©etranf aus faurer 5D?iId) mit
*$[Baffer Derbünnet , meld;eS ben Dtamen 5liran führt, i(l
in biefer 9an3en ©egenb gebraud}lid;. ift fühlenb
unb 3temlid) mohlfd^mecfenb , trenn ihm ettraS gend;el
unb frifd)e (Surfen beigemifd;t trerben. 9}?an hat and)
niand;erlei 'ilrten »on 0orbet (ed^erbet) enttreber auS
^ponig ,ober auS bem 0aft rer|d)iebener grüd;te. I^er
Sorbet aus bem i^afte ber Granatapfel , ift befonberS
trohlfd;mecfenb unb am meiften beliebt. unb-^affee
merben feiten getrunfen ;bagegen raucht jebermann^as
baf
,
felbft baS grauen3immer ntd;t ausgenommen. I5 er
^obaf ift aufferorbentlid; ftart ,unb er muß bestregen
aus bem .^allian, trooon man eine ^^eft^reibung unb
Slbbilbungin Gmelin finbet, geraud;t merben: trillman
au^ bei’ gciDof^uncfjen rrtuc^)ctt, fo mug er
SuDor in ÖBaffer eingciveidjt U'cvben, bamit cv ctn>a0
t)Pii feiner 0tavfe Derlieve.
.^le BanbeerradK unterfdjeibet ftd) i>en ber Katarisd;en unb ber 3:rad;t ber beiiad;barten (^aucafifd^en
5}plferfd)öffeu bauptfad;Ijd; burd) bie 9}in|3 c unb bic
^efleibung ber Süße. 3(nfrrttt ber f^albhigelformtgen
,
ber Bange nad; gefiird)ten, ber Tataren unb 3ii^
Jaffier , tragen bic 5D?vtnner , mit 2(u^nal)me ber
niuFen, bei meld^en bie 3ivfajfifd;e ^.rad;t gembbniid;
i)t, bobe unb iveite 5)el3mu^eu mit umgejtulptcm Bian?
be, meld;er bem .^cpfe glcid; ift ober gar über ben=
felben bniau^^gebt. ©embbnlid; i|t biefer Dianb bcn<2 cbaafv»cl3 . .X)ic (5bane unb 33erncbme tragen jebod;
and; berglcid;en ^ÜiuBen auö feinerem ^Vl^irerf. Die^eflcibung ber S»ßf ift ^ei meitem nid)t fo Ieid;t unbgut inö 5Iuge fallenb, mie bei ben Sirfaffiern
; fegar
(Stiefel bon (Saffian irle bei ben S^ataren iverben bier
feiten getragen. Die S«B^ merben mit einem ^tficf
^'ud; ober Beug ummicfclt unb mit einem S5anb eins
gefd;nurt; fo baß bie Banbe^trad)t in biefem fünfte
einigermaßenmit ber^radKbe^ SiujfifdKn 53aucrnubers
einfommt. Die (Sd)ube fi'nb bon 0affian unb b(iben
einen f^^ii^en 31bfa^ , mie SKeiberfebube. 3Iuf Reifen
unb befonber^ ju ^^ferbe , irirb bie ^BeFIeibung ber
Süße über ben Untertbeil^ber meiten SeinFIeiber geibif«
feit; fonft n)erben biefe aud) baruber bergejogen. Ues
brigenf^ berrfd;t, felb^ unter ben ©roßen , menig Buni^
in ber ^leibung. Da^ jbemb, bie 5ßeße mit (^-rmeln,
unb bic langen iBcinfleiber jfnb gembbnlid; bon^aum^
wcrrenscuö, unb £)bevncib tou Znd). Die
(5()auc imt) ©regen bebicnen fid; ihren Unterfleibern
feiner ^öaiuniroUensenge unb 3nbifd;er 9}?ufeline; iinb
tragen Dberfleiber cber ,^aftane een gutem j>)oUanbi=
fcbem Xud?, meld)eei bie .^aupeute, befonber^ bie Kirmes
nier, über Stuglanb erhalten. 0tatt ber ©iirtel tra=
gen bie ^l^ernchmen feftbare 0d)alö (c) unb ummins
ben bamit mehl «lu-h baö Untertheil ihrer SDiuBen, rceU
d)c baburd; ba^ ülnfehen einee !iurban^ befemmcn. 3«
ber 0tachbarfd;aft een 0d;amachi tragen mohlhabenbc
Seute meiftenö Unterfleiber een ^eibenjeugen , meld;c
in biefer 0tabt fabri 3 irt mei*ben. Die gen?bhnlid;eit
Dberfleiber fino auö einer 3lrt leidsten unb groben
J;)albtud}^ ,meld)e^^ bon ben Leibern in ben jpau^hc^l'
tungen berfertigt mirb.
Die ^vleibung be^ grauenjimmer^ in 0d;irtban ^
ift bcn ber 'latarifd)en nid;t fein* berfd;ieben ; bod) finb
bie langen 23eiid’Ieiber meiter, unb baö DberFIeib fürs
jer. Die meifien Dageftanerinnen unb bie Leiber ber
^umucfen Üeiben fid) ganj mic baö 2:atarifd;e unb
Sirfaffifdye graueraimmer^ 5Dtan mirb fid; übrigen^
leid;t borftellen, bag ba^ fcl^one ©efd;Iecht nicht fo be*
(c) Der 5iu6brucf @chai bezeichnet hier feben SBoüenzeucj,
ber im £anbe berferti<]t / ober auö önbern ©e^enben
beö Oriente einoeführt mirb. Die feinen etagifchen
ge/ melche feit einiger 3eit/ unter biefer Benennung ein
©egenganb beö £ujcuö für unfere fchonen Europäerin:»
nen gemorben finb/ unterfcheibet man \)kt unter bent
Sftamen q3erö-@(hal unb Äafcpmir-' ©chat. Ergere gnb
ireniger oorzuglich/ mohlfeder/ unb man gnbet ge ge«
wohnlich bei ben bortigen jtaugeuten.
reltav;aig gewefen fet; , bm 2im\^ in ba ^reibititg ju
cntfagcn , alf. bic WUmm\ I)e^a>egcn finb ©oIb(tof=
fe, eticfevekn, 3:ve(yen , ipalebaubcr, 5Innfyangen,
Qiiirtcl mit Olgraffen ton ©olb unb Silber nod> mcbtau6 ben iparcmen berjcnlgeu terbannt, melcl;e SSermos
gen nnb guten SßiUen genug haben, bic ^nnfcbe imbSaunen ihrer fchbnen befangenen 511 befriebigen. 9}?an?
«er unb Stßeiber h<^&en bie bemoh«hcit ftd; Jipaare unb5(ugcnbraunen fd^marj , unb bie 9?agel roth 311 fars
ben; uberbieg legen bie Srauensimmer tiel ^lotl; unb
Sßeig auf.
.Die beflanbigen .Kriege unb Dxaubcreien, h^^ben e6
ben binmohncrn jur 9^othn?enbig!eit gemad;f, |tet^^ hc:
maffnet 511 fepn. .Die Sanbleute acfern, faen unb ernb*
ten mit bem Dold; an bcr iSeite, unb haben babei ih^
re 0d;ieggemehre in bcr DIdhe. Dliemahl^ mirb maneinem 9^eifenben begegnen , ber nid;t tom jlopf bi<^ 30ben gugen bewaffnet mdre. Die gembhulid;gen S^ßajfen
finb: glinten, ^>iilolen, edbel, unb .Dold^e ober .Kanf=
fd)alf^. Die merften biefer SBaffen erhalt man aue Seos
giftan, mo einige ber tornehmften 0rdbte ftd; faft aßein
mit biefem ©emerbe abgeben. 0ie finb ton ziemlich gu-
ter D.ualifdt;bennod; miffen ftd) 9teid)e unb S^orneh^
me, befonber^ ^rieg^leute, nod) tor3uglid)ere au^ ^os
raffan 311 terfd)affcn, bie oft in einem ungemein hohen
greife t^en. .Der Dold) ober ber ^antfd)al ift bie
Sßaffe , bereu fich bie ^inmohner am liebjten bebienen;
fehl* feiten mirb man jemanb angefleibet fehen , ber
ttid)t einen folchen Dold) an feiner 0 eite trüge. Der
^antfchal tj^ ^embhnlich ermae über einen gug lang
,
unb am Äeftc gegen jmci 3 ell bveit.* (5 r ift jmeifd^nefi
big / fcl)v fSeiten gegen bic
ÜQiitte, bev i^angc uad;, eine gurd;e. Um bie klingen
fnv 9\cft ju bcrral)vcn, bat man bie ü)emobnbeit fte mit
9]apl)ta 5U beftreid^en. Uebvigene finb bicr bie ^'affen
aller 5lvt einfad) , ebne ^^ersiernng mit 0olb unb 0il2
ber. .I)ic Dletbmenbigleit, fte immer ju fnbren mad)r,
baß man allein auf ihre G)ntc fiebt , ol)nc fid) um
^>rad)t uub <Ed)onbcir 511 belummern.
Der ^>an5er , auf ben bie Siv^’affier fo üiel bals
ten , ift and) in biefen ©egenben nid)t unbefannt. Die
Krieger, meld)e bie 2eibmad)e ber ^bane unb ber nbri=
gen 9\egenren auemad)en , finb bannt ücrfebcn. 3[)jan
fiebt and) eine 5lrt offener Äelme, au benen man bf^
ter^ fleine 0d)eEen befefiigt ;nermutblid) bamit bie
G3egenmart einew 33rafen im ©efed)te fd)on een ferne
bemerft merben möge.
Die ^rad)t , meld)e bior aus ber Äleibung tjeri
bannt i|I , mirb bcflomebr bei bem ^'ferbegefd)irr gcs
fnd)t. Die Saume unb ^Eattel finb bei ben Cbanen
unb ©rof en mit ©olb unb Silber plattirt , unb bte
^rupv*^ bef^ ^^ferbeö mit prächtigen Decfen belegt. Der
0attel ifl ton ben 2atarifd)en unb 3ivfafirtfd)en ners
fd)ieben. (Er ift flein, leid)t unb lauft oorn an ber 0tcU
le iinfero i^attelfnopfi? , in eine febr lange gcrabe fte^
benbe^pi^e aue. Die Decfe liegt nid)t unter ober auf
bem v^attcl, fenbern ift t>cn hinten an ibv befeftigt unb
gebet iiber bie gan5e Gruppe beö ^ferbe^. Der 33 oben
ber iereigbngel ij^ platt, febr lang unb bre t nad) tiirs
!ifd)er 2lrt. Der ©ebraud) ber Sporne ift hier ganjs
117
un6e!annt. 9)?an crfeöt ftc burd) bie 0pi6c
ber Steigbügel, t()cUß burcl; eine fuvje ^eirpeitfd^e
,
au n?eId;eL- ein ^aav j^eifer auö Diiemen geflod;tener
Stvirf’e angebrad;t finb.
Daß Slenb, in U'*eIdK^ biefe Sauber t>evfunfen finb^
jeigt fic^ üorjuglid) in bem fd;Ied)ren Buftanbe ber cf=
fendic^en unb 'l)riöafgebanbe. Die Berftbrnng, üor ivcU
d;er man feinen ^ag ftd)er i)l, benimmt natnrlid)ermci 2
fe jeberm^nn bie Sn(t ju einer bauerbaften 'Einlage ,bes
reu ©einig mit ben baranf ijermenbeten Soften ,man
/ jeben Qlugenblicf ju verlieren furd}ten mug.
Die j^aufer finb au^ roben Steinen mit Seimen ers
baut, unb bciben ein bonscntale^ Dad), me(d)e*ö mit ci^
ncr Sage bon jab^ni Seimen (d) bebed’t ig. Diefee
Dad) ragt gembbniicb auf ber Seite mo ber ^)auptein?
gang ift ,über bie 5!}?aucr b^tbor, unb mirb ben einigen
53alfen unterftü^t, meld)e eine Slrfbcn ©ulerie fonni?
reu , unter bereu Sd)atten bie 53emobner ber füllen Snft
geniegen fbnnen. ^ßoblbabenbc Seine haben immer einen
eigenen Singel für ihren j?arem , mobin fte niemanbben
Zugang geftatten. 3n ben Stabten bat jebe^^ j^aufi eis
neu mit einer bob^» 5)?auer umgebenen jpof, in mcld)en
Senger unb Xbüren geben; fo bag man auf ben Stras
fen ,ju beiben Seiten nid)t5^ ali^ bob^ dauern mit nies
brigen ftet^ berfd)Ioffenen Xb^ren gebt. Daß 3«a<’te
ber Käufer enthalt einige niebrige ©emad)er pI)«^
©) 3n feuchtet man ben iu ben J)dchern begimm^
ten Seimen mit '^ergdl an f moburd) er 511 biefer ?(b=
geht fehr tauglich r unb für bai^SKafTer unburchbrina^
lieh mirb.
jicntngcn, bereu genflermit einigen ftdf) t)erfrf)iebeu freu^
jeuben l^atten vergittert finb. .Die 5}?eubel6 bejiebeii in
^epvicl;eu luib ÄMKu. Grjlere fiub ein (^egeuftanb beö
unb man erbalt bereu febr fd;6ne au6 Äeraf»
fan, bie man tbeuer bejablen muß.
3n ben Stabten ßnbet man and) jmeißbefigte
,^;iaufer; jebcd) ift ba^ untere 0to(fmerf niebrig , unb
eine Xreppe fuhrt von außen auf bie ©alcrie ,tvemit
baö obere , fo mie bei einjlbcfigten Äaufei^j, verfehen
ift. .Die Raufer ber ^b^ne unb ber anberen Diegcnten
fiub in bem namlid)en 0efd)macfe erbaut , unb jeiebs
neu fid) burd) ihren Umfang unb burdb mehrere unb
größere 3immerau^ , tveld;eim orientalifchen ©efd)ma(f
beffer au^ge^iert fiub. Die SD?ofd)een (9}?etfd;ettcn)
verbienen mehr 2iufmerffamfeit. 3hte Bauart ift ganj
einfad); beim e^ fiub gembhnlid) nur 9^otonbeu mit ges
ivblbtem Dache, au^ gehauenen Steinen. 3iber eben
biefe <^m))li 5itat, mit .Dauerl;aftigfeit vergefeüfd)aftet,
giebt ihnen ein Ulnfehen von 6rbße ,tveld)eci gefallt,
(^ie h<tbcn einen ober and) mehrere runbe unb enge
0pi^tl)urme ober 5Qtinarte, von ber gemohnlichen 3Irt,
von tvelchen bie 9}iolla^ täglich bie ^tunben be^ @es
bet^ verlunbigtn. Die ^aravanfarai^ in ben Stabten
beftchen au^ einem geräumigen , meijlen^ viereefigten
.^ofe ,ber ringsum mit einer ©allerie , unb mit 3im?
mern nad) Sanbe^art eingefaßt ijt. Die ^aravanfas
raiö ,meld)e man von Dij^anj ju Diftan^ auf ben
großen Sanbmegen antrift , fiub von ganj verfd)iebe5
tier 3lrt. de fiub fehr maflfive 0ebanbe auö großen
öuabern aufgeführt. 0ie h^^ri^ontaleü Dad>/
ßvogc ®emad)ci‘; iinb <titf bcn €citcn finb fte
mit runbcn ^^Jn'irmen t>erfebfn ; fo ba^ bie ^'ata?
»anen barin nid)t nur ein £)bbad? , fonberu and) ci=
neu 9ufIud;r?ort finbeu , morin fie fid? , im
falle , gegen Slnfalle non 9\aubern nertbeibigen fbns
nen (e). Die fd;bn(fen unb beguemflcn ^araüanfaraiö
finbet man auf bem ^ßege non bem 35erge ^efd)bannaf
über ^afu nad) 0allian , mo aud) in ber fenfl maflTcrs
lofen ©egenb ^Brunnen gegraben , unb burd^auö mit ge^
bauenen 0teinen auegemauert, unb mit ©emblben be-
bed’t ftnb.
Die beftanbigen 9renoIutionen unb plagen , benen
ber ^auer unb ber frieblid^e ©tabter au 6gefel3 t ftnb,
babcii alle Wirten non ^unflfleig au6 tiefem i^mbe bei=
nabe ganj nerbannt. 3lu^er ben ge\nbbnlid)en r>anbs
merfern 35. @d)neiber, ©cbujler, ©attler, ©djmibt,
Jlbpfer u. b. g. finbet man in ben ©tabten einige mes
nige Jabrifanten , alö : ©d)merbtfeger ,^oflTvtmentis
rer, 5Beber unb ©ajftangerber. 9Uu s ©d)amad)i inö?
befonbere liefert nod) einige, obmobl febr mittelmäßige,
©eibenmaaren. 3llle 5;)anbtneider nerrid;ten ihre 2lrs
beit, nad) orientaIifd)er ©itte, in offenen 35uben, meU
d)e jugleid) mit ben 35uben ber nerfd)iebenen ^aufleui
te unb gramer, ber 9}?aterialifien ,©arFod)e u. b. gl.
lange ©tragen bilben, bie gembbnlid) bieipauptfrraßen
ber ©tabte biefe^ ?anbe^ finb , unb fte noii einem dxx:
be biö jum anbern burd)!reu5en.
(e) ©melin bflt un5 im 3ten Sbeil feiner Sieifen eine
genaue SlbHlbung eineö folcben Äarananfaraiö ge*'
geben.
1 20
X)()n(5cad)tct beflfcn , man in^qemcin i'cn bcm
ovientalifd;eit Tagt , unb pl)nqead)rct bcr
U'ivflid; uneingefd^vanftcn Gctvalt bfr Dicgentcn im iur
ncrcn ^crfien , regieren bod; bie fleinen Sperren bicfer
GJegcnb bei meitem nid)t ebne (Einfd;rdnfung. .Die
^iimufcn unb Dggeftaner befonber^ nehmen an bem
gveiheifbftnne, obh- eigentlid) 511 reben, an ber Unbdns
bigfeit ihrer £c’^gifd>en 9lad)barn Dhcil, unb ftnb ihren
gurften nur in fc meit unterthdnig , ale biefe ftch bet
ihnen beliebt 511 mad;en miffen, unb al^ fi'e ihren eis
genen SBortheil babei fmben , ihvem S3efehl ju gehors
d;en. Die i» 0d)trman h«ben 5U?ar mehr
SQ?ad;t über ihre Unterthanen , aber fie muiTen fich
bennod; fehr in 3ld;t nehmen , etmai^ bon 9Bid;rig^’cit 511
unternehmen , ohne ihren .Diban 311 Oiath ju Riehen ,
melcher aui^ ben ^25crnehmften bom 5lbel ober ^eg^,
unb au^ ben angefehenften ^riegfnndnnern beftehet.
Diefer .Diban mirb and; bei 0ntfd)cibung bon 9icd;tbs
fvillen , befonber^ in ^riminalfachen, gefragt; erlaubt
f fid) ber (^h^n ja einmahl al^ unumfd;rdnffer joerr
berurtheilen unb 511 beftrafen , fo h^t rr in jebem
galle ein 9}?ij5bergniigcn unter feinen Unterthanen ju
befurd;ten , meld;e^ für ihn phnfrhlbare fd;limme goU
gen halben mürbe, menn er ftd) beigehen liejjc , bers
gleicl)en 9}^ad;thanblungen ju mieberholen , meld;e bie
G)emohnheit bcrmirft, ohne baß irgenb anbere gefchries
bene Saubeogefe^e borhanben mdren , alö bie in ben
£!}(ahümmebanifd)en 9xeligionbbud;crn enthaltenen aKs
gemeineren Oiechtf^grunbfdl^e.
