Upload
independent
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
1
İçindekiler
Elde kağıt yapma sanatı 2
İyi bir kağıt yapımı için neler gerekmektedir? 2
Kağıt hamurunun hazırlanması 7
Hamur açılımının test edilmesi 9
Hamurun içindekiler 11
Kağıt yapımına geçiş 16
Kağıdın gramajını belirleme 23
Kağıt üretimi öncesi ve sonrası yapılacaklar 25
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
3
Elde kâğıt yapma sanatı
Bu kitapta elde kâğıt yapma tekniği detaylı olarak verilmektedir. Kağıt yapımı çok
bilgi ve tecrübe istemekle birlikte, amatör olarak kâğıt yapmak isteyenler için son
derece kolay başlangıç teknikleri bulunmaktadır. Bu kitapta çoğunlukla
çevrenizde bulunabilecek malzemeler ve kendi yapacağınız elek ile kağıt yapımı
üzerinde bilgiler anlatılacaktır. Profesyonel olmak isteyenler için öneriler
verilecektir.
İyi bir kâğıt yapımı için neler gerekmektedir?
Kâğıt yapımı öncelikle su gerektirir. Eski kâğıt fabrikalarının tamamı nehir
kıyılarına kurulmuştur. Yeni fabrikalar ise yer altı kuyularından su sağlarlar.
Evlerde musluklardan akan sular bu iş için kullanılabilir. Temiz suyun konacağı bir
kova ve su almak için bir maşrapa gerekecektir.
Suyun ötesinde evde kâğıdın yapılacağı bir yer bulunması gerekir. Burada suyun
etrafa vereceği ıslaklığa müsaade edilebilmeli ve kolay temizlenebilmelidir.
Evlerde banyolar, mutfaklar veya kullanılmayan odalar, varsa bodrum katları bu
iş için kullanılabilir.
Bu mekânda üzerinde çalışılması için bir masa gerekecektir. Bu masanın suya
karşı dayanıklı olması veya plastik olması tercih edilmelidir. Bunun yanına
konulacak ikinci bir masa, üzerinde çeşitli işler yapmak için kullanılabilir.
Kâğıt hamurunun, içinde hazırlanacağı ve suyun depolanacağı kovalara ihtiyaç
olacaktır. Hamur hazırlanırken bir karıştırıcı kullanılır. Karıştırıcı olarak motorlu el
mikserleri de kullanılabilir. Bu nedenle kovanın dengede kalması ve yere sağlam
basması önemlidir.
Daire görünümündeki leğenlerde çalışmak için çok büyük çaplar gerekir. Bu
nedenle dikdörtgen kesitli leğenler veya küvetler yer darlığı ve kullanım kolaylığı
açısından çözüm olacaktır. Bu leğenin hacmi başlangış için 20-30 litre
civarındadır.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
4
Aşağıda gereken tüm donanımın bir listesi verilmektedir:
Bir adet leğen. Kâğıt hamurunun sulandırılacağı ve içinde kâğıdın yağılacağı
bir leğen gerekecektir. İçine eleğin girebileceği çapta olmalıdır veya
dikdörtgen kesitli bir kap seçilmelidir. Dikdörtgen kesit eleğe daha uygundur.
İki adet plastik kova. Biri taze su kullanımı için, ikincisi hamur açmak için ve
üçüncüsü hamuru ikiye bölmek için kullanılacaktır.
İki adet maşrapa. Maşrapalar suyun ve hamurun aktarılmasında
kullanılacaktır. Renkli kâğıt yapımında maşrapaların ve kovaların temizliği çok
önemlidir.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
5
Kâğıt yapımında kullanılacak kâğıt eleği. Eleğin iç ölçüleri fotokopi kağıtlarının
ölçüsü olan 21cmX29,7cm dir. Bundan daha küçük veya büyük elekler de
kullanılabilir. Elek iki parçalıdır. Birinci parça tahtadan çita üzerine, pencere
sinek tellerinin gergince zımbalanmasıyla yapılmaktadır. Metal elek imalatı
daha zor olan bir türdür. Elek gerginliği, kağıdın her noktada eşit kalınlıkta
olması için son derecede önemlidir. İkinci parça ise birinci parçaya dışarıdan
çerçeve gibi geçirilmektedir. Böylece eleğe hamur alındığında dış çerçeve bir
havuz gibi süzülme sağlanana kadar hamurun akmasını önleyecektir. Ayrıca
burada oluşan havuza alınan hamur miktarı kağıdın kalınlığını da
belirleyecektir. O nedenle çerçevenin net hamur yüksekliği 2 cm kadar
olmalıdır. Daha profesyonel eleklerde özel kâğıt elekleri veya desenli metal
elekler kullanılır.
