EΝΔΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΒΙΑ :

Κακοποίηση με αόρατα σημάδια

Το τέλειο έγκλημα είναι αυτό που δεν αφήνει πίσω του ορατές

αποδείξεις. Και όπου οι απλές ενδείξεις, ακόμα κι αν υπάρχουν, δεν

είναι αρκετές ώστε να απονεμηθεί δικαιοσύνη και το θύμα να βρει τη

δικαίωση. Πέρα απ’ αυτό, το τέλειο έγκλημα είναι εκείνο που

εξασφαλίζει για πάντα τη σιωπή του θύματος, και μ’ αυτόν τον τρόπο

την απόλυτη « συνενοχή» του.

Συνήθως, η βία μέσα στην οικογένεια είναι το τέλειο έγκλημα. Όπου ό,τι

κι αν συμβαίνει πίσω από την κλειστή πόρτα του σπιτιού, μένει

θωρακισμένο μέσα σ’ ένα « τείχος σιωπής». Κι όπου για μας, «τους

απέξω», κάθε οικογένεια που μέσα της κρύβει τη βία, εμφανίζεται «ο.k.

» : Μας υποδέχεται στο σαλόνι της καλά καμουφλαρισμένη κάτω από

βιασμένα χαμόγελα και κοινωνικές αβροφροσύνες.

Ωστόσο, θα μου πείτε, οι περισσότεροι από μας σ’ αυτήν την αίθουσα,

είμαστε άνθρωποι με σύγχρονη αντίληψη, επιστημονική κατάρτιση και

προοπτικές ζωής τέτοιες που μας τοποθετούν « στο απυρόβλητο ». Δεν

έχουμε δηλαδή καμία σχέση, μακρινή ή κοντινή, με όσα θα σας

περιγράψω εδώ. Όμως, η δική μου δουλειά είναι να σας αφυπνίσω:

Ανεξάρτητα από το πόσο μορφωμένοι ή οικονομικά εύρωστοι είμαστε,

η κακοποίηση βρίσκεται πολύ πιο κοντά μας απ’ ότι νομίζουμε. Κι είναι

καλό να μάθουμε να την αναγνωρίζουμε με το καθημερινό της

πρόσωπο, όπως πραγματικά είναι: Στη δουλειά, στο σχολείο, στην

πατρική μας οικογένεια, αλλά ακόμα πιο πολύ, μέσα στο ίδιο μας το

σπίτι: Από εμάς στον δικό μας σύντροφο, από εκείνον επάνω μας, κι απ’

τους δυό μας επάνω στα παιδιά μας.....

Ποιο είναι λοιπόν το αληθινό πρόσωπο της κακοποίησης; Πού έχει τις

ρίζες της και ποια είναι τα θύματά της; Γιατί, αν και τα τελευταία χρόνια

υπάρχει και στη χώρα μας μια μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση επάνω στο

τι σημαίνει να κακοποιείσαι και να κακοποιείς, στη συνείδηση του

απλού κόσμου επικρατούν κάποιοι μύθοι που ακόμα, τον αποκοιμίζουν

: Ένας μύθος για τη φύση της κακοποίησης, δύο μύθοι για το θύμα, κι

ένας μύθος για το θύτη. Συνολικά, τέσσερεις. Γιά να τους δούμε όμως

από πιο κοντά…

Είναι ΜΥΘΟΣ ότι ….. η κακοποίηση μέσα στην οικογένεια είναι μόνο

Σωματική και Σεξουαλική.

Εδώ, πλανόμεθα πλάνην οικτράν… Διότι το πραγματικό πρόσωπο της

κακοποίησης μέσα στην οικογένεια, αυτό στο οποίο έχουμε δώσει το

όνομα « ενδο-οικογενειακή βία», διακρίνεται όχι σε ένα και δύο, αλλά

σε τέσσερα είδη. Ας τα πάρουμε όμως απ’ την αρχή.

ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ Ι. Μέσα στο ζευγάρι

Α. Από τον άντρα σε βάρος της γυναίκας: Ο άντρας-θύτης εξαναγκάζει τη σύντροφό του σε συνουσία όταν εκείνη του έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν συναινεί. Όμως, όχι μόνο αυτό: Σεξουαλική κακοποίηση μπορεί να είναι κι ο εξαναγκασμός της συντρόφου σε ανεπιθύμητα κι εξευτελιστικά σεξουαλικά αγγίγματα σε χώρους δημόσιους και μπροστά σε τρίτους και τα οποία πλήττουν βαριά την ανθρώπινή της αξιοπρέπεια. Μέσα από δημόσιες εκδηλώσεις σαν κι αυτές, ο άντρας μετατρέπει τη σύντροφό του σε « αντικείμενο», που επάνω του επιδεικνύει « την ιδιοκτησία» και … φυσικά, την εξουσία του.

Β. Από τη γυναίκα, σε βάρος του άντρα: Και οι γυναίκες; Κακοποιούν σεξουαλικά τους άντρες τους; Δεν γίνονται αυτά τα πράγματα! Θα μου πείτε. Λάθος! Μια γυναίκα μπορεί να κακοποιήσει άριστα έναν συναισθηματικά διαθέσιμο σύντροφο με το να τον καταδικάσει σε ισόβια στέρηση και φυσικά… σε ισόβια απόρριψη, χωρίς καμία δικιά του υπαιτιότητα. Και δεν είναι μόνο θέμα πληγωμένων αισθημάτων. Αντίθετα απ’ ότι τείνουμε να πιστεύουμε, επειδή ακριβώς τα κοινωνικά πρότυπα μέσα στα οποία μεγαλώνουμε τ’ αγόρια μας θέλουν τον άντρα «κυνηγό», αυτή η πάγια απόρριψη τον καταρρακώνει: Τον κάνει να νιώθει εντελώς αποτυχημένος και « ξοφλημένος» ως αρσενική φύση, με σοβαρές συνέπειες ως προς τον ψυχισμό, αλλά και ως προς τη λίμπιντό του.

ΙΙ. Από τους γονείς, σε βάρος των παιδιών: Μέσα σε οικογένειες όπου είναι παρούσες ποικίλες – ή και όλες οι

μορφές -- ενδοοικογενειακής βίας, είναι δυνατόν σε ακραίες

περιπτώσεις να εμφανιστούν και κρούσματα σεξουαλικής παραβίασης ή αιμομιξίας, από πλευράς κυρίως του πατέρα. Ωστόσο, σήμερα δεν θα έχω το χρόνο να επεκταθώ περισσότερο στο θέμα αυτό, το οποίο χρήζει κατά τη γνώμη μου ξεχωριστής παρουσίασης.

ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ: Είναι ο τραυματισμός του σώματος, με οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο. Ι. Μέσα στο ζευγάρι :

Α. Από τον άντρα, στη γυναίκα: Περιλαμβάνει κλωτσιές, μπουνιές, σπρωξίματα, χαστούκια και τραυματισμό με τη χρήση αντικειμένων.

Β. Από τη γυναίκα στον άντρα: Αυτό ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ! Θα μου

ξαναπείτε. Και όμως….! Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία που προκύπτουν από έρευνα που διεξάχθηκε στη χώρα μας πριν από επτά περίπου χρόνια από το τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου του Αιγαίου, οι γυναίκες κακοποιούν σωματικά τους άντρες τους 1 και μάλιστα, όχι στα πλαίσια μιας εύλογης αυτοάμυνας, αλλά με τη μορφή κανονικής επίθεσης. Εκτός από τον αλκοολισμό και τις σοβαρές διαταραχές προσωπικότητας, είναι και συναισθήματα όπως ο θυμός, η εκδίκηση, η ζήλια, αλλά και η επιθυμία για την άσκηση εξουσίας και ελέγχου, που συνήθως σπρώχνουν μια γυναίκα να επιτεθεί σωματικά εναντίον του άντρα της. Χαρακτηριστικό δε των γυναικείων σωματικών επιθέσεων είναι το ότι - ενώ ο άντρας βασίζει τις επιθέσεις του στην παρόρμηση και στην υπεροχή του ως προς τη μυϊκή δύναμη -- οι γυναίκες επιτίθενται προσχεδιασμένα, και χρησιμοποιούν πιο περίπλοκα μέσα.