Die eingefd)rdnfte 9}?ad)t ber ^hmtc unb anberer
S^egenten hii'*bert bemux^ ben Druef unb bao ^lenb,
unter n?erc()em bcr größere S:fKil {^rcr Untert^rtnen
feuf^t, im ^crliiöl^cn nid;t. X)lc (JbcUcute unb ^Cric?
ger fi'nb jmar auf ihren ^‘influg in Staates unb Sus
jii^angelegcnheireii eiferfnd;tig ;aber fte fugen ftd) nur
adjuleid^t in bie 3tbfid)ten beö Oiegenten, menn e^
barauf anfommt, feinen (^JeiB burd; dTprejfnngcn , bcs
fonberö an ben Slrmeniern unb anberen (^bvi|len ober
Suben^ bie in feinem ?anbe mobilen, 511 befriebigen ;
ober in gleid}er 2lbfid)t bie angranjenben fleineii 0faas
teil burd; rauberifd;e 5lnfa(te ju beunrnbigen, bei mets
d;en bie ^-bedeute bie ©efabren unb ben Ohi^en mit
ibvem Stnfubrcr tbeilen. I^ic Unabbangigfeit bon ber
^erftfd)en 93tonard;ie, morinnen ftd; bie Sanbe^berven
feit geraumer 3eit ju erbalten gemußt haben , bat bie
tnnerlid;e 3erruttung biefer 0egenben feinebmegö berr
minbert , fonbern bicimebr nod) bermehrt;
iubem fie
mit ben 0emaIttbatigfeiten ber ©roßen bbüige ^trafs
loßigfeit berfnupft bat. ^ie Otad)barfd;aft ber rohen
J^e^gier ift für biefen £anbeiiftrid) in boppciter ^ücf?
ffd)t eine ©eißel: megen ber beßanbigen 0^aubereien,
meld;e biefe 53blferfd)afteu im !^anbe begeben, unb mes
gen ihrer ^ereitmilligfett, jeben f’ubnen 5(bentbeurcr
unterftul^en , bev ftd) eine^btnlanglid;e 0umme ©olbc^
511 berfd;affen gemußt bat , baß er fo biele bon biefen
Sxaubern in feinen ©olb nehmen fami, alfi nbtbig i|t,
um ftd) irgenb eine^ ^b^i^^ hei3 ^anbee ju bemdd^ti?
gen , unb ben bi^^b^vigen ^Regenten ju bertreiben , ber
fidb bafelbß biedeid;r burd) ein eben fo unrechtmäßig
ge^ 5D?itteI feßgefe^t batte. ?fRit einem 5Borte: mentge
Golfer ßnb in einem fo beflagen^imurbigenr
(
*
«W biefeS; unb «? wäre gewiß fiir feine 5[5eWf«f)rt ju
wimfdKn , baß biefeö Solt eiiiß unter einet weifen
SRegicrung, weld)c e6 gegen bie iBarbarei feiner 9}ad)s
barn unb feiner »ewebner ju fd)i'i?en im ©tanbe wä=
re , ber lang entbel)vten SRube unb bc^ gviebenä ge*
nießen fbnnten.
APPENDIX.
Caracteres plantarum nunc primum detecta^ruiriy vel prius Jiaud sufßcienter observatarum
et descriptaruiru
%
I. SALICORNIA Caspica.
S* fmticosa, amentis cylindricis, squamis basi api-
ceque solutis obtusissimis,
flosculis ternis triphyllis.
Salicornia arborescens sine genicuiis. ßuxb. Cent.
1. pag. 6. tab. 20 fig. 1,^
Salicornia Caspica. Pallas Itin. 1. p. 480. n. 90.Tab. A. fig. 2.
Frutex raraosissimus, a 2 ad 10 pedes altus.
Gaules lignescentes, cortice cinereo laeviusculo,
basi nonnihil declinati et statim adscendentes.
Rami adultiores substantia cauli similes, iuni-
ores articulati pro more generis. Articuli proVaria aetate, variaeadmodum formae. Vernali tem-pore nondum florente frutice Salicorniae herbaceae
aiinillimi; in ramis floriferis fere cylindrici scilicet
basi aptceque perparum attenuati ; denique in ramulis
qui peracta fructificatione et maturescentibus jam serai-
nibiis passim proveniunt, minuti, breres et subglobosi.
Amenta perfecte cylindrica ad apices ramorumet ramnlorum oppositorum.
Amemti squamae duarum oppositionum, basi
apiceque solutae, carnosae
, obtusae etptaesertim po-stice quasi truncatae, provecta aetate deciduae.
t? 1 o s c u 1 i inter singulas squamas tcrrii ab earum
«ubstantia separati ;quorum internaedius major in
tniento llorente compacto magis conspicuus est.
Calyx proprius tripliyllus, clausus ; f ol i o 1 a
duomajora, fornicata, succulenta ; tertium inferius
-carinatum, obtusum, minimum, ita quidem, ut calyx
dipbyllus videatur.
Stamin a haud vidi.
0 Seinencalycetectum, solitarium, subglobosun),
minutum ,atrum,
Occurrit copiose in planitiebus ad Cyrumfluvium
nec non alibi passim in locissalsugineis ad littora marii
Caspici. b, . u ^
Obs. Polymorphia articulonim in hac specie probat,
Salicornias male fecunduin articulorum formam de-
finiri:potius ad flotum situra et structuram lecurreri-
dum est.
Synonymon Buxbaumii certissimead nostrara spe-
ciemspectat, .^uippe de plantis ad Cyrum fluvium, in
ipsa, de quanosquoqueloquimurregionelectis, ser-
IDO est.
II. VERONICA PEDUNCULARIS. Nova,
V. Racemis lateralibus oppositis ;foliis ovatis
inciso*.serratis, incisuris basi subdentatis ;pedicellis
filiformibus, calycibus quadrifidis subaequalibus.
Veronica Chamaedryos foliis parvis. Buxb. Cent, i,
p. 26, tab. 41. fig*^ ^
Planta perennis, V. Chamaedri arfinis,
Gaules e radice nonnulli, basi vix declinati,
dodrantales, simplices, teretes, undique villosi, villo-
rum tarnen densiorumlineautrinquee petiolorum bas.
Uterali, ad insequentium foliorum axillas excurrente.
127
Folia ogposita, breviter petiolata, cordato-ovata,
inciso-serrata; inci . irisangiistis nou acumiuatis, sae-
pe deriticulo supra basin lateralem instriictis; caeterum
utrinque villosa,
villis marginis longioribus. Foliasuperiora consimilia, nisi quod
,paullo longiora
et angustiora.
Racemi laterales oppositi,plerumque tantum
bini, pedunculati, laxi. Fedicelli tenues, elon-gati, patentes. Bracteae minutae
, oblongae,integrae.
Flores Chamaedri minores.
C a 1 y X quadrifidus, rmllo rudimento folioli qiiinti;
laciniis subaequalibus, oblongis, sed non acuminatis,aetate latescenticies, longitudine capsularum.
Corolla, Stamina, pistillum ut in V*Chamaedri,
Capsula laevis, obcordata
, loculis subtri-apermis.
Pedunculi, pedicelli, bracteae, calycesque pu-bescunt.
Lecta rarius in umbrosis sylvaticis circa Kurt»Bulak. FloretMajo; lunio semina perficit. ^
.Obs. Differt a Veronica Chamaedri cui proxima;cauleundique villoso, quam vis utrinque lima villorumdensiorum existat
; foliis utrinque magis villosis, pro»fundiusincisis, incisuris saepius basi postica denticuloinetructis
;pedicellis magis elongatis
; denique calvcis
laciniis obtusioribus.
III. ZIZIPHOPlA SERPYLLACEA. Nova.
Z. suffruticosa, racemis terminalibus capitatis, foliig
OvatO'lanceolatis subserratis, floralibus consimilibus.
Suffrutex humilis,'' babitu Serpylli,
Radix lignosa,
valida.
Cauliculi fruticulosi, decl.'iiati, pubescentes;
rami floriferi adscendentes.
Folia magnitudine folioruni 'l * Acini, ovato-
lanceolata, acutiuscula, saepe serratiira una alterave
obsüleu instructa, levlter pubescentia,
inarginenon
ciliata, subtus nervosa et excavato punctulata.
Racenii adramulorum apicessubcapitati, forma ^
Serpylli-
Flores ‘forma et colore Ziziphorae tenuions.
Calyx linearis, i o-striatus, pubescens ;denticulis
quinque parvis subaequalibus.
Corollae tubus calycem vix excedens. Fai^
parum inHata. Labium superius breve, obmsum, •
apice levissimecrenulatnm. Labium inferius trifidum ;
laciniissiibaequalihusjlateralibusattamen paullo latiori-
bus, intermedia reflexa vix emarginata. » Lineolae
punctatae saturatiores ad faucem.
S t a m i n a 2, circiter longitudine labii superiorls
connivenlia, in quibusdam Hosculis non raro castrata
,
scilicet antheras effoetas gerentia.
Stylus adultior labio superiore longior.
Stigma biBdum, acutum*
Planta odoratissima, ödere omnino Ziziphorae te-
nuioris.
Copiosa ad rivulorum margines lapidosos et in
collibusapricis regionissylvaticaeinter Kubam et Vete-
rem Scharnachiam. Fioret Junio, Julio f?.
Obs. Proxima huic speciei est pianta Sibirica, quam
jn syftematesub Ziziphora acinoide, deinde sub Cunila
capitata bis occurrere fuspicor. Priorem Linnaeus
pater )am introduxit, allegato synonymo Clinopodii
supini incani : Ammanni Ruth. 66 ;posteriorem filius
adUidit in Supplemento; ütrique patria assi^uatur
129
SlbJrla ; utraque Linnaeis e aiccis tantum apeciminibuscognita fuisse videtur: Atqui Amanni Synörjymon aper-te ad Cunilam capitatam trahi püteat, dum perpaucostantum florea infra caulia apicem prodire, plerosquevero in capitulum terminale collectoa eaae ipse Ämman-nuaasaerit; porro plentae in hortoDernidoviano
,qui
Mosquae est dudum aub Ziziphorae acinoidis nominecultae, quarumapecimina coram habeo, nullosplaneextra capitulum terminale florea gerunt; denique unatantum eademque apeciea, nec duae distinctae et affinea,in variia per Kutheniam hortia botanicia colitur eSi’biriaatranamiaaa; quibua ergo perpenaia, vix dubitoquin vel Cunila capitata, vel Ziziphora acinoidea exrecentiorum Syrtematibusaiteliminanda. Bene hancspeciem Sibiricam definit CI. LamarkTabl. Enc. Bot.«. 269. aub Ziziphora cünopodioide; aed Cunilam'capitatam, autoritate Linnaeana adductua aub n. 873.coiiservat.
Species nostra Caucasica ab affine Sibirica sequenti-busdiffert: Habitu minore magisque diffuso; foliisniinoribus, angustioribus et acutioribus, subserratis*floralibus reliquis nec majoribus, nec insignius ner’vosis; floribusduplominoribusstaminibus brevioribus.
IV. CBOCÜS Speciosus. Nov.
C. spatbaradicaliunifiora, foliis tardissimis sta-minibus stigmate tripartito ramoso brevioribus.
Crocus autumnalis sativo similis, florum capil-lamentis tenuissimis minus odorus. Tournef. CorrP- ^ 5 -
Copiosissimus in collibus, agris
, pascuis. FloretSeptembri.
I
Obs. Quatuor mihi Irinotuerunt Croci spedes,
quas omoes in Tauria sponte crescentes observavi;
dujs praecoces, cluas autem serotlnas:
priores sunt;
Crocusvernus etluteus, posteriores Crocus
auturonalis et speciosus. Omnium caracteres
et ileseriptionesFloraeTauricae, quam jam elaboratam
praelo p. oxime committere propositum habeo,
in-
seram.
V. POA P L N GENS. NOV,
P. spicis compositis distichis,
spiculis ovatis sub-
trifloris ,culmo repente.
ln glareosis subsalsis planitiei ad Cyrum inter
oppida Schamachiam et Sallianum juxta viam passim
integras plagas occupat; magnum in peregrinatorum
solatium jumentis unico propemodum in aridissimo
tractu pabulo inserviens. Floret Majo, lunio.
Obs. Descriptionem hujus speciei, in Chersonesi
Tauricaemaritimisantea observatae, Flora nostra Tau-
rica exhibebit. Spiculae mihi tarn in Tauria ,quam
inCaspicis ditionibus constanter triHorae vel quadriflo-
raevisae, Poam esse nec Agrostidem probant : reliquae
vero notae omnessummam affinitatemcum Agrostide
pungente Schreberi et Lamarkii probanL
VI. HORDEUM Secalinum. Lamark.
H. flosculis Omnibus aristatis glabris, lateralibus
masculis, foliis vaginisque glabris, radice repente.
Hordeum secalinum : flosculis lateralibus masculis
aristatis, involucris setaceis, aristis brevibus. Lamark
Tabl. Enc. n. ii55. Flore Franc. 5. p.
Gramen spicatum secalinum minus. Vaill.
Paris, p. 83. tab. 17 . ßg- b; sed fülia justo bre.
viora.
Hordenm flosculis lateralibus masculls aristatis,caljcutn valvis setaceis. Var. ß. spica amoene purpurea’.Gmel. Sib. i. p. 12 5 .
Lectum in graminosis montanis ferdlioribusimprimis circa Kurt. Bulak - Floret lunio
,lulio. 9
"
Obs. Solum e recentioribus Cl. Lamarkii Syno-nymen procul dubio ad meam plantam spectat. Hor-deum secalinum, Schreb. Spie. FI. Lips. p. ,43discrepat foliis moliibus pilosis
;porro H. secabnum
RotbFJ. Germ. III. 1. p. i 5 o. radice annua, foliis
moliibus pilosis, spicis brevioribus, flosculis latera-libus fiiiformibus staminibuspistilloque destitutis. Pro-piusad nostrum accecUt Ejusdem Hordeum maritimumloc. cit.
;differt tarnen vaginis inferioribus birsatis
flosculis lateralibus dorso villosissimis.*
VII, HORDEUM Maritimum, Linn,
H. flosculis Omnibus aristatis glabris, lateralibussterilibus, foliis vaginisque inferioribus molliter villo-sis, radice fibrosa annua.
Hordeum geniculatum culmo decumbente foliisobtecto, sumo spatbaceo spicae subjectp, supremonodo incurvato. Allion Peclem. 11. p. 05'^.^
Tab. 91. fig. 3.
In arenosis ad mare Caspicum, neemon ad rivulo-rum viarumque raargines lapidosos non infrequens.Floret cum praecedente. Q
Obs. Graminis etiam in Tauriae marifimis ste-silibusque copiosi descriptionem Florae Tauricae re-servavi. Ab affinibus Hordeo secalino et murino fa-cile dignoscitur: altitudine vix spitbamali
, culmo adgenicnla fracto
,• (unde nomen triviale Allionii) co-
lore glauco,pube foliorum vaginarumque inferio-
I 2
,utn moUissima. Synonymon Alhonu certe buc per-
tinet quamvis follum summum spatbaceum d.c. ne-
nucat: culmus tantum solito tardios elonp.ur, adeo-
que spicam ,post egressum, ab ultimo foUo tardma
Imovet. Caeterum Icon Allionii rudis admodum,
vix nisi habitura plantae exprimit.
Vlll. SCABIOSA COLUMEARIA.
S. corolliilis quinquefidls radiantibus ,folus ra-
dlcalibus priroigenis simplicibus crenatis asi anri-
culatis, cauUnis compositis ,sumra.s bnaanbus
seminum cotonula angustissiraa ,set.s disci longi -
*™‘Ldix biennis, brevis .aplce Bbrosa .
extus
mgn^ns.^^^erectus, firmus ,
basi simplex ,saepe
bipedalis ,tewtiusculus ,
Inferne purpurascens ,ad
eenicnla albo - villosus ,caeterum fere glaber; super-
L divisus in ramos elongatos floiiferos ,nrore.
"""^FoT^^’radicalia primigena oblonga, in
petiolum longum decurrentia ,indivisa
quasi lyrata ob petiolum passim dentibus ceu rudr-
^entis pinnularum instructum, inaequaUter grosse
etobtusLerrata, utrinque valde vrllosa. FoUa ra-
dicalia secundaria saepe incisa ,petiolorum
' appendiculis crebrioribus et majoribus ,rta quidem
urjam composita videantur lobo term.nali maxrmo.
Eadem omnino ratione, dum dentes petiolares au-
gentur nume.o et magnitudine. folium vero decres-
' dt et profund.us secatur, caul in
a
fiunt vere pm-
„ata, pinnisinciso-serratis, adscendendo angusuo-
ribus, magis elongatis et minus dentatis : summa
i33
autem denuo evadunt simpliciora et ramea non-
nuiia communiter lineari - subulata et sirnplicia ex-
tant. Villositas quoque adscendendo seiisirnque mi-
nuitur,
at nunquam penitus evanescit et ad exor-
tüm folioriim imprimis adparet.
Pedunculi elongati,
subtilissirae striati,
Flo-
res versus pubescentes,praesertim sub ipso calyce.
Calyx communis constat foliolis usque ad
12 lanceolatis,
acutis,
integris, capitulo breviori-
* busque,post florescentiam reflexis.
Flosciili quinquefidi radiantes; tubo longo /
pubescente,
laciniis obtusis,extima majore
,dua-
bus interioribus minoribus, Omnibus constanter sa-
turate caeruleis.
Slamina corollulas,styli stamina superant.
Receptaculum paleaceum,
paleis suhulatis,
membranaceis,brevibus vix longitudine germinum.
Semina membrana angustissima,
alta, lacera
coronata,
et in medio setis quinque atropurpurejs
instructa;
quae setae ßorente planta corullulas
aequant, postea magis adhuc elongantur.
Communis in graminosis sylvaticis per totum
hunc tractum. Floret Junio, Julio. 0»
Obs. Autores quamvis multa de Scabioea ochro-
leuca et columbaria disseruerint,iromo icones adje-
cerint, differentiam tarnen sufficientem vix ullam huc-
usque exhibuisse mihi videntur. Foliorum polymor-
phia et radicalium caducitas, compluribus,
praefe-
rente facem ipso magistro, ansam praebuit,
Scatio-
sis,quae hic in computum veniunt, ochroleucis fo-
lia radicalia pinnato- composita,
caeruleis autem ea-
dem indivisa tribuendi. Recentiores vero, animad-
vertentes ambas hasce notas, scilicet cum fcliis radi-
calibus compositis flores ochroleucos ,et cum fo
i34
lils racUcalibus simplicibus flores caeruleos neqiiaquam
semper conjunctos esse, iverunt in paftes, alii e. g.
CI. Jacquin florum colorem,
alii e. g. Cl. Roth fo-
liorum formam urgentes. Mihi quidem neutrum
constituendae differentiae specificae aptum et suffi-
ciens esse videtur ;qualis fortasse dltTerenlia ex cu-
ratiore fluris et imprirnis seminum observatione et
comparatione obtineri poterit. ln Taurica Chersoneso
cum floribus constanter ochroleiicis semina cofonu-
la latiore setisque brevioribus helvolis, et in Caucaso
Caspico cum floribus semper caeruleis semina coro-
nula angustissima setisque praelongis atro-purpureiä
observavi ,* inter utriusque autem folia tarn radicalia
quam caulina nullam prorsus differentiam animad-
verti. An idem etiam alibi ,imprirnis in Europa
occidentali obtinet ?
IX. ALCHEMILLA PüBESCENS. Lamark.
A. Foliis lobatis ,lobis cuneiformibus antice
crenatis, subtus sericeo - villosis.
Alchemilla pubescens foliis lobatis subtus pu-
bescentibus, caule villoso, floribus pedicellatis. La-
mark. Tabl. Enc. Bot. n. lyoS.
Alchemilla alpina ß. hybrida. Linn. ed. Reich.
1. p. 049.
Alchymilla minor hirsuta cineritia Italica. Bar-
Tel. Je. 728.' bona.
Lecta in raontibus altioribus siccis circa^ Kurt-
Bulak. Floret Junio. 2]..
Obs. Praeter pubem sericeam, imprirnis foliorum
paginae inferioris et calycum ,ab Alchemilla vulgari
differt statura humiliore et foliis profuudius lobatis
angulo incisionls acutissimo ,adeo ut lobi saepius
/
imbricati appareant; qui caeterum obtusissimi.sunt,
majgine laterali integerriino et antice crenis pau-
cioribus obtuosiribusque quam in A. vulgari.
X. ONOSMifV Echioides. ^
O. caule superne ramoso,
foliis lanceolato-Ii-
nearibus hispidis utrinque viriiibus,
fructibus
erectis,
corollis calyce duplo longioribus.
Onosma echioides. Jacq. Austr. 3 . p. 62. tab. 296.
Borkhausea apud Römer Nov. Repert. Rot. 1.
pag. 1.
Reliqua Synonyma autorum inter hanc et in-
sequentem speciem dispertienda.
ß. Onosma altissima : alta,ramosisslma, foliis
latioribus.
Onosma orientalis. Pallas Itin. 2. p. 704*
tab. L?Congenerum maxima , cujus var. ß interdum
ad quadripedalem altitudinem excrescit. facie syrn-
phj'ti. ,
Radix perennis, longa, simplex, cortice rubro.
Gaulis communiter sesquipedalis aut bipeda-
lis, superne ramosissiinus,
pilis sive setniis peüu-
cidis, erectis, creberrimis, e puncto calloso oriun-
dis quam maxime hispidus, sicut tota planta.
Folia lanceolito - linearia,
aut in var, ß lan-
ceolata,
setulis pellucidis rectis hispida,
attamen
utrinque viridia ;inferiora basin versus attenuala ,
superiora sessilia basi subcordata.
Racemi versus ramorum apices foliosi, secun-
di, juniores convoluti ,aetate evolvendi.
Bracteae foliis similes,
nisi quod breviores
et niinores.
Flores magnUudine Symphyti.
Calyx ad basin usque bssus, foliolis linearl-
bus,
valde hispidis.
Coro Ha generis,
calyce duplo longior, ochro-
leuca.
Antherae basl connexae mediantibus ba-
mulis baseos lateralis, fere corollae longitudine.
Stylus Simplex, corolla longior.
S e m i n a laevia,
intra calyces persistentes et
erectos,
Non infrequens in psscuis et collibus apricis.
