Η διαχείριση θεατρικών φωτογραφικών τεκμηρίων. Η περίπτωση της συλλογής του Ε.Λ.Ι.Α. (2007)

Π Α Ρ Α Β Α Σ Ι Σ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟTMHMATOΣ ΘEATPIKΩN ΣΠOYΔΩN ΠANEΠIΣTHMIOY AΘHNΩN

Μ Ε Λ Ε Τ Η Μ Α Τ Α [ 5 ]

ΣΤΕΦΑΝΟΣTIMHTIKH ΠPOΣΦOPA ΣTON BAΛTEP ΠOYXNEP

ΕπιμέλειαIΩΣΗΦ ΒΙΒΙΛΑΚΗΣ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ E R G O • Α Θ Η Ν Α 2 0 0 7

1143

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΣΤΑΜΑΤΟΓΙΑΝΝΑΚΗ

Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΤΕΚΜΗΡΙΩΝ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΤΟΥ Ε.Λ.Ι.Α.�

Δεν ανασταίνονται οι ζωές που εξώκειλαν στα αρχεία.Αυτός όμως δεν είναι λόγος να τις κάνουμε να πεθάνουν και δεύτερη φορά.

Arlette Farge�

Τ ο ιδιαίτερο και, σε κάποιες περιπτώσεις, μοναδικό ερευνητικό και ιστορικό ενδιαφέρον που παρου-σιάζουν τα ηχητικά και οπτικά τεκμήρια της θεατρικής πράξης οφείλεται κυρίως στο ότι η τελευ-ταία χαρακτηρίζεται από «[...] σχεδόν ανύπαρκτη αντοχή στο χρόνο (η θεατρική παράσταση είναι

ένα δημόσιο κοινωνικό γεγονός που τελειώνει με την ολοκλήρωσή της κι αφήνει έμμεσα μόνο ίχνη και απηχήσεις)»3. Το εφήμερο της θεατρικής τέχνης, βασικό χαρακτηριστικό της και θεμελιώδης δυσκολία για τη σχετική ιστοριογραφία, προσδίδει μεγάλη αξία σε αρχειακές πηγές που μπορούν να προσφέρουν μια ιδέα, ελλιπή και αποσπασματική έστω, για το καλλιτεχνικό έργο που χάνεται αμέσως μετά την πα-ρουσίασή του.

Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις πηγές της ιστορίας του θεάτρου κατέχουν οι φωτογραφικές συλλογές. Ως θεατρική, ορίζεται μια φωτογραφία από παράσταση, από τις δοκιμές μιας παράστασης, αλλά και μια φωτογραφία σε στούντιο, όταν σ’ αυτήν απεικονίζεται ένας ηθοποιός με το κοστούμι του ρόλου του.

Για τον ερευνητή και τον ιστορικό του θεάτρου η πληροφοριακή αξία μιας θεατρικής φωτογραφίας εί-ναι συχνά πολύπλευρη. Η αποτύπωση της στιγμής μιας τέχνης που χαρακτηρίζεται από κίνηση μειώνει, ασφαλώς, αισθητά τα περιθώρια συμπερασμάτων. Ωστόσο, χάρη στη φωτογραφία ο ερευνητής έχει πρό-σβαση στο ίχνος που αφήνει η τέχνη του θεάτρου. Η εικόνα μπορεί να αποτελέσει μαρτυρία για την όψη και το «στήσιμο» μιας παράστασης, τη σκηνοθετική γραμμή, την προσέγγιση του σκηνογράφου και του ενδυματολόγου, τη μορφή, τη φυσιογνωμία και την έκφραση των ηθοποιών. Ενδείξεις για την αισθητική και τις τάσεις κάθε εποχής, στοιχεία για τη σύγκριση παραστάσεων που ανήκουν σε διαφορετικές χρονι-

1 Αφορμή για τη σύνταξη του κειμένου αυτού αποτέλεσε η ολοκλήρωση, από τη γράφουσα, διετούς εργασίας αρ-χειακής διαχείρισης, ταξινόμησης και ηλεκτρονικής τεκμηρίωσης 10.000 θεατρικών φωτογραφιών, που φυλάσσονται στο Τμήμα Τεκμηρίων Παραστατικών Τεχνών και Μουσικής του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, στο πλαίσιο του Ε.Π. «Κοινωνία της Πληροφορίας», μέτρο 1.3: «Τεκμηρίωση, αξιοποίηση και ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού». Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον πρόεδρο του Ε.Λ.Ι.Α. Μάνο Χαριτάτο, που μου επέτρεψε να δημοσιεύσω υλικό από τις συλλογές του Αρχείου. Για τις παρατηρήσεις που έκαναν στο κείμενο, ευχαριστώ θερμά το Νίκο Κουτσου-μπό, την Ηρώ Κατσιώτη, τη Γεωργία Παλαντά και τον Παναγιώτη Μιχαλόπουλο.2 Farge, Arlette. Η γεύση του αρχείου. Μτφ. Ρίκα Μπενβενίστε. Αθήνα: Νεφέλη, 2004, σ. 135.3 Πούχνερ, Βάλτερ. Σημειολογία του θεάτρου. Αθήνα: Παϊρίδης, 1985, σ. 13.

1144 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΣΤΑΜΑΤΟΓΙΑΝΝΑΚΗ

κές περιόδους, καθώς και πληροφορίες για διαφορετικά ανεβάσματα ενός έργου στο πέρασμα του χρό-νου, μπορεί να προκύψουν και από μια φωτογραφία, σε συνδυασμό πάντα με τη σχετική βιβλιογραφία, αρθρογραφία και κριτικογραφία.

Στην περίπτωση της μελέτης της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου, η χρήση οπτικών τεκμηρίων πα-ρουσιάζεται αρχικά ως μάλλον αποσπασματική και περιορισμένη. Το γεγονός αυτό εντάσσεται σ’ ένα γε-νικότερο πλαίσιο ελλιπούς αξιοποίησης των αρχειακών πηγών στον τομέα της ελληνικής θεατρολογικής επιστήμης. Το νεαρό της ηλικίας της θεατρολογίας στην Ελλάδα, η στενή σχέση της με την επιστήμη της φιλολογίας και η έλλειψη θεμελιωδών μεθοδολογικών, ιστορικών και θεωρητικών εργαλείων οδήγησαν σ’ έναν δικαιολογημένο αρχικό προσανατολισμό, που ήταν η συμπλήρωση των βιβλιογραφικών κενών.

Εξάλλου, οι ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στα ελληνικά αρχειακά και μουσειακά ιδρύματα –ανεπάρκεια εξειδικευμένου και έμπειρου επιστημονικού προσωπικού, εξοπλισμού και οικονομικών πό-ρων, διασπορά του υλικού, θεσμικές και νομοθετικές εκκρεμότητες, έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ των φορέων για την εφαρμογή κοινών καθιερωμένων αρχών στον τομέα της διαχείρισης των αρχείων– δυ-σχεραίνουν την πρόσβαση στις πηγές και προκαλούν συχνά παρερμηνείες και λανθασμένες χρήσεις του σχετικού υλικού.

Τα τελευταία χρόνια, και παρά τις συχνά δυσμενείς συνθήκες, η αρχειακή έρευνα γίνεται πιο συστη-ματικά και στο χώρο της ελληνικής θεατρολογίας. Στις νεώτερες μελέτες αξιοποιούνται σε μεγαλύτερο βαθμό ενδείξεις που προκύπτουν από αρχειακές πηγές, ενώ παρουσιάζονται δημοσιεύματα για αρχεία θεατρικού ενδιαφέροντος, καθώς και εκθέσεις που προβάλλουν αρχειακό υλικό και συνοδεύονται από αναλυτικούς καταλόγους.

