Kontabiliteti per jopecialistet

KONTABILITETI DHE ANALIZA FINANCIAREpër jospecialistët

2

PËRGATITUR NGA:Dr Maksi Raço Administrator Instituti i Modelimeve në BiznesKosta Ekonomi Drejtor Teknik Instituti i Modelimeve në Biznes

REDAKTOR TEKNIK:Gerdi Lito Shef Sektori Instituti i Modelimeve në Biznes

KORREKTOR LETRAR: Vasilika Drini

DESIGN & LAYOUT:Elton Rama, Vera Vuka

Copyright © 2007 Të gjitha të drejtat janë të rezervuara për IMB.

3

Kujt i drejtohet ky libër? Meqenëse tekstet ekzistuese të kontabilitetit, në shqip, janë shkruar kryesisht për studentët e degëve “Financë“ dhe supozojnë një formim paraprak në shkencat bazë ekonomike, e gjykuam me vlerë të shkruanim këtë tekst praktik në shërbim të administratorëve të bizneseve, pa qenë nevoja e ndonjë bagazhi paraprak në shkencat ekonomike, prandaj ne e kemi emërtuar “Kontabiliteti dhe analiza fi nanciare për jospecialistët“. Krahas administratorëve, libri synon t’u vijë në ndihmë edhe llogaritarëve, magazinierëve, arkëtarëve etj. Niveli i tij është tepër elementar për fi nancierët.

Teksti pasqyron përvojën e grumbulluar, që nga viti 1991, gjatë hartimit dhe zhvillimit të vazhdueshëm të programit kompjuterik “Alpha“ nga Instituti i Modelimeve në Biznes.

Në fakt, programi “Alpha“ synon, jo thjesht t’u lehtësojë punën fi nancierëve të ndërmarrjeve duke automatizuar veprimet, por thelbësisht t’u japë administratorëve të bizneseve informacione të rëndësishme për zhvillimin e biznesit të tyre. Për këtë arsye, ky libër, krahas teknikave kontabël, trajton dhe elemente bazë të analizës fi nanciare praktike.

Programi “Alpha“ sot përdoret nga mbi katër mijë ndërmarrje, kryesisht në Shqipëri por edhe jashtë saj si në: Kosovë, Maqedoni e Mal të Zi. Shfrytëzimi optimal i programit “Alpha“ ndihmohet nga njohuritë e shtjelluara në këtë libër.

Çfarë njohuri paraprake nevojiten për ta kuptuar? Njohuritë e dhëna në shkollën e mesme të përgjithshme janë të mjaftueshme për të kuptuar konceptet dhe metodat e paraqitura.

4

PËRMBAJTJA

PJESA E PARË: NJOHURI TË PARA TË KONTABILITETIT

I. NJOHURI TË PARA TË KONTABILITETIT ..........................................14

1. HYRJE .................................................................................. 14

2. NDËRMARRJA DHE TRANSAKSIONET E SAJ ...................................... 15i. Koncepti i transaksionit: ...................................................................16

3. NORMALIZIMI I PROCEDURAVE KONTABËL ....................................... 17

4. KONCEPTE BAZË .................................................................... 18i. Koncepti i Aktivit dhe Pasivit ...........................................................18

ii. Koncepti i Llogarisë ........................................................................19

iii. Koncepti i Debitit dhe Kreditit .........................................................20

iv. Llogari të Likuiditetit .....................................................................22

v. Regjistrimi me Parti Dyfi she .............................................................22

5. SHEMBULL ZBATIMI .................................................................. 24

6. PARIMET E REGJISTRIMIT TË TRANSAKSIONEVE ................................ 29

II. ORGANIZIMI I PLANIT KONTABËL TË PËRGJITHSHËM .................32

1. HYRJE .................................................................................. 32

2. ORGANIZIMI I PLANIT TË LLOGARIVE ............................................ 33i. Klasat Kryesore të PKP ....................................................................33

ii. Shembull për llogarinë “Banka” ........................................................33

3. LLOGARITË E BILANCIT ............................................................. 34i. Klasa 1: Kapitali, rezervat................................................................34

ii. Klasa 2: Llogaritë e Aktiveve Afatgjata ................................................34

iii. Klasa 3: Inventarët ........................................................................35

iv. Klasa 4: Llogaritë me të tretët ..........................................................36

v. Klasa 5: Mjete monetare dhe të ngjashme............................................37

5

vi. Pozicioni i llogarive në Bilanc ...........................................................37

4. LLOGARITË E SHPENZIMEVE ....................................................... 39i. Shpërndarja e Shpenzimeve .............................................................39

5. LLOGARITË E TË ARDHURAVE ..................................................... 41i. Klasifi kimi i të ardhurave .................................................................41

ii. Përcaktimi i Rezultatit ...................................................................42

6. ORGANIZIMI I SISTEMIT KONTABËL................................................ 43i. Dokumentet .................................................................................43

ii. Ditari i Kontabilitetit ......................................................................43

iii. Libri i Madh ..................................................................................45

iii. Bilanci Vërtetues ..........................................................................48

7. PASQYRAT FINANCIARE KRYESORE ............................................... 50i. Bilanci ........................................................................................50

ii. Pasqyra e të Ardhurave e Shpenzimeve (PASH) ......................................52

8. USHTRIM ZBATIMI NR. 2 ............................................................ 56i. Shtrimi i problemit.........................................................................56

ii. Zgjidhje e Ushtrimit 2 (Kërkesa 1) .....................................................57

iii. Zgjidhje e Ushtrimit 2 (Kërkesa 2) .....................................................59

III. TRAJTIMI KONTABËL I DISA VEPRIMEVE .......................................64

1. NGA VARET TRAJTIMI KONTABËL ................................................. 64

2. VEPRIMET QË LIDHEN ME BLERJEN ............................................... 67i. Cikli i dokumenteve të Blerjes ..........................................................67

ii. Fatura: Baza për regjistrimin e Blerjes ...............................................68

iii. Vlerësimi i elementeve të Faturës .....................................................69

iv. Kontabilizimi i Veprimeve të Blerjes ..................................................70

3. VEPRIMET QË LIDHEN ME SHITJEN ............................................... 78i. Cikli i dokumenteve të Shitjes ..........................................................78

ii. Kontabilizimi i Veprimeve të Shitjes ..................................................78

4. VEPRIMET ME INVENTARIN ......................................................... 85

6

i. Inventari dhe Metodat e Regjistrimit ..................................................85

ii. Dokumentet e Magazinës ................................................................86

iii. Kontabilizimi i Hyrjeve në Inventar ....................................................89

iv. Vlerësimi i Kostos së Inventarit .........................................................91

v. Kontabilizimi i Daljeve nga Inventari ..................................................94

vi. Veprime të tjera me inventarin .......................................................95

5. VEPRIMET E ARKËTIMIT DHE TË PAGESËS ....................................... 96i. Dokumentet e Bankës dhe të Arkës ....................................................96

ii. Veprimet me Bankë .......................................................................99

iii. Veprimet me Arkën ......................................................................102

iv. Xhirimet e Brendshme ..................................................................104

6. VEPRIMET ME PRODHIMIN .........................................................107i. Mënyrat e trajtimit ......................................................................107

ii. Dokumentet e prodhimit ...............................................................108

iii. Kontabilizimi i prodhimit ..............................................................110

7. VEPRIMET ME LISTËPAGESAT .....................................................114i. Listëpagesa e Punonjësve (LP) ........................................................114

ii. Kontabilizimi i Listëpagesës ...........................................................116

8. ZHVLERËSIMET (AMORTIZIMET DHE PROVIZIONET) ..........................119i. Ç′janë zhvlerësimet ? ...................................................................119

ii. Shpenzimet për Amortizimin .........................................................120

iii. Përcaktimi i Shpenzimit të Amortizimit Vjetor ....................................122

iv. Trajtimi Kontabël i Amortizimeve ....................................................125

v. Trajtimi Kontabël i Provizioneve......................................................125

9. USHTRIM AMORTIZIMI ..............................................................129i. Paraqitja e Ushtrimit të Amortizimit .................................................129

ii. Zgjidhje Ushtrim Amortizimi ...........................................................130

10. DALJA E AKTIVEVE AFATGJATA ..................................................136i. Parimet e Regjistrimit të Daljeve të AA .............................................136

ii. Regjistrimi në Ditar .....................................................................136

7

PJESA E DYTË: ANALIZA E LLOGARISË SË REZULTATIT

I. ANALIZA E LLOGARISË SË REZULTATIT .......................................144

1. TREGUESIT E NDËRMJETËM TË MENAXHIMIT (TNM) ..........................145i. Marzhi Tregtar (MT) ......................................................................145

ii. Prodhimi i Ushtrimit (PU) ...............................................................145

iii. Vlera e Shtuar (VS) ......................................................................146

iv. Teprica Bruto (TB) .......................................................................146

v. Rezultati i Shfrytëzimit (FSh) ..........................................................147

vi. Rezultati Përpara Tatimit (FpT) .......................................................147

vii. Rezultati i Ushtrimit (FU) ..............................................................147

2. PRODUKTI I NDËRMARRJES .......................................................149i. Prodhimi i Ushtrimit (PU) ...............................................................149

ii. Marzhi Tregtar (MT) ......................................................................150

iii. Analiza e Marzhit Tregtar ...............................................................150

3. KONCEPTI I VLERËS SË SHTUAR (VS) ............................................152i. Llogaritja e Vlerës së Shtuar ...........................................................152

ii. Interpretimi Ekonomik ..................................................................152

4. TEPRICA BRUTO E SHFRYTËZIMIT (TB) .........................................154i. Ndarja e Vlerës së Shtuar ..............................................................154

ii. Teprica Bruto (TB) .......................................................................155

iii. Përkufi zimi i Tepricës Bruto ...........................................................155

5. FITIMI I SHFRYTËZIMIT (FSH) .....................................................156i. Koncepti i FSh ............................................................................156

ii. Përcaktimi i FSh ..........................................................................156

6. FITIMI I USHTRIMIT (FU) ...........................................................158i. Zbërthimi i Llogarisë së Rezultatit ...................................................158

7. MATJA E RENTABILITETIT (KTHIMIT) ...........................................161i. Koncepti i Rentabilitetit ...............................................................161

ii. Matja e Rentabilitetit ...................................................................162

8

II. ANALIZA E BILANCIT ........................................................................166

1. LEXIMI I THJESHTË I BILANCIT ...................................................167i. Pasivi i Bilancit ...........................................................................167

ii. Aktivi i Bilancit ...........................................................................169

iii. Krahasimi Aktiv / Pasiv ..................................................................170

2. NEVOJAT PËR FINANCIME .........................................................171i. Financimet afatgjata ...................................................................171

ii. Financimet afatshkurtra ................................................................171

iii. Financimet e menjëhershme: .......................................................172

3. BILANCI FUNKSIONAL ..............................................................174i. Pasivi i Bilancit Funksional .............................................................174

ii. Aktivi i Bilancit Funksional ............................................................175

iii. Paraqitja e Bilancit Funksional ........................................................178

4. FONDI I ZHVILLIMIT .................................................................179i. Koncepti i Fondit të Zhvillimit ........................................................179

ii. Përcaktimi i Fondit të Zhvillimit ......................................................180

iii. Interpretimi Ekonomik ..................................................................181

5. NEVOJA PËR FONDIN E ZHVILLIMIT..............................................182i. Koncepti i Nevojës për Fond Zhvillimi ...............................................182

ii. Përcaktimi i Nevojës për Fonde Zhvillimi ..........................................182


6. REDUKTIMI I NEVOJAVE PËR FOND ZHVILLIMI .................................185i. Reduktimi i Inventarëve ................................................................185

ii. Negocimi i Afateve të Pagesave me Furnitorët ....................................186

iii. Negocimi i Afateve të Pagesave me Klientët .......................................186

7. MJETET MONETARE ................................................................188i. Koncepti i Mjeteve Monetare ..........................................................188

ii. Përcaktimi i Mjeteve Monetare të Ndërmarrjes ...................................188


9

III. MËNYRAT E FINANCIMIT TË NDËRMARRJES ................................194

1. BLERJA E AKTIVEVE AFATGJATA .................................................194i. Koncepti i Investimit ....................................................................194

ii. Përcaktuesit e Investimeve ..........................................................196

2. FINANCIMI I INVESTIMEVE .........................................................198i. Financimi i Investimeve ................................................................198

ii. Marrja Hua .................................................................................199

3. FLUKSI I PARASË ...................................................................201i. Koncepti i “Fluksit të parasë” (Cash Flow) .........................................201

ii. Paraqitja e Fluksit të Parasë ..........................................................203

iii. Disa tregues interesantë që lidhen me CF ..........................................206

4. FINANCIMI I CIKLIT TË SHFRYTËZIMIT ...........................................208i. Konvertimi i Elementeve të Aktivit Qarkullues ....................................208

ii. Metoda të Tjera të Financimit të Shfrytëzimit ...................................209

5. PËRMBLEDHJE ......................................................................211i. Përparësitë e të metat e fi nancimeve të ndryshme ..............................211

ii. Disa koefi cientë ndihmës për marrjen e vendimeve .............................212

PJESA E TRETË: FJALOR I TERMAVE KRYESORE

FJALOR .....................................................................................................216

LITERATURA .............................................................................................228

PJESA E PARËNJOHURI PËR KONTABILITETIN E PËRGJITHSHËM


Në këtë kapitull tregohet pse

nevojitet kontabiliteti, cilat veprime

të ndërmarrjes pasqyron dhe

përse duhen unifi kuar regullat e

rregjistrimit të këtyre veprimeve.

Jepen konceptet bazë të

kontabilitetit dhe parimet e

regjistrimit kontabël të ilustuara me

shembuj zbatimi.

Njohuri të para të kontabilitetit

K A P I T U L L I I

INJOHURI TË PARATË KONTABILITETIT

1Hyrje .............................14

2Ndërmarrja dhe

transaksionet e saj ............15

3Normalizimi i Procedurave

Kontabël .........................17

4 Konceptet

Bazë ..............................18

5Shembull

Zbatimi ...........................24

6Parimet e Regjistrimit

të Transaksioneve ..............29

K a p i t u l l i I

14

I. NJOHURI TË PARA TË KONTABILITETIT

1. HYRJE

Ndërmarrja ka si synim të prodhojë produkte ose shërbime për të kënaqur nevoja të shoqërisë.

Për të marrë vendimet e duhura, ndërmarrja ka nevojë për një sistem informacioni që quhet kontabilitet, i cili:

së pari , përshkruan, vlerëson dhe paraqet pasurinë e ndërmarrjes, domethënë gjendjen e kësaj pasurie dhe detyrimet në një moment të dhënë. Dokumenti kontabël që përmbledh të dhënat për pasurinë e një ndërmarrjeje quhet Bilanc.

së dyti , i bën të mundur ndërmarrjes vlerësimin e efi kasitetit të punës së saj (prodhimit, ndërtimit, shërbimit etj.), duke u nisur nga aftësia e saj për të sjellë fi tim, dmth për të dhënë rezultat pozitiv. Dokumenti kontabël që paraqet rezultatin e ndërmarrjes quhet Llogaria e Rezultatit1.

Më poshtë do të gjeni parimet themelore të kontabilitetit të përgjithshëm që do t’ju ndihmojnë për të analizuar më mirë pasqyrat bazë kontabël që janë: bilanci i ndërmarrjes dhe llogaria e rezultatit.

Shënim: Bilanci, Llogaria e Rezultatit dhe disa pasqyra të tjera përbëjnë ato që quhen “Llogaritë Vjetore” të ndërmarrjes. Në fjalorin e përditshëm të gjitha këto pasqyra njihen shkurt si “Bilanci”.

1 Llogaria e Rezultatit: Quhet edhe “Paqyra e të Ardhurave e Shpenzimeve” (PASH) ose “Llogaria Fitim/Humbje”

15

2. NDËRMARRJA DHE TRANSAKSIONET E SAJ

Gjatë veprimtarisë së përditshme, ndërmarrja ka nevojë të blejë mallra, lëndë të para a shërbime, që i nevojiten asaj dhe të shesë produktet2 e saj. Ndërmarrja është pra e lidhur me aktorë të tjerë ekonomikë (furnitorë, blerës, punonjës etj.), me të cilët kryen veprime të ndërsjella. Nga kjo lind nevoja e mbajtjes së gjurmëve të këtyre veprimeve ekonomike që ajo kryen me partnerët e saj.

Veprimet apo marrëdhëniet e ndërsjella, që lidhin ndërmarrjen me partnerët e saj ekonomikë, në gjuhën e kontabilitetit quhen transaksione3.

Shembuj transaksionesh:

2 Produktet: që në kuptimin e gjerë të fjalës janë: prodhimet (për ndërmarrjet prodhuese); mallrat (për ndërmarrjet tregtare); shërbimet (për ndërrmarrjet e shërbimit) etj. Pra, produktet e aktivitetit të ndërmarrjes.

3 Transaksioni: quhet edhe “Fluks”, “Ngjarje kontabël” ose “Veprim ekonomik”.

Ndërmarrja u paguan rrogat punonjësve.

Blen ndërmarrja mall nga furnitori.

Ndërmarrja merr kredi nga banka.

Livron(mallin)Furnitori Ndërmarrja

Blen (Paguan)

KrediaBankaNdërmarrja

PunonjësitNdërmarrjaPaguan

16

i. Koncepti i transaksionit:

Transaksioni është një marrëdhënie, një veprim apo lëvizje, që ndryshon vlerën e një variabli ekonomik, në një periudhë të caktuar kohe.

Dallojmë:

- transaksionet fi zike (reale) që shprehin lëvizjet e të mirave dhe shërbimeve (p.sh: livrim malli, kryerje e një shërbimi apo prodhim produkti).

- transaksionet monetare që shprehin lëvizjet e parave, në përgjigje të transaksioneve fi zike (psh pagesat për blerje e arkëtimet për shitje).

- transaksionet fi nanciare që paraqesin kreditë dhe borxhet e ndërmarrjes.

Në lidhje me ndikimin në rezultat transaksionet mund të jenë:- transaksione të rezultatit që ndikojnë në rezultat; të cilët në raport me pronarët

(ortakët/aksionerët) ndahen në: o shpenzime: kur transaksioni përfaqëson një konsum të pasurisë (shpenzim), që në

këtë këndvështrim është një borxh që i kanë ndërmarrjes pronarët;o të ardhura: kur transaksioni përfaqëson një shtim të pasurisë (të ardhura), që në

këtë këndvështrim është një detyrim që ndërmarrja i ka pronarëve. - transaksione të bilancit që janë transaksionet që nuk ndikojnë në rezultat.

Vini Re! Shpenzimet dhe Të ardhurat, nuk janë gjë tjetër veçse Borxhet dhe Kreditë e pronarëve ndaj ndërmarrjes prandaj ato trajtohen si transaksionet fi nanciare dhe përfshihen në to.

Në lidhje me ndërmarrjen, transaksionet janë të dy tipeve:

- transaksione të brendshme: kur transaksioni përfaqëson një marrëdhënie midis dy pjesëve të ndërmarrjes, pa praninë e faktorëve jashtë ndërmarrjes.

- transaksione të jashtme: kur transaksioni përfaqëson një marrëdhënie midis ndërmarrjes dhe njërit prej partnerëve të jashtëm.

Me këtë terminologji, roli kryesor i kontabilitetit të përgjithshëm është të regjistrojë bashkësinë e transaksioneve që prekin ndërmarrjen, më saktë pasurinë e ndërmarrjes. Kontabiliteti duhet të kapë, klasifi kojë dhe regjistrojë transaksionet që prekin ndërmarrjen për të furnizuar, pas përpunimeve të duhura, informacione në shërbim të marrjes së vendimeve për drejtimin e ndërmarrjes.

17

3. NORMALIZIMI I PROCEDURAVE KONTABËL

Për të thjeshtuar hartimin, leximin dhe analizën e dokumenteve kontabël, është i nevojshëm standardizimi i metodave kontabël dhe jo secili të ndërtojë terminologjinë dhe metodat e veta. Në qoftë se gjithsecili do të mbante kontabilitetin sipas “mënyrës së vet”, pa ju përmbajtur disa rregullave, do të ishte e pamundur të vlerësohej gjendja e ndërmarrjes dhe të krahasohej ajo me një tjetër.

Plani i përgjithshëm kontabël e lejon këtë standardizim duke propozuar një klasifi kim të transaksioneve të ndryshme që duhet të regjistrohen nga shërbimi kontabël i ndërmarrjes.

Standardizimi i praktikave kontabël bëhet me ligje, vendime, udhëzime etj., të cilat zhvillohen në bazë të përparimeve në shkencat fi nanciare.

Krahas rregullave nacionale, globalizimi i ekonomisë bën që shtetet të tentojnë drejt standardizimeve ndërkombëtare, për të dhënë informacion sa më të saktë. Në këtë rrugë është duke ecur edhe legjislacioni në Shqipëri4.

4 Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit (KKK) ka miratuar me vendimin nr. 3, datë 17.05.2006, “Standardet Kombëtare të Kontabilitet”(SKK) në nxitje të zbatimit të Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit Financiar” (SNRF).

18

4. KONCEPTE BAZË

Ndërmarrja, në veprimtarinë e saj, kryen çdo ditë veprime që prekin pasurinë e saj. Regjistrimi i transaksioneve që modifi kojnë pasurinë e ndërmarrjes dhe përpunimi i këtij informacioni është objekt i sistemit kontabël të ndërmarrjes. Paraqitja e gjendjes pasurore të ndërmarrjes quhet bilanc.

i. Koncepti i Aktivit dhe Pasivit

Bilanci pasqyron nga njëra anë burimet fi nanciare, që përdor ndërmarrja në veprimtarinë e saj (kapitali i sjellë nga pronarët/aksionerët e ndërmarrjes, huatë e mara nga bankat etj.). Burimet e ndërmarrjes regjistrohen në anën e djathtë të bilancit, që quhet pasiv i bilancit.

Nga ana e majtë e bilancit, që quhet aktiv i bilancit, regjistrohen përdorimet e këtyre burimeve, pra ato që ndërmarrja ka bërë me burimet (pasuria e ndërmarrjes), si për shembull: lëndët e para, makineritë, mjetet ndihmëse për veprimtarinë apo depozitat në bankë apo arkë.

Krahas burimeve dhe përdorimeve të mirëfi llta, ka dhe kategori specifi ke, si:

o Gjatë një veprimi blerjeje, ndërmarrja nuk është e detyruar të paguajë në çast; asaj mund t’i lihet një afat pagese nga furnitori, pra ndërmarrja përfi ton një borxh afatshkurtër nga furnitori. Kontabiliteti e klasifi kon këtë borxh si kredi afatshkurtër dhe e regjistron si burim. Kjo kredi afatshkurtër konsiderohet si “e shlyer”, kur ndërmarrja bën realisht pagesën që i detyrohet furnitorit, brenda afatit të pagesës. Ndaj kjo kredia e furnitorit konsiderohet si burim (pasiv) për ndërmarrjen.

o Me arsyetim të ngjashëm, kur ndërmarrja i akordon një afat pagese klientit të vet, kontabiliteti e konsideron këtë si një kredi afatshkurtër që ndërmarrja i jep atij. Kjo hua do t’i “shlyhet” ndërmarrjes kur klienti të paguajë shumën e duhur brenda afatit të pagesës. Si përfundim, kredia për klientin konsiderohet si përdorim (aktiv) për ndërmarrjen.

19

Mbi këtë bazë, bilanci paraqitet si vijon5:

Përdorimet (Aktivi) Burimet (Pasivi)

Investime në aktive fi kse5 Burime të brendshme:Kapital i sjellë nga aksionerët

Investim në lëndë të para, materiale, mallra etj.

Burime të jashtme afatgjata:Hua afatgjata

Kredi për klientët etj. Borxhe ndaj furnitorëve etj. Zbulime6 bankareDepozitim në bankë ose në arkë

ii. Koncepti i Llogarisë6

Bilanci është një dokument kontabël që pasqyron tërësinë e pasurive dhe të detyrimeve (borxheve) të ndërmarrjes. Pasuritë dhe borxhet janë të natyrave të ndryshme.

Në anën e pasivit vendosen burimet që janë: qoftë të brendshme (kapitalet), qoftë nga jashtë (huatë), të cilat mund të jenë afatshkurtra apo afatgjata.

Nga ana e aktivit kemi gjithashtu një bashkësi elementesh me karakteristika të ndryshme nga njëri-tjetri, kemi për shembull: asete fi kse, që kanë kërkuar shpenzime të larta (truall, godina industriale etj.); stoqe lëndësh të para apo kartëmonedha në sirtarët e arkës së ndërmarrjes.

Një nga parimet e kontabilitetit është të përpiqet të japë një pamje sa më besnike të ndërmarrjes. Aktivi dhe pasivi i bilancit janë, kështu, të ndara në grupe që përbëhen nga elemente me karakteristika të njëjta (asetet fi kse, borxhet afatgjata).

Për të dhënë një pasqyrë më të qartë, secili grup ndahet në nëngrupe dhe kjo ndarje vazhdohet, aq sa është e nevojshme, për të përshkruar në detaje elementet e pasivit dhe të aktivit të bilancit të ndërmarrjes. Këto ndarje quhen llogari.

5 Aktive fi kse: Pasuri e paluajtshme

6 Zbulim: Kur Banka i bën lehtësi klientit të vet që ka llogari bankare rrjedhëse, sipas së cilës klienti mund të jetë debitor për një shumë të caktuar, gjatë një periudhe të caktuar.

20

Çdo elementi të pasurisë së ndërmarrjes i shoqërohet një llogari

(për shembull: llogaria “troje”, llogaria “arka”, llogaria “hua” etj.)

iii. Koncepti i Debitit dhe Kreditit

Gjendja e llogarive ndryshon nga lëvizjet (hyrjet e daljet), që pasqyrojnë veprimet e kryera nga ndërmarrja. Për shembull, llogaria “banka” ushqehet nga hyrjet e ndryshme të parave që vijnë në ndërmarrje (nga shitjet,...) dhe zbrazet nga shpenzimet (pagesa e rrogave, pagesa për blerje të lëndëve të para,...).

Si rrjedhim, çdo llogari ndahet në dy pjesë ku regjistrohen lëvizjet që e prekin atë. Këto dy pjesë quhen Debi (majtas) dhe Kredi (djathtas). Për të paraqitur një llogari përdoret simboli në formë T-je:

Llogari “Banka” 512 Debi Kredi

Në Debi (majtas) regjistrohen:

- Hyrjet që bëhen në ndërmarrje nga transaksionet fi zike (Për shembull: mallrat që hyjnë në ndërmarrje, të blera apo të prodhuara).

- Akëtimet që bën ndërmarrja nga transaksionet monetare (Për shembull: paratë që hyjnë në ndërmarrje nga arkëtimet e shitjeve).

- Borxhet që i kanë ndërmarrjes, nga transaksionet fi nanciare, të tretët7 (për

7 Të tretët: quhen klientët, furnitorët, punëtorët, ortakët, entitete apo persona të tjerë, që kanë marrëdhënie ekonomike me ndërmarrjen.

21

shembull klientët për faturat e palikuiduara)

- Shpenzimet që kryen ndërmarrja, që interpretohen edhe si borxhe që i kanë ndërmarrjes pronarët (ortakët/aksionerët)

Në Kredi (djathtas) regjistrohen:

- Daljet që bëhen nga ndërmarrja, në transaksionet fi zikë (Për shembull: mallrat e shitura që dalin).

- Pagesat që bën ndërmarrja, nga transaksionet monetare (Për shembull: paratë që paguan për blerjet e bëra).

- Kreditë që ka marrë ndërmarrja nga të tretë, nga transaksionet fi naciare (Për shembull borxhi që i ka ndërmarrja furnitorit për faturën që nuk i ka likuiduar).

- Të ardhurat e realizuara, që interpretohen edhe si detyrim që ndërmarrja i ka pronarëve (pra si kredi e pronarëve).

Le t’i përmbledhin këto në një tabelë:

Regjistrimi në Llogari

Lloji i transaksionit Debi (Majtas) Kredi (Djathtas)

Transaksion fi zik (real) Hyrjet Daljet

Transaksion monetar Arkëtimet Pagesat

Transaksion fi nanciar Borxhet Kreditë

Transaksion rezultati Shpenzimet Të ardhurat

Është e thjeshtë të vizualizosh në çdo çast gjendjen neto të çdo llogarie, duke zbritur nga debiti total i llogarisë (pra nga totali i vleftave të regjistruara në debi) kreditin total të po asaj llogarie (totalin e vleftave të regjistruara në kredi): Kjo diferencë quhet Teprica8 e llogarisë. Kur debiti > krediti, llogaria quhet debitore dhe kur krediti > debiti, llogaria quhet kreditore.

Nisur nga ky përcaktim, një i tretë (klient) quhet debitor në qoftë se llogaria e tij është

8 Teprica e llogarisë: quhet shpesh “Gjendje e llogarisë”, por quhet edhe “Saldo e llogarisë”

22

me tepricë debitore; ndërsa një i tretë (furnitor) quhet kreditor në qoftë se llogaria e tij është me tepricë kreditore.

iv. Llogari të Likuiditetit

Llogari të likuiditetit quhen llogaritë e parave dhe vlerave të ngjashme me to; dmth llogaritë e arkës së ndërmarrjes dhe llogaritë bankare9 të saj, si dhe letrat me vlerë që mund të shndërrohen menjëherë në para.