Bir adet el mikseri ve elektrikli mikser. Hamuru kova içinde açmaya yarayacak
elektrikli bir mikser bu iş için yetreli olacaktır. Bazen zor açılan elyafların
açılması için mikserin bıçaklarına ihtiyaç olacaktır. Ayrıca hamur
topklanmalarını önlemek ve basit karıştırma işleri için çırpıcı gerekmektedir.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
6
Kurutma bezleri. Kağıdın suyunu almak için kullanılacaktır. Bol su tutabilen ve
liflenmeyen türde olmasında fayda vardır. Bezlerin büyüklüğü fotokopi
kağıdından büyük olmalıdır. Ek olarak bunların altına konacak mutfak bezleri
gerekecektir.
Kağıdı tartmak için mutfak terazisi. Ölçülü hamur yapımında gereklidir.
Bir kaç adet ölçüsü belli olan bardak, kavanoz ve beherglas. Zaman zaman
boya ve tutkal hazırlamada kullanılacaktır. Kapaklı kavanozlar karıştırmada
kolaylık sağlar
Su emecek süngerler. Kağıdın fazla suyunu almak için kullanılacaktır.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
7
Çeşitli renklerde toz kumaş boyaları veya mürekkepler. Bu boyalar kağıt
hamurunun ısıtılarak kumaş boyar gibi boyanması amacıyla kullanılır.
İstenilen kumaş boyaları hobi marketlerde bulunabilir. Başlangıçta boyama
için plastik badana kökenli tüp boyalar kullanılabilir. Bunlar boya pigmentleri
ile yapılırlar. Pigmentler suda çözülmezler. Suyun içinde askıda kalırlar. Bu tür
boyaların kağıt hamurunu boyama etkileri son derece düşüktür. Elekten
süzülen suyla tekrara suya geçerler. Başlangıçta çeşitli mürekkepler bile boya
olarak kullanılabilir. Elde kâğıt yapımını profesyonelce sürdürmek isteyenler,
Türkiye pazarında özel kâğıt boyalarını bulamayacaklarından, tekstil
boyalarının kullanımını öğrenmek durumundadır. Genellikle kaynayan tuzlu su
içine kağıt hamuru atılarak elyaflar boyanır. Suyu süzüldükten sonra
kurutularak istenildiği zaman mikserle tekrar kağıt hamuru hazırlanır. Bunların
kurutulmaları boyanın elyaflara sabitlenmesini sağlar. Çok miktarda elyaf
hazırlanmasında etkili bir yoldur. Bazen beyaz bir kâğıt içinde, çeşitli etkiler
yaratabilmek için, son derece az miktarda renkli elyaf karıştırılır. Bu durumda
kırçıllı kağıtlar elde edilecektir. Başlangıçta beyaz kağıt üretimi için boya
gerekmeyecektir. Ayrıca kullanılan hurda kağıdın kendi orijinal rengi, yeni
kağıdın rengi olabilir. Renk konusu başlangıç için önemli değildir. Başlangıçta
kağıt yağraklarını üretebilmek önemlidir.
Ütü. Kağıt üretildikten sonra baskı altında preslenir suyu iyice alınır ve sonra
kurutulur. Kurutma sonrası kağıt tam olarak kurumaz, ayrıca kağıdın yüzeyi
tıpkı kumaşta olduğu gibi kırışık bir durumdadır. Gene kumaşta olduğu gibi
yaprakları ütüleyerek kağıdın düzleşmesi sağlanır.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
8
Bunların dışında kağıt makası, cetvel, kalem, kağıdı asmak için mandallar, bir
askı ipi, kağıdı preslemek için çeşitli ağırlıklar.
Kağıt hamurunun hazırlanması
Kâğıt yapımında çeşitli ham maddeler kullanılır. Bunların başında kullanılmış atık
kâğıtlar gelir. Kâğıt fabrikaları ham madde olarak atık kâğıtları ve ithal edilen
selülözleri kullanırlar. Selülöz çok kaba görünümlü karton levhalardır.
Selülöz çarşıda satılan bir madde olmadığından, ilk olarak kâğıt yapmak
isteyenlerin gazete kağıdı gibi, hurda kağıtlarla işe başlamaları daha doğru ve
ekonomik olur. Daha sonra tecrübe kazanıldıktan sonra, kullanılmamış tuvalet
kâğıtları, kâğıt peçeteler ve havlular kullanabilir. Bunların suda açılması diğer
kağıtlara göre daha kolay, selülöze göre daha zordur. Rulo haldeki kağıtların
ortalarındaki yuvarlak masuraları almak gerekir. Bunlar farklı özelliklerde
kağıtlardır ve kendi cinslerinden kağıt yapımında kullanılabilir.
Ham madde olarak kullanılacak kağıt mutfak terazisinde tartılarak 100 gr ve
katları olarak alınır. Hurda kağıdı 200 gram gibi bir miktarla açmak yararlı
olacaktır. Bunun nedeni hamurun yarısını ilk kağıt yapımında kullanmaktır. Kalan
hamur leğende hamur eksildikçe, leğene yeni hamur ilave edilmesi için
kullanılacaktır.
