6.Eskandari & Saeidiyan 1391, MAR 6 & 7

،شناسيوفصلنامة تحليلي ـ پژوهشي باستاند ايتاريخ هنر و مـطالعـات مـيان رشــته شناسيـتانمي دانشجويان گروه باسـمن علـانج ـجلةم

درســت مـگاه تربيــدانش 1390 -1391و هفتم ششمماره ــ، شچهارمو سومال ــس

تومان 6000: بها

نيشابور يا سمرقند؛ : ق، شرق ايران.هـ 4سدة السف :روي جلدتصوير

.مجموعة ديويد، دانمارك

ق، ري؛ .هـ 7 -6نقش برجسته روي گچ، سدة :تصوير پشت جلد

.موزة لوور

شناسيانجمن علمي دانشـجويان باستان :صاحب امتياز .دانشگاه تربيت مدرس

.سعيد اميرحاجلو :مدير مسئول .شكوه خسروي :سردبير .بيگيسجاد علي: مدير اجرايي

:تحريريههيأت بيگيسجاد علي دوآبي، سارا سقايي،، موسي سبزيسعيد اميرحاجلو

: مشاوران دكتر جواد دكتر سيدمهدي موسوي كوهپر، خادمي ندوشن،دكتر فرهنگ

.دكتر عليرضا هژبري نوبرينسب، دكتر حامد وحدتي نيستاني،

.سعيد اميرحاجلوبيگي و سجاد علي: ويراستاران .سعيد نيكروز :بخش انگليسي

:همكاران اين شماره دباغ،مهرنوش زاده ،دكتر حجت دارابي فريدون بيگلري، دكتر عابد تقوي،

فر، دكتر يعقوب محمديدكتر عباس مترجم، ،سارا فريدونيميثم عليئي، .نسبدكتر حامد وحدتي

.دفتر گرافيك بلوط نريمان جعفري، :طراحي لوگو .زهرا اميرحاجلو :طراحي جلد اين شماره

.بيگيسجاد عليسارا سقايي و :صفحه آرايي .مديران: چاپ

احمد، دانشگاه تربيت تقاطع بزرگراه چمران و جالل آل تهران، :نشاني

شـناسي،گروه باسـتان دانشـــكده علوم انســاني، مدرس، شناسيانجمن علمي دانشجويان باستان

[email protected] :پست الكترونيك

توسط اعضاي هيأت داوران به شماره بنا به موضوع، ـ داوري مقاالت اين .انجام رسيده است

هاي پژوهش«الزاماً بيانگر رأي و نظر ـ آراء و نظرات مندرج در اين مجله، .مسئول مقاالت خود هستند نيست و نويسندگان،» شناسي مدرسباستان

.با ذكر منبع آزاد است ـ نقل مطالب مجله، .استـ نقد مطالب آزاد

ت

مقاالت

1

ـ «و » آموزشـي ـ انرژي انگيزشي«رفتاري دوران پارينه سنگي، بر مبناي مفاهيمـ تبيين برخي تحوالت ادراكيـ :»يت عامـل شخص....................................................................................................................................................................... ايو عباس يلوه سيما يداللهي

25

:شناسـي قـوم باسـتان مشاهداتبرخي با كهمره سرخي، جنوب غربي شيراز،ةطقدر منميانيسنگيپارينه يك مكان مداركي از ـ ..........................................................................................................................................................فاطمه محمديزاده و عبدالرضا دشتي

34 ................................................................پدر مورتنسن، ترجمة شكوه خسروي :سهاي فصلي و استقرارهاي آغازين در زاگرگاهاقامت ـ 38 .......................................... زادمحمد بهرامي، موسي سبزي و ميثم نيك: معرفي سه محوطة جديد دورة نوسنگي در پيشكوه لرستانـ ............................................................ وندمحسن زيني: هاي مس و سنگ و مفرغ در درة سيمرهتپه سوزه؛ شواهدي از استقرار دوره ـ 44

56

پاتس، ترجمة نصير. دنيل تي: مرزي هند و ايرانيهاي ك و تفسيرهايي از ايران و سرزمينها؛ مدارواريخته و نان پزيهاي لبهكاسهـ ........................................................................................................................................................................... اسكندري، سعدي سعيديان

72

ـ ): تان رابرـشهرس( رودهاي هليلناختي سرشاخهـشتانـي باسـاتي بررسگزارش مقدمـ ـ ةمنطق و واريـميـثم شهسـ : انهـقدرودخ ............................................................................................................................................................................................... محمد دوماري

94 ..................... سادات حسينينيا و معصومهاكبرشريفي:هامعادن نقره در دوران سلوكي و اشكاني با استناد به سكه ةبررسي و مقايسـ 100 ........................................................ طيبه حاتمي نصاري وداووديداود :استقرارگاه مهم دورة اشكاني در الشتر لرستان: بيقلعه بيـ ................................................................. حصارلرويفرزاد مافي و نجيبه موس: در دورة ساسانينظام زارهاي سوارهافرزمتحليل فني ـ 110

123

تيا مولسون، ترجمة مهـدخت: بوشهر از وفهـمكشاني ـاسـدان ستخوانـواي آزاد از دو اسـت اموات در هـشداشواهدي از عرضه ـ ...................................................................................................................................................................................................... رادفرجامي

134 ........................................................ حسين صديقيان و حسين غالمي: ايران) شبه پيش از تاريخ(سفال اسالمي منقوش بدون لعاب ـ143 ................................................................................. هدي سبزعليمعليرضا گودرزي و: هاي قاجاري در بافت تاريخي بروجردكوشكـ

كوتاه گزارش

154

پـور،فيـروز مهجـور، مهـدي كـاظم : رقيـايجان شـي اهر، آذربـشناستانـباس ةدر موز) ؟( انيـيا ساس كانيـاش روزگارميراثي از ـ ....................................................................................................................................................................................... منتظرظهوريمجيد

.......................................................................................... پارسا قاسمي: اي در جنوب شرق شهرستان كازرونكشف يك بناي صخره ـ 159

معرفي ..................................مهدي خليلي : شناسي دانشگاه آزاد اسالمي واحد تهران مركزيهاي كارشناسي ارشد باستاننامهمعرفي پايان 163

........................................................................................................................................................................................................ياد استاد 170

1390 - 91، ششم و هفتمشماره شناسي مدرس، سال سوم و چهارم، هاي باستان پژوهش

ن زپی ه و ه وار ی :کا ی ا ند و ا زی ی ن رز ان و ی از ا ر رک و ١ دا

دنيل پاتس ترجمة نصير اسكندري و سعدي سعيديان

)شناسي دانشگاه تهراندانش آموختة كارشناسي ارشد باستانشناسي دانشگاه تهران، دانشجوي دكتري باستان(

,Karlsbeck, 1980; Chazan & Lehner( سـاز ظرف دسـت

:Balfet, 1980: 78; Miller, 1981( يـا قـالبي ) 25 :1990

، خشـن، )BRB(واريختـه اريب يـا لبـه كاسة لبهمعروف به ) 128داراي تمپر كاه و بافتي متخلخل است كه در حرارت پايين پختـه

و سـطح بيرونـي نـاهموار آن از ديگر مشخصـات آن، . شده است ). 1تصوير (دقتي برگشته است ايست كه با بيلبه

شود و انسان تنهـا بـا شناخته ميواريخته به آساني كاسة لبه. شـود ديدن يك نمونه از آن، در مـوارد ديگـر دچـار اشـتباه نمـي

واريخته به عنوان سـفال شـاخص دوران ميانـه و كاسة لبهاگرچه ن شود؛ بـراي اولـي النهرين شناخته ميم بين.چهارم ق هزارةاواخر

99/1898و 98/1897هـاي بار از ايران و در طي كـاوش فصـل ,de Morgan, 1900: figs. 91, 118( ش گـزارش شـد شـو

واريختـه در كاسة لبهكامل يك نمونة 3/1902در زمستان ). 121 موسـيان ه شد كه توسط گوتير و لمپر از تپةلوور نمايش داد موزة

)Burton-Brown, 1946: 36 ( ين نخسـت . مـده بـود به دسـت آدر سـال النهرينـي گـزارش شـد اي بينهايي كه از محوطهنمونه-Campbell(به دست آمد ) اريدو باستان(از تل ابوشهرين 1918

Thompson, 1920: figs. 3.4 & 4.10 .( 26/1925در سـال ,Mackay(واريخته از جمدت نصر به دست آمـد كاسة لبهشش

1931: pl. 67.22–23 ( كاسـة ت تـا ـكه ارنست مكي را واداشـ

هـايي كـه ممكـن محوطـه واريخته را براي تاريخگذاري ديگر لبههنـري ). 250: همـان (است اين سفال به دست آيد، در نظر گيرد

ت و يـك سـال بعـد در مطالعـة ايـن را پـذيرف فرانكفورت كامالًه هـاي لبـه واريختـ ، كاسـه »سومري مسئلة«كالسيك خود روي

را در ميـان )اي برگشــته خيم و لبهـهايي ضوارهـاي با ديهـكاس( ,Frankfort, 1932: 17(ذكر كرد اوروك ةدورهاي شاخص فرم

n.3 .( واريختـة بيشـتري از شـوش هاي لبـه كاسه 1928در سال .Allotte de la Fuye et al., 1928: 102, fig(گـزارش شـد

هـاي مـوزة و در طول چند سـال پـس از آن، طـي كـاوش ) 1.4هـاي در نينـوا، كاسـه ) 32/1931و 30/1929هاي فصل(بريتانيا

ــه ــراي لب ــه ب ــ نخســـتينواريخت ــار از آش ــه دســـب ــد ـور ب ت آم)Campbell Thompson & Hamilton, 1932:88;

Campbell Thompson & Mallowan, 1933:168; Campbell Thompson & Hutchinson, 1931:104 .( پيدا

زيادي به صورت وارونـه در نزديكـي واريختةهاي لبهشدن كاسههاي وارونة جادويي آرامي نيپـور را بـه معبد ايشتار در نينوا، كاسه

بـر اسـاس ايـن تشـابه، كمپـل تامپسـون و . ياد كاوشگران آوردهاي لبه واريختـه بـه عنـوان همكارانش پيشنهاد كردند كه كاسه

. اندهاي نذري كاربرد داشتهكاسه

٥٧ .… ها؛پزيواريخته و نانهاي لبهكاسه

1390 - 91، ششم و هفتم، شماره و چهارم سومشناسي مدرس، سال هاي باستان پژوهش

سال در كلسونين ةموز به يياهدا اور، از ياختهيواركاسة لبه .1 ريتصو

لبه قطر و 5/7 هيپا قطر ،5/8- 8/9 ارتفاع ،يدنيس دانشگاه ،1935 .است متريسانت 8/16 – 16

واريخته براي اولين بار از داخل فـالت ايـران، هاي لبهكاسه ,Ghirshman(هـاي تپـه سـيلك ، طـي كـاوش 1933در سال

1938: pl. 26.7b; Amiet, 1985: 196; fig. 1.S20 ( بـهعدم وجودشان را بـه كان وجود و مك 1942دست آمد و در سال

گاهنگـاري شـاخص در تفسـير گاهنگـاري Zعنوان يـك نشـان يك سـال بعـد ). McCown, 1942: 43, 44(شوش مطرح كرد

هاي واريخته به عنوان نشانههاي لبهدمكنم پيشنهاد كرد كه كاسه ,de Mecquenem(انـد تدفين كودكان در شوش به كـار رفتـه

واريخته را هاي لبهبرتون براون كاسه 1946در سال ). 13 :1943ها و پادشـاهي كهـن مصـر هاي نان دوران قبل از سلسلهبا سفال

يك سال بعد، ). Burton-Brown, 1946: 36–37(مقايسه كرد :Baumgartel, 1947( كرد بامگارتل در اين زمينه از او پيروي

هاي اگر چه هيچ يك از اين دو، به روشني نگفتند كه كاسه). 93اشـميت در البته( رفته استواريخته براي پختن نان به كار ميلبه

؛ هلـن )ان كـرده اسـت به طور ضمني اين نظريه را بي 1982سال ــن ــي اي ــور حت ــرد كنت ــه را رد ك ;Kantor, 1954: 6(نظري

Hennessy, 1967: 39 .( فصـلي دلوگاز تحقيق م 1952در سال دلوگاز نظريـة تـيم . ردشان به چاپ رسانددر رابطه با مسئلة كاركرفتند را ها به عنوان هداياي نذري به كار مينينوا كه در آن كاسه

آنهـا ض بـا توجـه بـه تخلخـل، شـكل و انـدازة رد كرد و در عوجداسـازي آب پنيـر از غذا مثل پيشنهاد كرد كه براي فرايند تهية

).Delougaz, 1952: 128(اند پنير، مناسب بودهرنگ كمها كاسهاين در دهة پس از آن، بحث دربارة كاركرد

هـاي گاهنگـاري آنها به عنـوان نشـانه شد و بار ديگر به استفادةرابرت دايسون در دومـين ويـرايش كتـاب گاهنگـاري . كيد شدتأ

كـان دربـارة در راسـتاي نظـر مـك باستان، شناسي دنيايباستانواريخته در شوش، آنهـا را در ايـران در بـين هاي لبهحضور كاسه