Në llogaritë e likuiditetit veprimet regjistrohen si më poshtë:

o arkëtimet10 (paratë që marrim) regjistrohen në debi të llogarive të likuiditetit.

o pagesat (paratë që japim) regjistrohen në kredi të llogarive të likuiditetit.

v. Regjistrimi me Parti Dyfi she

Mbajtja e kontabilitetit me parti dyfi she është një teknikë që mbështetet mbi parimin elementar: “asgjë nuk krijohet, asgjë nuk humbet, gjithçka transformohet”. Në kuptimin ekonomik, ky parim shprehet nga dy rregullat :

a) çdo vlerë që qarkullon në ndërmarrje vetëm zhvendoset;b) pasurimi i ndërmarrjes vjen nga aftësia e saj për ta përftuar këtë pasurim

nga të tjerët (të tretët).

Kontabiliteti mbështetet mbi faktin që çdo transaksion midis ndërmarrjes dhe një partneri të saj përbëhet nga dy lëvizje të njëvlefshme me sens të kundërt.

Për shembull: shitja e një produkti përbëhet nga një dalje fi zike (livrimi i produktit) dhe nga një hyrje monetare (vlefta e paguar nga klienti) me të njëjtën vleftë sa ajo e shitjes.

9 Llogaritë bankare: Llogaritë (kontot) që ndërmarrja ka në banka.

10 Arkëtimet: Paratë që marrim në arkë apo bankë. Këto nuk duhet të ngatërohen me të ardhurat, sepse nuk ka detyrimisht përputhje midis arkëtimeve dhe të ardhurave.

23

Shembull i blerjes së një veture: ndërmarrja blen një veturë 10’000 €, pra rrit pasurinë sepse i shtohet një veturë, pra kjo ngjarje paraqitet si Debit. Si kundërparti, ajo duhet ta paguajë veturën, pra të zvogëlojë pasurinë fi nanciare të saj, gjë që paraqitet në Kredit.

Përmbledhasi, blerja e veturës shkruhet :o llogaria e makinave debitohet me 10'000 €o llogaria e parave kreditohet me 10'000 €

Në qoftë se ndërmarrja e blen veturën nga një furnitor por nuk paguan menjëherë, por pas një farë kohe, regjistrimi kryhet në dy kohë: ajo e regjistron veturën në Debit, por konstaton se i ka një borxh furnitorit :

o llogaria e makinave debitohet me 10'000 €o llogaria e furnitorit kreditohet me 10'000 €

Kur ndërmarrja bën pagesën, ajo regjistron :o llogaria e furnitorit debitohet me 10'000 €o llogaria e parave kreditohet me 10'000 €

dhe veprimi i blerjes së veturës është përfunduar.

Ky quhet parimi i kontabilitetit me parti dyfi she: çdo lëvizje midis ndërmarrjes dhe njërit prej partnerëve të saj regjistrohet në llogaritë e ndërmarrjes me anën e një regjistrimi të dyfi shtë, njëri në debitin e një llogarie, tjetri në kreditin e një llogarie tjetër, me të njëjtën vleftë. Për të evidentuar këtë lidhje mes tyre, këto dy llogari quhen kundërparti të njëra-tjetrës.

Kjo teknikë krijon mundësinë, të garantohet barazia e pasurisë dhe e të mirave (atë që zotëron ndërmarrja e që është në Debit) me detyrimet (huatë e marra nga ndërmarrja e që regjistrohen në Kredit). Në këtë kontekst, nëse krijohet një shtesë pasurie (për shembull : nga shitja e një shërbimi), rezultati i veprimit në bilanc do të kontabilizohet si borxh (në Kredit) ndaj pronarit ose aksionerit. Pra, çdo të ardhure apo shpenzimi i korrespondon një mjet për ta realizuar atë.

Barazimi i debiteve me kreditet është gjithashtu një mjet kontrolli i saktësisë së kontabilizimeve.

24

5. SHEMBULL ZBATIMI

Katër ortakë vendosin të krijojnë shoqërinë “IMB”.

i. Ata vendosin të derdhin në bankë si kapital fi llestar 100000 lekë.

ii. Për të plotësuar nevojat, marrin një hua prej 250000 lekë për 10 vjet.

iii. Me anën e këtyre burrimeve, ndërmarrja “IMB” blen një makineri me çmim 150000 lekë.

Le t’i analizojmë këto veprime:

i. Ortakët derdhin 100000 lekë në bankë për IMB:

Banka

100000 100000

Kapitali

Për ndërmarrjen, kjo pasqyrohet duke regjistruar një burim prej 100000 lekë në bilanc. Kjo shumë regjistrohet në llogarinë “bankë” të ndërmarrjes.

- në pasivin e bilancit: kontabilizohet (regjistrohet) shuma prej 100000 lekë në llogarinë “kapital”, në anën kredi.

- në aktivin e bilancit (si kundërparti): kjo shumë shënohet në debi të llogarisë “bankë”.

Sjellin 100000 lekë IMBOrtakë

25

ii. Ortakët marrin 250000 lekë hua nga banka

250000

Hua

250000

Banka

Ky veprim, për ndërmarrjen pasqyrohet duke regjistruar një burim (hua) prej 250000 Lekë në bilanc. Kjo shumë do të fi gurojë në llogarinë “bankë” të ndërmarrjes, ku disponohet.

- në pasivin e bilancit: kontabilizohet burimi prej 250000 lekë në llogarinë “hua”, në kredi.

- në aktivin e bilancit: shuma vendoset në debi të llogarisë “bankë”

Skematikisht këto regjistrime paraqiten:

iii. Blerja e makinerisë

Banka IMBjep hua 250000 lekë

Pagesa e 150000 LekëFurnitor IMB

Livrimi i makinerisë

26

Ky veprim për ndërmarrjen do të thotë: kontabilizimi i një shpenzimi prej 150000 lekë në bilancin e saj, që pasqyron pagesën që i bën furnitorit, si dhe regjistrimi në bilanc (inventar) i makinerisë, që refl ekton livrimin e makinerisë.

Nëse pagesa bëhet e menjëhershme (“cash”11) kontabilizimi mund të bëhet sipas skemës:

Kur blerja e makinerisë bëhet me pagesë të vonuar (pas një farë kohe); në këtë rast do të ketë regjistrim të dy veprimeve (transaksioneve), që u përgjigjen dy momenteve (dhe dy dokumenteve12) të ndryshme:

Veprimi i parë: që i përgjigjet livrimit të makinerisë nga furnitori; në këtë moment shfaqet një borxh i ndërmarrjes ndaj furnitorit.

Veprimi i dytë: ndërmarrja i paguan borxhin furnitorit.

Kontabilizimi i veprimit të parë

11 “Cash”: lexohet “kesh” = pagesë “me para në dorë” (nënkupton pagesat e menjëhershme)

12 Dokumenteve: Në këtë rast justifi kimi i dy veprimeve bazohet në dy dokumente të ndryshme: a) Blerja (livrimi i makinerisë) bazohet në faturën e blerjes, ndërsa b) pagesa në dokumentin e pagesës.

Makineria

150000

Banka

150000

IMBFurnitor Livrimi i makinerisë

27

Ky veprim për ndërmarrjen do të thotë regjistrim i një shpenzimi prej 150000 lekë në bilancin e saj, që kontabilizon makinerinë që i jep furnitori dhe borxhin që i ka ndërmarrja furnitorit.

150000

Makineria Furnitori

150000

150000

Bankë

150000

Furnitor

Kontabilizimi i veprimit të dytë

Veprimi i dytë regjistrohet kur ndërmarrja i kryen pagesën furnitorit, në vleftën e barabartë me atë të blerjes së makinerisë, duke shlyer kështu borxhin.

Ky veprim për ndërmarrjen do të thotë regjistrim i një shlyerje huaje (pakësim burimi) prej 150000 lekë në bilancin e saj; që kontabilizon pagesën e ndërmarrjes.

IMBFurnitorpagesa e makinerisë

28

Ky kontabilizim i dyfi shtë të çon në fund të fundit në të njëtin rezultat me atë të blerjes “cash” të makinerisë.

Përfundimisht, bilanci i ndërmarrjes “IMB” pas këtyre tri veprimeve paraqitet si vijon:

Aktivi PasiviMakineri 150000 Kapital 100000Bankë 200000 Hua 250000

Total Aktiv 350000 Total Pasiv 350000

Veprimi 2

Furnitor

150000150000

Veprimi 1

150000

Bankë

150000

Makineri

29

6. PARIMET E REGJISTRIMIT TË TRANSAKSIONEVE

Në parim, një ndërmarrje duhet të regjistrojë të gjitha transaksionet, të brendshme dhe të jashtme, që prekin gjendjen e pasurisë së saj. Për të bërë regjistrimet, janë përcaktuar disa parime themelore që duhen respektuar. Respektimi i këtyre parimeve garanton paraqitjen sa më reale të gjendjes pasurore të ndërmarrjes.

Për të garantuar që ndërmarrja të mos regjistrojë asnjë transaksion jo real, që do të deformonte pasqyrimin e gjendjes së saj pasurore, kërkohet që: Regjistrimi i një transaksioni të mbështetet mbi ekzistencën e një prove të kryerjes së tij.

Regjistrimi duhet të mbështetet mbi një provë

Në bazë të këtij parimi, plani kontabël kërkon që çdo regjistrim të mbështetet, përveç përjashtimeve të vlefshme, mbi një dokument justifi kues, me datë dhe vlerë. Këto dokumente justifi kuese duhet të ruhen për një periudhë të paktën 10-vjeçare. Transaksionet duhet të jenë regjistruar në trajtë kronologjike.

Natyra e dokumenteve justifi kuese është dy llojesh:

a) dokumenti mund të pasqyrojë një veprim të vetëm. Tipi i dokumentit varet nga tipi i transaksionit që regjistrohet (faturë që vjen nga një furnitor ose që i adresohet një klienti, mandat pagesë, ...)

b) dokumenti mund të ketë origjinë krejt të brendshme dhe të grupojë një bashkësi veprimesh: këto quhen dokumente përmbledhëse që kanë të bëjnë me ditaret ndihmëse.

Ligji për kontabilitetin kërkon që çdo ndërmarrje të mbajë detyrimisht një libër ditar, librin e madh dhe librin e inventarit. Kërkohet gjithashtu që libri ditar të mos përmbajë asnjë boshllëk. Sikurse dokumentet justifi kuese, edhe këto dokumente kontabël duhet të mbahen të paktën 10 vjet.

30

Parimet kryesore dhe karakteristikat e informacionit kontabël

Parimet e regjistrimit të transaksioneve dhe të paraqitjes së pasqyrave fi nanciare në mënyrë të plotë përshkruhen në “Standardet Kombëtare të Kontabilitetit“. Në vijim po përmëndim shkurt disa prej tyre:

- Parimi i konstatimit të të drejtave dhe detyrimeve: sipas të cilit efektet e transaksioneve njihen kur ato ndodhin (dhe jo kur paguhen)... Domethëne ndërmarrja duhet të informojë e pasqyrojë jo vetëm veprimet e kryera me arkëtime e pagesa por edhe detyrimet për t’u paguar në të ardhmen, si dhe ato që do të sjellin arkëtime në të ardhmen...

- Parimi i njësisë ekonomike raportuese: sipas të cilit ndërmarrja mban llogari të veçanta të aktiveve, detyrimeve dhe veprimeve ekonomike të veta nga ato të aktiveve, detyrimeve dhe veprimeve ekonomike të aksionerëve, kreditorëve, punonjësve, klientëve të saj dhe personave të tjerë...

- Parimi i vijimësisë: sipas të cilit veprimtaria ekonomike e ndërmarrjes duhet të ketë vijimësi dhe ndërmarrja nuk ka në plan ose nuk do ta ketë të nevojshme të ndërpresë aktivitetin e saj .... Nëse jo, atëherë, ajo duhet t’a refl ektojë këtë fakt...

- Parimi i kompensimit: sipas të cilit aktivet dhe detyrimet si dhe të ardhurat e shpenzimet nuk kompensohen me njëra-tjetrën, ato raportohen më vete, me përjashtim të rasteve kur një gjë e tillë kërkohet ose lejohet....

- Parimi i kuptueshmërisë, kërkon që informacioni në pasqyrat fi nanciare duhet të paraqitet në mënyrë të tillë që të jetë informues dhe pa ekuivok,... për të informuar një grup të gjerë përdoruesish (aksionerët dhe kreditorët, punonjësit, partnerët në biznes, institucionet shtetërore ...)

- Rëndësia dhe materialiteti, kërkon që pasqyrat fi nanciare të paraqesin të gjithë informacionin material që ndikon në gjendjen fi nanciare, performancën fi nanciare dhe fl uksin e parasë së ndërmarrjes. Informacioni në këto pasqyra konsiderohet material nëse mungesa ose pasaktësia në prezantimin e tij do të ndikonte në vendimet ekonomike të përdoruesve të pasqyrave fi nanciare...

- Besueshmëria, kërkon që informacioni të jetë i besueshëm,...nuk përmban gabime materiale si dhe ... është një prezantim besnik i asaj që ky informacion përpiqet ose pritet në mënyrë të arsyeshme të prezantojë....merret në konsideratë përmbajtja e tyre ekonomike mbi formëm ligjore...paanshmëria ... parimi i maturisë që të shmanget mbivlerësimi i aktiveve dhe i të ardhurave ose nënvlerësimi i detyrimeve dhe shpenzimeve ...

- Parimi i qëndrueshmërisë dhe krahasueshmërisë, kërkon që të përdoret e njëjta politikë kontabël, e njëjta paraqitje dhe të njëjtat formate të pasqyrave fi nanciare... për një krahasim objektiv të treguesve të performancës fi nanciare të ndërmarrjes në vite...dhe për krahasimin me ndërmarrje të tjera...

Organizimi i planit kontabël të

përgjithshëm

K A P I T U L L I I I

II ORGANIZIMI I PLANIT KONTABËL TË PËRGJITHSHËM

1Hyrje ..............................32

2Organizimi i Planit

të Llogarive ......................33

3Llogarite

e Bilancit .........................34

4 Llogaritë e Shpenzimeve

klasa 6 .............................39

5Llogarite e te ardhurave

klasa 7 .............................41

6Organizimi i Sistemit

Kontabël ..........................43

7Pasqyrat Financiare

Kryesore ..........................50

8Ushtrim Zbatimi

nr. 2 ...............................56

K a p i t u l l i I IStandardizimi i metodave kontabël

fi llon me Planin Kontabël të

Përgjithshëm (PKP). Ndaj në ketë

kapitull përshkruhet ndërtimi i PKP

(klasat, grupet e llogaritë) dhe jepen

specifi kat e grupeve kryesore të

llogarive.

Përshkruhet organizimi i sistemit

kontabël, hallkat përbërese të tij si

dhe pasqyrat fi nanciare kryesore të

ilustruara me shembuj zbatimi.


32

II. ORGANIZIMI I PKP

1. HYRJE

Kontabiliteti përfshin: Kontabilitetin e Përgjithshëm (quhet dhe Kontabiliteti Financiar) dhe Kontabilitetin Analitik (quhet dhe Kontabiliteti Manaxherial ose Kontabiliteti i Kosto-Drejtimit).

Kontabiliteti i Përgjithshëm pasqyron marrëdhëniet me një numër të madh aktorësh brenda dhe jashtë ndërmarrjes. Ai shërben si bazë dhe për Kontabilitetin Analitik.

Të dhënat e Kontabilitetit Analitik shfrytëzohen nga drejtuesit e kompanisë. Organizimi i tij varet nga specifi kat e ndërmarrjes dhe përparësitë e saj.

Ne, fi llimisht, do të ndalemi në Kontabilitetin e Përgjithshëm.

33

2. ORGANIZIMI I PLANIT TË LLOGARIVE

Në Kontabilitetin e Përgjithshëm, për të thjeshtuar leximin dhe analizën e dokumenteve kontabël, është i domosdoshëm një standardizim i metodave kontabël.

Plani Kontabël i Përgjithshëm (PKP) e mundëson këtë standardizim, duke propozuar një klasifi kim të transaksioneve, që duhet të regjistrohen nga shërbimi kontabël i ndërmarrjes. PKP, në sajë të metodave që përdor për regjistrimin e veprimeve që prekin ndërmarrjen, jep një pasqyrim të saktë të gjendjes së ndërmarrjes në një moment të dhënë.

i. Klasat Kryesore të PKP

Në Planin Kontabël të Përgjithshëm (PKP) dallohen shtatë klasa me numrat 1, 2, 3, 4, 5, 6 dhe 7, ku pesë klasat e para janë për llogaritë e bilancit dhe dy të fundit për llogaritë e rezultatit të administrimit.

Në përgjithësi:

o shifra e parë tregon klasën e llogarisë;

o shifra e dytë tregon një ndarje të klasës, grupin;

o shifra e tretë tregon ndarjen e grupit, nëngrupin;

o e kështu mund të vazhdohet më tej.

Le ta ilustrojmë kuptimin e shifrave të llogarisë me një shembull.

ii. Shembull për llogarinë “Banka”

Një veprim, që tregon një lëvizje (hyre ose dalje) në llogarinë bankare të ndërmarrjes, do të pasqyrohet me një regjistrim në llogarinë me numër 512.

5- tregon që llogaria është e klasës 5 “Mjete monetare dhe të ngjashme”.

51- tregon që llogaria është e grupit 1 të klasës 5, që përfaqëson “Banka dhe institucione të tjera fi nanciare”.

512- tregon që llogaria është e nëngrupit 2 të grupit 1 të klasës 5, që emërtohet “Vlera monetare në bankë”.

Le t’i shqyrtojme klasat e llogarive më në detaje.

34

3. LLOGARITË E BILANCIT

i. Klasa 1: Kapitali, rezervat.

Një ndërmarrje, kur krijohet, ka nevojë për kapitale për të ushtruar veprimtarinë e saj. Këto burime fi llestare merren ose nga ortakët (kapitalet e veta) ose nga partnerët e jashtëm të ndërmarrjes (hua nga bankat dhe detyrime të ngjashme).

Klasa 1 përmban bashkësinë e burimeve të quajtura “afatgjata“ (ose “të përhershme”) të ndërmarrjes:

o Burime të brendshme: Kapitali themeltar (aksionar); Rezervat e fonde të tjera të vetat;Rezultati i ushtrimit.13

o Burime të jashtme:Subvencionet për investime;Huatë afatgjata14 dhe të ngjashme me to.

o Provizionet15:për rreziqe dhe detyrime të parashikuara me ligj.

ii. Klasa 2: Llogaritë e Aktiveve Afatgjata

Kapitalet i shërbejnë ndërmarrjes për të përftuar mjete afatgjata që shërbejnë për të ushtruar veprimtarinë e saj. Në kontabilitet me “Aktive Afatgjata”(AA)16 kuptohet bashkësia e mjeteve që do t’i shërbejnë për një kohë më shumë se një vit ndërmarrjes.

13 Rezultat i ushtrimit – quhet shkurt rezultati i vitit të ushtrimit të aktivitetit, për të cilin raportohet.

14 Hua afatgjata quhen ato me afat shlyerje mbi një vit.

15 Provizionet: Shuma të parashikuara për rreziqe e shpenzime. Koncepti i tyre do të sqarohet më poshtë.

16 Aktive Afatgjata (AA): Ky është emërtimi i përdorur në Standardet Kombëtare të Kontabilitetit (SKK) për aktivet që janë quajtur më parë Aktive të Qëndrueshme (AQ) ; quhen edhe “aktive të paluajtshme”(Assete Imobilare) ose Aktive Fikse (Fixed Assets).

35

Aktivet Afatgjata (AA) mund të jenë të llojeve të ndryshëm:

o AA Jomateriale17 emri i mirë (vendndodhja, emri i mirë etj. si këto që ndikojnë).shpenzime të zhvillimit (studime, projekte, …) konçensione, të drejta të ngjashme, liçensa, patenta,…

o AA Materiale18

troje, ndërtesa, instalime teknike, makineri, automjete, pajisje mobilimi,...

o AA në Proces përbëhen nga aktive afatgjata materiale ose jomateriale, që janë në proces ndërtimi apo krijimi; parapagime e pagesa pjesore të bëra...

o AA Financiarepërbëhen kryesisht nga aksionet që ka ndërmarrja për ndërmarrjet e kontrolluara apo të lidhura me të, mbajtja e të cilave është afatgjatë; huadhënie afatgjatë etj. si këto.

o Amortizimi dhe zhvlerësimi i aktiveve afatgjata:aktivet afatgjata, në tërësi, janë objekt i një trajtimi specifi k që i lejon ndërmarrjes të pasqyrojë amortizimet.

iii. Klasa 3: Inventarët

Ndërmarrja duhet të blejë lëndë të para dhe të ndërmjetme që ajo do t’i transformojë gjatë procesit të prodhimit. Meqenëse këto elemente nuk përdoren të gjitha në të njëjtin çast, këta duhet të stokohen19 nga ndërmarrja.

Dallojmë ndër to stoqet:

o Materialelëndë e parë, material ndihmës, pjesë ndërrimi,….

17 Aktivet Afatgjata Jomateriale (AAJ): janë quajtur “Aktive të Qëndrueshme të Patrupëzuara” (AQP)

18 Aktivet Afatgjata Materiale(AAM): janë quajtur “Aktive të Qëndrueshme të Trupëzuara”(AQT)

19 Stokohen: dmth të magazinohen apo depozitohen në magazina ose sheshe.

36

o Objekte inventariambalazh qarkullues, inventar i imët,….

o Prodhimi në procesprodhimi, punime e shërbime në proces.

o Produkte të gatshme, gjysmë të gatshme e nënprodukte.

o Mallragjendje, të pa mbërritura ose tek të tretët.

o Zhvlerësimi i inventarëve.

iv. Klasa 4: Llogaritë me të tretët

Këto llogari përfaqësojnë bashkësinë e angazhimeve fi nanciare të kontraktuara20 ose të akorduara nga ndërmarrja dhe që nuk janë, as marrje hua afatgjatë (llogari të klasës 1), as dhënie hua afagjatë (llogari të klasës 2).

Në përgjithësi dallohen llogaritë:

o Detyrime tregtare (furnitorë):përdoret për detyrimet ndaj furnitorëve. Kur furnitori nuk kërkon që pagesa të bëhet menjëherë, ai i akordon ndërmarrjes një afat pagese. Ky afat pagese konsiderohet si një borxh i kontraktuar me këtë furnitor dhe kontabilizohet në pasivin e bilancit.

o Të drejta tregtare (klientë):përdoret për detyrimet që na kanë klientet. Kur ndërmarrja nuk i kërkon klientit ta paguajë menjëherë, por i akordon atij një afat pagese. Ky afat pagese konsiderohet si një hua që i jepet klientit, ndaj regjistrohet në aktivin e bilancit.

o Kolektive:

20 Të kontraktuara: Në kuptimin e gjerë të fjalës edhe fatura është një lloj kontrate.

37

- Personeli dhe llogaritë përkatëse- Sigurimet shoqërore dhe organizma shoqërore- Shteti (taksa, tatime) dhe kolektivitetet lokale- Grupe dhe ortakë.

o Debitorë e kreditorë të ndryshëm:përdoret për qeratë fi nanciare, huamarrje afatshkurtër, provizione, grante, etj.

v. Klasa 5: Mjete monetare dhe të ngjashme Disa nga veprimet e ndërmarrjes prekin pasuritë monetare të saj, qoftë të arkës (llogaria arkë), qoftë të bankës (llogari bankare). Llogaritë fi nanciare paraqesin sasinë e mjeteve monetare (parave) që zotëron ndërmarrja dhe mjete të ngjashme me to.

Ndër grupet e llogarive dallojmë:

o Letra me vlerë afatshkurtra21

të pjesëmarrjes dhe të huave, të blera nga ndërmarrja për të nxjerë fi time.

o Bankadhe institute fi nanciare të ngjajshme.

o Arkadhe vlera të tjera të afërta me to (bileta, pulla tatimore e postare).

o Hua,derivativët e instrumentet fi nanciare afatshkurtra.

vi. Pozicioni i llogarive në Bilanc

Këto pesë klasa përbëjnë llogaritë e bilancit. Bilanci është pra një dokument përmbledhës,

21 Letrat me Vlerë: Janë tituj që emetohen nga persona juridikë (shtetërorë ose privatë) që u japin zotëruesve të tyre të drejta, si: dividente, interesa etj. Ato afatgjata trajtohen si aktive të qëndrueshme fi nanciare.

38

që mundëson vlerësimim e efektit të transaksioneve të ndryshme, që kontabilizohen në llogaritë e klasave nga 1 në 5.

Në formë përmbledhëse pozicioni i këtyre klasave, grupeve apo llogarive në bilanc paraqitet si vijon:

Përdorimet (Aktivi) Burimet (Pasivi)

Klasa 2: Aktive afatgjata (jomateriale, materiale, fi nanciare e në proces)

Klasa 1:

Burime të brendshme (Kapitali etj)

Burime të jashtme (Hua etj afatgjata)Klasa 3:Stoku i mallrave, materialeve etj.

Klasa 4: Të drejta tregtare (klientë etj.)

Klasa 4:Detyrime tregtare (furnitorë etj.)

Klasa 5:Depozita në bankë ose në arkë

Klasa 5:Hua etj. afatshkurtra

39

4. LLOGARITË E SHPENZIMEVE

Në shumicën e veprimeve që kryen ndërmarrja, ajo konstaton shpenzime ose të ardhura. Shpenzimet dhe të ardhurat (llogaritë e klasave 6 dhe 7) përmbajnë bashkësinë e veprimeve që prekin gjendjen e ndërmarrjes duke e varfëruar atë (llogaritë e shpenzimeve) ose duke e pasuruar atë (llogaritë e të ardhurave).

Plani kontabël i përgjithshëm i klasifi kon shpenzimet dhe të ardhurat në varësi nga natyra e tyre, domethënë në varësi të natyrës së transaksionit që i ka gjeneruar.

i. Shpërndarja e Shpenzimeve

Shpenzimet janë veprime që e varfërojnë ndërmarrjen; ato sjellin zvogëlim të pasurisë së saj. Shpenzimet regjistrohen në klasën 6, më saktësisht në debi të këtyre llogarive; e thënë ndryshe, rritjet e shpenzimeve regjistrohen në debi të llogarive të klasës 6.

Llogaritë e shpenzimeve klasifi kohen në:

a Shpenzimet e Shfrytëzimit (llogaritë 60 ÷ 65)

o Shpenzime për blerjet (Llogaritë 60)janë shpenzimet për blerjen e lëndëve të para, mallrave dhe furnizimeve që do të konsumohen nga ndërmarrja gjatë procesit të prodhimit.

o Shpenzime për punime e shërbime nga të tretë (Llogaritë 61 dhe 62) janë shpenzime për shërbime e punime të nevojshme për ndërmarrjen, që kryhen nga të tretët, përjashto personelin e ndërmarrjes. (Shembull: pagesa e qirave, energjisë, transportit, reklamave, telekomunikacionit, riparime etj.)

o Shpenzime për pushtetin publik (Llogaritë 63)grupojnë shpenzimet për pushtetin publik, d.m.th. tatimet dhe taksat e paguara nga ndërmarrja, si kundërparti të shërbimeve të sektorit publik (fi nancimi i rrjetit rrugor etj.).

o Shpenzime për personelin (Llogaritë 64)grupojnë shpenzimet për personelin; për pagat; sigurimet shoqërore e shëndetësore dhe të tjera.

40

o Shpenzime të tjera shfrytëzimi (Llogaritë 65)grupojnë shpenzimet e tjera të shfrytëzimit që nuk i takojnë asnjërës prej llogarive të lartpërmendura. (Shembull: shpenzime për pritje, gjoba e dëmshpërblime, subvencione të dhëna).

b Shpenzimet Financiare (llogaritë 66)

Përmbajnë shpenzimet për pagesën e interesave mbi huatë që ndërmarrja ka kontraktuar tek ente të ndryshme kredie, për të fi nancuar investimet e saj materiale. Këtu përfshihen edhe humbjet nga shkëmbimet valutore, si dhe humbjet e tjera nga shitblerja e letrave me vlerë, ....

c Shpenzimet e Jashtëzakonshme (llogaritë 67)

Përmbajnë veprime, që sjellin varfërimin e ndërmarrjes por, që nuk janë të përsëritshme me kalimin e kohës dhe që janë të pavarura nga veprimet e menaxhimit22 të përditshëm të ndërmarrjes. (P.sh: ndëshkime në rastin e një procesi gjyqësor, fatkeqësi të ndryshme natyrore, ...)

d Shpenzimet e llogaritura (llogaritë 68)

Përfaqësojnë shpenzime të llogaritura nga vetë ndërmarrja, kryesisht, për zhvlerësime, amortizime dhe provizione. Meqenëse këto shpenzime kontabilizohen në një llogari të klasës 6, ato do të infl uencojnë në llogarinë rezultat të ndërmarrjes. Dallohen përgjithësisht:

o Shpenzime amortizimi: janë shpenzimet që lidhen me amortizimin e elementeve të aktivit.

o Provizione:shuma që parashikojnë shpenzime eventuale për ngjarjeve të ndryshme.