Aşağıda hurda kağıtların elle parçalanarak kova içine konulması görülmektedir.
Ham maddenin cinsine bakılmaksızın böyle parçalanması daha sonra elektrikli
mikserin çalışmasını kolaylaştıracaktır.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
9
Parçalanmış olan kâğıtların üzerine 4 litre temiz su doldurularak bir gece suyun
içinde bekletilmesi, hamurun daha kolay ve düzgün açılmasını sağlar. Çünkü
kâğıtlar üretim sırasında tutkallanırlar. Tutkallama onların daha zor
parçalanmaları, elyafların daha zor açılması anlamına gelir. Bazen zor açılan
elyaflı kâğıtların kaynatılmaları tutkalların daha kolay birbirini bırakmasını sağlar.
Kâğıt su oranı bire 20 dir.
Bir gece suda beklemiş olan kâğıt ham maddesi, elektrikli mikser ile karıştırılır.
Mikserin elektrikli olması elyafları birbirinden ayırmak için kolaylaştırıcıdır.
Elektriksiz mikserlerde elyafların açılması çok uzun sürecektir. Elektrikli mikserle
bile elyafın açılması 10 ile 20 dakika arasında sürecektir. Fakat bu süre
beklenmeden ara sıra elyafların açılıp açılmadığı test edilebilir. Bu testin nasıl
yapılacağına geçmeden önce elyaf açılımının düzgün ve kaliteli bir kâğıt üretimi
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
10
için zorunlu olduğu bilinmelidir. Fazla açılmış elyaflarda da, elyaf boyları kırılma
sonucu kısalacağından, üretilecek kâğıdın dayanımı son derece düşük olur.
Öğrenimin başlarında elyaf açılımının düzgünlüğü önemli değildir. Bire yirmi
kağıt/su oranı elyaf açılımında genellikle kullanılan bir orandır. Elyaf açma süresi,
ham maddenin cinsine, suyun sıcaklığına, ham maddenin suda bekleme süresine,
ham madde ile suyun miktarlarına ve mikserin cinsine göre değişir. Bu tecrübe
zamanla kazanılacaktır. Başka bir hamur açma yöntemi, bir elektrikli matkabın
ucuna takılan basit bir boya karıştırma ucudur.
Hamur açılımının test edilmesi
Bir bardak veya küçük kavanoz suyun içine, açılmış olan hamurdan bir çay kaşığı
alınarak suya karıştırılır. Kavanozun kapağını kapatarak çalkalama yoluyla hamur
iyice çalkalanır. Elyafların hemen dibe çökmeden askıda bir süre kalması gerekir.
Bunun için kavanozu ışığa tutarak elyaf tanelerinin tek tek ayrıldıklarını
görebilmek gerekir. Bu basit göz kontrolu zamanla teste gerek bırakmayacak
şekilde terkedilebilir. İyi kağıt yapımında genel kurallar çok önemli olmakla
birlikte, insanların tecrübeleri ve bilgi birikimleri, kitapların ötesinde öneme
sahiptir. Kağıt yapımı neredeyse her gün yeni tecrübelerin öğrenildiği, son derece
basitten zora doğru giden bir süreçtir. Kişlerin kolay yolları tercih ederek, el
pratiği kazanmaları, profesyonel aşamaya geçmek için önemlidir.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
11
Hamurun testinde elyafların arasında, çok küçük elyaf kümeleri, yani tam
açılmamış elyaflar görülmesi durumunda, elyaf açma işlemi sürdürülmelidir. Aksi
takdirde bunlar kâğıt üretildikten sonra tepecikler şeklinde düzensizlikler olarak k
âağıdın yüzeyinde görülecektir. Bu durumda elyaf açma işlemine devam edilmesi
gerekir. Kavanozu kovaya boşaltarak mikserlemeye devam edilir. Belirli
aralıklarla test işlemi tekrarlanır. Topaklar kaybolunca, hamur kağıt yapımına
hazır demektir. Hazırlanan hamurun içinde kirliliklerin olmaması onu kaliteli
yapacaktır. Fakat el yapımı kağıtlarda kasten hamurun içine bazı maddeler
örneğin ağaç veya çiçek yaprakları karıştırılarak değişik kağıtlar üretilebilir.
Yukarıda elektrikli bir matkapla elyaf açma işlemi de verilmişti. Elyaf açma işlemi
en iyi şekilde hamurun tokmaklanmasıyla, yani yayıkta dövülmesiyle sağlanır. Bu
yöntem bilinen en eski elyaf açma tekniğidir. Dövme işlemi kağıdın dayanımını
arttırır, elyafların doğal olarak birbirlerine bağlanmalarını sağlar. Bunun için
geliştirlmiş ve küçük atölyelerin kullandığı Hollander adı verilen teknelerde elyaf
açma işlemi yapılır.