,Dyson(جمدت نصر قرار داد ـ اوروكهاي سفالي افق شاخصه

كيـد بيشـتر نيـاز اين موضـوع در آن زمـان بـه تأ ). 219 :1965شود، امـا كاركرد مطرح مي اشت، هرچند در اينجا دوباره مسئلةند

دو . گيـرد بار از ديدگاه كامالً متفاوتي مورد بررسـي قـرار مـي اين 1967در سال . كامالً متفاوت در توالي سريع مطرح گشت فرضية

واريخته بـراي نگـه هاي لبهح كاسهوبوكنن پيشنهاد كرد كه در تلرفتـه ها به كار ميداشتن مواد معطر سوخته، نزديك محل تدفين

ــد و ــم كن ــوا را مالي ــا ه ــاند اســت ت ــرده را فرونش ــد م ــوي ب ب)Buchanan, 1967: 539 .( تـري تفسـير قـوي 1970در سـال

K/L XIIهـايش در او در طـي حفـاري . توسط نيسن مطرح شد تعـداد م،. 67/1966و 1965/ 66هـاي اوروك در فصـل واركا ـ

ايـن تعـداد . ردواريخته به دسـت آو كاسة لبهقطعه شكستة 1520فكر واداشت و باعـث كاربرد اين توليد انبوه به زياد، وي را دربارةان هـداياي نـذري و قبلي را كـه يكـي بـه عنـو شد تا دو فرضية

در عـوض، او بـر اسـاس . رد كنـد ،غـذا بـود ديگري براي تهيـة واريخته، پيشنهاد كـرد كـه ايـن ظـروف هاي لبهيكنواختي كاسه

ابع ر اساس منـ رفتند؛ ببه كار مي ناتورالياها در براي توزيع سهميه هـزارة النهرين جنـوبي در اواخـر مكتوب ميخي، اكثر مردمان بين

بـر اسـاس ). Nissen, 1970: 137(چهارم غيـر مسـتقل بودنـد آن را بيـان نكـرد، خـط 1970نيسن كه در نوشتار سـال فرضية

ومري ـ، در زبـان سـ NINDAبرابـر بـا GARتصويري قديمي ;Englund, 1998: 180(واريخته بـوده اسـت كاسة لبهگر بيان

Cancik-Kirschbaum & Chambon, 2006: 201; Green et al., 1997: 153–54( . ديمل 1950البته پيش از آن در سال ،

و nindaبه سومري(GAR دريافته بود كه مفهوم خط تصويري :Englund, 1998( غذاخوري بوده است كاسة)akaluبه اكدي

180; Deimel, 1925: 102, sign 597 .( پـس از چندين سالانواع توليد انبوه در اوروك، منتشر آن كه بحث اصلي نيسن دربارة

آن كـه يكـي اش را با آزمودن دو مشخصـة شد، جانسون فرضيهبـر استانداردسـازي حجـم ظـرف «و ديگـري » بازدهي توزيعي«

). Johnson, 1973: 132( بود، امتحان كـرد » جيره اساس اندازةواريختـه در هـاي لبـه اساس مـداركي از توليـد كاسـه جانسون بر

شوش، چغاميش و ابوفندوا كه همگي مراكـز اصـلي جمعيتـي در ايـن م بودند؛ وجود سيسـتم كارآمـد توليـد .چهارم ق هزارةطول شدة توزيع جيـره را پيشـنهاد فرضهاي در نزديكي محل هاكاسههـاي جانسون بر اساس برآوردهايش در مـورد حجـم كاسـه . كرد KS-36, KS-39محوطـة 5قطعـه سـفال از 189واريخته از لبه

KS-59 ، KS-108 اي، بـا و شوش، آنها را در سـه گـروه انـدازه

پاتس ۵٨

1390 - 91، ششم و هفتم، شماره سوم و چهارمشناسي مدرس، سال هاي باستان پژوهش

بر اين . ليتر جاي داد 465/0و 647/0، 922/0هاي ميانگين حجمبنـدي اساس، او با دليل نتيجه گرفت كه سه واحد استاندارد جيره

آناليزهـاي ). 135: همـان ( داشته استليتر، وجود 5/0و 72/0، 1هـاي اس بيـل اعتبـار فرضـية كاسـه ـاي بعدي، توسط توماندازهبـر ). Beale, 1978 (بندي سه مدلي را با ترديد همراه كـرد جيره

تغييرپذيري حجم يا اندازه اساس آن چيزي كه او به عنوان درجة لبـه كاسـة ها در نظر گرفتـه بـود، همچنـين ايـن را بـا در نمونه

از ايـن رو ). Miller, 1981( آباد نيز مطرح كردفروخ واريختة تپهنيسن به بهترين نحـو بـا انسون تالش كرد تا بگويد كه فرضيةج

بـه طـرز ). Johnson, 1987: 112(مدارك موجـود تطـابق دارد واريخته با مدارك مكتوب آغاز هاي لبهجالبي تنوع در حجم كاسه

33بـا بيشـتر از GAR از آنجايي كه نشانة. مطابقت دارد نگارشسي همراه بـوده اسـت؛ لـذا سي 30ليتر تا 25واحد از غالت بين

نشـانة ). Englund, 2001: 8–9( واقعي آن ناشناخته است اندازةGAR اي خاصي بـوده و در محاسبات باستان داراي معادل اندازه

بـا نشـانة شمارشـي م گنجايش، بـا كمـي اخـتالف آن در سيستN30a انةام نشـ كه برابـر بـا يـك سـي N1 اسـت)Englund,

بنـابراين . كند برابري مي ليتر 8333/0 و يا با ميزان) 180 :1998واريخته، كه تنـوع توليـد هاي لبهرسد تنوع حجم كاسهبه نظر مي

گيري غـالت بندي در سيستم اندازهشد با درجه سفال انگاشته ميهـا ممكـن اسـت در حقيقت، همگي اين اسـتدالل . مطابقت دارد

هاي نامعتبر باشد، اگر بر اساس نظر انگالند، نوعي مالقه با اندازهها بـه داخـل ظـروف و يـا گذاشـتن مشخص، براي ريختن جيره

شـده اسـت تفاده ميـه اسـواريختهـهاي لبهـغالت به داخل كاس)J. Dahl, pers. comm(، هاي لبه سهدر اين مورد تنوع حجم كا

هـا در تفسـير ديـدگاه 1980 در دهة 2.ربط خواهد بودواريخته بيشناس باستان 1982در سال . واريخته تغيير پيدا كردهاي لبهكاسه

هـاي نـان قالب هاكاسهاين پيش از تاريخ، اشميت مطرح كرد كه ).Schmidt, 1982( بودند

آنهـا بـراي فورست پيشنهاد كرد كـه 1987در حالي كه در سال هاي طبقه اشراف دورة اوروك جديـد بـه نگهداري غذاي ضيافت

,Forrest( شـدند رفتند و پس از استفاده، دور انداخته مـي كار مي

آشورشـناس و محقـق عهـد عتيـق ،يك سال بعد، ميلـر ). 1987هـاي نـان بدون آگاهي از نظر اشميت، پيشنهاد كرد كه آنها قالب

اين نظريه كه به سرعت مورد حمايت ).Millard, 1988( اند بودهواريختـه بـا هـاي لبـه مصرشناسان واقع شد از شباهت بين كاسه

كـار بـه نان سـفال پخـت تهيةهاي مصر باستان كه براي ظرفمدت ). Chazan & Lehner, 1990( ثير پذيرفته بودرفتند، تأ مي

هاي لبـه كوتاهي پس از آن، باكسلتي با مطرح كردن اينكه كاسههايي بـراي خشـكاندن نمـك و حمـل و ريخته به عنوان ظرفوا

رفتنـد، بحـث را بـه سـمت ديگـري كشـاند توزيع آن به كار مي)Buccellati, 1990: 25 .(رسد، عليرغم انتقاد امروزه به نظر مي

هاي واريخته و فرضيههاي لبهاي كاسهتوماس بيل از ترتيب اندازهن ـنيسـ شـد، نظريـة هـا مطـرح الـاوب كه در طي ايـن سـ ـمتنشناسـان و تعـداد توسـط اكثـر باسـتان » بنـدي هاي جيـره كاسه«

بـدون شـك ايـن بـه . بسياري از آشورشناسان حمايت شده است دورة مـا از تكامـل اجتمـاعي و اقتصـادي خاطر شـناخت كنـوني

ط تصــوري از كارگرهـايي كـه جيـره نه فق(د است ـاوروك جديواريختـه بـه هاي لبـه ه كاسهبه خصوص پس از آن ك). گيرندمي

ر ادبيات ظاهر شدند، جديد د اوروك دورة سفالي عنوان مشخصة زي را كه به عنـوان پديـده يـا گسـترة آن چي 1960 از اواخر دهة

,Potts .ك. در ايـن بـاره ر (اوروك مشهور است را مطرح كردند

2004; Butterlin, 2003; Algaze, 2005; Stein, 1999; Collins, 2000; Rothman, 2001; Postgate, 2002 .( در

اوروك در حبوبا كبيـرا، دورةانگيز مراكز كشف شگفت 1960دهة فـرات، بـا تل كنّـاس در منـاطق مركـزي رودخانـة جبل اَرودا و

هاي النهريني شامل كاسههاي شاخص بينهايي از سفالمجموعهاوروكـي هاياي بود از كار وسيع روي محوطهواريخته، مقدمهلبه

تپه، كوربان هويوك، ليـدار هويـوك، آناتولي جنوبي مانند ارسالنبـر اسـاس نظـر محققـان دربـارة . هسسك هويوك و حاجي نبي

، اوروك بـا اسـتقرارهاي بـومي )چون حبوبا كبيـرا ( مراكز اوروكثير اوروك در منـاطق دورتـر، اي از تـأ و هالـه ) چون گودين تپـه (

هاي واريخته به عنوان يكي از سفالهاي لبهكاسه. احاطه شده بودرسـد كـه بـه دورتـرين منـاطق به نظر مي اوروك دورة شاخص

درحـالي كـه ايـن بحـث از . انـد وذ كردهـالنهرين نفپيراموني بينكنـد، امـا بـه نظـر پوشي نميمـهاي ايران چشهاي محوطهيافتهواريختـه در ايـران و منـاطق هاي لبـه رسد كه به حضور كاسهمي

. آن باشد، نشده اسـت اي كه شايستةتر مثل پاكستان توجهشرقي . شود در اينجا به اين موضوع پرداخته مي

واريخته در ايران و پاكستانلبه هايكاسهدر ايـران 1979هـاي زيـادي پـس از انقـالب ها و بررسيكاوش

هاي خيلي كمـي از آنهـا در غـرب صورت گرفته است اما گزارششود تا نتوانيم به طور دقيق مشـخص ن باعث مياي. موجود است

. اندهايي به دست آمدهواريخته از چه مكانهاي لبهكنيم كه كاسهمحوطـه در ايـران را منتشـر 16ليستي از 1980لوبرون در سال

٥٩ .… ها؛پزيواريخته و نانهاي لبهكاسه


كه ) هاي بررسي خوزستان در نظر گرفته نشدهمگي محوطه(كرد چـاپ رسـيده اسـت ت آمده و بهـواريخته بدسهـة لبـكاساز آنها

)Le Brun, 1980: 67–68 .( 45ايـن تعـداد بـه 1999در سال امـروزه بـا تحقيـق در ). Abdi, 1999: 83–84( محوطـه رسـيد

بـه خصـوص ( هاي اصلي و مشاوره با همكاران ايرانـي زبان منابعهـاي لبـه شود كه كاسه پيشنهاد مي) عباس مقدم و كاميار عبدي

ن و پاكستان بخش از ايرا 19ه در محوط 100واريخته از بيش از آورده )1( ها كه در جـدول شـمارة اين محوطه. بدست آمده است

شـود، از غـرب تـا از نزديكي تهران در شـمال آغـاز مـي اند،شدهزاگرس، از جنوب تا خوزستان و به سمت شرق تا فارس، كرمان و

1ها بـه ترتيـب از هر يك از بخش. رودستان پيش ميمكران پاكهاي فرعي زاگرس مركزي غربي و به بخش( اندآورده شده 19 تا

هاي مخصوص به خود داده نشده اسـت امـا هاي باختر شمارهكوههـا از همچنين نـام محوطـه ). اندبه صورت جداگانه فهرست شده

اين بايد به عنوان حداقل تعـداد . آورده شده است 107تا 1 شمارة

كاسـة لبـه هايي كـه محوطهدر نظر گرفته شود چون تعداد دقيق . نامشـخص اسـت ) مثل بردسـير (ق واريخته دارند در بعضي مناط

شـود ها با اين مثال روشن مـي الخطا بودن توزيع موجود دادهجايزطي يك بررسي غير رسـمي توسـط كـوروش 2002كه در سال

واريختـه از هـاي لبـه روستايي، پتري، ويكس و نويسـنده، كاسـه ، قلعـه گلـي )3و 2بهبهان، تصاوير ( ارجانچندين محوطه شامل

، تل اسپيد و تل نورآبـاد ممسـني بدسـت )5و 4لردگان، تصاوير (هـاي بنابراين احتمال دارد كه كاسه. آمد كه قبالً ثبت نشده بودند