22 Menaxhim = Administrim operativ i punës së një ndërmarrjeje

41

5. LLOGARITË E TË ARDHURAVE

Si llogaritë e shpenzimeve, edhe të ardhurat e ndërmarrjes klasifi kohen sipas natyrës së tyre, domethënë në varësi të natyrës së transaksionit që i ka krijuar.

i. Klasifi kimi i të ardhurave

Të ardhurat, që regjistrohen në klasën 7, pasqyrojnë veprime që sjellin pasurimin e ndërmarrjes, pra që sjellin rritjen e likuiditeteve të saj. Këto të ardhura regjistrohen në kreditin e këryre llogarive.

a Të ardhurat e shfrytëzimit (llogaritë 70 ÷ 75)

o Të ardhura nga shitjet (Llogaritë 70)grupojnë të ardhurat që i vijnë ndërmarrjes nga shitja e mallrave, e produkteve, e punimeve ose e shërbimeve. Totali i llogarive të klasës 70 përcakton shifrën e afarizmit të realizuar nga ndërmarrja gjatë vitit ushtrimor23.

... (Llogaritë 71)24.

o Prodhimi i aktiveve afatgjata për vete (Llogaritë 72)është pjesa e prodhimit të aktiveve afatgjata (materiale ose jomateriale) të realizuara nga ndërmarrja që mbahet për nevojat e veta. Këtu nuk përfshihen aktivet afatgjata fi nanciare (AAF).

Shuma e llogarive 70, 71 dhe 72 përbën të ardhurat e funksionimit të ndërmarrjes (që ndryshon pra nga shifra e afarizmit).

o Subvencione (Llogaria 73)përmban grande ose subvencione të shfrytëzimit, që mund të përftojë ndërmarrja nga pushteti publik apo kolektivitete lokale si ndihmë, për të prodhuar apo subvencionuar çmimin. Shembull: subvencionet e disa sektorëve nga shteti.

23 Vit ushtrimor - quhet viti për të cilin raportohet. Në sistemin tonë kontabël viti ushtrimor përputhet me vitin kalendarik (nga 1 janari deri më 31 dhjetor), por ka sisteme kontabël ku viti ushtrimor është me 13 muaj ose nuk fi llon nga 1 janari.

24 Llogaritë 71 përdoren në skemat që gjendjet e prodhimit dhe të prodhimit në proces i konsiderojnë si të ardhura.

42

o Të ardhura të tjera të shfrytëzimit (Llogaritë 75)Grupojnë të ardhura të menaxhimit të përditshëm që nuk i përkasin asnjërit prej rasteve të lartpërmendur. Në to futen edhe të ardhurat e realizuara nga pakësimi i një elementi të aktivit të bilancit. Shembull: të ardhurat nga shitja e një aktivi afatgjatë; të ardhurat për patenta, liçensa, marka që merr ndërmarrja nga të tjerët, kundrejt dhënies së të drejtës për t’i përdorur ato.

b Të ardhura fi nanciare (llogaritë 76)

Ndërmarrja mund të realizojë disa të ardhura që nuk janë rrjedhojë e veprimtarisë së saj të përditshme, por që vijnë nga politika e saj fi nanciare ose: nga që ajo ka pjesë në një ndërmarrje tjetër; nga që ajo i ka dhënë hua një ndërmarrjeje tjetër; nga përfi timet që ajo realizon nga veprimet e këmbimit të monedhave.

c Të ardhura të jashtëzakonshme (llogaritë 77)

Përfshijnë të ardhura nga veprime, që nuk supozohet të ripërsëriten në kohë dhe që janë të pavarura nga veprimet e menaxhimit të zakonshëm të ndërmarrjes. Ato vijnë shpesh nga të ardhura të realizuara nga rikuperime për dëmtimet e fatkeqësitë, ndryshime të strategjisë e të tjera.

d Të ardhura të llogaritura (llogaritë 78)

Sikurse dhe për shpenzimet e llogaritura, këto të ardhura nuk vijnë nga një veprim i ndërmarrjes me ndonjë partner të jashtëm; ato përllogariten nga vetë ndërmarrja. Bëhet fjalë për ato veprime vlerësuese që kanë një ndikim pozitiv në llogarinë e rezultatit të ndërmarrjes dhe që, si të ardhura, duhet të kontabilizohen në një llogari të klasës 7. Për shembull rimarrjet mbi provizionet kur realizohen shpenzimet e ngjarjeve që ishin provizionuar si të mundshme.

ii. Përcaktimi i Rezultatit

Rezultati i një ndërmarrjeje për një periudhë të dhënë, pëftohet duke zbritur nga të ardhurat shpenzimet. Kur rezultati është pozitiv, thuhet se ndërmarrja është me fi tim, dhe kur rezultati është negativ, thuhet se ndërmarrja është me humbje.

43

6. ORGANIZIMI I SISTEMIT KONTABËL

Transaksionet ekonomike regjistrohen nga kontabiliteti sipas parimeve të sistemit të organizimit kontabël, në disa etapa, sipas skemës në vijim:

i. Dokumentet

Dokumentet, me të cilët justifi kohen transaksionet, duhet të ruhen e të paraqiten sa herë kërkohen për një periudhë dhjetë-vjeçare. Që të gjenden lehtë ato, shpesh, regjistrohen në disa libra ndërmjetës sipas natyrës së tyre, si: libri i shitjes, libri i blerjes, libri i arkës, … . Në to shënohen kryesisht të dhënat identifi kuese të dokumentit (Numri, data, përshkrimi, vlefta,…) por jo llogaritë.

Këta libra bëjnë pjesë në sistemin e administrimit të dokumentacionit, por jo në sistemin e mirëfi lltë kontabël, pasi shërbejnë thjesht për t’i gjetur dokumentet.

ii. Ditari i Kontabilitetit

Ditari është regjistri kontabël i etapës së parë. Në të regjistrohet gjithçka që prek pasurinë e ndërmarrjes, pra të gjitha transaksionet, veprim pas veprimi dhe nga dita në ditë. Ai përbëhet nga një bashkësi fl etësh me format të caktuar, të lidhura dhe të numërtuara.

a Mënyrat e regjistrimit të veprimeve në Ditar

Një transaksion regjistrohet në Ditar duke shënuar: origjinën, përmbajtjen, vleftën si dhe dokumentet justifi kuese mbi të cilat mbështetet regjistrimi. Në veçanti, çdo regjistrim në ditar duhet të përmbajë:

o Vleftën me të cilën ai ndikon në llogaritë përkatëse.

Transaksioni(Dokumenti)

Ditari i Kontabilitetit

Librii Madh

Bilanci Vërtetues

44

o Llogaritë dhe përshkrimin që sqaron përmbajtjen e veprimit.

o Referencën te dokumenti justifi kues25 i veprimit.

o Datën e regjistrimit të veprimit.

Fletët e ditarit, pasi mbushen, fi rmosen njëra pas tjetrës dhe nga përgjegjësi. Ditari nuk duhet të përmbajë asnjë boshllëk e asnjë modifi kim, të çfarëdo natyre qoftë.

b Paraqitja e Ditarit:26


Nr Ref26

Datë Regj

Dok Justifi kuesPërshkrimi i veprimit Llogaria

Vlefta

Lloj Nr Datë Debi Kredi

1 01 / 03 Ortakët derdhin në llogarinë bankare të IMB; 512 100000

Derdhja është për Kapitalin e IMB 101 100000

2 05 / 03 Ortakët marrin kredi nga Banka; 512 250000

Si Hua afatgjatë 163 250000

3 10 / 03 Blerje e makinerisë (livrimi); 213 150000

Detyrimi ndaj furnitorit për shlyerjen e tij 404 150000

4 12 / 03 Pagesë nëpërmjet Bankës; 512 150000

Për shyerjen e detyrimit ndaj furnitorit. 404 150000

Shuma 650000 650000

Shënim:

1. Ditari i Kontabilitetit mund të mbahet në formate të ndryshme. Ky që paraqitet këtu është një format i përshtatur për kontabilitetin e informatizuar te programi “Kontabiliteti Alpha”.

2. Për ilustrim, në ditar janë regjistruar transaksionet e përshkruara te “5. Shembull Zbatimi”.

Çdo element që identifi kohet quhet “artikull” i ditarit.

25 Dokumenti justifi kues: Mund të jetë dokument bazë i prodhuar nga vetë ndërmarrja, si: Faturë Shitje; Mandat Arketimi, … ose dokument justifi kues i prodhuar nga të tretë si Faturë Blerje, Fletë Doganimi,…

26 Nr Ref : = Shkurtim i fjalës Numri i Referencës. Eshtë numër rendor i Ditarit që shërben si referencë për adresimin te domumenti përkatës që e justifi kon atë.

45

Ditari është i vetëm. Shpesh, krahas tij, për regjistrimin e veprimeve, ndërtohen dhe “Ditare të Pjesshme”27 kontabiliteti, që janë më të thjeshtë në përdorim, sepse në to regjistrohen vetëm lloje të përcaktuara dokumentesh. Të tillë janë: ditari i blerjeve, ditari i shitjeve, ditari i bankës, ditari i arkës dhe ditari i veprimeve të ndryshme.

Ditarët e pjesshëm të kontabilitetit nuk duhet të ngatërrohen me librat e ndërmjetëm që janë regjistra dokumentesh.

iii. Libri i Madh

Pas regjistrimit në Ditar shumat e “artikujve” regjistrohen në një libër, që quhet “Libri i Madh” dhe përbëhet nga bashkësia e “Kartelave të Llogarive” (një kartele për çdo llogari). Pra “kartelat e Llogarive” mund të përfytyrohen si “faqe” të Librit të Madh.

Edhe regjistrimi i transaksioneve në Librin e Madh e ruan renditjen kronologjike, ndërsa vleftat nuk vihen të gjitha në një kolonë si te ditari i kontabilitetit por vihen nëpër “Kartelat e Llogarive” përkatëse.

a Paraqitja e Kartelës së Llogarisë

Kartela e Llogarise 512 “Banka”

Nr Rend

Datë Regj Përshkrimi Nr

Ref

Lëvizjet Teprica

Debi Kredi Debi Kredi

1 01.03. 07 Ortakët derdhin për kapitalin 1 100000 100000

2 05.03. 07 Kredi afatgjatë nga Banka 2 250000 350000

3 12.03. 07 Pagesë për shlyerjen e furnitorit 4 150000 200000

Totali 350000 150000 200000

Sqarime:

o Formati i mësipërm është ai që përdoret më shumë në kontabilitetin e infomatizuar (programi i “Kontabilitetit Alpha”). Kartelat e Llogarive, si “faqe” të Librit të Madh, renditen njëra pas tjetrës, sipas numrit të llogarisë.

27 Ditare të pjesshme: Quhen dhe nënditarë (subjournals).

46

o “Nr. Referencës” (Kolona 4) është ai me të cilin ato janë regjistruar në Ditarin e Kontabilitetit. Ky numër shërben, jo vetëm për lidhjen e tyre me Ditarin e Kontabilitetit, që justifi kon regjistrimin, por edhe për identifi kimin e transaksionit, që në këtë rast prek disa kartela llogarie (Çdo transaksion prek të paktën dy llogari, që ndodhen në “faqe” të ndryshme të librit).

Në punën me dorë, regjistrimi i një transaksioni në disa llogari, që ndodhen në faqe të ndryshme, nuk është komod. Për të shkurtuar numrin e faqeve përdoret një formë që ka disa llogari28 në një faqe, të ndara me kolona. Libri bëhet me faqe me format sa më të zgjatur, që të përmbajë sa më shumë llogari në një faqe. Ky format, që quhet formati klasik i Librit të Madh, jepet në faqen që vijon.

28 Llogari: vetë llogaria ka dy kolona: një Debi dhe një Kredi

47

b Paraqitja klasike e “Librit të Madh”

Libri i Madh

Nr

Ref D

atë Regj

Përshkrimi

Shuma

101Kapitali

163H

ua213

Makineri

404 Furnitori

512 Banka

Debi

KrediD

ebi Kredi

Debi

KrediD

ebiKredi

Debi

KrediD

ebiKredi

101.03. 07

Ortakët derdhin për kapitalin100000

100000100000

100000

205.03. 07

Kredi afatgjatë nga Banka250000

250000250000

250000

310.03. 07

Blerje e makinerisë 150000

150000150000

150000

412.03. 07

Pagesë për shlyerjen e furnitorit

150000150000

150000150000

Totali650000

6500000

1000000

250000150000

0150000

150000350000

150000

Sqarime:

o Çdo transaksion regjistrohet në një rresht, që fi llon m

e “Nr. Ref” që shërben për ta lidhur m

e regjistrimin te

“Ditari i Kontabilitetit”.

o Kolona “Shum

a” shërben për të kontrolluar saktësinë e regjistrimit të rreshtit. D

uhet që shuma e vleftave në

kolonat Debi të atij rreshti të jetë e barabartë m

e shumën e vleftave të kolonave Kredi të po atij rreshti. N

ë këtë rast thuhet se rreshti “kuadron”.

o Rreshti i fundit “Totali” shërben m

ë së pari për të kontrolluar saktësinë e gjithë regjistrimeve të bëra. M

eqenëse veprim

et regjistrohen sipas parimit të partisë dyfi she, totali i shum

ave të të gjitha Debive do të jetë

detyrimisht i barabartë m

e totalin e shumave të të gjitha K

redive. Në këtë rast thuhet se “kuadrim

i është i dyfi shtë”. N

ga ky rresht nxirren të dhënat dhe për bilancin vërtetues.

48

iii. Bilanci Vërtetues29

Bilanci Vërtetues është një raport, që paraqet gjendjen në vlerë të elementeve të pasurisë së ndërmarrjes si dhe të përbërësve të llogarisë së rezultatit.

a Mënyra e përftimit:

Bilanci Vërtetues është dokumenti i parë që gjenerohet nga Libri i Madh nëpërmjet llogaritjes së shumave sipas kolonave të tij. Në Bilancin Vërtetues regjistrohen llogaritë dhe ndryshimet që kanë pësuar gjatë periudhës së ushtrimit. Dokumenti paraqitet në trajtën e një tabele që përmban:

o përshkrimin e llogarive që hapen30 gjatë ushtrimit

o shumën e kolonës Debi dhe të kolonës Kredi të llogarisë

o tepricën e llogarive, qoftë ajo debitore apo kreditore.

b Paraqitja e Bilancit Vërtetues

Bilanci Vërtetues

Llogaritë Shuma Teprica

Numër Përshkrimi Debi Kredi Debitore Kreditore

101 Kapitali Themeltar 100000 100000

163 Hua bankare afatgjatë 250000 250000

213 Makineri e pajisje 150000 150000

404 Furnitorë 150000 150000 0

512 Banka 350000 150000 200000

Totali 650000 650000 350000 350000

Shënim: Për ilustrim janë regjistruar llogaritë e përshkruara si shembull në Ditarin më sipër.

29 Bilanci Vërtetues: quhet dhe “Gjendje e Llogarive”.

30 Hapen: Llogaria quhet e hapur kur në të mund të kryhen veprime.

49

Teprica e llogarisë është pra shuma e veprimeve të regjistruara gjatë një ushtrimi në një llogari. Raporti “Bilanci Vërtetues” nevojitet për të thjeshtuar analizën dhe mundësuar ndërtimin e bilancit dhe të llogarisë së rezultatit të ndërmarrjes. Meqenëse, edhe ky, pasqyron veprimet e regjistruara sipas parimit të partisë dyfi she, mbajtja e saktë e llogarive verifi kohet nga barazimi:

Totali i Debive = Totali i Kredive

50

7. PASQYRAT FINANCIARE KRYESORE31

Dokumentet që përshkruam më sipër:- Ditari i Kontabilitetit - Libri i Madh - Bilanci Vërtetues

janë dokumentet kryesore të sistemit kontabël, nëpërmjet të cilave gjenerohen raportet fi nanciare.

Pasqyrat Financiare përfundimtare më të kërkuara: - Bilanci - Pasqyra e të Ardhurave dhe Shpenzimeve32(PASh)

i. Bilanci

Bilanci paraqitet si një fotografi e gjendjes fi nanciare të shoqërisë në një datë të caktuar. Ai është i përbërë nga dy “krahë”, që quhen Aktivi (Përdorimet) dhe Pasivi (Burimet).

a Aktivi i Bilancit

Përfshin gjithçka që është pronë apo e drejtë e ndërmarrjes, që mund të jetë në forma të ndryshme:

o Aktive Afatgjata(Klasa 2) Jomateriale - liçencat për ushtrimin e aktivitetit, patentat etj.Materiale - makineritë e pajisjet, mobiljet, mjetet e transportit, pajisjet kompjuterike etj.Në Proçes - Aktive që janë në proces ndërtimi apo krijimi; parapagime e pagesa pjesore të bëra për to.Financiare - tituj të pjesëmarrjes, kredidhënie afatgjata etj.

31 Pasqyrat Financiare Kryesore: quhen ndryshe “Raportet Kryesore Kontabël”.

32 Pasqyra e të Ardhurave dhe Shpenzimeve” (PASH): quhet dhe “Llogaria e Rezultatit”.

51

o Inventarët (Klasa 3)ku përfshihen materialet e para, ndihmëse, produktet e gatshme etj.

o Debitorë (Klasa 4 pjesërisht),ku përfshihen të drejtat që ka fi rma për të arkëtuar para nga persona të tretë (p.sh: klientë), kundrejt shitjeve të produkteve apo shërbimeve që ajo u ka bërë atyre.

o Mjete monetare (Klasa 5)ku futen paratë në arkë apo në bankë.

Inventarët (Klasa 3), Debitorët (klasa 4) dhe Mjetet monetare (klasa 5) përbëjnë së bashku Aktivet Qarkulluese.

b Pasivi i Bilancit

Përfshin të gjitha elementet që kanë fi nancuar Aktivet e ndërmarrjes. Me fjalë të tjera Pasivi paraqet pretendimet e investitorëve mbi pasurinë e fi rmës. Ato grupohen në:

o Burime të veta (Klasa 1)Pasuria në të cilën kanë kontribuar vetë pronarët, si: kapitali, rezerva, rezultati i ushtrimit.

o Burime të jashtme (Detyrimet)Pretendimet e të tretëve ndaj pasurisë së fi rmës. Këto mund të jenë: Hua apo borxhe afatgjata (klasa 1) kreditë bankare etj. Borxhe afatshkurtra (klasa 4 pjesërisht) ndaj personave (p.sh: furnitorëve) të cilëve fi rma u detyrohet para33.

33 U detyrohet para – Këtu hyjnë dhe zbulimet e llogarive bankare (kur llogaria bankare është kreditore).

52

c Paraqitja e Bilancit

Bilanci. Gjendja më 31 /03 / 2007

Aktivi (Përdorimet) Pasivi (Burimet)

Emërtimi Vlefta Emërtimi Vlefta

Makineri e pajisje 150000 Kapitali i Vetë 100000

Llogari të arkëtueshme34 0 Hua Bankare 250000

Banka 200000 Detyrime të pagueshme35 0

Totali Aktivit 350000 Totali Pasivit 350000

Shënim:3435

1. Formati është ilustruar sipas të dhënave të shembullit të mësipërm.

2. Përgjithësisht llogaritë në Bilanc paraqiten të grupuara në zëra e nënzëra, sipas nevojave dhe përparësive të kërkuesit.

ii. Pasqyra e të Ardhurave e Shpenzimeve (PASH)

Kjo pasqyrë jep rezultatin (fi timin apo humbjen) e ndërmarrjes për një periudhë të caktuar kohe. Paraqitet në dy “faqe”: të Ardhurat dhe Shpenzimet, veç e veç, që përmbajnë:

a Shpenzimet

Paraqiten të renditurara sipas klasifi kimit të tyre:

o Shpenzimet e Shfrytëzimit36 (llogaritë 60 ÷ 65)për blerjet (Llogaritë 60). për punime e shërbime nga të tretë (Llogaritë 61 dhe 62). për pushtetin publik (Llogaritë 63).

34 Të arkëtueshme = Të tretë (p.sh: klientë), që i kanë borxh ndërmarrjes

35 Të pagueshme = Të tretë (p.sh: furnitorë), të cilëve u ka borxh ndërmarrja

36 Shpenzimet e shfrytëzimit: quhen dhe “Shpenzime Operative”.

53

për personelin (Llogaritë 64).të tjera shfrytëzimi (Llogaritë 65).

o Shpenzimet Financiare (llogaritë 66).

o Shpenzimet e Jashtëzakonshme (llogaritë 67).

o Shpenzimet e Llogaritura (llogaritë 68),për amortiziminpër provizione.

o Tatim fi timi (llogaritë 69)

o Fitimi (Teprica Kreditore)që llogaritet si diferencë mes “Të Ardhurave” dhe “Shpenzimeve”, nëse kjo diference është > 0.

b Të Ardhurat

Paraqiten gjithashtu të renditura sipas klasifi kimit të bërë më sipër.

o Të Ardhurat e Shfrytëzimit (llogaritë 70 ÷ 75).nga shitjet (llogaritë 70).prodhimi i assete për vete (llogaritë 72).subvencione për shfrytëzimin (llogaritë 74) .të tjera të shfrytëzimit (llogaritë 75).

o Të Ardhura Financiare (llogaritë 76).

o Të ardhura të Jashtëzakonshme (llogaritë 77).

o Të ardhura të Llogaritura (llogaritë 78).

o Humbja (Teprica Debitore) nëse “Shpenzimet” > “Të ardhurat”.

54

c Paraqitja e Pasqyrës së të Ardhurave dhe Shpenzimeve

Formati 1

LLog Nr Shpenzimet Vlefta60-65 I SHPENZIMET E SHFRYTËZIMIT

60 1 Shpenzime për blerjet

a Blerje gjatë ushtimit

b Ndryshimi i Gjendjeve (+ -)

61,62 2 Punime e shërbime nga të tretë

63 3 Tatime, taksa e të ngjashme

64 4 Shpenzime për Personelin

a Pagat

b Trajtime dhe shperblime të tjera

c Sigurime shoqërore dhe të ngjashme

65 5 Shpenzime të tjera shfrytëzimi

66 II SHPENZIME FINANCIARE

1 Interesa të Paguara dhe për t’u Paguar

2 Minusvlera nga Shitja e Letrave me Vlerë të Vendosjes

3 Diferenca Negative nga Shkëmbimi

4 Të tjera Shpenzime Financiare

67 III SHPENZIME TË JASHTËZAKONSHME

68 IV AMORTIZIME E PROVIZIONE (shpenzime të llogaritura)

1 Amortizimi i A.Q.

2 Provizione

3 Të tjera

TOTAL (I + II + III)

V FITIMI PARA TATIMIT

Tatimi mbi fi timin e të ngjashme

FITIMI NETO (ose i Bilancit)

55

Llog Nr Të Ardhurat Vlefta70-75 I TË ARDHURAT E SHFRYTËZIMIT

70 1 Të ardhura nga shitjet

a Produkte

b Mallra

c Shërbime

71 2 Të ardhura të tjera nga veprimtaritë e shfrytëzimit

72 3 Prodhim aktive afatgjata për vete

73 4 Produkte të pjesshme

74 5 Subvencione për shfrytëzimin

75 6 Të ardhura të tjera të shfrytëzimit

76 II TË ARDHURA FINANCIARE

1 Interesa të fi tuara dhe të ngjashme

2 Diferenca pozitive nga Këmbimi

3 Të tjera të ardhura fi nanciare

77 III TË ARDHURA TË JASHTËZAKONSHME

78 IV TË ARDHURA TË LLOGARITURA (Rimarrje provizionesh...)

V HUMBJE (Rezultati i bilancit)

Shënim:Ky është njëri nga formatet e PASH. Në standardet e reja të kontabilitetit rekomandohen formate të reja, në të cilat vihen në fi llim të ardhurat, pastaj shpenzimet njëri poshtë tjetrit në vazhdim (në fi llim ato të aktivitetit të shfrytëzimit e mbas tyre të tjerat).

56

8. USHTRIM ZBATIMI NR. 2

i. Shtrimi i problemit

Vazhdimi i rastit të ndërmarrjes “IMB”

Gjatë muajit, ndërmarrja “IMB” kryen veprimet që vijojnë:

i. Blen me kredi (afati i pagesës 90 ditë) lëndë të para (CD etj.) me vleftë 50000 lekë që shërbejnë për të prodhuar produkte të gatshme.

ii. U paguan rrogën punonjësve 10000 lekë .

iii. Paguan energjinë elektrike 7500 lekë.

iv. I shet z. Arben produkt të gatshëm (Software “AlphaNet”) për një vleftë prej 60000 lekë. Meqenëse bëhet fjalë për blerje për herë të parë, klienti paguan me të marë mallin.

v. I shet z. Petro produkt të gatshëm (Software “Kontabiliteti Alpha”) me vleftë 18500 lekë me kredi (afati i pagesës 60 ditë).

Kërkesa:

1) Bëni regjistrimet përkatëse.

2) Paraqitni bilancin dhe llogarinë e rezultatit në fund të muajit.

57

Pagesa

Livrim lëndësh të para Furnitor IMB

601. Blerje lëndë të para

50000

401. Furnitor

50000

Pagesa e rrogësPunonjësi IMB

512. Banka

10000

641. Paga

10000

ii. Zgjidhje e Ushtrimit 2 (Kërkesa 1)

Përgjigje e kërkesës 1)

1. Blerje me kredi lëndë të para për 50000 lekë.

2. Pagesa e rrogës prej 10000 lekë.

3. Pagesë energjie elektrike 7500 lekë

58

4. Shitje z. Arben produkt të gatshëm software “AlphaNet” për një vleftë prej 60000 lekë. Klienti paguan sapo merr produktin.

5. Shitje Z. Petro produkt i gatshëm software “Kontabiliteti Alpha“ për një shumë prej 18500 lekë me kredi (afati i pagesës 60 ditë).

Arben IMBPagesa

Livrim produkti

701. shitje

60000

512.Bankë

60000

Livrim të mirash

411.Klient

18500

701. shitje

18500

Petro IMB

KESH IMB

512.Banka

7500

604.Blerje energji,…

7500

Pagesa e energjisë

59

iii. Zgjidhje e Ushtrimit 2 (Kërkesa 2)

a) Regjistrimi në Ditar


Ref DatëDok Justifi kues

Përshkrimi i veprimit LlogariaVlefta


1 01 / 03 Ortakët derdhin në llogarinë bankare të IMB; 512 100000

derdhja është për Kapitalin e IMB 101 100000

2 05 / 03 Ortakët marrin kredi nga Banka; 512 250000

si Hua afatgjatë 163 250000

3 10 / 03 Blerje e makinerisë (livrimi); 213 150000

detyrimi ndaj furnitorit për shlyerjen e tij 404 150000

4 12 / 03 Pagesë nëpërmjet Bankës; 512 150000

për shyerjen e detyrimit ndaj furnitorit. 404 150000

5 04 / 04 FB37 101 04.04 Blerje lëndë të para; 601 50000

me kredi nga furnitori X 401 50000

6 05 / 04 XY38 02 05.04 Shpenzuar për rrogat e punonjësve; 641 10000

paguar nga Banka 512 10000

7 06 / 04 XY 03 06.04 Shpenzuar për Energji Elektrike; 604 7500

paguar nga Banka 512 7500

8 07 / 04 FS39 01 06.04 Shitje produkt “Software AlphaNet” z. Arben; 701 60000

XK Paguar në llogarinë Bankare 512 60000

9 07 / 04 FS 02 07.04 Shitje produkt “Software Kontabiliteti Alpha”; 701 18500

klientit z.Petro me kredi afati 60 ditë 411 18500

Totali 796000 796000

Shënim:Identifi kimi i dokumentit që justifi kon veprimin kontabël është kërkesë e domosdoshme. Në këtë format realizohet me plotësimin e kolonave të “Dok Justifi kues”.373839

37 FB = Faturë Blerje. Në këtë kolonë shënohet shkutim i Llojit të Dokumentit.

38 XY = Urdhër Xhirimi Ynë Bankar

39 FS = Faturë Shitje

60

b) Gjenerimi i Bilancit Vërtetues

Bilanci Vërtetues nxirret nga Libri i Madh ku për çdo llogari merren shumat e kolonave Debi dhe Kredi

Bilanci Vërtetues

Llogaritë Shuma Teprica

Numër Përshkrimi Debi Kredi Debitore Kreditore

101 Kapitali Themeltar 100000 100000

163 Hua bankare afatgjatë 250000 250000

213 Makineri e pajisje 150000 150000

401 Furnitor lëndë të para 50000 50000

404 Furnitorë Aktive të Qëndrueshëm 150000 150000 0

411 Klientë 18500 18500

512 Banka 410000 167500 242500

601 Blerje lëndë të para 50000 50000

604 Blerje Energji 7500 7500

641 Paga 10000 10000

701 Shitje produkt i gatshëm (Software) 78500 78500

Totali 796000 796000 478500 478500

c) Paraqitja e Pasqyrës të Ardhurat dhe Shpenzimet (PASH)

Gjenerohet nga Bilanci Vërtetues.Në PASH hyjnë vetëm llogaritë e shpenzimeve (Klasa 6) dhe llogaritë e të ardhurave (Klasa 7).