Aşağıda atölye tipi bir hollander görülmektedir. Bu tür ekipmanlar el yapımı
kâğıdı profesyonelce sürdürmek isteyenler için gereklidir. Hollanderle elyaf açma
işlemi daha uzun sürelidir. Fakat pamuk kökenli elyaflarda son derece iyi
sonuçlar alınır. Bilindiği gibi para kağıtları pamuk kökenli selülözlerden yapılır.
Türkiye’de geçmişte SEKA Dalaman’da pamuk kökenli selülöz üretimi
yapılmaktaydı.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
12
Hamurun içindekiler
Yukarıda kağıt hamuru elde etmek için 200 gr ham madde kullanılmış ve içine 4
litre su ilave edilmişti. Bu durumda hamurun kesafeti yani koyuluğu belirlenmiş
olmaktadır. Hamur kesafeti terimi sıklıkla kullanılacağından bilinmesi zorunlu
kelimelerdendir. Su ile elyaları açarken, bu oran sıklıkla kullanılır.
Bu oranın sağlanması elyaf açılmasını kolaylaştıracaktır. Aksi takdirde ortamda
daha fazla su bulunması kâğıt parçalarının mikserden kaçmasına ve boşuna
enerji kaybına neden olur. Daha fazla kâğıt ham maddesi kullanılması ve
kesafetin arttırılması durumunda ise, karıştırıcı çok zorlanacaktır. Bu tür hamur
açma işlemi için özel mikserler gerekecektir. Kâğıt fabrikalarında çoğu kez % 5
oranıyla hamur hazırlanır. Fakat fabrikalarda çok büyük miktarlar konuşulur.
Elde açılmış elyaftan oluşan bir kağıt hamuru olduğuna göre, bu hamurun içine
bir takım maddeler konarak, istenilen özellikte kağıt yapımına geçilir.
Fotokopi kağıtlarının içinde ona çok düzgün bir yüzey kazandırabilmek için talk
pudrası veya iyi öğütülmüş kalsit kullanılır. Bu tıpkı bayanların ciltlerindeki
düzensizlikleri örtmek için kullandıkları “fondöten”e benzemektedir. Bunun ev
yapımı kağıtlarda kullanılması şart değildir. Fakat bilgi olarak bilinmesinde yarar
vardır. Profesyonelce işi ilerletmek isteyenler olabilir. O nedenle pudra miktarı
belirlenmelidir. Kağıt fabrikalarında bu tür uygulamalarda pudranın (kalsit) kağıt
hammaddesinin içine % 10 oranında karıştırılması (bazen % 20) söz konusudur.
Bir miktar pudranın elekten süzülerek suda kalması da söz konusudur.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
13
Uyarıcı not: Talk pudrası veya kalsit aslında çok ince öğütülmüş bir minerallerdir.
O nedenle solunması durumunda ciğerlere kaçar. Mutlaka toz maskesi takarak
kullanılmalıdır.
200 gram kağıt hammaddesi için % 10 oranında talk pudrası (kalsit) kullanılması
durumunda gerekli olan talk pudrası miktarı 20 gramdır. Talk pudrası bir kap
içinde suyla çözülerek bir bulamaç elde edilir. Hamura bu şekilde karıştırılır.
Aşağıda hamura hazırlanan pudralı suyun katılması gösterilmektedir.
Sıra boyanın kullanımına gelmiştir. Doğrudan kullanılabilecek sıvı kâğıt boyaları
bulunması halinde, kâğıt ham maddesinin % 1 i oranında boya yeterli olacaktır.
Yani 200 gram kağıt ham maddesi için 2 gram sıvı boya kullanılır. Boya bir tercih
olduğu için boya miktarının, rengin koyuluğunu değiştireceği unutulmamalıdır. O
nedenle miktar konusu eldeki boyanın özelliğine ve zevke göre zaman içinde
farklılaştırılabilir.
Türkiyede hobi marketlerde sıvı kağıt boyası bulmak nerdeyse imkansızdır. Elde
kağıt yapımının bilinmemesi ve yaygın olmaması böyle bir pazarın oluşmasını
engellemiştir. İlk kez kağıt yapanlar için, boyaların yerine çeşitli renk
mürekkepler denenebilir. Plastik boyaların rengini değiştirmek için tüplerde
satılan çeşitli boyalar, pigment tür parçacıklardan olduklarından kağıt elyaflarına
tutunmaları zordur. Fakat açık tonlarda bazı renk farklılıkları yaratmak için daha
fazla oranlarda hamura karıştırılabilirler. Rengin oluşması pigmentlerin kağıt
hamuru içinde kalmasına bağlıdır. Aşağıdaki kağıt hamuru pigment boylarla elde
edilmiştir.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
14
Kumaş boyaları kullanılması durumunda ham maddenin parçalama sonrası bir
tencerede kaynatılarak istenilen kumaş boyaları ile tuzlu bir ortamda boyanması,
çeşitli renkler ve tonlar yakalamak için geçerli bir yöntemdir. Koyu renklerin elde
edilmesi için mutlaka kumaş boyaları çözüm olacaktır. Kağıt ham maddesinin
açılmadan boyanması da düşünülebilir. Fakat elyaflar açıldığında bazı elyafların
yeterince boyanmadığı veya düzensizlikler farkedilecektir.