Η συστηματική καταλογογράφηση των αρχειακών πηγών που σχετίζονται με το νεοελληνικό θέατρο, η ταξινόμηση, η ευρετηρίαση, η παρουσίαση και η διάθεση των σχετικών αρχείων από τους φορείς που τα φυλάσσουν και τα διαχειρίζονται, εξακολουθούν να αποτελούν επιτακτικά ζητήματα για την έρευνα4.

Η τεκμηρίωση φωτογραφικού υλικού είναι μια εργασία σύνθετη, απαιτητική και ενδιαφέρουσα, που προϋποθέτει ιδιαίτερη προσοχή, συγκέντρωση και εγρήγορση. Η συστηματική αναζήτηση ενδείξεων, ο έλεγχος και η αυστηρή αξιολόγησή τους συμπεριλαμβάνονται στα αυτονόητα καθήκοντα του τεκμηρι-ωτή, ενώ βασικά εργαλεία του είναι η παρατηρητικότητα, η οπτική μνήμη, η βιβλιογραφική ενημέρωση και η εξοικείωση με το υλικό. Τα αδημοσίευτα και χωρίς ενδείξεις φωτογραφικά τεκμήρια, που αποτε-λούν ικανό ποσοστό των αρχειακών συλλογών, προϋποθέτουν υψηλό βαθμό εξειδίκευσης και εμπειρίας του διαχειριστή τους.

Στις συλλογές θεατρικών φωτογραφιών, το μεγαλύτερο ενδιαφέρον αλλά και τον υψηλότερο βαθμό δυσκολίας παρουσιάζουν οι φωτογραφίες από παραστάσεις. Η τεκμηρίωσή τους περιλαμβάνει δύο στά-δια: α) αναγνώριση της παράστασης και β) αναγνώριση ηθοποιών και ρόλων. Τα δύο αυτά στάδια δεν ολοκληρώνονται απαραίτητα με τη σειρά αυτή. Η ιδιαιτερότητα της κάθε φωτογραφίας υπαγορεύει και μια, κατά περίπτωση, διαφορετική αντιμετώπισή της. Για παράδειγμα, μια μακρινή λήψη καθιστά πιο εύκολη την αναγνώριση του έργου και της σκηνής, πιο δύσκολη, ωστόσο, την αναγνώριση των ηθοποι-ών. Αντίθετα, μια κοντινή λήψη δίνει πιο σαφή εικόνα των ηθοποιών, συνήθως όμως δεν παρέχει επαρ-κή άποψη του σκηνικού χώρου. Μια πολυπρόσωπη φωτογραφία απαιτεί την αναγνώριση πολλών ηθο-

4 Βλ. Μαυρομούστακος, Πλάτων. Το θέατρο στην Ελλάδα 1940-2000: Μια επισκόπηση. Αθήνα: Καστανιώτης, 2005, σσ. 23-28.

Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΤΕΚΜΗΡΙΩΝ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΤΟΥ Ε.Λ.Ι.Α. 1145

ποιών, δίνει όμως, παράλληλα, πληρέστερη εικόνα του θιάσου. Ολιγοπρόσωπες φωτογραφίες τεκμηρι-ώνονται ευκολότερα σε επίπεδο ηθοποιών, πιο δύσκολα, όμως, σε επίπεδο ρόλου και παράστασης, κα-θώς ο φακός είναι συχνά εστιασμένος στα πρόσωπα. Ο κατάλογος των διαφορετικών περιπτώσεων είναι μακρύς και ο τεκμηριωτής καλείται να αντιμετωπίζει την καθε δυσκολία αξιοποιώντας όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή του.

α. Αναγνώριση της παράστασης

Στην περίπτωση που το ίδιο το τεκμήριο παρέχει ενδείξεις5, αυτές αποτελούν και την αφετηρία της τεκμηρίωσης˙ υπό μορφή ένδειξης μπορεί να αναγράφεται, για παράδειγμα, μια χρονολογία, το όνομα ενός ηθοποιού ή ο τίτλος έργου. Ανατρέχοντας σε άλλες αρχειακές πηγές και στη βιβλιογραφία, ο τεκμη-ριωτής διασταυρώνει την ένδειξη, ελέγχει την εγκυρότητά της, την διορθώνει ή την συμπληρώνει και οδη-γείται σταδιακά στην, κατά το δυνατόν, πλήρη καταχώριση των στοιχείων της παράστασης (ημερομηνία, συγγραφέας, πρωτότυπος τίτλος έργου� και ελληνική μετάφρασή του, θίασος, θέατρο, συντελεστές).

Σαφώς πιο δύσκολες στην τεκμηρίωση είναι οι φωτογραφίες χωρίς ενδείξεις. Υπαγορεύουν, αρχικά, την απόπειρα χρονολόγησής τους κατά προσέγγιση, και, κατόπιν, την έρευνα για τον εντοπισμό δημο-σίευσής τους (ή δημοσίευση άλλων φωτογραφιών από την ίδια παράσταση) στον περιοδικό και ημερή-σιο Τύπο της εποχής, καθώς και σε εικονογραφημένες εκδόσεις θεατρικού ενδιαφέροντος, σύγχρονες του τεκμηρίου ή μεταγενέστερες. Αν δεν εντοπιστούν δημοσιεύσεις του υλικού, ο τεκμηριωτής καταφεύγει σε ποικίλα στοιχεία, που είτε προκύπτουν από την ίδια τη φωτογραφία είτε από έρευνα σε άλλες συλλογές: αναγνώριση των ηθοποιών, αναγνώριση κοστουμιών, αναγνώριση του σκηνικού ή κάποιου χαρακτηρι-στικού στοιχείου του, μπορεί να οδηγήσουν στην αναγνώριση της παράστασης.

β. Αναγνώριση ηθοποιών και ρόλων

Η αναγνώριση των ηθοποιών μιας παράστασης αποτελεί πάντα μια γοητευτική πρόκληση για τους συνεπείς θεατρόφιλους7. Οι παρατηρητικοί και ενημερωμένοι θεατές θυμούνται τους ηθοποιούς με αξιο-σημείωτη ευκολία, από τη φωνή τους, την κίνησή τους, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προσώπου τους. Η μνήμη, οπτική και ακουστική, κατέχει εδώ τον πρώτο ρόλο.

Τα πιο πάνω, ωστόσο, ισχύουν για σύγχρονες του θεατή παραστάσεις, για ηθοποιούς τους οποίους είχε την τύχη να δει στη σκηνή. Για παραστάσεις και ηθοποιούς παλαιότερων εποχών, η κατάσταση εί-ναι διαφορετική. Ο τεκμηριωτής θεατρικών φωτογραφιών επιφορτίζεται συχνά με το έργο της αναγνώρι-σης προσώπων αρχικά εντελώς αγνώστων του. Η σχέση που αναπτύσσει με τα πρόσωπα αυτά, βασίζεται

5 Οι ενδείξεις σε ένα φωτογραφικό τεκμήριο διακρίνονται σε σύγχρονες του τεκμηρίου και σε μεταγενέστερες. Γενι-κά, ως πιο έγκυρες αντιμετωπίζονται οι ενδείξεις που προέρχονται από τον φωτογράφο ή από τον δημιουργό του αρ-χείου. Οποιαδήποτε ένδειξη, ωστόσο, μπορεί να αξιοποιηθεί, με προηγούμενο πάντα έλεγχο της εγκυρότητάς της.� Η αναζήτηση των πρωτότυπων τίτλων σε ελληνικές παραστάσεις έργων του ξένου ρεπερτορίου είναι μία ιδιαίτε-ρα επίπονη εργασία. Ο τίτλος της ελληνικής παράστασης συχνά δεν αποδίδει τον πρωτότυπο τίτλο, είτε για λόγους μεγαλύτερης εμπορικότητας είτε προς αποφυγή της λογοκρισίας. Το ίδιο συμβαίνει σε αρκετές περιπτώσεις και στα ονόματα των ρόλων, ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις, κατά τις οποίες εμφανίζονται στα θεατρικά προγράμματα ψευδεπίγραφα έργα. 7 Βλ. Μαυρομούστακος, Πλάτων. «Ο ηθοποιός και η εικόνα (του)», στο: Μαυρομούστακος, Πλάτων - Σταματογιαν-νάκη, Κωνσταντίνα (επιμ.). Λέων Φραντζής: Φωτογραφίες ελλήνων ηθοποιών 1937-1946. Αθήνα: Ε.Λ.Ι.Α., 2003, σσ. 8-9.

114� ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΣΤΑΜΑΤΟΓΙΑΝΝΑΚΗ

και σ’ αυτή την περίπτωση στη μνήμη, αλλά μόνο οπτική εδώ· το σημείο εκκίνησης, όμως, είναι η τυπω-μένη εικόνα και όχι η ζωντανή. Οι ενδείξεις, αν υπάρχουν, είναι πιθανό να βοηθήσουν σ’ ένα πρώτο στά-διο, ενώ η οδός που πρέπει να ακολουθηθεί είναι και πάλι η έρευνα σε άλλες αρχειακές συλλογές, στη βι-βλιογραφία, στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο της κάθε εποχής8. Όσο προχωρεί η εργασία της τεκμηρίω-σης και αυξάνει ο αριθμός των φωτογραφιών των οποίων ολοκληρώνεται η περιγραφή, τα πρόσωπα των ηθοποιών γίνονται πιο οικεία, η αναγνώρισή τους είναι πιο εύκολη, κάποτε αυτόματη.

Πιο κάτω παρατίθενται ενδεικτικά παραδείγματα τεκμηρίωσης θεατρικών φωτογραφιών και γίνεται προσπάθεια να περιγραφεί η διαδικασία που ακολουθήθηκε.

Παράδειγμα Ι (φωτογραφία με ορθή ένδειξη)

Η φωτογραφία φυλάσσεται στο αρχείο Λέοντα Φραντζή (κωδ. L218.043). Φέρει την ένδειξη: «Λαίδη Μπέτση εξοφλεί». Αναγνωρίζονται, αρχικά, η Μαρίκα Κοτοπούλη και ο Γιώργος Παππάς στο κέντρο της φωτογραφίας. Στη βιβλιογραφία εντοπίζεται φωτογραφία από την παράσταση, όπου εμφανίζονται η Μαρίκα Κοτοπούλη και ο Γιώργος Παππάς, και επιβεβαιώνεται ο τίτλος έργου που αναγράφεται στην έν-δειξη της φωτογραφίας (Ανεμογιάννης, Γιώργος. Μαρίκα Κοτοπούλη: Η φλόγα. Αθήνα: Μουσείο και Κέ-ντρο Μελέτης του Νεοελληνικού Θεάτρου, 1994, σ. 294). Αναγνωρίζονται οι υπόλοιποι ηθοποιοί στη φω-τογραφία. Στη συλλογή θεατρικών προγραμμάτων του Ε.Λ.Ι.Α. εντοπίζεται το πρόγραμμα της παράστα-σης (κωδ. THP.32.06). Από την καταλογογράφηση του προγράμματος αντλούνται τα στοιχεία της παρά-

8 Ως βοηθητικά εργαλεία στη σχετική έρευνα, λειτουργούν, π.χ.: 1. τα προγράμματα θεατρικών παραστάσεων (που παρέχουν πολύτιμα στοιχεία για τους συντελεστές τους, τη διανομή των ρόλων, αλλά και φωτογραφίες ηθοποιών, είτε από τις δοκιμές της παράστασης είτε τραβηγμένες σε στούντιο). 2. Η σχετική με θεατρικές παραστάσεις ή καλ-λιτέχνες του θεάτρου αρθρογραφία (συχνά εικονογραφημένη) σε εφημερίδες και περιοδικά της κάθε εποχής. 3. Το μοναδικό λεξικό για τους έλληνες ηθοποιούς: Έξαρχος, Θεόδωρος. Έλληνες ηθοποιοί («Αναζητώντας τις ρίζες», τ. Α΄ και συμπλήρωμα, τ. Β΄1, Β΄2 και «Η γενιά μας», τ. Γ΄1, Γ΄2). Αθήνα: Δωδώνη, 1995-2000. 4. Αφιερωματικοί τόμοι και λευκώματα για έλληνες καλλιτέχνες του θεάτρου.


στασης και τα ονόματα των ρόλων9. Αναγράφεται η τεκμηρίωση της φωτογραφίας, ως εξής: 1938. Θέατρο Κοτοπούλη, θίασος Μαρίκας Κοτοπούλη. Maugham, W. Somerset: Lady Frederick (Η λαίδη

Μπέτση εξοφλεί)10. Σκηνοθεσία: Γιαννούλης Σαραντίδης. Ρίτα Μυράτ (Ρόζα), Μαρίκα Κοτοπούλη (Λαίδη Μπέτση Μπέρολς), Αντώνης Γιαννίδης (Ναύαρχος

Κάρλαϊλ), Γιώργος Παππάς (Παραντάιν Φωλτς), Τάκης Γαλανός (Τσάρλυ Μήρστον), Δημήτρης Μυράτ (Τζέραλντ Ο’ Μάρα), Θεόδωρος Αρώνης (Συνταγματάρχης Μοντγκόμερυ), Ελένη Χαλκούση (Λαίδη Μωντ Μήρστον).

Φωτογράφος: Λέων Φραντζής.

Παράδειγμα ΙΙ (φωτογραφία με λανθασμένη ένδειξη)

Η φωτογραφία φυλάσσεται στο αρχείο Λέοντα Φραντζή (κωδ. L218.063). Φέρει την ένδειξη: «Shakspeare [sic] Όπως σας αρέσει». Αναγνωρίζονται, αρχικά, η Ρίτα Μυράτ και η Μαίρη Αρώνη στο κέντρο της φω-τογραφίας. Στο αρχείο θεατρικών προγραμμάτων του Ε.Λ.Ι.Α. δεν εντοπίζεται πρόγραμμα παράστασης του έργου που αναγράφεται, με τους συγκεκριμένους ηθοποιούς. Αναγνωρίζεται ο Δημήτρης Χορν, στα δεξιά. Στη βιβλιογραφία εντοπίζονται δύο φωτογραφίες από την ίδια παράσταση (Δημήτρης Χορν. Αθή-να: Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, 1999, σσ. 78-79). Πρόκειται για το έργο του William Shakespeare, Much ado about nothing. Στη συλλογή θεατρικών προγραμμάτων του Ε.Λ.Ι.Α. εντοπίζεται το πρόγραμμα της παρά-στασης (κωδ. THP.51.28). Αναγνωρίζονται και άλλοι ηθοποιοί στη φωτογραφία. Κάποια από τα πρόσωπα της φωτογραφίας που δεν διακρίνονται εύκολα, λόγω της θέσης τους ή του φωτισμού, μπορούν να ανα-γνωριστούν με τη βοήθεια ενός μεγεθυντικού φακού. Εξίσου χρήσιμη σε τέτοιες περιπτώσεις, αποδεικνύ-

9 Στην ηλεκτρονική καταλογογράφηση θεατρικών προγραμμάτων, στην αναγραφή των ηθοποιών και των συντε-λεστών της παράστασης, γίνεται, όπου είναι δυνατό και ασφαλές, συμπλήρωση των μικρών ονομάτων, διόρθωση ορθογραφικών και τυπογραφικών λαθών και υιοθέτηση καθιερωμένης ορθογραφίας. Στην αναγραφή των ρόλων διατηρείται η ορθογραφία του προγράμματος, καθώς απορρέει από τη μετάφραση του έργου στα ελληνικά.10 Ο τίτλος στην παρένθεση είναι ο τίτλος της ελληνικής μετάφρασης του έργου που χρησιμοποιήθηκε στην παρά-σταση.


εται η υψηλής ανάλυσης ηλεκτρονική σάρωση του τεκμηρίου, η οποία επιτρέπει μεγάλης κλίμακας μεγέ-θυνσή του. Από την καταλογογράφηση του προγράμματος αντλούνται τα στοιχεία της παράστασης και τα ονόματα των ρόλων.