هاي بيشتري نسبت به آنهايي كه در اينجـا واريخته در محوطهلبهتپه هايي چون گويههمچنين محوط. آورده شده وجود داشته باشد

و تپـه ) Burton-Brown, 1946: fig. 22.237( در آذربايجـان & Gropp, 1995: 78, Abb. 10 [F1]( فرهادگرد در خراسان

Taf. 3a (هـاي لبـه حفار، شناسايي كاسـه وجود دارد كه به گفتةشده به راحتي قابـل انكـار نتشرم يهاها و طرحواريخته با عكس

. است

.2002نمايي از سطح محوطة ارجان، نوامبر . 2تصوير

.ارجان محوطة سطح از ختهيواركاسة لبه كي از ياقطعه .3 ريتصو

.2002نماي محوطة قلعه گلي، نوامبر . 4تصوير

.يگل قلعه محوطة سطح از ختهيواركاسة لبه قطعات .5 ريتصو

پاتس ۶٠


تفاسيرواريخته در شوش، تپـه گـودين، هاي لبهدر حالي كه حضور كاسه

از آنچـه تل مليان و تپه يحيي گزارش شده، اما آنها خيلي بيشـتر بدست آمـدن . اندالنهرين پراكنده شدهشود در شرق بين تصور مي

از تهـران و در جنـوب از ميـري ،واريخته در شـمال هاي لبهكاسهقالت در پاكستان، راهنماي الگوي توزيع آن اسـت كـه اساسـاً از

از طرفي ديگر، . شد، متفاوت است آنچه تا چند سال قبل تصور ميواريخته بيرون از دشت سوزيانا و مخصوصاً در دشت هاي لبهكاسه

شـوند يـا كـم ، زماني كه يافت مي)تل مليان، تل كوره( مرودشتهرچنـد . انـد اند و يا در منطقه به طور يكسان پراكنده شـده تراكمدر حـالي كـه . كننده باشدتواند گمراه گي در توزيع آنها ميقاعدبي

,Haerinck(كوه يافت نشده است واريخته در پشتهاي لبهكاسه

ايـن اراي ، اين بخش به طور كامل با منـاطقي كـه د )56 :1987دهلران و سوزيانا در جنوب، لرسـتان مركـزي در ( هستند هاكاسههاي رود كه فقدان كاسه اين احتمال مي. تاحاطه شده اس) شمال

به طور مشـابهي . ، در اثر عدم شناسايي آنها بوده باشدواريختهلبههايي واقع واريخته در محوطههاي لبهممكن است كه روزي كاسه

، )تپـه يحيـي (صـوغان درة، )تـل ابلـيس (در بين مناطق بردسير امروزه منـاطق . و مكران پاكستان يافت شود) مطوط آباد(جيرفت

دهنـد يهاي گسستة زنجيري از مدارك را تشكيل مـ مذكور حلقهطـور كـه در بـاال ذكـر شـد، همان. به سمت شرق امتداد دارد كه

يـا عـدم ( به حضور 1960تا 1920هاي محققان زيادي بين دههگاهنگـاري واريخته به عنـوان يـك نشـانة هاي لبهكاسه) حضور

اين اصل در تمـام . كردند كيد ميهاي ايران تأشاخص در محوطه شـدند واريخته براي اولين بار يافت مـي هاي لبهجاهايي كه كاسه

در بخـش هاي اخير ما در تـل نورآبـاد و تـل اسـپيد مثل كاوش(هـاي بـه بعـد، بـه ارزش 1960 از دهـة . شـد لحاظ مـي ) ممسني

واريخته بـه انـدازة ارزش گاهنگـاري آنهـا هاي لبهفرهنگي كاسهبر اساس موقعيت تـل ابلـيس و 1967كالدول در سال . كيد شدتأ

هـاي لبـه تپه سيلك، به صورت كلي بيان كرد كه حضـور كاسـه ارتبـاط بـا هـاي ســفالي حـاكي از هـه در ميان ديگر گونـواريختابلـيس دورة اهميـت «: نهرين است؛ همانطور كه او نوشـت البينVI در ارتباطاتش با سـيلكIV اوروك جديـد و جمـدت نصـر ،گسترش حكومـت در پي IVگيرشمن بيان كرد كه سيلك . است

، ابتـدايي VIابلـيس دورةبدست آمدن . عيالم شكل گرفته استاين راسـتا هجـوم همزمـان در . كند اش را مطرح ميبودن نظريه

اي، مـا بـراي لحظـه . ها به كرمان نيز قابـل انكـار اسـت عيالميرا كه دو نقطه در حـد IVو سيلك VIدهيم تا ابليس ترجيح مي

كنش عظـيم اند را به عنوان عامالن يك برهمنهايي فالت غربيبريدوود عبيد قديم ) oikumene( ايكومنه النهرين و مشابةبا بينتر مثـل مصـر و حتـي بالكـان در س هو، با مناطق دورافتادهو بروفرهنگي مجزايـي مناطق فالت غربي كه دربردارندة. بگيريم نظر

النهـرين را در دوران است؛ گويا پسـكرانة پهنـاور شـهرهاي بـين داده م تشـكيل مـي .ق 2800اوروك جديد، جمدت نصر و حتي تا

.Caldwell, 1967: 38)( »است

النهرين؟پهناور بينپسكرانة )دورة اوروك جديدحداقل در ( در حالي كه شوش و دشت سوزيانا

گرفتـه شـوند، امـا احتمـاالً ممكن است بـدين وضـعيت در نظـر ي نيز هستند كه اين موضوع را براي تمـام غـرب محققان معدود

اي را كه در شمال از تهـران گيرند و تمام منطقه ايران در نظر ميــا پاكســتان امتــداد دارد را بــه حــال خــود و بــه ســمت شــرق ت

اوروك باشد يا نباشد، ايران پسكرانة بنابراين اگر چه. گذارند واميواريختـه در هاي لبهاين به طور حتم درست است كه حضور كاسه

هاي زيادي به عنوان بازتابي از ارتباط بين فالت ايران بـا موقعيتو شـهميرزادي در از ايـن رو، كالـدول . اوروك مطرح شده اسـت

هـاي گزارش مقدماتي تل ابليس پيشنهاد كردند كه حضور كاسـه واريخته در آنجا ممكـن اسـت در رابطـه بـا صـادرات مـس از لبه

). Caldwell & Shahmirzadi, 1966:16(ابليس بـوده باشـد او بعد توسط الغازه مورد توجه قـرار گرفـت؛ اين نظريه چهار دهة

رس جوامـع ابلـيس در دسـت مـس منطقـة پيشنهاد كرد كه منابع بـه طـور ). Algaze, 2005: 70( اوروكي خوزسـتان بـوده اسـت

را يك پايگاه مرزي اوروكـي ناميـد و IV1مشابهي، الغازه سيلك هـاي مخروطـي واريختـه و فنجـان هـاي لبـه گفت حضور كاسـه

روشـن (ري مـس بردار تپة قبرستان توليدات جنبي بهرهاوروكي د، توسـط )سـت كاري يـا تجـارت بـوده ا ش معدننيست كه منظور

;584 :1989:همـان (اند خراسان بوده جوامع اوروكي مسير جادة

هاي لبه واريختـه كاسه او تعدادي از قطعات شكستة). 70 :2005برداري معـادن مـس كرمـان توسـط جوامـع تپه يحيي را با بهره

كي خوزستان از طريق مسيرهاي زاگـرس مركـزي جنـوبي و اورو ;585 :1989 :همـان (دانسـت كـر، مـرتبط مـي وزة رودخانـةح

واريخته، يك هاي لبهبه طور قطع از نظر الغازه كاسه). 71 :2005النهرين و يـا خوزسـتان در اد مشخصي از عوامل اوروكي از بيننم

تر كـه ارتبـاط النهريني سختگيرانهتفسير بين. فالت ايران هستندهـاي كند، اخيراً با شواهدي از كاسه مياحتمالي با خوزستان را رد

ط مـاتيوز و فاضـلي مطـرح شـده قبرستان توس واريخته از تپةلبه

٦١ .… ها؛پزيواريخته و نانهاي لبهكاسه


آمـدن يـا احتماالت چگـونگي بـه دسـت در تپه قبرستان « :استا بدون ترديد، آنها هرچنـد ام. فراوان است شدن اين ظروفساخته

جديد نشان اوروك دورة النهرين م، ارتباط تپه قبرستان را با بينككسـاني كـه ساكنان مناطق پسـت يعنـي و درآمد سود . دهند مي

ريــزي مــس را در اختيــار داشــتند، از راه اســتخراج، ذوب و قالــبدسترسي به منابع مس و يا معامله بـا جوامـع دور دسـت، ممكـن

»واريختــه دريافــت شــده باشــدهــاي لبــهبــوده در شــكل كاســه)Matthews & Fazeli, 2004: 65; Fazeli, 2004: 197(.

. اين نظريه برخالف نظر مجيدزاده، حفار تپه قبرستان اسـت او اعتقاد داشت كه روابط فرهنگي بـين قبرسـتان و تپـه گـودين

درةاز مسـير بايسـت مـي واريختههاي لبهدهد كه كاسه نشان مي). Majidzadeh, 1976: 199( دكنگاور به اينجا آورده شده باشـ

پيشنهاد كرده است كه ساكنان قبرسـتان مجيدزاده در جاي ديگر :همـان ( انـد اي بـوده و گودين در آن زمان داراي فرهنگ مشـابه

ويس و يانگ دربارة 1975مقالة سال مجيدزاده به واسطة ). 172 :همان(، گودين را پايگاه مرزي تجاري شوشي پنداشت Vگودين

انگ پيداسـت، آنهـا ويس و ي طور كه از عنوان مقالةهمان). 170پنداشتند امـا ري از شوش ميرا استقرا Vگودين در ابتدا مجموعة

بعـد، يانـگ و لـوين نظرشـان مبنـي بـر اينكـه اينجـا يك دهةهرينـي النبازرگانان شوشي بودند، عوض شد و آن را مركزي بـين

ـ هاي لبهآنها، كاسه بنا به گفتة. در نظر گرفتند ت واريختـه بـا كمي ,Md. 30( في حداقل از سه محوطـه در بررسـي بدسـت آمـد كا

النهريني ديگـر ز اين رو، آنها وجود سه مركز بينا) 167 & ,101 :Levine & Young, 1986(را پيشنهاد كردند Vگودين مشابة

و شـهرك Vچند سال بعد، زاگارل پيشنهاد كرد كه گودين ). 40كـه زاگرس هسـتند در نزديكي شهركرد، جوامع اوروكي در غرب

هاي كمي از بازرگانـان را يافته، گروهاحتماالً به جاي مراكز توسعهان كرد كه در راستاي اين نظر، زاگارال بي. در خود جاي داده باشند

صادق نيسـت و بيشـتر بـراي اين موضوع براي تپه يحيي چنداندر ). Zagarell, 1986: 419(هاي زاگرس مصـداق دارد محوطهرا بـه ) و سـيلك ( Vهـاي اوروكـي گـودين الغازه دادهكه صورتي

عنوان مداركي از پايگاه مرزي اوروك در پيرامون معرفي كرد، كه و يا اينكـه از خوزسـتان وارد اندالنهرين آمدهاعتقاد نداشت از بين

هـاي داراي جدا از اينكه محوطـه ). Algaze, 2005: 53(اند شدهانـد، هاي مـرزي اند يا پايگاهياوروكواريخته، جوامع هاي لبهكاسه

بنـدي النهرينـي سـهميه را بـا سيسـتم بـين هـا كاسهاين زاگارل ه او نوشـت . استاندارد كه در باال از آن بحـث شـد، مـرتبط دانسـت

ام كه اين ظروف به طـور از آنجايي كه من پيشنهاد كرده« :است

ن است گر اياند، حضورشان بيانبنديكلي مربوط به سيستم جيرهشـده بنـدي اسـتفاده مـي كه در اين نواحي از سيستم كار سـهميه

اين غير ممكن نيست كـه در منـاطق خاصـي تسـلط برتـر . استجوامع كوچكي از بازرگانان در خـدمات كاالهـا و كارهـا موجـب

زاگـرس در واقع بـراي لبـة . شده است نها ميايجاد احترام براي آكوچكتر، جوامع با صنايع هاي جايي كه محوطه) گودين، شهرك(

كردند؛ اين غيـر قابـل بـاور را حمايت مي) مثالً بازرگانان( خانگياگـر كسـي بخواهـد كـاربرد . انـد است كه بازرگانان مستقل بـوده

واريخته را در اينجا بيان كند، با اين مشـكل روبـرو هاي لبهكاسهبازرگانـان هسـتند پـس اكز سادةخواهد شد كه اگر اين جوامع مر

هـا يافـت واريخته در اين محوطـه هاي لبهكاسه يچرا تعداد زيادد در يك بافت بازرگاني كـاركرد نتوانست نمي هااين كاسه. شودمي

هـا از اين رو، ممكن است كه كاسه. نداقتصادي مهمي داشته باشاند كه منتج به تسلط روحاني يـا اداري داراي نقشي سمبليك بوده

). Zagarell, 1986: 419( »شده است ميواريختـه نمادهـايي از هاي لبهزاگارل پيشنهاد كرد كه كاسه