Var. ß. altissima occurrit in arenosis maris Caspi-
ci ad oras rivuli Buam. Floret. Junio. 2J..
Obs. Onosmae ^pecies Kossicas,quae mihi hac-
tenus innotuerunt subnecto, quarum eas, quae Cau-
taso Caspico peregrinae sunt Asterisco notavi.
ONOSMA Tinctoria. Nova.
O. caule superne ramoso,
foliis lanceolato-linea-
ribus hispidis utrinque viridibus,
fructibus erectis,
corollis cafycem superantibus.
Praececlenti nimium affinis differt statura plerum-
que humiliore et habitu simpliciore.
Radix cortice sanguineo inquiuante.
Folia praecedente nonnihil angustiora.
Flores minores, c o r o 1 1 i s duplam calycis lon-
gitudinem non attingentibus,
pallidis ,defloratis ci-
trinis ; fauce paullo magis angustata quam in ante-
cedente.
Occurrit in Tauriae pascuis circa Kertsch et Jeni-
kale,nec non in ücrania et in planitiebus Tanai-
censibns. Floret cum praecedente> Tlr.
Obs. Forsitan ad hanc spectat ; Cerinthe echioi-
des. Scop. Garn. ed. 2. n. 197* Contra ad prae-
cedentern potius refero : Onosmam foliis lanceolatis
hispidis, fructibusque pendulis. Gmel. Sib. 4. p. yö.tab. 40 ; nec non Anchusam luteam majorem C.B. Moris. Hist. 3 . p. 442. Sect. 11. tab. 27. fig. 1.
Praecipuam a praecedente differentiam suppeditat
florum magnitudo et proportio ad calycem ; de quadifferentia nihil in autoribus reperio.
* ONOSMA SiMPLicissiPiA.
O. caule subsiniplici, folii lineari - lanceolatis
hispidis subtus albido-pilosis,
fructibus erectis.
Onosnia simplicissima foliis confenis lanceolato-
linearibus pilosis. Linn. ed. Reich. 1. p. 3 g 6 .
Onosma sibiricacauliisimplicibus, foliis lanceola-
to-linearibus piloso-hispidis, racemo cernuo. LamarkTabl. Enc. Bot. n. 1806.
Ra d ix perennis, cortice exteriore nigricante.
Gaules nonnulli, basi aliquantum declinati,
statimadscendentes, vix dodrantales, pilis rigidulis al-
bidis paruin extantibus et multo exilioribus ac mitiori-
bus quam antecedentium obsiti.
Folia lineari-lanceolata admodiim angusta
,
supra viridia,
pilis caulinis similibus e puncto minimocalloso originem ducentibus adspersa
, subtus vix nisi
nervo dorsali pilis hirto,
reliqua autem superficie
pube tenui incumbente albida et splendente vestita.
Ra c e m i pauci ad apicem caulis,forma praece-
dentium, bracteis pediinculis calycibusque magis hirtis
quam caulis et folia.
C o r o 1 1 a forma, colore et fere magniiudinc Onos-mae echioidis«
i 35
Habitat in Siblria, regione Tanaicensi ,Ucrania.
Floret jVlajo,lunio 2J..
Obs. Subsequenti affinis cum praecedentibus con-
fundl nequit,
statura et pube diversissima.
XI. ONOSMA Taurica.
. O. caulibus simplicibus e basi multicipe ,folüs
lineari-lanceolatis hispidis utrinque albo-pilosis ,fruc-
tibus erectis.
Onosma Taurica. Pallas Tableau de la Tauti-
de p* 47*. . ...
Differt ab antecedente caulium basi multicipe
sublignescente; folüs radicalibus riumerosioribus
magisque congestis, omnibus utrinque pilis albis cre-
brioribus et majoribus vestitis; r a c e m o plerumque
tantum unico terminali. coro 11 is paullo majon-
bus saturate luteis.
Frequens in Tauriae collibus apricis'circa Karas-
subasac etSympberopolin, passim quoque in montosis
Caucasi Caspici occurrit. Floret Majo,
lunio. 21-. fi.
" Xll, ECHIIJM Asperrimum. Lamark.
E. strigosissimum ramosum, spicis lateralibus
conjugatis.^ ^ .
Echium asperrimum caule ramoso pilosissimo,
corollis calyce longioribus, staminibus exsertis. La-
mark Tabl. Enc. Bot. n. 1864.
EcHium folüs hirtis lingulatis, calycibus pungen-
tibus,
spicis laxis paniculatis. Hall. helv. 11. 604*
' Echium flore albo. epit. 708.
Echium orientale majus et asperius flore leucophaeo
Tournef. corr. p. 6.
Commune in incultis ad vias, p^gis ,antea in
^ Tauria quoque copiose visum. Floret Junio, Julio. 2j..
f
Obs, Icon Camerarii totu^m plantae nostrae habNtum exprimit : imprimis racemos conjugatos qui ca-
racterem speciei Optimum et constantissimum sup-
peditant, bene exprimit; male igitur Linnaeus Catne-rarii plantam adsuum Echium italicum retulit, quoda nostro differre praeter alia hoc satis probat, quodEchium suum Italicum mitius et laevius esse Echiovulgari Linnaeus asserat. (vid. Hort. Ups. p. 35^.Echium altissimum. Jacq. FI. Aust, nostro maximeaffine est^ et fortasse unum idemque.
XIII. ^ LYSIMACHIA O RiENTALis. Lamark.
L. racemis terminalibus,
petalis obtusis erectis,
foliis petiolatis,
imis obovatis, superioribus lanceo-
latis.
Lysimachia orientalis racemis terminalibus,
staminibus corolla brevioribus, foliis lanceolatis sub-petiolatis. Lamark Tabl. Enc. Bot. n. 1972. Dict.
E. B. 1!I. p. 570.
Lysimachia spicata purpurea minor. Buxb. C. 1,
p. 22. tab. 33 .pygmaea.
Radix perennis,
hbrosa,
brevis, dilute pur-
purascens.
Gaulis erectus, siraplex, pedalis, angulatus
,
inferne purpurascens,
laevis.
Folia flaccida, glabra, glaucescentia; ima obo-
vata in petiolum attenuata, superiora lanceolata acu-
tiora brevius petiolata margine undulata.
Racemus terminalis,
interdum quoque non-nulli laterales
,simplicissimi
,. dongati
, compacti,
forma Veronicae spicatae.
P e d i c e 1 1 i florentis plantae brevissimi, semi-
niferi elongati semunciales.
%
140
Bracteae eubulatae, minutac ,forma foUolo-
rum calycinorum.
Flores vix Veronicae spicatae florlbus majores.
Calyx 5-partitus, segmentis lirieari - lanceola-
tis e viridi in spadiceiim vergentibus.^ ^
Corolla monopetala ,rosea, calyce longior';
tubo Lrevissimo; limbo profunde 5 - fido ,laciniis
erectis, conniventibus', obtusis.
Filamenta alba. Antherae flavae corollam
supereminentts.
Stylus in florente staminibus brevior, in fruc-
tu persistit et elorigatur.
Stigma Simplex minlmum.
Capsula exacte sphaerica,
magnitudine Pisi,
purpurascens,
laevis,
pedicellata,
Stylo setaceo co-
ronata. .
Crescit hinc inde in planitie Kubensi,
circa
torrentem Samur , ad vias et nemorum margines.
Floret Majo, Junio. 2;..
XIV. CAMPANULA Caucasica. Nova.
C. (capsulis obtectis ,calycis sinubus reflexis)
capsulis trilocularibus cernuis, cauliculis erectis pau-
cifloris, foliis obovatis crenatis scabris ,radice re-
pente.
Planta perennis,pygmaea.
Radix tenuis, albida,
transversaliter sub terra
prorepens et per intervalla folia cauliculosque pro-
inens.
Gaules erectiusculi 9simpHces ,
tenelli,
ple-
rumque digito minores^ interdum vix sesquiunciam
longi,pubescenti - scabri
,sicut tota plantula.
Folia radicalia obovata ,in petiolum atte-
nuata, crenata, hirta, Violae tricoloris foliis ana-
loga; ca ulin a alterna,minora, angustiora et acu-
tiora.
Fl OS terminalls saepe solitarius ; tum quoque
allqui laterales,
pedicellati,primum erecti
,mox
nutantes, non magni.
Calyx 1 -fidus, segmentis subaequalibus, acu-
tls, margine ciliatis, alternis refiexis germen obte-
gentibus.
Coro 11a caerulea, tubo cylindrico calyce du-
plo longiore,
limbo angusto,
laciniis triangula-
ribus. »
Squamulae antheriferae dilatatae , breves loco
filamentorum, ut solent in hoc genere.
Antherae oblongae.
Stylus columnaris,
corolla brevior. Stigmatrilobum.
Capsula cernua ,trilocularis. Seminasubro-
tunda, nitida, rufescentia.
ln abruptis sterilissimis lapidosis circa Kurt-
Bulak lecta. Floret Junio, Julio. 21.
Obs. Videtur Campaimlae saxatili proxima, nec
a Camp, dichotoma alteua; suae tarnen speciei. Dig-
noscenda radice late repente / cauliculos exiguos
simplicissimos promente;pube exili
; floribus par-
vis ; capsulis trilocularibus cernuis. In floribus
quinta pars numeri saepe deficit * calyce scilicet 8-
fldo, cor. 4-flda, slaminibus quatuor.
XV. SALSOLA Kali.
S. herbacea patula hirta,
foliis subulatls apice
spirjosis ; calycibus solitariis bracteatis, fructiferis
explanatis coloratis.
. Salsola Kali herbacea decumbens,
folüs subu-
latis spinosis,
calycibus marginatis axillaribusque.
Linn. ed. Reich. 1 . p. 624* .
Salsola Kali autorum. Pallas it. i. p. 489.
n. 106.
Comiminis in salsis et subsatsis. Floret Julio,
Augusto. 0* SALSOLA Tragus.
S. herbacea glabra,
ramis erectiusculls,
foliis
subulatis apice spinosis,
calycibus solitariis brac-
teatis,
fnictiferis explanatis hyalinis.
In maritimiä Tauriae circa Kertsch et Jenikale
lecta. Floret cum praecedente. QObs, Utyaque species S. Kali et Tragus occurrlt
in Tauria, ubi sollicite observandi et comparandie
mihi occasio fuit. Affinitas quidem utriusque sum-
ina,
neque vero tanta,
ut ad unam eandemque
specieni refcrri queant. Duae quondam ab antiquio-
ribus ßotanicis species huc pertinentes descriptae
fuerunt; altera foliis longioribus, altera vero magis
communis foliis brevioribus et crassioribus. Hane
Jli. Linnaeus ad S. Kali ,'iilara ad S. Tragum retulit.
Equidem, quantum coliigere licet ex descriptioni-
bus imperfectis et rudibus iconibus, contrarium opi-
nor ;scilicet illam proprie ad S. Kali Linn. et hanc
ad ejusdem S. Tragum pertinere. Quod in S. Kali
Stylus sit trifidus,
et in Trago bifidus nunquam
observavi; verum in utraque constanter vidi bifi-
dum. Uberiorem utriusque description-em Flora no-
stra Taurica exhibebit.
Salsolae Sodae in Tauria antehac observatae
definitionem emendatam subnecto
:
SALSOLA Soda.
S, herbacea glabra,
ramis adscendentibus,
foliis elongatis semiteretibus,
calycibus subbinatis
bracteatis, fructiferorum foliolis dorso transversali-
ter carinatis.
In maritimis subhumidis Tauriae circa. Kertoch
et Jenikale lecta. Floret Augusto. Q
XVI. SALSOLA Rosacea.
S* herbacea patula , foliis linearibus teretlbus
inermibus, calycibas subsolitariis bracteatis, fructi-
feris explanatis coioratis.
Salsola rosacea herbacea', foliis subulatis mu«
cronatis calycibus explanatis. Linn. ed. Reich. I.
p. 6 j4?Kali humile alis purpureis florem rosaceum
tnentientibus. Buxb. Cent. i. p, 9. tab. 14. fig. 2.
Salsola foliis ternis, floribus substratis,ex co-
nico subulatis,
fiores aequantibus. Gmel. Sib. 3 .
p. 96. n. 75.
Radix annua, sirr)plex , albida,
Gaulis erectiis mox spithamaeus, mox peda-
lis et ultra; ramis inde a basi alternis,
patenti-
bus,
validis.
Folia linearia, breviora et cras^siora quam in
S. Kali, basi praesertim floralia latiora, omnia in-
ermia glabra.
Flores axillares situ et forma S. Kali.
C a l y c e s quoque fructiferi excrescentes in mei»-
branam latam coloratarn sjjadiceam aut fuscam.
Semen ut in S. Kali et Trago.
Frequens ubique in squalidis salsugineis imprimis
planitiei ad Cyrum tluvium. Floret Augusto , Sep-
tembri. Semina vero autümno perficit. QObs. Folia, ne acuminata quidem
,in Syste-
mate Linnaeano nullo jure dicuntur mucronata
;
144
quod fortasse CI. Pallas in Itln. Vol. i. p. /fOg.
arisam praebuit quaerendi : arme varietas S. Kali
pumiia, quam describit, sit Salsola rosacea. Linn. V
XVII. SALSOLA Glauca. Nova.
S. fruticosa erecta glaberrima, foliis semitereti-
bus filiformibus, calycibus solitariis bracteatis, fruc-
tiferis explanatis hyalinis.^
Kali orientale fruticosum altissimum ,florum
staminibus purpureis. Tournef. Corr. p. i8.
Kali fruticosum spicatum. Buxb. Cent. i. p. 8.
tab. 1 o ?
Frutex ramosus inter sesquipedalem et qua-
dripedalern altitudinem varians.
Caulis erectus, laevissimus, albidus; rarais
elongatis, adscendentibus ,fragilibus.
Folia filiformia, semiteretia, inermia ,glaber-
rima cum nebula glauca sicut tota planta ;inferiora
sesquiuTicialia, floralia breviora et sicut in S. Kali,
Soda et aliis,
basi complanata flosculosque amplec-
tentia.^
Inflorescentia, florumque forma et magni-
tudo ut in antecedentibus ;floribus scilieet ver-
sus ramorum raraulorumque extremitates alternis,
axillaribus, solitariis, inter bracteas duas folio
florali substantia et forma similes.
Calyx pentaphyllus erectus; foliolis ovatis,
acutis, concavis, dorso viridibus ,margiue albo-«
niembranaceis.
Filamenta eleganter purpurea,calycem vix
aequentia.
Antherae oblongae, acutae, basi bifidae, fila-
mentis concolores.
145 »
Stylus bifidus, staminibus brevior. Stigma-
ta siroplicia.
Calyces fructiferi dorso in membranamexplanatam, margine vix laceram albidam excres-cunt.
Semen situ et forma S. Kali.
Lecta hinc incle in abruptis sterilissimis circaKurt - Bulak. Floret Julio.
Obs. Synonymen Buxbaumii supra allegatumad nostram potius pertinet, quam ad Salsolam fru-tescentem Pallasii
, ad quam vir CJ. trahit Itin i'p. 488. Nota. Salsolam arborescentem Linn. igno-ro, credo tarnen a nostra S. glauca differre.
*
XVIII. SALSOLA vermiculata.
S. fruticosa ramosissima, foliis imis setaceis
brevibus, floralibus minutissimis; calycibus solita-riis bracteatis sparsis
. fructiferis explanatis hyalinis!Salsola vermiculata : frutescens
, foliis ovatis'acutis carnosis. Linn. ed Reich. 1. p. 627.
Salsola vermiculata fruticosa, floribns spicatisaternis solitariis Loefling it. p. 129 * Pallas it
p. 4^^* io3 .
Kali fruticosum Ericae folio. Buxb. C. i dö. tab. 14. fig. 1.
Salsola foliis ternis floribns substratis, teretius-cuhs ovatis, flore brevioribus. Gmel. Sib. 3 . p. nfln._76.
’‘ i'* J •
Fruticulus pedalis aut sesquipedalis denseramosus , cortice cinereo fisso.
Folia ad imos ramos sparsa; setacea, breviainermia, caduca; floralia manutissima, concava^
K *
forma et substantla squamularum calycinarum, nlsl
quoJ miiiora paullo et acutiora.
Flosculi minuti ,ad cujusvia folii axillam
solitarii, sparsi ,numerosissimi et lamos totos ob-
tegentes, plerique abortientes.
Bracteae duae roinimae, orbiculatae ,obtu-
slssimae ,concavae ,
virides ,margine tenuisaime
membranaceo, flosculum suum obvolventes.
Calyx clauäua; foliolia oblongis ,acutiuacuha
,
membranaceis, albicantibua cum apiculo tenuiaaime
purpurascente.
Glandulae nectariferae in fundo ealy-
cis, staminibus interjectae.
Stamina quinque ;f i lam e n
1
1 a brevibus ;
antheria oblongia ,acutia ,
baai bifidia ,flavia ,
calycem excedentibus.
Germen subrotunduin ;atylus rectus fere
calycia longitudine ;Stigmata simplicia.
Caiyces fructifeti dorso in membranam
explanatam sublaceram hyalinam excrescentes.
Semen apirale, ingyroa nonnullos convolutum.
Frequens in aalsugineia aridis ,praesertim pla-
nitiei ad Cyrum et inde versus portum Baku ua-
que ad saxura Bescbbarmak : Gratisaimum Camel.a
pabulum, Floret Augusto ;semina Novembn per-
ficit. h , ^•
Obs. Folia inferlora adeo sunt caduca, ut mi-
bi, ineunteJulio planta primum visa, plane apbylU
apparuerit. Postea in herbarüs vidi specimina cir-
ca Astra. hanum ' alibique ad Wolgain ,iisdem in
locis collecta, ubi e Persia septentrionali redux adul-
tam plantam copiosissimam ipseviderara; quae spe-
cimina ad imoa ramos rbanifeate foliosa extabant.
Haec foliorum genuinorum raritas et caducitas ,jam
147
Buxbaumio causa fult dicendi flosculos creberri-njos foliorum conspectum eripere. Flores juniorescum ramulis saepe pube' levi cinerascunt
, quae inadultioribus evanescit. Vidi quoque in herbarioCi. et Amic. Stephani, Professoris Mosquensis, cu-jus de re herbaria lluthena merita supra in con-textu hujus Opusculi commendavi
, specimina cir-
ca Saratow lecta,
quae quantum e si^cis colligerelicebat, a nostris radice annua et statura pygmaea,uec ulla prorsus alia nota differebant. Kali baccife-'rum granulosum. Gmel. Sib. 3 . pag, gg, n. 77 .
Var. IL tab. 21. fig. <2. nihil aliud erit quam Sal-sola vermiculata nostra
,qualis emarcida et morbosa
saepe cons^icitur inter Astrachanum et Kislar,
linde Gmelinus sua specimina acceperat,
XIX. SALSOLA HYS30PIF0LIA.
S. herbacea patula, foliis linearibus planis sub-pubescentibus, calycibus glomeratis ebracteatis, fruc-tiferorum foliolis spina dorsali uncinata. Salsolahyssopifolia. Pall. it. 1. p. 491. n. 1Q7. tab. H.fig. 1. ff
Planta annua, Sals. muricatae affinis.
Radix tenuis, fibrosa, albida.
Caulis erectus, circiter pedalis, purpurascens
sicut Sals. prostratae,
inde a basi ramosissimus;
ram is patuiis, elongatis, attamen minus quam in
Sals. muricata.
Foiia forma Sals. muricatae, sed pauilo bre-viora minusque pubescentia, margine non ciliata.
Lana vaga ad foliorum floralium axillas.
Flosculi axillares, plerumque plus duobusglomerati, magnitudine et forma Sals. muricatae.
K 2
148
Styli c filiformes, longi, purpurei.
Calycum f r u c t i f er o r u ra foliola fornicata
germinique superne incutnbentia ,dorso exserunt
gpinulam innocuam, albidam, uncinatam.
Semina corticata, forraa Sals. inuricatae.
Occurrit in subsalsis ad arundineta Huvli Cyri.
Legi Novembri florentem. Q •
Obs. A- SaUola niuricata facilllme dignoscitur
calycum fructiferorum spinula uncinata.
5atsolam hysaopifoliam a nostra certe diversam
describit Nocca apud Usteri Annal. Botan. 6 . p. bo.
XX. SALSOLA WURICATA.
s. hetbacea, erecta, pilosa; ramis filiformibus;
foliis linearibus planis; calycibus binis^ebracteatis
,
fructiferorum foliolis spina dorsali recta.
Salsola muricata: fruticosa patula, ramulis hir-
sutis, calycibus spinosis. Linn. ed. Reich. 1. p. 628.
Salsolä secloides. Pallas it. i. p« ^f9^* "^PP*
io8 . tab. I. ßg. 1 . 2- et III. p. 63o. tab. M. fig. 3.
Cbenopodium maritimum ,ramulis virgatis.
Buxb. C. 3. p. 27- ‘äb. 49 .
Occurrit ratius in sterilibus subsalsis. Floret au-
tumno. O . . j •
Obs. Plantae in Taurla frequentissimae descrip-
tlonera Flora Taurica nostra continebit. Hic de-
finitio apeciel emendata sufficiet.