61

Pasqyra e të Ardhurave e Shpenzimeve

Shpenzime Të Ardhura

Llog. Emërtimi Vlefta Llog. Emërtimi Vlefta

601 Blerje lëndësh të para 50000 701 Shitje produkt i gatshëm 78500

604 Blerje energji elektrike 10000

641 Pagat 7500

Fitimi 11000

Total 78500 Total 78500

d) Prezantimi i Bilancit:

Bilanci

Aktivi Pasivi215 Makineri 150000 101 Kapitali 100000

411 Klientë 18500 120 Rezultati 11000

512 Bankë 242500 164 Hua 250000

401 Furnitor 50000

Total i Aktivit 411000 Total i Pasivit 411000

Shënim:Përfshihen edhe veprimet e ushtrimit 1, për ndërmarrjen “IMB”.

Ilustrohet me shembuj mënyra e kontabilizimit të veprimeve më të përdorshme, dokumentat mbi të cilat ato mbështeten si dhe varësia e kontabilizimit nga përmbajtja e këtyre dokumentave.

Për çdo lloj dokumenti trajtohen rastet që hasen më shpesh.

Trajtimi kontabëli disa veprimeve

K A P I T U L L I I I I

IIITRAJTIMI KONTABËLI DISA VEPRIMEVE

1Nga varet

Trajtimi Kontabël ...............64

2Veprimet që lidhen

me Blerjen .......................67

3Veprimet që lidhen

me Shitjen ........................78

4Veprimet

me Inventarin ....................85

5Veprimet e Arkëtimit

dhe Pagesës ......................96

6 Veprimet

me Prodhimin .................. 107

7Veprimet

me Listëpagesat ............... 114

8Zhvlerësimet

(Amortizimi e Provizioni) ... 119

9Ushtrim

Amortizimi ..................... 129

10Dalja e Aktiveve

Afatgjata ................... 136

K a p i t u l l i I I I


64

III. TRAJTIMI KONTABËL I DISA VEPRIMEVE

1. NGA VARET TRAJTIMI KONTABËL

Pasi paraqitëm parimet kontabël të regjistrimit të transaksioneve, në këtë pjesë do të shqyrtojmë tipe të ndryshëm veprimesh, që kontabilizohen në mënyrë specifi ke në përputhje me normat e procedurave. Këto norma në radhë të parë dallohen nga mënyra e mbajtjes së kontabilitetit.

o Mënyrat e mbajtjes së kontabilitetit

Ndodh shpesh që momenti kur kryhet shitja të mos përputhet me atë kur bëhet arkëtimi i saj. Kështu ju mund të shisni mallra me kredi, duke u kërkuar blerësve tuaj pagesën një muaj më pas. Po kështu, furnitori mund t’ju kërkojë që ta parapaguani mallin që do të blini.

Kjo dukuri është shumë e pranishme në bizneset e zhvilluara. Ndërsa në bizneset e vogla, pothuajse të gjitha veprimet kryhen me para në dorë. Për këtë arsye ekzistojnë 2 mënyra të mbajtjes së kontabilitetit:

Kontabiliteti i Bazës Monetare

Nënkupton që çdo shpenzim regjistrohet në momentin që kryhet pagesa e tij, po kështu çdo e ardhur regjistrohet në momentin që kryhet arkëtimi i saj.

Ky lloj kontabiliteti është i thjeshtë. Ai nuk ka llogari të detyrimeve dhe të drejtave afatshkurtra (klasa 4). Në disa vende të zhvilluara bizneseve të vogla u kërkohet të mbajnë kontabilitetin sipas këtij parimi.

Kontabiliteti i të Drejtave të Konstatuara

Është mënyra e mbajtjes së kontabilitetit më e përhapur, më e plotë dhe e vetmja që pranohet zyrtarisht tek ne. Ky kontabilitet bazohet në parimin që një e ardhur (ose shpenzim) njihet e deklarohet në momentin që lind e drejta (ose detyrimi) për të.

65

Për shembull, kur ne shesim mallra, kjo konsiderohet si e ardhur dhe duhet regjistruar si e tillë, pavarësisht se arkëtimi mund të bëhet disa muaj më vonë. Nga ana tjetër kur marrim paradhënie për një shërbim që do t’i kryejmë një klienti, kjo paradhënie konsiderohet dhe regjistrohet, vetëm si detyrim ndaj tij por jo si e ardhur. Si e ardhur ajo do të regjistrohet vetëm pasi ne të kemi kryer shërbimin dhe të kemi dërguar faturën përkatëse.

o Varësia nga lloji i dokumentit

Ritheksojmë se çdo transaksion duhet të mbështetet në një dokument justifi kues; regjistrimi i transaksoneve nënkupton regjistrimin në ditarin e kontabilitetit të dokumenteve justifi kuese përkatëse.

Le të listojmë dokumentet kryesore që përdoren për përligjjen e transaksionit:

Dokumente Kryesore për Kontabilizim

Nr. Inicial Emri i Dokumentit Veprimi që kryhet1 FB Faturë Blerje Blerje të ndryshme

2 FS Faturë Shitje Shitje të ndryshme

3 MA Mandat Arkëtimi Arkëtimi i parave në Arkë

4 MP Mandat Pagese Pagesat që kryhen nga Arka

5 UXY Urdhër Xhirimi Ynë Pagesa me xhirim nëpërmjet Bankës

6 UXK Urdhër Xhirim Klienti Arkëtime me xhirim nëpërmjet Bankës

7 ÇYB Çeku Ynë Bankar Tërheqje kesh nga Llogari e vetë Bankare

8 MAB Mandat Arkëtim Banke Derdhje kesh në Llogarinë e vetë Bankare

9 FHM Fletë Hyrje Magazine Hyrja e artikujve në magazinë

10 FDM Fletë Dalje Magazine Dalja e artikujve nga magazina

11 FHP Fletë Hyrje Prodhimi Futja e lëndëve ne proces Prodhimi

12 FDP Fletë Dalje Prodhimi Nxerrja e produktit nga Prodhimi

13 LP Listëpagese Punonjësve Detyrimi i Ndërmarrjes për Pagat etj.

14 FLD Fletë Doganimi Detyrimet në Doganë

15 FK Fletë Kontabël Veprime rregulluese Kontabël

Shënim:Inicialet e dokumenteve janë sipas kodifi kimit të programit “Kontabiliteti Alpha”, ku kontabilizimi i këtyre dokumenteve është automatik.

66

Përveç llojit të dokumentit, në kontabilizim ndikon edhe përmbajta e tij. P.sh: në një faturë blerjeje dhe “mënyra e pagesës”, “llojet e zbritjeve” dhe lloji i artikullit ndikojnë në kontabilizim.

Varësia e kontabilizimit nga lloji i artikullit

Artikujt kur regjistrohen në kontabilitet duhet të mbahen në llogari që dallohen:

a) Sipas natyrës së përftimit në: Blerje (Materiale e Mallra)ProdhimeNdërtimeShërbime.

b) Sipas afatit të përdorimit në:Afatgjatë - Aktive Afatgjata (AA)Afatshkurtër- Aktive Qarkulluese

c) Sipas magazinimit që:nuk magazinohen magazinohen në ndërmarrje.magazinohet te të tretët

d) Sipas qëllimit të përdorimit :Materiale të para Meteriale të tjeraInventar i imët …Prodhime në procesProdukte Mallra Gjendje të pambërritura etj. Ose TokaNdërtesaMakineri e pajisjeMobilje etj.

Në skemat dhe rregullat e kontabilizimit të transaksioneve mbahet parasysh dhe parimi i pavarësisë së regjistrimit të një dokumenti nga regjistrimi i një dokumenti tjetër justifi kues. Se çfarë do të thotë kjo po e ilustrojmë me një shembull.

Nëse kemi faturën që justifi kon një blerje, atë ne duhet ta regjistrojmë pavarësisht nëse e kemi apo jo dokumentin e pagesës. Dhe anasjelltas, nëse kemi një dokument pagese ta regjistrojmë pa pritur të na vijë fatura përkatëse.

Në vijim do të ndalemi në ilustrimin dhe shpjegimin e mënyrës së kontabilizimit të transaksioneve (dokumenteve) më të përdorshme:

- Blerjet dhe Shitjet

- Pagesat dhe Arkëtimet

- Veprimet në Magazinë (Hyrjet dhe Daljet)

- Veprimet në Prodhim (Hyrje lëndë e parë, Dalje produkt)

- Listëpagesat

- Veprimet me Aktivet Afatgjata, Amortizimet dhe Provizionet

67

2. VEPRIMET QË LIDHEN ME BLERJEN

i. Cikli i dokumenteve të Blerjes

Për të prodhuar, tregtuar ose kryer një shërbim çfarëdo, ndërmarrja duhet të blejë nga furnitorët të mira dhe shërbime që do të përdoren në aktivitetin ose veprimtarinë e saj.

Për të realizuar blerjen, kalohen disa etapa, që janë:

1. Kërkesë për ofertë – Është dokumenti që ndërmarrja i formulon dhe i dërgon fi llimisht Furnitorit kur kërkon që të blejë. Në të përshkruhen artikujt që dëshiron të blejë, sasia e tyre, koha e livrimit, kushtet e pagesës, zbritjet etj. Ky lloj dokumenti nuk regjistrohet në kontabilitet, sepse ai është thjesht një kërkesë. Madje në mjaft raste kërkesa bëhet verbalisht, me një telefonatë apo s’bëhet fare kur blihet direkt në treg të lirë.

2. Urdhër Porosia – Është dokumenti me të cilin ndërmarrja urdhëron që blerja të kryhet. Në të përshkruhen artikujt, sasia, çmimi, kushte të pagesës e të livrimit etj. Zakonisht ky dokument formulohet pasi është marrë oferta nga Furnitori dhe është negociuar me të. Edhe ky dokument nuk kontabilizohet pasi ai tregon që është bërë porosia por jo se është kryer blerja. Ka mjaft raste që, megjithëse është bërë porosia, blerja mund të mos kryhet.

3. Fletë Shoqërimi - Kur malli merret fi zikisht furnitori lëshon një dokument livrimi – Fletë Shoqërimin, që fi rmoset edhe nga transportuesi apo personi, që e merr mallin në ngarkim. Ky dokument shërben për shoqërimin e mallit gjatë transportit deri në mbërritjen e tij në ndërmarrje, dhe si dokument i marrjes në dorëzim, pasi fi rmoset nga marrësi, në destinacionin mbërritës. As ky dokument nuk regjistrohet në kontabilitet, sepse ndërmarrja bëhet pronare e mallit vetëm nga fatura që lëshohet për të.

4. Faturë Blerje (FB) - Është Fatura që merr ndërmarrja kur bën një blerje. Ky është dokumenti i angazhimeve reciproke midis: furnitorit, për livrimin e porosisë dhe ndërmarrjes, për kryerjen e pagesës përkatëse. Vetëm mbi bazën e këtij dokumenti ndërmarrja mund të bëjë regjistrimin e veprimit të blerjes në llogaritë e saj në kontabilitet.

68

Këto 4 veprime, që kryhen me dokumentet e mësipërme, përbëjnë Ciklin e Blerjes.

Me blerjen mund të lidhet edhe:

Pagesa e shumës së faturës, që përgjithësisht bëhet me dokument të veçantë (Mandat Pagese, Çek, Urdhër Xhirimi, ... nga arka apo nga banka). Pagesa, si rregull, kryhet me marrjen e faturës ose brenda një afati të miratuar nga shitësi. Ka gjithashtu fatura që shërbejnë edhe si dokumente pagese, kur ajo likuidohet me “para në dorë“ në çastin e marrjes së faturës (p.sh. në dyqane).

Fletë Hyrja në Magazinë (FHM) – Është dokumenti me të cilin magazinieri vërteton marrjen në dorëzim prej tij të mallit dhe futjen në inventar. Në përgjithësi, FHM konsiderohet si dokument i brendshëm dhe, përgjithësisht, nuk kontabilizohet. (Në kontabilitet artikujt e blerë regjistrohen në inventar mbi bazën e Faturës së Blerjes).

Kontabilizimi i FHM varet nga skema kontabël (me ndryshim gjendje ose jo), nga metoda e inventarizimit (periodik apo i vazhdueshëm) dhe veçanërisht nga fakti nëse lëvizja pasqyron ndryshim në klasifi kimin kontabël të artikujve që përmban.(Shih në vijim te veprimet me magazinën.)

ii. Fatura: Baza për regjistrimin e Blerjes

Fatura përbëhet nga dy pjesë: nga “koka” dhe nga “trupi”, ku secila përmban informacione të domosdoshme për regjistrimin e saktë të saj.

Koka: përmban informacione për furnitorin, klientin dhe natyrën e veprimit. Për furnitorin dhe për klientin, fatura përmban emrin, adresën dhe identifi kuesin e tij tregtar (NIPT apo Kodi Fiskal). Në faturë saktësohen edhe kushtet e përgjithshme të shitjes (livrimi, afati i pagesës etj...).

Trupi: përmban sasinë e artikujve40, çmimin për njësi pa TVSH, uljet eventuale të çmimeve, vleftën e TVSH dhe totalin e faturës ku përfshihen të gjitha taksat.

40 Artikujve: Artikujt mund të jenë mallra ose shërbime.

69

Shembull Fature:

Shoqëria “IMB” blen materiale (CD dhe bojë printeri) te shoqëria “Infosoft Systems”. Kjo e fundit i jep shoqërisë “IMB” faturën e mëposhtme:

iii. Vlerësimi i elementeve të Faturës

Zbritjet në faturë

Furnitori mund t’i akordojë klientit zbritje të natyrës tregtare ose fi nanciare.

Zbritje tregtarekonsiderohen ato ulje në vleftën e faturës që furnitori i bën klientit për:

70

i. defekte41 në cilësi, vonesa në livrim, mall i mbetur stok.

ii. sasinë42 e blerjes (blerje me shumicë) apo nga rëndësia e klientit.

iii. tërësinë43 e veprimeve që e lidhin atë me një klient të veçantë gjatë një periudhe të caktuar. (Kjo ulje, përgjithësisht, nuk bëhet në faturë,por në llogarinë e detyrimeve që ka klienti ndaj ndërmarrjes.)

Zbritje fi nanciarekonsiderohen uljet në vleftë që akordohen, për shembull, për pagesën44 para afatit ose kur paguan “cash”.Zbritjet tregtare nuk regjistrohen në të njëjtën mënyrë me ato fi nanciare.

Taksat në faturë

TVSH (Tatimi mbi Vlerën e Shtuar) është një tatim i tërthortë, që vendoset mbi konsumimin. Ai përcaktohet në përqindje mbi çmimin e shitjes ose të shërbimit. Në regjistrimin e një fature duhet dalluar çmimi i blerjes pa taksa nga çmimi i blerjes që përfshin taksat (TVSH etj.), sepse shumat e derdhura si taksa (TVSH) i kalohen Shtetit nga ndërmarrja.

Mënyra e Pagesës

Ka disa mënyra pagese, sipas afatit dhe mënyrës së pagesës. Afati i pagesës lidhet përgjithësisht me datën e livrimit dhe afatin e maturimit45 të faturës.

iv. Kontabilizimi i Veprimeve të Blerjes

Kontabilizimi varet nga:

- mënyra e pagesës, e menjëhershme ose me afat pagese;

41 defekte – kjo lloj ulje quhet në anglisht: rebate; në frëngjisht: rabais; në italisht:ribasso.

42 sasinë – kjo ulje quhet në anglisht: discount; në frëngjisht: remise.

43 tërësinë – kjo ulje quhet në anglisht: rebate; në frëngjisht: restourne.

44 pagesën – kjo lloj ulje në anglisht : discount; në frëngjisht: escompte; në italisht: sconto.

45 Afati i maturimit – është afati ose data kur duhet të paguhet fatura, që shënohet në disa fatura kur është i ndryshëm nga data e faturës.

71

- lloji i zbritjes, tregtare apo fi nanciare;

- lloji artikullit, afatgjatë apo qarkullues, magazinohet apo jo.

a Varësia nga mënyra e pagesës

Rasti 1: Faturë direkt e pagueshme46.

Me faturën Nr ...1 (e ngjashme me atë më sipër), por pa zbritje dhe e paguar “me para nё dorë”, IMB blen nga Infosoft Systems vetëm 1 pako me 10 CD me vleftë pa TVSH 550 lekë, TVSH 110 lekë dhe vleftë me TVSH 660 lekë. Në këtë rast, fatura dhe pagesa mund të regjistohen bashkë (vetëm një herë) meqenëse pagesa bëhet njëkohësisht me livrimin e mallit.

Në Ditar duhet të refl ektohen:

- vlefta e blerjes neto pa taksa

- vlefta e TVSH që duhet paguar

- vlefta e plotë për t’u paguar nga klienti, që i përgjigjet vleftës së paguar realisht prej tij, për blerjen në fjalë.

Regjistrimi në ditarin e ndëmarrjes IMB



Lloj Nr Date Debi Kredi

10 12 / 04 FB ...1 12 / 04 Blerje, 1 pako me 10 copë CD 601 550

Shteti TVSH e zbritshme 4456 110

Arka 531 660

Totali 660 660

Sqarime:

o Blerja e artikujve qarkullues që nuk magazinohen (materiale të para, furnitura etj.) regjistrohet direkt në një llogari shpenzime blerje (60…). Nëngrupi i saj varet nga lloji i artikullit.

Për artikujt: materiale të para(601); materiale të tjera(602); mallra(605) etj.

o TVSH e Faturës së Blerjes quhet “TVSH e zbritshme”, sepse i zbritet detyrimeve ndaj shtetit për TVSH; prandaj vlefta e TVSH-së shkruhet në Debi të llogarisë

46 direkt e pagueshme: Faturë që paguhet “me para në dorë” (“cash”) me “çek bankar” apo “karta bankare”.

72

për detyrimet ndaj shtetit. Kjo mbahet në llogari sepse ndërmarrja i shlyen detyrimet ndaj shtetit vetëm periodikisht, jo sapo kryhet një veprim.

o Pagesa e plotë kryhet nga “Arka” e IMB, prandaj ajo shërben si kundërparti në Kredi (dalje nga llogaria), që zvogëlon gjendjen e saj.

Rasti 2: Faturë me afat pagese:

IMB blen përsëri tek Infosoft Systems me faturën Nr …2 (2 pako CD dhe një bojë printeri) me vleftë pa TVSH 6000 (1000 + 5000) lekë, TVSH 1200 lekë dhe vleftë me TVSH 7200 lekë me pagesë të vonuar (shih ilustrimin e faturës nr ...3 më sipër) por pa zbritje.

Në këtë rast, regjistrimi ndahet në dy pjesë:

1) mbi bazën e faturës, për të marrë parasysh detyrimin që ka ndërmarrja për kryerjen e pagesës

2) mbi bazën e dokumentit të pagesës kur bëhet pagesa realisht.

Në ditar duhet të evidentohet:

- çmimi i blerjes pa taksa.

- vlefta e TVSH për t’u paguar.

- vlefta e plotë që realisht duhet të paguajë klienti për këtë.

- ekzistenca e një borxhi ndaj furnitorit për vleftën e plotë.

Regjistrimi në ditarin e ndërmarrjes IMB




11 15 / 04 FB …2 15 / 04 Blerje materiale të para, 2 pako CD 601 1000

Blerje material konsumi, bojë printeri 606 5000


Furnitori Infosoft Systems 401 7200

12 17 / 06 UXY …3 17/06 Banka likuidimi i faturës Nr …2 Dt 15/ 04 512 7200


Totali 14400 14400

Shpjegime:

o Blerja e artikujve regjistrohet në llogari blerje sipas nëngrupit përkatës; veç

73

materiale të para (llogaria 601) dhe veç materiale konsumi (llogaria 606). Regjistrimi i faturës (Ref 11) debiton po të njëjtën llogari TVSH –je si në rastin 1, veçse tani kreditohet një llogari e të tretëve (401 Furnitori) për të pasqyruar faktin që ndërmarrja “IMB” ka një detyrim pagese.

o Me regjistrimin e dytë (Ref 12) të Urdhër-Xhirimit Bankar (UXB) ndërmarrja “IMB”, pasqyron pagesën me bankë për shlyerjen e borxhit Furnitorit.

b Varësia nga lloji i zbritjes

Rasti 3: Faturë me zbritje tregtare

IMB blen përsëri CD e bojë printeri tek Infosoft Systems dhe ai i akordon një zbritje tregtare 5 %. Shih faturën Nr …3 (që paraqitëm më sipër si shembull fature). Kjo faturë ka të njëjtat të dhëna në rastin 2, por ka edhe zbritje tregtare.

Trajtimi i zbritjes tregtare:

Në rastin e zbritjes tregtare, regjistrimi kontabël bëhet me vleftën e zbritur; dmth që ndërmarrja nuk ve në dukje në llogaritë e saj sa ishte vlefta para zbritjes apo zbritjen, që i ka bërë furnitori. Trajtimi bëhet si në rastin e regjistrimit të një fature pa zbritje, veçse në vend të “totalit pa taksa” është “totali me zbritje47 pa taksa”.





13 17 / 04 FB …3 17 / 04 Blerje lëndë të parë, CD 601 950

Blerje material konsumi bojë printeri 606 4750


Furnitori 401 6840

14 10 / 07 UXY 004 10 / 07 Banka likuidimi i faturës Nr …3 Dt 17/03 512 6840

Furnitori 401 6840

Totali 13680 13680

47 Totali me zbritje: quhet dhe Totali Neto; ndërsa totali pa zbritje quhet dhe “Totali Bruto”.

74

Shpjegime:

o Regjistrimi është i njëjtë si në rastin 2; vetëm vlefta ndryshon. Ai evidenton vleftën me zbritje pa taksa dhe vlerën me zbritje me taksa.

o Pagesa është regjistruar e veçantë, si në rastin 2, sepse ndërmarrja e kryen atë më vonë.

Rasti 4: Faturë me zbritje fi nanciare:

I referohemi përsëri faturës Nr ...3, si në rastin 3, por duke e konsideruar tani zbritjen fi nanciare.

Trajtimi i zbritjes fi nanciare:

Zbritja fi nanciare nënkupton një zbritje me kusht, sepse kryhet vetëm nëse ndërmarrja respekton pjesën e kontratës (domethënë nëse ajo paguan përpara datës së parashikuar). Ulja, pra, nuk konsiderohet si e sigurtë por si e mundshme dhe duhet regjistruar në një mënyrë që mundëson korrigjim në rastin e mosrespektimit të pagesës në avancë nga klienti.

Regjistrimi në ditarin e ndërmarrjes IMB:




13 17 / 04 FB …3 17 / 04 Blerje, CD e bojë printeri 60… 6000


Zbritje e përfi tuar 76x 300

Furnitori 401 6840

14 17 / 06 UXY 005 17/06 Banka likuidimi i faturës Nr ...1 Dt 17/03 512 6840

Furnitori 401 6840

Totali 13980 13980

Sqarime:

o Blerja e materialit regjistrohet me vleftën që i përgjigjet vleftës tregtare (pa zbritje) dhe pa taksa.

75

o Zbritja regjistrohet më vete si e ardhur fi nanciare, llogaria “zbritje e përfi tuar“48 (në grupin 76).

o TVSH-ja e llogaritur mbi vleftën me zbritje regjistrohet si në rastin e zbritjes tregtare.

o Veprimi regjistrohet gjithmonë në dy kohë, për të pasqyruar kohën kur merret materiali dhe atë kur bëhet pagesa.

c Varësia nga lidhja me magazinën

Në rastet e mësipërme artikujt e blerë nuk magazinoheshin, prandaj në to blerjet trajtohen si shpenzim (debitohet llogaria 60 “shpenzime blerje”). Ndërkaq ka mjaft raste kur artikujt e blerë magazinohen për t’u konsumuar, gradualisht, më vonë. Në këto raste blerja nuk trajtohet si shpenzim por si inventar (gjendje pasurie); konkretisht:

Rasti 6: Blerjet me hyrje në inventar

Kjo skemë përdoret për aktivet qarkulluese që magazinohen. Për ilustrim, le të shohim se si do të kontabilizohej fatura e rastit 2 nëse artikulli “pako CD” do të magazinohej.









12 17 / 06 UXY 003 17/06 Banka likuidimi i faturës Nr …2 Dt 15/ 04 512 7200


Totali 14400 14400

48 Llogaria zbritje e përfi tuar: Aktualisht nuk është e veçantë në PKP. Mund të çelet një llogari e tillë në grupin 76 (p.sh: 766) ose të përdoret llogaria 768 “Të ardhura të tjera fi nanciare”.

76

Shpjegime:

o Regjistrimi është i njëjtë si në rastin 2 vetëm se në vend të llogarise 601 (shpenzime\ materiale të para) debitohet llogaria 311 (inventar \ materiale të para) .

Kur artikujt që magazinohen janë: materiale të para (311); materiale të tjera (312); inventar i imët e ambalazh (32); mallra (35);...

o Ndërsa materialet e konsumit që nuk inventarizohen kontabilizohen njësoj (si në rastin 2) në llogarinë e shpenzimeve përkatëse 606.

o Artikujt “pako CD” dhe “bojë printeri” ndonëse janë në të njëjtin dokument (faturë blerjeje) trajtohen në kontabilitet me skema të ndryshme, sipas llojit dhe mënyrës së magazinimit.

Bëni kujdes !

Në këtë regjistrim artikujt në inventar hynë me çmimin e blerjes sepse nuk kanë shpenzime të tjera. Në vijim, te “Veprimet me Inventarin” do të shohim dhe rastet kur ata kanë dhe shpenzime të tjera blerjeje (për shembull transporti) dhe hyjnë në inventar me koston e plotë.

Shënim: Mbi kontabilizimin “me ndryshim gjendje”.

Në kontabilizimin e blerjeve, sipas skemës “me ndryshim gjendje magazine” që zbatohej më parë te ne, kontabilizimi i faturës ndahej në dy pjesë. Në pjesën e parë fatura e blerjes kontabilizohej si shpenzim, sikur të ishin artikuj që nuk magazinohen, dhe në pjesën e dytë regjistrohej hyrja në inventar (duke anuluar shpenzimin e blerjes), nëpërmjet kreditimit të llogarisë 603 “Ndryshim gjendje në magazinë”.

Më konkretisht sipas kësaj skeme regjistrimi në ditar i këtij rasti (Rasti 6) do të ishte:








FHM Hyrje materiale në magazinë 311 1000

Ndryshim gjendje magazine 60311 1000

12 17 / 06 UXY 003 17/06 Banka likuidimi i faturës Nr …2 Dt 15/ 04 512 7200


Totali 14400 14400

77

Regjistrimi i hyrjes në inventar bëhej, shpesh, me regjistrimin e fl etë hyrjes në magazinë.

Rasti 7: Faturë me aktive afatgjata

Nëse fatura përmban aktive afatgjata, ajo në asnjë rast nuk konsiderohet si shpenzim, por si hyrje në inventar (në llogarinë përkatëse të aktiveve afatgjata, klasa 2).

Le të shohim rastin e faturës në vijim:

Shënim:Mallrat do të përdoren për nevojat e vetë ndërmarrjes « IMB » për një afat mbi 1 vit.

Regjistrimi në ditarin e ndërmarrjes IMB:




15 17 / 03 FB ...5 19 / 03 Blerje pajisje informatike kompjuter e printer 2182 200500


Furnitori 404 240600

Totali 240600 240600

Shpjegime:

o Regjistrimi prek llogarinë 2182 “Pajisje informatike” e klasës (2) të aktiveve afatgjata dhe jo si në rastet e tjera që prekte llogari shpenzimesh (klasa 6) apo llogari inventari (klasa 3).

o Në vend të llogarisë 401 "furnitorë për mallra e shërbime" është përdorur llogaria 404 “furnitorë për aktivet afatgjata”.

o Nëse pagesa e faturës do të ishte direkte, në vend të furnitorit 404, do të vihej llogaria e bankës 512 nga bëhet pagesa.

78

3. VEPRIMET QË LIDHEN ME SHITJEN

i. Cikli i dokumenteve të Shitjes

Veprimi i shitjes kalon në etapa të ngjashme me ato të blerjes:- Oferta - Urdhër-Shitja - Fletë-Shoqërimi (Dokument Livrimi)- Faturë Shitjeje

Veprimet, që kryhen me dokumentet e mësipërme, përbëjnë Ciklin e Shitjes.

Fatura: Baza për regjistrimin e veprimeve të Shitjes

Në ciklin e shitjes përfshihen edhe:

Arkëtimi i shumës së faturës, që përgjithësisht bëhet me dokument të veçantë (nga Banka apo nga Arka).

Fletë Dalje nga Magazina (FDM) - me të cilën magazinieri vërteton daljen e mallit nga magazina dhe dorëzimin e tij personit marrës. FDM konsiderohet si dokument i brendshëm dhe në përgjithësi ashtu si FHM nuk kontabilizohet.

ii. Kontabilizimi i Veprimeve të Shitjes

Regjistrimi i veprimeve të shitjes ndjek të njëjtën logjikë si te veprimet e blerjes, por në vend që të regjistrohen veprimet në llogaritë e klasës 6, ato regjistrohen në llogaritë e klasës 7 dhe për TVSH-në në vend të llogarisë 4456 përdoret llogaria 4457.

Le t’u rikthehemi faturave që përdorëm në veprimet e blerjes nga IMB dhe të shikojmë se si ato regjistrohen në llogaritë e ndërmarrjes «Infosoft Systems» për të cilën ato shërbejnë si Fatura Shitjeje.