همچنـين وي ) .همـان (انـد النهرين بودهسبك جديد توليدي بينواقـع در منـاطق ) سفال و چيزهـاي ديگـر ( هايمجموعه«: افزود

اين به خصـوص . ها محدود شده استپست به تعدادي از محوطهواريختـه بـه عنـوان عنصـر مهمـي از آن هاي لبـه كاسه در مورد

آنهـا داراي كـاركرد تخصصـي بـر مبنـاي . مجموعه درست استهـاي توليـد و به طور واضحي مربـوط بـه سيسـتم (شهري بودند

). 294: همـان ( »)توزيع مجدد عمـومي در منـاطق پسـت بودنـد هـاي پانزده سال بعد از آن، روثمن گامي فراتر نهاد و كابرد كاسه

. ته را از توزيع مجدد جيره تا استخدام كارگر گسترش دادواريخلبهي هـاي سـفال توزيع نسبي آنها نسبت بـه ديگـر گونـه « :او نوشت

. هاي فعاليت حكومت باشدمكان ممكن است راهي براي مشاهدةهـاي سـفالي واريختـه از اولـين گونـه هاي لبهاز آنجايي كه كاسه

وب و هم در شـمال هستند كه در آغاز گسترش اوروك هم در جنمنطقه نشـان توانند الگوي استخدام كارگر را در مي بدست آمدند،

هم بـر روي كـاركرد مطالعات بيشتري هنوز هم نياز است. دهندكـار و هاي سفالي و هم بر روي مســئلة اين ظروف و ديگر گونه

اش بـا سـازمان اجتمـاعي، قـوميتي، شناسـايي رتبـه و بـه رابطه ,Rothman( »نترل مركزي صـورت گيردهاي كبكهـخصوص ش

2004: 101.( مكتـب : توان به صورت زير خالصه كرد را مي نظريات فوق

) ليـوز، فاضـ ـازه، ماتيـ ـويس، يانـگ، لـوين، الغـ (نخست فكريهـاي هويـت فرهنگـي به عنـوان نشـانه واريخته راهاي لبهكاسه

پاتس ۶٢


هـايي گماشـته د، آنها را مرتبط با بازرگانان يا ديگـر دان اوروك ميمكتب . اندمس و يا شايد ديگر كاالها بوده داند كه درگير تهية مي

ـ هاي لبهحضور كاسه) زاگارل، روثمن( فكري ديگر ه واريختـه را بتمزد كـار از ـپرداخـت دسـ عنوان بازتابي از يـك سيســتم ويـژة

كنـد؛ ايـن سيسـتم در اصـل ارد تفسير ميهاي استاندطريق جيرههايي كه الواح آغاز ديگر محوطه ت و در اوروك والنهريني اسبين

. بـه بهتـرين نحـو مسـتند شـده اسـت ،نگارش يافت شده اسـت آمده از تل مليان، واريختة بدستهاي لبهنيكوالس در تفسير كاسه

اين «: ه استاو نوشت. اي مغاير با نظريات گذشته ارائه كردنظريهكه در حالت عـادي رسد كه در مركز اداري غير عادي به نظر ميهـاي شود، تعداد زيادي از كاسه ها فرض مينمايندگي توزيع جيره

همجواري ميزان زيادي از . اندبندي شكسته و دورريخته شدهجيرهواريخته با حضـور مسـلط مـديران، ايـن احتمـال را هاي لبهكاسه

هاي نـذري بلكـه ن ظروف نه به عنوان كاسهكند كه اي مطرح ميماليــات بــراي مــديران آورده هــاي دربردارنــدةكاســهبــه عنــوان

).Nicholas, 1990: 128; 1987:71( »شدند مي

ن را با پرداخـت بندي، آنيكوالس با اعتقاد به فرضيات جيرهتفسير او باز هم . شده جايگزين كردهاي دريافتماليات براي جيره

د و دا واريخته را در بافت خاص اقتصـادي قـرار مـي لبههاي كاسهها براي كاركرد اقتصادي پرداخت ماليات را به جاي پرداخت جيره

. گرفت آن در نظر مي

ارزيابيهـاي واريختـه هـم بـه عنـوان نشـانه هاي لبهبحث مفصل كاسه و هم به عنوان پسماندة اوروكهاي فرهنگي بازرگانان يا گماشتههلنستيك هاي بندي اوروكي، يادآور بحث سفاليك اقتصاد جيره

سال پيش است، يعني 25در خاورميانه و آسياي مركزي در حدود هـاي اسان كالسيك با انتشار وسـيع شـاخص شنزماني كه باستان ,Hannestad, 1983: 84:بـه . ك. ر(رو شـدند هلنستيك روبـه

هـاي هلنسـتيك، آنهـا بر اساس فراگير بـودن سـفال ). 20–117اسـر منطقـه، از يونـان در سر هـاي پيشنهاد كردند كـه مسـتعمره

هـا نادرستي اين نظر كه يونـاني . مديترانه تا هندوكش وجود دارندواريختـه هاي لبـه جا بودند، واضح است؛ اين نظر كه كاسهدر همه

. اند به همان اندازه نادرسـت اسـت برابر با تجار سومري يا شوشين در واريختـه از دشـت تهـرا هاي لبهدانيم كاسه طور كه ميهمان

آيـا واقعـاً . اندشمال تا مكران پاكستان در جنوب شرق توزيع شدهاي كه در جدول ممكن است كه فكر كنيم در بيش از صد محوطه

هـاي اوروك حضـور آورده شده، بازرگانان يـا گماشـته )1(شمارة

بنـدي اوروكـي رواج اند؟ و يا اينكه يك اقتصاد كار يا جيـره داشتهها در هر محوطه شت سوزيانا، كميت نمونهداشته است؟ خارج از د

هاي محـدود ها و كاوشدر واقع بررسي. نيست قابل توجهچندان هاي ناقصي را فراهم كرده كه ما اغلب با قطعات محدودي از دادهآيا اين تعـداد . رو هستيمواريخته در هر محوطه روبههاي لبهكاسه

ييـد كنـد؟ آيـا را تأ بنديتواند فرضيات سيستم جيره نسبتاً كم ميآنها يك سيستم كالن استخدام كارگر را در داخـل فـالت ايـران

گر وجود واريخته بيانهاي لبهكنند؟ آيا تعداد كم كاسه منعكس ميار اوروكي بـراي هاي تجاري سيبازرگانان ثابت اوروكي يا گماشته

. اسـت » خيـر «االت تهية مس است؟ به نظر من پاسخ تمـام سـؤ واريخته از ميري قـالت تـا هاي لبهبايد به حضور كاسهچگونه ما

ال ساده اما اساسي در رابطـه بـا تپه رسيدگي كنيم؟ يك سؤمارالآيـا ايـن : ت كـه ده از ايران اين اسـ شواريختة يافتهاي لبهكاسههـاي در محوطـه اند؟ يعنـي به صورت محلي ساخته شده هاكاسه

اند و يا اينكـه ها بدست آمدهالنهرين كه آنها از آن مكانشرق بيناند؟ در اينجا بايد آورده شود كـه تعـداد كمـي از آنهـا واردتي بوده

,Blackman, 1981: 8( هاي تل مليـان نمونه. آناليز شده است

Table 7 [6 examples each from the TUV and ABC areas] ( س محلـي تشـكيل شـده از نظر تركيـب از گـلانـد و ربلكمن بـا توجـه . شده است تمپر كاه در محل توليدهايي با سفال

واريخته بـر اسـاس نيـاز در يـك هاي لبهآلدن كه كاسه به نظريةانـد كـه در شـده نامعلوم با صنعت خانگي محلي توليد مي محوطةكردند؛ اين را مطرح كرد كـه دار نيز توليد ميهاي گردنآنجا جام

: همـان (توليدكننده ممكن است، تل مليان بوده باشد محوطةاين آناليزهـاي منتشـر . ابهام اسـت گيري هنوز داراياين نتيجه. )17

واريخته و روي يك لوح خـالي از هاي لبهبلكمن روي كاسه نشدةتپه يحيي مشخص كرد كه هر دو در محل IVc دورة ساختمان .).C. C. Lamberg Karlovsky, pers. comm( اندتوليد شده

تـل هايي ازهمچنين آناليزهايي كه اخيراً توسط پتري روي نمونههـاي دهد كه كاسـه ه است نشان مياسپيد و تل نورآباد انجام شد

هـر دو محوطـه از نظـر تركيـب مشـابه هـم بـوده و واريختةلبهنوسـنگي دورةتـر يعنـي قـديمي هـاي دورة همچنين شبيه سفال

بر اين اساس وجود يك مركز ). .Petrie, pers. Comm( اندبودهمدارك مستقيم بيشـتر از توليـد . توليد در آن نزديكي پيشنهاد شد

شـدن هـاي ايـران شـامل يافـت واريخته در محوطههاي لبهكاسههاي پخت سـفال واريخته در پيرامون كورههاي لبهضايعات كاسهو بدسـت ) Delougaz & Kantor, 1996: 49( در چغـاميش

درون كـوره در تـل ابـوچيزان هـا كاسـه هايي از ايـن نمونهآمدن

٦٣ .… ها؛پزيواريخته و نانهاي لبهكاسه


گرگــر در شــرق خوزســتان اســت در شــرق رودخانــة) 6تصــوير ()Moghaddam, 2007.(

محوطة در آن درون ختهيوارلبه يهاكاسه با ياكوره .6 ريتصو .)مقدم عباس از اجازه با( خوزستان شرق زان،يابوچ ةانيم يانايسوز

كند كه واريخته اين را مطرح ميهاي لبهبودن كاسهشكننده انـد گرفتـه آنها در نزديكي محل توليدشان مورد استفاده قرار مـي

ستن اكثـر شك ال اين ظروف به مناطق دوردست موجبچون انتقشـده واريختة يافتهاي لبهكنم كاسهفكر مي بنابراين. شد آنها مي

ز انـد تـا اينكـه ا توليد شـده در ايران و پاكستان به صورت محلي واريختـه هـاي لبـه توليد كاسه منشأ. جاي ديگري وارد شده باشند

آيا آنها بـه عنـوان توليـدات خـانگي . جداگانه است ايخود مسئلهشــدند و يــا توســط اي ســاخته مــيتوســط ســفالگران غيرحرفــه

طور كه بافلت گفت، شدند؟ همان تگران متخصص ساخته ميصنعها در قطر و ارتفاع، سطح استاندارد در شكل تفاوت بدون توجه به

شود تا بپذيريم آنها توسط افراد متخصص توليد و خميره باعث مياو افزود آنها بيشتر از آن كه به كيفيت توجه داشته باشند . اندشده

با توجه ). Balfet, 1980: 79, n. 13(دادند به كميت اهميت ميالنهـرين بـين از اينكـه در تـه قبـل واريخهـاي لبـه به اينكه كاسه

رود كه آنهـا از اين احتمال مي ،د از شوش يافت شدندوشناخته شاند؟ با اين دليل كه هرچه ت گرفتهالنهرين نشأجايي در شرق بين

هـاي كنيم از تراكم كاسه النهرين به سمت شرق حركت مياز بين

آنهـا منشأتوان گفت شود، مي ها كاسته ميواريخته در محوطهلبهبسـياري از اطالعـات همچنـين، . دجله و فـرات بـوده اسـت درة

ش، تـل قضـير و تـل ابلـيس ها شامل تپـه سـيلك، شـو محوطهاست؛ كه اگـر ايـن » آغازين واريختةكاسة لبه«مفهوم دربردارندة

كاسـة كنـد كـه قبـل از اصطالح درست باشد فرمي را معرفي ميدون توجه به بحث چـازن ب. كالسيك ظاهر شده است واريختةلبه

واريختـه بـه سـمت فـرم كاسة لبـه و لنر مبني بر تكامل احتمالي واژة ،)Chazan & Lehner, 1990: 27, fig. 2(كالسـيك

طـور به. ممكن است نام غلطي باشد» آغازين واريختةكاسة لبه«واريختـه را هـاي لبـه اصلي كاسـه حتم ارتفـاع و انـدازه، شـالودة

17-22هاي سفال اليه ورد مجموعةلوبرون در م .دهد تشكيل ميواريختـه بـا تنـوعي از هـاي لبــه هـذكر كرد كـه كاسـ I آكروپل

دهنـد كوچك تا بزرگ، بيشترين درصد را به خود اختصـاص مـي )Le Brun, 1971: 177 .(په يحيي در كنار به طرز مشابهي، در ت

تر مشاهده ههاي بلندتر و كوتاالنهريني، نمونهسفال كالسيك بين-Lamberg(شـود شد كه در شوش هم همين وضعيت ديده مـي

Karlovsky & Tosi, 1973: 36; Potts, 1977: 28, n. 30 .(ناختي ـشـ اوت گونـه ـان نموده اسـت كـه تفـ ـگ بيـراً هلوينـاخي

عمـق كـه از خـاك هاي كمواضحي از لحاظ گاهنگاري بين فرمدتر آن يعنـي ـهـاي بلنـ ونهـاند با نماخته شدهـس با تمپر كاه سر