1 Διεξήχθη από την έδρα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, για τη διετία 2006-

2008, υπό την εποπτεία του Επίκουρου Καθηγητή Κοινωνιολογίας Ε. Παπάνη:

Τα μεγαλύτερα ποσοστά αντρών που ανέφεραν ότι είχαν πέσει θύματα φυσικής βίας χωρίς οι

ίδιοι να έχουν πρώτοι επιτεθεί (χαστούκι, μπουνιά, κλωτσιά, γρατζουνίσματα, πέταγμα

αντικειμένων κλπ) από τις γυναίκες, μεταξύ των:

Παντρεμένων 34,7%,

διαζευγμένων 37,6%,

& σε διάσταση 48,1%,

12,7% των ανδρών που εξετάστηκε ( ξεχωριστά από τις συντρόφους τους ) ανέφερε

ότι αναγκάστηκε να καταφύγει σε νοσοκομείο για την περιποίηση τραυμάτων που

οφείλονταν σε επίθεση από τη σύντροφό τους.

ΙΙ. Από τους γονείς στα παιδιά: Στο σημείο αυτό δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι δεν είναι μόνο ο πατέρας που μπορεί να ασκήσει σωματική βία επάνω στους γιούς και στις κόρες του. Και η ίδια η μητέρα μπορεί να αναδειχθεί σε σοβαρό κακοποιητή σε οποιαδήποτε ηλικία και αν βρίσκονται τα παιδιά της. Εκτός από τον αλκοολισμό και τις σοβαρές διαταραχές προσωπικότητας, η επόμενη συνήθης αιτία είναι ο συσσωρευμένος Θυμός : Μια κακοποιημένη από τον σύζυγο μητέρα συχνά ξεσπάει την απελπισία και τον μη συνειδητοποιημένο θυμό χτυπώντας τα ίδια της τα παιδιά, κακοποιώντας τα παράλληλα και ψυχολογικά, βρίζοντας κι εξευτελίζοντάς τα ή τρομοκρατώντας τα.

Θα επιστήσω όμως τώρα την προσοχή σας και σε μία ακόμα μορφή

σωματικής κακοποίησης που ασκείται τόσο μέσα στο ζευγάρι, όσο και

πάνω στα παιδιά, την οποία όμως αρκετοί από εμάς ούτε καν την

αντιλαμβανόμαστε σαν τέτοια: Είναι ο εξαναγκασμός σε παρατεταμένη

ακινησία. Αν και σίγουρα αποτελεί μορφή επιβολής έντονου

ψυχολογικού και σωματικού ελέγχου, εκτός από ψυχολογικό

τραυματισμό, προκαλεί και σωματικό πόνο.

Πρώτο παράδειγμα : Ο άντρας – κυρίως- - σύζυγος ή πατέρας, κρατάει

με δύναμη το θύμα του από τους ώμους ή απ’ τους καρπούς των χεριών

και το ακινητοποιεί βίαια για μικρό χρονικό διάστημα, ώστε να μην

μπορεί να ξεφύγει απ’ τη λαβή του.

Δεύτερο παράδειγμα : Ο σύζυγος ή γονιός επιβάλλει στο θύμα του να

παραμείνει ακίνητο για μεγάλο χρονικό διάστημα σε μια σταθερή θέση,

ως παραδειγματική τιμωρία. Η ακινητοποίηση μπορεί να συνοδεύεται

από απειλές όπως, « Δεν πρόκειται να πας πουθενά, μέχρι να σου πω

εγώ. Κι αν κουνηθείς από δω, δεν μπορείς να φανταστείς τί σε περιμένει

…! ». Τέτοιες πρακτικές δεν είναι τυχαίες: Έχουν αναδειχτεί και ως

άριστα σωματικά και ψυχολογικά βασανιστήρια και από σπεσιαλίστες «

του είδους», σε φυλακές υψίστης ασφαλείας και τόπους

βασανιστηρίων.

Σε σημεία λοιπόν σαν κι αυτά, είναι που ο υπότιτλος της σημερινής μου

εισήγησης ( «Κακοποίηση με αόρατα σημάδια» ) βρίσκει τη δικαίωσή

του: Αν και τέτοιες μορφές σωματικής κακοποίησης δεν αφήνουν ορατά

κατάλοιπα επάνω στη σάρκα αυτού που τις δέχεται, πονούν

περισσότερο κι από χτυπήματα. Κι ας μη γελιόμαστε, είναι αυτές που

δεν επουλώνονται ποτέ….

Προτού όμως κλείσω με το θέμα της σωματικής κακοποίησης θέλω να θυμάστε: Το πρότυπο « Δίνω πολύ ξύλο» είναι κάτι που, όπως λέω πάντοτε στις ομιλίες μου – παθαίνεται και…. μαθαίνεται! Όταν έχεις φάει πολύ ξύλο, ξέρεις και να το δίνεις εξίσου άφθονο. Σ’ αυτό συνεργεί και ο θυμός που έχεις συσσωρεύσει μέσα σου για την κακοποίηση και τον εξευτελισμό που έχεις υποστεί στο παρελθόν. Έτσι, το να δώσεις ξύλο βγαίνει πλέον από μέσα σου πηγαία σαν μια φυσική ανάγκη, γιατί αποκτάς μια αίσθηση ότι « ανακουφίζεσαι», ότι «ξεστοιχειώνεσαι». Ενώ λοιπόν ξέρεις ότι « κανονικά δεν πρέπει», το χέρι σου « δρα από μόνο του», σαν να είναι κάτι « φυσιολογικό». Γι’ αυτό και οι περισσότεροι γονείς που κακοποιούν σωματικά τα παιδιά τους, είχαν υπάρξει θύματα κακοποίησης απ’ τους δικούς τους γονείς. Όμως κακοποιώντας τα, μοιραία το διδάσκουν και σ’ αυτά. Κι εκείνα, αφού στα πρώτα τους χρόνια το εξασκήσουν πάνω στα κατοικίδια, στα κουκλάκια και στ’ αδέλφια τους, στα χρόνια του σχολείου θα κακοποιήσουν τους συμμαθητές τους – και εδώ έχουμε το γνωστό bullying, για το οποίο τόσος ντόρος έχει γίνει τώρα τελευταία, λες και το ανακαλύψαμε μόλις σήμερα ! Κι όταν πλέον θα έχουν γίνει πια κι αυτά με τη σειρά τους γονείς, θα κακοποιήσουν και τα δικά τους παιδιά. Αυτή είναι μια αλυσίδα κακοποίησης που δυστυχώς τις περισσότερες φορές δεν σπάει ποτέ. Μεταφέρεται μέσα στις οικογένειες σαν κατάρα, από γενιά σε γενιά. Ωστόσο, το γεγονός ότι την ενδο-οικογενειακή κακοποίηση την έχουμε

σχεδόν πάντοτε συνυφασμένη στο μυαλό μας με την εικόνα του

σωματικού τραύματος που είναι εμφανές, εύκολα δημιουργεί

αυταπάτες. Όλοι δηλαδή εμείς μέσα σ’ αυτήν την αίθουσα– και χιλιάδες

άλλοι τριγύρω μας – αισθανόμαστε ότι μπορούμε να κοιμόμαστε

ήσυχοι : Λέμε, πως αφού όλα αυτά δεν συμβαίνουν μέσα στο δικό μας

σπίτι, τότε η οικογενειακή μας ζωή είναι συνώνυμη της ψυχικής υγείας

και της ευτυχίας. Έτσι δεν είναι; Έλα όμως που υπάρχουν και άλλες δύο

μορφές ενδο-οικογενειακής κακοποίησης, που είναι τόσο υπόγειες

ώστε περνάνε «κάτω απ’ το ραντάρ»; Γιατί; Μα, επειδή δεν τις

αντιλαμβανόμαστε καν ως κακοποίηση. Τις ανακαλύπτει όμως κανείς

και στα καλύτερα σπίτια…

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ : Πρόκειται για μια χρόνια κατάσταση όπου ο θύτης ( άντρας ή η γυναίκα ) στερεί απ’ τον σύντροφό του τους οικονομικούς του πόρους: Εκείνος ή εκείνη πρέπει να δώσει στο σύντροφο την άδεια για να ξοδέψει τα δικά του λεφτά, αλλά και να του υποδείξει και το πώς θα το κάνει. Ή ξοδεύει αυθαίρετα τα χρήματα του άλλου για τον εαυτό του/της. Το σύνηθες «ευγενές πρόσχημα» είναι τάχα το « Μα, τι ξέρεις εσύ απ’ αυτά ; », ή το « Όποτε έχεις ασχοληθεί