Si në rastin e blerjes, edhe në rastin e shitjes, kontabilizimi varet nga: mënyra e pagesës, lloji i zbritjes, lloji i artikullit.

79

a Varësia nga mënyra e pagesës

Rasti 1: Faturë direkt e pagueshme

I referohet faturës së mësipërme si te Rasti 1 i blerjes pa zbritje dhe me pagesë direkte me marrjen e mallit. Pra, faturë shitjeje mallrash (1 pako CD) me vleftë shitjeje pa TVSH 550 lekë dhe TVSH 110 lekë); pa zbritje me pagesë direkte; të cilat janë në inventar me një kosto blerjeje prej 460 lekë.

Në këtë rast, veprimi i shitjes (livrimi dhe pagesa) regjistrohet vetëm një herë mbi bazën e faturës, meqenëse pagesa bëhet njëkohësisht me marrjen e faturës.

Përgjithësisht, Fatura e Shitjes (FS) është dokumenti që njëkohësisht justifi kon daljen e mallit nga inventari (shpenzimin e tij); prandaj duhet të pasqyrohet edhe kjo dalje.

Në ditar evidentohet:- çmimi i shitjes pa taksa.- vlefta e TVSH-së së mbledhur.- vlefta që duhet paguar dhe që paguan klienti në dorë.- shpenzimi i kostos së blerjes së mallit me të cilin ishte inventarizuar dhe bëhet

pakësimi i inventarit.

Regjistrimi në ditarin e “Infosoft Systems“




…1 12 / 04 FS …1 12 / 04 Shitje mallra, 1 pako CD me 10 copë 705 550

Shteti TVSH e pagueshme 4457 110

Arka 531 660

Inventarë, dalje malli i shitur 35 460

Shpenzime blerje malli 605 460

Totali 1120 1120

Sqarime:

o Shitja e artikujve afatshkurtër (produkte, gjysmë produkte, mallra,… ) regjistrohet direkt në një llogari “të ardhura nga shitja” (70…). Nëngrupi i saj varet nga lloji i artikullit.

80

Për artikujt: produkt i gatshëm (701); produkt i ndërmjetëm (702); nënprodukte (703); punime e shërbime (704); mall (705); …

o TVSH e Faturës së Shitjes është “TVSH e pagueshme”, prandaj shkruhet në Kredi të llogarisë së detyrimeve ndaj shtetit.

o Pagesa e klientit kryhet direkt (“me para në dorë”), prandaj llogaria “Arka” shërben si kundërparti në Debi (hyrje në llogari), që rrit gjendjen e saj.

o Pjesa me sfond jeshil është pjesa e daljes nga inventari si shpenzim i blerjes. Prandaj kreditohet llogaria 35 “Mallra” për vleftën me të cilën mbahej në magazinë artikulli (koston e blerjes që është 460 lekë) dhe debitohet si kundërparti llogaria 605 “Blerje/Shpenzime mallrash...”

Rasti 2: Faturë me afat pagese

Ky rast i referohet të njëjtës faturë Nr …2 (si te rasti 2 i blerjes më sipër); pa zbritje me pagesë të vonuar. Faturë shitjeje mallrash (2 pako CD dhe bojë printeri) me vleftë pa TVSH 6000 lekë dhe TVSH 1200 lekë); pa zbritje me pagesë të vonuar; që janë në inventar me një kosto blerjeje prej 4800 lekë.

Në këtë rast, veprimi regjistrohet në dy etapa: 1) mbi bazën e faturës dhe 2) mbi bazën e dokumentit të pagesës.

Në ditar evidentohet:- çmimi i shitjes pa taksa.- vlefta e TVSH-së së mbledhur.- vlefta që duhet paguar nga klienti dhe që i korrespondon vleftës së paguar më vonë

nga ky.- ekzistenca e një kredie dhënë klientit, me afatin e pagesës.- shpenzimi i kostos së blerjes së mallit me të cilin bëhet pakësimi i inventarit.

81

Regjistrimi në ditarin e «Infosoft Systems»




…2 15 / 04 FS …2 15 / 04 Shitje mallra, 2 pako CD dhe bojë printeri 705 6000

Shteti TVSH e mbledhur 4457 1200

Klienti IMB 411 7200

Inventarë, dalje mall i shitur 35 4800


…3 17 / 06 UXK …3 17/06 Banka likuidimi i faturës Nr …2 Dt 15 / 04 512 7200


Totali 14400 14400

Shpjegime:

o Regjistrimi i parë i Faturës (ref …2) ka ndryshim nga ajo e rastit 1, se në vend të bankës, debitohet një llogari e të tretëve (Klienti) për të pasqyruar faktin që ndërmarrja “IMB” ka një detyrim pagese.

o Njësoj si në rastin 1 (pjesa me ngjyrë jeshile), së bashku me shitjen regjistrohet edhe dalja nga inventari si shpenzim blerjeje. Prandaj kreditohet llogaria 35 “Mallra” për vleftën e kostos me të cilën mbaheshin në magazinë (që është 4800 lekë) dhe debitohet me të njëjtën vlerë49 si kundërparti llogaria 605 “Blerje/Shpenzime mallrash...”

o Regjistrimi i dytë, Urdhër Xhirim Klienti (UXK; ref …3) pasqyron veprimin e pagesës që bën klienti “IMB” për shlyerjen e borxhit të tij ndaj ndërmarrjes “Infosoft Systems”.

b Varësia nga lloji i zbritjes

Rasti 3: Faturë me zbritje tregtare

Le t’i referohemi të njëjtës faturë si te Rasti 3 i blerjes.

Faturë shitje mallrash (2 pako CD dhe bojë printeri) me vleftë pa TVSH 6000 lekë; me

49 Duke e konsideruar që kosto e blerjes është sa shpenzimi i blerjes.

82

zbritje tregtare 5%; vlefta me zbritje pa TVSH është 5700 lekë; vlefta e TVSH pas zbritjes 1140 lekë; me pagesë të vonuar, që janë në inventar me një kosto blerjeje prej 4800 lekë.

Regjistrimi në ditarin e ndërmarrjes «Infosoft Systems »




…4 17 / 04 FS …3 17 / 04 Shitje mallra, CD dhe bojë printeri 705 5700





…5 10 / 07 UXK …4 17/07 Banka likuidimi i faturës Nr …1 Dt 17/03 512 6840


Totali 18480 18480

Shpjegime:

o Regjistrimi është i njëjtë si skemë me atë të faturës 2 në rastin e mësipërm; ndryshon vetëm nga fakti që këtu kontabilizohen vlerat me zbritje. Si vleftë e shitjes pa TVSH merret vlefta me zbritje (5700 lekë) dhe si vleftë e TVSH korresponduesja e saj me zbritje (1140 lekë); me zbritje regjistrohet dhe detyrimi i klientit (6840 lekë).

Rasti 4: Faturë me zbritje fi nanciare

I referohemi të njëjtës faturë si te Rasti 4 i blerjes. Faturë shitje mallrash (2 pako CD dhe bojë printeri); me zbritje fi nanciare 5%; me pagesë të vonuar; (vleftat e kostot janë po ato të rastit 3 më sipër).

Në këtë rast, ulja do të kryhet vetëm nëse ndërmarrja (IMB) respekton pjesën e kontratës, domethënë nëse ajo paguan para datës së parashikuar. Ulja pra nuk konsiderohet si e sigurtë por si e mundshme dhe duhet regjistruar në një mënyrë që të lejojë korrigjim në rastin e mosrespektimit të pagesës në avancë nga klienti.

83

Regjistrimi në ditarin e “Infosoft Systems”50




…5 17 / 03 FS …4 17 / 04 Shitje mallra, CD dhe bojë printeri 705 6000


Ulje e akorduar50 66x 300




…6 17 / 06 UXK …5 17/06 Banka likuidimi i faturës Nr …1 Dt 17/03 512 6840


Totali 13980 13980

Shpjegime:

o Në ndryshim me rastin 3 kur zbritja ishte tregtare, këtu si vleftë shitje pa TVSH merret ajo pa zbritje (6000 lekë); si vleftë e TVSH merret ajo me ulje dhe debitohet një llogari shpenzimesh fi nanciare “Zbritje e akorduar” për uljen e akorduar prej 300 lekë.

o Pjesët e tjera janë njësoj si në rastin 3.

c Varësia nga magazina

Për mallrat që magazinohen veprimi i shitjes shoqërohet me daljen nga magazina si më sipër; sepse fatura e shitjes shërben edhe si dokument justifi kues për daljen nga magazina.

Në rastet e veçanta të shitjes së mallrave të painventarizur ose të inventarizuar me vlerë jo të plotë bëhet pakësimi i shpenzimeve përkatëse të mallit të shitur. (Shih veprimet me inventarin.)

50 Ulje e akorduar = Rekomandohet të jetë një llogari e veçantë 66x (dmth në klasën 6 të shpenzimeve, grupi 6 i shpenzimeve fi nanciare).

84

Shënim: Mbi kontabilizimin “me ndryshim gjendje” të shitjeve.

Në kontabilizimin e shitjeve, sipas skemës “me ndryshim gjendje magazine” që zbatohej më parë te ne, kontabilizimi i faturës së shitjes ndryshonte vetëm në pjesën e dytë (me ngjyrë jeshile). Në këtë pjesë dalja nga inventari bëhej me kundërparti llogarinë 603 “Ndryshim gjendje në magazinë”.

Kjo sepse, sipas kësaj skeme, të gjitha hyrjet dhe daljet nga inventari bëhen me kundërparti llogarinë 603...”Ndryshim gjendje magazine”. Për konkretizim, sipas kësaj skeme, regjistrimi në ditar i rastit 3 (të shitjes) do të ishte:

Regjistrimi në ditarin e ndërmarrjes ”Infosoft Systems”




…4 17/04 FS …3 17/04 Shitje mallra, CD dhe bojë printeri 705 5700



FS …1 17/04 Dalje nga magazina për shitje, CD e bojë... 351 4800

6035 4800

…5 10/07 UXK …4 17/07 Banka likuidimi i faturës Nr…1 Dt 17/03 512 6840


Totali 18480 18480

Shpjegime:

o Siç shihet ndryshon vetëm llogaria kundërparti e llogarisë 35 “Mallra” që në vend të llogarisë 605 “Blerje, mallra” përdoret llogaria 6035 “Ndryshim gjendje mallra…”

Shënim:Rastet e mësipërme janë raste të shitjes së aktiveve qarkulluese. Shitja e një aktivi afatgjatë është një rast i veçantë, që trajtohet më poshtë, mbas amortizimit.

85

4. VEPRIMET ME INVENTARIN

i. Inventari dhe Metodat e Regjistrimit

a Ç’është inventari ?

Inventaret përbëhen nga aktivet:- e mbajtura për shitje (mallrat51, prodhimet,…); ose- që ndodhen në procesin e prodhimit; ose- në formë materialesh apo furnizimesh për t’u përdorur në procesin e prodhimit ose

në kryerjen e shërbimeve.

b Metodat e regjistrimit të inventarit

Për regjistrimin e veprimeve të magazinës dhe evidentimin e inventarit përdoren dy metoda:

o Metoda e inventarit të vazhdueshëmo Metoda e inventarit të ndërmjetëm

Metoda e inventarit të vazhdueshëm:

Sipas kësaj metode, çdo aktiv, në momentin që blihet dhe magazinohet, regjistrohet si hyrje në inventar (kontabilitet), ndërsa kur del nga magazina regjistrohet si dalje nga inventari.

Kjo metodë jep një gjendje faktike të inventarit në çdo çast. Kjo metodë rekomandohet sidomos kur artikujt kanë një vlerë të konsiderueshme.

Metoda e inventarit të ndërmjetëm

Bazohet në evidentimin e gjendjes së inventarit në periudha të caktuara, në fi llim të

51 Në mallrat hyjnë dhe pronat e paluajtshme (si toka, ndërtesa, …) kur ato blihen për rishitje. Në këtë rast ato trajtohen si pjesë e inventarit.

86

periudhës dhe në fund të periudhës dhe kontabilizohet vetëm kjo gjendje dhe jo çdo hyrje apo dalje nga magazina.

Kjo metodë e jep gjendjen e inventarit, jo në çdo çast por, periodikisht, në çastin kur bëhet inventarizimi; zakonisht, në fund të periudhës ushtrimore. Kjo metodë përdoret kur aktivet janë artikuj të imët e me vlerë relativisht të vogël.

c Kosto e inventarit

Në standardet e kontabilitetit, inventari (në magazinë) mbahet me kosto blerjeje apo prodhimi dhe jo me çmimin e blerjes.

Në koston e blerjes përfshihet: çmimi i blerjes, kosto e transportit, detyrimet doganore, siguracioni i mallit e kosto të tjera, deri në sjelljen e inventarit në vendin dhe gjendjen që duhet.

Në koston e prodhimit përfshihen kostot direkte e ato indirekte që lidhen me atë prodhim:

b) Kosto direkte: materialet e prodhimit, pagat e punonjësve të prodhimit dhe shpenzimet për ta (sigurimet, kompensimet, ...), humbjet teknike, fi rot, ...

c) Kosto indirekte: Qeraja, mirëmbajtja, ngrohja e ndriçimi, kostot inxhinierike,...

ii. Dokumentet e Magazinës

Veprimet me inventarin bazohen në dokumentet e magazinës, që janë:

1. Fletë Hyrje Magazine (FHM) – është dokumenti me të cilin ndërmarrja bën hyrje në magazinë artikujt e blerë apo të prodhuar. Në të përshkruhen artikujt, sasia e bërë hyrje, çmimi i magazinimit apo kostoja e prodhimit, vlefta etj. FHM plotësohet nga magazinieri që e merr në dorëzim artikullin dhe fi rmoset edhe nga personi që e sjell. Zakonisht këtij dokumenti i bashkëngjitet një kopje e dokumentit justifi kues (faturë blerjeje, fl etë dalje prodhimi, …). FHM përgjithësisht nuk kontabilizohet. Ajo kontabilizohet vetëm në rastet kur artikulli qarkullues bën lëvizje të brendshme52duke ndryshuar klasifi kimin kontabël (për shembull, nga

52 Lëvizje e brendshme quhet lëvizja nga një magazinë (vend stokim) në një tjetër pa ndryshim të gjendjes fi zike të artikullit.

87

material konsumi që nuk magazinohet në material që magazinohet; nga gjendje te të tretët në gjendje në magazinë; nga materiale të para në mall dhe anasjelltas; ...).

2. Fletë Dalje Magazine (FDM) – është dokumenti me të cilin ndërmarrja bën dalje nga magazina artikujt për shitje, për prodhim, për shërbim apo për në ndonjë magazinë tjetër. FDM ka përmbajtje të njëjtë me FHM, por për artikujt që dalin. Plotësohet nga magazinieri dhe fi rmoset edhe nga personi që e merr në dorëzim artikullin. Zakonisht këtij dokumenti i bashkëngjitet një kopje e dokumentit justifi kues (faturë shitjeje, urdhër i brendshëm, …). FDM përgjithësisht nuk kontabilizohet. Ajo kontabilizohet vetëm në rastet kur kontabilizohet dhe FHM.

3. Fletë Inventari (Magazine) (FIM) - është dokumenti që përdoret për të kryer inventarizimin në magazina, njësi shitje e prodhimi, periodikisht ose në rastet kur kërkohet të verifi kohet gjendja fi zike (faktike). FIM përdoret edhe për kontabilizimin e inventarit sipas “metodës së inventarit të ndërmjetëm”. Në mbyllje të ushtrimit kjo është një kërkesë e detyrueshme e standardeve të kontabilitetit. Verifi kimi i gjendjes dhe plotësimi i FIM kryhet nga një komision i përbërë prej të paktën 3 vetësh.

4. Proces Verbal (Magazine) (PVM) - është dokumenti që përdoret për të evidentuar dëmtimet, diferencat, vjedhjet në magazinë. PVM kontabilizohet kur këto diferenca kanë ndikim në gjendjen e pasurisë së ndërmarrjes.

Këto janë 4 dokumentet më të përdorshme për lëvizjet e inventarit. Ka dhe dokumente të tjera të kombinuar si:

- Fletë Hyrje Faturë53 (FHF) që luan rolin e FHM dhe të FB, në rastet kur nuk ka faturë blerjeje.

- Fletë Dalje Faturë54 (FDF) që luan rolin e FDM dhe të FS, përdoret në rastet kur magazina luan edhe rolin e pikës së shitjes.

Përveç këtyre, ka dokumente të tjera (jo kontabël) ndihmëse të administrimit fi zik të gjendjes së inventarit, si: Regjistri i Magazinës55, Kartela e Artikullit56, ...

53 Fletë Hyrje Faturë – quhet dhe Fletë Hyrje e Jashtme.

54 Fletë Dalje Faturë – quhet dhe Fletë Dalje e Jashtme.

55 Regjistri i Magazinës - ku regjistrohen FHM dhe FDM për evidentimin e tyre.

56 Kartela e Artikullit - ku regjistrohen të gjitha hyrjet e daljet e një artikulli.

88

a Fletë Hyrja e Magazinës (FHM)

FHM, ashtu si fatura, përbëhet nga dy pjesë: nga “koka” dhe nga “trupi” ku secila përmban informacione të domosdoshme për regjistrimin e saktë të saj.

Koka: përmban informacione identifi kuese (nr., datë, njësinë ekonomike apo magazinën,...) për dorëzuesin dhe marrësin në dorëzim, destinacionin, referimin e dokumentit justifi kues (faturën,...).

Trupi: përmban sasinë e artikujve, koston e magazinimit për njësi, vleftën totale të artikullit dhe totalin e të gjithë artikujve që përfshin dokumenti.

Shembull Fletë Hyrje

Shoqëria “IMB” bën hyrje në magazinë materialet (CD dhe bojë printeri) të blera me faturën 001 te shoqëria Infosoft systems. Për këtë magazinieri i “IMB” plotëson Fletë Hyrjen e mëposhtme:

SubjektiInstituti i Modelimeve në

Biznes

FLETE - HYRJE

Nr. 1 Date 18.04.2007

Adresa ku shkon malli

Magazina nr. 1

Emri mbiemri pers. te autoriz

Lloji e targa mjeti trans

Nr. Emertimi i mallit Njesia Sasia Çmimi Vlefta

1. Pako me 10 CD Pako 2 475 975

975

Emri Mbiemri e nenshkrimi

Magazinieri Marresi ne dorezim Transportuesi Llogaritari

89

b Fletë Dalja e Magazinës (FDM)

FDM është krejt e ngjashme me FHM si në formë dhe në përmbajtje. Në të shënohen artikujt që dalin nga magazina. Madje kur ka lëvizje nga një magazinë në tjetrën FDM e njërës shërben si FHM për tjetrën.

c Dokumente të tjera të magazinës

FHF dhe FDF janë të ngjashme në formë, përkatësisht me FB dhe FS, sepse trupin e kanë të njëjtë; te koka ka ndonjë informacion plus me që shërbejnë dhe për magazinën.

FIM dhe PVM janë dokumente që ngjajnë me FHM me specifi kat përkatëse. Qëllimi është evidentimi i gjendjes fi zike dhe kontabile të inventarit, sipas artikujve apo i ndryshimeve që ka pësuar ai. Janë dokumente që plotësohen me komision.

iii. Kontabilizimi i Hyrjeve në Inventar

Veprimi i blerjes së një artikulli shoqërohet me veprimin e hyrjes së tij në magazinë, përgjithësisht, me çmimin e blerjes. Mirëpo hyrja në inventar kërkohet të bëhet me koston e blerjes ndaj kontabilizimi i hyrjes në magazinë duhet të jetë i tillë që vlefta e artikullit në inventar të rëndohet dhe me shpenzimet e tjera përkatëse të blerjes.

Rasti 1: Vlerësimi fi llestar. Hyrje e mallrave në magazinë

Shembull: Infosoft Systems blen në import (si mall) me Faturën Nr. 6 Datë 21/05, dy printera me 90 € copa (2 x 90 = 180 euro = 22050 lekë; kursi 122,5 lekë/euro). Për çdoganimin e tyre (me FLD Nr ...1 Dt 29/ 05) paguan Taksë dogane 3000 lekë dhe TVSH 4410 lekë, që likuidohen në vend me Çek Bankar. Përveç këtyre i detyrohet transportuesit për transportin 2000 lekë (Faturë shërbimi Nr ...1, Datë 25/05)

Le të shohim si regjistrohet hyrja në inventar e printerave.

90

Regjistrimi në ditarin e Infosoft Systems

Ref DatëDok Justifikues



7 29 / 05 FLD …1 29/05 Shteti TVSH e zbrit. (2 printerat në Doganë) 4456 4410

Taksa, tarifa doganore 632 3000

ÇYB …4 10/07 Banka likuidimi i FLD Nr …1 Dt 29 /05 512 7410

8 29/05 FB ...1 25/05 Shpenzim, transport malli për blerje printeri 6271 2000

Detyrim ndaj transportuesit (furnitor) 401 2000

9 29 / 05 FB …6 21 / 05 Blerje dy printera 35 22050

Furnitori 401 22050

10 29/05 FK 001 29 / 05 Transferim shpenzime doganore për printera 632 3000

Transferim shpenzime transporti printera 6271 2000

Kosto blerje dogane e transport printera 35 5000

Totali 36460 36460

Shpjegime:

o Transaksioni i parë (ref 7) bazohet në Fletëdoganimin57 (FLD) dhe në Çekun bankar (ÇYB). Mbi bazën e FLD debitohet llogaria 632 “Shpenzime, taksa e tarifa doganore” për vleftën e taksës doganore të paguar (3000 lekë) si dhe llogaria 4456 “Shteti, TVSH e zbritshme” për vlerën e TVSH, sepse për mallrat e importit përllogaritet nga Dogana. Meqë pagesa e këtyre detyrimeve bëhet e menjëhershme (me Çek bankar) si kundërparti është kredituar llogaria “Banka” për shumën e paguar në doganë (7410 lekë).

o Transaksioni i dytë (ref 8) pasqyrohet me regjistrimin e faturës së transportuesit (FB), që njihet si shpenzim transporti për blerje (Debitohet llogaria 632 “Shpenzime transporti për blerje”) dhe si detyrim pagese që ndërmarrja i ka transportuesit (Kreditohet llogaria 401 “Furnitori”).

o Transaksioni i tretë (ref 9) bazohet në faturën e blerjes (FB) të printerave, që fi llimisht do magazinohen për shitje, ndaj debitohet llogaria 35 “Mallra” dhe kreditohet llogaria 401 “Furnitori” për të evidentuar detyrimin që kemi për likuidimin e kësaj fature.

o Transaksioni i katërt (ref 10) nuk bazohet drejtpërdrejt në ndonjë faturë, por në

57 Fletëdoganimi – është dokumenti që lëshon Dogana për çdoganimin e mallit, në të cilin shënohen detyrimet që mbahen në doganë (taksa Doganore, Akcisa, TVSH).

91

përllogaritje të brendshme. [Veprime të tilla transferimi dhe korrigjimi kryhen formalisht me Fletë Kontabël (FK)]. Ky transaksion pasqyron transferimin e shpenzimeve të taksës doganore dhe të transportit të printerave nga llogaritë e tyre të shpenzimeve në llogarinë inventar, si pjesë përbërëse e kostos së blerjes. Ndaj kreditohen llogaria 632 “Shpenzime, taksë doganore” dhe llogaria 6271 “Shpenzime transporti….” dhe debitohet llogaria 35 “Mallra” për shumën e tyre 5000 lekë. Me fjalë të tjera me këtë veprim anullohet shpenzimi i doganës dhe shpenzimi i transportit dhe vlefta e tyre bashkohet me vleftën e printerave në llogarinë “mallra”.

o Transaksioni tretë dhe i katërt (ref 9 e 10 me ngjyrë jeshile) i përkasin të dyja hyrjes në magazinë të printerave dhe së bashku përbëjnë koston e plotë.

Vini re!

Taksa e doganës dhe shpenzimet e transportit të printerave mund të ishin kontabilizuar që në fi llim (ref 8 dhe ref 9) në debi të llogarisë 35 “Mallra”. Mirëpo ne preferuam skemën e mësipërme, sepse shpërndarja e këtyre shpenzimeve dytësore të blerjes, në shumicën e rasteve, bëhet në një fazë të dytë, mbasi shqyrtohen të gjitha shpenzimet dhe të gjithë artikujt që përfshihen në to.

iv. Vlerësimi i Kostos së Inventarit

Në përgjithësi, për të llogaritur koston e daljes nga inventari të artikullit dhe për të vlerësuar koston e gjendjes së inventarit, rekomandohen këto metoda:

- Mesatarja e ponderuar- FIFO58 (“hyrje e parë, dalje e parë”)- LIFO59 (“hyrje e fundit, dalje e parë”).

o Mesatare e ponderuarKosto e daljes së artikujve llogaritet si mesatare e ponderuar e gjendjes në fi llim dhe hyrjeve të tyre (të blera ose të prodhuara) gjatë periudhës. Kjo metodë është aktualisht më e rekomanduara.

58 FIFO – Është shkurtimi i fjalëve angleze “First In, Fist Out”

59 LIFO - Është shkurtimi i fjalëve angleze “Last In, Fist Out”

92

o FIFO (“hyrje e parë, dalje e parë”)Sipas kësaj metode supozohet se elementet që janë blerë në fi llim shiten apo dalin nga njësia të parët. Për këtë arsye, në fund të periudhës, elementet gjendje e inventarit janë ato që janë blerë apo prodhuar më të fundit.

o LIFO (“hyrje e fundit, dalje e parë”)Sipas kësaj metode supozohet se elementet që janë blerë në fund shiten apo dalin nga njësia të parët. Në fund të periudhës, gjendje janë elementet që janë blerë apo prodhuar në fi llim. Kjo metodë përdoret vetëm në raste specifi ke.

Shembull

Në magazinën e Infosoft Systems, gjendja e artikullit «CD» më 1 janar 2007 ishte 50 copë me vleftë gjithsej 2000 lekë; gjatë janarit u kryen këto veprime: 5 janar Infosofti bleu 2000 copë me 35 lekë/copa ;

14 janar shiti 1600 copë ; 22 janar shiti 200 copë ;25 janar bleu 2500 copë me 32 lekë/copa ;28 janar shiti 1500 copë.

Le të llogarisim gjendjen e artikullit CD në magazinë duke bërë regjistrimet e lëvizjeve (hyrje, dalje) në kartelën e këtij artikulli.

a) Sipas metodës së “Mesatares së Ponderuar”

Kartela e Artikullit “CD

Nr Rend Data

Hyrjet Daljet Gjendje

Sasi Çmim Vleftë Sasi Çmim Vleftë Sasi Çmim Vleftë

- 01.01.07 100 40 4000 100 40.0 4,000.0

1 05.01.07 2000 35 70000 2100 35.2381 74,000.0

2 14.01.07 1600 35.2381 56,381.0 500 35.2381 17,619.0

3 22.01.07 200 35.2381 7,047.6 300 35.2381 10,571.4

4 25.01.07 2500 32 80000 2800 32.3469 90,571.4

5 28.01.07 1500 32.3469 48,520.4 1300 32.3469 42,051.0

93

Sqarime:

o Në hyrje artikujt regjistrohen njësoj, në të gjitha metodat, me çmimin njësi sa kostoja e blerjes.

o Në dalje artikujt regjistrohen me çmimin njësi, që llogaritet60 nga pjesëtimi i «Vleftë Gjendje» me «Sasi Gjendje».

o Mund të provohet lehtë se çmimi mesatar i gjendjes nuk ndryshon, kur regjistrojmë një dalje të artikullit; ai mund të ndryshojë vetëm kur regjistrojme një hyrje.

b) Sipas metodës “FIFO»

Kartela e Artikullit “CD” me FIFO

Nr Rend Data

Hyrjet Daljet Gjendje

Sasi Çmim Vleftë Sasi Çmim Vleftë Sasi Vleftë

- 01.01.07 100 40 4000 100 4,000

1 05.01.07 2000 35 70000 2100 74,000

2 14.01.07 100 40 4,000 2000 70,000

1500 35 52,500 500 17,500

3 22.01.07 200 35 7,000 300 10,500

4 25.01.07 2500 32 80000 2800 90,500

5 28.01.07 300 35 10,500 2500 80,000

1200 32 38,400 1300 41,600

Sqarime:

o Në dalje, me metodën FIFO, artikujt regjistrohen me çmimin njësi sa hyrja më e parë. Prandaj sasia e daljes prej 1600 copë është ndarë në dy pjesë (100 copë me 40 lekë, me çmimim e gjendjes së datës 01.01.07 dhe 1500 copë me 35 lekë me çmimin e hyrjes së parë).

o Në përfundim gjendja në sasi është e njëjtë, me të dyja metodat, por në vleftë ajo ndryshon. Në rastin e metodës "FIFO" vlefta është sa çmimi i blerjes së fundit, 32 lekë/copë.

60 Llogaritet - si mesatare e ponderuar, te kolona nr. 10 e Kartelës së Artikullit.

94

v. Kontabilizimi i Daljeve nga Inventari

Nëse shitet një artikull i magazinuar, shitja duhet të shoqërohet edhe me daljen nga inventari, sepse vetëm kur del nga inventari ai trajtohet si shpenzim. Kjo dalje bazohet në Faturën e shitjes (FS).