ر كاه و شن سـاخته ـس با تمپفرم باريك مخروطي كه از خاك ربدون آنـاليز، ). Helwing, 2005a: 54, n. 17(شده، وجود دارد

اوروك و دورة النهـرين از بـين 14هـاي كربــن گـذاري تـاريـخممكـن زمان آن در ايران، سوريه و آناتولي، غيـر هاي هممحوطهكاسـة «تر يـا هاي كوتاهاز اين نظر حمايت كرد كه نمونه است تا

ترنـد و از خـارج از از لحاظ گاهنگاري قديمي» آغازين واريختةلبهاوليـة دورة توانـد بـه اينها فقط مـي . اندت گرفتهالنهرين نشأبين

اگـر . واريخته در خاورميانـه تعلـق داشـته باشـد كاسة لبه استفادةد، ت گرفته باشند يا نباشنالنهرين نشأاز بينواريخته هاي لبهكاسه

ظـر گرفتـه النهرينـي در ن بـين به مدت يك قرن است كه با منشأه در صـدها محوطـه در واريختـ هـاي لبـه با اينكه كاسه. شوند مي

اگر سوريه، آنـاتولي و ايـران را بـه حسـاب ( النهرينبيرون از بينالنهرينـي در نظـر بـين شدند آيا ما بايد آنهـا را ساخته مي) بياوريم

: طور كه هلوينگ چندين سـال پـيش مطـرح كـرد بگيريم؟ همانهـايي واريخته براي مدت طوالني به عنـوان نشـانه هاي لبهكاسه

انـد؛ بررسـي روي شـده در نظر گرفتـه مـي اوروكبراي فرهنگ هايي از شمال سوريه و جنوب شرق تركيه نشان داد كـه مجموعه

و اين قرار دارندهاي بومي در كنار مجموعه واريختههاي لبهكاسه

پاتس ۶۴


:Helwing, 2005a(شـود وضعيت در فالت ايران نيز ديده مـي

54, n. 17 .( هـاي اكنون زمان آن رسيده است تا در مـورد كاسـههـاي سـفالي واريخته تجديد نظر كنيم و ديگر آنها را در سنتلبه

در ايـن . نكنيمشوند، غيربومي و بيگانه تلقي محلي كه پديدار ميمشـابهي را بـراي مـا فـراهم نمونـة راستا، مطالعة ديـن باسـتان

النهرينـي بسياري از خدايان بـين . كند آورد كه به ما كمك مي مي، نـابو، نانـا، نـين )زمـين ( آمانند آداد و همسرش شاال، اينانا، كـي

م در جنـوب غـرب ايـران .دوم ق هـزارة هورساگ و سـين طـي بعضي از آنها مانند). Potts, 1999, in press(شدند پرستش مي

:Koch, 1977(شـدند هخامنشي پرستيده مـي آداد، باز در دروة

مطرح كرد كه پرستش برخي از اين خـدايان هنكلمن). 11–110شود تـا در مانند آداد براي مدت زمان طوالني در ايران، باعث مي

النهرينـي يـا ند كردن آنها به عنوان خدايان بيبافتي ايراني قلمدا 1500بعـد از . )Henkelman, 2006: 240(بابلي نادرست باشد

سال ستايش، حضور آداد در تخت جمشيد ديگر به عنوان پرستش با توجـه بـه قـدمت پرسـتش آداد در . شد خداي بيگانه تلقي نمي

م آن را به عنوان خدايي .يان در قرن پنجم قـايد پارسـمنطقه، شلنهرينـي قلمـداد اخدايي بين ناً آن راا مطمئشناختند ام عيالمي مي

تواند براي درك بهتر ويژگـي اين استدالل مشابه، مي. كردندنميدر ايـن مـورد . واريخته به مـا كمـك كنـد هاي لبهفرهنگي كاسه

واريخته بـراي مـدت طـوالني هاي لبهيكساني و استفاده از كاسه. اي محلي نيسـت النهريني به پديدهباعث تبديل آن از چيزي بين

النهرينـي هايي غير بينآن در محوطه و استفادة در عوض، ساختقابـل تصـور اسـت كـه اين غير( النهرينيتوسط افرادي غير بين

واريخته پيدا كاسة لبهاي كه ها در هر محوطهها يا شوشيسومريتـا آنهـا بـه عنـوان شـود موجب مـي ) اندشده است حضور داشته

بـر ايـن . فرهنگي بومي در نظر گرفتـه شـوند بخشي از مجموعةرسد تا گامي فراتر بگـذاريم و پيشـنهاد اساس، منطقي به نظر مي

ان واريخته در فالت ايران و بلوچستهاي لبهكنيم كه كاربرد كاسه. شود، نبوده است النهرين تصور ميپاكستان مانند آنچه كه در بين

بنـدي در وان كاسة جيرهواريخته به عنكاسة لبهاگر هم در تفسير النهرين حق بـا نيسـن، جانسـون، انگالنـد و ديگـران باشـد، بينيعني جـايي . توان اين تفسير را به ايران و پاكستان نسبت داد نمي

هـاي بسـياري، واريختـه در محوطـه هاي لبـه كه تعداد كم كاسهنظريـة . كنـد رد مـي را به عنوان سيستم توزيع جيـره كاربرد آنها

گذاريم اي استخدام كارگر را به حال خود ميالگوي منطقه كاركرد)Rothman, 2004: 101 .( از طرف ديگـر ايـن پرسـش مطـرح

واريخته دليل كاركردي قـوي نداشـتند هاي لبهشود، اگر كاسه مي

شـد؟ چنـد توليد مـي ها بازپس چرا سبك و شكل آنها براي مدت لـوبرون مطـرح شـد كاربرد بودن، در ابتدا به صورت جدي توسط

)Le Brun, 1980: 66 ( و چندين سال بعد، اين نظريه را عبـدي دورة اقتصـادي هاي چشمگير اجتماعي ـ پيشرفت« :پيشنهاد كرد

اوروك نيازمند ظرفي ارزان، آسان ساخت و چندكاركردي بـود تـا هاي قابل مقايسـه نمونه. در امور خانگي روزانه به كار گرفته شود

بنـدي ارزان بـه منظـور فتن تقاضا بـراي مـواد بسـته با آن، باال رهـا و صادرات در طول انقـالب صـنعتي قـرن نـوزدهم و بشـقاب

,Abdi( »مصرف در جوامع غربي معاصر هستند هاي يكبارليوان

1999: 223(.

هـاي سـفالي در دنيـاي باسـتان در حالي كه بسياري از فرمهاي توان باور كرد كه فرم نمياند، احتماالً داراي چند كاركرد بوده

توانسـتند نيـاز كي يا شوش نميديگر موجود در تل ابليس، تپه ازب .ر كنندكاركردي بودن را پچند

چهـارم هزارةاي و فرهنگ تقليد در تغييري آشپزخانه

م؟.قاركردي باشد، در كنـار كـاربرد اگر كسي به دنبال تفسيري تك ك

بر اساس تشـابه جيربندي، پيرو اشميت، مالرد، چازن و لنر، كاسةتـرين كننـده رسـد متقاعد با ظروف پخت نان مصري به نظـر مـي هـايي بـراي پخـتن نـانِ تفسير براي كاركرد اين ظروف را، قالب

ر است، قابل ذك). Wengrow, 2001: 171( كند مي ورآمده بيان يه در خاورميانـه شـده اول كردن غالتاگرچه توجه زيادي به اهلي

;Landsberger, 1922(شـده است، اما به آردكردن غـالت درو

Stol, 1979 (نــان و پخــتن)Wahren, 1967; Gregoire,

گونه كـه گريگـوري بيـان همان. توجه زيادي نشده است) 1999داده نان فطير جزء اصلي رژيم غذايي را تشـكيل مـي : كرده است

شكل ثابـت هاي گنبديگونه كه اجاقماناست، اما نان ورآمده، هزمـاني البتـه هـم . ده بـود ـناخته شـ ـنگي شـنوس دورة كند از مي

را در خاورميانـه از ) تنور( ايهاي استوانههاي گنبدي با اجاقاجاقهاي گنبدي براي پخت در حالي كه اجاق. م داريم.ششم ق هزارة

براي پختن نان فطيـر اي هاي استوانهاند، اجاقنان ورآمده مناسبهاي گنبدي استفاده هاي بزرگ عموماً از اجاقنان پزي. بهتر است

;Wahren, 1967: 11; Barrelet, 1974(كننـــد مـــي

Bromberger, 1974; Crawford, 1981; Gregoire, ,Chazan & Lehner( نظـر پلينـي بـر اسـاس ). 255 :1999

1990: 31; Natural History, 1871( ــخ، هــم ماشــك تل)Vicia ervilia (و هم نخود )Cicer arientinum (توانستند مي

٦٥ .… ها؛پزيواريخته و نانهاي لبهكاسه


ها بـه شـكل هر دو اين رستني. به عنوان خميرمايه استفاده شوند ;Stol, 1985( باستان موجـود بـوده اسـت گسترده در خاورميانة

Renfrew, 1985 .(اي بزرگ كه گريگوري اشاره كـرد، هنانواييمنابع مكتوب خط ميخي نيز ذكـر سيسات عظيمي بودند كه در تأ

سيسات آسياب كردن و هاي زيادي در ايران تأمحوطه. شده استانـد امـا پخت نان مانند آنچه در نيپور و اوما بدست آمده، نداشـته

كاسة 250000هايي كه حدود مكان(شوش، تل مليان و چغاميش )فصل كاوش در آنهـا بدسـت آمـده اسـت واريخته تنها در دولبهگونه كه همان. اندماالً مراكز پخت نان در مقياس صنعتي بودهاحت

النهرين عقيده دارند؛ بندي در بينروثمن، زاگارل و طرفداران جيرهدر ازاي كـار بـين ) جيره( هاي نان احتماالً به عنوان پاداشقرص

از نقطه نظري ديگـر، ايـن احتمـال . شده است كارگران توزيع ميه فراگير بوده يك نظـام كـارگري كـه نـان نيز وجود دارد كه آنچ

شـهرهاي مراكـز دولـت / بندي آن باشـد و يـا دولـت مبناي جيرههرچند ( هاي ورآمده بودهنبوده است؛ بلكه تمايل به نان بازرگانان،ميخـي كـه در متـون اوليـة )رسدنوسنگي مي دورةآن به پيشينة

,Englund( نيـز مشـخص شـده GUG2aهمـان دوره ماننـد

1998: 180, n.417( و با استفاده از يك نـوع فنـاوري جديـد ودر مورد شواهد قابـل .شده است تر، بصورت محلي توليد ميراحت

هـاي هاي پخت نـان در كاسـه مقايسه با مصر، چازن و لنر، روشتـر براي توضيحات مفصل(با مقطع ضخيم )bedja(دجا بِمصري را بــا ) Jaquet-Gordon, 1981 :ظــروف نــان مصــري دربــارةانـد و مقايسه كرده. واريخته كه مقطعي باريك دارندهاي لبهكاسه

هـايي قابـل حمـل دجا در واقـع كـوره هاي بِبيان كردند كه كاسهشـدند، ر مـي ديده و سپس با خمير نان پ بودند كه ابتدا حرارت مي

شـدند و ر مـي واريخته احتماالً با خمير پهاي لبهدر حالي كه كاسهآنها عقيده دارند كه . گرفتندسپس براي پخت درون كوره قرار مي

تواند به دليل حرارت سـريع واريخته ميهاي لبهبافت خشن كاسه. انـد اي باشد كه اين ظروف در آنجا قـرار گرفتـه و نامتعادل كوره

ت هر چقدر بافت يك سفال كمتر متراكم باشـد، تغييـرا همچنينـ & Chazan(د گـذار ثير مـي ي، بيشـتر بـر آن تـأ ناگهاني حرارت

Lehner, 1990: 30 .(واريخته يك نـوع قالـب هاي لبهآيا كاسهپخت نان بودنـد كـه در آنهـا نـان ورآمـده، بـا اسـتفاده از روش

غيـر شـد؟ آيـا ذائقـة عمول بود، توليد مـي ابهي كه در مصر مـمشهـا در النهرينـي پخت نان بين ها، باعث اقتباس شيوةالنهرينيبينمديترانـه واريخته از حوزةهاي لبهچهارم شد كه كاسه هزارة ميانة

طبقات ممتاز جامعه شود؟ آيا رقابتو آناتولي تا پاكستان ديده ميبود؟ الزم بـه ذكـر اسـت بود يا فقط تمايل به نوع جديدي از نان

.احتياج بـه توضـيح دارد واريخته نيزهاي لبهشدن كاسهكه ناپديدواريخته هاي لبهپخت نان به دليل اين واقعيت كه كاسه آيا نظرية

شـود؟ اگـر رنـگ مـي شوند، كمم ديگر توليد نمي.ق 3000بعد از بنـدي نيسـن اعتقـاد داشـته باشـد، در آن جيـره كسي به فرضية

در نهايـت، عـدم . صورت جواب اين پرسش قطعاً، نه خواهد بـود النهرين، به معناي پايـان نظـام بينواريخته در هاي لبهتوليد كاسه

بنـابراين هـيچ دليلـي وجـود نـدارد كـه . بندي در آنجا نبـود جيرهواريختـه، بـه معنـي هاي لبـه استفاده از كاسهدورة بپنداريم پايان