Αναγράφεται η τεκμηρίωση της φωτογραφίας, ως εξής: 1946. Εθνικό Θέατρο. Shakespeare, William: Much ado about nothing (Πολύ κακό για τίποτα). Μετάφρα-

ση: Βασίλης Ρώτας, σκηνοθεσία: Δημήτρης Ροντήρης, σκηνικά: Κλεόβουλος Κλώνης, κοστούμια: Αντώ-νης Φωκάς.

Στέλιος Βόκοβιτς (Δον Γιάννης), Μάνος Κατράκης (Δον Πέτρος), Αλέκος Δεληγιάννης (Κλαύδιος), Ρίτα Μυράτ (Ηρώ), Μαίρη Αρώνη (Βεατρίκη), Νίκος Παρασκευάς (Λεονάτος), Χριστόφορος Νέζερ (Δομβέ-ρης), Δημήτρης Χορν (Βενέδικτος).

Φωτογράφος: Λέων Φραντζής.

Παράδειγμα ΙΙΙ (φωτογραφίες χωρίς ενδείξεις)

Οι φωτογραφίες φυλάσσονται στο αρχείο Τάσου Μελετόπουλου (κωδ. 03.14.P.418, 03.14.P.424, 03.14.P.427, 03.14.P.428). Δεν υπάρχουν ενδείξεις. Αναγνωρίζονται οι ηθοποιοί. Στην πρώτη, ο Δημήτρης Μυράτ και η Κυβέλη Αδριανού. Στην δεύτερη, ο Θεόδωρος Κρίτας, ο Γιώργος Παππάς, η Κυβέλη Αδριανού και ο Βασίλης Λογοθετίδης. Στην τρίτη, η Κυβέλη Αδριανού και ο Βασίλης Λογοθετίδης. Στην τέταρτη, η Κυβέλη Αδριανού, ο Βασίλης Λογοθετίδης, ο Θεόδωρος Κρίτας και η Μαρίκα Κοτοπούλη. Στη συλλογή θεατρικών προγραμμάτων του Ε.Λ.Ι.Α. εντοπίζονται προγράμματα παραστάσεων στις οποίες συνεργάζονται οι πιο πάνω ηθοποιοί. Με τη βοήθεια του σκηνικού και των κοστουμιών, επιλέγεται ως πιο πιθανή η παράσταση του έργου του Robert Sherwood, The road to Rome (Ο Αννίβας προ των πυλών). Η παράσταση επιβεβαιώνεται από τη βιβλιογραφία (Ανεμογιάννης, Γιώργος. Μαρίκα Κοτοπούλη: Η φλόγα. Αθήνα: Μουσείο και Κέντρο Μελέτης του Νεοελληνικού Θεάτρου, 1994, σ. 269, όπου βρίσκεται δημοσιευμένο σκίτσο του Φωκίωνα Δη-μητριάδη, με τον Βασίλη Λογοθετίδη και τη Μαρίκα Κοτοπούλη). Από την καταλογογράφηση του θεατρι-κού προγράμματος (THP.4.21), αντλούνται τα στοιχεία της παράστασης και τα ονόματα των ρόλων.


Αναγράφεται η τεκμηρίωση των φωτογραφιών, ως εξής: 1934. Θέατρο Κυβέλης, θίασος Κυβέλης Αδριανού - Μαρίκας Κοτοπούλη. Sherwood, Robert: The road to

Rome (Ο Αννίβας προ των πυλών). Μετάφραση: Δημήτρης Μυράτ, σκηνικά: Απόστολος Δοξιάδης.03.14.P.418: Δημήτρης Μυράτ (Αννίβας), Κυβέλη Αδριανού (Άμυτις).03.14.P.424: Θεόδωρος Κρίτας (Βάριος), Γιώργος Παππάς (Σκιπίων), Κυβέλη Αδριανού (Άμυτις), Βασί-

λης Λογοθετίδης (Φάβιος Μάξιμος).03.14.P.427: Κυβέλη Αδριανού (Άμυτις), Βασίλης Λογοθετίδης (Φάβιος Μάξιμος).03.14.P.428: Κυβέλη Αδριανού (Άμυτις), Τζένη Περίδου (Μέτα), Βασίλης Λογοθετίδης (Φάβιος Μάξι-

μος), Θεόδωρος Κρίτας (Βάριος), Μαρίκα Κοτοπούλη (Φαβία).Φωτογράφος: Τάσος Μελετόπουλος.

Επίμετρο

Η Συλλογή του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (Ε.Λ.Ι.Α.)

Η προσπάθεια συγκέντρωσης και οργάνωσης του σχετικού με τις παραστατικές τέχνες και τη μου-σική υλικού στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο ξεκίνησε το 2001. Ο όγκος του υλικού υπα-γόρευσε τη φύλαξή του σε ειδικό χώρο. Στο Τμήμα Τεκμηρίων Παραστατικών Τεχνών και Μουσικής του Ε.Λ.Ι.Α., στο κτήριο της οδού Αγίου Ανδρέου 4, φυλάσσονται τεκμήρια από τη θεατρική, κινηματογραφι-κή και μουσική ελληνική δραστηριότητα του 19ου και του 20ού αιώνα. Η συλλογή περιλαμβάνει ιδιωτικά αρχεία καλλιτεχνών, φωτογραφικό υλικό, προγράμματα εκδηλώσεων, συνοδευτικά τεκμήρια εφήμερου χαρακτήρα, καθώς επίσης αυτοτελείς και περιοδικές εκδόσεις των αντίστοιχων θεματικών κατηγοριών. Το σύνολο του υλικού αποτελεί ειδικό τμήμα της Συλλογής Αρχείων, του Φωτογραφικού Αρχείου και της Βιβλιοθήκης του Ε.Λ.Ι.Α11.

Το φωτογραφικό υλικό της Συλλογής, τμήμα του Φωτογραφικού Αρχείου, προέρχεται είτε από ιδιωτι-κά αρχεία (προσωπικά ή οικογενειακά) είτε από αρχεία φωτογράφων. Η ταξινόμηση, η καταλογογράφη-ση, η φύλαξη του υλικού, καθώς και η αναλυτική φυσική περιγραφή και τεκμηρίωση της κάθε φωτογρα-

11 Πρέπει να επισημανθεί εδώ η αυτονόητη όσο και αναγκαία συμβολή επιστημόνων της αρχειονομίας σε ζητήμα-τα διαχείρισης των αρχειακών πηγών για την τέχνη του θεάτρου. Ευχαριστώ και από τη θέση αυτή τη συνάδελφο αρχειονόμο Χριστίνα Βάρδα και την υπεύθυνη του Φωτογραφικού Αρχείου του Ε.Λ.Ι.Α. Βασιλική Χατζηγεωργίου για την ενθάρρυνση, την καθοδήγηση και τη συνεργασία που μου προσφέρουν καθημερινά. Για ζητήματα διαχείρισης αρχειακών συλλογών βλ. ενδεικτικά: 1. Ellis, Judith (επιμ.). Η διαχείριση των αρχείων. Μτφ. Ζωή Οικονόμου. Αθήνα: Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία / Τυπωθήτω, 2000. 2. Ritzenthaler, Mary Lynn / Munoff, Gerald J. / Long, Margery S. Archives & Manuscripts: Administration of Photographic Collections. Chicago: Society of American Archivists, 1984. 3. Διεθνές Συμβούλιο Αρχείων. Διεθνές πρότυπο αρχειακής περιγραφής (γενικό). Δεύτερη έκδοση, Οττάβα 2000. Μτφ. Χριστίνα Βάρδα, Αμαλία Παππά, Ζήσιμος Χ. Συνοδινός. Επιμέλεια Χριστίνα Βάρδα, Ζήσιμος Χ. Συνοδινός. Αθήνα: Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία, 2002. 4. Επιτροπή Ιδιωτικών Αρχείων. Οδηγός ιδιωτικών αρχείων. Επιμέλεια Χριστίνα Βάρδα, Σοφία Μπόρα, Αλέκος Χατζιδάκις. 2η έκδ., συμπληρωμένη. Αθήνα: Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία, 2005. 5. Μπάγιας, Ανδρέας. Αρχειονομία: Βασικές έννοιες και αρχές. Η οργάνωση των αρχείων για τη διοίκηση και την έρευνα. Αθήνα: Κριτική, 1999. 6. Μπάγιας, Ανδρέας. Εγχειρίδιο Αρχειονομίας: Η επεξεργασία ενός ιστορικού αρχείου. Αθήνα: Κριτική, 1999. 7. Χατζηγεωργίου, Βασιλική. Οδηγός προληπτικής συντήρησης φωτογραφικών αρχείων και συλλογών. Αθήνα: Ε.Λ.Ι.Α., 1995. (Φωτογραφικό Αρχείο, 2). 8. Τα Φωτογραφικά Αρχεία και οι φορείς τους. Αθήνα: Ε.Λ.Ι.Α., 1999. (Φωτογραφικό Αρχείο, 3).Εξαιρετικά χρήσιμη είναι και η ιστοσελίδα της European Commission on Preservation and Access (http://www.knaw.nl/ecpa).