Rasti 2: Dalja jashtë përdorimit

Le ta zëmë se gjatë qëndrimit në magazinë është dëmtuar një “printer”, i cili në bazë të proces verbalit të magazinës (PVM) përkatëse (dhe FDM) bëhet dalja nga inventari.

Në rastet kur kemi disa hyrje e dalje në inventar, dalja bëhet duke e vlerësuar koston njësi me njërën nga metodat e vlerësimit të inventarit (mestare të ponderuar, FIFO etj.) në përputhje me udhëzimet specifi ke kontabile. Përgjithësisht rekomandohet “mesatarja e ponderuar”.

Kostua e plotë e printerit me të cilin është regjistruar në inventar është 13525 lekë [(22050 + 5000) /2].

Regjistrimi në ditarin e Infosoft Systems:




…11 12 / 04 FDM …1 17 / 06 Dalje jashtë përdorimit e printerit 35 13525

Shpenzim blerje malli 605 11025

Shpenzim, taksë dogane 632 1500

Shpenzim, transport për blerje 6271 1000

Totali 13525 13525

Shpjegime:

o Dalja nga inventari pasqyrohet duke kredituar llogarinë 35 “mallra”, me koston e plotë të blerjes 13525 lekë.

o Kjo dalje përbën një shpenzim për ndërmarrjen që përbëhet nga: vlefta e blerjes 11025 (= 22050/2) lekë, taksa e doganës 1500 (= 300/2) lekë, shpenzimi i transportit 1000 ( = 2000/2) lekë; prandaj me këto vlera debitohen llogaritë përkatëse 605; 632 dhe 6271.

95

Shënim: Mbi kontabilizimin “me ndryshim gjendje” të hyrje-daljeve nga magazina.

Kontabilizimi i hyrje-daljeve nga inventari, sipas skemës “me ndryshim gjendje magazine” që zbatohej më parë te ne, bëhej sipas skemës:

Hyrja në magazinë e mallrave Debi llogaria 35 “Mallra” Kredi llogaria 6035 “Ndryshim gjendje magazine mallra”

Dalja nga magazina e mallrave Debi llogaria 6035 “Ndryshim gjendje magazine mallra” Kredi llogaria 35 “Mallra”Kjo skemë në mënyrë analoge përdoret dhe për “materiale të para”, “produkte” etj.; duke zëvendësuar llogarinë 35 “mallra” me llogarinë përkatëse të inventarit (31, 34, etj.) dhe llogarinë 6035 me llogaritë përkatëse (6031,6034 etj.)

Po nëpërmjet llogarisë 603 “Ndryshim gjendje magazine” bëhej edhe kalimi nga llogaria e shpenzimeve në llogarinë inventar i shpenzimeve të kostos së artikullit që magazinohej.

vi. Veprime të tjera me inventarin

a Rakordimi me gjendjen fi zike

Gjendja e inventarit në kontabilitet duhet të rakordohet periodikisht me gjendjen faktike të tij, pavarësisht nga metoda me të cilën është vlerësuar (FIFO, mesatare).

Diferencat që rezultojnë nga inventarizimi kontabilizohen në varësi të natyrës së tyre (shkakut nga kanë ardhur).

b Rakordimi me vlerën e tregut

Në mbyllje të vitit ushtrimor, përveç rakordimit të gjendjes fi zike, duhet të bëhet ballafaqimi i vlerës së stokut me vlerën e tregut. Gjendja e inventarit duhet të rivlerësohet me vlerën neto të realizueshme61 nga shitja e tij, nëse kjo vlerë është më e vogël se kostua me të cilën është mbajtur në kontabilitet. (shih më poshtë, provizioni i stokut.)

61 Vlera e realizueshme e shitjes – është vlera nëse do të shitej me cmimin e tregut duke i zbritur asaj shpenzimet e shitjes

96

5. VEPRIMET E ARKËTIMIT DHE TË PAGESËS

Ndër veprimet më të shpeshta janë ato të Arkëtimeve dhe të Pagesave që bëhen nëpërmjet bankës ose arkës së ndërmarrjes.

Tendenca është që të gjitha veprimet e pagesave dhe të arkëtimeve të bëhen nëpërmjet Bankës; ka madje kufi zime tatimore për pagesat “në dorë“ 62 (aktualisht deri 300000 lekë).

i. Dokumentet e Bankës dhe të Arkës

a Dokumentet e Bankës

Dokumentet bazë të veprimeve me bankën janë: Çeku, Urdhër Xhirimi, Arkëtim Banke.

1. Çeku – është dokumenti që përdoret për tërheqjen e parave “në dorë“ nga llogaria bankare. Mbi bazën e tij banka panguan personin, emri i të cilit është shënuar në çek, me shumën që shënohet në të.

2. Urdhër Xhirimi – është dokumenti që përdoret për xhirimin e parave nga një llogari bankare në një llogari bankare tjetër. Urdhër Xhirimi ynë (UXY) është urdhri që ne i japin bankës për të xhiruar para (paguar) nga llogaria jonë bankare në llogarinë bankare të një tjetri. Urdhër Xhirimi i tjetrit (UXT) është ai i bërë nga një tjetër për të xhiruar (derdhur) para nga llogaria e tij në llogarinë tonë bankare.

3. Arkëtim Banke - është dokumenti që vërteton derdhjen e parave “cash”, në llogarinë e ndërmarrjes në bankë, nga vetë ajo apo nga ndonjë person tjetër. Ky dokument lëshohet nga banka në momentin e derdhjes së parave.

62 “Në dorë” = “Cash”

97

Shembull Çek Bankar

Shembull Urdhër Xhirimi

98

b Dokumentet e Arkës

Dokumentet bazë të arkës janë: Mandat Arkëtimi(MA) dhe Mandat Pagesa(MP)Secili prej tyre mbahet në blloqe në tri kopje, me numër rendor, pa korrigjime apo mundësi fshirjeje. Rekomandohet të mbahen blloqe me vete, jo vetëm arkëtimet nga pagesat, por edhe sipas llojit të monedhave.

1. Mandat Arkëtimi – vërteton hyrjen e parave në Arkë. Ai duhet të nënshkruhet nga arkëtari, që vërteton marrjen e shumës në dorëzim, dhe personi që derdh paratë.

2. Mandat Pagesa (MP) - vërteton daljen e parave nga Arka. Ai zakonisht shoqërohet me urdhrin e pagesës që lëshohet nga administratori ose i ngarkuari i tij. MP duhet të nënshkruhet nga arkëtari, nga personi që merr paratë dhe në raste të përcaktuara edhe nga administratori ose i ngarkuari i tij.

Shembull Mandat Pagese

c Kërkesa specifi ke të likuiditetit

Veprimet me paratë (hyrje daljet në arkë e në bankë) kanë disa kërkesa specifi ke në kontabilitet:

99

Një monedhë - një llogari: vleftat në dy monedha të ndryshme (USD, Euro, ALL,…) nuk mund të mbahen në të njëjtën llogari. Ato duhet të regjistrohen në llogari të veçanta.

Një dokument - një njësi: Kalimet nga një arkë në një tjetër, xhirimet nga një bankë në një tjetër apo nga banka në arkë e anasjellas nuk mund të bëhen me një dokument të vetëm. Secila njësi arke apo banke duhet të ketë dokumentin e saj.

ii. Veprimet me Bankë

Disa veprime të arkëtimeve dhe pagesave ne i trajtuam së bashku me Faturat e Blerjes dhe të Shitjes. Më poshtë po rendisimin disa veprime të tjera tipike që ndeshen më shpesh dhe mënyrën e regjistrimit të tyre.

Rasti 1. Arkëtim fature në monedhë të huaj

“IMB” i shet një klienti të huaj programin “Kontabiliteti Alpha“ dhe, sipas marrëveshjes, bazë për likuidimin do të merret vlefta e faturës në euro (300 Euro). Kur kryhet pagesa e saj, pas një muaji, kursi i monedhës ka ndryshuar nga 120 lek/euro që ishte në datën e faturës në 125 lek/euro në datën e arkëtimit.

Regjistrimi në ditarin e IMB




16 23 / 06 FS 007 23 / 06 Shitje program “Kontabiliteti Alpha” (300 € ) 701 36000

Detyrimi i klientit të huaj 411 36000

17 22 / 07 UXK 001 22 / 07 Arkëtim nga klienti i huaj për likuidim fature 512 37500

Likuidim detyrimi sipas faturës 411 36000

Fitim nga ndërrimi i kursit të monedhës 769 1500

Totali

Sqarime:

o Në pjesën e parë (ngjyrë gri) është regjistrimi i faturës së shitjes (FS) së cilës i referohet arkëtimi. Të ardhurat dhe detyrimi vlerësohen me kursin në datën e faturës; pra 300*120 = 36000 lekë.

100

o Në këtë rast nuk ka TVSH të Shitjes (sepse eksportet përjashtohen).

o Në pjesën e dytë pasqyrohet regjistrimi i pagesës së klientit (arkëtim për shitësin) që kryhet nëpërmjet Llogarisë Bankare. Vlefta e saj, gjithashtu, konvertohet me vleftën në datën e kryerjes së veprimit (UXK). Si arkëtim, debitohet llogaria bankare me vleftën 300*125 = 37500 Lekë.

o Diferenca prej 1500 lekë (midis detyrimit 36000 lekë dhe arkëtimit 37500 lekë) është nga ndryshimi i kursit të këmbimit (klienti e ka shlyer detyrimin prej 300 €). Kur ndryshimi i kursit e rrit gjendjen (arkëtohen më shumë), ai konsiderohet si fi tim dhe kreditohet llogaria 769 “Fitim nga shkëmbimet valutore”. Në rast të kundërt, konsiderohet si humbje dhe debitohet llogaria 669 “Humbje nga shkëmbimet valutore”63.

Rasti 2. Pagesë për Fatura në monedhë të huaj

Infosoft Systems shlyen detyrimin ndaj furnitorit të printerave të importuar. Fatura është në Euro (Faturën Nr. 6, Datë 21/05, dy printera me 90 € copa (2 x 90 = 180 euro = 22050 lekë; kursi 122,5 lekë/euro). Pagesa bëhet, pas një muaji, kur kursi i monedhës ka ndryshuar. (Nga 122.5 lekë/euro që ishte në datën e faturës në 125 lekë/euro në datën e pagesës).

Regjistrimi në ditarin e Infosoft Systems




9 29 / 05 FB …6 21 / 05 Blerje dy printera 35 22050

Furnitori 401 22050

12 28 / 06 UXY 003 28 / 06 Paguar për blerje printera 180 € 512 22500

Likuidim i detyrimit të furnitorit të printerave 410 22050

Humbje nga ndërrimi i kursit të monedhës 669 450

Totali

Sqarime:

o Në pjesën e parë (ngjyrë gri) është regjistrimi i mëparshëm i faturës (FB) së cilës i referohet pagesa. Detyrimi është vlerësuar me kursin e datës së faturës; pra

63 Llogaria 669 “Humbje nga shkëmbimet valutore” e ka pas numrin 666; ndërsa llogaria 769 “Fitim nga shkëmbimet valutore e ka pasur numrin 766.

101

180*122,5 = 22050 lekë.

o Vini re! Fatura është regjistruar kur është marrë dhe jo në datën e faturës (tetë ditë më vonë). Njihen rastet kur data e regjistrimit nuk përputhet me datën e faturës. Prandaj është e nevojshme të evidentohen të dyja datat: data e regjistrimit dhe data e faturës (dokumentit).

o Në pjesën e dytë pasqyrohet pagesa që i bëhet furnitorit nëpërmjet Llogarisë Bankare. Vlefta e saj 180 Euro regjistrohet në kredi të llogarinë 512 “bankë” e konvertuar me kursin pagesës 125 lekë/ euro, pra 22500 (= 180 x 125) lekë.

o Me pagesën prej 180 Euro detyrimi ndaj furnitorit konsiderohet i shlyer; mirëpo ky detyrim njihej mbi bazën e kursit të faturës prandaj llogaria e furnitorit duhet të debitohet me 22050 ( = 180 x 122,5) lekë.

o Diferenca prej 450 lekë, e shkaktuar nga ndryshimi i kursit të këmbimit, e pakëson gjendjen e parave, prandaj konsiderohet si humbje nga kursi i këmbimit dhe debitohet llogaria 669 “Humbje nga shkëmbimet valutore”.

Rasti 3. Pagesë për shpenzime me komision bankar64

IMB, në rastin e pagesës së energjisë elektrike, përveç detyrimit (që sipas faturës së KESH është 15000 lekë me TVSH) mbahet dhe komision bankar (200 lekë).





18 20 / 07 UXY 004 20 / 07 Likuidim i KESH-it, muaji qershor me komision 512 15200

Paguar energjia elektrike muaji mars 604 12500


Shpenzime për shërbime bankare 628 200

Totali 15200 15200

Sqarime:

o Llogaria “Banka” kreditohet për të gjithë shumën 15200 lekë (vleftë faturë + komision bankar).

64 Komision Bankar – Është një tarifë shërbimi (shpenzim) që mban banka për disa lloj shërbimesh.

102

o Me vleftën e detyrimit, sipas faturës së KESH (12500), debitohet direkt një llogari shpenzimesh (604 “Blerje energji, avull, ujë”) dhe me vlerën e TVSH së faturës (2500) llogaria përkatëse (4456 “Shteti TVSH e zbritshme”).

o Shpenzimet për shërbimet bankare evidentohen më vete. Ndaj, me vleftën e komisionit bankar 200 lekë është debituar llogaria 628 “Shërbime Bankare”.

o Kështu veprohet dhe për ujin, telefonin, postën e mjaft shërbime të tjera, nga të tretë, me të cilët nuk mbahet kartelë llogarie e veçantë.

Kujdes! Për “shërbimet e tjera” llogaria mund të ndryshojë sipas klasifi kimit: për telefonin e postën 626; për qiranë 613, për transport 627,…

iii. Veprimet me Arkën

Veprimet me arkën janë krejt të ngjashme me ato të bankës; mjafton të zëvendësojmë llogarinë 512 “Banka“ me llogarinë 531 “Arka“.

Ndodh, sidomos në veprimet me arkën, që një dokument (MA ose MP) të përmbledhë disa transaksione që prekin llogari të ndryshme. Për shembull:

Rasti 4. Pagesë për shërbime me tatim në burim

“IMB” paguan një punonjës të jashtëm për një punë të bërë prej tij dhe, sipas ligjit, i mban tatimin në burim 10 %. Arkëtari nuk pret një MP (për pagën e punës 40000 lekë) dhe pastaj një MA (për tatimin në burim 4000 lekë) por i përmbledh këto veprime në një MP të vetme (36000 lekë) duke përshkruar secilin prej tyre.

Regjistrimi në ditar e IMB




19 20 / 07 MP 002 20 / 07 Paguar Z. Alban për punën e kryer 531 36000

Shpenzuar për punonjës të jashtëm 621 40000

Shteti - Tatim në burim, punonjës i jashtëm 442 4000

Totali 40000 40000

103

Sqarime:

o Llogaria “Arka” kreditohet për 36000 (= 40000 - 4000) lekë që efektivisht kanë dalë nga arka dhe i ka marrë punonjësi.

o Si shpenzim, fi rmës i njihet e gjithë shuma 40000 lekë, me të cilën debitohet llogaria 621 “Personel nga jashtë ndërmarrjes”, sipas marrëveshjes që ka bërë me punonjësin.

o Ndërmarrja i mban punonjësit të jashtëm “Tatimin në burim”. Ky tatim nuk është shpenzim për ndërmarrjen; ai është një detyrim që ka punonjësi ndaj shtetit. Shteti ka ngarkuar ndërmarrjen që t’ia mbajë këtë detyrim punonjësit; prandaj është kredituar (me vlerën 4000 lekë) llogaria 442 “Shteti- tatime e taksa të ndaluara nga të ardhurat e punonjësve …”.

Rasti 5. Pagesë për disa lloje shpenzimesh

“IMB” blen furnitura65 (20000 lekë) dhe paguan për transportin e tyre (5000 lekë) të njëjtin person66, në këtë rast ajo pret një MP të vetme.





20 20 / 04 MP 002 25 / 04 Paguar furnitori për furniturat e transportin… 531 25000

Shpenzuar për blerje furnitura 606 20000

Shpenzuar për transport furnituara 6271 5000

Totali 25000 25000

Sqarime:

o Llogaria 531 “Arka” kreditohet për shumën 25000 (= 20000 + 5000) lekë që është paguar për të dyja këto shpenzime së bashku.

o Llogaria 606 “Blerje të pastokueshme, furnitura, …” debitohet me shumën 20000 lekë, duke e ndarë nga shpenzimi tjetër për transport 5000 lekë, me të cilën debitohet llogaria 6271 “Transport për blerje”.

65 Furnitura: Materiale e pjesë të ndryshme konsumi rrjedhës me të cilat furnizohet ndërmarrja dhe që nuk inventarizohen. Këto quhen edhe “materiale konsumi”.

66 Person – Ky mund të jetë “Person fi zik” ose “Person juridik”.

104

iv. Xhirimet e Brendshme

Xhirime të brendshme kemi kur kemi lëvizje parash nga një llogari në një tjetër llogari likuiditeti. Ja disa shembuj:

− xhirojmë para nga një bankë në një bankë tjetër, − tërheqim para nga një arkë dhe i derdhim në një arkë tjetër− tërheqim nga banka dhe i arkëtojmë në arkën e ndërmarrjes dhe anasjellas. − tërheqim nga një llogari (banke ose arke) një lloj monedhe (p.sh: Euro) i konvertojmë

në një lloj monedhe tjetër (p.sh: lek) dhe i derdhim në llogarine përkatëse.

Kontabilizimi i këtyre transaksioneve nuk duhet të bëhet direkt. Psh:

Jo kështu

Kontabilizimi i tyre bëhet me kundërparti llogarinë “Xhirime të brendshme” (llog 58…).

Kjo sepse:

1. regjistrimi në një llogari likuiditeti duhet të bazohet në dokumentin e vetë njësisë (parimi “një dokument – një njësi” ose i përgjegjësisë individuale)

2. “parimi i pavarësisë në regjistrim” kërkon që veprimi i tërheqjes së parave (p.sh: nga banka) duhet të regjistrohet më vete, pavarësisht nga veprimi pasues i derdhjes (p.sh: në arkë).

Debi Kredi

Llog. 512 Llog. 531

Kredi

9000090000

Debi

105

Le t’i ilustrojmë këto transaksione me dy shembuj:

Rasti 5. Tërheqje nga banka dhe derdhje në arkë

“IMB” bën një tërheqje nga llogaria e saj bankare (prej 90000 lekë) për gjendje arke në ndërmarrje, të cilat i arkëton.





21 25 / 07 ÇB 003 25 / 07 Tërheqje për gjendje arke 512 90000

Xhirime të brendshme 581 90000

22 26 /07 MA 002 26 /07 Arkëtim i tërheqjes nga banka për gjendje 531 90000


Totali 180000 180000

Sqarime:

o Veprimi i parë. Llogaria 512 “Banka” kreditohet për shumën 90000 lekë që është shuma e tërhequr bazuar në dokumentin bankar (ÇB) dhe si kundërparti e saj debitohet llogaria 581 “Xhirime të brendshme”.

o Veprimi i dytë. Llogaria 531 “Arka” debitohet po me shumën 90000 lekë, në bazë të dokumentit të arkës (MA) edhe kjo si kundërparti ka llogarinë 581 “Xhirime të brendshme”.

o Këto dy veprime janë krejt të pavarur nga njëri - tjetri; madje ato mund të bëhen në ditë të ndryshme (regjistrimi i dytë është bërë një ditë më vonë).

Rasti 6. Tërheqje nga arka Euro dhe kthim në Lekë

“IMB” i duhen lekë për të bërë një pagesë nga arka, prandaj urdhëron nxjerrjen e një sasie Euro (100 Euro) për t’i këmbyer në tregun e lirë dhe arkëtuar në lekë. (Kursi rrjedhës i këmbimit të Euros gjendje në llogarinë e arkës është 124 lekë/euro, ndërsa kursi i blerjes së saj në tregun e lirë është 121 lekë/euro)

106





23 28 / 07 MP 003 28 / 07 Nxjerrë 100 Euro për konvertim në Lekë 5314... 12400


24 28 /07 MA 003 28 /07 Arkëtim nga konvertimi i 100 euro 5311... 12100

Humbje nga shkëmbimi në treg i 100 Euro 669 300


Totali 24800 24800

Sqarime:

o Veprimi i parë bazohet në MP që pret arkëtari kur nxjerr nga arka 100 Euro. Llogaria 5314 “Arka në monedhe të huaj” kreditohet me shumën 12400 (= 100 * 124) lekë, sipas kursit me të cilin gjendet në llogarinë e saj; si llogari kundërparti është 581 “Xhirime të brendshme”.

o Veprimi i dytë bazohet në MA që pret arkëtari kur arkëton lekët. Llogaria 5311 “Arka në Lekë” debitohet me shumën që arkëtohet pas këmbimit, 12100 (= 100*121) lekë sipas kursit që u këmbyen realisht.

o Diferenca e vlerës, nga ndryshimi i kursit të këmbimit të Euros, është 300 lekë (= (124 - 121) * 100). Kjo konsiderohet humbje për ndërmarrjen prandaj debitohet llogaria 669 “humbje nga shkëmbimet valutore”.

o Edhe ky veprim ka si kundërparti llogarinë 581 “Xhirime të brendshme”, e cila kreditohet.

Vini re! Llogaria “Xhirime të brendshme”, mbas xhirimit të parave, duhet të jetë zero; nëse jo, kjo tregon që lëvizja e parave nga një llogari në tjetrën nuk ka përfunduar ose janë kryer regjistrime në mënyre jo korrekte.

107

6. VEPRIMET ME PRODHIMIN

i. Mënyrat e trajtimit

Njësitë e Prodhimit67 ngjajnë me një lloj magazine, ku hyjnë materiale të para68 e materiale ndihmëse, përpunohen dhe del produkti.

Për hyrjen e materialeve në njësinë e prodhimit përdoret Fletë Hyrje; ndërsa për daljen e produktit përdoret Fletë Dalje. Këto, ndonëse janë të ngjashme me FH dhe FD e magazinës, ngaqë lidhen me prodhimin kanë trajtim të veçantë.

Në mjaft raste në prodhim përdoren edhe dokumente të tjera të brendshme që varen nga teknologjia e procesit të prodhimit dhe lëvizjet nga një repart në tjetrin. Këto dokumenta të brendshme nuk kontabilizohen; kontabilizohen vetëm FH dhe FD që lidhen me ndryshimin e klasifi kimit të aktivit (artikullit). Lëvizja nga “materiale të para” në “prodhim në proces” dhe pas kësaj në “produkt” lidhet me ndryshimet e klasifi kimit të artikullit në tri llogari kontabël (31 “Materiale të para..” ; 33 “prodhime në proces…” ; 34 “produkte”). Kjo lëvizje ilustrohet në skemën që vijon:

Skema e lëvizjes në Prodhim

Sqarime:

Pika 1 – dalja e materialeve të para e ndihmëse nga magazina ku gjendeshin (dalja nga llogaria 31…)

Pika 2 - hyrja e materialeve të para e ndihmëse në procesin e prodhimit (hyrja në llogarinë 33…)

67 Njësitë e prodhimit - Edhe njësitë e Ndërtimit dhe të Shërbimit ngjajnë me njësitë e prodhimit, sepse edhe në to hyjnë materiale që konsumohen; por edhe dallojnë nga fakti që produktet e tyre nuk magazinohen.

68 Materiale të para – quhen dhe “Lëndë të para”.

Magazinae materialeve

Procesii Prodhimit

Magazinae produkteve

1 2 3 4

108

Pika 3 - dalja e produktit nga procesi i prodhimit, që nënkupton: a) konsumin e lëndëve të para (dalja nga llogaria 33…). b) prodhimin e produktit (gati për t’u stokuar në magazinë).

Pika 4 – dorëzimi i produktit në magazinë (hyrja në llogarinë 34…).

Dalja nga magazina e materialeve (pika 1) dhe hyrja (dorëzimi) e produktit në magazinë (pika 4) bazohet në dokumentet e magazinës përkatëse (domethënë FDM dhe FHM).

Vetëm pika 2 dhe pika 3, që përbëjnë përkatësisht hyrjen dhe daljen nga procesi i prodhimit përbëjnë hyrjen e daljen e mirëfi lltë nga prodhimi.

ii. Dokumentet e prodhimit

a Hyrja në prodhim (pika 2)

Fletë Analiza e materialeve është dokumenti ku shënohen të dhëna teknike apo cilësore të lëndëve që hyjnë, sipas kërkesave të procesit teknologjik. Në bazë të saj bëhet pranimi ose jo i materialeve. Fletë analiza nuk kontabilizohet.

Receptura e Produktit është një dokument, gjithashtu i brendshëm, ku përcaktohet sasia dhe lloji i materialeve të para, materialeve ndihmëse, që duhen për të prodhuar një njësi të produktit. Receptura e produktit nuk kontabilizohet. Ajo i shërben menaxherit të prodhimit për të kontrolluar konsumin e materialeve të para.

Fletë Hyrja në Prodhim69 (FHP) është dokumenti bazë me të cilën bëhet hyrja e lëndëve të para në prodhim. Ky dokument është krejt i ngjashëm me Fletë Hyrjen e magazinës.

FHP është dokumenti i vetëm që kontabilizohet për hyrjen në prodhim. Ajo justifi kon ndryshimin e klasifi kimit kontabël të aktivit; kalimin e tij në procesin e prodhimit (hyrje në llogarinë 33.. )

69 Fletë Hyrje në Prodhim = quhet dhe “Fletë Hyrje në Procesin e Prodhimit”.

109

b Dalja nga prodhimi (pika 3)

Fletë Dalje Lëndë (FDL) është si Fletë Dalja e magazinës, por për sasinë e materialeve të para e ndihmëse që konsumohen gjatë procesit të prodhimit. Ky dokument përdoret kur procesi teknologjik lejon matjen direkte të sasisë së konsumuar pas çdo partie prodhimi.

Proces Verbal Inventari është dokumenti që përpilohet nga një komision vlerësimi për evidentimin e sasisë së materialeve gjendje në proçesin e prodhimit në momentin e kryerjes së inventarit. Ky proces verbal mbahet periodikisht, sidomos kur nuk mund të matet drejtpërdrejt sasia e lëndëve të konsumuara.

Fletë Dalja nga Prodhimi (FDP)70 është e ngjashme me FD e magazinës. Kjo përmban sasinë e produktit të prodhuar (që del nga procesi i prodhimit), por nuk ka çmim.

FDP përdoret edhe për të llogaritur indirekt (nëpërmjet sasisë së produktit dhe “recepturës së produktit”) konsumin e materialeve të para, kur mungon Fletë Dalja e Lëndëve. Ky vlerësim vlen deri në verifi kimin fi zik të gjendjes me “Proces verbal inventari”

Fletë Analiza e produktit është dokumenti, ku shënohen të dhëna teknike apo cilësore të produktit të prodhuar, sipas kërkesave të procesit teknologjik. Në bazë të tij bëhet pranimi ose jo i produktit dhe vlerësimi i cilësisë së tij si dhe i çmimit. Ky dokument nuk kontabilizohet.

Fletë Hyrja në Magazinë është e njëjta FHM me të njëjtin format (si për mallrat, ashtu edhe për materialet dhe produktet), që vërteton hyrjen në magazinë. FHM përdoret në vend të FDP sepse e përmban informacionin e saj dhe, për më tepër, ka edhe çmimin e produktit që nuk e ka FDP.

Vini re !Në kontabilitet kërkohet që dalja nga prodhimi të pasqyrojë:

- konsumin e materialeve- hyrjen (prodhimin) e produktit.

Për konsumin e materialeve: Fletë Dalja Lëndë (FDL) është dokumenti që vërteton në kontabilitet daljen e aktivit (materialeve) nga llogaria 33.... Në mungesë të FDL, mund të përdoret FDP

70 Fletë Dalje nga Prodhimi = quhet dhe “Fletë Dalje nga Procesi i Prodhimit” ose shkurt “Fletë Prodhimi”.

110

duke përllogaritur (nëpërmjet sasisë së produktit dhe “recepturës së produktit”) konsumin e materialeve të para e ndihmëse. Ky vlerësim vlen deri në verifi kimin fi zik të gjendjes me “Proces verbal inventari”.

Për hyrjen (prodhimin) e produktit: Në kontabilitet produkti njihet kur magazinohet ose merret në dorëzim nga shitja (shih pikën 4 te skema e lëvizjes në prodhim); Fletë Hyrja në magazinë e produktit është dokumenti bazë për hyrjen e aktivit në inventar si produkt (llogaria 34…).

iii. Kontabilizimi i prodhimit

Le të ilustrojmë kontabilizimin e dokumenteve sipas pikave të skemës së mësipërme.

Pika 1. Dalja nga magazina e materialeve të para

“IMB” nxjerr nga magazina CD dhe materiale tjera, për t’i përdorur si materiale të para për prodhimin e artikullit “Kontabiliteti Alpha”.