με τέτοια θέματα, τα έχεις κάνει σαν τα μούτρα σου!». Ειδικά ο άντρας που κακοποιεί οικονομικά συχνά εμποδίζει τη γυναίκα του να εργαστεί, με σκοπό εκείνη να μην αυτονομηθεί ποτέ οικονομικά από εκείνον. Μέσω της οικονομικής κακοποίησης, αποσκοπεί σε δύο πράγματα: Πρώτον, στο να «φυλακίσει» το θύμα μέσα στη σχέση και δεύτερον, στο να επωφεληθεί οικονομικά ο ίδιος. Η τελευταία μορφή κακοποίησης κι όμως ιδιαίτερα σημαντική, είναι η ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ: Είναι η ευρύτερα διαδεδομένη και η πιο « καμουφλαρισμένη» από όλες τις άλλες, γιατί συνήθως φοράει άλλα προσωπεία, πιο φιλικά στο θύμα της. Σ’ αυτήν μεγαλουργούμε όλοι μας, ανεξαιρέτως φύλου. Ειδικά δε, εμείς οι γυναίκες το κάνουμε φορώντας το προσωπείο του αιώνιου θύματος, που στόμα έχει και μιλιά δεν έχει ! Αξίζει δε εδώ να σημειωθεί ότι οι γυναίκες, επειδή ακριβώς είναι και οι ίδιες ευάλωτες στη φυσική βία όταν τη δέχονται, φαίνεται και να το παραδέχονται πιο εύκολα όταν την ασκούν και επάνω στους άλλους. Αντίθετα, εμφανίζονται να παραβλέπουν συστηματικά το ότι ασκούν ψυχολογική βία στους άλλους κι επιμένουν να υποτιμούν τις πραγματικές της επιπτώσεις. 2 Για να μην σας κουράσω, συνόψισα τις πολλές μορφές Ψυχολογικής κακοποίησης μέσα στην οικογένεια σε τέσσερεις βασικές κατηγορίες :

2 Αναγνώρισαν ψυχολογική βία προς τον σύντροφό τους

Εν διαστάσει 38,5%

Χωρισμένες 35%,

Παντρεμένες 31,5%,

Σε συμβίωση 26%,

Αρραβωνιασμένες 3%,

Α. Λεκτική Κακοποίηση

Θα παραθέσω εδώ τους πιο συχνούς τρόπους με τους οποίους όλοι εμείς κακοποιούμε λεκτικά τους οικείους μας, μαζί με κάποιες χαρακτηριστικές « ατάκες» που … ίσως να σας θυμίσουν πολλά : α. Εξευτελιστικοί χαρακτηρισμοί και εκφράσεις που στιγματίζουν, κατ’ ιδίαν ή δημόσια : Εδώ ειδικεύονται εξίσου, άντρες και γυναίκες.

Ο άντρας προς τη γυναίκα:

« … Τι καλύτερο να περιμένει κανείς από ένα βόδι σαν κι εσένα!»

Η γυναίκα προς τον άντρα : « Δεν πρέπει να μιλάς, εσύ που

είσαι ένας αποτυχημένος…! »3

Κι οι δυό γονείς προς το παιδί : « Μα τόοοοοσο άχρηστος είσαι

πια;/ Είσαι η ντροπή της οικογένειας…!»

β. Απειλές. Αυτές συνήθως είναι αντρικό προνόμιο και απαντώνται σε πιο ακραίες περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας. Στην αρχή, αυτό μπορεί να γίνεται διακριτικά.

Ο άντρας- θύτης, τάχα, προειδοποιεί τη γυναίκα του: « Αν κάνεις ποτέ κάτι τέτοιο, θ’ αναγκαστώ να .......».

Όμως αργότερα, οι απειλές του pater familia προς τη σύζυγο γίνονται πλέον απροκάλυπτες και κλιμακώνονται. Συχνά αρχίζουν να περιστρέφονται γύρω από τη σωματική της ακεραιότητα ή την κηδεμονία και την σωματική ακεραιότητα των παιδιών.

« Αν διανοηθείς να ζητήσεις διαζύγιο, θα σκοτώσω εσένα και τα

παιδιά, και μετά θ’ αυτοκτονήσω …»

Επίσης, ο πατέρας μπορεί ν’ απειλεί το παιδί : « Αν κάνεις ποτέ κάτι τέτοιο, θα σε λιανίσω!»

3 Εδώ αξίζει να σημειωθεί, ότι οι άντρες που αντιμετωπίζουν λεκτική κακοποίηση

μέσα στη σχέση τους, δεν κακοποιούνται συνήθως μόνο από τη γυναίκα τους, αλλά και από το οικογενειακό της περιβάλλον.

Μια άλλη, αρκετά συχνή μορφή κακοποίησης μέσα στην οικογένεια είναι και η γ. Διαρκής ενοχοποίηση. Εδώ, εμείς οι γυναίκες νομίζω πως κρατάμε τα σκήπτρα. Πόσο μας αρέσει να «πυροβολούμε» το σύντροφό μας κατηγορώντας τον για τη δυστυχία μας, την κούρασή μας, τις αρρώστιες μας ! Όμως, την ίδια ενοχοποίηση, για θέματα σοβαρά και μη, εμείς οι μανάδες ασκούμε πολλές φορές και πάνω στα παιδιά μας.

Ωστόσο ας μη γελιόμαστε, υπάρχουν και άντρες που γίνονται χειριστικοί, σε βαθμό κακοποίησης: Αφού δηλαδή χειροδικήσουν επάνω στη σύντροφό τους, τη βρίσουν, την προσβάλλουν και την εξευτελίσουν, μετά ξεπλένουν τη δική τους υπαιτιότητα με τις ενοχές που της καλλιεργούν. Τι της λένε;

« Το άξιζες αυτό που σου’ κανα, εσύ φταις για όλα!»,

Ή, αν εκείνη τους απειλήσει με αντίποινα «Εσύ θα φταις αν αυτοκτονήσω όταν θα χωρίσουμε....»

Για πείτε μου λοιπόν κι εσείς τώρα, με τέτοιες ενοχές, φεύγει το θύμα

απ’ τη «φυλακή» της σχέσης; Φυσικά και όχι. Μένοντας όμως εκεί, εξακολουθεί να κακοποιείται, και μάλιστα … οικειοθελώς!

Β. Κοινωνική Απομόνωση.

Συνήθως γίνεται μεταξύ συντρόφων. Ο κακοποιητικός σύντροφος περιορίζει και απομονώνει το θύμα του απ’ τον έξω κόσμο. Πώς; Μα, με το να ελέγχει συνεχώς τις κινήσεις του.

Από τον άντρα στη γυναίκα : ( Stalking )4. Κάποιοι άντρες απαγορεύουν στη σύντροφό τους να μιλάει ακόμα και με τους γείτονες, να βγαίνει μόνη της για ψώνια ή για καφέ με φίλες, ακόμα και να καλλωπίζεται. Ενόσω λείπει την βομβαρδίζουν με κλήσεις και μηνύματα στο κινητό της τηλέφωνο. « Πού είσαι τώρα; Τι κάνεις; Πότε θα είσαι πίσω; Αργείς!»

4 Stalking : Η συστηματική του θύματος με τη μορφή στενής παρακολούθησης είτε πεζή στο

δρόμο, είτε μέσω κινητού τηλεφώνου, είτε μέσω διαδικτύου.