φίας σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων –που παρέχει τη δυνατότητα σύνθετης αναζήτησης– έγιναν βάσει διεθνών καθιερωμένων προτύπων διαχείρισης αρχείων, ενώ οι εκάστοτε ιδιαιτερότητες αντιμετωπίστη-καν χωριστά12.

Στην ηλεκτρονική βάση δεδομένων του Φωτογραφικού Αρχείου του Ε.Λ.Ι.Α. έχουν προβλεφθεί συνολι-κά 40 πεδία περιγραφής και τεκμηρίωσης του υλικού. Ειδικά για τις φωτογραφίες από θεατρικές παραστά-σεις, ακολουθήθηκε η πιο κάτω τυπολογία: στο πεδίο «Αποδιδόμενος τίτλος» αναγράφεται το όνομα του συγγραφέα και ο τίτλος του έργου (πρωτότυπος και τίτλος ελληνικής παράστασης)˙ στο πεδίο «Περιγραφή» αναγράφονται τα ονόματα των ηθοποιών και οι ρόλοι τους οποίους υποδύονται˙ στο πεδίο «Τεκμηρίωση» αναγράφονται τα στοιχεία και οι συντελεστές της παράστασης. Έχει προβλεφθεί, επίσης, πεδίο στο οποίο αναγράφεται ο κωδικός του προγράμματος της παράστασης, εφόσον αυτό φυλάσσεται στο Ε.Λ.Ι.Α.13

Κατάλογος αρχείων

Θεατρικές φωτογραφίες εντοπίζονται διάσπαρτες σε πολλές συλλογές του Φωτογραφικού Αρχείου του Ε.Λ.Ι.Α. Στον πιο κάτω κατάλογο περιγράφονται, με συνοπτικό τρόπο, φωτογραφικά αρχεία και συλ-λογές –ή τμήματά τους– με αμιγώς θεατρική θεματική, τα οποία φυλάσσονται στη Συλλογή Τεκμηρίων Παραστατικών Τεχνών και Μουσικής του Ε.Λ.Ι.Α. Αναγράφονται, για κάθε αρχείο, τα χρονικά όρια του υλικού, το πλήθος των τεκμηρίων και οι θίασοι που περιλαμβάνει14. Η σειρά είναι αλφαβητική, κατά τον δημιουργό του αρχείου. Στο πρώτο μέρος του καταλόγου εντάσσονται οικογενειακά και προσωπικά αρ-χεία, στο δεύτερο, αρχεία φωτογράφων και θεατρικά φωτογραφικά τεκμήρια που ανήκουν σε θεματικούς φακέλους (Γενικό Αρχείο)15.

12 Η επιλογή και η καθιέρωση των προτύπων ταξινόμησης και περιγραφής του υλικού έγιναν από την υπεύθυνη του Φωτογραφικού Αρχείου του Ε.Λ.Ι.Α., Βασιλική Χατζηγεωργίου, με τη συνεργασία της συναδέλφου από το Τμήμα Αρχείων, Χριστίνας Βάρδα, και με τη συμβολή της γράφουσας, στον τομέα των θεατρικών φωτογραφιών. 13 Η συλλογή θεατρικών προγραμμάτων του Ε.Λ.Ι.Α. αριθμεί σήμερα περισσότερα από 10.000 τεκμήρια, από παρα-στάσεις κυρίως του 20ού αιώνα. Από αυτά, έχουν καταλογογραφηθεί σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων 6.000 (33 πεδία περιγραφής και τεκμηρίωσης, στα οποία συμπεριλαμβάνεται και αποδελτίωση κειμένων και εικόνων του κάθε προ-γράμματος). Η μέχρι στιγμής καταλογογράφηση ολοκληρώθηκε από τη γράφουσα, στο πλαίσιο του Ε.Π. «Κοινωνία της Πληροφορίας», μέτρο 1.3: «Τεκμηρίωση, αξιοποίηση και ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού». Πρόσβαση στις βάσεις δεδομένων των θεατρικών φωτογραφιών και των θεατρικών προγραμμάτων του Ε.Λ.Ι.Α. παρέχεται από την ιστοσελίδα του φορέα: http://www.elia.org.gr.14 Η παράθεση των ονομάτων των θιάσων είναι αλφαβητική, κατά την πρώτη λέξη του ονόματος του θιάσου, είτε πρόκειται για το μικρό όνομα του ηθοποιού ή των ηθοποιών που απαρτίζουν το θίασο είτε για την πρώτη λέξη της επωνυμίας του.15 Στο πλαίσιο αυτού του άρθρου δεν είναι δυνατό να παρατεθεί η αναλυτική βιβλιογραφία, στην οποία μπορεί κανείς να ανατρέξει ανά περίπτωση αρχείου και θιάσου. H συστηματική αποδελτίωση της εικονογράφησης που συναντάμε σε περιοδικά και εφημερίδες είναι ένα πολύ σημαντικό ζητούμενο της θεατρολογικής έρευνας. Στις υπο-σημειώσεις που ακολουθούν αναγράφονται ενδεικτικά ορισμένες αυτοτελείς εκδόσεις, στις οποίες δημοσιεύεται φω-τογραφικό υλικό που αφορά τον εκάστοτε καλλιτέχνη ή το εκάστοτε θεατρικό σχήμα. Η παραπομπή γίνεται στην πρώτη αναγραφή του θεατρικού σχήματος και οι επικαλύψεις είναι αυτονόητες. Για μια αναλυτικότερη βιβλιογρα-φική καταγραφή αυτοτελών εκδόσεων του 20ού αιώνα που αφορούν σε έλληνες καλλιτέχνες του θεάτρου και ελλη-νικά θεατρικά σχήματα, βλ. Εργαστήριο Θεατρολογικής Έρευνας και Τεκμηρίωσης (Γουλή, Ελένη / Λακίδου, Ίλια / Μουντράκη, Ειρήνη / Σταματογιαννάκη, Κωνσταντίνα). «Ο θεωρητικός λόγος της σκηνικής πράξης», Παράβασις 7, 2006, σσ. 405-438.


Ι. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΑ – ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ

1. Αρχείο Κατσέλη (1900-1994)

Αριθμός φακέλων: 11Αριθμός τεκμηρίων: 2.322 (επί συνόλου περίπου 5.000)Περιγραφή: Το φωτογραφικό τμήμα του αρχείου Κατσέλη παραδόθηκε, στο μεγαλύτερο μέρος του,

επικολλημένο σε λευκώματα1�. Προκρίθηκε η αποκόλληση των φωτογραφιών, η συντήρησή τους και η τοποθέτησή τους σε αρχειακά κουτιά, με τήρηση της σειράς κατά την οποία παραδόθηκαν.