XXI. SALSOLA FROSTRATA.
S sublignescens, ramis adscendentibns, foliis
linearibus planis pilosis ,calycibus glomeratis ebrac
teatis, fructiferis explanatis coloratis.
149
Salsola prostrata frutescens , folils Hnearibus pl-
losis inermibus. Linu. ecl. Reich. I, p, 627. Pali. it.
1. p. 490. n. 106. tab. G. e.
Salsola prostrata. Loefl. it. p. i 3 i. * optima
descriptio.
Kali foliis Linariae tomentosum. Buxb. C. i.
p. 10. tab. 16. pessima icon.
Communis in collibus apricis inter Kubam et
Schamachiam,
solo vix salso. Floret Julio,
Au-
gusto. 2|..
Obs. Gallis saepe inficitur,
unde Buxb. loc.
cit. asserit : dari plantas quae florum loco gerant
globulos axillares lanuginosos,interquos tubuli cornicu-
lati ; cui descriptioni gailarum forma exacte respondet.
' XXir. SALSOLA FRüTicosA.
S. fruticosa ramosissima glabra ; foliis oblongis
obtusis carnosis ; calycibus ternis ebracteatis p^tiola-
ribus, fructiferorum foliolis convexis dorso aequa-
libus.
Salsola fruticosa : erecta,
fruticosa,
' foliis fili- *
formibus obtusiusculis. Linn. ed. Reich. 1. p. 627,
Frequens cum S. vermiculata occurrit ,quam
statura et ramificatione aemulatur ; caeterum Salso-
lae altissimae, iraprimis quoad inflorescentiam af-
finis. Floret cum Sals. vermiculata. b.
Obs. Salsola baccifera ramosissima. Gmel. Sib.
3 .pag. 99. n. 77. Var. I. tab. 21. fig. 2. vide-
tur esse Salsola fruticosa, qualis adparet autumnuni
versus aut vernali tempore tristines vegetans, aut re-
viviscens. Saltim Gmelini specimina ex eo ipso
tracta allata sunt,
ubi equidem Salsolam frutico-
sam copiosissimam vidi e Persia septentrionaii re-
dux, Februario a. 1797*
lOO
XXIII. SALSOLA ALTI3SIMA.
S. herbacea glabra,
ramis erectis, folils filifor-
mibu3 carnosis, calycibus ternis ebracteatis petiola-
ribus, fructiferorum foliolis convexis dorso aequa-
libus. .
Salsola altissima : herbacea erecta ramosissima ,
foliis filiformibus acutiuscuUs basi pedunculiferis.
Linn. ed, Reich, l. p. 6q5.
Passim in ruderatis,
ad fossas et vias obvia.
Floret cum praecedente. ©Obs. Plantae satis cognitae definitionem tantum
hic inserendam putavi.
XXIV. SALSOLA diaritima.
S. herbacea patula glabra, foliis linearibus obtu-
siusculis carnosis, calycibus glomeratis ebracteatis
axillaribus,
fructiferorum foliolis convexis dorso
atqualibus.
Chenopodium maritimura : foliis subulatis se-
micylindricis. Linn. ed. Reich, i. p. 612.
Oecurrit in glareosis inundatis salsugineis. Flo-
ret Julio. 0Obs. Stirpem hanc a Sals. altissirna genere
niillo jure separari, alli jam roonstraverunt. Cheno-
podium, Salsola, Anabasis, nec non Polycnemum
,
saltim quoad species nuper autoritate Cl. Pallasii ad
hoc genus relatas, genera sunt adeo affinia, ut limi-
tes naturales difficiliime constituantur. Salsolae
bracteis propriis carentes, imprimiseae, quarum ca-
lyx fructifer dorso in membranam haud excresclt, ob
semen corticatum lenticulare, Chenopodio propiores
sunt. Polycnema Pallasii meliori jure ad Ana-
i5i
basin referuntur,quam ad Polycnemum Linn. flore
et fructu ab illis alienura. In speciebus hactemis a
Systematicis ad Anabasin relatis foliola calycina
variarit et numero et forma; essentia vero generis
potissimum quaerenda est in semine soJitario Ci)ch-
leato,
intra membranam liquore qiiodam oleoso
turgidam verticaliter posito;
quae nota etiara in
polycnemis Pallasii observatur.
Quibus perpensis sequentes caracteres genericos
naturae consentuneos esse arbitror
:
a. Chenopodium : Cal. 5-phyllus fructiferi fo-
liolis conniventibus dorso aequalibus. Cor. o.
Semen uuicum cortrcatum.
Huc referendae ; Salsola fruticosa,
altissima,
sativa.
b. Salsola: Cal. 5-phyllus, fructiferi foliolis
medio transv'ersaliter carinatis appendiculatis.
Cor. o. Semen unicum tectum , situ hori-
zontali. (saepe spirale).
Salsolae in duas phalanges discedunt, quarumaltera complectitur Sodas: flosculis bractea-
tis,
semiiie cochleato; altera Cheriopodoi-
dcas; flosculis ebracteatis,
semine corticato.
Ad hanc pertinent: Sals. prostrata,
muricata,
hyssopifolia et aliae; ad illas vero: Sals. Ka-
li, Tragus, rosacea, Soda, glauca,vermicu-
lata.
c. Anabasis: Cal. G-S-phyllus. Cor. o. Cnisi ca-
lycem dicas.) Semen unicum spirale, intra
membranam liquore oleoso turgidam verticale.
Huc pertinent : Polycnemum triandrum,op-
positifolium,
sclerospermum. Pall. Salsola
Echinus. La Billard.
d. PoLTcNEöiUM solo Polyc. arvensi Linn. ab-
^Ivitur.
XXV. ANABASIS APHTtLA.
A. pentandra ^ ebracteata ; calyce pentaphyllo
minimo ,foliolis tribus dorso appendiculatis
,cau-
le articulato aphyllo.
Aiiabasis aphylia,
articulis emarginatis. Linn.
ed. Beich. i. p. 628.
öalsola baccifera Salicorniae facie. Gmel. Sib.
3. p. 101. n. 78.
Kali bacciferum Salicorniae facie. Buxb, C. 1.
p. 11. tab. 18.
Pallas it. 1. p. 49 ^» -^PP* ^09 ß. quoad
flores.
Occurrit haud raro in districtu salso ad Cy-
rum usque ad oppidum Baku. Floret Julio,Au-
gusto. Novembri semina fert. t?
Obs. Frutex sicut foliis ita bracteis quoque
destituitur. Autores huic .speciei tribuunt calycem
triphyllum et corollam pentapetalam ; sed me qui-
dem judice nullo omnino jure. Quod illis calyx
vocatur, nihil aliud est, quam membrana ex veri
folioli cdlycini dorso originem trahens,
aetate auc-
ta etdilatata; sicut accidit in plerisque Salsolis,
qui-
bus nemo hiicusque calycem duplicem vel corollam
adscribere voluit. Quod in Anabasi aphylia,
e fo-
iiolis calycinis diio tali membrana destituantur; et
qiiod ipsa membrana in reliquis foliolis erectiorsit,
atque respe€tu folioli sui major ; id sane haud suf-
ficit, ad constituendum caracterem, congeneribus
et Salsolae speciebus affinibus plane alienura. Flo-
rem optime descripsit CI. Pallas loco supra citato.
XXVI, ANABASIS Echinus.
A. pentandra,
calyce pentaphyllo , foliolis Om-
nibus dorso appendiculatis,
foliis subulatis, ramis
spihescentibus.
i55
Salsola Echmiis : fruticosa glabra, folüs subula-
tis muticis,
spinis divaricatis. La Billardiere Syr.
dec. 5.
Anabasis spinosissima Linn. secundum Vahl.
Symb.Suffrutex humilis, spinosus.
Radix perennis, lignosa, valida.
Gaules basi lignescentes,
divaricati.
Ptami adscendentes,
herbacei, circiter pedales,
virgati, striato - augulati,
juniores pubescenff-scabri,
aetate glabri et glaucescentes sicut tota pianta, Ra-muli rigidl
,apice spinescentes
,ad angulum rec-
tum patentes, breves et adscendendo decrescentes.
Folia iriia filiformia semiteretia,
mucroneminimo inermi terminata
,föliorum secundariorum
breviorum fasciculo axillari.
Folia ramea breviora, basique latiora; flö-
ralia bracteis similia iisdemque pauIJo longiora. r
Flores utrinque ad exortum ramulorum op-
positi,
in ipsls autem ramulis alterni,
axillares,
forma florum Polycnemi triandri Pali.
Bracteae duae ovato • lanceolatae, acutae, cä-
rinatae, margine albo - membranaceae,calycem in-
cludentes.
Cdlyx pentaphyflus, bracteis paullo brevior
foliolis ovatis, concavis, albo - membranaceis, ge-
nitalia obvolventibus.
Stamina quinque, vix calyce longiora.
Filamenta apicem versus purpurascentia.
Antherae purpureae, obloagae, basi bibdae
,
filamentis. infra apicem affixae,
polline llavo.
Germen subrotundum.
Styli duo,
recti,
conniventes. Stigmatasimplicia.
Calycis fructiferi foliola excrescnnt in
inembrariani explan^tam ,inargine apicis vix lace-
rarn, e viridi dilute piirpurascentem,
in diiobiis
foliolis iniermediis paullo angustiorem raore Sal-
solae.
Semen iinicnm cochleatum,
intra membra-
nam liquore oleoso turgidam verticale.'
In collibus aridissimis ,abruptis
,subsalsis pas-
sim obvia. Lecta copiosius Circa Kurt-Bnlak; in
collibus'* quoipie a Cyro fluvio non dissitis hinc in-
de Visa. Floret Jnlio. Semina Octobri perficit. t?.
Obs. Icon la Billardierii loc, cit. nostram plan-
tam bene exhibet ;verum descriptio peccat eo
,
quod ramos apice spinescentes spinas nuncupat.
XXVII. ANABASIS triandra.
A. triandra,
calyce triphyllo ,foliolis dorso
aequalibus ,foliis lineari - subulatis recurvis.
Polycnemum triandrum. Pallas it. i. p.
App. n. 96. tab. D. fig. 2. et rab. E. fig. 1.
In glareosis salsugineis. Floret Julio,
Au-
gusto. QObs. Hane in Tauria quoque obviam cum
stirpibus Tauricis ulterius describam. Male eam
cum Polyenemo arvensi, toto coelo diverso, con-
junglt. Lamark. Tabl. Enc. Bot. n. 4^ 9 '
XXVIII. ANABASIS oppositifolia.
A. pentendra,
calyce diphyllo,
foliolis dorso
aequalibus, foliis linearibus carnosis obtusis.
Polycnemum oppositifolium ; caulibus erectis,
foliis semicylindricis tomentoso -glaucis,
inferiori-
i
i 56
bus oppositis,
floribus pentandris. Lamark Tabl.
Enc. Bot. n. 44 ^»
Polycnemuin oppositifolium. Pall. it. i. p. 484.tab. E. fig. 2.
• ChcDopodium maritiraum Sedi foliis teretibus.
Buxb. C. 1. p. 21. tab. 01. fig. 1.
Occurrit cum praecedente, at solum magis sal-
sum amat. Floret Julio. QObs. Planta in Flora nostra Taurica amplius
describenda.
XXIX. ERYNGIUM caeruleum. Nov.
E. foliis radicalibus cordato - ovatis, caulinis
palmatis'; involucri foliolis quinis subulatis basi
utrinque spinula minima armatis,
paleis mucro-natis.
Eryngium caeruleum stellatum montis Libani.
Munting. Aardgew. Cap. 127. p. 455 . n. 5 .
Eryngium foliis radicalibus ovatis crenatis pe-
tiolatis, capitulis pedunculatis. Gronov. Orient, n. 76.Eryngium Syriacum ramosum
, capitulis mino-ribus caeriileis. Moris. Hist. o. Sect. 7. p, 166.tab. 57. fig. 10.
Radix perennis, simplex, foris nigra
,intus
albida.
Gaulis dodrantalis,
raro pedalis, tenuis, basi
simplicissiraus, superne in ramos paucos subdi-
chotomos patulos divisus,
teres, levissirne stria-
tus , colore pulchre ametbystino pictus qno tota
haec planta elegans ob imo ad eummum ornatur.
Folia radicalia petiolata,
aut iridivisa, aut
obsolete lobata, cordato - ovata
,crenata
,obtusius-
cula,
caduca; caulina composita
,subpalmata
;
i56
segmentis lanceolatis dentatis ,dentibus siibulatis
a])ice piingentibus et saepe latere quoque spinula
una alterave armatis.
Capitiila pedunculata, parva, subglobosa
,
ad r^mornm apices.
In volucriim' pentaphyllnm ,capltulis qua-
druplo lor)gi-J8; foliolis subulatis, apice et utrin-
que supra basin spinula munitis, caeterum integer-
rimis.
Paleae subulatae,mucronatae, integrae, -
Abundat in collibus apricis siccis provinciae
Schirvaniensis ,quibus colore suo amoenissimuni
saepe aspectum conciliat. Floret Junio, Julio, 2j.
Obs. Affinis Eryngio tricuspidato Linn.,
at pa-
leae certe et coristantei* integrae. Elegans planta et
praestanli colore insignis. Synonyma Gronovii et
IVlorisonii Linnaeus ad Eryng. tricuspidatum mr
hit; revera autem riostro magis congrua sunt ,im-
primis Morisonii Icon, quate manifeste paleas in-
tegras et in simplicem mucronem desinentes ,ex-
hibet.
XXX. BÜPLEÜRUM exaltatum. Nov.
B. involucro universali partialique subpenta-
phyllo minimo; foliis omnibus linearibus, inferio-
ribus elongatis; caule erecto paniculato.
In pratis montanis et collibus siccioribus non
infrequens. Floret Junio,
Julio* 2j.
Obs. Stirps Tauriae indigena, cum Taurlcis de-
scribenda, a compiuribus affinium statura altiore et
radice perenni distinguenda,
Bupl* rigido affinis.
discrepat folüs etiam imis angustlssimis- ceu gra-
mineis, involucris et involucellis exilioribus.
XXXT. CACHRYS Microcarpos. Nov.
C, foliis tripartito - decompositis, foliolis seta-
ceis, semiiiibus glabris striis creiiatis.
Cachris semirie fungoso sulcato aspero mino-
re foliis Peucedaiii. Morisr'hist. 3. p. liöy. Sect. 9 .
tab.' 1. fig. 1.
Cachris foliis Peucedani , semine fungoso,
aulcato, aspero, minori, Tournef. Corr. p, aS.
Planta umbellifera perennis speciosa.
Radix descenclens, fibrosa.
Gaules e radice saepe nonnulli,
sesquipe-
dales aut bipedales, ramosi ,striati, gljbri et laete
Tirrides sicut tota planta.
Rami patentes, elorigati, subdivisi.
Folia supradecomposita ;petiolis trichoto-
mis ,ita ut trichotomiae ramus medius semper
debilior ‘existat. Petioli primae secundae et in
primordialibus foliis etiam tertiae divisionis tere-
tes sunt atque striati, substantia ramorum ; ulte-
riores autem sunt substantia foliolorum.
Folio la ad petiolos ultimae divisionis ple-
rumque terna, interdum bina,
rarius solitaria, sii-
bulata, circiter unciam lonjä, rigida, convoiuta,
mucrone apicis minimo.
Folia caulina pro more umbellatarum adscen-
dendo evadunt simpliciora; floralia demum sim-
pliciter ternata, immo su p
r
em a simplicia, forma
foliolorum involucri,
nisi quod latiora.
Umbellae ad caulis ramorumque apices
,
ncc non aliquae laterales, oppositae, pedunculatae;
saepe quoque pedunculi tres quatuorve umbeliam sus-
tinentes ex eodera puncto originem ducunt,
Pedunculi sulcati,
rigidi,
Radii umbellae a 5 ad 8, striati, flavicantes.
i53
Iiivolucrum universale 3-8 - phyllum,
pro nuraero radiorura umbellae; foliolis subulatis,
brevissimis.
Radii umbellulae circiter 8.
Iiivolucrum partiale universal! consimi-
le,
sed brevius.
F lose ul 1 omnes fertil^s.
Fetal a acuiiuscula,
involuta,
lutea colore
foeniculi.
Stamina concoloria,
patentissima.
Styli in florente mininii, in fructu reflexi.
Stigmata minima, subglobosa.
F r u c t u s subglobosi, minime marginati, gla-
bri,
striis crenatis exarati.
Semina vix corticata : raagnitudine circiter
seminum Conii maculati,
valde convexa,
singula
lineis elevatis crenatis quinque instructa; saporis aro-
matici acris,linguam instar piperis rodentia.
Crescit hinc inde ad margines lapidosos rivulo-
rum in rnontanis sylvaticis inter Kubam et Schama-
chiam. Floret Julio. Semina Septembri perficit. 2j..
Obs. planta facie Peucedani, fructu Conii, at-
tamen Cachrydi Siculae proxima,
quo cum Linnaeo
recentiores etiam synonymon Morisonii retulerunt.
Differt manifeste seminibus minoribus glabris.
XXXII. HERACLEUM pybenaicum. Lamark.
H. foliis simplicibus lobatis piibescentibus,
subtus incanis, floribus uniformibus, seminibus mar-giiie ciiiato « scabris.
Heracleum pyrenaicum: foliis simplicibus cor-
dato - palmatis supra glabris, subtus tomentosis albis,
seminibus orbicularibus. Lamark Dict. Enc. ßot, i.
p. 4o3.
i59
Radix generis.
C a u 1 i s erectus,
vix pedalis,
crassus, suica*
to - angulatus,
leviter pubescens.
Folia fici foliis analoga, simplicia, subpal-
mata,
cordato - ovata,
lobata; inferiora petiola-
ta, peliolo teretinscuio hirto,
lobis siiperuis ob-
longis, medio trifido, lateralibus basi productis,
margine omni denticulis minutissimis argutis.'.
Folia caulina sensim minora, suprema lo-
bis integris, brevius petiolata,
petioiis in vaginamamplam membranaceam striatam desinentibus. Cae-terum foJia omnia utrinque molliter pubescunt
,
subtus auteni tomento tenuissimo albicant.
tJmbellae ad cauiis ramorumque apices for»
luae solitae in hoc ’genere, pedunculis et radiis
suicatis hirtis.
Fl OS CU li albi,
uniformes.
Semina formae communis, scabra, disco
lineis tribns elevatis viridibus et quatuor sulcis
spadiceis notato,margine subtilissime ciliato.
Odor totius plantae fortis, non ingratus, ad
odorem Rutae accedens.
Lectum passim in lapidosis ad rivulos sylva-
ticos,
et in abruptis altioribus inter Kubam et
Schamachiam,
imprimis circa Kurt-ßulak. Fioret
IVlajo; Junio semina peificit. cf
Obs. de synonymo CI. Lamarkii nullus du-bito
,quamvis folia supra glabra dicanlur. Caete-
> rum ad Heracleum alpinum proxime accedit,
ta-'
men statura, pube et denticulis marginalibus crebris
minutisque nec non aliis notis satis distinctum.
XXXIll. SESELl cuNEiFOLiuM. Nov.
S. foliolis cuneiformibus furcatis auperioribus
oblongis integris,seminibus viliosis.
iCo
An Crithmum sive Forniculum majus, odore
Apii. Moris. hist. 3 . Sect. 9. p. 290. tab. 7. ic. ?
Radix perennia, valida, ramosa.
Caiilis erectus, saepe. bipedalis,
teretiuscu-
lus,
glaberrimus cum nebula glaiica sicut tota
planta; superne rarnosus, ramis elongatis ,rigl-
dis, ijudiusculis.
Folia Galbani foliis similia,
piniiato - composi-
ta; petiolis elongatis, forma et subitantia ramulorum.
Foliola ad petiolos ultimae divisionis ternata
aut pinnato- quinata,cuneiformia
,raargine laterali
integerrimo quasi abscisso; antice inciso - serrata sae-
pe trifurca, subcarnosa et admodum rigida.
Foiia superiora simpliciora;foliolisan-
gustioribus acutioribus ;ramea obsoleta
,scilicet ad
vaginae angustae apicem jrudimentis tanturiÄ foliolo-
rurn obsoletorum.
U m b e 1
1
a e pedunculatae,
fere forma Seseleos
annui. Radii umbellae 6 aut 6 craasi.
Involucrum universale nullum.
Umbellulae glomeiatae,
hemispliaericae
,
parvae.
Involucrum partiale brevissimum ,con-
nato - inonopbyllum ,multidentatum.
Flosculi subsessiles.
Petala inflexa, acuta, noij emarginata , ex
' albido viridescentia.
Antherae albae. Styli florentis brevissimi.
Semina övato- obloiiga, sulcata, villis albis
hirta.
Odor totius plantae fortis Apii hortensis.
Floret Julio passim in abruptis lapidosis al-
tioribus circa Kurt-Bulak et versus fontes rivulo-
rum Pirsagat et Sugaite.. 2|.