Σε πιο ακραίες περιπτώσεις, κάποιοι φτάνουν στο σημείο να την παρακολουθούν φανερά κι όχι κρυφά, προκειμένου να συντηρούν ένα κλίμα εκφοβισμού, προκειμένου –υποτίθεται -- « να μην τους απατήσει» ή να μην τους εγκαταλείψει. Σε πιο ακραίες περιπτώσεις, υπάρχουν και κάποιοι που κρατάνε τη γυναίκα τους κλειδωμένη μέσα στο σπίτι, υποτίθεται ως τιμωρία για κάτι που έκανε ή… που τάχα προτίθεται να κάνει, αν εκείνοι την αφήσουν ελεύθερη. Από τη γυναίκα στον άντρα:

Και πάλι εδώ, η κακοποιητική σύντροφος υιοθετεί ως μέθοδο ελέγχου τον βομβαρδισμό μέσω του κινητού, ακόμα και σε « άγριες», νυχτερινές ώρες : « Γιατί δεν με πήρες τηλέφωνο; Γιατί άργησες να το σηκώσεις; Ποια είναι

αυτή που μιλάει δίπλα σου;»

Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι άντρες και γυναίκες σύντροφοι που κακοποιούν με τέτοιους τρόπους, πάντα φροντίζουν να δικαιολογούν τον εαυτό τους χρησιμοποιώντας προσχήματα όπως η « ζήλια», το « τυφλό πάθος», η εγκατάλειψη και η « ανησυχία». Όμως, η εμμονή τους και οι εκρήξεις θυμού κάθε φορά που το θύμα πάει να ξεφύγει απ’ τον έλεγχο, μαρτυρούνε άλλα….

Τέλος, στην και πάλι στην ίδια έρευνα5 βρέθηκε πως -ειδικά στις Ελληνικές οικογένειες -- όταν το ζευγάρι είναι διαζευγμένο ή σε διάσταση, οι άνδρες είναι εκείνοι που υποφέρουν συχνότερα απ’ το σύνδρομο της Γονικής Αποξένωσης : Η μητέρα που παίρνει συνήθως την επιμέλεια, στρέφει τα παιδιά εναντίον του πατέρα και διακόπτει εντελώς τη μεταξύ τους επικοινωνία. Δεν χρειάζεται να πούμε εδώ ότι αυτό δεν είναι ψυχολογικά κακοποιητικό μόνο προς τον αποξενωμένο πατέρα, αλλά και προς τα παιδιά : Που υφίστανται βίαιη φυσική και συναισθηματική αποκοπή, και τα οποία δυστυχώς δεν διαθέτουν καμία δυνατότητα να το διαχειριστούν συναισθηματικά.

Γ. Δημιουργία κλίματος εκφοβισμού και τρόμου, μέσα ή έξω

από το σπίτι.

Ο κακοποιητικός σύντροφος ( άντρας ή γυναίκα )

5 Ε. Παπάνης « Η αυτοεκτίμηση των παιδιών από χωρισμένους γονείς».

Παραβιάζει σκόπιμα και συστηματικά το ζωτικό χώρο του συντρόφου και καταχράται ασύστολα τον προσωπικό του χρόνο.

Μέσα στις κρίσεις του θυμού του καταστρέφει -υποτίθεται παρορμητικά -- πράγματα του νοικοκυριού, ή προσωπικά αντικείμενα που για το θύμα έχουν συναισθηματική αξία. Μια γυναίκα που κακοποιεί μ’ αυτόν τον τρόπο, συνήθως αποσκοπεί να τραυματίσει σωματικά, ή να πληγώσει συναισθηματικά τον σύντροφό της. Αντίθετα, ο άντρας-θύτης χρησιμοποιεί αυτόν τον τρόπο κακοποίησης και ως προειδοποίηση: Αν εκείνη « τον χαλάσει» ακόμα περισσότερο, μετά από τα μπιμπελό θα έρθει κι η σειρά της…

Δ. Ισοπέδωση της προσωπικότητας Άντρες και γυναίκες σύντροφοι, συχνά ισοπεδώνουν με διάφορους τρόπους την προσωπικότητα του συντρόφου τους: Του απαγορεύουν ή τον αποτρέπουν από το να έχει δικές του επιλογές, ενώ ταυτόχρονα, με το καλό, με το κακό, με το άγριο ή …. και με το κλάμα, του επιβάλουν τις δικές τους. Από τον άντρα στη γυναίκα : Ένας άντρας που μπορεί να εξαναγκάζει τη σύντροφό του να υιοθετεί έναν συγκεκριμένο τύπο ντυσίματος που σ’ εκείνην είναι ανεπιθύμητος, ενώ παράλληλα να την αγνοεί εντελώς στη λήψη αποφάσεων που αφορούν την κοινή τους ζωή. Από τη γυναίκα στον άντρα :Μια γυναίκα που κατηγορεί μόνιμα το σύντροφό της ότι δεν την υπολογίζει αλλά παράλληλα, μέσα από δραματικές εκρήξεις συναισθήματος, τον υποχρεώνει να συμμορφώνεται απόλυτα στις δικές της -και μόνο-- επιθυμίες. Από τους δύο, σε βάρος των παιδιών : Εδώ, σας αφήνω ελεύθερους να προβληματιστείτε και πάνω στην ψυχολογική ισοπέδωση που κάποιοι από μας – συνήθως αθέλητα και ασυνείδητα-- προκαλούμε στα έφηβα ή και στα ενήλικα παιδιά μας μέσα από το « Αποφασίζω

πριν από σένα, για σένα, γιατί εσύ είσαι ανίκανος να αποφασίσεις σωστά

»…..

Μήπως λοιπόν μέχρι σήμερα περνούσαμε δίπλα από την ενδο-

οικογενειακή κακοποίηση αλλά δεν τη βλέπαμε; Γιατί άραγε;

2 ΜΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΘΥΜΑ

Είναι μύθος ότι …«Η γυναίκα – θύμα είναι άπορη κι αδικημένη από τη φύση» και «Ο άντρας – θύμα είναι αφελής, στερημένος εμφανισιακά ή μορφωτικά, ή παντελώς ανίκανος».

Και πάλι εδώ έχουμε να κάνουμε με τα στερεότυπα : Από τη μία, η

εικόνα της κλασικής γυναίκας-θύματος ( εύκολο να την φανταστούμε!).

Πιστεύουμε λοιπόν πως είναι

* φτωχή και με χαμηλή μόρφωση, και ότι

* δεν έχει ελκυστική εξωτερική εμφάνιση.

* Εξαναγκάστηκε να παντρευτεί, ή « τυφλώθηκε από τον έρωτα και δεν

είδε τον πραγματικό εαυτό του θύτη ».

Εξάλλου, τη φανταζόμαστε και καρτερική, απλοϊκή, αφελή, μια γυναίκα

που « τα θέλει και τα παθαίνει».

Η αλήθεια; Πόρω απέχει… Ας δούμε τι λένε οι στατιστικές: Μέσα σε

διάστημα 6 μηνών από την αρχή της λειτουργίας της,6 η γραμμή s.o.s

15900 της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων δέχτηκε πάνω από

1700 κλήσεις. 7 Από τα στατιστικά στοιχεία που προέκυψαν,

πληροφορούμεθα ότι η κακοποιούμενη ελληνίδα είναι κατά το 6 ( 11/3/2011- 11/9/2011 ),

7 Στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Ισότητας ( 2000)

87% : δέχεται ενδο-οικογενειακή βία από σύζυγο – σύντροφο.

83% υπέστη και ψυχολογική κακοποίηση μαζί με τη σωματική. Οικονομική κατάσταση : 14% χαρακτήρισε την οικονομική του κατάσταση «καλή».

Μορφωτικό επίπεδο : 15,5% απόφοιτες τριτοβάθμιας εκπαίδευσης

Χρόνος έναρξης της κακοποίησης :

μόνο το 12% είχε υποστεί κακοποίηση και πριν από το γάμο,

το 56% άρχισε να την υπόκειται μόνο κατά τη διάρκεια του γάμου, αλλά το ανατριχιαστικότερο όλων είναι ότι

το 22,5% εξακολουθούσε να δέχεται σωματική και ψυχολογική κακοποίηση ακόμη και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης !

μεγαλύτερο ποσοστό παντρεμένη ( όχι σε απλή σχέση ), όχι απαραίτητα

οικονομικά ασθενής, μορφωμένη ( δήλωσαν θύματα κακοποίησης μέχρι

και κάτοχοι διδακτορικού ! ) και σε πολλές περιπτώσεις… κακοποιείται

ακόμα κι όταν είναι έγκυος!