Έχει ολοκληρωθεί η διαχείριση, ταξινόμηση και ηλεκτρονική καταλογογράφηση 10 λευκωμάτων, κα-θώς επίσης των λυτών φωτογραφιών (2.322 τεκμήρια). Περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, οικογενειακές και προσωπικές φωτογραφίες των δημιουργών του αρχείου, πορτραίτα καλλιτεχνών του θεάτρου, φωτο-γραφίες από θεατρικές παραστάσεις, παραστάσεις χορού και κινηματογραφικές ταινίες.

Θίασοι: Αλέκας Κατσέλη, Άρμα Θέσπιδος (Εθνικό Θέατρο), Βίλμας Κύρου, Δραματική Σκηνή Πέλου Κατσέλη, Εθνικό Θέατρο17, Ελεύθερο Θέατρο Γιώργου Παππά, Ελληνικής Περιηγητικής Λέσχης, Ελληνι-κό Λαϊκό Θέατρο Μάνου Κατράκη18, Ελληνικό Χορόδραμα Ραλλούς Μάνου19, Έλσας Βεργή – Μάνου Κα-τράκη, Επαγγελματική Σχολή Θεάτρου, Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν20, Θεάτρου Κοτοπούλη – Δημήτρη Μυράτ, Καλλιτεχνική Συντροφιά, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος21, Σχολή Ορχηστικής Τέχνης Κούλας Πράτσικα22.

2. Αρχείο Μπαχαριάν – Γκαλερί «Ώρα» (1925-1986)

Αριθμός φακέλων: 10Αριθμός τεκμηρίων: 1.247Περιγραφή: Το μεγαλύτερο μέρος του θεατρικού τμήματος του αρχείου καταλαμβάνουν φωτογραφί-

ες δημοσιευμένες στην ετήσια περιοδική έκδοση Χρονικό. Πρόκειται για φωτογραφίες από παραστάσεις

1� Βλ. και Σταματογιαννάκη, Κωνσταντίνα. Αρχείο Κατσέλη: Ευρετήριο. Αθήνα: Ε.Λ.Ι.Α., 2001.17 Οι φωτογραφίες από παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου που φυλάσσονται στο σύνολο των αρχείων του κα-ταλόγου του Ε.Λ.Ι.Α. ανέρχονται μέχρι στιγμής σε 2.000 και καλύπτουν την περίοδο 1932-1986. Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό από παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου, βλ. ενδεικτικά: 1. 60 χρόνια Εθνικό Θέατρο: 1932-1992. Πρόλογος Αλέξης Σολομός. Αθήνα: Κέδρος, 1992. 2. Κανάκης, Βασίλης. Εθνικό Θέατρο: Εξήντα χρόνια σκηνή και παρασκήνια. Αθήνα: Κάκτος, 1999. 3. Φωτόπουλος, Βασίλης. 100 χρόνια Εθνικό Θέατρο. Αθήνα: Όμιλος Λάτση, 2000.18 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: 1. Κώττη, Αγγελική / Κουτσαυτίκης, Κώστας. Μάνος Κα-τράκης: Ένα μικρό αφιέρωμα. Αθήνα: Καστανιώτης, 1984. 2. Κομνηνός, Αλέξης. Μάνος Κατράκης: Η ζωή του μεγάλου καλλιτέχνη όπως την αφηγήθηκε στον Αλέξη Κομνηνό. Αθήνα: Κάκτος, 1985. 3. Μαρτσάκης, Βασίλης / Δεμέστιχα, Αι-κατερίνη / Καραγεώργου, Μαρία. Μάνος Κατράκης: Στη ζωή, τη σκηνή και την οθόνη. Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή, 2004.19 Για δημοσιευμένο σχετικό φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: Σταματοπούλου-Βασιλάκου, Χρυσόθεμις και Ομά-δα Θεατρολόγων. Αρχείο Ραλλούς Μάνου: Η ζωή και το έργο της. Αθήνα: Έφεσος, 2005.20 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: 1. Κάρολος Κουν: 25 χρόνια θέατρο. Αθήνα: Θέατρο Τέχνης, 1959. 2. Καμπούρη, Μάρω (επιμ.). Θέατρο Τέχνης 1942-1972. Αθήνα: Ελληνική Εταιρεία Θεάτρου, 1972. 3. Θέατρο Τέχνης: Αρχαίο δράμα και σύγχρονο ελληνικό έργο. Πάτρα: Δήμος Πατρών / ΥΠΠΟ, 1998.21 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: Σουγιουλτζής, Χρήστος. 35 χρόνια Κρατικόν Θέατρον Βορεί-ου Ελλάδος: 1961-1996. Αθήνα: Ήβος, 1999.22 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: 1. Σταματοπούλου-Βασιλάκου, Χρυσόθεμις και Ομάδα Θε-ατρολόγων. Ό.π. (σημ. 16). 2. Κούλας Πράτσικα Έργα και ημέρες. Αθήνα, 1999. (Ursa Minor / Ευθύνη, 3).


κρατικών και ελεύθερων θιάσων στην Ελλάδα και την Κύπρο, κατά τη χρονική περίοδο 1970-198623. Στο αρχείο περιλαμβάνονται, επίσης, αδημοσίευτες φωτογραφίες από παραστάσεις της ίδιας περιόδου (φω-τογραφίες που, προφανώς, δεν επελέγησαν για δημοσίευση), αλλά και φωτογραφίες θεατρικών παρα-στάσεων της περιόδου 1925-1969, από την προσωπική συλλογή του Ασαντούρ Μπαχαριάν.

Θίασοι (περιόδου 1925-1969): Αλέκου Αλεξανδράκη24, Αλίκης Βουγιουκλάκη – Δημήτρη Παπαμιχα-ήλ25, Βασίλη Λογοθετίδη, Βίλμας Κύρου, Δημήτρη Μυράτ, Δημήτρη Χορν26, Εθνικό Θέατρο, Ελευθέρα Σκηνή, Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο Μάνου Κατράκη, Έλσας Βεργή, Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν, Θυμε-λικός Θίασος Λίνου Καρζή27, Κατερίνας Ανδρεάδη28, Κώστα Μουσούρη29, Λάμπρου Κωνσταντάρα – Μι-ράντας Μυράτ30, Μαρίκας Κοτοπούλη31, Νέο Θέατρο Βασίλη Διαμαντόπουλου – Μαρίας Αλκαίου, Νέος Μουσικός Οργανισμός, Νίκου Τζόγια – Ελένης Χατζηαργύρη, Νίκου Χατζίσκου32, Σοφίας Βέμπο33.

3. Αρχείο Παξινού – Μινωτή (1890-1980)

Αριθμός φακέλων: 10Αριθμός τεκμηρίων: 1.281Περιγραφή: Περιλαμβάνονται οικογενειακές, προσωπικές και επαγγελματικές φωτογραφίες του ζεύ-

γους Παξινού – Μινωτή34. Τμήμα του αρχείου Παξινού - Μινωτή φυλάσσεται και στο Μορφωτικό Ίδρυμα