Bu tür kumaş boyaları ile boyamada, boyanmış elyaflar suyundan süzülerek
ayrılır ve yeniden sulandırılarak kullanılırlar. Boyalı su tekrar kullanılmayacaksa
dökülür. Bu haliyle renkli kağıt yapmak için gerekli kâğıt hamuru elde edilmiş
olur.
Boyanan elyaflar özel bir işlem gerektirmeden süzülüp kurutulursa ileride çeşitli
kağıt türleri yapmak için kullanılabilir. Basit el çırpıcısıyla tekrar elyaf açılması da
son derece kolay olacaktır. Kağıda kırçıllı görünüm vermek için kağıt hamuruna,
son derece az miktarda başka bir renkli hamur karıştırmak suretiyle kırçıllı bir
görünüm yaratılabilir. Tüm kağıt paralarda kırçıl uygulaması taklit edilememe
açısından yaygın bir uygulamadır. Bu tür boyalı elyaflar aslında yurt dışında özel
olarak satılmaktadır. Bunlara “Melier elyafı” denir. Fakat kağıt yapımıyla
uğraşacak kişlerin kendi kırçıllarını yapabilmeleri gerekir.
Bazı maddelerin kağıt hamuru ile bütünleşmesi zordur. Bunların başında plastik
kökenli parçacıklar gelir. Bunlara sudan kaçtıkları için hidrofobik maddeler denir.
Bu tür maddelerin kağıt içinde efekt yaratmak için kullanılmalarından
kaçınılmalıdır. Çeşitli etkiler için elyaf kökenli keten gibi maddelerin kullanılması
sağlıklı olacaktır. Keten ve pamuk gibi elyaflarda elyaf boylarının çok uzun olması
elyaf açılımını zorlaştırır. Bunlarda Hollander türü açıcılar kullanılır.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
15
Aşağıda doğrudan sıvı kağıt boyasının veya mürekkebin hamur içine verilişi ve
pigmentle türkuaza boyanmış bir hamur görülmektedir. Doğrudan boyalar bir
miktar su ile sulandırıldıktan sonra hamura verilmelidir. Kağıt elyafları bu tür
boyalara aç olduklarından, sulandırma işlemi yapılmaz ise bazı elyaflar daha çok
boya çekerek diğer elyafların düzgün boyanmasını engellerler. Pigment boyalarda
bu tür sorunlar yaşanmaz.
Boya ilavesi tamamlandığında, hamura tutkal verilmesi işlemine geçilir. Tutkal
elyafların yüzeyine tutunarak elyafların su emmesini engeller. Tutkallı bir kâğıtta
kâğıdın su emme özelliği sınırlandırılırmış olur. Yani yazı mürekkebinin dağılarak
yazının okunmaz hale gelmesi önlenmiş olur. Aksi takdirde bir tür kurutma kâğıdı
yapılmış olur. Kâğıt yazı yazmak için kullanılmayacaksa tutkallamaya gerek
yoktur. Fakat tutkallama kağıdın dayanımını da arttıracaktır.
Tutkal aslında bir nişasta türüdür. Evlerde buğday veya mısır nişastaları
kullanılabilir. Hamura karıştırılacak tutkal miktarı kağıt ham maddesinin % 2 si
kadardır. Yani örneğimizde (200 gr) kullanılacak tutkal miktarı 4 gramdır.
Tutkal (4 gram) tıpkı muhallebi pişirir gibi yarım bardak su içinde pişirilir.
Karışımın kıvam kazanması pişirme için yeterlidir. Gerek görüldüğünde tutkal
biraz sulandırılabilir. Bu tutkal hamur karışımına yavaş yavaş karıştırılarak
verilir.
Tutkal olarak beyaz tahta tutkalı kullanılması da düşünülebilir. Miktar da
değişiklik olmayacaktır. O zaman kaynatma işlemine gerek kalmaz. Beyaz tutkal
su ile inceltilerek hamura karıştırılır. Aşağıda tutkalın suya dökülerek
sulandırılması görülmektedir. Unutulmamalıdır ki sulandırmada daima
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
16
konsantrasyonu yüksek olan madde suyun içine dökülür. Daha sonra
sulandırılmış tutkal ile hamur karıştırılır.
Bu aşamadan sonra hamurda kırçıl olması isteniyorsa kırçıl elyafları suda açılarak
hamura karıştırılır. Önceden hazırlanmış ve kurutulmuş olan ve ham maddeden
farklı renkteki çok az elyaf kümesi suda kolayca açılarak hamura ilave edilir.