Κι από την άλλη, έχουμε την καρικατούρα του άντρα – θύματος:

Κάποιος που, στη φαντασία μας, ανήκει εμφανισιακά στην κατηγορία «

.. φτερού»: Αδύνατος, άχαρος, ασθενικός και διανοητικά αδικημένος.

Και πάλι, πλανόμεθα: Στην πραγματικότητα μπορεί να είναι εύστροφος,

ευπαρουσίαστος, μορφωμένος και οικονομικά ανεξάρτητος.

Τι είναι όμως αυτό που κάνει μια γυναίκα καθ’ όλα « οκ», ή ένα « καλό

παιδί» να παραμένουν φυλακισμένα μέσα σ’ ένα καθεστώς ενδο-

οικογενειακής βίας και κακοποίησης; Η απάντηση βρίσκεται στο

ψυχολογικό τους παρελθόν…. Το κλινικό ιστορικό που έχει βρεθεί πως

μοιράζονται τα περισσότερα από τα θύματα ανεξαρτήτως φύλου,

περιέχει κάποιες μορφές κακοποίησης στις οποίες έχουν ήδη «

εθιστεί» από την πατρική τους κιόλας οικογένεια. Ζώντας ανέκαθεν

μέσα σε σχέσεις δυσλειτουργικές, μπαίνουν μέσα στη σχέση ή και

αργότερα στο γάμο, με ήδη μειωμένες αντιστάσεις γιατί έχουν

απελπισμένα ανάγκη από ένα στήριγμα

χαμηλή αυτοεκτίμηση, και

φόβο να μη χάσουν την αγάπη ή την αποδοχή των άλλων, και ίσως

δεν έχουν καν συνειδητοποιήσει ότι κακοποιούνται.

Πιο ειδικά, η γυναίκα μπορεί να παραμένει εγκλωβισμένη μέσα σε μια

σχέση νοσηρή, κρατώντας εκεί και τα παιδιά της, διότι

πιστεύει ότι αυτό είναι «το φυσιολογικό» για μια σχέση.8

8 Για όσο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα παραμένει μια γυναίκα μέσα στην

κακοποιητική σχέση, τόσο πιο «φυσιολογική» φτάνει να της φαίνεται. Και μάλιστα,

αν η κακοποιημένη γυναίκα έχει μεγαλώσει σε μια οικογένεια όπου υπήρχε βία και

κακοποίηση, τα παλιά της βιώματα ενδυναμώνουν την αίσθησή της ότι το να ζει και η

ίδια με το σύντροφό της μέσα σε μια τέτοια σχέση είναι «φυσιολογικό», κι ότι της

είναι «οικείο».

πιστεύει ότι η ζήλια και η κτητικότητα αποτελούν ένδειξη πάθους

και αγάπης.

πιστεύει ότι φταίει η ίδια για την κακοποίηση που δέχεται.

θεωρεί πως αν χαλάσει το γάμο της, αυτό είναι εγκατάλειψη

καθήκοντος και προδοσία απέναντι στα παιδιά της.

Σ’ αυτές τις αιτίες προστίθενται κοινωνικοί, αλλά και οικονομικοί παράγοντες, όπως το ότι

αισθάνεται ντροπή. ( Τί θα πει ο κόσμος;;; )

δεν έχει δικούς της οικονομικούς πόρους. Αντίστοιχα, οι πιο ειδικοί λόγοι που κρατούν έναν άντρα μέσα σε μια

σχέση κακοποιητική είναι

το ότι δεν έχει το κουράγιο να κάνει μια καινούργια αρχή

το ότι διστάζει ν’ αφήσει τα παιδιά του στην επιμέλεια μιας

γυναίκας που δεν διαθέτει την απαραίτητη ψυχική ισορροπία για

να τα αναθρέψει σωστά

και τέλος, η κοινωνική συστολή ( Γιατί ποιος άντρας θα είχε τη

δύναμη να παραδεχτεί δημόσια ότι κακοποιείται μέσα στο γάμο

του; )

& Είναι μύθος ότι …. «Η γυναίκα – θύμα πάντα υπερβάλλει» και «Ο άντρας δεν είναι θύμα, γιατί είναι πάντα ο ισχυρός».

Τα κοινωνικά πρότυπα με τα οποία όλοι ανατραφήκαμε, είναι εκείνα που μας εμποδίζουν να αντιμετωπίσουμε το θύμα της ενδοοικογενειακής κακοποίησης ως πραγματικό θύμα.

Από τη μία, τα πρότυπα της « θηλυκότητας» και της « ιερής

μητρότητας» ακόμα και σήμερα, επιβάλουν στην Ελληνίδα γυναίκα και

μάνα την υποχρέωση να είναι συμβιβαστική και να παραμένει

εξαρτημένη -ακόμα κι από μια σχέση νοσηρή -- ανεξάρτητα απ’ το

προσωπικό της κόστος. Και είναι η ίδια αυτή η Ελληνική πατρική

οικογένεια, που θα την σπρώξει πάλι πίσω στον άρρωστο γάμο της όταν

θα ζητήσει καταφύγιο, ηθική και οικονομική υποστήριξη για να

λυτρωθεί απ’ αυτόν. Πώς; Μέσα απ’ τις προκαταλήψεις και την

ηθελημένη δυσπιστία της: «Υπερβάλλεις! »,της λένε, ή « Μήπως υπάρχει

άλλος;» Αλλά και όλοι «οι απέξω», φίλοι, συγγενείς και συνάδελφοι την

απομονώνουν γιατί είτε φοβούνται, είτε προτιμούν να κρατήσουν

απόσταση από τέτοιες ψυχοφθόρες γι’ αυτούς καταστάσεις. «Ξένες

έννοιες» σκέφτονται, « εγώ ας κοιτάξω καλύτερα τη δουλειά μου…!»

Κι από την άλλη, το πρότυπο του «ισχυρού αρσενικού» αναγκάζει τον Έλληνα σύζυγο και σύντροφο να παίζει πάντα το ρόλο «του αρχηγού». Πρέπει όχι μόνο να μοιάζει, αλλά και να είναι … αδιάβροχος. Έτσι λοιπόν, και μόνον η ιδέα του να κακοποιείται ένας άντρας φαντάζει στον περισσότερο κόσμο αδιανόητη, αλλά και γι’ αυτόν τον ίδιο, ταπεινωτική. Ποιος άντρας θα τολμήσει λοιπόν να το καταθέσει επώνυμα; Στην καλύτερη περίπτωση, δεν πρόκειται να τον πιστέψουν:

« Μας δουλεύεις;» Θα του πούνε. « Οι γυναίκες δεν μπορούν να κάνουν

τέτοια! Εσύ από μόνος σου θα άφησες τη γυναίκα σου να σου πάρει τον αέρα…»

Είναι ΜΥΘΟΣ ότι …. « Ο άντρας - θύτης είναι άτομο περιθωριακό» και « Η γυναίκα - θύτης μοιάζει με στρίγγλα»

Τα στερεότυπα για το πώς μοιάζει ένας θύτης άντρας ή γυναίκα, μας

αποκοιμίζουν δίνοντάς μας μια γραφική, αλλά κι εντελώς λανθασμένη

εικόνα για το ποιά είναι η « κλασική» γυναίκα – μέγαιρα και για το

ποιός είναι «ο κλασικός» άντρας – θύτης.

Ας δούμε πρώτα από κοντά το στερεότυπο που έχουμε για τον άντρα –

κακοποιητή. Πιστεύουμε λοιπόν ότι

* είναι φτωχός

* έχει χαμηλό μορφωτικό επίπεδο

* είναι σωματώδης και δυνατός

* είναι δύσμορφος ή τρομαχτικός στην όψη

* είναι σίγουρα χρήστης ουσιών

* άλλα γνωρίσματα προσωπικότητας : περιορισμένης νοημοσύνης,

αντικοινωνικός, άξεστος, με παραβατική συμπεριφορά και μπλεξίματα

με το νόμο.

Τώρα, ας δούμε και το στερεότυπο που έχουμε για τη γυναίκα –

μέγαιρα: Μοιάζει με καρικατούρα βγαλμένη από ελληνικές ταινίες της

δεκαετίας του ‘50. Είναι

αντρογυναίκα ( με σωματώδη διάπλαση, βροντερή φωνή και άχαρες

κινήσεις )

«λαϊκής» καταγωγής

ακαλαίσθητη και δεν φροντίζει καθόλου την εξωτερική της εμφάνιση

υστερική & απροκάλυπτα αυταρχική

δεν μπορεί να εμβαθύνει στα συναισθήματα των άλλων.