23 Περ. Χρονικό (Αθήνα: Καλλιτεχνικό Πνευματικό Κέντρο «Ώρα», 1970-1986, 1991). 24 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: Νικολίζας, Νίκος. Αλέκος Αλεξανδράκης: Ευχαριστώ. Αθή-να: Άγκυρα, 2003.25 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: 1. Πανούση-Παπαδάκη, Βασιλική. Αλίκη Βουγιουκλάκη super star: Η ζωή ενός μύθου. Αθήνα: Spring, 1990 (και 2η έκδ. Αθήνα, 1996). 2. Χαριτοπούλου, Μαλβίνα. Γλυκό κορίτσι: Βιογραφία Αλίκης Βουγιουκλάκη. Αθήνα: Αστάρτη, 1997. 3. Ζαραβέλης, Φώτιος. Απόρρητος φάκελος Αλίκη Βουγιου-κλάκη: Μια ανθρώπινη ζωντανή μαρτυρία 1959-1991. Αθήνα, Γιάννενα: Δωδώνη, 2002. 4. Δελαπόρτας, Μάκης. Δημή-τρης Παπαμιχαήλ: Ένας μύθος, μία ιστορία. Αθήνα: Άγκυρα, 2002.26 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: 1. Ηλιάδης, Φρίξος. Δημήτρης Χορν. Αθήνα: Κοχλίας, 2003. 2. Μπαγιέρης, Δημήτρης. Δημήτρης Χορν. Αθήνα: Οδός Πανός, 1997. 3. Δημήτρης Χορν. Αθήνα: Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, 1999.27 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: 1. Σοφρά, Ελένη Α. (επιμ.). Λίνος Καρζής: Ο άνθρωπος και το έργο του. Αθήνα: Ιωλκός, 1978. 2. Σοφρά, Ελένη Α. (επιμ.). Λίνος Καρζής: Δεκατέσσερα χρόνια από το θάνατό του 1978-1992. Αθήνα: Ιωλκός, 1992.28 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: Αναμνηστικό λεύκωμα για τα δεκαπεντάχρονα της Κατερί-νας. Αθήνα, 1933.29 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: 1. Πλωρίτης, Μάριος (επιμ.). 25 χρόνια του Θεάτρου Κώστα Μουσούρη. Αθήνα, 1961. 2. Λιδωρίκης, Μίλτος Α. Κώστας Μουσούρης: Πάθος θεάτρου. Αθήνα: Καστανιώτης, 2002.30 Για δημοσιευμένο σχετικό φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: Κωνσταντάρας, Δημήτρης. Λάμπρος Κωνσταντά-ρας: Μέσα απ’ τα δικά μου μάτια. Αθήνα: Καστανιώτης, 1997.31 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: 1. Ανεμογιάννης, Γιώργος. Μαρίκα Κοτοπούλη: Η φλόγα. Αθήνα: Μουσείο και Κέντρο Μελέτης του Νεοελληνικού Θεάτρου, 1994. 2. Ηλιάδης, Φρίξος. Μαρίκα Κοτοπούλη: Βιο-γραφικό corpus. Αθήνα: Δωρικός, 1996.32 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: Νικηφοράκη, Τιτίκα (επιμ.). Νίκος Χατζίσκος: Η ζωή και το έργο του. Αθήνα, 1993.33 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: 1. Μαμάης, Ανδρέας. Σοφία Βέμπο: Η φωνή της Ελλάδας. Αθή-να: Κέδρος, 2001. 2. Μαμάης, Ανδρέας. Σοφία Βέμπο: Βιογραφίες, μαρτυρίες, αυτοβιογραφίες. Αθήνα: Πατάκης, 2005.34 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: 1. Παξινού - Μινωτής: Μίμησις πράξεως σπουδαίας και τε-λείας. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1997. 2. Παξινού, Κατίνα / Μινωτής, Αλέξης. Πολύχρονος πη-γαιμός για μιαν Ιθάκη. Έρευνα και σύνθεση Ισμήνη Αντωνούλα. Αθήνα: Επικαιρότητα, 1989. 3. Βασιλειάδης, Νάστος.


Εθνικής Τραπέζης (κληροδότημα Αλέξη Μινωτή εις μνήμην Κατίνας Παξινού).Θίασοι: Εθνική Λυρική Σκηνή, Εθνικό Θέατρο, Κατίνας Παξινού – Αλέξη Μινωτή.

4. Αρχείο Ασπασίας Παπαθανασίου (1926-1996)

Αριθμός φακέλων: 5Αριθμός τεκμηρίων: 1.252Περιγραφή: Οικογενειακές, προσωπικές και επαγγελματικές φωτογραφίες της Ασπασίας Παπαθα-

νασίου, καθώς και θεατρικές φωτογραφίες από την προσωπική της συλλογή. Το μεγαλύτερο τμήμα του αρχείου περιλαμβάνει την καλλιτεχνική δραστηριότητα α) του Πειραϊκού Θεάτρου, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, και β) της Καλλιτεχνικής και Πνευματικής Εταιρείας «Δεσμοί».

Θίασοι: «Έκφραση», Εθνικό Θέατρο, Ενωμένοι Καλλιτέχνες, Θέατρο Μαγιακόφσκι, Καλλιτεχνική και Πνευματική Εταιρεία «Δεσμοί», Λαϊκό Θέατρο Κρινιώς Παπά – Σπύρου Μουσούρη, Μαρίκας Κοτοπούλη, Πειραϊκό Θέατρο.

5. Αρχείο Θεόδωρου Ν. Συναδινού (1890-1970)

Αριθμός φακέλων: 1Αριθμός τεκμηρίων: 142Περιγραφή: Οικογενειακές, προσωπικές και επαγγελματικές φωτογραφίες του Θεόδωρου Ν. Συνα-

δινού, φωτογραφίες από επαγγελματικές και τιμητικές εκδηλώσεις, και από θεατρικές παραστάσεις (κυ-ρίως έργων του).

Θίασοι: Εθνική Λυρική Σκηνή, Εθνικό Θέατρο, Ελευθέρα Σκηνή, «Ελπίς», Ηούς Παλαιολόγου, Μαρί-κας Κοτοπούλη, Νίκου Μηλιάδη – Κυριάκου Μαυρέα.

6. Αρχείο Αντώνη Φωκά (1880-1980)

Αριθμός φακέλων: 1Αριθμός τεκμηρίων: 78Περιγραφή: Κυρίως προσωπικές και οικογενειακές φωτογραφίες του Αντώνη Φωκά, αλλά και κάποι-

ες φωτογραφίες από θεατρικές παραστάσεις35. Θίασοι: Εθνικό Θέατρο, Μαρίκας Κοτοπούλη.

ΙΙ. ΑΡΧΕΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΩΝ

1. Αρχείο Τάσου Μελετόπουλου (1930-1955)

Αριθμός φακέλων: 4Αριθμός τεκμηρίων: 1.321

Κατίνα Παξινού. Αθήνα: Artistic Events, 1993.35 Αξίζει να σημειωθεί εδώ, πως το καλλιτεχνικό έργο του Αντώνη Φωκά εκπροσωπείται ικανοποιητικά στα υπό-λοιπα αρχεία του καταλόγου, με 1.175 φωτογραφίες από παραστάσεις για τις οποίες εργάστηκε κατά την περίοδο 1932-1978.


Περιγραφή: Για τον φωτογράφο Τάσο Μελετόπουλο δεν υπάρχει, δυστυχώς, βιβλιογραφία3�. Το αρ-χείο του περιλαμβάνει σπάνιο θεατρικό φωτογραφικό υλικό, τόσο τυπώματα όσο και αρνητικά (γυάλι-να και πλαστικά).

Θίασοι (αλφαβητικά)37: Αλίκης – Βασίλη Λογοθετίδη – Κώστα Μουσούρη, Αλίκης – Κώστα Μουσού-ρη, Εθνικό Θέατρο, Θυμελικός Θίασος Λίνου Καρζή, Κατερίνας Ανδρεάδη, Κυβέλης Αδριανού – Μαρίκας Κοτοπούλη, Μαρίκας Κοτοπούλη, Πέτρου Κυριακού.

2. Αρχείο Δημήτρη Παπαδήμου (1954-1963)

Αριθμός φακέλων: 1Αριθμός τεκμηρίων: 685Περιγραφή: Το αρχείο του φωτογράφου Δημήτρη Παπαδήμου αριθμεί συνολικά περίπου 80.000 αρνη-

τικά38. Τα 685 τεκμήρια με θεατρική θεματική είχαν συγκεντρωθεί από τον ίδιο τον φωτογράφο σε κουτί με την ένδειξη «Θέατρο». Πρόκειται κυρίως για πορτραίτα ηθοποιών και καλλιτεχνών του θεάτρου, αλλά και για φωτογραφίες από θεατρικές παραστάσεις.