Obs, ‘ Habitus tetus imprimis uiubellae de ge-liere nulluin prorsus dubium relinquit. Foliolfs la-
- tuisculis cuneiformibus furcatis facillime a conge-iieribus distiiiguitur. Synonymon Morisonii du^bium est.
XXXIV. PASTINACA pimpinellifolta. Nov,
P. foliis pinnatis, foJiolis^ inciso - serratis, in-
ferioribus subrotundis, superioribus obiongis.
Pastinaca orientalis foliis eleganter incisis.
Tournef. Corr. p. «23 . Buxb. C, 3 . p. 17^ tab. 27,Jladix perennis.
Gaulis erectus, raro pede altior, tenuis, sul-
catus,pubescens, superne in ramos aliquot flori-
feros divisus.
Folia piniiata,
petiolata, utrinque pubescen-
tia, villis exiguis incumbentibus^ Pimpine'llae saxi-
fragae foliis similia et vix majora.
Foliola in inferioribus foliis subrotunda,
inciso - serrata,
basi antica quasi excisa, postica inlobum producta. In superioribus foliis foliola sensimevadunt longiora et parcius incisa
, in supremis au-tem linearia Integra extimo majore
, eadena planera-tione qua in Pimpinella Saxifraga.
Badii umbellae constanter sex.
Involucrum universale saepe foliolo unoalterove obsoleto caduco
; partiale sa^pe tryphyl-
>folioUs minutis subulatis, unilateralibus.
Corollulae inflexo - emarginatae saturateluteae.
Fructus generis, compresso - planus
,non
marginatus.
L
102
Lecta In gramlnosis fertilioribus altioribus cir-
ca Kurt-Bulak. Floret Julio. 2^..
Obs. statura humili et foUis Pi'mpinellae ana-
logis a congeneribus illico distinguenda.
XXXV. PIMPINELLA peregrina.
P, foliis pinnatis pubescentibus, inferlorum fo-
lioUs cordato- ovatis serratis,
superiorum oblongis ;
radiis unibellae numerosis seininibusque birtis.
Pimpinella peregrina : foliis radicalibus pinnatis
crenatis, summis cuneiformibus incisis,
umbellis
imbilibus nutantibus. Linn. ed. Reich, l. p. 724.
Pimpinella peregrina. Jacq.
Radix fusiformis ,Simplex
,alba foris ni-
gricans ,biennis.
Gaulis erectus,
bipedalis et nonnunquara
altiör ,basi simplex ,
superne divisiis in ramos
elongatos floriferos ,teres
,subtiliter striatus
,pu-
bescens basi insignius.
Folia pinnata, petiolata, utrinque leviter pu-
bescentia siciit tota planta.
Folloia ima cordato - ovata, serrata, al vix
Incisa sive obsoletissime tantum triloba ; basi ex-
teriore productiore.
Foliola superiora longiora et angustlora
,
magis incisa; suprema linearia ;in ramis prae-
sertim florifbris elongata et pauciora.
Umbellae ante anthesin terram respicien-
tes
,
florentes fructiferaeque erectae sunt.
Radii umbellae numerosi, inferiores br^-
viores, hirti, imprimis 'umbellulam versus.
Involucrum universale rarius foliolo cä-
duco iiistruitur, saepissime deficit.
i63
F 1 o s c u 1 i numerosi,
pedicellati,
albi,
for-
mae communis.
Semina forma et magnitudine pimpinellae
saxifragae, pilis albis insigniter hirta.
In graminosis sylvaticis non infrequens. Flo-
ret Jiinio.
Obs. affinis Pimpinellae magnae; nec umbel-
lae ante florescentiam nutantes caracterem distincti-
vum efficiunt, qui polius ab hirsutie berbae et
primis seminum,porro a foliolis rameis elongatis,
denique ab umbella ampUssima radiis numerosis vi*
detur esse repetendus,
XXXVI. PIMPINELLA Danaa.
P. involucro utroque,
foliis radicalibus de-
qompositis incisis, caulinis ininimis,seminibus lae-
vissimis.
Danaa aquilegifolia. Allion Pedem. ii. p. 34«
n. 1092. tab. 63 .
Ligusticum alterum Belgarum. Lob. ic. 786.
Ligusticum alterum herbariorum. Tabern. ed, Bauh.
p. 2o5. Je.
In sylvarum altiorum umbrosis haudrara, Flo-
ret Junio, Julio. 2|.
Obs. seminum forma,
ad quam in umbelli-
feris secundum recentiorum plerorumque opinio-
iiem potissimum respieiendem est,
stirpem hanq
ad Pimpinellam referre, suadet; involucrum tarnen
titrumque et semina laevissima ambiguam reddunt.
An igitur ob hanc unicam speciero novum genus
a CI. Allionio constitutum, in systemata introdu-
cendum? Caeterum Icon Allionii non ex optimis
est, imprimis foliola justo majora sistit. In Tau-
L 2
iG4
riae umbrosis altiorlbus aeque frequens olim a me
observata,cum stirpibus Tauricis describetur.
XXXVII. STATICE Echinus.
S. caiile suffruticoso folioso ramoso, folüs con-
fertissimis aceroäis ,scapis brevUsimis floribus al-
ternis obtectis.
Statice Echinus ; scapo paniculato,
folüs su-
bulatis mucronatis. ß. Limonium graecuin Juniperi
folio. Tournef. Corr. p. 26. Lirin. ed. Reich. 1,
p. 755.
Tragacantha tota spiriosa et Echium referens
unde Echinus herbaceus dicta. Moris. hist. 2.
Sect. 2. App. tab. 20. fig. 7.
Radix, ut solet in hoc genere, lignosa, va-
lida,emittens denso caespite ca ul es lignescentes
brevissimos, dense ramosos et hemisphaeram semi-
pedalis interduiri diametri refcrentes ,quae folüs
con fertissimis echinata nonien triviale sibi optimo
jure vindicat.
Folia antiqulora etnarcida ad basin ramorum
retrorsum imbricata; juniora recta ,acerosa
,semi*
teretia, mucronato - pungentia ,punctis minimis al-
bicantibus pubeqne vix conspicua glaucescentia.
Scapi vel si malis peduncuU ex apice late-
ral! ramulorum solitarü, simplices ,digito brevio-
res, saepe vix sesquiunciales, toti bracteis floribus-
que-alternis imbricatis obtecti. Squamulae aliquot
subulatae albo - membranaceae ad exortum scaporum.
Bracteae ad singulos flores tres ;quarum
exterior florem sessilem scapumque ceu vagina
amplectitur,' oblonga, acuta, carinata, viridis, mar-
gine apiceque anguste membranaceo ; reliquae
16^5
duae totae albo-membranaceae,
subaequales, caly-
cis tubum obvolventes, dorso vena purpurea.
Flores figurae communis, Lirnonii floribus
duplo majores.
Calyx tubo cylindrico ,basi parum pubes-
cente, superne striis quinque purpurais in limbum
excurrentibus; limbo explanato,
scarioso ,indivi-
so margineque crenato , crenis decera subtilissime
crenulatis,
alternis scilicet iisquae venis dorsali-
bus carent minoribus.
Petala calyce longiora, roaea cum vena me-
dia obscuriore,
oblonga,
apicem versus latiora,
obtusa.
Stamina vix calycem excedentia.
Pistillum generis, stylis 5, stigmatibus in-
crassatis.
CreScit hinc inde in abruptis sterilissimis al-
tioribus. Lecta circa Fontes rivuli Sugaite. Floret
Junio, 2j. t?
Obs. definitio Linnaeana a nostra planta adeo
est aliena, ut duas diversas species sub St. Echi-
no Linn. latere, credibile sit; scilicet nostram, quae
tanquam var. ß proponitur,
et alteram ad quam
Linnaeus definitionem suam adornavit,
et quam
exprimit : Limonium cespitosum , foliis aculeatis.
Buxb. Cent. 2. p, i8. tab. lO. Buxbaumiana enim
planta,
scapo elongato paniculato' gaudens a no-
stra manifeste differt, quippe quae constanter sca-
pos simplicissimos ,raro digitalis longitudinis pro-
mit, qüi fere toti flosciiiis alternis obteguntur, vel
potius ex eorundem pedicellis brevissimis constant;
maturescentibus enim seminibus', immo si planta
intra chartam exsiccatur, dores cum suis pedicellis
decidiint, ct eo ipso longe maxima pars scapi ex
totidem articulis conflata, evanescit.
XXXVIII. -STATICE lyrata. Nova.
S. caule herbaceo,
foliis radicalibus lyratis cau-
le subnudo siinplicissimo,
spicis elongatis glome-
ratis.
Statice caule nudo simpUcissimo,
spicis flo-
rum sessilibus alteruis, foliis radicalibus ex sinua-,
to pinnatis. Gm-^l, Sib. 2. p. 224. tab. 91. f. 2.
Radix aniiua, tenuis,
albicans.
Scapus radicalls, digitalis rarissime dodran-
talis,
aphyllus,
basi teretiusculus,
apicera versus
acutongulus, villosiusculus. (Non raro scapi aliquot
ex eadtin radice onuntur).
Folia radicalia plura, petiolata,
lyrata; lobis
sinubusque obtusis; caeterum subvillosa, viridia.
S])ica terminalis, et saepe nonnullae latera-
les stnctae ,compositae ex spicis partialibus brevis-
sirais giottieratis, iuferioribus alternis, superioribus
minoribus atque c.ontiguis.
Bractea sub unaquaque spica partiali,
sive
glome*uIo mlnuta, subrotunda cum acumine,
vi-
ridis, margine tenuissime albo - membranaceo.
Flosculi patvi, paleis oblongis, apicem ver-
sus panmi dil'tatis margineque viliosis interstincti.
Bractea .singuUs floscuiis propria,subquadrangu-
la,
obtusissima, viridis, calycem obvolvens.
Calyx tubo cyiindrico striato b^si pubescen-
te, limbo dilatato albo scarioso crenulato et aristis
qumque subliiissimis ejus substantiae munito.
Pe tala obtusa5
rosea.
Stamina vix coroila longiora ; filamen-tis albis, antheris lutescentibus«
167
Non rara in argillosia subsalsis ad mare Cas-
plum. Floret Junio. QObs. Affinis St. lobatae et sinuatae. DiFfert
ab utraque floribus minutis, et ab hac caule nonalato. Descriptionem satis curatam cum Icone pian-
tae totum habitum exprimente dedit Gmelinns lo-
co ck. nihilominus species haec a rectntioribus
Systematicis neglecta est.
XXXIX. ALLIÜM sAXATiLE. Nov.
A. scapo nudo tereti,
foliis semiteretibus spa-
tha bivalvi brevi, staminibus subulatis corollja lon-
gioribus.'
Cepa scapo nudo tereti inani,
foliis semicy-
lindricis, capitiilis spissis multifloris. Gmel. Sio. 1.
p. 65 . tab. 16. fig. 1. 2.
Lectuni in abriiptis sterilissimis circa Kurt-
Bulak. Floret Septembri. 2|.
Obs. In Tauriae collibus saxosis frequens est,
ubi petala constanter lactea sunt cum nervo dor-
sali viridi : in Caucaso Caspico autem nervus me-
dius semper dilute purpurascit. An Ailium Sibi-
ricum Linn.? sed stamine dicuntur corolla brevio-
ra,quod non in nostro.
XL. EPILOBIUM ROSBIA RiNiFOLruBi. Curtis
Bot. Mag.
' E. staminibus declinatis, foliis sparsis lineari-
bus denticulatis caulibusque subpubescentibus,
race-
mis foliatis.
Lysimachia siliquosa speciosa angustifolia. J.
Bauh. hist. II. lib. 21. p. 907.
168
Caules e ladice perennl mültl,
in cespl-
tem collecti,
adscendentes,
bipedales et ultra, pur**
purascentes, piibescentes;pube subtilissima et non-
nisi facie nebuiae glaucae,
qua caulis inumbratres
videtur apparente.
Rami floriferi nonniilli versus apicem caulis.
• Folia spirsa, lincaria,
angusliora quam E.
angustifolii,
sessilia,
margine denticulis minimis
ceu glanduUs piirpurascentibus ; caeterum viridia
,
cum nebula fugaci glauca praesertiirt versus basiu.
Folia juniora saepe fasciculatim ex axillis prima-
Iriorum inferiorum nascuntur.
Racemi terminales siroplices, foliati; scilicet
bracteis, e quariim axillis flores prodeunt folits si-
ttiilibus, minoribus tantum.
Pedicelii brevissimi.
Calyx tetraphyllus,germin i lineari infe'ro
älbo - tomentoso oblique insistens ; foliolis lineari-
bus, acutis, purpurascentibus,
pubesceritibus,
pe»-
talis paullo brevioribus.
P e t a 1 a calycinis foliolis interjecta,
patentis-
sime, aequalia; unguibus brevibus , limbo roseo,
ovato, obtuso, sed minus quam in Ep. angusti*
folio.
Stamina 8 declinata,
fere corollae longitu*
dine ; filamentis tenuibus caeruiescentibus ; an-
th^^ris luteis, polline caeruleo.
* Stylus fere longitudine staminuin, ametliy*«
stinus, basi villis albis pubescens; Stigma minu-
tum trilobum.
Frequens ad margines lapidosos rivnlorum e.
g. rivi Pirsagat prope Veterem Schamachiara. Flo«
ret Augusto. 2j.
169
Obs. ab Epilobio angustifolio Lmn. discedit
foliorum angustia et denticulis lateralibus miniitis-*
Simis crebrioribus, pube, bracteis sive foliis fiora-
libus,petaforum limbo panllo minus diiatato, stig^
mate minuto. Propius videtur accedere ad Epi-
lobium Dodonael. AJlion. Pedem. 1. n. 1016. et
ad Epil, angustifolium. Lamark Dict. <2. p. 374.
XLI. POLYGONUM salsugineum. Nov.
P. fioribus subpentandris trygynis axillaribus,
foliis lineari-subulatis, seminibus calycibus- duplo
longioribus.
An Polygoniim maximurn longissiinis cauli-
cüiis et foliis. Moris. hist. 2. Sect. 5 . p, 5 g 1,
Tour^ef. Inst. p. 5 10?
lladix annua,simplex
,alba.
Gaulis pedalis et altior , erectus , inde a
basi ramosissimus ; ramis patentissimis , elonga-
tis, gracilibus,
teretibus, subtilissime striatis, gla-
btis sicut tota planta; geniculis purpurascentibus.
Folia distantia,
lineari - subuluta , niargine
revoluto, laevia, caduca , stipulis imposita.
Stipulae amplexicaules , breves, margine ci-
liato lacerae, florales folio destitutae.
Fl OS c ul i axillares, subterni, brevissime pe-
dunculati, polygoni avicularis floribus niinotes.
Calyx viridis, inonophyllus,
quinquedenta-
tus,
dentibus subaequalibus ,minutis
,angustis ,
rectis.
St am i na mihi quinqtie visa, longitudine ca-
lyce, äntheris globoso - didymis,
fiavis.
Ger men oblongum ,staraina aequans. Sty-
lus nulius. Stigmata tria, minima, albida.
170
S emen nigricans, triquetro - pyramidale ,ca-
lyce duplo longius.
Crescit passim ln argillosis schistosis,
bltuml-
ne et sale imbutis ,sterilissimis. Copiosius in vicl-
iiia veterls Schamachiae. Fioret Augusto,
Sep-
tembri. ©Obs. abiinde cliffert a Polygono aviculari ejas-
demque varietatibus sive speciebus afnriibus angusti-
foliis. Semine pyramidali Stelleris affine. Staminum
numerus difficillimus est obscrvatu,
ob flores exi-
guos et aritheros admodum fugaces.
* RUTA LiNiFOLiA. Llnn.
Pt. follis lanceolatis subsessilibus glabris, panl-
culae ramis pubescentibus,
petalis ovatis.
Ruta linifolia : foliis lanceolatis indivlsis. Linn.
ed. Fieich. II. p. 266.
Ruta sylvestris linifolia hispanica. Barrel. Icon,
1186. Tournef. Inst. p. 267.
Gaules e radice perenni nonnulli, simpli-
ces, circiter pedales, inferne glabri,
siiperne pu-
bescentes. *
Folia.Ianceolata, integerrima,
glabra,
glau-
cescentia, opaca scilicet punctis pellucidis nullis no-
tata qualia in affinibus observantur,
omnia subses-
silia.
P a n i c u 1 3 e subcorymbosae rami inslgnius pu-
besciint.
Calycina f o 1 i o la subrotunda ,laevia, par-
va,
viridia.
Petala ovata ,obtiisa
,lutea, dorso subtus
praesertim apicem versus viri'üa.
S t am i n a ilecera ,basi interiore patum villosa.
171
Lecta in Tauriae collibus slccis. Floret Majo,
Junio. 2|.
Obs. plantam hanc et cluas affines Rutam dau-
ricam et perforatam,
in Cancaso Caspico non re-
pertas, ideo hic tracto, ut Rutae foiiis simplici-
bus gaudentes, quot qnot mihi hucusque innotue-
runt, ordine suo definitae melius innotescant, ea-
rumque discrimina facilius agnoscantur. Rutae per-
foratae specimina e Sibiria accepta,mecum bene-
voleritissime communicavit Cl. et amicissimus
Stephan.
* RUTA DAURICA.
R. foiiis lanceolatis subsessilibus glabris,
pa-
niculae ramis laevibus,
petalis oratis. Ruta foiiis
simplicibus alternis. Gmel. Sib. IV. p. 176. n. 96.
tab. 68. fig. 1.
Harmala montana Daurica perennis,
multi-
caulis,Polygalae folio, flore albo et luteo. Am-
man. Ruth, n, 91. 92.
Peganum dauricum : foiiis indivisis. Linn. ed.
Reich. II. p. 421.
Planta praecedenti affinis statura et habitu.
Gaules simplices toti glabri.
Folia antecedente paullo minora et acutiora,
punctis pellucidis notata,
margine obsolete serru-
lata, tarnen laevia.
Paniculae rami glabri, graciliores quampraecedentis.
Flores pauci, antecedentis magnitudine.
Calycina foliola minuta.
Petala ovata , obtusa,
lutea, extus dorso
saepe viridia.
/
Stamina certe decem ,filamentls parum vll-
losii.
Capsula forma rutae, at saepe taritum trlloba.
Varict. ß, floribus albis Aininannus describit.
loc. cit.
XLII. RUTA villosa. Nov.
'' R. foliis lanceolatis petiolatis cauleque villo-
eis, petalis obJorgis, filaruentis basi lanatis.
Ruta orieiitalis Linariae folio,
flore parvo.
Tournef. Coir. p. 19. ßuxb. C. 2. p. 3 o. tab. cö*
Habitus antecedentium.
F o 1 i a brevibus petiolis insistentia,
iuteger-
rlma,
utriuque pubescentia sicut caulis,
punctis
ptllucidis notata,
inferiora breyiora petiolis lon-
gioribus. t
Panicula subcorymbosa,
floribus mliio-
ribus nunoerosis ,confertis.
Calycina foiiola minutissima, ut vix nu-
do oculo conspiciantur.
Petala arigusta, parva, tota lutea,
S t a m i n a decem,
basi interiore villis albis
hlrsutissima et q^uasi lanata^,
Habitat in provinciae Schirvan editis apricis
circa saxura Be^chbarmak,
ubi olim Buxbaumius
quoque collegit. Floret Juuio, Julio.
Obs. huic affinis videtur : Ruta fruticulosa
,
foliis integris sessilibus ovato - lanceolatis ramisque
pilosis. La Billardiere Syr. Dec. i.
* RUTA PERFOJtATA, Nov.
« R. foliis ovato- lanceolatis petiolatis cauleque
glabris, petalis oblongis. .
Praecedenlibns altior et raraosior,
tota gla-
berrima et subglaucescens.
F o l i a ovato - lanceolata, latiora quam ante-
cedentlura, petiolis brevibus insistentia, pellucido-
pnnctata.
Flures forma et magnitudine Rutae villo-
sae, sed filamenta basi villis mülto parcioribus
vestita nec lanata.
Habitat circa mare Baikal, unde primus at-
tulit B. Sievers ,Pharmacop. Kiacktensis. 2j.
XLIII. DIANTHÜS PLUMARius?
D. floribus subsolitariis,squamis calicinis se-
nis ovato - lanceolatis calyce triplo brevioribus,
co-
roJlis multifidis.
An D. plumarius : floribus solitariis y 'squamis
calycinis subo.vatis brevissimis , corollis multifidis
fauce pubescentibus. Linn. ed. Reich, ii.p. 356?Radix perennis iignosa cespitans
; a qua fo-
liorum fasciculi' et ^
Gaules nonnulli, circiter semipedales , erec-
ti, simplices, saepe uniflori, quandoque ramo unoalterove florifero laterali, teretiusculi
,glabri.
Folia ut solent in hoc genere linearia, acu-
ta, glabra margine scabriuscula ; caulitia supe-
riora brevia submembranacea striata,quorum su-
premum par interdum sub ipso calyce situm squa-
mas calycinas rnentitur.