در ايـن رابطـه نظـر . هـاي ورآمـده بـوده اسـت پايان مصرف نانه طـور كـ همـان . ربط نخواهـد بـود هاي نان، بيافكندن به شكل

هاي نان قرص«گريگوري نوشته است، بر اساس تحقيقات وارن، اند از جـو، گنـدم دانـه درشـت و آرد سوم توليد شده هزارةكه در

اي گوش، يا حتي تـوپي و حلقـه گرد، مقعر، سه لاشكاگندم و در اين مسئله افزايش تنـوع ). Gregoire, 1999: 255( »بوده است

تـوان سـازد و مـي اطر نشان ميچهارم را خ هزارةدر پخت نان در واريختـه بـه هاي لبهاوليه، كه در آن كاسه گفت كه بعد از مرحلة

پخت نان ورآمده مطـرح بودنـد، شـمار لي و عمدةعنوان فرم اصهاي سفالي با تنوع شكلي گسترده، جهـت پخـت نـان زيادي فرمهاي آسـياي غربـي النهرين و ديگر قسمتدر شرق بين. توليد شد

ه شده است، پيامد تكامل محلـي واريخته استفادهاي لبهكاسهكه هـاي سـفال بـومي بـود كـه نانوايان، تغيير يـا ابـداع گونـه حرفة

واريخته شدند و پخت نان ورآمده بصورت هاي لبهجايگزين كاسهبدين صورت، چنين سناريويي كشف صـدها . فرهنگ بومي درآمد

هـايي ماننـد چغـاميش را واريخته در محوطهكاسة لبههزار قطعه اگـر نـه هاي بزرگ احتماالً آذوقة كند، جايي كه نانواييتوجيه مي

انـد و از كـرده مين مـي رگر مسـتقل را تـأ هزاران، بلكه صدها كـا كاسة كوچكي مانند غار وزمه كه وجود يك قطعه محوطةطرفي،

دهندة پخت نوعي نان غير از واريخته در آن ممكن است، نشانلبهالنهـرين يـا اي كـه در ابتـدا از بـين رآمده باشـد و بـا شـيوه نان و

.خوزستان اقتباس شده است

سپاسگزاريهـايي واريخته در چه محوطههاي لبهدرك اينكه كاسه ذكر شد، طور كههمان

اند در عمل بسيار مشكل است، به خاطر كمـك در جهـت آگـاهي يافت شدهايران، نـه فقـط آن دسـته كـه منتشـر شناسان يافتن از كشفيات جديد باستان

و ) شناسي ايـران باستان كدةپژوهش(خواهم از عباس مقدم ويژه ميهاند، بشدهاز عبـاس مقـدم بـه همچنين بايـد . تشكر كنم) كالج دارتموث( كاميار عبدي

درون كـوره در تـل واريختـة هاي لبهاستفاده از عكس كاسه دليل دادن اجازة در پايـان بـه خـاطر ارائـة . تشـكر كـنم اله چاپ شده، ابوچيزان كه در اين مق

پاتس ۶۶


اين مقاله از لمبرگ كارلوفسـكي و اوليةنويس اطالعات و توضيحات بر پيش ، لويد ويكس)دانشگاه كمبريج( ، كمرون پتري)دانشگاه هاروارد(ريچارد ميدو

.سپاسگزارم) دانشگاه سيدني( و خاوير آلوارز مون) دانشگاه ناتينگهام( هانوشتپي

:اي است از مقالةاين مقاله ترجمه. 1Potts, D.T., 2009. “Bevel-rim bowls and bakeries: Evidence and explanations from Iran and the Indo-Iranian borders”, Cuneiform studies 61: 1-24.

توانـد بـراي تخمـين حجـم هاي متفاوتي كه ميبراي آگاهي بهتر از روش. 2 .:ك. رشود، شناسي و قطعات سفال استفاده هاي باستانظروف از طراحي

Senior, L. M. & D. P. III Birnie. 1995. “Accurately Estimating Vessel Volume from Pro˜le Illustrations”, American Antiquity 60: 319–34.

به آنها مناطق نام با هامحوطه كامل فهرست دنيد يبرا( است شده افتي آنها در ختهيوارلبه يهاكاسه كه يروم اعداد با شدهمشخص مناطق .1نقشه

.)ديبنگر 1 ةشمار جدول

٦٧ .… ها؛پزيواريخته و نانهاي لبهكاسه


كتابنامه- Abdi, K., 1999. “The Beveled-Rim Bowl: Function and

Distribution”, in: The Iranian World: Essays on Iranian Art and Archaeology Presented to Ezat O. Negahban , A. Alizadeh; Y. Majidzadeh, & S. M. Shahmirzadi (eds.), Tehran: Iran University Press, pp. 64–85, (Persian, English summary pp. 222–23).

- ------------, 2001. “Archaeological Research in the Islamabad Plain: Report on the First and Second Seasons, 1998–1999”, Iranian Journal of Archaeology and History 13/2–14/1: 3–5 (English abstract).

- Alden, J., 2003. “Appendix D. Excavations at Tal-e Kureh”, in: Early Urban Life in the Land of Anshan: Excavations at Tal-E Malyan in the Highlands of Iran, W. M. Sumner (ed.), Philadelphia: University Museum Monograph 117, pp. 107-98.

- Algaze, G., 1989. “The Uruk Expansion: Cross-Cultural Exchange in Early Mesopotamian Civilization”, Current Anthropology 30: 571–608.

- --------------, 2005. The Uruk World System, 2nd edition, Chicago: University of Chicago Press.

- Allotte de la Füye, F. M.; F. Cumont & R. de Mecquenem, 1928. Numismatique, pigraphie grecque, Céramique élamite, Paris: Mémoires de la Mission Archéologique en Perse 20.

- Amiet, P., 1985. “La période IV de Tépé Sialk reconsidérée”, in: De l’Indus aux Balkans, recueil Jean Deshayes, J. L. Huot; M. Yon & Y. Calvet (eds.), Paris: Éditions Recherche sur les Civilisations, pp. 293–312.

- Balfet, H., 1980. “A propos du métier de l’argile: Exemple de dialogue entre ethnologie et archeology”, in: L’archéologie de l’Iraq du début de l’époque néolithique à 333 avant notre ère, M. L. Barrelet (ed.), Paris: CNRS, pp. 71–82.

- Barrelet, M. L., 1974. “Dispositifs à feu et cuisson des aliments à Ur, Nippur et Uruk”, Paléorient 2: 243–300.

- Baumgartel, E., 1947. The Cultures of Prehistoric Egypt, vol. 1, Oxford: Oxford University Press.

- Beale, T. W., 1978. “Beveled Rim Bowls and Their Implications for Change and Economic Organization in the Later Fourth Millennium B.C.”, JNES 37: 289–313.

- Besenval, R., 1994. “Le peuplement de l’ancienne Gédrosie, de la protohistoire à la période islamique: Travaux archéologiques récents dans le Makran pakistanais”, Comptes rendus de l’Académie des inscriptions et belleslettres 1994: 513–35.

- ---------------, 1997. “The Chronology of Ancient Occupation in Makran”, in: South Asian Archaeology 1995, R. Allchin & B. Allchin (eds.), Delhi: Oxford & IBH, pp. 199–215.

- Blackman, M. J., 1981. “The Mineralogical and Chemical Analysis of Banesh Period Ceramics from Tal-i Malyan, Iran”, in: Scientific Studies in Ancient Ceramics, M. J. Hughes (ed.), London: British Museum Occasional Studies 19, pp. 7–20.

- Bromberger, C., 1974. “Fosses à cuisson dans le Proche-Orient actuel: Bilan de quelques observations ethnographiques”, Paléorient 2: 301–10.

- Buccellati, G., 1990. “Salt at the Dawn of History: The Case of the Bevelled-Rim Bowls”, in: Resurrecting the Past: A Joint Tribute to Adnan Bounni, P. Matthiae; M. van Loon & H. Weiss (eds.), Leiden: Uitgaven van het Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut te Istanbul, pp. 17–40.

- Buchanan, B., 1967. “The Prehistoric Stamp Seal: A Reconsideration of Some Old Excavations”, JAOS 87: 525–40.

- Burton-Brown, T., 1946. Studies in Third Millennium History, London: Luzac.

- ----------------------, 1951. Excavations in Azerbaijan, 1948, London: John Murray.

- Butterlin, P., 2003. Les temps proto-urbains de Mésopotamie: Contacts et acculturation à l’époque d’Uruk au Moyen-Orient, Paris: CNRS.

- Caldwell, J. R., 1957. “Ghazir, Tell-I”, Assyriologie 3: 348–55.

- -------------------, 1967. “The Setting and Results of the Kerman Project”, in: Investigations at Tal-i-Iblis, J. R. Caldwell (ed.), Springfield: Illinois State Museum Preliminary Reports 9, pp. 21–40.

- Caldwell, J. R., & S. M. Shahmirzadi, 1966. Tal-i-Iblis, the Kerman Range and the Beginnings of Smelting, Springfield: Illinois State Museum Preliminary Reports 7.

- Campbell Thompson, R., 1920. “The British Museum Excavations at Abu Shahrain in Mesopotamia in 1918”, Archaeologia 70: 101–44.

- Campbell Thompson, R. & R. W. Hamilton, 1932. “The British Museum Excavations on the Temple of Ishtar at Nineveh 1930–1931”, LAAA 19: 55–116.

- Campbell Thompson, R. & R. W. Hutchinson, 1931. “The Site of the Palace of Ashurnasirpal II at Nineveh, Excavated in 1929–30”, LAAA 18: 79–112.

- Campbell Thompson, R. & M. E. L. Mallowan, 1933. “The British Museum Excavations at Nineveh 1931–1932”, LAAA 20: 71–186.

- Cancik-Kirschbaum, E. & G. Chambon, 2006. “Maßangaben und Zahlvorstellung in archaischen Texten”, AoF 33: 189–214.

- Chase, D. W.; J. R. Caldwell & Fehérvári, 1967. “The Iblis Sequence and the Exploration of Excavation Areas A, C, and E”, in: Investigations at Tal-i-Iblis, J. R. Caldwell (ed.), Springfield: Illinois State Museum Preliminary Reports 9, pp. 111–201.

- Chazan, M. & M. Lehner, 1990. “An Ancient Analogy: Pot Baked Bread in Ancient Egypt and Mesopotamia”, Paléorient 16: 21–35.

- Chegini, N. N.; B. Helwing; H. Parzinger & A. Vatandoust, 2004. “Eine prähistorische Industriesiedlung auf dem iranischen Plateau: Forschungen in Arisman”, in: Persiens antike Pracht, vol. 1, T. Stöllner; R. Slotta, & A. Vatandoust (eds.), Bochum: Deutsches Bergbau Museum, pp. 210–16.

- Collins, P., 2000. The Uruk Phenomenon: The Role of Social Ideology in the Expansion of the Uruk Culture during the Fourth Millennium B.C., Oxford: BAR International Series 900.

- Crawford, H., 1981. “Some Fire Installations from Abu Salabikh, Iraq”, Paléorient 7: 105–14.

- Deimel, A., 1925. Sumerisches Lexikon, Heft 1. Vollständiges Syllabar (SA) mit den wichtigsten Zeichenformen, Rome: Scripta Pontificii Instituti Biblici

- Delougaz, P., 1952. Pottery from the Diyala Region, OIP 63, Chicago: The Oriental Institute of the University of Chicago.

- Delougaz, P. & H. Kantor, 1996. Chogha Mish, Vol. 1: The First Five Seasons of Excavations, 1961–1971, OIP 101, Chicago: The Oriental Institute of the University of Chicago.

- Dittmann, R., 1984. Eine Randebene des Zagros in der Frühzeit: Ergebnisse des Behbehan-Zuhreh Surveys, Berlin: Berliner Beiträge zum Vorderen Orient 3.

- Dyson, R. H. Jr., 1965. “Problems in the Relative Chronology of Iran, 6000–2000 B.C.”, in: Chronologies in Old World

پاتس ۶٨


Archaeology, R. W. Ehrich (ed.), 2nd edition, Chicago: University of Chicago Press, pp. 215–56.

- Englund, R. K., 1998. “Texts from the Late Uruk Period”, in: Mesopotamien: Späturuk-Zeit und Frühdynastische Zeit, P. Attinger & M. Wähner (eds.), OBO 160/1, Freiburg/ Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, pp. 15–233.

- ------------------, 2001. “Grain Accounting Practices in Archaic Mesopotamia”, in: Changing Views on Ancient Near Eastern Mathematics, J. Høyrup & P. Damerow (eds.), Berlin: Berliner Beiträge zum Vorderen Orient 19, pp. 1–35.

- Fazeli, H., 2004. “Chalkolithische Archäologie der Qazvin-Ebene”, in: Persiens antike Pracht, Vol. 1, T. Stöllner; R. Slotta & A. Vatandoust (eds.), Bochum: Deutsches Bergbau Museum, pp. 194–98.

- Forrest, J. D., 1987. “Les bevelled rim bowls, nouvelle tentative d’interprétation”, Akkadica 53: 1–24.

- Frankfort, H., 1932. Archaeology and the Sumerian Problem, SAOC 4, Chicago: The Oriental Institute of the University of Chicago.