Θίασοι: Εθνικό Θέατρο, Νίκου Χατζίσκου.

3. Αρχείο Πρακτορείου Ηνωμένων Φωτορεπόρτερ (1952-1983)

Αριθμός φακέλων: 1Αριθμός τεκμηρίων: 1.314Περιγραφή: Το αρχείο αριθμεί συνολικά 6.741 πλαστικά αρνητικά. Το θεατρικής θεματικής τμήμα

του αφορά κυρίως φωτογραφίες από θεατρικές παραστάσεις (φωτορεπορτάζ).Θίασοι: Βασίλη Λογοθετίδη, Γιάννη Γκιωνάκη, Γιάννη Γκιωνάκη – Χριστίνας Σύλβα – Γιάννη Μιχα-

λόπουλου, Δημήτρη Μυράτ, Δημήτρη Χορν, Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο Μάνου Κατράκη, Έλλης Λαμπέτη39, Έλλης Λαμπέτη – Δημήτρη Χορν, Έλλης Λαμπέτη – Κατερίνας Ανδρεάδη, Έλλης Λαμπέτη – Λάμπρου Κωνσταντάρα, Έλλης Λαμπέτη – Μάνου Κατράκη, Θεάτρου Κοτοπούλη, Κατερίνας Ανδρεάδη, Κρατι-κό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Κώστα Βουτσά – Μάρως Κοντού – Νίκου Ρίζου, Λαϊκό Πειραματικό Θέα-

3� Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: 1. Φωτόπουλος, Βασίλης. Ό.π. (σημ. 14) (χωρίς αναγραφή του φωτογράφου). 2. Παξινού - Μινωτής: Ό.π. (σημ. 31).37 Στο αρχείο Μελετόπουλου φυλάσσονται και 12 φωτογραφίες από την παράσταση των Περσών του Αισχύλου, το 1934, στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, σε σκηνοθεσία Wilhelm Leyhausen. Τις φωτογραφίες ταύτισε ο Πλάτων Μαυρομούστακος το φθινόπωρο του 2003, κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στο Ε.Λ.Ι.Α. Τον ευχαριστώ και από τη θέση αυτή. Για την παράσταση, βλ. τώρα: Μαυρομούστακος Πλάτων. «Συγγένειες εκλεκτικές και μη: Η σκηνοθεσία του αρχαίου δράματος κατά τη δεκαετία του 1930», στο: Γεωργακάκη, Κωνστάντζα (επιμ.). Σχέσεις του νεοελληνικού θεάτρου με το ευρωπαϊκό: Διαδικασίες πρόσληψης στην ιστορία της ελληνικής δραματουργίας από την Αναγέννηση ώς σήμερα. Πρακτικά Β΄ Πανελληνίου Θεατρολογικού Συνεδρίου, 18-21 Απριλίου 2002. Αθήνα: Τμήμα Θεατρικών Σπου-δών Πανεπιστημίου Αθηνών, Ergo, 2004, σσ. 291-302. (Παράβασις, Παράρτημα-Μελετήματα, 3).38 Για το αρχείο του φωτογράφου, βλ. Χατζηγεωργίου, Βασιλική. «Το αρχείο Παπαδήμου», Επτά Ημέρες (εφημ. Η Καθημερινή), 14/10/2001, σσ. 28-31. (Αφιέρωμα: «Ο φωτογράφος Δημήτρης Παπαδήμος»). 39 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: 1. Κουσουμίδης, Μαρίνος. Λαμπέτη. Αθήνα: Κάκτος, 1980. 2. Μπιούμπι, Φρίντα. Έλλη Λαμπέτη: Η τελευταία παράσταση. Μια προσωπική αφήγηση. Αθήνα: Εξάντας, 1983. 3. Κακογιάννης, Μιχάλης - Κωστόπουλος, Νίκος - Στέφωση, Μαρία (επιμ.). Έλλη Λαμπέτη. Αθήνα: Ίτανος, 1995. 4. Γερμανός, Φρέντυ. Έλλη Λαμπέτη. Αθήνα: Κάκτος, 1996. 5. Ηλιάδης, Φρίξος. Έλλη Λαμπέτη. Αθήνα: Κοχλίας, 2005.


τρο, Μαίρης Αρώνη – Ντίνου Ηλιόπουλου, Μελίνας Μερκούρη – Γιάννη Φέρτη, Μίμη Φωτόπουλου – Ντί-νου Ηλιόπουλου, Νέα Ελληνική Σκηνή Θύμιου Καρακατσάνη, Νίκου Ρίζου, Ντίνου Ηλιόπουλου40, Ντίνου Ηλιόπουλου – Ελένης Χατζηαργύρη.

4. Αρχείο Λέοντα Φραντζή (1935-1947)

Αριθμός φακέλων: 3Αριθμός τεκμηρίων: 285Περιγραφή: Το θεατρικό τμήμα του αρχείου του φωτογράφου Λέοντα Φραντζή περιλαμβάνει έναν

φάκελο με πορτραίτα ηθοποιών και καλλιτεχνών του θεάτρου και δύο λευκώματα με φωτογραφίες από θεατρικές παραστάσεις41. Τμήμα του αρχείου του φωτογράφου φυλάσσεται και στο Μουσείο και Κέντρο Μελέτης του Ελληνικού Θεάτρου.

Θίασοι: Εθνική Λυρική Σκηνή, Εθνικό Θέατρο, Μαρίκας Κοτοπούλη.

5. Γενικό Αρχείο (1880-1990)

Αριθμός φακέλων: 3Αριθμός τεκμηρίων: 315Περιγραφή: Στο Γενικό Αρχείο του Φωτογραφικού Αρχείου περιλαμβάνονται τρεις φάκελοι με θεα-

τρική θεματική. Πρόκειται για έναν φάκελο με πορτραίτα καλλιτεχνών του θεάτρου και δύο με φωτογρα-φίες από θεατρικές παραστάσεις.

Θίασοι: Αλίκης, Αμφι-θέατρο Σπύρου Α. Ευαγγελάτου, Εθνικό Θέατρο, Ελεύθερος Κύκλος Κανέλ-λου Αποστόλου, Ελληνική Σκηνή Άννας Συνοδινού42, Θεάτρου Κοτοπούλη, Κατερίνας Ανδρεάδη, Κώστα Μουσούρη, Κώστα Χατζηχρήστου43, Μίμη Φωτόπουλου44, Νίκου Ρίζου, Νίκου Χατζίσκου, Ντίνου Ηλιό-πουλου.

40 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: Ηλιόπουλος, Ντίνος. Ένας Ηλιόπουλος ονόματι Ντίνος. Αθήνα: Άγκυρα, 1999.41 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: 1. Μαυρομούστακος, Πλάτων / Σταματογιαννάκη, Κων-σταντίνα (επιμ.). Ό.π. (σημ. 7). 2. Φωτόπουλος, Βασίλης. Ό.π. (σημ. 14) (χωρίς αναγραφή του φωτογράφου). 3. Παξινού - Μινωτής. Ό.π. (σημ. 31).42 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: Συνοδινού, Άννα. Πρόσωπα και προσωπεία: Αυτοβιογραφι-κό χρονικό. Αθήνα: Αδελφοί Γ. Βλάσση, 1998.43 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: Γεωργιόπουλος, Πέτρος. Ο Χατζηχρήστος τα λέει όλα. Αθή-να: Σμπίλιας, 1991.44 Για δημοσιευμένο φωτογραφικό υλικό, βλ. ενδεικτικά: Φωτόπουλος, Μίμης. Το ποτάμι της ζωής μου. Αθήνα: Κα-στανιώτης, 2002.

Documents

Η διαχείριση θεατρικών φωτογραφικών τεκμηρίων. Η περίπτωση της συλλογής του Ε.Λ.Ι.Α. (2007)