Όμως ποια είναι η αλήθεια; Είναι αυτός όντως «άξεστος και

παραβατικός»; Και, είναι εκείνη η διασταύρωση μεταξύ της Σαπφώς

Νοταρά και της Γεωργίας Βασιλειάδου; Ουδόλως…! Η πραγματικότητα,

όπως αποκαλύπτεται από τις στατιστικές, ανατρέπει εντελώς τα

στερεότυπα αυτά :

Κατ’ αρχήν ο άντρας που κακοποιεί, συχνά είναι Κύριος «υπεράνω

πάσης υποψίας», από « καθώς πρέπει οικογένεια », αλλά και με

«αγγελική μορφή ». Σημειώστε δηλαδή, ότι μπορεί

Να ανήκει σε υψηλό κοινωνικό στρώμα ( εξουσία, status)9

Να έχει οικονομική άνεση ( επαγγελματικά επιτυχημένος )

Να είναι μορφωμένος ( 31% πανεπιστημιακή μόρφωση )

Να είναι ευπαρουσίαστος

Να είναι λεπτοκαμωμένος

Να μην είναι χρήστης ουσιών

Να έχει μεγαλώσει σε μια κατά τα φαινόμενα « υγιή» οικογένεια

9 Στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Ισότητας ( 2000)

Να είναι «η ψυχή της παρέας», «το καλό παιδί της γειτονιάς» και να μην έχει μπλεξίματα με το νόμο

Αλλά και η γυναίκα που κακοποιεί, μπορεί να είναι καθ’ όλα « Lady» :

Ιδιαίτερα εμφανίσιμη

Λεπτοφυής

Εύστροφη ( όσο πιο εύστροφη είναι, τόσο πιο δύσκολο είναι να διακρίνει κανείς από τη συμπεριφορά της ότι είναι κακοποιητική )

Μορφωμένη

Όχι απαραίτητα ψυχικά διαταραγμένη ή αλκοολική

Οικονομικά ανεξάρτητη. Πρέπει λοιπόν να το πάρουμε απόφαση: Η κακοποίηση και η βία μέσα

στην οικογένεια δεν γνωρίζει όρια φύλου, ηλικίας, κοινωνικής και

οικονομικής τάξης ή εξωτερικής εμφάνισης. Διότι η τάση να κακοποιεί

κάποιος το σύντροφό του δεν έχει σχέση με τίποτε απ’ όλα αυτά, παρά

με το … ψυχολογικό παρελθόν του:

Ένα ποσοστό ανδρών που κακοποιούν τις γυναίκες και τα παιδιά τους,

έχουν και οι ίδιοι ως παιδιά υποστεί σωματική και ψυχολογική

κακοποίηση, ή έχουν δει τον πατέρα τους να χτυπά και να εκφοβίζει τη

μητέρα ή τις αδελφές τους. Το μήνυμα που έχουν εισπράξει από τα

πρώτα κιόλας παιδικά τους χρόνια, είναι ότι «έτσι φέρεται ένας

πραγματικός άντρας απέναντι στις γυναίκες», κι ότι άρα μπορούν να

αισθάνονται « άντρες», μόνο όταν έχουν μια γυναίκα τελείως

υποταγμένη σ’ αυτούς. Τέλος, χαρακτηριστικό τους είναι ότι κρύβουν

μέσα τους έναν μεγάλο απωθημένο θυμό κι ότι χάνουν πολύ συχνά και

εύκολα την αυτοκυριαρχία τους. Το μόνο που μετράει γι’ αυτούς, είναι

ότι μέσα από την κακοποίηση απελευθερώνουν ένα μέρος του θυμού

τους, και βρίσκουν –έστω και προσωρινά- μια ανακούφιση. Με τον

καιρό εθίζονται σε όλο και μεγαλύτερες δόσεις εκτόνωσης,

καταλήγοντας ν’ αναζητούν συνεχώς ευκαιρίες για να το κάνουν. Ε, κι

όταν δεν βρίσκουν καμία, φροντίζουν να την προκαλέσουν απ’ το

τίποτα.

Επίσης ένα άλλο, κοινό χαρακτηριστικό που μοιράζονται οι άντρες και

οι γυναίκες που κακοποιούν, είναι το ότι έχουν αφενός πολύ χαμηλή

αυτοεκτίμηση, και αφετέρου δεν έχουν καθόλου εμπιστοσύνη στους

γύρω τους. Στο οικογενειακό ιστορικό ατόμων σαν αυτά θα βρούμε

γονείς που τους παραμελούσαν σοβαρά, ή ακόμα και ανατροφή σε

ακατάλληλα ανάδοχα περιβάλλοντα. Έτσι, οι σχέσεις των ανθρώπων

αυτών, ακόμα και με τους κοντινούς τους ανθρώπους, είναι φτωχές ως

προς την εκδήλωση συναισθημάτων, επιφανειακές αλλά και

αποκλειστικά χειριστικές : Επιδιώκουν ν’ αντλούν απ’ τους άλλους τα

μέγιστα, χωρίς να δίνουν τίποτε σε αντάλλαγμα.

Πώς όμως αυτά τα άτομα – έχοντας έναν τέτοιο χαρακτήρα – μπορούν

και προσελκύουν αρχικά το θύμα τους; Έχουν έναν πολύ καλά

κρυμμένο δεύτερο εαυτό, ο οποίος καραδοκεί να βγει στην επιφάνεια

μόλις το επιτρέψουν οι συνθήκες. Ακούγεται σαν θρίλερ, δεν είναι έτσι;

Κι όμως, συμβαίνει ! Όλοι οι κακοποιητές, άντρες ή γυναίκες, γνωρίζουν

από ένστικτο τί έχει περισσότερο ανάγκη το άτομο που θέλουν να

προσελκύσουν και φροντίζουν να του το προσφέρουν αφειδώς. Τον

πρώτο καιρό της γνωριμίας οι άντρες κακοποιητές παρουσιάζονται 10

μειλίχιοι, τρυφεροί, γενναιόδωροι κι υποχρεωτικοί. Κατ’ αντιστοιχία, οι

γυναίκες που κακοποιούν, είναι συνήθως άτομα - χαμαιλέοντες. Στην

αρχή της σχέσης μετατρέπονται σε ό,τι θα ήθελε να βλέπει σ’ αυτές ο

σύντροφός τους: Δείχνουν γλυκές, ευάλωτες, υποχωρητικές. Ή

αντίθετα, γίνονται περιποιητικές, μητρικές, στηρικτικές. Από την πρώτη

στιγμή άντρες ή γυναίκες που κακοποιούν, λένε στο θύμα τους ότι το

αγαπούν με πάθος, κι ότι δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς αυτό. Του

μιλάνε για γάμο και παιδιά και του ζητούν να επισπεύσει την

επισημοποίηση της σχέσης. Στην πραγματικότητα, είναι κι αυτό ένα

μέσο που θα « δέσει» το θύμα μαζί τους, εξασφαλίζοντάς τους σύντομα

πεδίο ελεύθερο για να εκδηλώσουν την κακοποιητική τους

συμπεριφορά. Ποιά γυναίκα δεν θα κολακευόταν να είναι «η βασίλισσα

» ενός τέτοιου άντρα; Και ποιος άντρας δεν θα ήθελε να τον κοιτάζει η

γυναίκα του στα μάτια; Η συντριπτική πλειοψηφία των γυναικών που

έχουν πέσει θύματα κακοποίησης, επιβεβαιώνει ότι τον πρώτο καιρό 10

Πολλοί απ’ αυτούς τους άντρες είναι άριστοι ηθοποιοί, σε σημείο όπου ακόμα και οι στενοί συγγενείς της γυναίκας, φτάνουν –να της δίνουν αυστηρές συμβουλές όπως « Ε,

φρόντισε κι εσύ να μην τον εξοργίζεις με τη συμπεριφορά σου». Έτσι όμως, ίσα – ίσα που δίνουν πολύτιμη υποστήριξη στο θύτη για να γίνει χειρότερος!