Regjistrimi në Ditarin e IMB




25 17 / 08 FDM 001 17 / 08 Dalje “Materiale” nga magazina për prodhim 311 4600

Hyrje “Materiale” në prodhim për “ Alpha” 3311 4600

Totali 4600 4600

Sqarime:

o Dalja nga magazina tregon një pakësim të llogarisë së inventarit të materialeve të para. Si kundërparti është llogaria 3311 “prodhim në proces”, që tregon se materialet kanë hyrë në proces prodhimi (llogaria 331) 71; ndërsa shifra e fundit e llogarisë 3311, pra(1) tregon që është “material i parë”.

71 Për punimet llogaria në proces është 332, ndërsa për shërbimet është 333.

111

Pika 2. Hyrja në proces prodhimi e materialeve

Hyrja në procesin e prodhimit të materialeve të para është e lidhur ngushtë me daljen e tyre nga magazina ku ishin. (Pra pika 1 dhe pika 2 janë dy anë të të njëjtit transaksion.) Në përgjithësi, regjistrimi i hyrjes në prodhim bëhet me FHP, që përdoret në vend të FDM që përdorëm më sipër (pika 1). Kontabilizimi bëhet njësoj sepse në fakt është i njëjti transaksion.

Pika 1 dhe 2. Kontabilizimi sipas skemës me ndryshim gjendje magazinë.





25/1 17 / 08 FDM 001 17 / 08 Dalje (CD etj.) nga magazina për prodhim 311 4600

Ndryshim gjendje magazine 60311 4600

25/2 17 / 08 FHP 001 17 / 08 Hyrje (CD etj.) në procesin e prodhimit 331 4600

Ndryshim gjendje në procesin e prodhimit 60331 4600

Totali 9600 9600

Sqarime:

o Ref 25/1 i takon regjistrimit të daljes së lëndës së parë “CD etj.” nga magazina bazuar në FDM (pika 1) të cilën e konsideron si shpenzim (debitohet llogaria 60311 “ndryshim gjendje magazine materiale të para…”).

o Ref 25/2 është regjistrimi i FHP për hyrjen e lëndës së parë “CD etj.” në procesin e prodhimit; si kundërparti është llogaria 60331. Shifra e parafundit e 60331 është (3), e njëjtë me atë të grupit përkatës të inventarit të prodhimit në proces (llogaria 331).

o Veprimi (ref 25/2) anulon shpenzimin që paraqet veprimi i mëparshëm (ref 25/1) i daljes së lëndës së parë nga magazina, duke kredituar një llogari shpenzimi (60331) me të njëjtën vleftë, sepse, në tërësi, nuk kemi shpenzim por kalim të aktivit nga një gjendje në tjetrën.

Vini re !

1. Në standardet e kontabilitetit që kishim, hyrja e lëndëve në procesin e prodhimit konsiderohej si e ardhur, prandaj përdorej llogaria 713 (në vend të 6033…). Ndërsa sipas standardeve të reja, prodhimi në proces dhe produkti konsiderohet si pakësim shpenzimi; prandaj është regjistruar në debi të llogarisë së shpenzimit të ndryshimit të gjendjes (603…).

2. Nëse artikulli është Aktiv Afatgjatë (AA), ai trajtohet ndryshe së bashku me amortizimin (Shih te “Trajtimi kontabël i amortizimeve”).

112

Pika 3. Konsumi i lëndëve Konsumi i materialeve (CD etj.) në procesin e prodhimit, shpesh, evidentohet indirekt nëpërmjet sasisë së prodhimit (FDP) dhe “Recepturës”. Në këtë rast si dokument justifi kues për konsumin përdoret FDP. Regjistrimi i këtij veprimi në kontabilitet është i njëjtë edhe kur konsumi bazohet në FDL.





25 17 / 08 FDM 001 17 / 08 Dalje (CD etj.) nga magazina për prodhim 311 4600

Hyrje (CD etj.) në procesin e prodhimit 3311 4600

26 18 / 08 FDP 001 18 / 03 Konsumi i lëndëve (CD etj.) 3311 4600

Shpenzime blerje materialesh të para 601 4600

Totali 13800 13800

Sqarime:

o Me ngjyrë gri janë shënuar regjistrimet e mëparshme (Ref 25) të daljes së materialeve nga magazina dhe hyrjes së tyre në procesin e prodhimit të bërë me FDM.

o Veprimi (ref 26) paraqet efektin e konsumit të materialeve (daljen nga inventari të CD etj.) duke kredituar llogarinë 331 dhe nga ana tjetër (meqë kjo dalje është shpenzim) duke debituar llogarinë 601 “Shpenzime blerje materialesh të para”.

Pika 4. Dorëzimi i prodhimit

Nga prodhimi del produkti i gatshëm (një paketë “Programi Alpha 7.0”) që pasi kontrollohet, paketohet (CD dhe manuali) dhe vlerësohet kostua e prodhimit (12000 lekë/paketë), dorëzohet në magazinë e cila e bën hyrje me FHM. Në koston e prodhimit, përveç materialeve të para (CD etj.) = 4600 lekë, bën pjesë kostua e punës së specialistëve të “IMB”, që vlerësohet me 7400 lekë.

113




Lloj Nr Date Debi Kredi

25 17 / 08 FDM 001 17 / 08 Dalje “CD etj.” nga magazina për prodhim 311 4600

Hyrje “CD etj.” në proces prodhimi 3311 4600

26 18 / 08 FDP 001 18 / 08 Konsumi i lëndëve (CD etj.) 3311 4600

Shpenzim, blerje materialesh të para 601 4600

27 18 / 08 FHM 002 18 / 08 Hyrje produkti “Software Alpha” në magazinë 34 12000

Kosto produkti , Materiale të para 601 4600

Kosto produkti, page dhe shpërblime 641 7400

Totali

Sqarime:

o Me ngjyrë gri janë shënuar regjistrimet e mëparshme në pikat 1, 2 e 3 të skemës së prodhimit.

o Dorëzimi i prodhimit (magazinimi) pasqyrohet (ref 4) si hyrje në magazinë duke debituar inventarin (llogarinë 34) dhe kredituar si kundërparti llogaritë e shpenzimeve (kostos) përkatëse të prodhimit: llogarinë 601 “Blerje materiale të para” për vlerën e konsumit të tyre 4600 lekë dhe llogarinë 641 “Pagat e personelit…” për vlerën e pagës dhe shpërblimeve (7400 lekë) të punonjësve të shpenzuar për atë produkt72. Me fjalë të tjera prodhimi konsiderohet si pakësim shpenzimesh (dhe jo si e ardhur që trajtohej më parë).

o Vini re! Vlefta me të cilën produkti hyn në inventar (12000 lekë) nuk është aspak e njëjtë me vleftën e konsumit të materialeve të para (4600 lekë). Në koston, me të cilën prodhimi hyn në inventar, përfshihen dhe shpenzime të tjera direkte dhe indirekte (shih më sipër te “Kosto e inventarit”).

72 Llogaritja e kostos të pagës së punonjësve për produkte të tilla (software) është në fakt shumë më komplekse sepse varet shumë nga sasia e kopjeve të shitura.

114

7. VEPRIMET ME LISTËPAGESAT

i. Listëpagesa e Punonjësve (LP)

LP është dokumenti me anën e të cilit evidentohen detyrimet e ndërmarrjes ndaj punonjësve dhe ato ndaj shtetit (sigurimet shoqërore e shëndetësore, tatim mbi të ardhurat, ...) që lidhen me pagat e punonjësve.

Si dokument i brendshëm plotësohet nga personi i ngarkuar nga ndërmarrja, në bazë të kontratës së punës, pranisë në punë (kohëshënuesit), normës (kur ka normë) etj.

Përbërësit e Listëpagesës

LP, në përgjithësi, përmban këto pjesë:

a) paga për punën e kryer në fakt (paga bazë sipas pranisë dhe normës)

b) shtesat mbi pagë (për vjetërsi, shtesë funksioni, paaftësi të përkohshme, vështirësi pune,...)

c) ndalesat nga paga (tatimi mbi të ardhurat, sigurimi shoqëror e shëndetësor, detyrime ...)

d) paga neto si diferencë e “pagës me shtesat”73 me “ndalesat nga paga”.

Listëpagesa është dokumenti që autorizon pagesën e punonjësve. Ajo përdoret dhe si dokument justifi kues për detyrimet e ndërmarrjes që lidhen me pagën e punonjësve.

Gjithnjë e më shpesh, punonjësit paguhen me Urdhër Xhirime (UX) nëpërmjet bankës ose duke fi rmosur individualisht në mandat pagesa (MP) të veçanta. Këto UX dhe MP janë dokumentet që justifi kojnë shlyerjen e detyrimeve të ndërmarrjes për pagën ndaj punonjësve. Me UX shlyhen dhe detyrimet ndaj shtetit.

73 “Paga me shtesat” – quhet dhe “paga bruto”.

115

Shembull Listëpagese

Ndërm

arrja: IMB

Sektori:1

LISTË PAGESE

Periudha: 1- 31 Gusht 2007

Nr Rend

PunonjësiPaga m

e shtesatN

dalesat Paga N

etoEm

ërM

biemër

Pag.PunePag.Raport

Të tjeraShum

aTatim

eSigurim

eTe tjera

Shuma

12

34

56

7 =4+5+68

910

11 = 8+9+1012 = 7 -11

1

2

3

v

Totali400000

2500015000

44000042500

3900020000

10150033800

FinancieriA

dministratori

Sqarime:

a) “Pag. Pune” përmban: ”Pagën e punës” dhe shtesat për vjetërsi, shtesë funksioni, vështirësi pune, që zakonisht

llogariten së bashku (mund të m

bahen edhe veç e veç).

b) “Pag. Raport” përmban: Pagën për paaftësinë e përkohshm

e në punë, që evidentohet nga raporti mjekësor.

c) “Shtesa \Të tjera”: Në të shënohen shtesa të tjera në pagë, nëse ka, që nuk përfshihen në pikën a) dhe b)

d) “Tatime”: Tatim

i mbi të ardhurat, që ndërm

arrja detyrohet t’ja mbajë punonjësit për llogari të shtetit.

e) “Sigurime” përm

ban: Sigurimet shoqërore e shëndetësore, vetëm

pjesa që detyrohet t’i paguajë punonjësi shtetit.

f) “N

dalesa \Të tjera”: Në të shënohen ndalesa të tjera në pagë, detyrim

e të punonjësit, nëse ka.

116

ii. Kontabilizimi i Listëpagesës

Nga listëpagesa, në kontabilitet duhet të evidentohen këto komponente kryesore:

1. “Paga me shtesat“ (“Pag. Pune“ + “Pag.Raport“ + “Të Tjera“), është shpenzim dhe detyrim i ndërmarrjes ndaj punonjësve për punën e bërë. Kjo vleftë kontabilizohet:

Debi llog 641… “Shpenzime - Paga e personelit” Kredi llog 421…”Personeli paga e shpërblime…”

2. “Kontributi i ndërmarrjes për sigurimet shoqërore...“, që llogaritet në bazë të “Pagës me Shtesa“ minus “Pag. Raporti“ sipas udhëzimit përkatës, është shpenzimi dhe detyrimi i ndërmarrjes për sigurimin e punonjësve. Kontributi i ndërmarrjes për sigurimet kontabilizohet:

Debi llog 644… “Shpenzime - Kuota të sigurimeve shoqërore…”Kredi llog 431…”Sigurime shoqërore…”

3. “Tatimi (i punonjësve) mbi të ardhurat“, që llogaritet po mbi bazë të “Pagës me Shtesa“ minus “Pag. Raporti“ sipas udhëzimit përkatës, është detyrim tatimor i punonjësve ndaj shtetit. Tatimi mbi të ardhurat kontabilizohet:

Debi llog 421… ”Personeli paga e shpërblime…” Kredi llog 442…”Shteti, tatime mbi të ardhurat …”

4. “Kontributi i punonjësve për sigurimet shoqërore...“, që llogaritet njësoj si “Kontributi i ndërmarrjes për sigurimet ... “, ndryshon vetëm përqindja e kontributit. Ky kontribut është detyrimi i punonjësve ndaj organizatave të sigurimit (shoqëror e shëndetësor) dhe kontabilizohet:

Debi llog 421… ”Personeli paga e shpërblime…” Kredi llog 431… ”Sigurime shoqërore…”

5. “Detyrime të tjera të punonjësve“, që evidentohen më vete në listëpagesë te “Ndalesa të tjera“ (si psh shlyerje kredie, huaje, dëmshpërblimi). Këto detyrime pagese të punonjësve ndaj të tretëve (që kryhen nëpërmjet ndërmarrjes) ose detyrimet ndaj vetë ndërmarrjes kontabilizohen:

Debi llog 421… ”Personeli paga e shpërblime…” Kredi llog 427… ”Detyrime të kërkuara ....”

Përveç këtyre, mund të evidentohen edhe komponente të tjera. ( Për shembull, veç e veç, shtesa për punë jashtë orari, për kompensime, ... ).

117

Shembull

Listëpagesa e muajit gusht, për sektorin I të IMB (që paraqitet më sipër) përmban në total:

1) Paga me shtesat = 440’000; 2) Kontributi i ndërmarrjes për sigurimet … = 119’090; 3) Kontributi i punonjësve për sigurimet = 39’000; 4) Tatimi i punonjësve mbi të ardhurat = 42’500; 5) Ndalesa të tjera punonjësve = 20’000 lekë.





28 3 / 09 LP 001 1 / 09 Shpenzim; paga me shtesat, muaji Maj 641 440000

Personeli paga e shpërblime për t’u marrë 421 101500 440000

Shpenzim; sigurimet e punonjësve ndërmarrja 644 119090

Sigurimet Shoqerore e shëndetësore 431 158090

Tatimi punonjësve mbi të ardhurat 442 42500

Detyrime të tjera të punonjësve 427 20000

Totali 660590 660590

Sqarime:

o Detyrimi (shpenzimi) i ndërmarrjes për pagën e punonjësve është 440000 lekë sa paga me shtesat (paga bruto); ndaj me këtë vleftë debitohet llogaria 641 “Shpenzime - Paga e personelit …” dhe kreditohet po me atë vlerë llogaria 421 ”Personeli - paga e shpërblime për t’u marrë”.

o Kontributi (shpenzimi) i ndërmarrjes për sigurimin e punonjësve është 119 090 lekë dhe regjistrohen në debi të llogarisë 644 “Shpenzime - Kuota të sigurimeve shoqërore…”.

o Kontributi (detyrimi) i punonjësve për sigurimet e tyre është 39000 lekë. Detyrimi gjithsej (ndërmarrje + punonjës) për sigurimin e punonjësve është 158090 lekë (119090 + 39000) ndaj me këtë vlerë kreditohet llogaria 431 ”Sigurime shoqërore…”, sepse këto konsiderohen si borxh që ndërmarrja i ka organizatës përkatëse të sigurimeve.

o Detyrimi i punonjësve për tatimin mbi të ardhurat është 42500 lekë prandaj me

118

këtë vleftë është kredituar llogaria 442 ”Shteti – Tatime e taksa…”, sepse këto ndërmarrja ia ka borxh shtetit.

o Detyrimi që i kanë punonjësit të tretëve është 20000 lekë. Me këtë vleftë kreditohet llogaria 427 ”Detyrime të kërkuara ....”, sepse me këtë veprim punonjësit i paguajnë detyrimin ndërmarrjes dhe tani është ndërmarrja që u ka këtë borxh të tretëve.

o Detyrimi (ndalesat në pagë) gjithsej i punonjësve është 101500 lekë (39000 sigurimet + 42500 tatimi + 20000 detyrime të tjera) ndaj me këtë vlerë është debituar llogaria 421 ”Personeli - paga e shpërblime për t’u marrë” sepse kjo u mbahet nga paga.

o Paga neto që marrin punonjësit është 338500 lekë (440000 – 101500), sa teprica e llogarisë 421 “Personeli - paga për t’u marrë”.

119

8. ZHVLERËSIMET (AMORTIZIMET DHE PROVIZIONET)

i. Ç′janë zhvlerësimet ?

Kontabiliteti duhet të japë një paraqitje besnike të gjendjes së pasurisë së një ndërmarrje. Për këtë qëllim ai merr në konsideratë edhe zhvlerësimin që mund të pësojnë disa elemente aktive të ndërmarrjes me qëllim që të respektojë parimin e sinqeritetit të llogarisë.

Shembull zhvlerësimi

1) Një makineri, me kalimin e viteve, konsumohet74, nuk ka më vlerën që kishte kur e blemë dhe e regjistruam në kontabilitet.

2) Në treg ka dalë një makineri me teknologji të re75, më e lirë dhe më e mirë se makineria jonë. Ne nuk mund ta mbajmë në bilanc makinerinë tonë me vleftën e dikurshme, kur mund të blihet një e re shumë më lirë.

Zhvlerësimi kontabilizohet atëherë kur ndërmarrja e konstaton atë, pra kur konstaton nevojën e shpenzimeve suplementare që ajo vetë duhet të përllogarisë për ripërtëritjen (apo zëvendësimin) e elementeve të aktivit të zhvlerësuar (me kusht që të mos jenë si kundërparti e ndonjë transaksioni material apo monetar të kryer).

Në kontabilitet dallohen dy tipa zhvlerësimi: Amortizimi dhe Provizioni. Zhvlerësimi konsiderohet:

a) Amortizim nëse jemi të sigurtë për masën dhe momentin e kryerjes së shpenzimit.

b) Provizion nëse nuk jemi të sigurtë, të paktën për njërin nga të dyja: masën ose momentin.

74 Ky quhet “konsum fi zik” ose “zhvlerësim fi zik”.

75 Ky quhet “konsum moral”.

120

ii. Shpenzimet për Amortizimin

a Përcaktimi i amortizimit

Amortizimi përkufi zohet si:

“Konstatim kontabël i zvogëlimit të vlerës së një elementi të aktivit që rrjedh nga përdorimi, koha, ndryshimi i teknikës apo i teknologjisë dhe çdo arsye tjetër, efektet e të cilave janë të pakthyeshme“.

Nga ky përkufi zim del se:

- Llogaritja e amortizimit mbështetet mbi një konstatim dhe jo mbi një veprim apo ngjarje; ky përcaktohet pra nga vetë ndërmarrja.

- Amortizimi ka kuptim vetëm për elementet e Aktivit Afatgjatë (AA).

- Zhvlerësimi i konstatuar si amortizim është i pakthyeshëm, në të kundërt ai do të kontabilizohet si provizion.

- Meqenëse amortizimi përfaqëson një zvogëlim të vlerës, ai duhet konsideruar si një shpenzim për ndërmarrjen, gjë që do ta zvogëlojë rezultatin e saj.

- Amortizimi rrjedh nga arsye normale, pra jo të jashtëzakonshme.

b Paraqitja e amortizimit në llogaritë kontabël

o Elementet që preken nga amortizimi:

Në kontabilitet, jo të gjitha elementet e aktivit preken nga amortizimi. Së pari, koncepti i amortizimit zbatohet vetëm në disa elemente të aktivit afatgjatë (llogari të klasës 2). Edhe midis aktiveve afatgjata, vetëm disa janë të prekshme nga amortizimi; e pikërisht aktivet afatgjata materiale (AAM) dhe jomateriale (AAJ) (përjashto trojet).

o Koncepti i vlerës kontabël neto

Nga momenti kur ndërmarrja regjistron humbjen e vlerës së një elementi të aktivit të prekur nga amortizimi, ky nuk do të fi gurojë në llogaritë e bilancit të saj vetëm me vlerën e blerjes, por së bashku me disa përbërës:

- Vlerën fi llestare të AA: që regjistrohet, sikurse e kemi parë, me vlerën e blerjes

121

së tij pa taksa.

- Amortizimin vjetor, që është vlera e zhvlerësimit të AA, e konstatuar gjatë periudhës së ushtrimit.

- Vleftën kontabël neto të AA: që është diferenca midis vlerës fi llestare të AA dhe shumës së amortizimeve vjetore që aplikohen për këtë aktiv.

o Vlerësimi i Amortizimit

Megjithëse vlefta e amortizimit përcaktohet nga ndërmarrja, që ky vlerësim të jetë i besueshëm dhe i njëjtë për ndërmarrje të ndryshme, llogaritja e amortizimeve rregullohet me ligje fi skale ku përcaktohen:

- jetëgjatësia normale e përdorimit (ose normat e amortizimit)

- mënyra e llogaritjes së amortizimit.

Ndërmarrja duhet gjithashtu të ketë, në një dokument të veçantë aneks, planet e saj të amortizimit.

c Llogaritja e amortizimit

Për të përcaktuar vleftën e amortizimit të AA, ndërmarrja mbështetet mbi dy parametra:

o Jetëgjatësia e përdorimit të AA

Amortizimi i një AA varet nga jetëgjatësia e përdorimit e parashikuar për këtë AA. Mbi bazën e jetëgjatësisë llogaritet përqindja e normës së amortizimit.

o Përqindja e amortizimit të AA

Norma e amortizimit është përqindja vjetore e zhvlerësimit që do zbatohet për AA. Përqindjet e amortizimit varen nga kohëzgjatja e përdorimit të AA.

Për t’i kontrolluar dhe unifi kuar këto norma, administrata fi skale përcakton normat e amortizimit vjetor të AA sipas kategorive, që jepen në tabelën e mëposhme.

122

Normat fi skale të amortizimit

Nr Emërtimi i kategorisë Norma

1 Toka, trualli, vepra arti, metale e gurë të çmuar,… 0 %

2 Ndërtesa tregtare, industriale, zyra 5 %

3 Aktivet afatgjata jomateriale 15 %

4 Pajisje informatike, software 25 %

5 Automjete, impiante, makineri etj. 20 %

6 Mobilje e pajisje zyre 20 %

7 Investim i hoteleve 40 %

o Plani i amortizimit

Duke u mbështetur në kohëzgjatjen dhe normën e amortizimit, ndërmarrja harton planin e amortizimit, për një parashikim të shpenzimit vjetor të çdo AA që i nënshtrohet amortizimit.

Plani i amortizimit ka pamjen e mëposhtme:

Viti Vlera në fi llim të ushtrimit

AmortizimiVjetor

Shuma e Amortizimeve

Vjetore

Vlera neto në fund të ushtrimit

2001

2002

…

200n

iii. Përcaktimi i Shpenzimit të Amortizimit Vjetor

Për të përcaktuar vleftën e amortizimit vjetor, ndërmarrja mund të përdorë dy metoda76:

76 Metoda : Këtu përmenden metodat që rekomandohen nga zyra e tatimeve, por ka edhe të tjera.

123

- Metoda e amortizimit linear- Metoda e amortizimit me vlerë të mbetur.

Meqenëse metoda e llogaritjes së amortizimit ndikon në vlerën e amortizimit vjetor, ajo, gjithashtu, caktohet nga legjislacioni fi skal, në varësi të llojit të AA.

a Metoda e amortizimit linear

Kjo metodë, që quhet dhe metodë e amortizimit konstant, e cakton vleftën e amortizimit vjetor të njëjtë për çdo vit, deri në fund të jetës së parashikuar të AA që amortizohet. Aktualisht, përdorimi i saj njihet nga legjislacioni fi skal në aktivet afatgjata jomateriale (AAJ) dhe në godinat (administrative e industriale) apo ndërtimet e tjera me jetëgjatësi relativisht të madhe.

o Llogaritja e amortizimit linear

Fiksohet paraprakisht kohëzgjatja n (vjet) e përdorimit të AA të amortizueshëm dhe llogaritet vlefta e amortizimit vjetor duke pjesëtuar vleftën e blerjes të AA me n. Pra:

Vleftë Amort. Vjetor = (Vleftë Fillestare) / (n vjet)Përqindje Amort. = 100% / (n vjet)

Shembull:Vlefta fi llestare (kosto e blerjes) = 20’000 lekë; jetëgjatësia 10 vjet. Vleftë amortizimi vjetor = 20000 /10 = 2000 lekëPërqindje amortizimi = 100% /10 = 10%

o Llogaritja e amortizimit për vitin e parë

Ndërmarrja nuk e blen AA që ditën e parë të vitit ushtrimor; në amortizimin e vitit të parë merret parasysh kohëzgjatja reale e përdorimit77 dhe jo i gjithë viti. Mënyra e llogaritjes së ditëve përcaktohet me udhëzim nga autoritetet fi skale.

Përgjithësisht, amortizimi i vitit të parë llogaritet proporcionalisht me ditët e përdorimit.

77 Marrja në konsideratë e numrit të ditëve të përdorimit njihet si parimi i “prorata temporis”

124

Për këtë, llogaritet koefi cienti e përdorimit të vitit të parë:

Koef. = (ditë përdorimi) / (ditë gjithsej viti)Amort. Viti i parë = (Amort. vjetor) x (Koef.)

b Metoda e amortizimit me vlerë të mbetur

Ndryshe nga metoda e amortizimit linear, në të cilën përqindja aplikohet mbi vleftën fi llestare, në metodën e amortizimit me vlerë të mbetur përqindja e amortizimit aplikohet mbi vlerën neto të mbetur të AA.

Pra, llogaritja e amortizimit me vlerë të mbetur bëhet:

Vleftë Amort.Vjetor = (Vlefta e Mbetur) x (Përqindje Amort.)Vleftë e Mbetur = (Vleftë fi llest.) - ∑ (Vleftë Amort.)

Shënim: Vitin e parë si vleftë e mbetur është vlefta e blerjes.

Kjo metodë, krahasuar me metodën e amortizimit linear, ka si rrjedhojë uljen e shpenzimeve të amortizimit të ndërmarrjes gjatë viteve të mëvonshme.

Shembull:

Vlefta e blerjes = 20’000 lekë; jetëgjatësia 10 vjet.

Përqindje amortizimi = 100% /10 = 10%

Viti I Vleftë amort. = 10% * 20000 = 2000 lekë;

Vleftë e mbetur = 20000 – 2000 = 18000 lekë

Vleftë amort. viti II = 10% * 18000 = 1800 lekë

Vleftë e mbetur = 20000 – 2000 – 1800 = 16200 lekë

Vleftë amort. viti III = 10% * 16200 = 1620 lekë

Edhe në këtë metodë aplikohet parimi i kohëzgjatjes reale të përdorimit në llogaritjen e përdorimit në vitin e parë si në rastin e metodës lineare.

Legjislacioni fi skal aktual e rekomandon këtë metodë pothuajse për të gjitha AAM e tjera përveç atyre që evidentuam më sipër te metoda lineare. Pra metoda e amortizimit me vlerë të mbetur përdoret për:

125

- Instalime teknike, makineri, pajisje, instrumente e vegla pune- Mjete transporti- Mobilje e orendi - Godinat industriale me konstruksion të lehtë etj.

iv. Trajtimi Kontabël i Amortizimeve

Sikurse e kemi parë, regjistrimi i një amortizimi pasqyron një varfërim të ndërmarrjes dhe konstatimin në llogaritë e saj të një shpenzimi shtesë që e ul rezultatin e ushtrimit.

Regjistrimi i amortizimit do prekë pra një llogari të klasës 2 (sepse zvogëlimi i një elementi të aktivit ka të bëjë me AA) dhe një llogari të klasës 6 (llogari shpenzimesh). Skematikisht, amortizimet do të regjistrohen:

Debi llog. 681: “Shpenzime amortizimi të aktiveve afatgjata” për të pasqyruar shpenzimin e lidhur me këtë amortizim.

Kredi llog. 28...: “Amortizimi i aktiveve afatgjata” që ndahet në të njëjtën mënyrë si llogaritë përkatëse të klasës

2. (Për shembull, po të amortizojmë një AAM të regjistruar në llogarinë 213 do të përdorim llogarinë 2813.)

Shënim: Përllogaritjet dhe veprimet që lidhen me amortizimin ilustrohen te pika 9 “Ushtrim Amortizimi”.

v. Trajtimi Kontabël i Provizioneve

Provizioni është një detyrim aktual, për të cilin koha e shlyerjes ose shuma janë të pasigurta. Njësia ekonomike do të njohë një provizion në bilanc kur:

a) ka një detyrim ligjor ose konstruktiv78 si rezultat i ngjarjeve që kanë ndodhur para bilancit;

b) për shlyerjen e detyrimit do të nevojitet një dalje (pakësim) e burimeve;

78 Detyrim konstruktiv = Nuk është detyrim ligjor por, në një farë kuptimi, detyrim moral, që vetë ndërmarrja ka marrë në veprimtarinë e saj nëpërmjet deklaratave specifi ke dhe nuk ka gjasa që ajo të mos e mbajë atë.

126

c) mund të bëhet një vlerësim relativisht i saktë i shumës së detyrimit.

Shembuj provizionesh:

a) Provizione që rrjedhin nga detyrime ligjore:

- Shkelja e një kontrate noteriale në bazë të së cilës duhet të paguajë një dëmshpërblim.

- Mosrespektimi i ligjit për taksat bën që Drejtoria e Tatimeve dhe Doganave të kërkojë pagesat e tatimeve shtesë ose gjobave (pavarësisht nëse kjo mund të jetë në proces ankimor).

- Hyrja në fuqi e një ligji për mjedisin, sipas të cilit kërkohet që ndërmarrja të likuidojë ose kompensojë për ndotje të caktuara.

b) Provizione që rrjedhin nga detyrime konstruktive (morale)

- Ndërmarrja ka deklaruar se do të riblejë produktet e saj të shitura brenda dy muajsh, nëse klienti nuk është i kënaqur me to ndonëse nuk ka detyrim ligjor për ta bërë këtë. (Për këtë ndërmarrja krijon një provizion në bilanc për kostot e parashikuara, në lidhje me riblerjen e mallrave.)