Aşağıda kırçıllı elyafın hazırlanması görülmektedir.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
17
Kağıt yapımına geçiş
Bu noktaya kadar, sırasıyla kağıt hamurunun hazırlanması, hamurun içine pudra,
boya ve tutkal katılması üzerinde durulmuştu. Şimdi hazırlanan karışımdan bir
yaprak kâğıt elde edilmesine sıra gelmiştir. Bunun için kâğıdın yapılacağı küvet
veya leğen kullanılacaktır.
Burada elyaflarına ayrılmış olan hamurun belirli ölçülerde sulandırılması
yapılacaktır. Özetle elde içinde 200 gram elyaf bulunan hamur bulunmaktadır.
Kağıt yapımında kullanılan sulandırımış hamurun % 0,3 ile % 1,2 arasında bir
kesafette olması yaygın bir uygulamadır. Bu örnekte % 1 kesafet baz alınacaktır.
Profesyonel kağıt yapımcıları kesafetle oynamayı öğrenmek durumundadır.
Öncelikle hamurun 100 gramının sulandırılması yapılır. Bunun için eldeki hamur
karıştırılarak iki eşit parçaya bölünür. Şimdi iki kovada, içinde eşit olarak elyaf
bulunan iki hamur bulunmaktadır. % 1 kesafette hamur elde etmek için, 10 litre
temiz su leğene veya küvete doldurulur ve hamur bu suyun içine boşaltılır. Yedek
hamur kağıt yapımı devam ederken zaman zaman küvette azalan hamuru
zenginleştirmek için kullanılacaktır.
Aşağıda suya hamurun katılması ve arkasından karıştırılması görülmektedir.
Karıştırma işlemi suyla elyafların düzgün dağılmasını sağlar. Hamurun tabana
çökmesi karıştırılarak önlenir. Hamur son haline gelmiş olur. Bundan sonra elekle
hamurun kâğıt yaprak haline döndürülme işlemi yapılacaktır.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
18
Kağıt yapımı için kullanılacak eleğin sulandırılmış hamurla buluşmadan önce
temiz suyla ıslatılması önemlidir. Bu işlem hem eleğin temizlenmesini, hem de
eleğin su emecek kısımlarının suya doymasını sağlar. Böylece yapılan kağıt
levhası elekten kolayca ayrılabilecektir. Eleğin sulu hamur içine daldırılması ise
elekle hamuru aynı sıcaklık koşullarına ulaştırmış olacaktır. Aşağıda eleğin
hamura daldırılış açısı net olarak görülmektedir. Bu hareketin bir kaç kez
tekrarlanmasında fayda vardır. Elek hamur içinde sağdan sola yukarıdan aşağıya
birkaç kez sallanır. Böylece hamurla elek birbirine rahat bir şekilde temas
edecektir. Aşağıdaki ikinci karede eleğin hamur içinde yere paralel şekilde
dengede nasıl tutulacağı gösterilmektedir. Eleğin üstündeki havuza sulandırılmış
hamur dolmuştur.
Şimdi elek yere paralel kalacak şekilde hamur leğeninden dışarı çıkarılmalıdır. Bu
hareket hamurun eleği vakum gücüyle çekmesine neden olur. Yani hamurlu
eleğin hamur leğeninden çıkarılmasına karşı koyan bir emiş kuvveti
hissedilecektir. Eleğin hamurdan koparılması ile emiş gücü ortadan kalkar. Şimdi
eleğin altından sular süzülmektedir. Bu anda, elekten hamuru dökmeden, eleğin
sağa sola sallanması süzülmeyi kolaylaştırır ve elyafların yerleşmesine yardımcı
olur.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
19
Elekten suyun akması durduğunda eleği masanın üzerine koyunuz. Bu durumda
bile sınırlı miktarda su süzülmesi olacaktır. Eleğin iki parçalı olduğu söylenmişti.
Süzülme işlemi tamamlandığında eleğin üst parçası alınır. Alt parçanın üzerinde
A4 ebadında bir safiha eleğe tutunmuş olarak durmaktadır. Masa üzerine daha
önce serilmiş olan temiz bir bezin üzerine elek ters çevrilerek elle baskıya alınır.
Yukarıdak ikinci resimde eleğin alttan görünüşü sizi yanıltmamalıdır. Profesyonel
eleklerde, elek kumaşının altında, kumaşı destekleyen atkı parçaları bulunur.
Bunlar elek düzleminin bozulmamasını sağlar.
Baskının etkisiyle kağıdın içindeki fazla su alttaki bez tarafından emilecektir.
Kağıdın içindeki suyun bu bezi kısa zamanda doymuş hale getireceği göz önüne
alarak, bezin su emme kapasitesi yüksek tutulmalıdır. Suyu süzülmüş kağıt içinde
kağıt ağılığının 10 katı ağırlıkta su bulunacağı unutulmamalıdır. Gerekirse birkaç
bez üst üste konabilir.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
20
Suyunu tam bırakmamış kağıt elekten ayrılamaz ve bozulur. O nedenle alta
konan bezin altına suyu daha iyi emebilecek türde mutfak bezleri veya keçeler
konmasında fayda vardır. Ayrıca eleğin arkasından süngerle basarak, ters
taraftanda su emilmesine yardımcı olunabilir.