της γνωριμίας τίποτα στη συμπεριφορά του συντρόφου τους δεν

προμήνυε ποιό ήταν το πραγματικό του πρόσωπο. Κι αντίστοιχα, οι

περισσότεροι άντρες κυλούν στην παγίδα της «γυναίκας – αράχνης»

εύκολα κι αβίαστα, παρασυρμένοι από το πώς τους είχε κάνει να

νιώσουν τον πρώτο εκείνο, υπέροχο καιρό : Σπουδαίοι ! Χρήσιμοι !

Μοναδικοί κι αναντικατάστατοι !

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΝΔΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗΣ

Σωματικές

Σε ελαφρύτερες περιπτώσεις, σε άντρες, γυναίκες και παιδιά έχουμε

σωματικές κακώσεις, μικρές ή μεγάλες. Κάποιες φορές τα επεισόδια

αυτά αφήνουν και αναπηρίες μόνιμες, όπως είναι η μερική απώλεια

όρασης και ακοής μετά από βίαια χτυπήματα στο κεφάλι.

Βεβαίως, ακραία περιστατικά ενδο-οικογενειακής βίας ενδέχεται να

καταλήξουν ακόμα και στο θάνατο του θύματος. Δυστυχώς όμως, μόνο

λίγα από αυτά τραβάνε κατά καιρούς τα φώτα της δημοσιότητας, με

αποτέλεσμα να υποτιμάται από το ευρύ κοινό η πιθανότητα να συμβεί

όντως κάτι τέτοιο.

Δυστυχώς, στη χώρα μας δεν υπάρχουν ακόμα επίσημα στατιστικά στοιχεία για το πόσα απ’ τα περιστατικά που καταφεύγουν στα δημόσια νοσοκομεία οφείλονται σε ενδο-οικογενειακή βία. Κι αυτό, γιατί τα θύματα σχεδόν ποτέ δεν καταγγέλλουν την πραγματική αιτία που τους έφερε ως εκεί. Οι κακοποιημένες σύζυγοι, για παράδειγμα, φροντίζουν να αποδώσουν τους τραυματισμούς τους σε οικιακά μικροατυχήματα. Το ίδιο δυστυχώς συμβαίνει και με τους άντρες, αλλά και με τα παιδιά που έχουν κακοποιηθεί από κάποιον απ’ τους δύο γονείς τους. Επειδή δηλαδή στην τελευταία περίπτωση, οι κυρώσεις που προβλέπει η Ελληνική νομοθεσία για επικίνδυνη σωματική βλάβη σε βάρος ανηλίκου τέκνου είναι πολύ αυστηρές, οι γονείς αποφεύγουν με κάθε τρόπο την επίσκεψη στο νοσοκομείο, ή, αν δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς,

προφασίζονται άλλες αιτίες, πολύ πιο … ανώδυνες ( για τους ίδιους, φυσικά).

Ψυχολογικές

Α. Στη γυναίκα

Η γυναίκα – θύμα κακοποίησης από τον άντρα της, είναι μια γυναίκα

απελπισμένη : Με τον καιρό χάνει κάθε αίσθηση του εαυτού της κι

αποδέχεται τον τρόπο που την βλέπει ο θύτης. Πιστεύει πλέον και η

ίδια ότι είναι άχρηστη, ηλίθια, άσχημη, ανεπιθύμητη. Αντιμετωπίζει το

σύντροφό της με δέος, ως «παντοδύναμο» και «παντογνώστη», κι

εκείνη ταυτίζεται επάξια με το ρόλο του θύματος. Κλινικά στατιστικά

στοιχεία μας δείχνουν ότι

* Γυναίκες που έχουν υποστεί μακροχρόνια κακοποίηση, παρουσιάζουν

συμπτώματα Μετατραυματικού Στρες : Υποφέρουν από έντονες,

επίμονες και ζωντανές μνήμες της βίας που έχουν βιώσει και φοβούνται

διαρκώς ότι το μαρτύριό τους μπορεί ανά πάσα στιγμή να

επαναληφθεί, ακόμα και σε περιβάλλοντα όπου δεν υπάρχει κίνδυνος.

Κάτι που έχω παρατηρήσει μέσα από τη δική μου προσωπική

θεραπευτική εμπειρία στην αντιμετώπιση των μετατραυματικών

διαταραχών - και το οποίο άλλωστε έρχεται να συμφωνήσει με τα

κλινικά στατιστικά ευρήματα -- είναι ότι τα συμπτώματα αυτά,

απαιτούν αφάνταστη επιμονή και υπομονή, τόσο απ’ την πλευρά του

θεραπευτή, όσο κι από την πλευρά του θεραπευόμενου, μέχρι να

επιτευχθεί ένα έστω και στοιχειώδες επίπεδο διαχείρισής τους.

* Ποσοστό 37% των γυναικών που έχουν υποστεί κακοποίηση σε

μακροχρόνια βάση, πάσχουν από κατάθλιψη & έντονο άγχος. Κάποιες

από αυτές στο τέλος καταφεύγουν στον αλκοολισμό, ή ακόμα και στην

αυτοκτονία.

* Το ιστορικό των περισσότερων γυναικών που καταφεύγουν σε

ξενώνες για κακοποιημένες γυναίκες ( πολλές φορές, σέρνοντας μαζί

τους ένα ή δύο παιδιά) δείχνει ότι στη ζωή αυτών των γυναικών, ήδη

από τα χρόνια του λυκείου, η μια ερωτική σχέση κακοποίησης

διαδεχόταν την άλλη. Γιατί; Γιατί η χαμηλή τους αυτοεκτίμηση, η κακή

εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους, αλλά και το λάθος πρότυπο που

είχε αφήσει μέσα τους αυτή η πρώτη ερωτική σχέση, πάντα τις έριχνε

από εκεί και μετά, στα νύχια κι ενός καινούργιου κακοποιητή.

Β. Στον άντρα

Τι βιώνουν οι άντρες που πέφτουν θύματα κακοποίησης από τη σύντροφό τους; Σε πρόσφατη έρευνα, έχει βρεθεί πως βιώνουν κυρίως θυμό (75%). Μετά ακολουθούν με διαφορά, η συναισθηματική καταρράκωση (40%), η κατάθλιψη και η ταπείνωση (35%), με ουραγούς την τάση για εκδίκηση (25%), το αίσθημα της ευαλωτότητας (23%), και τον φόβο ή την ντροπή (15%).

Στην ίδια έρευνα έχει βρεθεί ( κι αυτό είναι εντυπωσιακό), ότι – αντίθετα απ’ ότι συμβαίνει με τις γυναίκες – η αχίλλειος πτέρνα των αντρών είναι ο συναισθηματικός τομέας. Με άλλα λόγια, οι άντρες επηρεάζονται πιο βαθιά από τη συναισθηματική κακοποίηση παρά από τη σωματική, ειδικά όταν γίνονται αποδέκτες προσβολών μπροστά σε άλλους άντρες.

Τέλος, οι ψυχολογικές συνέπειες της κακοποίησης αποκτούν αποφασιστική και βαρύνουσα σημασία όταν ένας άντρας τις έχει βιώσει ήδη από νεαρή ηλικία: Η εμπειρία μιας πρώιμης βίαιης σχέσης στιγματίζει τη μετέπειτα σχέση του με το «ασθενές» φύλο, τον κάνει πιο ευάλωτο σε μελλοντικά καταθλιπτικά επεισόδια και συχνότερα, στην εμφάνιση ψυχοσωματικών και ψυχο-σεξουαλικών διαταραχών.

Γ. Στα παιδιά

Τα παιδιά είναι συνήθως τα πιο αθώα εξιλαστήρια θύματα σε όλη

αυτήν την υπόθεση. Δεν έχουν επιλέξει την κόλαση μέσα στην οποία

ζουν, αλλά ούτε κι έχουν τα μέσα για να προστατεύσουν τον εαυτό

τους. Ακόμα και αν είναι απλοί μάρτυρες της σωματικής και

ψυχολογικής κακοποίησης της μητέρας τους από τον πατέρα, δέχονται

σοβαρό ψυχολογικό κλονισμό: Οι εικόνες, τα ακούσματα και οι σκέψεις

που κουβαλούν μέσα τους, τα κατατρέχουν για ολόκληρη την υπόλοιπή

τους ζωή. Προβλήματα όπως η νυχτερινή ενούρηση, οι διατροφικές

διαταραχές ( υπερφαγία ή ανορεξία ), οι διαταραχές στον ύπνο, η

χαμηλή σχολική επίδοση κ.ά. είναι χαρακτηριστικά συμπτώματα που

μπορεί να προσανατολίσουν άμεσα έναν παιδοψυχολόγο ν’ αναζητήσει

στοιχεία κακοποίησης μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού

που τα παρουσιάζει.