Flores magnitudine D. Caryopliylli.
Calyx cylindricus longus; dentibus acumina-
tissimls quasi aristatis, squamis baseos sex, tubo
triplo brevioribus, ex ovato lanceolatis cum acumi-
ne medio parum elongato; exteriores duae minores.
174
Petala iricarnata , immaculata ; unguibus ca-
lyce paullo lougioribus,
limbo ovato antice cilia-
to - lacero.
Stamina et Pistill nm formae communis.
Color tütiusplantae e viricli in glaucnm vergens.
Crescit liinc incle in ‘eclitis inter Kubam et
Scbamachiam. Floret Julio. 2\.
XLIV. CUCUBALUS Royent. Nov.
C. racemo verticillato,
pedunculis oppositia
brevissimis multifloris^
petalis bitidis^
foliis ovatO"
lanceulatis subundulatis.
Cucubalus foliis amplexicaulibus ,floribus ver-
ticillatis pedunculatis erectis. Royen Liegdbat. p. 448.
Radix biennis.
Caulis erectas, simplicissimus, sesquipedalia
aut bipedalis, teretiusculus ,villoso - viscidus, im-
primis ^superne. .
Folia ovato -lanceolata, subundata, pleraque
integerrima, nonnulla interdum deute elongato la-
terali ;caulina semiamplexicaulia
,adscendendo
breviora; f 1 o r a l i a brevia, acuminata ;omniautrin-
que villoso - viscida sicut tota piant^.
Racemus terminalis simplex longns verticil-
latus,
scilicet pedunculo utrinque ex axilla folii
floralis brevissimo, e quo
Flores quinque aut plures,
singuli pedicella
recto vix calycis longitudine insistentes,
magnitu-
' dine circiter Silenes nutantis.
Caiyces cylindnci, decemstriati, quam maxi-
me viscidi.
Petala albida,
semibifida coronula destituta.
Genitalia coroUa longiora.
175
Calyces fructiferi ventricoslores et sub*
cavati.
S emina minima, punctulato - scabra,
atra.
Lectus passim in planitie Kumükorum. FIo*
ret Majo. (f
Obs. affinis Cucubalo viscoso,
ad quem Lin-
naeus,quamvis dubius
,Synonymon Royeni retu-
lit. Differt foiiis latiöribus fioribusque erectis necundique decumbentibus.
XLV. SILENE SüFFRüTESCENS. Nov.
S. (floribus ex dichotomia caulis) caulibus basi
llgnescentibus , foiiis spatulato- lanceolatis,
calyci-
bus cylindricis lO-striatis; petalorum limbo bipar-
tito,margine baseos utrinque unidentato.
Suffrutex humills, divaricatus, babitu Si-
'
lenes fruticosae.
Gaulis basi lignescens, ramis floriferis her-
baceis elongatis terelibus, supeine paniculatis sub-
dichotomis, Uviter pubescentibus sicut tota planta.
Folia oblonga, apicem versus latiora, in me-
dio acutiusbula, margine scabra; caulina infe-riora saepe foliorum secundariorum fasciculo axil-
lar!; ramea superiora longiora et angustiora,
Pedunculi longi, cylindrici, striis decemobscurioribus instriicti
,pubescentes.
Petala bipartita, e purpureo in spadiceumvergentia, denticiilo utrinque minuto marginali su-
pra coronulam faucis;
Genitalia formae communis in hoc gene-re, calyce longiora. A n th er a e luteo - virides.
'Capsula ovata,
intra calycem pedunculata;
quo fit, ut calyx fructus clavatus videatur.
i^G
Occurrit binc inde ad latera collium lapido-
sorutti inter Kubara et veterem Schamachiam. Flo-
ret Junio, Julio. t?
Obs. Planta affinis Cuciibalo fruticuloso Pall, at
cororiuta faucis etiam genere differre probat.
XLVI, COTYLEDON sejipervivoim^ Nov.
C. fasclcnlis globosis e foUis cuneiFormibus
iniegris rnargine ciliato - scabris jscapis radicalibus
,
paiiicula oblonga laxa.
Radix peiermis,
passim emittens foliorum
rosulas globosas more Simpervivi.
Folia ijumerosa ,dense imbricata ,
cuneifor-
iiiia, lata et brevia,
anguiis lateralibus rotundatis
paullo productioribus ,rnargine toto ciliis brevissi-
xnis scabro; caeterum carnosa, vix pubescentia.
' Scapi radicales simplicissimi ,spithamaei
,te-
niies, semiteretes ,pubescentes.
Panicula tenninalis,
oblonga; peduncuUs
alternis, brevibus, bi -aut trifloris ,villoso-riscidis.
Bracteae iiiinutae, lanceolatae, obtusiusculae.
p'lores Sidi Telepbii floribus paullo majores.
C a 1 y X 5. partitus,
villoso - vdscidus j segraen-
tis lanceolatis,
longitudine tubi corollae.
Corolia monopetala,
6, fida,
colore Sedi
Telepbii; tuBo germiiiibus adpresso ;limbo erec-
tuiscula, laeiniis oblongis acutis.
Stamina lo; lilamentis tubo corollae in-
sertls eademque brevioribus, antheris parvis glo-
boso-didymis purpureis.
Pistilla 5 supera, oblonga, superne angu-
sUta; stigmate ininimo.
Capsulae 5 polyspermae.
177
Occurrit rarius in saxis montium altiorum.Floret Junio. %
Obs. Folia Sempervivi; flores Cotyledonis,
XLVII. STACHYS FnuTicüLOSA. Nor.
S. caule lignescente ramosissimo divaricato,
folüs elliptico- lanceolatis subiritegris, verticillispau-
cifloris.
^ Suffrutex humilis, ramosissimus
, divari-catus.
Rami florlferi adscendentes, \ix dodrantalesteretiusculi, villis incunibentibus pubescentes.
Folia orania uniformia, sessilia
, elliptico-
lanceolata,
obtusa nec medio mucronata, pleruni-
que integerrima et raro tantum obiterque crenata'
non magna,- eodem modo quo rami pubescentia.Flores forma et magnitudine Stach, rectae
,
ad folia superiora verticillati, breviter pedunculati
;
verticilüs paucifloris, saepissime bifloris
, scilicet
utrinque flore axillari solitarjo.
Calyx 10 . striatus, 5 - dentatus
; dentibusaequalibus mucronatis, mucrone reflexo - patuJo.
Corolla alba, S Lamina generis,
Sem in a pleraque abortientia, adeo ut com-
muriiter tantum unicum ad maturitatem pervehiatniajusculum, laeve
,rufescens cum nebula obscu-
riore.
Lecta in abruptis lapidosis aridissimis excel-8is cum Statice Echino. Floret Majo, Junio. t?
XLVIII. SCROPHULARIA variegata. Nor.
S. caulibus basi lignescentibus, folüs bipin-
natifidis pubescentibus,
racemis elongatis, pedicel-
liö brevibus villis glochidibus hirtis.
M
Radix perennis, lignosa, multlceps.
Caulis basi lignesceris divaricatus ; cesplta-
tlm emittens raroos numerosos, herbaceos, clon-
gatos, graciles, striato - augulatos,
pubescenti-sca-
bros sicut tota planta.
Folia composita,bipinnatlfida ; segmentis ba-
seos iminoribus, oppositis,
grosse serratis ;termi-
nali maximo inciso - serrato ;superiorum lobis
lateralibus cum terininali confluentibus.
Ptacemi terminales elongati,
foliosi;
pe-
dunculis ad axillas foliorum floralium alterno-
rum et minutorura solitariis brevissimis ;inferiori-
bus trifloris biflorisve, superioribus unifloris, Om-
nibus villis brevissimis apice glochidibus hirtis.
Flores paullo minores quam Scroph. caninae.
Calycina foliola subrotunda ,• obtusissima,
Tiridia ,margine' tenuissime albo - merabranaceo.
Corolla purpurascens ,maculis albis notata.
Labium superius laciniis duabus brevibus obtusis
incumbentibus, altera macula alba. Labium infe-
lius trifidum album,
laciniis minimis obtusis.
^Stamina generis. Stylus deHexus ,labiö
inFeriori incumbens.
Capsula subglobosa, magnitudine Pisi, stylo^
persistente et rigescente acuminata.
S e m i n a minutissima, punctulato - scabra, atra*
Crescit ad margines lapidosos rivulorum ,nec
non in collibus sterilibus hinc inde. FloretJunio,
Julio. t? ^ •
Obs. Videtur Scroph. caninae proxima, a qua
differt radice perenni ,caulibus ramosis basi lignes-
centibus, pube caulis et pedunculorum ,floribus
albo- maculatis. — Speciei affinis Tauricae defini'-
tionem subnecto.
179
SCROPHULARIA chrysanthemifolta. NoV.
S. foliis bipinnatifidis glabris, segmentis li-
nearibus incisis, r^cemis paniculatis
, pedunculissubdichotomis.
Scrophulariä orientalis Chrysanthemi folio,
flore miriimo variegato. Tournef. Corr. p^ g,Scrophularii pinnata : foliis pinnatis
, foliolis
incisis,
racemis simplicissimis terminalibus. IVIill.
Dict. n. 1 5 ?
Haud rara in lapidosis Tauriae montosae. Flo-ret Majo, Junio. 21.
''
Obs. Scrophulariae lucidae proxima, ct foliis
glaberriinis subcarnosis gaudens.
XLIX. OROBANCHE Phelypaea.
O. caule simplici unifloro, calyce nudo quin-
quefido, foliolis tribus superioribus erectis conni-ventibus.
Lathraea phelypaea. Linn,
Pbelypaea orientalis flore coccineo. Tournef.Corr.
R.adix pro more generis in aliarum planta-rum radicibus parasitica.
Ca u lern promens niox unicum, mox non-'
nullos simplicissimos, dodrantales, spadiceos, squa-_HiosoSj Orobanches majoris caulibus simillimos,
Fl OS terminalis, solitarius, sessilis , specio-
' SU3, ringens et ob hanc rationem iinaversum in-
ciinatus^ Orobanches majoris flore triplo major.
Caiyx 5 “ fidus cauli concolor; segnaentis
tribus superioribus erectis, conniventibus
, oblon-gis
y canaliculatis ; duobus inferioribus longioribiis
M 2
et acntioribu 3 antrorsum flexls corollaeque lubo sub
labio inferiore incumbeiitibug.
Corolla speciosa, pro raore generis extu$
pube subviscida tenuissima instructa ,lutescens; in-
tus holoserico et colore praestantissinae coccinco
insignis.<
Labium superius bipartitum ,laciniis ob-
tusis integris; labium inferius planum, tripar-
'titum; laciniis subaequalibus ,obtusiusculis. Faux
maculis duabus magnis nigerrimis.
Stamina corolla breviora, exteriora interio-
ribus longiora, Antherae basi bifidae, bisetae.
Stylus longitudine staminum ;Stigma ca-
pitato * hemisphaericum.
Capsula generis.
Primum lecta in collibus graminosis circa
Fortalitium Alexandrinum et IVIoscoviense in distric-
tu Caucaso Circassiorum finitimo; postea hinc in-
de in umbrosis altioribus Dagestani et Schirvani
visa. Me quidem judice ad Orobanchen potius
quam ad Lathraeam referenda. Floret. Majo, Junio. 2i,
L. ALYSSUM ALPESTRE.
^ A. caulibus suffruticosis diffusis, foliis brevi-
bu8 obtusis incanis,
racemis subsolitariis ,siliculis
ellypticis.
Alyssum alpestre: caulibus suffruticosis diffu-
sis,
foliis subrotundis incanis ,calycibus coloratis,
Linn. ed. Reich. 3. p. 233.
Alyssum caulibus fruticulosis diffusis,
foliis
subrotundis incanis. Gerard Provinc. p. 352. tab.
• i3. fig. 2 .
Alyssum alpestre. Lamark Dict. Enc. Bot. i.
p. 97 . n. 4 .
Caules basi sublignescentes,
declinati ,ra-
mosifsimi.
Folia inferlora conferta, basln versus atte-
nuata apice latiora, obtusiuscula,
incana ; superio-
ra longiora et angustiora.
Racemi terminales elongati simplices.
Flores Alyssi montan! floribus paullo' minores.
Calycina foliola oblonga,
concava,
foru-
losa,
coloratiuscula,
erecta.
Petala lutea, obtusiuscula et vix ernarginata.
Stamina 2 breviora basi Inter germen squa-
ma setacea ipsis dimidio breviore; 4 longiora su-
pra medium utrinque denticulo minimo instructa.
Silicula ellyptica,
forma Drabae vernae
,
Stylo persistente coronata,
bilocularis; loculis mo-
nospermis.
Lectum in abruptis aridis^ ad Kurt - Bulak. Flo-
ret Majo. 21 ^Obs. Silicula elliptica caracterem distinctivum
hujus speciei longe Optimum praebet. Specici affi-
nis Tauricae definitionem subjungo,
* ALYSSUM SUBALPINUBI. Nov.
A. caulibus suffruticosis diffusis,
foliis subro-
tundis incanis, racemis subcorymbosis, siliculis or-
bicularibus.
Non rarum in rupestribus et lapidosis Tau-
liae raontosae. Floret Majo. 2j. P
Obs. Habitus totus et folia antecedentis,
at
racemis pluribus ad- ramorum apices corymbos ef-
formantibus et siliculorum forma facile dignoscen-
dum : Alysso quoque montano haud mediocriter af-
fine cum eo ab autoribus confusum fuisse videtur;
sed racemi ctiano Alyss. moritani solitarii ’ sirupU-
ces, calyces non colorati, nec caules basi lignes-
centes; staminum denique structura diversa. In
Alysso subalpino sqnamiilae 6 snbaequales oblongae
apice ^subtilissime denticulatae circa germen corini-
vent; qiiibus staraina 4 longiora margirie lateral!,
et 2 breviora dorso adnata sunt : in Alysso mon-
tano stamina 4 longiora infra medium denticulo la-
teral! instruuntur ;breviora vero originera ducunt
e basi dorsali squamulae oblongae apice subtilissime
denticulatae ,denticulo medio acutiore.
LI. CHEIRANTHtJS cuspidatus. Nov.
C. follis lanceolatis dentatis, caule recto sim-
plici, siliquis strictis late ancipitibus Stylo persi-
stente duplo longioribus.
Turritis montana siliquis latis, Buxb. Cent. 2.
p, 2 5. tab. 55. f. 1.
In collibus gramlnosis ad Sylvarum margines
obvius,
in Chersonesd Taurica frequentior. Flo-
ret Majo, Junio.
Obs. Cheir. montano. Pall, proximus ,foliis
dentatis et siliquae Stylo breviore dignoseendus.
Cheir. montani sequens erit definitio.
^ CHEIRANTHUS MONTANUS.
C. Foliis lanceolatis integerrimis ,caule recto
simplici, siliquis strictis late -ancipitibus longitudi-
ne styii persistentis.
Cheiranthus montanus. Pall. it. 1. p. 49^’
App. n. II 5.
Cheiranthus cornutus : foliis linearibus inte-
gerrimis canaliculatis recurvis, floribus subsessilibus,
i83
slliquis brevlbus longo stylo terminatis. Lamark
Dict. Enc. Bot. 2.' p. 717. n. 8.
Lectus in Tauria ad littora maris arenosa pro-
pe'Theodosiara. Floret^unio. ^
LII. CHEIRANTHUS odoratissimus.
Cc foliis lyrato - sinuatls tomentosis ; sillquis
longissimis ancipitibus,
stigmate bilobo terminatis,
caule suffruticoso»
Cheiranthus odoratissimus. Pallas Tabl. de
la Tauride. App.
Hesperis angustjfolia V. foliis sinuato-dentatis
subruncinatis. Lamark Dict. Enc. Bot. 5. p# 32 2,
n. 5.
Lectus in abruptis ad rivum Pirsagat prope
veterem Schamachiam. In Tauriae cretaceis fre-
quentior. Floret Aprili, Majo. t?
LIII. LAVATERA biennis. Nov.
L. herbacea, foliis inferioribus cordatis crena-
tis subrotundo - lobatis,summis oblongis trilobis
lobo medio maximo,
pedunculis elongatis solita-
riis, petalis truncatis.
Radix Simplex biennis videbatur.
C a u 1 i s erectus,
Simplex,
sesquipedalis aut
bipedalis,pubescenti - scaber.
Folia alterna petiolata; inferiora cordato*
rotundata, subquinqueloba ;lobis acutiusculis ser-
ratis,
baseos rainoribus; superiora magis oblon-
ga ;suprema lanceolata, triloba, lobis lateralibus
minimis : omnia eodem modo quo caulis totaque planta
pubescenti >scabra, nullotomenti velcanitiei vestigio.
i84
Stipulae minutae, subulatae, integrae*
Pedunculi ex axillis foliorum superiorumsolltarii
,elongati scilicet calyce vel quadruplo lon-
giores, tenues, unifiori.^
Flores forma et magnitudine Lavaterae tri-
mestiis.
Calyx generis ; exterlor trifidus,
lobis ex
Ovato - orbiculatis,cum acumine medio brevi mii-
tico; interior quinquefidus, segmentis ex ovato-
lanceolatis.
Petala levissime emarginata et quasi trun-
cata, formae communis et colore roseo Lavat. tri-
mestris.'
Semina nuda, nullo orbiculi vestigio formae
communis.
Occurrit passim in pascuis graminosis et ai
agrorum versuras. Floret Junio , Julio. ^Obs. A. Lavatera trimestri defectu orbiculi
semina tegentis abunde differt; a Lavatera thurin-
giaca discrepat : habitu omnino graciliore ,caule e
radice verisimiliter bienni' saepissime tantum uni-
co simplicissimo,floribus magis distantibus et pe-
dunculis imprimis fructiferis gracilioribus et lon-
gioribus, petalis magis conniventibus et vix emar-
ginatis nec profunde excisis üt in Lav. ihuringia«
ca, denique pube rariori et asperiori nec mollius-
cula vel in tomenti speciem abeunte»
LIVv LATHYRUS rotüNdIfolitjs. Nov,
L. pedunculis multifloris > cirrhis diphyllis ,
foliolis subrotundis,
internodiis nudis.
Occurrit in nemoribus sub fruticibns quibus
innititur. Floret Majo. 2t
i85
Obs. Elegantem hanc speciem in Tauriae quo«que nemoribus occurrentem curatius in Flora hu-jus Chersonesi describam. Floret tempore vernali
cum Orobis. Orobus sylvaticus foliis circa caulemauriculatis. Buxb. C. 3. p. 22 . tab. 41 . huic nonabsimilis est
, sed stipulae in nostro non sunt adeomagnae.
LV. ERVUM TENUISSIBIUIVI. NOV.
E. pedunculis filiformibus sabunifloris, cali'
cibus brevissimis.
Hand infrequens in graminosis apricia. Floret
Majo. 0Obs. Ervo tetraspermo affine et forte ab au-
toribus cum eo confusum : etenim in Tauria et pertotum tractum Tanaicensem non rarum
, olim in
Germania quoque meridionali mihi, ni fallor, oc-
currit. Ervum tetraspermum Leers FI. Herborn, et
Lamark Dict. Enc. potius ad nostram speciemquam ad E. tetraspermum Linn. pertinere videtur.
Differt ab hoc foliolis paucioribus,
cirrbis longis
simplicissimis, pedunculis apice vix in mucrouemprotractis, floribus omnium minimis, calycinis den-tibus brevissimis.
LVI. ASTRAGALUS ONOBiiycHiorDEs. Nov.
A. (^caulescens erectus) pubescens, foliis petio-
latis, foliolis ellypticis,
spicis subcapitatis longis-
sime pedunculatis,
calicinis dentibus bracteisque'^
acuminatis, yexillo elongato, leguminibua oblongiserectis.
i86
Astragalus orientalls canescens,
capltulis Tri-
folü bitumlnosi ,flore dilute purpureo. Tournef.
Corr. p* cb?Kadix lignosa, valida.
Gaules e stipite baseos subllgnescente ali-
qui, recti, vix pedales, simplices, basi foliosi pu-
be adpressa sericea canescentes, superne nudiuscu-
li sulcati virides attamen pubescentes.
Folia alterna, petiolata ,eadem pube qua
basis caulis canescentia.
Petioli tenues, longi scilicet foliolorum eon-
jugationibus lougo demum a caule intervallo inci-
pientibus.
Foliola a i o - ad i5 - juga cum ' impari ,
opposita aut alterna, Astragali Onobrychis foliolis
breviora, ellyptica, parva.
Stipulae oppositifoliae ,amplexicaules
,al-
bo-membranaceae, bifidae ; laciniis subulatis,
vil-
losis margineque quasi ciliatis.
Spicae florum breves ,subcapitatae
,ter-
minales.
Bracteae subulatae, membranaceae,
villosae
imprimis margine, longitudine calycis.
Flores fere magnitudine et forma Astragali
Onobrychis.
Calyx albido - villosus intermixtis villis par-
cis nigris; dentibus acuminatis hirsutis,
longitudi-
ne tubi.