Bu arada eleğin bez üzerinde hareket etmemesi, kaymaması gerekir. Bu tür
hareketler alttaki yumuşak kâğıt dokusunun bozulmasına neden olur. Bozulmuş
kâğıtlar tekrar kullanılmak üzere küvete geri dökülerek hamur iyice karıştırılır.
Şimdi sıra eleğin kâğıt üzerinden kaldırılmasına gelmiştir. Suyunu tam
bırakmayan kağıdın elekten ayrılması mümkün değildir. Elek ters durumdayken
suyun tam olarak alındığına emin olunduğunda, kâğıdın bir kenarının elekten
kurtarılması ile ayrılma kontrol edilebilir. Aşağıda kâğıttan ayrılmış bir elek
görülmektedir. Kâğıtla kumaşı ayırdedebilmek için resimde renkli kağıt
kullanılmıştır.
Kâğıt bu durumda alttaki bezden ayrılmayacaktır. Suyun biraz daha kâğıttan
alınması gerekir. Bu amaçla, bezle kâğıt düz bir zemine bırakılarak yeni bir
yaprak elde edilmelidir. Böylece elde edilen yapraklar üst üste beziyle birlikte
istiflenerek üstlerinden baskıya alınırlar. Kağıt yapımı boyunca leğendeki hamur
azalacağından yedek hamurdan alınarak sulu hamurda gerekli koyuştırma
yapılmalıdır. Bunun hesaplaması aşağıda verilecektir.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
21
Aşağıda küçük atölyelerde kullanılan hidrolik kriko ile yapılmış basit bir pres
görülmektedir. Presin görevi suyun süzülmesine katkıda bulunmaktır. Profesyonel
kağıt yapacakların böyle bir presi kendilerinin yapmasında fayda bulunmaktadır.
Presin kağıt formasyonu ve kağıdın sıkılığı açısından da yararı bulunmaktadır.
Baskı görmemiş kağıtlar çok kalın ve kaba görünümlü olurlar.
Presleme işlemi bir gün boyunca sürdürülmelidir. Aşağıda presten alınan kâğıt
demetinin bezlerden nasıl ayrılacağı gösterilmektedir. Preslemenin kâğıdın
suyunu tamamen alacağı yanlış bir düşüncedir. Bu durumda bile kağıdın
ağırlığının en az yarısı sudur. O nedenle kağıdın dayanımı halâ zayıf olacağından,
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
22
kağıtla temas son derece nazik olmalıdır. Bu aşamadan sonra kurutma işlemi
başlar.
Kurutma işleminde kağıdın elekten alınmadan kuruyuncaya kadar, uzun süre
beklenmesi bir yoldur. Ancak böyle bir yöntem pratik olmadığından presleme ve
arkasından kurutma işlemi yapılır. Kurutma işlemi geçmişte ticari kâğıtların
kurutulmasında kullanılan, kâğıdı çamaşır ipine asma tekniğidir. Arkasından da
bir ütü bezi kullanarak kağıdı ütü ile tam olarak kuru hale getirmektir. Bu arada
buruşmuş olan kağıt düzgün bir görünüm kazanacaktır.
Aşağıda kurumuş ve ütülenmiş olan el yapımı bir kâğıt görülmektedir. El yapımı
kâğıtlarda kenarlar özel bir neden yoksa kesilmeden bırakılırlar. Bu görüntü
onların el yapımı olduklarını gösteren en iyi göstergelerden biridir. Kâğıdın su
geçirgenliği ve dolma kalemle yazılacak yazıyı dağıtıp dağıtmayacağı test
edilmelidir. Bu test daha çok el yapımı kâğıt üzerine, yazı yazmak veya mürekkep
püskürtmeli kâğıtlarda baskı yapmak istendiğinde uygulanır. Bu testte yazıda
dağılma görüldüğünde tutkallama miktarı yetersiz demektir. Fazla tutkallama
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
23
kağıdın plastik kaplanmış gibi görünmesine ve mürekkebi emmemesine neden
olur. Yazı yazmak, baskı yapmak zorlaşır.
Kağıdın gramajını belirleme
Kağıt ürünleri, bir metrekaresinin kaç gram geldiği belirtilerek satılır. El yapımı
kağıtlarda inch ölçüsü yaygındır. Burada metrik ölçüler kullanılacaktır. Fotokopi
kağıtlarının bir metre karesi 80 gramdır. El yapımı kâğıtlarda da bu değerlerin
bilinmesi gerekir. Genellikle el yapımı kâğıtlarda, kâğıdın bir metre karesinin
ağırlığı, yani gramajı 100 gramdır. A4 ebadındaki bir fotokopi kâğıdınnın ölçüleri
21,5 cm X 29,7 cm dir. Bu ölçü alan olarak 633,55 cm² dir. Bir metrekare alan
100 cm X 100 cm 10000 cm² tutmaktadır. Bu durumda bir metrekare kâğıt
15,78 adet A4 yaprağı yapmaktadır. El yapımı 100 gramlık tek bir A4 kâğıt 6,33
gram gelecektir. Tebrik kartları ise 150 gramlık kâğıtlardan yapılmaktadır.