- Ghirshman, R., 1938. Fouilles de Tépé Sialk près de Kashan, 1933, 1934, 1937, Paris: Geuthner.

- Goff, C. L., 1971. “Luristan before the Iron Age”, Iran 9: 131–51.

- Green, M.; H. J. Nissen; P. Damerow & R. K. Englund, 1997. Archaische Texte aus Uruk, II, Berlin: Gebr. Mann.

- Grégoire, J. P., 1999. “Major Units for the Transformation of Grain: The Grain-Grinding Households (e2-HAR.HAR) of Southern Mesopotamia at the End of the Third Millennium B.C.”, in: Prehistory of Agriculture: New Experimental and Ethnographic Approaches, P. Anderson (ed.), Los Angeles: UCLA Institute of Archaeology Monograph 40, pp. 223–57.

- Gropp, G., 1995. Archäologische Forschungen in Khorasan, Iran, Wiesbaden: Beihefte zum TAVO B 84.

- Haerinck, E., 1987. “The Chronology of Luristan, Pusht-i Kuh in the Late Fourth and First Half of the Third Millennium B.C.”, in: Préhistoire de la Mésopotamie, J. L. Huot (ed.), Paris: CNRS, pp. 55–72.

- Hannestad, L., 1983. The Hellenistic Pottery from Failaka, Aarhus: Jutland Archaeological Society Publications 16.2 [= Ikaros, the Hellenistic settlements 2.1].

- Helwing, B., 2005a. “An Early Complexity in Highland Iran: Recent Research into the Chalcolithic of Iran”, TÜBA-AR [Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi/ Turkish Academy of Sciences Journal of Archaeology] 8: 39–60.

- ---------------, 2005b. “Long-Distance Relations of the Iranian Highland Sites during the Late Chalcolithic Period: New Evidence from the Joint Iranian-German Excavations at Arisman, Prov. Isfahan, Iran”, in: South Asian Archaeology 2003, U. Franke-Vogt & J. Weisshaar (eds.), Aachen: Linden Soft, pp. 171–78.

- Henkelman, W. F. M., 2006. The Other Gods Who Are: Studies in Elamite-Iranian Acculturation Based on the Persepolis Fortification Texts, Ph.D. Dissertation, University of Leiden.

- Hennessy, J. B., 1967. The Foreign Relations of Palestine during the Early Bronze Age, London: Quaritch.

- Henrickson, E., 1983. Ceramic Style and Cultural Interaction in the Early and Middle Chalcolithic of the Central Zagros, Iran, Ph.D. Dissertation, University of Toronto.

- Howell, R., 1979. “Survey of the Malayer Plain”, Iran 17: 156–57.

- Jacquet-Gordon, H., 1981. “A Tentative Typology of Egyptian Bread Moulds”, in: Studien zur Alt gyptischen Keramik, D. Arnold (ed.), Mainz: von Zabern, pp. 11–24.

- Johnson, G. A., 1973. Local Exchange and Early State Development in Southwestern Iran, Ann Arbor: Anthropological Papers of the University of Michigan Museum of Anthropology 51.

- --------------------, 1987. “The Changing Organization of Uruk Administration on the Susiana Plain”, in: The Archaeology of Western Iran: Settlement and Society from Prehistory to the Islamic Conquest, F. Hole (ed.), Washington D.C. & London: Smithsonian Series in Archaeological Inquiry, pp. 107–39.

- Kantor, H., 1954. “The Chronology of Egypt”, in: Relative Chronologies in Old World Archaeology, R. W. Ehrich (ed.), Chicago: University of Chicago Press, pp. 1–27.

- Karlsbeck, J., 1980. “La céramique du série du Djebel Aruda”, Akkadica 20: 1–11.

- Koch, H., 1977. Die religiösen Verhältnisse der Dareioszeit: Untersuchungen an Hand der elamischen Persepolistäfelchen, Wiesbaden: Göttinger Orientforschungen III, Reihe, Band 4.

- Lamberg-Karlovsky, C. C., 1968. “Survey and Excavations in the Kirman Area”, Iran 6: 167–68.

- Lamberg-Karlovsky, C. C., & M. Tosi, 1973. “Shahr-i Sokhta and Tepe Yahya: Tracks on the Earliest History of the Iranian Plateau”, East and West 23: 21–58.

- Landsberger, B., 1922. “Zur Mehlbereitung im Altertum”, OLZ 25: 337–44.

- Le Brun, A., 1971. “Recherches stratigraphiques à l’Acropole de Suse (1969–1971)”, DAFI 1: 163–216.

- --------------, 1978. “Le niveau 17B de l’Acropole de Suse (campagne de 1972)”, DAFI 9: 57–156.

- --------------, 1980. ”Les “écuelles grossières”: État de la question”, in: L’archéologie de l’Iraq du début de l’époque Néolithique à 333 avant notre ère, M. L. Barrelet (ed.), Paris: CNRS, pp. 59–70.

- Levine, L. D. & T. C. Jr. Young, 1986. “A Summary of the Ceramic Assemblages of the Central Western Zagros from the Middle Neolithic to The Late Third Millennium B.C.”, in: Préhistoire de la Mésopotamie, J. L. Huot (ed.), Paris: CNRS, pp. 15–53.

- Majidzadeh, Y., 1976. The Early Prehistoric Cultures of the Central Plateau of Iran: An Archaeological History of Its Development During the Fifth and Fourth Millennia B.C., Ph.D. Dissertation, University of Chicago.

- Matthews, R. & H. Fazeli, 2004. “Copper and Complexity: Iran and Mesopotamia in the Fourth Millennium B.C.”, Iran 42: 61–75.

- McCown, D. E., 1942. The Comparative Stratigraphy of Early Iran, SAOC 23, Chicago: The Oriental Institute of the University of Chicago.

- Mecquenem, R., 1943. “Fouilles de Suse, 1933–1939”, MDP 29: 3–161.

- Millard, A. R., 1988. “The Bevelled-Rim Bowls: Their Purpose and Significance”, Iraq 50: 49–57.

- Miller, A., 1981. “Straw Tempered Ware”, in: An Early Town on the Deh Luran Plain: Excavations at Tepe Farukhabad, H. T. Wright (ed.), Ann Arbor: Museum of Anthropology Memoir 13, pp. 126–30.

- Miller, N. F., & W. M. Sumner, 2003. “The Banesh-Kaftari Interface: The View from Operation H5, Malyan”, Iran 41: 7–19

٦٩ .… ها؛پزيواريخته و نانهاي لبهكاسه


- Moghaddam, A., 2008. Later Village Period Settlement in the Foothills of the Karun Basin, Upper Khuzestan Plains, Southwestern Iran, Ph.D. Dissertation, University of Sydney.

- Moghaddam, A. & N. Miri, 2003. “Archaeological Research in the Mianab Plain of Lowland Susiana, Southwestern Iran”, Iran 41: 99–137.

- Morgan, J. de, 1900. Recherches archéologiques, 1er série. Fouilles à Suse en 1897–1898 et 1898–1899, Paris: Leroux.

- Mortensen, P., 1976. “Chalcolithic Settlements in the Holailan Valley”, in: Proceedings of the IVth Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, F. Bagherzadeh (ed.), Tehran: Iranian Center for Archaeological Research, pp. 42–62.

- Nicholas, I. M., 1987. “The Function of Bevelled-Rim Bowls: A Case Study of the TUV Mound, Tal-e Malyan, Iran”, Paléorient 13: 61–72.

- ------------------, 1990. The Proto-Elamite Settlement at TUV, Philadelphia: University Museum Monograph 69.

- Nissen, H. J., 1970. “Grabung in den Quadraten K/L XII in Uruk-Warka”, BaM 5: 101–91.

- Petrie, C. A.; A. Asgari Chaverdi & M. Seyedin, 2006. “Excavations at Tol-e Spid”, in: The Mamasani Archaeological Project Stage One: A Report on the First Two Seasons of the ICAR—University of Sydney Expedition to the Mamasani District, Fars Province, Iran, D. T. Potts & K. Roustaei (eds.), Tehran: Archaeological Report Monograph Series 10, pp. 89–134.

- Petrie, C. A.; A. Sardari Zarchi; K. Alamdari & A. Javanmard Zadeh, 2007. “Developing Societies and Economies in 4th Millennium B.C. Fars: Further Excavations at Tol-e Spid”, Iran 45: 301–9.

- Postgate, J. N. (ed.), 2002. Artefacts of Complexity: Tracking the Uruk in the Near East, Warminster: British School of Archaeology in Iraq.

- Potts, D. T., 1977. “Tepe Yahya and the End of the 4th millennium on the Iranian Plateau”, in: Le plateau iranien et l’Asie Centrale des origines à la conquête islamique, J. Deshayes (ed.), Paris: CNRS, pp. 23–31.

- ---------------, 1999. The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State, Cambridge: Cambridge University Press.

- ---------------, 2001. Excavations at Tepe Yahya, 1967–1975: The Third Millennium, Bulletin of the American School of Prehistoric Research 45, Cambridge: Peabody Museum Press.

- ---------------, 2004. “The Uruk Explosion: More Heat than Light?”, The Review of Archaeology 25/2: 19–28.

- ---------------, In press. “Elamite Temple-Building”, in: From the Foundations to the Crenellations: Essays on Temple Building in the Ancient Near East and Hebrew Bible, M. J. Boda & J. R. Novotny (eds.), Münster: Alter Orient und Altes Testament, pp. 23–31.

- Renfrew, J., 1985. “Pulses Recorded from Ancient Iraq”, BSA 2: 67–72.

- Rothman, M. S., 2001.Uruk Mesopotamia and Its Neighbors: Cross-Cultural Interactions in the Era of State Formation, Santa Fe: School of American Research Press; Oxford: James Currey.

- -------------------, 2004. “Studying the Development of Complex Society: Mesopotamia in the Late Fifth and Fourth Millennia B.C.”, Journal of Archaeological Research 12: 75–119.

- Schmidt, K., 1982. “Zur Verwendung der mesopotamischen Glockentöpfe”, Archäologisches Korrespondenzblatt 12: 317–19.

- Senior, L. M. & D. P. III Birnie, 1995. “Accurately Estimating Vessel Volume from Profile Illustrations”, American Antiquity 60: 319–34.

- Stein, G., 1999. Rethinking World Systems: Diasporas, Colonies, and Interaction in Uruk Mesopotamia, Tucson: University of Arizona Press.

- Stol, M., 1979. On Trees, Mountains and Millstones in the Ancient Near East, Leiden: Mededelingen en Verhandelingen van het Vooraziatisch Genootschap Ex Oriente Lux 21.

- ----------, 1985. “Beans, Peas, Lentils and Vetches in Akkadian Texts”, BSA 2: 127–39.

- Sumner, W. M., 2003. Early Urban Life in the Land of Anshan: Excavations at Tal-e Malyan in the Highlands of Iran, Philadelphia:University Museum Monograph 117.

- Vidale, M., 2007. The Graveyard of Mathoutabad. Unpublished paper delivered at the Middle Asian Intercultural Space (MAIS) conference, Ravenna, Italy, 7 July.

- Währen, M., 1967. Brot und Gebäck im Leben und Glauben des Alten Orient, Bern: Schweizerisches Archiv für Brot- und Gebäckkunde.

- Weeks, L. R.; K. S. Alizadeh; L. Niakan; K. Alamdari; A. Khosrowzadeh & M. Zeidi, 2006. “Excavations at Tol-e Nurabad”, in: The Mamasani Archaeological Project Stage One: A Report on the First Two Seasons of the ICAR—University of Sydney Expedition to the Mamasani District, FarsProvince, Iran, D. T. Potts & K. Roustaei (eds.), Tehran: Archaeological Report Monograph Series 10, pp. 31–88.

- Weiss, H. & T. C. Jr. Young, 1975. “The Merchants of Susa: Godin V and Plateau-Lowland Relations in the Late Fourth Millennium B.C.”, Iran 13: 1–17.

- Wengrow, D., 2001. “The Evolution of Simplicity: Aesthetic Labour and Social Change in the Neolithic Near East”, World Archaeology 33: 168–88.

- Wright, H. T., 1979. Archaeological Investigations in Northeastern Xuzestan, 1976, Ann Arbor: Museum of Anthropology Technical Reports 10.

- --------------------, 1981. An Early Town on the Deh Luran Plain: Excavations at Tepe Farukhabad, Ann Arbor: Museum of Anthropology Memoir 13.

پاتس ٧٠


.منطقة ايران و پاكستان 19باستاني در محوطة 107واريخته در هاي لبهوجود كاسه .1جدول منطقه بررسي/محوطه توضيح منبع

- Abdi, 1999: 84.

- Abdi, 1999: 84 & pers. Comm. - Majidzade, 2000: fig.8.1; 2001/2: 3.

.امام خمينيالملليزير فرودگاه بين/نزديك-

.المللي امام خمينيدر مسير فرودگاه بين جنوب تهران، - .واريختههاي لبهتعدادي كاسه: قسمتي از مجموعة تپه ازبكي -

تپه معمورين .1 واوان .2 مارال تپه .3

I (تهران

- Majidzade, 1976: 108,199. -طبقةIV :تپه قبرستان .4 .واريخته و يك ظرف سالمكاسة لبه70حدود II(قزوين - Ghirshman, 1938: pl.26.7b, pl.90; Dyson, 1965: 223, 225; Amiet, 1985: fig. 1-2; Helwing, 2005a: 54.