Corolla purpurea, colore dilutiore quam
Astr. Onobrychis.
Vexillum alis carinaque duplo longius ob-
tusum. A 1 a e integrae.
Legumina non racemosa ,sed potius in ca-
pitulum ^congesta ,erecta
,brevia
,subtus gibba ,
acuminata,
villis mixtis albis nigrisque hirta.
187
Sem in a reniformia,
atra, nitida.
In collibus lapidosis non infrequens,
impri-
mis circa Kart-rBuIak. Floret Majo,
Junio. 2J.
^Obs. Astragalum Onobrychin refert,quamvis
certe diversus et spica subcapitata brevissima, brac-
teis subulatis,
calycinis dentibus acuminatis , nec
non foliis longe petiolatis distinguendus.
LVII. ASTRAGALÜS pilosus ß flore pallido.
A^ (caulescens erectus) villosus,
Foliolis el-
lyptico-lanceolatis, spicis longe pedunculatis bre-
vibus, Carina unguiculata,
legaminibus oblongis
erectis.
Astragaloides montana-incana major albo flore.
Barrel, ic. öSj.
Radix perennis,
Gaules erectiusculi,
vix pedales, simplices,
teretes, molliter villosi.
Stipulae breves, amplexicaules, aeuminatae.
Foliola circiter lo-juga cum irapari,
saepe
alterna, ellyptico - lanceolata,
utrinque villosa, vix
incana.
Pedunculi axillares-, firmi, elongati,
sul-
cati; inferiores longissimi.
Flores racemosi ,non multi, conferti, bre-
viter pedunculati.
Bracteae subulatae, minimae, villosae. ~
Calyx viilosus pilis mixtis atris raris nec ca-
nescens ; dentibus brevibus subaequalibus.
Corolla pallide florescens ad ochroleucum
vergens. \
Vexillum ovatum, emarginatum, alis paullo
longius; alae semisagittatae apice obsolete emar-
i85
ginatae ;Carina basi laterali utrinque gibba
,tin-
guiculo lineari longitiicliiie dentis calycini fermina-
taj qiia nota haec species a corapluribus affinium
facillime dignoscitur.
Legumin a racemosa,imbricata, fere forma
legtirainum antecedentis speciei, oblonga,
mucro-
nata,
supra canaliculita,
subtus subcarinata, villosa.
Semina reniformia, parva, nigro- nitida.
Occurrit cum praecedente et eodem tempora
Floret. 2j.
* ASTRAGALUS pilosus ä flore satura-
TIORE.
A. vlUosissimus ,foliolis elljptico - lanceolatis
,
pedunculis folio longioribus, 'spicis cylindricis , Ca-
rina unguiculata,leguminibus oblongis erectis.
Astragalus pilosus: caulescens erectus pilosus,
floribus spicatis, leguminibus subulatis pilosis. Litin.
ed. Reich. 3, p. 626. ^
Crescit in collibus siccioribus Tauriae. Floret
Majo-, Junio. 2|.
Obs. Astragalus pilosus a et ß, ille in Tau-
ria, hic in Caucaso Caspico lectus, tot notis con-
veniunt,- ut utrumque specie separare non audeam.
üiffert CL ß villositate majore, pedunculis minus
elongatis, spicis longioribus floribusque numerosio-
ribus, bractejs longitudine calycis, dentibus caly-
cinis magis acuminatis, corollis saturatius luteis.
LVIII, ASTRAGALUS varius.
A (caulescens erectus) pubescens , foliolis li-
near! -lanceolatis , racemis elongatis longe pedun-
289
culatis,
floribus subsessilibus distantibus, legumi-
nibus ovato - oblongis erectis.
Astragalus varius. S. G. Gmelin Itin. 1. p,
116. tab. 27.
Astragalus varius : caulescens erectus, floribus
longe spicatis laxis erectis,
stipulis nigricantibus.
Lamark Dict. Enc. Bot. 1. p. 3 i 3 . n. ai.
Radix perenriis, e qua.
Gaules nonnulli, erecti, sesquipedales,
pa-
rum ramosi,
teretiusculi, pube incumbente seri-
cea vestiti.
Folia pinnata ; Folio Hs quinquejugis aut
ultra, lineari- lanceolatis, acutis,
semunciam lon-
gis, pubescentibus sicut caulis,
Stipulae parvae, lanceolatae.
Racemi versus apicem caulis axillares, clon-
gati caulemque saepe superantes, longe pedunculati.
Flores alterni, minime imbricati, erectius-
culi, subsessiles,
magnitudine nec forma Astra-
gali Onobrychis.
Bracteae minimae , subulatae.
Calyx villosus, villis albis et atro-purpura-
scentibus mixtis; dentibus 5 -subulatis, subaequali-
bus,margine albido - villosissimis.
Vexillum caeruleum', ex ovato- oblongum,
obtusum,
alis longius neque vero duplo. Alaesemicordatae
,acutiusculae
, caeruleae. ' Carinaalis brevior, obtusa, pallida, macula apicis satura-
tiore.
Legumina erecta,
ex ovato- oblonga, acu-
ta,
villosa,
non magna,
fere forma leguminumAstr. Onobrychis.
Lectus in arenosis ad mare Caspium circa Tarki
et Derbentum. Floret Junio. 2|.
190
Obs. Stipulas caulemque siib illfs nigris villis
valde pubescere et quasi barbatum esse asserit CI.
Lamark loc. cit. :quod fortasse in culto obtinet
;
in spontanen villi isti saepe desunt,
nec unquam
adeo conspicui, ut definitionem Si:>eciei intrare me-
reantur.
LIX. ASTRAGALUS sanguinolentus. Nov.
A.' (scapo nudo, absque caula^ folioso) pubes-
cens, scapis foliis longioribus declinatis paucifioris ;
foliolis eliypticis supra glabris,
leguminibus erec-
tiusculis oblongis arcuatis compressis.
Radix perennis, lignosa, valida,
apice mul-
ticeps,
e qua ceu ex stipite lignescente foliorum
fasciculi scapique denso cespite originem Jucunt.
Folia humi strata,
petiolata ;foliolis par-
vis, circiter lO-jugis cum impari , ex ellyptico
subrotundis, obtusissimis et levissime emarginatis,
e viridi giaucescentibüs,
supra glabris, subtus viU
lis incumbentibus pubescentibus.
Scapi circiter digitales, foliis longiores, su-
pini, teretes, pubescentes eodem modo quo folio-
lorum pagina inferior,
Flores terminales non multi,
vix quinis
plures, brevissime pedicellati,
ereeti ,magnitudine
et forma Horum Astr. exscapi.
Bracteae subulatae, vix pedicello longiores.
Calyx cylindricus, pubescens villis albis ni-
grisque incumbentibus, 5 - dentatus ;denticulis aequa-
Ubus acutis brevibus.
Vexillum calyce duplo longius,
margine
apicem versus reflexo,
emarginatum,
ex albido
dilutissime purpurascens imprimis basi superne.
V
Alae vexillo haud multo breviores,
albae,
apice laterali obsolete emarginatae. Carina alis
brevior,
obtusa,
alba,
macula apicis magna ele-
ganter cyanea.
Legumen forma Viciae, erectlusciilum,ob-
longiim,
compressum sutura crassiore,
arcuatum,
styli basi rigescente acuminatum,
eadem qua ca-
lyx pube instructum sutura magis pubescetite,
punctis numerosis saepe confluentibus purpureis
adspersum,
biloculare polyspermum more generis.
Lectus cum Alcheraillae speciebus,
Thymis^
Helianthemo et aliis in editis scocis circa Kurt-
Bulak. Floret Majo, Junio. 21
Obs. Polygala Caraerarii Epit. 929 ,quae ab
autoribus ad Astragalura raonspessulanam trabitur,
totum nostri babitum exprimit,^quamvis legumi-
num angustia et longitudine videatur diversa. No-
men triviale a macula carinae et a leguminibus
punctis rubris adspersis desurnsimus.
LX. MEDICAGO glutinosa. Nov.
M. pedunculis racemosis,
leguminibus reni-
formi - contortis calycibusque villoso - viscidis , cau-
libus suberectis pubescentibus.
Planta perennis, statura et modo Crescendi
Medic. sativae affinis.
Gaules e radice aliquot, in loco natali or-
dinario nempe in graminosis exaltatis fertilioribus
erecti, in siccis declinati, leviter pubescentes.
Stipulae linear! - subulatae ;inferiores basi
denticulatae,superiores integrae.
Foliola inferiora ovata, superiora cuneifor»
mia, argute - serratä margine baseos integro.
/ 192
Racemi axillares peclnnculati;pecliinculis
fermis, rectis, striatis,
circiter sesquiciincialibus.
Flores fornoae communis in hoc genere,
iVIedicaginis sativae floribus paullo majores.
C a l y X peciicellique pilis erecjis apice liquö-
rem viscidum secernentibus obsiti.
Corolla pallida, mox in ochroleucum ver-
gens,
colore Loti siiiquosae, vexilli medio et cari-
nae disco saturatioribus ;mox dilute caerulescens
,
vexillo obscurms liiieato, carinae autem disco con-
stanter luteo.
Legumina in figuram reniformem contorta
,
Integra, villoso- viscida sicut calyces.
Occurrit in montium graminosis fertilioribus
,
circa Kurt-Eulak frequens ; nec in lapidosis siccis
plane exulat. Floret Junio 2;
Obs. Medicagini sativae affinis,
viscositate ca-
lycum leguminumque, nec non florum colore con-
stanter pallidiore dignoscenda.
LXI. SCORZONERA. eriosperma. Nov.I
S. foliis lineari - subulatis canaliculatis cauleque
basi sublanatis,
seminibus tomento candidissimo
vestitis.
Scorzonera cretica angustifolia,semine tomen-
to candidissimo. Tournef. Corr. p. 56.
Radix forraae communis in hoc genere.
Gaules multi, adscendentes,
simplices, basi
foliosi sublanati, superne nudi, glabri,
uniflori.
Folia graminea, linearia, longa, acuminata,
canaliculata , dorso carinata,nervosa, basi eodem
modo quo caulis lana vaga albissima instructa.
'.
FloresScorzoneraehispanicaefloribusminores,-
Calycinae squamae exterlores duplo bre-
viores circiter lo; interiores 8 laeves.
Corollulae haud multae,
luteae, extiniae
eubinde tinctura levi purpurea,
Genitalia concoloria.
Semina tota tomento sericeo candidissimotecta.
Pappus plumosus,
multisetus.
In graminosis altioribus,nec non in arenosis
maris Caspici circa Tarki et Derbentum obvia. Flo-ret Juniü. 2;
LXII, CARDUUS LAPPACEUS. Nov,
C. (foliis sessilibus) foliis bifariam pinnatifidis,
spinosis, supra hispidis, subtus tomentosis; calyci-
bus subsessilibus foliosis, squanais acuminatissimis
inermibus reflexo - uncinatis,
Gaules e radice perenni nonnulli, circiter
tripedales, simplices, nudi, albo - tomentosi, sulca-
to-aiigulati; ramis apicis brevibus floriferis.
Folia sessilia, bifariam pinnatifida; segmentls
alternis elongatis pectinato - patentibus, lineari-Ian-
ceolatis, apice spina alba valida munitis; quibus in-
terjecta sunt segmenta multo minora retroflexa api-
ce spinosa et insuper basi utrinque spina sive den-ticulo spinoso munitae. Folia superiora nii-
nora et minus profunde secta,
spinis tarnen haudminus validis : omnia superne viridia pilis rigidis
erectis hispida, subtus albo - tornentosa.
tlores ad caulis ramorumque apices non-nulli approximati
, subglobosi, magnitudine florumArctii Lappae, pedunculis brevissimis foliosis insi-
N
ötentes; ita quidem ,ut folla floralia caulinis sum-
iTiis sirnilia involucri speciem referant.
Calyces glabri,
virides ;squamis linearibus,
in acunieri setaeeiim longum tenuissimum subiner-
me apice patulum deorsum arcuatum et purpuras-
cens productis,
Fiosculi purpurei colore et forma Cardui
lanceblati.
Papp US plumosus.
Occurrit hinc iiide in montibus altioribus. Flo-
ret Augusto. ^Obs. Carduus scaber. Poiret. Voy. en Barba-
rie II. p. 2 0 1 , nostro certe'
affin is est et forte idem.
Repugnat tarnen statura gigantea 14- i5. pedum.
LXIII. CARDUUS sTRiGosus. Nov.
C. ^foliis sessilibus) foliis sinuato - pinnatifidis
spinosis, lobis alternis minoribus divaricatis,
supra
trigosis, subtus glabris ;calycibus ovatis glabris ,
spinis simplicibus patulis.
Radix biennis. Gaules plerumque non-
nulli bipedales, tripedales et altiores, simplices, sul-
cati,
glabri; ramis floriferis versus apicem haud
elongatis ,aitamen longioribus quam antecedentis.
Folia utrinque viridia ;superne et margine
pilis rigidissimis quasi spinulis ^maxime hispida ;
subtus glabra, venis reticulata ;caeterum sessilia ,
bifariam sinuato - pinnatifida ;segmentis brevioribus
quam antecedentis ,sed in spinas haud mingus vali-
das desinentibus ;alternis brevissimis retrorsum dis-
cedentibus et utrinque spinula lateral! munitis sicut
antecedentis.
igä
FI® res antecedentis floribus majores, at Car-dui lanceolati lloribus minores.
Calyces ovati, glabri, vlrides, spinosi; spi-
nis simplicibus patulis rectis albicantibus.
Corollae purpureae forma praecedentis.
Papp US plumosus.
E frequentissimis Cardui speciebus ubique inruderatis campis et agris incultis occurrit
, FloretAugusto, Septembri.
LXiV. CARTHAMUS cynaroides. ' Nov,
C. foliis utrinque tomentosis, radicalibus pin*
natifidis, caulinis oblorigis adnato- decurrentibus den-tato-5pinosis; calycibus solitariis aphyliis
, squamisapice triangularibus reflexis.
Radix Simplex, descendens, biennis.
Gaulis erectus, circiter pedalis, raro bipe-
dalem altitudinera attirigeris, basi Simplex, super-
ne divisus in ramos 2 aut 3 iinifloros, lana alba
mollissima tenui vestitus.
Folia utrinque lanata sicut caulis; radicalia
et caulina inferiora lyrato- pinnatifida, dentata, den-tibus spinosis divaricatis
; superiora oblonga nondissecta, sed tantura dentata ; caulina omnia ner-vo medio cauli adnata sic decurrentia, apice soluta.
Pedunculi brevissimi, nudi, arachnoideo-
villosi sicut calyces.
Calyx globosus, magnitodine Cardui Erio-
phori; squamis exterioribus apice triangulari reflexo
carinato, Spina terminali et quibusdam minutis la-
teralibus;squamis interioribus subulatis
, membra-naceis, pungentibus, erectis.
N 2
igö
Corolliilae candidae ;tubo lineari ; limbo
paullo crassiore,
basi moriopbyllo cylindrico,
laci-
niis linearibus.
Genitalia concoloria. Antherae corollu-
las notabilitcr excedentes. Stylus bifidus anthe-
ras vix supereminens.
K.eceptaculum villis longis rigidis tortis
instructum.
Pa pp US setaceus, receptaculi villis similis
,
fugax.
Semina angulata, costis elevatis nigro-punc-
tulatis ;grisea punctisque miinmis excavatis in-
sculpta.
Crescit passim In ruderatis,
ad vias et agge-
res Inter Kiibam et Schamachlam. Floret Juuio ,
Julio. cf
Obs. Adoptata complurium e recentloribus me-
thodo hanc plantam ob calycinas squamas appendi-
culatas duplicato -spinosas ad Carthamura retuli.
Nomen triviale analogiam irnprimis Horum majus-
culorum calycibus globosis duris praeditoruni, cum
Cynara indicat,
LXV. CARTHAMUS glaucus. Nov.
C. ramis subcorymbosis paucis, foliis superio-
ribus villoso- viscidis glaucis, spinis foliaceo - mar-
ginatis, calycibus, foliosis squamis inlimis lanceo-
latis aequalibus.
Cnicus Atractylidis Folio et facie Incanus pa«
tulus flore purpurascente. Tournef. Corr. p. o3.
Radix annua simplex.
Oauiis circiter pedalis erectus laeviusculus
,
basi Simplex; superne ramis paucis subunifloris,
197
subcorymbosis ,attamen haud raro quoque jpso cau-
]e altioribus.
Folia dentato- pinnatifida spinosa ; r a d i c a-
lia profunde secta fere pinnata, segmentis opposi-
tis angustis patentibus spinosis margine spinulosis,
impari niajore ovato - indiviso ;caulina minus la-
cera,
superiora imprimis floralia pube tenui sub-
viscida glaucescentia immo in caesiiim vergentia.
Flores ad apicem caulis et ramorum solita-
rli,
oblongi,
foliis supremis caulynis similibus in-
volucrati.
Squamae calycinae propriae submembrana-
ceae, apice scariosae, omnes etiam intimae lanceo-
latae aequales et in mucronem inermem excurrentes.
Corollulae purpureo - caeruleae colore florum
serratulae arvensis; tubo filiformi longo fauce inlia-
ta lineis quinque obsciirioribus laciniis filiformibus.
Antherae corollae concolores eademque paul-
lo breviores. Filamenta sub apice villosa.
Stylus Simplex corollula longior. Stigma
Simplex.
Receptaculum conicum setosum.
Sera in a exteriora pappo clestituta ;caetero-
xum pappus ex setis numerosis membranaceis lae-
•vissimis gilvis constat.
Occurrit rarius in collibus apricis,
lectus in
vicinia rivulorum Giljeni et Atae. Floret Junio,
Julio. O
LXVI CARTHAMUS lanatus.
C. ramis subcorymbosis paucis, foliis glabrliis-
culis viridibus spinis follaceo - raarginatis ,calycibus
foliosis,squamis intimis sub apice dilatatis serrulatis.
Carlh(imu3 lanatust caule piloso siiperne lana»
to,
foliis inferioribus pinnatifidis,summis amplexi-
caulibiia dentatis. Linn. ed. Reich. 5. p.
Coj>losns iibique in pasculs,
agris, ad vias et
aggeres. Floret Junio,
Jnlio. QObs. Praecedenti maxiine affinis
,nec iilla alia
nota,quam defectu publs subviscidae, squamarum
calycinarum intimarum forma, denique corollulis
pchrpleucis discrepans. In Tauria quoque occur-
rit, ubi Carthamus glaucus cum insequenti specie
exsulat.
I
LXVII. CARTHAMUS oxyacantha. Nov.
C. ramis corymbosis pluribus,
foliis glabrius-
culis lucidis spinis tenuissimis coloratis,
calycibus
foliosis.
An Cnicus orientalis humilior ßore liavo.
Tournef. Corr. p. 35?Radix annua
,formae praecedentium.
Gaulis plerumque pede brevior,
basi Sim-
plex, siiperrie in ramos floriferos numerosiores pa-
tentiores et habitiorem corymbum efficientes sub-
divisus, albissimus, superne villosus.
Telia minus profunde sectii dentibusqne mi-
noribus quam antecedentium apice tantum nec un-
quam margine spinosis ; caeterum laete viridia cumnitore
,et quamvis leviter pubescant nequaquam
etiam summa glaucescentia. Spinae crebriores,
llavae, exiles et nudae nec nt antecedentium mar-
gine foliaceo ipsum tantum apicem liberum relin-
quente cinctae, sed statim ab origine e folii sub-
stantia liberae.
Flores forma et involiicro praecedentium.
/
^99
Flosculi pauciores, totl saturatius lutei,
li-
neis nullis picti; limbo aequali basi non campanu-
lato ut in praecedentibiis ,sed ad ipsum tubum
usque fisso, laciniis lin^ribus.
Genitalia corollulis concoloria.
Lectus inter segetes in vicinia rivulorum Atae
ct Giljeni nec alibi. Floret Junio. ©Obs. Haec quoque species plurimis notis cum
praecedentibus convenit,
facilius tarnen ab bis di-
stinguitur,quam hae inter sese invicem. Caracte-
res diagnosticos majoris momenti ipsa speciei defi-
nitio exhibet.
LXVIII. CARLINA Echinus. Nov.
C. foliis spinosls sinuatis dentatis subtus to-
mentosis; calycinis squamis ciliatis flosculis brevio-
ribus, exterioribus spinosis patulis, interioribus su-
bulatis reflexis. »
Radix biennis?
Gaulis sesquipedalis aut bipedalis, erectus ,
superne ramosus, sulcato - angulatus mediante nervo
medio foliorurn decurrente, subtomentosus.
Folia semiamplexicaulia,
ohlonga ,sinuata ;
lobis dentatis, dentibus divaricatis apice spma te-
nui longa et margine spinuhs nonnullis parvis ar-
matis; supra leviter pubescentia ,subtus tomento
tenui canescentia; suprema minora,
spinis cre-
bris bifariam patentibus longissimis instructa.