Το σίγουρο είναι πάντως ότι ο χαρακτήρας και η προσωπικότητα κάθε

παιδιού διαμορφώνεται καθοριστικά από τέτοια βιώματα: Κάποια απ’

αυτά τα παιδιά τείνουν να εκδηλώνουν από νωρίς στη ζωή τους

παραβατικές και αντικοινωνικές συμπεριφορές και, από το σχολείο

ακόμα, επιδίδονται στο τόσο επίκαιρο –αλήθεια!—« σπορ» της

κακοποίησης των συμμαθητών τους, που είναι γνωστό ως «Βullying».

Κάποια άλλα στρέφονται προς την αντίθετη κατεύθυνση,

διαμορφώνουν δηλαδή μια εσωστρεφή, ηττοπαθή και κοινωνικά

αποτραβηγμένη προσωπικότητα, που ρέπει προς την αυτοκαταστροφή:

Μετατρέπονται σε ιδανικά θύματα για διάφορους ενήλικους

κακοποιητές και … ανήλικους νταήδες.

Πέρα όμως απ’ όλα αυτά, ποια είναι τα πρότυπα συμπεριφοράς και οι

οικογενειακοί ρόλοι που «διδάσκονται» όσα παιδιά μεγαλώνουν μέσα

σε μια οικογένεια όπου υπάρχει βία και κακοποίηση; Το αγόρι, ακόμα κι

αν με ένα μέρος του εαυτού του συμπονά τη μητέρα του για τα όσα

υπόκειται, συνήθως τείνει να υιοθετήσει στην πράξη τη στάση που έχει

ο πατέρας του απέναντι στο γυναικείο φύλο και στα παιδιά. Κι

αντίστοιχα, η κλινική εμπειρία μας δίνει την πληροφορία ότι συχνά,

νεαρές κοπέλες που έχουν γίνει μάρτυρες της ψυχολογικής και

σωματικής κακοποίησης της μητέρας τους, είναι πιο πιθανό να γίνουν

και οι ίδιες θύματα κακοποίησης, από τις πρώτες κιόλας ερωτικές τους

σχέσεις.

Ψυχοσωματικές

Στους ενήλικες και των δύο φύλων, χαρακτηριστικά συμπτώματα είναι

ταχυκαρδίες, πονοκέφαλοι, δύσπνοια, προβλήματα ύπνου,

διατροφικές διαταραχές και αυξημένη αρτηριακή πίεση, που μετά από

ιατρικές εξετάσεις δεν έχουν αποδοθεί σε καμία βιολογική παθογένεια.

Στην πραγματικότητα, υπεύθυνα γι’ αυτές τις ενοχλήσεις είναι το

μόνιμο άγχος και ο απωθημένος θυμός που κρύβουν μέσα τους

ασθενείς σαν αυτούς. Όσο πιο σοβαρή είναι μάλιστα η κακοποίηση,

τόσο πιο αυξημένη παρουσιάζεται η συχνότητα και η ένταση των

συμπτωμάτων, ενώ τείνουν να επανεμφανίζονται μετά τη λήξη της

οποιασδήποτε φαρμακοθεραπείας.

Στα παιδιά, το πεσμένο ανοσοποιητικό αλλά και οι συχνοί τραυματισμοί

στο παιχνίδι έχουν επίσης πολύ συχνά τη βαθύτερη ρίζα τους στη

χαμηλή αυτοεκτίμηση και στις υποσυνείδητες τάσεις αυτοκαταστροφής

που κρύβουν μέσα τους : Μη θέλοντας να κατηγορήσουν τους γονείς

τους, συχνά μεταφέρουν ακέραια την ευθύνη της οικογενειακής τους

κακοδαιμονίας επάνω στους δικούς τους, αδύναμους ώμους. Λένε, «Αν

δεν υπήρχα εγώ, ο μπαμπάς μου κι η μαμά μου δεν θα ήταν τόσο

θυμωμένοι και τόσο δυστυχισμένοι…»

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Παρόλο που τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες ώστε το Οικογενειακό Δίκαιο να εναρμονιστεί με τα Ευρωπαϊκά πρότυπα, η πράξη δείχνει ότι εμείς, ως χώρα και ως Έλληνες, ως ιδιωτικοί φορείς και ως δημόσιοι λειτουργοί, έχουμε ακόμα πολύ δρόμο μπροστά μας: Όσο θα υπάρχουν ακόμα δικαστές που θα ζητούν αυτόπτες μάρτυρες προκειμένου να διαπιστώσουν κακοποίηση που έχει ασκηθεί « κεκλεισμένων των θυρών», όσο θα υπάρχουν οικογένειες που θα στέλνουν την κόρη και τα εγγόνια τους πίσω στον κακοποιητή τους, κι όσο ακόμα θα βασιλεύουν παντού αναχρονιστικά κλισέ σκέψης όπως τα « Η γυναίκα λέει πάντα ψέματα », « Οι άντρες δεν κλαίνε» και « Το ξύλο βγήκε απ’ τον παράδεισο», τίποτα δεν πρόκειται ν’ αλλάξει ουσιαστικά. Το γράμμα του νόμου κι αν υπάρχει, θα μένει μόνο στα χαρτιά και δεν θα προστατεύει τον παθόντα πολίτη. Κοινό, πολιτεία και δημόσιοι λειτουργοί θα πρέπει επιτέλους να ενημερωθούν σωστά, και να ενωθούν σε μια δύναμη ενιαία. Ειδικά δε, όλοι εμείς που υπηρετούμε τον ευαίσθητο χώρο της Υγείας στη χώρα μας, είναι ώρα να διευρύνουμε την οπτική μας ακόμα περισσότερο: Θα βοηθούσε, φερ’ ειπείν, οι ιδιώτες γιατροί να γίνουν πιο « υποψιασμένοι» μπροστά σε μια γυναίκα ασθενή της οποίας το σύνολο των διαγνωστικών εξετάσεων έχει προκύψει αρνητικό για παθολογία : Μήπως θα έπρεπε να διακρίνουν πίσω απ’ τις πολλές υπεκφυγές της γυναίκας αυτής, την πιθανότητα να κρύβεται ένας συστηματικά κακοποιητικός σύντροφος; Και μήπως θα έπρεπε να τη συμβουλέψουν

να δώσει φωνή στο δράμα της και ν’ αναζητήσει βοήθεια, αντί να το αφήνει να την σκοτώνει εκ των έσω ; Θα βοηθούσε επίσης, οι γιατροί των εξωτερικών ιατρείων στα δημόσια νοσοκομεία να επιμορφωθούν αντίστοιχα με τους Ευρωπαίους ή Αμερικανούς συναδέλφους τους, έτσι ώστε να γνωρίζουν πώς να συμβουλέψουν ασθενείς --των οποίων οι τραυματισμοί παραπέμπουν σε ενδο-οικογενειακή βία – για το πού, το πώς και το γιατί θα χρειαστεί ν’ αναζητήσουν νομική και ψυχολογική στήριξη. Και τέλος νομίζω θα ήταν καλό εμείς, οι επιστήμονες Ψυχικής Υγείας, να δραστηριοποιηθούμε περισσότερο έντονα στον τομέα της ενημέρωσης του ευρέως κοινού γύρω από το τί εστί – στην πραγματικότητα – σεξουαλική, σωματική και ψυχολογική κακοποίηση. Αλλά και για το πώς κανείς θα μπορούσε να διακρίνει έγκαιρα τα κακοποιητικά στοιχεία στη συμπεριφορά ενός πιθανού συντρόφου, έτσι ώστε να αποφύγει να εμπλακεί μονιμότερα, φτιάχνοντας μαζί του ένα πεπρωμένο, μια ζωή, μια οικογένεια…