Bu bilgiler, elde kâğıt yapımında üretilecek kâğıdın gramajının nasıl
ayarlanacağına ışık tutmaktadır. Yapılabilecek işlerden biri sulu hamurdaki elyaf
miktarını % olarak oynamaktır. Bu ilk bir kaç yaprak kâğıt üretiminde geçerlidir.
Hamur içinden elyaf alınıp sulanmaya başlayınca içine bir miktar koyu hamurdan
ekleme yapılmalıdır. Kâğıt yapacak kişi, yapacağı kâğıda göre küvetteki hamur
kesafetini % 0,3 ten %1,2 e kadar arttırabilir.
Başlangıçta çok iyi ayarlanmış bir elyaf miktarıyla işe başlansa bile, ikinci
yapraktan itibaren hamurun kesafeti düşeceğinden, kâğıt yaprağının gramajı
düşecektir. Bu nedenle hesaplanacak hamur miktarı, her seferinde hamur
küvetine eklenmek durumundadır.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
24
Örneğin 100 gramlık kâğıtta, bir yaprakta 6,33 gram elyaf varsa, % 5 kesafetteki
hamurdan her yaprak imalinden sonra 6,33/0,05=127 gram hamur küvete ilave
edilmelidir. Profesyonel kâğıt yapımında, küvet hacmi 500-1000 litre civarındadır.
O nedenle hamur ilavesi daha az sıklıkta yapılır.
Gramajı sabit bir kâğıttan sürekli üretilecekse, eleğin üst parçasının hamur alma
hacmi buna uygun olarak imal edilebilir. Örneğin; 6,33 gram ağırlığı olan yaprak
üretilecekse ve hamur kesafeti % 0,5 te sabit tutulmak isteniyorsa, elek
üstündeki havuz hacminin 6,33/0,005=1,266 cm³ olarak imal edilmesi ve hamur
kesafetinin % 0,5 te sabit tutulması sürekli eşit gramajda kâğıt yaprakları
üretilmesini sağlar. Bu da üst parçanın havuz yüksekliğinin 1266/633,55=2cm
olması demektir.
Çeşitli gramajlarda kâğıt üretmek için:
1. Çeşitli yüksekliği olan üst parçalar hazırlanarak kullanılabilir,
2. Sabit bir üst parça ile sulandırılmış hamurun kesafeti %0,3 ile %1,2
arasında düzenlenerek gramaj ayarlanabilir.
Elde kağıt yapma sanatı/Münir Karıncaoğlu
25
Kağıt üretimi öncesi sonrası yapılacaklar
Kâğıt üretimine bir kaç gün ara verilecekse, kâğıt hamuru da bitmemmişse içine
bir kaç damla formaldehit damlatılarak hamur korunabilir. Bunun dışında
hamurun suyu tamamen süzülerek elyaflar kurumaya alınır.
Kağıt üretiminin yarattığı riskler ve dikkate alınması gerekenler aşağıdadır:
Kullanılan bezler, kovalar, ve kaplar temizlenerek bir sonraki üretim için
saklanır.
Kullanılan kimyasallar ve boyalar çocuklardan uzak tutulmalı ve saklanmalıdır.
Üzerinde etiketler olan kaplar kullanılmalı ve ne olduğu unutulmuş maddeler
yok edilmelidir.
Kimyasal maddeler imalatçı önerilerine uygun olarak kullanılmalıdır.
Bezlerdeki boya izleri çeşitli ağartıcılarla yok edilmelidir.
Ham madde olarak kullanılacak ve eski üretimden kalan elyaflar
küflenmeyecek torbalarda saklanmalıdır.
Kullanılan elektrikli aletlerin ve suyun yan yana olduğu unutulmamalı ve
toprak kaçağında açabilecek elektrik donanımı kullanılmalıdır.
Ev içinde yapılacak üretimde, evin kullanılamaz duruma gelmemesine dikkat
edilmelidir.
Elyaflar serin yerde, mümkünse buzdolabında saklanmalıdır.
Elyafların yanıcı oldukları unutulmamalıdır.
Suda çalışan ahşap kısımlar suya dayanıklı olmalı veya vernikli olmalıdır.
İş güvenliği açısından toz maskeleri ve gözlükleri kullanılmalıdır.
Öğrenmeden uygulamaya geçilmemelidir.
Münir Karıncaoğlu
24 Ocak 2010
İZMİR