Flores in ramis ramiilisque terminales, sub-
sessiles solitarii,nutantes, circiter Jaceae magnitu-
dine.
Calyx subglobosus, imbricatus; squamis ob-
longis,
exterioribus in spinam longam basi cilia-
lam albiclam patulam desinentibiis, interioribusinem-
branaceis arigustis subulatis ciliatis vix pungentibus
recurvis.
Flosculi omnes aeqiiales hermaphrodlti sul-
phurei ;tubo filiformi tenui
,limbo erecto
,laci-
niis filiform ibus.
Geiiitalia concoloria vix corollularum lon*^
gitudine. Stylus apice vix fissus.
Receptaculum piloso - paleaceum,nempe
pilis basi in membranulam brevissimam connatis.
Sein i na albida,
laeviä, forma seminum Car-
dui; pappo plumoso fere flosculorum longitudine.
Hinc inde obvia in lapidosis siccis, imprimis
ad rivorum margines in tractu montium inter Ku-
bam et Schamachiam. Floret Julio. cf
Obs. planta haec aeque ac species affines Car-
lina atractyloides l!.inn. et Carl, gorterioides Lamar-
kii aegre ad hoc genus refertur; a Carduo quoque
et a Carthamo aliena.
LXIX. GNAPHALIUM candidissimum. Nov.
G. sublignescens,
niveo -tomentosum ; foliis
ellyplico - lanceolatis succulentis ; corymbo composi-
to ; calycibus ovatis pubescentibus,
Elichrysum ©rientali simile, calyce florum ar-
genteo. Tournef. Corr. p. 33 ?
Gaules e basi lignescente plures,
dodranta-
les aut breviores, declinati, simplices,
florum co-
ryinbo terminati,tomento candidissimo clenso ceu
epidermide obducti aeque ac pedunculi et folia.
Folia sparsa, ellyptico -lanceolata, brevia, ob-
tusiuscula,
integerrima,
succulenta ; superioraminus conferta sensimque minora et angustiora.
201
Flores in-corymbos densos multifloros dis-
positi, ovati, Gnaphalii arenarii floribus duplo ma-
jores.
Calycinae squaraae imbricatae, obtusae;-
exteriores breviores in medio tomento tenui albo
vestitae margine dilutissime fuscescentes; interio-
res longiores albo - membranaceae, liiiea dorsali api*
cem non attingente viridi.
Flosquli omnes aequales hermaphroditi; lim-
bo 5-fido luteo.
Antherae luteae,
corollulas vix superemi-
nentes.
^ Styli in florente vix< staminum longltudine.
II e cep t a CU 1 um nudum.
Semina minutissima,pappo piloso multi-
seto fere longitudine flosculorum.
Commune ad margines lapidosos rivnlorum
imprimis rivi Pirsagat in vicinia veteris Schama-
chiae* Floret Jnlio, Angusto, t? 21-
Obs. Videtur Gnaphalio orientali non diffine',
foliis brevibus ellyptico - lanceolatis succuleutis et
tomento denso candidissimo distinguendum.
LXX. ANTHEMIS fruticulosa. Nov.
A. suffruticosa diffusa incana,
rarnis adsccn-
dentibus superne nudis unifloris, foliolis linearibus
carnosis, petalis ovatis.
Anthemis fruticosa, foliolis linearibus carno-
sis, pedunculis longioribus nudis erectis unifloris.
Gerard Prov. p. 209, tab. 8.
Chamaemelum montanum incanum absynthioi-
des. Barrel, ic. 461.
Radix multiceps, fibris longissimis.
coc
•^Caulis basi frnticulosus diFfusus,
emittena
fasciculos foliorum et ramos floriferos erectos ,
spUhamaeos simplices, superne nudos unifloros,
vil-
lis incumbentibus albis pubescentes sicut Iota planta.
Folia petiolata, pinnato - composita ;pinnuHs
alternis oblorigis brevibus carnosiSj apice mucrone
minimo.
Pedunculi minus quam caulis canescentes,
subtiüssime striati.
Flores raagnitudine Cotnlae.
Calyx heniisphaericus albo - villosus;
squa-
mis ovatis margine termissime membranaceis,
api-
ce appendiculo scarioso lacero dilute - fuscescerite j
interiorum magno dilatato.
Corollulae radii albae,
latae et breves,
apice crenulis o aut 4 ,tubo carnoso comptesso.
Corollulae disci 5 - fidae,
luteae,
tubo
carnoso.
Stamlna radii lilamenta 5 antheris carentia.
Stamina disci fertilia vix corollulis longiora.
Stylus bifidus ;radii vix tubum corollulae
supereminens ^disci fere corollulae longitudine.
Peceptaculum hemisphaericum, paleaceum;
pal eis membranaceis, linea media viridi in acu-
men elongata, fere longitudine tubi corollularum.
Semina nuda, angulata, pappo destituta.
Copiosa in abruptis sterilissimis circa Kurt-
Bulak. Floret Junio. ^Obs. Anthemidi alpinae Linn. affinis
,sed
praeter alias notas caulibus suffruticosis ramosis dif-
fusis discrepans.
LXXI. ACHILLEA Eupatortum. Nov.
A. villosa; folüs pinnatis;
pinnulis plano- pa-
tentibiis,
inciso- serratis ,basi latiore decurrenti*
biis,corymbis convexis ampllssimis , fioribus radio
destitutis.
Ptarmica orientalis foliis Tanaceti incanis flore
aureo. Buxb. C. 2. p. 26. tab. 19,
Ptarmica orientalis incana, toliis pinnatis, se-
mifloscnlis florum vix corispicuis. Tournef. Corr.
p. 38 .
Radix perennis.
Gaules saepe nonnulli,
erecti, pedales, sim-
pllces, sulcati,
villosi et subcanescentes sicut tota
planta neque i’ero albo - tomentosi.
Folia pinnato - composita , lata, plana, sessi-
lla ; foliolis oblongis, acutiuscnlis,
inciso-ser-
ratis, basi latioribus et postice ad petiolum com-
munem decurrentibus adeoqiie confliientibus.
Corymbus terminalis amplissimus,
con-
vexus, densus, e fioribus numerosissimis constans.
Flores oblongi,
magnitudine. Ach. Mille-
folii.
Calyx villosus ; squamis oblongis, quibus-
dam ad basin brevioribus.
Radius nullus, sed flosculi omnes tubu-
losi, circiter, deni, lutei,
genitalibns concoloribus. -
Receptaculum paleaceiim; paleis oblon-
gis albo - membranaceis , nervo medio viridi;
aetate
elongandum in rachis speciem,
cui flosculi cum pa-
leis adhaerent.
Semina formae communis in hoc genere,
minutissima, pappo carentia.
Odor fortis generi Achilleae peculiaris.
Communis ad vias et sylvarum margines, per
totam regionem circa Derbentum,Baku, Kubam,
Scharoachiam utramque. Floret Junio. %
Obs. Synonymon Buxbaumii certe huc pertl-
net, qiiod locus qiioque natalis ab eo cilatus testa-
tur. Caetemm species nostra proxima videtur Achil-
leae filipendulirjae. Lamarkiij coiif. ej. L)ict. Enc»
Bot. 1. p. 27. n. 12.
LXXII. JUNIPERUS ExcELSA. Nov.
J. caule arboreo validissimo; adultae foliis ml-
nimls oppositis qiiadrifariaiii inobricatis jtenellae
acerosls patulis ternis; baccis nigris.
Cedrus orientalis foetidissiraa arbor excelsa ;
seu Sabina orientalis fructu parvo nigro. Tournef.
Corr. p. 41.
Juniperus Sabina var. Taurica. Pallas Rofs. 2,
Juniperus hispanica: foliis quadrifariam imbri-
catis acutis. IVlill. Dict. n. i 5 .^
Communis ln raontium altiorum lapidosis
aridis.
Obs. Dlffert a Junipero Sabina cui proxima
proceritate et mole trunci. Folia adultioris vix a
Sabinae foliis distinguenda ; at tenella folia gerit plane
absimilia, scilicet acerosa, pungentia, patula ter-
na, Juniperi communis foliis analoga. Descriptio-
nem in Flora ^aurica ,dabimus.
LXXIII. SACCHARUM R AVENNAE. Linn.
A. panicula elongata contracta,
juniore spici-
forrai ;pedunculorum calycumque lana longis^iraa
flosculos submuticos abscondente.
Radix repens, amplum saepe cespitem folio-
rum ctflraorumque promens.
205
CulrnI sesquipidales ,bipedales, immo qnan-
doque quadripedales, teretes, superne nudiusculi.
Folia lata,
arundinacea ,acuminata
,laete
viridia, vaginis ore pilosis.
Pauicula terminalis elongata, contrarta;
ju-
nior immo dum floret spiciformis et Alopeciiro
analoga ;aetate patentior.
Panioulae rami alterni,
imbricati ,subdi-
visi, lana candida longiasima et molli vestiti;quae
lana.
Spiculas, parvas, lineares, alternas,
appro-
ximitas breviter pedicelJatas abscondit.
Flosculi plerique femineij masculi rari.
Calyx gluma uniflora bivalvis; valvulis ob-
longis membranaceis albis,
dorso spadiceis subae-
qualibus muticis,
totis lana eadem qua paniculae
rami pedicellique obsitis.
Corolla univalvis; valvula minima albomem-
branacea, submutica, calyce involuta.
Stamina spicularum mascularum tria. An-
therae flavae admoduin fugaces.
Germen spicularum foeminearum oblongum;
styli duo, calyce duplo longiores, plumosi, pur-
purei.
Occurrit in planitie versus torrentes Kessart-
scbai et Samur inter Kubam et Derbentum. Floret
Junio. 2j.
LXXIV. MIMOSA Stephaniana. Nov.
M. (^aculeata, foliis bipiimatis) pubescens, fo-
liolis ovato -oblongis basi inaequaiibus ,spicis sim-
plicibus elongatis,
staminibus vix corolla longio-
ribus.
üoG
Senna Persica splnosa,
foliia exiguis. Buxb.
C. 3. p. 56. tab. /|8. Mala.
Sili<iua Nabathaea ex Persla allata. Breyn.
Exot. Cent. i. tab. 55. legnmen optime.
Radix lignosa,
crassitie digiti,
extus atro-
purpurea ,intus albida^, longissime in terram defjxa.
Gaulis fruticosus,
erectus,
pedalis aut bi-
pedalis, raro altior,
crassitie pennae anserinae,
acu-
leatus aculeis sparsis rectis basi dilatatis, pube sub-
tiii glaucescens.
Rami elongati,
graciles, alterni ,adscenden-
tes fiexuosi,
aculeati et pubescentes sicut caulis
praesertim juniores.
Stipulae solitariae ,caducae ;
inferiores sub-
reniformes obsolete denticulatae ;superiores mino-
res scilicet vix foliola magnitudine superantes,
in-
tegrae, oblongae, acutae.
Folia abrupte bipinnata,
circumscriptione
avata, breviter petiolata, pubescentia sicut caulis;
pinnis oppositis conjugalionibus saepe quinis;
petiolo communi in mucrcnem muticum brevissi-
mum excurrente.
Foliola subtredecemjuga ,stricte opposita
,
ima et superiora paulio minora; omnia parva, ob-
longa, acutiuscula,
obliqua et fere semicordata ob
basin exteriorem folioli productam nervumque prin-
cipalem a basi ad apicem non per folioli medium
sed margini antico propius excurrentem. Juxta
nervum principalem alter ex ipsa basi marginem in-
teriortm versus exit, qui vero folioli apicem haud
attingit.
R a c e m i axillares simplicissimi ,solitarii
,fo-
Uo longiores,
breviter pedunculati.
V
Flores circiter niagnitudine florum Veronicae,
pallide lutescentes,
brevissimis tenuissitnisque pe-
dicellis insistentes, sparsi,
bracteis vix ullis.
Calyx ininimus, denticulis quinque.
Co roll a regularis, pentapetala; petalisob-
longis, acutiusculis, parum patentibus.
Stamina lo receptaculo inserta,
corolla panl-
lo longiora* Filamenta subulata,
basi vix con-
nexa, aequalia. Antherae incumbentes flavae.
Pistillum unicum staniinibus paullo Ion-
gius; ge rm in e oblongo; Stylo columriari; stig-
mate simplice, torto.
Legumen oblongum , circiter sesquiunciale
,
curvum,obtusuna, farctum, purpurascens
,multi-
loculare,
scilicet duplici seminum ordine intra ma-
teriam suberosam ;singulis dissepimento transver-
sal! separatis.
Semina formae communis in hoc genere,
magna, compressa ,subrotunda
,laevissima
,palli-
de fusca.
Flores mere masculos nullos vidi; attamen
plurimi e floribus aboitiunt , ita ut raro leguraina
tria quatuorve in eadem spica matura semina fe-
rant. Folia autumno decidunt in specie hac fri-
gorum magis quam congeneres omnes patiente.
Frequens in siccis provinciae Schirvan,im-
primis per planltiem ad Cyrum Fluviam,
circa no-
vam Schamachiam et in vicinia fluminis. In deser-
tis ad dextrum latus Cyri, Araxem versus, inte-
gras plagas ferme sola occupat, Floret Julio. t?
Dicta in honorem D. Friderici Stephan, Pro-
fcssoris Mosquensis.
Absoliitis stirpihus novis vel minus coguitis^ iioii^
iiuHarinn, quarum hacteiius mentionein haud ftci^
nomina suhnecto. .
Z'i^iphora. capitata.
Salvia viridis.
• - verbenaca.
. . verticillata.
. - sylvestris.
. - Aethiopis.
. - Sclarea.
Iris pumila.
, - ochroleuca.
Saccharum Ravennae.
PliaUris biilbosa.
Panicum dactylon.
Crypbis phleoides (Phleum
Schoenoides Linn.)
. . schoenoides (Schoe-
nus aculeatus Linn.)
Alopecurus nionspeliensis.
Milium paradoxum.
Agrostis bromoides.
Melica ciliata.
Poa salina.
Briza virens.
Cynosurus echinatus.
^tipa pennata.^
Avena fatua.
Arundo Donax.
- - Phragmitis.
Arundo Calamagrostis.
- - epigejos.
Tiiticum junceum.
prostratum.
Dipsacus laciniatus.
Scabiosa transylvanica.
- leucantha.
Knautia piumosa.
Galiura rubioides.
- - parisicnse.
Plantago Psyllium.
Loellingii.
Camphorosma monspelien*
sis.
Anchusa italica.
xVsperugo procumbens.
Echium rubrum.
Messerschmidia Argiizia.
Androsace maxima.
Convolvulus lineatus.
- • - Cantabrica.
- - - Persica.
V^erhascum phlomoides.
Cynanchum acutum.
Apocynum Venetum.
Chenopodium Botrys.
Beta maritima*
1209 *
Velezia ngida.
Tordylium maximum,Caucalis orientalis.
Daucws VLsnaga.
Ferula nodiflora.
Laserpitiuin aquilegifo-
liura.
- - - ferulaceum.
- - - priitenicum.
Statice coriaria Pall.
fruticulosa.
Linum austriacum»
- - flavum,
- gallicum.
Allium sjDhaerocephalum,
descendens.
- - moschatum,- - flavum,
OrnithogalumNarbonense.
Bulbocodium vernum.
Atraphaxis spinosa.
Rumex aegyptiacus.
- nemolapatho EJarb.
affinis*
Epilobium rosmarinifo*’
lium. Curtis.
Stellera Passerina.
Zygopbyllum Fabago.
Gypsopbila paniculata.
^ - muralis.
- - - glomeratae Pall.
affinis.
Dianthus prolifer.
^ deltoides ?
Diantbus Carthusianorum.
Cucubalus italicus.
- - - mollissimus,
Silene conoidea.
cbloraefolia Smith,
Arenaria fasciculata Jacq.
striata Allionii,
Garidella Nigellastrum,
Peganum Harmala.
Eupborbia saxatilis.
gerardiana Jacq.
Potentilla supina. '
recta.
Cbelidonium cornicula-
tum,
Cistus fumana,
Aegyptiacus.
- heliantliemum. La-
markü.
niloticus.
Nigella orientalis,
Clematis orientalis,
Tbalictrum minus.
Teucrium bircanicum.
Polium,
Nepeta ucrainica,
Sideritis montana.
Stacbys lanata,
- - - recta.
Marrubium peregrinum,
Pblomis laciniata,
Herba Venti.
tuberosa.
Tbymua vulgaris.
O
£10
Thymus Zygls.
acinos.
Scutellairia orientalis.
Prunella laciniata.
Rbir>anthus Trixago.
Lathraea Phelypaea.
Pediciilaris tuberosa.
Dodartia orientalis.
Myagrnm rugosumi
Anastatica syriaca.
Lepidiuui latifolium.
-_
- vtsicarium.
Turritls hirsuta.
Geranium ciconium.
Althaea hirsuta.
Ononis minutissima.
Lathyrus sphaericus Retrii?
- - - hirsutus.
- - - pisiformis.
Vicia Narbonensis»
Coronilla Securidaca^
Hippocrepis unisiliqua.
Hedysarum Buxbaumia-
num. Pall.
- * • grandiflorum.
Alhagi.
- - cornutum»
Phaca salsula Pall.
Astragalus austriacus. ,
- “ “ exscapus. var.^.
- trimestris.
Trifolium lappaceum.
- - “ angustifolium.
- - fragiferum.
Lotus Dorycniura*
Hypericum Coris.
Tragopogon major Jacq.
- - - uiidulatus. —Scorzonera hiepida Porsk*
- - - dichotoma
Vahlii.
Picris echioides.
Chondrilla juncea.
Crepis neglecta.
Hyoseris hedypnois.
Serratula amara.
centauroides.
Carduus polyanthemus.
ciliatus. '
marianus.
hispanicus La-
mark.
mollis. Jacq.
Cartbamus Acarna Laraark.
(Cnicus Lin.)
Chrysocoma villosia.
- ' - Linosyris.
Artemisia pauciflora.
- “ humilis.
- - - rupestris.
piperita. Pall.
Gnaphalium arenarium*
- - - - - orientale.
Xeranthemum annuum»
Conyza squarrosa.
Erigeron acre.
- - - canadense*
Senecio erucifolius.
£11
Cinerarla lor.glfolia?
Inula Oculus Christi.
- - germanica."
Aster Amellus.
Chrysanthemum inodo-
rum.
* - - - - alpinum.
Achillea tomentosa,
Buphhalmum spinosum.
Centaurea crupina.
- - - acuta. Vahlii.
- - - sibirica.
Centaurea splendens.
- - “ amara.
- - - solstitialis.
- - “ reflexa.
Echinopsis strgosus.
Serapias Jatifolia.
Androp'ogon Ischaemum,
Aegilops squarrosa.
- - - triuncialis.
Atriplex hortensis. var.
laciniata.
I) V it df f e f) l c r.
2luf bem ftatt (Jotteaicn 5(ff€jTot* (ie .4
@eite 17 BeHc 19 flott öeflrrmt fic» Getrennts 20 5 27 ' ba^ ibrf Dberflacbe eine £»ber'
fladbe hot bie
5 24 ? 3o j Slfifr fie^ SBeife
= 44 - So i ^bth^funo ^bleitutiGs 52 f So s (5 ibi. rteö ’^ihf,
5 5j f Sl : Telecki Ilfö Feleki
5 . 126 c i5 • s Feeuodum (ic^ Secundum
NeueV e r 1 a g s 1) (L c li e r
VON Fr. IEDR16H EsSLINGER.
i) Liebe, Krieg und Dummheit. Ein Koman von
Gregor, iter Bd. Ö. a i lUhlr. oder i d. 3 o kr.
c) Marschall (F. A. von Bieberstein) Beschreibung
der Länder zwischen den Flüssen Kur und Tereck
am Caspischen Meere; mit einem botanischen An-
hang gr. B.
5)
Nachricht von Paul 1 . Gelangung zur Würde
des Grofsmeisters von Malta; mit Aktenstücken
B. a 10 ggr. oder 4^
4) Piecherches surle fluide nerveux et de l’esprit vital
,par G. Lefebure 8 . a 8 ggr. oder 5o kr.
5) Romulus; imitee de TAllemand d’Auguste La-
fontaine par F. I. avec figures 2 Vol. 18. br.
C) Piousseau. (I. I.) vom gesellschaftlichen Vertrage
oder über die Grundsätze der Staatslehre 8.
auf Druckp.
auf Schreibp.
auf Velinp.
»7) Saldern (H. v.) Biographie Peter des Drittern Zur
unpartheiischen Ansicht der Wirkung der darnaligen
Revolution, und zur Berichtigung der Beurtheilung
des Charakters Catharinens der 2ten, gr. 8.
8) Ueber stehende Heere und derenVervollkommnung,
gr. 8.
q) Ueber die Vertbeidigung von Holland, und den
Feldzug der holländischen Armee im Jahre lyQo-
ite Abtheilung, gr. 8.
10) Le 18 Brumaire ou Tableau des Evenemens qui
ontamenecette Journee etc. gr. in 8. br. a 2 Rthlr.
8 ggr, oder 3 fl. 3o kr.