- Chegini et al. 2004:215; Helwing, 2005b:175

.III6-7و IVطبقة-

نيز بدست IVدر سيلك اوروك كه دورة مشابه با ي ظروف« - .»آمد

تپه سيلك .5

اريسمان .6

III (فالت مركزي

- Weiss & Young, 1975.

- Levin & Young, 1986: 40. - Levin & Young, 1986: 40.

- Howell, 1979: 157.

- Dyson, 1965: 232, cf. 219.

- Dyson, 1965: 219.

- Levin & Young, 1986: 40.

- Abdi, 2001: 5.

- Abdi, 2003: 424.

.گودين تپه شكلاز حصار بيضيبيرون:Vساختمان طبقة-مسكوني Vدر بخشي از شهر كه در اواخر طبقة : VIطبقة -

اوروك جديد دورة هاي مربوط به در مجموعه سفالينه ،شده . واريخته و سيني خشن يافت شده استكاسة لبه

كنگاور در درةدر ، البته نه در تعداد زياد،واريختههاي لبهكاسه - .بدست آمده است) غير از گودين تپه( ديگر محوطةسه

.بدون نام محوطةواريخته از يك كاسة لبهيك -

.واريخته در تپه گيانهاي لبهقطعاتي از كاسه -

واريخته در دهسوار در فاصلة چند مايلي كاسة لبهتعدادي - .گيان

دست كم در سه واريخته به مقدار قابل توجهي،هاي لبهكاسه - .طول بررسي بدست آمده استحوطه در م

هاي كاسهاز ايقطعات پراكندهدر بررسي سطحي چغاگاوانه « -انباشت ) 1(اي شمارة در گمانة پله«. »واريخته پيدا كرديم لبه

، از جمله اوروك دورةريز مربوط به هاي دورمتراكمي از سفال .»يافت شدخته واريهاي لبهكاسه

.يك قطعه -

گودين تپه .7

بررسي .10 - 8

بررسي .11

تپه گيان .12

تپه دهسوار .13

بررسي .16 -14

چغا گاوانه .17

غار وزمه .18

IV(زاگرس مركزي

)كنگاور( )مالير(

)نهاوند(

)كرمانشاه(

)ماهيدشت(

)اسالم آباد(

- Henrikson, 1983: 456; citing Mortensen, 1971: 45. - Goff, 1971: fig.5.19; Wright, 1987: 147.

كاسة لبههليالن بيشتر از چهاردرايچ محوطهدر هي«- .»واريخته بدست نيامد

يك ظرف آبريزدار در واريخته و احتماالًكاسة لبهكمي تعداد « -روستايي در دشت هليالن محوطةاردوگاهي و يك يك محوطة

.»انداوروك دورة تنها مدارك احتمالي مربوط به

بررسي .19

)هليالن( چيا فتح اهللا .20

- Wright, 1981: pl.11 e-f, table 27 & c4.

- Burton-Brown, 1946: 36.

.واريختهكاسة لبه20تعداد- .لوور هاي كامل به نمايش درآمده در موزةكاسه -

تپه فرخ آباد. 21 دهلران) V تپه موسيان .22

- Le Brun, 1971; 1978; 1980.

- Delougaz & Kantor, 1996: 49, fg. 8, pl. 83,T-V.

- Johnson, 1973: 58 & Table 18.

.تعداد زياد اما نامشخص- .قطعه تنها در فصل سوم و چهارم 250000 -

دورة هاي در تمام محوطهواريخته هاي لبهكاسه ظاهراً « - 45كه دست كم در » بت شده استاوروك مياني و جديد ث

.وجود دارند محوطه

شوش .23 چغا ميش .24

خوزستان) VI بررسي .78 -25

٧١ .… ها؛پزيواريخته و نانهاي لبهكاسه


- Moghaddam & Miri, 2003: fig.12.2-3.

- Moghaddam, 2007.

.تعداد آن ذكر نشده است-

.تعداد آن ذكر نشده است -79- 80 .Ks1508,1617

تل ابوچيزان .81VII (گرگر/مياناب

- Caldwell, 1957-71: fig.18, 27.

- Wright & Carter, 2003: 76.

- Wright & Carter, 2003: 81.

.تعداد آن ذكر نشده است- .تعداد آن ذكر نشده است - .تعداد آن ذكر نشده است -

تل قضير .82

تپه موراوچه .83 تپه بيامون .84

VIII (رامهرمز

- Unpublishd; seen 15. 11. 2002. -قلعه تول .85 .واريختهكاسة لبهدو عدد IX(قلعه تول - Wright, 1979: 71, fig. 25b-c, table 7-8.

ناحية ،استاندارد واريختةهاي لبهاي از قطعات كاسهتوده«-ي و عمود غرب جنوبشرقي ـ داراي جهت شمال شكليبيضي

.»دربرگرفته است بر رأس تپه را .»ترانشهعدد از 15و همچنين Bنمونه كامل از پيت 5«

تپه سبزعلي زبرجد .86

X (ايذه

- Dittmann, 1984: 52, cf. 66.

- Unpublished; seen 15. 11. 2002.

.واريختهكاسة لبهاشكال اوليةاحتماالً- .)1و 2اويرتص(واريخته يك كاسة لبه -

87.BZ.86/1

زهره/بهبهان) XI ارجان .88

- Zagarell, 1978: 138; unpublished: seen 19. 11. 2002.

در » به تعداد زياد«شده توسط زاگارل،واريختة پيداكاسة لبه- .2002سال بررسي

تول بلند آلوني .89XII( بختياري

)خان ميرزا(

- Unpublished; seen 19. 11. 2002 by Potts, Roustaei, Weeks & Petrie.

- Zagarell, 1989: 291, fig. 17.6.3.

- Zagarell, 1989: 291.

.واريختهكاسة لبهعددچهار-

.واريختهتعداد زيادي كاسة لبه - .واريختهتعداد زيادي كاسة لبه -

قلعه گلي .90 شرك .9192. S17

)لردگان( )شهر كرد(

- Weeks et al., 2006: fig. 100-102.

- Petrie et al., 2006: fig. 4, 73; Petrie et al., 2007; Zeidi, McCall, Khosrowzade, 2006: fig. 6.15.

- Zeidi, McCall, Khosrowzade, 2006: fig. 6.15.

.2003ه در كاوش سال واريختعدد كاسة لبه41-

و بيشتر از 2003واريخته در كاوش سال كاسة لبهعدد 23 - .2007دار در سال اين مق

.واريختهكاسة لبهيك عدد -

تل نورآباد .93

تل اسپيد .94

تپه محمد كاظمي .95XIII (ممسني

- Nicholas, 1990: 56-57; Sumner, 2003: 46-47. - Alden, 2003: 196; table DI.

- Chase et al., 1967: 184; Caldwell, 1967: 38; fig. 39 lower.

.تعداد قابل توجه البته نامشخص-

لپويي هايواريخته هم در اليهكاسة لبهعدد 326حداقل - .هاي بانشپاياني و هم در اليه

شده مربوط به محوطة شناسايي 42حداقل در سه محوطه از -محوطة ديگر نيز 18 .واريخته شناسايي شدكاسة لبه بانش، دورة

.دورة بانش داشتندآثار مشكوك به

تل مليان .96

تل كوره .97

بررسي .98-100XIV (مرودشت

- Chase et al., 1967: 184; Caldwell, 1967: 38; fig. 39 lower. - Alireza Khosrowzade pers.: 2005.

.النهرينيواريختة بيناي از لبهمجموعه:IVطبقة-

چهار قطعه ظرف واريخته،قطعه سفال لبه VI :61طبقه - .IVهاي مشابه با سيلك آبريزدار و ديگر سفال

.عدد در دشت كاردر تل خومي و دو پنج عدد -

تل ابليس .101

بررسي .102-103XV (بردسير

كرمان)XVI تل لنگر .104 .جنوب شرقي كرمان، تعداد نامشخصكيلومتري30در- - Potts, 2001: fig. 219-20. -تپه يحيي .105 .تعداد نامشخص XVI(سوغان - Vidale, 2007; pers. comm. -»ت سفالي درصد از كل قطعا13حدود«،»قطعات بسيار زياد

.»باشدكه بالغ بر صدها قطعه مي

يك (مطوط آباد .106صندل كيلومتري شرق كنار

)جنوبيXVIII (جيرفت

- Besenval, 1994: 521; 1997: fig.18. -ميري قالت .107 .تعداد نامشخص XIX(مكران

CONTENTS

Articles:

- The explanation of some cognitive –behavioral changes in Paleolithic periods … Sima Yadollahi and Abbas Yalvehi………………………………………......…….......................................………...

1

- Archaeological Evidence of a Middle Paleolithic Workshop in the Kohmare Surkhi Region … Abdolreza Dashtizadeh and Fatemeh Mohamadi…..........................................................................................….

25

- Seasonal camps and early villages in Zagros P. Mortensen, Persian Translate by: Shokouh Khosravi……………………………………………….….……………

34

- Introducing Three New Neolithic Sites in Pish-I Kuh, Lorestan Mohammad Bahrami, Mousa Sabzi Doabi and Meisam Nikzad ………………………………………….…………

38

- Tapeh Souzeh; Evidences of Chalcolithic and Bronze Age Settlements of The Seimarreh Valley … Mohsen Zeynivand …………..…………………………..…………………………………...........................……………

44

- Bevel-rim bowls and bakeries: Evidence and explanations from Iran and the Indo-Iranian borders D. Potts, Persian Translate by: Nasir Eskandari and Sa’adi Saeedian ………………………………………….…

56

- Preliminary Report of Archaeological Survey in the of Halilroud River tributaries … Meisam Shahsavari and Mohammad Domari …………………………………………...………………………………

72

- A comparison between silver mines of the Parthian and Seleucid periods, based on the coins analysis Akbar Sharifinia and Masoomeh Sadat Hosseini …………………………………………..…………….………...…

94

- Qaleh Bibi: An Important Historical Settlement in Alashtar, Lorestan Davoud Davoudi and Tayebeh Hatami Nesari …………………………….……………..………...………………….

100

- An Analysis of cavalry weapons in Sassanian period Farzad Mafi and Najibeh Mousavi Hesarlar …………………………....………………..……………..….…….……

110

- Two Sasanian ossuares from Bushehr, Iran, evidence for exposure of dead T. Molleson, Persian Translate by: Mahdokht Farjamirad ………………………………...…………….……………

123

- Unglazed Islamic Painted Pottery (Pseudo-prehistoric) of Iran Hossein Sedighian and Hossein Gholami ………………………….………………………..…....…….………………

134

- Qajarian palaces in the historical context of Borojerd city Alireza Gudarzi and Mehdi Sabzali ………………………..………………………………..………….…..……………

143

Short Report:

- A Parthian or Sassanian heritage in Archeological Museum of Ahar, East Azerbaijan Firouz Mahjour, Mehdi Kazem Pour and Majid Montazer Zohouri…………….……………………………………

154

- A Rock Building in the Southeast of Kazeroon Parsa Ghasemi……………………………………………………………………………………………………………….. 159

- Archeology MS thesis list, Islamic Azad University (Central Tehran Branch) ………………………..… 163

- Obituary ………………………………………………………………………………………………………. 170

- English Summaries of Persian Articles ……………………………………………….…….….…….….………….. i

Modares Archeological Research

Semiannual Journal of Archaeology, Art

History and Interdisciplinary Studies

Journal of Scientific Union of Archeology

University of Tarbiat Modares (TMU)

Vol. 3 & 4, No. 6 & 7, 2011-2012

In the Name of God

License Holder: Scientific Union of Archaeology, Tarbiat Modares University (TMU) Director-in-Charge: Saeed Amirhajloo. Editor: Shokouh Khosravi. Assistant Director: Sajjad Alibaigi. Adviser Board: Sajjad Alibaigi, Saeed Amirhajloo, Mousa Sabzi Do’abi, Sara Saghaee. Advisors of this volume: Dr. Alireza Hojhabri Nobari, Dr. Farhang Khademi Nadooshan, Dr. Seyyed Mehdi Mousavi Kohpar, Dr. Javad Neyestani, Dr. Hamed Vahdati Nasab. Literary Editors: Sajjad Alibaigi & Saeed Amirhajloo. Cooperators of this volume: M. Aliei, H., F. Biglari,Dr. H. Darabi, S. Fereydooni, Dr. Y. Mohammadifar, Dr. A. Motarjem, Dr. A. Taghavi, Dr. H. Vahdati Nasab, M. Zadeh Dabbaq. Logo Designer: Nariman Ja'fari. Cover Designer of this volume: Zahra Amirhajloo. Layout: Sajjad Alibaigi & Sara Saghaee. Printed by: Modiran. Address: Scientific Union of Archaeology, Faculty of Humanities, University of Tarbiat Modares (TMU), Chamran Highway with Al-Ahmad Crossroades, Tehran, Iran. Email: [email protected]

Documents

6.Eskandari & Saeidiyan 1391, MAR 6 & 7