Në ndryshim nga amortizimet, provizionet nuk aplikohen vetëm për aktivet afatgjata por edhe për aktive të tjera, prandaj edhe trajtimi kontabël i provizioneve do të ndryshojë sipas tipit të aktivit.

Rasti 1. Provizion i Aktiveve Afatgjata (AA)

Regjistrimi i provizionit të AA (psh Tituj Financiarë) duhet të pasqyrojë rëndimin e shpenzimeve fi nanciare të ndërmarrjes dhe duhet të zvogëlojë vleftën e AA (Financiare). Skematikisht, regjistrimi bëhet si vijon:

Debi llog 686: “Provizione për zhvlerësimin e AAF”,për të pasqyruar shpenzimin e lidhur me këtë provizion dhe faktin që ky është i lidhur me një aktiv fi nanciar të bilancit.

Kredi llog 296: “Shuma të parashikuara për zhvlerësimin e AAF”, që ndahet në nënllogari në të njëjtën mënyrë si dhe llogaritë përkatëse të klasës 2. (në analogji me amortizimet 28… )

Shembull:

Provizioni i një Titulli Financiar vlerësohet 10000 lekë.

127

Regjistrimi në ditar:




X+1 FA Shpenzime për provizione të titujve fi nanciare 686… 10000

Provizione për titujt e pjesëmarrjes 296… 10000

Totali 10000 10000

Rasti 2. Provizion i stoqeve79

Regjistrimi i provizionit për inventarët (p.sh: materiale të para) është ekzaktësisht i njëjtë me atë të AA, veçse në këtë rast, elementet e aktivit të provizionuara të bilancit janë llogari të klasës 3 (Inventarët).

Më saktë, provizionet në këtë rast regjistrohen sipas skemës:

Debi llog. 683 ”Shuma ... për zhvlerësimin e aktiveve qarkulluese”, për të pasqyruar shpenzimin e lidhur me këtë provizion.

Kredi llog. 39...: “Shuma të parashikuara për zhvlerësime të inventarëve”që ndahet në të njëjtën mënyrë si llogaritë përkatëse të klasës 3. (Shembull: për stoqet e lëndëve të para të regjistruara në llogarinë 31 përdoret llogaria 391).

Rasti 3. Provizione të kredive të klientëve

Këtu veprohet në dy etapa:

- fi llimisht konstatohet statusi i kredisë përkatëse klient (që në kontabilitet quhet kredi e dyshimtë ose në proces gjyqësor)

- më tej regjistrohet provizioni që i përgjigjet humbjes së mundshme të vlerës së kredisë.

79 Stoqe = Gjendje inventari qarkullues dhe prodhimi në proces.

128

Shembull:

Provizioni i një kredie klienti: 800 lekë





X+3 FA Kredi e dyshimtë ose në proces gjyqësor 416 800

Klienti (kalim si klient i dyshimtë ) 411 800

X+ 4 FA Shuma parashikuar zhvlerësim për klientët 491 800

Provizione të parashikuara për klientët 684 800

Totali 1600 1600

Sqarim:

o Veprimi i parë (ref x+3) pasqyron ndryshimin e statusit të kredisë, nga llogaria 411 “klientë” në llogarinë 416 “Kredi të dyshimta /në proces gjyqësor”.

o Në veprimin e dytë (ref 16) regjistrohet provizioni që rrjedh nga vlefta e kredisë së dyshimtë, njësoj si për provizionet e tjera.

Vetëm provizioni regjistrohet në:

Debi llog. 68480: “Shuma ... për provizione të klientëve”,për të pasqyruar shpenzimin e lidhur me këtë provizion dhe faktin që ky është i lidhur me aktivin fi nanciar të bilancit.

Kredi llog. 491: “Provizione për zhvlerësim të llogarive klientë”.

80 Kjo llogari duhet shtuar në PKP.

129

9. USHTRIM AMORTIZIMI

i. Paraqitja e Ushtrimit të Amortizimit

Në momentin e krijimit, ndërmarrja “IMB” regjistroi disa transaksione që pasqyrohen në bilanc dhe në llogarinë e rezultatit si vijon:

Bilanci

Aktivi Pasivi

213 Makineri 150000 101 Kapitali 100000

411 Klient 18500 120 Rezultati 11000

512 Bankë 242500 164 Hua 250000

401 Furnitor 50000


Pasqyra e të Ardhurave e Shpenzimeve


Llog. Emërtimi Vlefta Llog. Emërtimi Vlefta

601 Blerje lëndësh të para 50000 701 Shitje produkt i gatshëm 78500

604 Blerje energji elektrike 10000

641 Pagat 7500

Fitimi 11000


Ndërmarrja konstaton se disponon një aktiv afatgjatë (AA), të regjistruar në llogarinë 213, që mund t’ia nënshtrojë amortizimit.

Drejtuesi ju kërkon të paraqitni tabelat e ndryshme të amortizimit të këtij AA sipas metodave të ndryshme që propozon plani kontabël. Ndërmarrja e ka përftuar AA më 1 korrik dhe e përdor këtë deri sot, në procesin e prodhimit.

130

ii. Zgjidhje Ushtrim Amortizimi

1. Rasti i amortizimit linear

a) Përcaktimi i tabelës së amortizimit

Duhen marrë parasysh elementet e mëposhtme:- Vlefta kontabël: 150000 - Përqindja e amortizimit: 10 %

Sqarime:1. Përqindja e amortizimit 10% jepet, sipas klasifi kimit, nga Administrata Fiskale.2. Kësaj përqindje i korrespondon kohëzgjatja 10 vjet sepse (100 %) / (10%) = 10

Vlera e amortizimit vjetor normal llogaritet sipas formulës:

Amortizimi Vjetor normal = “Vlera kontabël” x “Përqindje amortiz” = = 150000 x 10 % = 15000 lekë (në vit)

Me këtë vlerë mund të ndërtojmë planin e amortizimit të makinerisë çdo vit, nëse nuk do të merrnim në konsideratë faktin që ndërmarrja “IMB” fi llon ta përdorë makinerinë më 1 korrik të vitit rrjedhës.

Mirëpo IMB e përdor makinerinë vetëm për 6 muaj, korrik - dhjetor të vitit të parë, pra afërsisht gjysmë viti (181 / 365 ≈ 0.5) 81, kështu që amortizimi vjetor për vitin e parë rezulton:

Amortizimi vjetor (viti Irë) = 15000 x 0.5 = 7500 lekë.

Nga kjo rrjedh që amortizimi i makinerisë nuk do të zbatohet më për 10 vjet por për një periudhë prej 11 vjetësh, meqenëse vitin e parë u mor vetëm gjysma e vlerës së amortizimit vjetor normal.

81 Për mënyrën e llogaritjes së këtij koefi cienti, administrata fi skale ka nxjerrë udhëzim të veçantë.

131

Plani i Amortizimit Linear


Amortizimi Vjetor

Amortizimi i Akumuluar

Vlera në fund të ushtrimit

1 150000 7500 7500 1425002 142500 15000 22500 1275003 127500 15000 37500 1125004 112500 15000 52500 975005 97500 15000 67500 825006 82500 15000 82500 675007 67500 15000 97500 525008 52500 15000 112500 375009 37500 15000 127500 22500

10 22500 15000 142500 750011 7500 7500 150000 0

Sqarime:

o Vlera kontabël në fi llim të ushtrimit është e barabartë me vlerën e regjistrimit të AA, pra 150000;

o Amortizimi Vjetor është i njëjtë çdo vit, me përjashtim të vitit të parë dhe të fundit.

o Tabela e planit të amortizimit përmban 11 vjet dhe jo 10, sa është jetëgjatësia, nga fakti i fi llimit të amortizimit në mes të vitit dhe jo që në fi llim të tij.

o Amortizimi vjetor në vitin e fundit është i barabartë me vlerën e amortizimit vjetor normal minus amortizimin vjetor të vitit të parë; në rastin tonë 15000 – 7500 = 7500.

o Në fund të periudhës të përdorimit, AA amortizohet gjithsej me një vlerë të barabartë me vlerën e regjistrimit (150000).

o Vlera kontabël neto në fund të viteve të përdorimit, gjatë të cilave ndërmarrja aplikon amortizimin, është zero.

b) Regjistrimi i amortizimit vitin e parë

Në fund të vitit të parë ushtrimor “IMB”, sipas planit të amortizimit të makinerisë, duhet të regjistrojë në llogaritë e saj shkrimin që vijon:

132





X+ 5 FA Shpenzim për amortizim makinerie 6813 7500

Amortizim i akumuluar për makinerinë 2813 7500

Totali 7500 7500

Sqarime:

o Vlera e amortizimit sipas planit për vitin e parë rezulton 7500 lekë, prandaj me këtë vlerë është debituar llogaria e shpenzimeve 6813 “Shpenzim amortizimi për AAM” dhe është kredituar kundërpartia e saj llogaria 2813 “Amortizim i akumuluar për makineri...”

o Në të njëjtën mënyrë82, si amortizimi në vitin e parë, kontabilizohen edhe amortizimet në vitet e tjera, vetëm se vlera mund të jetë e ndryshme.

c) Efekti mbi situatën pasurore të ndërmarrjes

Regjistrimi i këtij veprimi do të ketë efekte mbi:

a) llogarinë e rezultatit, sepse ka lëvizje në një llogari të klasës 6;

b) bilancin e ndërmarrjes, sepse ndryshon rezultati i ushtrimit (llog. 121) si dhe amortizimi i akumuluar i aktivit afatgjatë (llog. 28).

Llogaria e Rezultatit


Llog. Emërtimi Vlefta Llog. Emërtimi Vlefta601 Blerje lëndësh të para 50000 701 Shitje produkt i gatshëm 78500604 Blerje energji elektrike 10000 641 Pagat 7500

6811 Shpenzim për amortizim 7500Fitimi 3500


82 Në të njëjtën mënyrë: Dmth sipas të njëjtës skemë (debi llog. 681 – kredi llog. 28...).

133

Bilanci

Aktivi Pasivi

213 Makineri 150000 101 Kapitali 100000

2813 Amortizim makinerie (-) (7500) 120 Rezultati 3500

411 Klient 18500 164 Hua 250000

512 Bankë 242500 401 Furnitor 50000


Konstatime:

o Regjistrimi i një shpenzimi shtesë në llogaritë e ndërmarrjes sjell zvogëlimin e fi timit nga 11000 lekë, që ishte para regjistrimit të amortizimit, në 3500 lekë.

o Amortizimi i paraqitur në kredi të llogarisë 2813 paraqitet në anën e aktivit në kllapa (7500) që do të thotë se duhet zbritur (marrë me minus). Paraqitja e bilancit nxjerr në pah tani zhvlerësimin e aktivit afatgjatë meqenëse vlera neto e makinerisë del me 142500 (= 150000 – 7500).

o Totali i bilancit83 të ndërmarrjes del i ulur me një vleftë të njëjtë me vleftën amortizimit vjetor të regjistruar për makinerinë (pra 7500 lekë).

o Totali i pasivit të bilancit është i barabartë me totalin e aktivit neto të bilancit (pra 403500).

Përveç paraqitjes së mësipërme përdoret edhe një formë tjetër e paraqitjes së bilancit:

Bilanci

Aktivi Pasivi

Llogaria VleraBruto Amort. Vlera

NetoLlogaria

VleftaNr Emërtim Nr Emërtimi213 Makineri 150000 7500 142500 101 Kapital 100000411 Klient 18500 0 18500 120 Rezultat 3500512 Banka 242500 0 242500 164 Hua 250000

401 furnitor 50000

Total Aktiv 411000 7500 403500 Total Pasiv 403500

83 Tatali i bilancit: “Totali i Aktivit” të bilancit është gjithnjë i barabartë me “Totalin e Pasivit” të bilancit. Këto quhen me një emër të përbashkët “Totali i bilancit”.

134

2. Rasti i amortizimit me vlerë të mbetur

a) Përcaktimi i tabelës së amortizimit

Le të llogarisim tani amortizimin e së njëjtës makineri, me metodën e vlerës së mbetur, me të njëjtat vlera të parametrave:

- Vlefta kontabël: 150000 - Përqindja e amortizimit: 10 %

Thelbi i ndryshimit të kësaj metode konsiston në faktin se, përqindja e amortizimit nuk aplikohet mbi vlerën fi llestare të blerjes së AA, por mbi vlerën e mbetur të saj në fi llim të periudhës ushtrimore (vitit ushtrimor).

Me këtë metodë, teorikisht, AA mund të përdoret për një pafundësi vitesh, ndërsa, praktikisht, amortizimi ndalon se përllogarituri kur AA del (jashtë përdorimit ose shitet).

Edhe me këtë metodë, vitin e parë, merret në konsideratë koha e përdorimit. (në rastin tonë vitin e parë AA përdoret vetëm gjysmë viti); kështu që amortizimi vjetor për vitin e parë rezulton i njëjtë me të dyja metodat. Ndryshimi fi llon pas vitit të parë e konkretisht:

Plani i Amortizimit me Vlerë të Mbetur


% Amort.

Amortizimi Vjetor

Amortizimi i Akumuluar

Vlera në fund të ushtrimit

1 150000.0 10% /2 7500 7500 142500.02 142500.0 10% 14250.0 21750.0 128250.03 128250.0 10% 12825.0 34575.0 115425.04 115425.0 10% 11542.5 46117.5 103882.55 103882.5 10% 10388.3 56505.8 93494.36 93494.3 10% 9349.4 65855.2 84144.87 84144.8 10% 8414.5 74269.7 75730.38 75730.3 10% 7573.0 81842.7 68157.39 68157.3 10% 6815.7 88658.4 61341.610 61341.6 10% 6134.2 94792.6 55207.411 55207.4 10% 5520.7 100313.3 49686.712 49686.7 10% 4968.7 105282.0 44718.013 44718.0 10% 4471.8 109753.8 40246.214 40246.2 10% 4024.6 113778.4 36221.615 36221.6 10% 3622.2 117400.6 32599.416 32599.4 10% 3259.9 120660.5 29339.517 29339.5 10% 2933.9 123594.5 26405.5

135

Sqarime:

o Përqindja e amortizimit linear është e njëjtë 10% për çdo vit, por vlera e amortizimit vjetor nuk është e njëjtë sepse ajo aplikohet mbi vlerën e mbetur që zvogëlohet nga viti në vit.

o Vitin e parë amortizimi është i njëjtë si te metoda lineare. Edhe këtu merret në konsideratë koha e përdorimit. (Pra: 150000 x 10% x 0.5 = 7500)

o Në shembullin e mësipërm amortizimi është ndërprerë sepse është supozuar se AA del jashtë përdorimit në vitin 17. Kështu që, në vitin e fundit të përdorimit, AA amorizohet gjithsej me një vleftë (123594.5) që nuk është e barabartë me vlerën e regjistrimit (150000) dhe vlera kontabël neto nuk është zero si në rastin e amortizimit linear.

Shënim:

Regjistrimi i amortizimit për vitin e parë dhe ndikimi mbi gjendjen pasurore të ndërmarrjes janë të njëjta si në rastin e amortizimit linear; ndërsa në vitet që pasojnë amortizimi vjetor me vlerë të mbetur bëhet gjithnjë e më i vogël në krahasim me amortizimin vjetor linear, deri para daljes jashtë përdorimit.

136

10. DALJA E AKTIVEVE AFATGJATA

Gjatë veprimtarisë së saj ndodh që ndërmarrja në përgjithësi të humbasë zotërimin mbi një element të pasurisë së saj. Ajo mund ta shesë një AA, ta nxjerrë atë jashtë përdorimit për ta zëvendësuar ose nëse nuk i duhet më, për vetë ecurinë normale të ndërmarrjes.

Në aspektin kontabël, këto veprime dalje, meqenëse sjellin ndryshime në pasurinë e ndërmarrjes, duhen konstatuar. Duhet evidentuar, gjithashtu, ndikimi e këtyre veprimeve të veçanta në llogarinë e rezultatit.

i. Parimet e Regjistrimit të Daljeve të AA

Regjistrimi i daljeve të aktiveve afatgjata (AA) përmban:

- daljen (fi zike) nga inventari i pasurisë së ndërmarrjes;- të ardhurat eventuale të shitjes;- efektin e kësaj dalje mbi llogarinë e rezultatit;- përfshirjen e amortizimeve eventuale në vlerën e AA të dalë.

Në aspektin kontabël, daljet e AA që i janë nënshtruar amortizimit dallohen nga daljet e atyre që nuk i janë nënshtruar amortizimit.

Në regjistrimin e veprimeve të daljeve duhen marrë parasysh tri elemente:

- Çmimi i daljes së AA pa taksa- TVSH-ja - Vlera kontabël e AA së bërë dalje (vlera pa taksa e blerjes).

Veprimi i daljes së AA, në aspektin kontabël, nuk është i ngjashëm me një veprim të zakonshëm të daljes nga magazina të mallrave apo produkteve të ndërmarrjes, që ndodh shpesh. Dalja e AA nga inventari sjell zvogëlim të pasurisë (klasa 2); ndërsa të ardhurat nga shitja (nëse ka) paraqiten në një llogari të grupit 75 “Të ardhura të tjera “.

ii. Regjistrimi në Ditar

Veprimi në ditar ndahet në dy pjesë:

a) regjistrohet e ardhura nga shitja e AA.

137

b) regjistrohet dalja e AA nga pasuria e ndërmarrjes84.

a Regjistrimi i të ardhurës nga shitja e AA

Veprimi i parë i regjistrimit të të ardhurës kryhet vetëm nëse kemi shitje (dmth të ardhura nga dalja e AA); gjë që përgjithësisht i referohet faturës së shitjes.

Ky veprim trajtohet në mënyrë të ngjashme me Shitjet. Për ilustrim është supozuar që AA shitet 168000 lekë me TVSH me arkëtim direkt.

Regjistrimi në Ditar




X+6 FS Të Ardhura nga shitja e AA 752 140000

TVSH e mbledhshme 4457 28000

Llogaria Bankare derdhur nga Klienti X 512 168000

Totali 168000 168000

Sqarim:

o Regjistrimi i të ardhurave nga shitja e AA ngjan me shitjen e mallit, vetëm se ndryshon llogaria e të ardhurave nga 705 në 752.

b Regjistrimi i daljes së AA nga inventari

Veprimi i dytë paraqet daljen (heqjen) e vlerës së AA nga inventari. Kjo heqje, në aspektin kontabël, konsiderohet si një shpenzim i ndërmarrjes. Regjistrimi zakonisht i referohet Fletë Daljes nga magazina apo Proces Verbalit përkatës të daljes jashtë përdorimit.

Dalja duhet të marrë parasysh faktin që ndërmarrja ka aplikuar amortizime mbi AA që del; gjë që do të thotë se kontabilizimi në pasurinë e ndërmarrjes të AA duhet bërë, jo me vlerën e blerjes, por me vlerën e saj kontabël neto.

Ndërmarrja duhet ta llogarisë amortizimin deri ditën e fundit kur AA është pjesë e pasurisë

84 Dmth dalja nga inventari i ndërmarrjes.

138

së saj. Pra është e nevojshme të bëhet regjistrimi për amortizim shtesë, midis datës së amortizimit të kryer dhe datës së daljes së AA nga pasuria e ndërmarrjes.

Duke ia shtuar këtë amortizim shtesë, amortizimit të akumuluar ekzistues dhe duke ja zbritur këtë vlerës së blerjes, përcaktohet vlera kontabël neto e AA në ditën e daljes së saj nga pasuria e ndërmarrjes.

Në hapin tjetër regjistrohet vetë dalja e AA nga inventari. Në regjistrimin, e kësaj dalje ndërmarrja merr parasysh tërësinë e amortizimeve të kaluara të AA (dmth gjithë amortizimin e akumuluar që i përket atij AA). Veprimi prek këto tri llogari:

1) Inventari i AA (llogaritë e grupit 20 - 26)2) Amortizimi i akumuluar i AA (llogaritë e grupit 28)3) Vlera kontabël e AA (llogaritë 652, 662).

Le të supozojmë se makinerinë e shitëm në mes të vitit të dytë (1 korrik 2007). Në vitin e parë e kemi amortizuar (ref 1) me 7500 lekë (gjysmë viti). Meqë ai del në mes të vitit të dytë duhet të llogarisim amortizimin shtesë deri në datën e daljes të AA që është 7125 lekë ( =14250/2) sipas planit të amortizimit me vlerë të mbetur.

Regjistrimi në Ditar




2 FS Të Ardhura nga shitja e AA 752 140000

TVSH e mbledhshme 4457 28000

Llogaria Bankare derdhur nga Klienti X 512 168000

3 FA Kompletim i Amortizimit deri në dalje së AA 2815 7125

Shpenzim amortizimi 6811 7125

4 FD Çregjistrimi nga inventari i AA 215 150000

Amortizimi i akumuluar i AA 2815 14625

Vlera kontabël e AA të shitura 652 135375

Totali 325125 325125

Sqarime:

o Në regjistrimin e mësipërm me ngjyrë gri (ref 2) është paraqitur veprimi i parë, regjistrimi i shitjes që bazohet në faturën e shitjes.

139

o Në regjistrimin e dytë (ref 3) është paraqitur amortizimi shtesë deri në dalje të AAM 7125 lekë (që bazohet me Fletë Amortizimi).

o Në regjistrimin e tretë (ref 4) bëhet dalja (heqja) nga inventari, duke debituar llogarinë e inventarit 215 me vlerën fi llestare 150000 (kosto e blerjes); kredituar llogarinë 2815 me vlerën e amotizimit të akumuluar gjithsej deri në datën e daljes 14625 (= 7500 + 7125) lekë.

o Diferenca mes vlerës fi llestare dhe amortizimit të akumuluar 135375 (= 150000 – 14625) lekë, që përbën vlerën kontabël të makinerisë dhe përfaqëson shpenzimin nga dalja, regjistrohet në debi të llogarisë 652.

c Ndikimi në Pasurinë e Ndërmarrjes

Nga këto regjistrime rrjedh se nga dalja e AA, efektet janë edhe në llogaritë e Bilancit edhe në llogaritë e rezultatit.

Përsa i takon bilancit:

Dalja e AA pasqyrohet si zvogëlim me vlerë sa diferenca e vlerës së hyrjes minus vlerën e amortizimit të tij (që të dyja janë llogari e klasës 2) dhe nga rritja e llogarisë së likuiditeteve me vlerën e shitjes së tij (llogari e klasës 5).

Përsa i takon llogarisë rezultat:

Veprimi i daljes do të varet nga vleftat e regjistruara në llogaritë 752 (të ardhurat nga shitja e AA) dhe 652 (vlefta kontabël e AA të dala). Nëse të ardhurat pa taksa (në llogarinë 752) janë më të mëdha se vlera kontabël neto e AA (në llogarinë 652), atëherë ndërmarrja do të ketë fi tim nga shitja e tij. Në të kundërt, nëse të ardhurat e daljes së AA pa taksat janë më të vogla se vlefta kontabël neto e regjistrimit të AA, atëherë ndërmarrja do ketë humbje nga kjo shitje (apo dalje).

PJESA E DYTËNJOHURI PËR ANALIZËN FINANCIARE

142

I. HYRJE

Analiza fi nanciare ka për qëllim të studiojë pikat e forta dhe të dobëta të një ndërmarrjeje duke u mbështetur në elemente të ndryshme të natyrës kontabël dhe fi nanciare.

Studimi ndjek tri etapa të njëpasnjëshme:

i. Analiza e elementeve përfaqësues të ndërmarrjes;ii. Përcaktimi i një diagnostike1 të gjendjes së tanishme të ndërmarrjes;iii. Përpunimi i masave që duhen marrë për të përmirësuar gjendjen e ndërmarrjes në

të ardhmen.

Pra, analiza fi nanciare mbështetet në analizën e gjendjes së kaluar të një ndërmarrjeje, për të përcaktuar masat, që përmirësojnë gjendjen e saj në të ardhmen.

Analiza mbështetet mbi disa kritere të pranuara si të afta për të gjykuar për gjendjen fi nanciare të ndërmarrjes. Kjo përqasje bëhet në dy këndvështrime:

- Vlerësohet mundësia e ndërmarrjes për të shlyer borxhet në afat - Matet kapacieteti i ndërmarjes për të realizuar fi time në varësi të burimeve

njerëzore dhe fi nanciare që përdoren në operacionet e biznesit. Për të ardhmen, analiza fi nanciare synon, gjithashtu, të vlerësojë prirjen e veprimtarisë, duke vlerësuar nevojat për fi nancime të reja që lindin nga një strategji zgjerimi.

Për rrjedhim, analiza fi nanciare mbështetet në tri elemente:

o Vlerësimi i situatës aktuale të një ndërmarrjeje duke u nisur nga studimi i bilancit të saj, si fotografi e pasurisë së ndërmarrjes në një çast të dhënë.

o Analiza e llogarisë së rezultatit2 të ndërmarrjes, për të matur kapacitetin e saj, për të gjeneruar burime fi nanciare nga veprimtaria e saj.

o Analiza dinamike, duke u nisur nga përpunimi i dokumenteve të ndryshme, që mundëson vlerësimin paraprak të nevojave për fi nancim në të ardhmen të ndërmarrjes (bilanci dhe llogaritë e rezultatit parashikues dhe plani i fi nancimit të investimeve në të ardhmen).

1 Diagnostike – term i huajtur nga mjekësia; përdoret në kuptimin e analizimit të gjendjes për të njohur saktë “shëndetin” e ndërmarrjes.

2 Llogaria e rezultatit – quhet dhe “llogaria e fi tim/humbje” ose llogaria e të ardhurave dhe shpenzimeve, që paraqitet në formën e “Pasqyrës së të Ardhurave dhe Shpenzimeve (PASH)”.


Analizohet “Llogaria e Rezultatit”, evidentohen prej saj treguesit kryesorë të menaxhimit, për të cilët jepet kuptimi dhe mënyra e llogaritjes së tyre.

Tregohet ç’është rentabiliteti, treguesit e tij, llogaritja dhe interpretimi i tyre.

K A P I T U L L I I

K a p i t u l l i I

Analiza e llogarisësë rezultatit

IANALIZA E LLOGARISËSË REZULTATIT

1 Treguesit e Ndërmjetem

të Menaxhimit ............... 144

2Produkti

i Ndërmarrjes ................ 149

3Koncepti i Vlerës

së Shtuar ...................... 152

4Teprica Bruto

e Shfrytëzimit ................ 154

5 Fitimi

i Shfrytëzimit ................ 156

6 Fitimi

i Ushtrimit .................... 158

7Matja

e Rentabilitetit .............. 161

144

I. ANALIZA E LLOGARISË SË REZULTATIT Llogaria e rezultatit mundëson matjen e kapacitetit të një ndërmarrjeje për të realizuar fi time gjatë një intervali të caktuar kohe. Ajo llogarit tërësinë e të ardhurave dhe shpenzimeve të regjistruara nga ndërmarrja gjatë kësaj periudhe dhe nëpërmjet diferencës së tyre përcakton rezultatin e ndërmarrjes:

“Rezultat ndërmarrje” = “Total të ardhura” – “Total shpenzime”

Analiza e thjeshtë e llogarisë së rezultatit nuk mundëson përcaktimin e një diagnostike të saktë të gjendjes së ndërmarrjes sepse ajo nuk mjafton për identifi kimin, analizën e elementeve që kanë ndikuar në arritjen e këtij rezultati.

Për të bërë një diagnostikë të përshtatshme, duhen analizuar faktorët që janë në origjinë të përcaktimit të llogarisë së rezultatit, duke i ndarë ata sipas aktiviteteve:

a) Aktiviteti i shfrytëzimit përmban të ardhura dhe shpenzime që janë drejtpërdrejt të lidhur me funksionin e aktivitetit të ndërmarrjes.

b) Aktiviteti fi nanciar përmban të ardhura dhe shpenzime që janë të lidhur me politikën e investimeve apo me politikën e fi nancimit të ndërmarrjes.

c) Aktiviteti i jashtëzakonshëm përmban të ardhura dhe shpenzime të lidhura me elemente të pavarura nga ndërmarrja dhe që shkaktohen nga situata të jashtëzakonshme (jo të vazhdueshme apo të paparashikuara).

Kjo analizë e llogarisë së rezultatit fi llon me “Treguesit e Ndërmjetëm të Menaxhimit”3 (TNM) që do të analizojmë në vijim.

3 Treguesit e Ndërmjetëm të Menaxhimit – quhen dhe Treguesit e Ndërmjetëm të Drejtimit.

145

1. TREGUESIT E NDËRMJETËM TË MENAXHIMIT (TNM)

Treguesit e Ndërmjetëm të Menaxhimit (TNM) përbëjnë shkallën e parë të zbërthimit të llogarisë së rezultatit të ndërmarrjes drejt një diagnostikimi fi nanciar analitik.

Le ti rendisim TNM të shprehur në mënyre skematike dhe pas kësaj, t’i komentojmë ata.

i. Marzhi Tregtar (MT)

Marzhi Tregtar (MT) është treguesi që mat efektin tregtar të menaxhimit të ndërmarrjes; llogaritet nga diferenca midis “Të ardhurave nga shitjet e mallrave“ me “Koston e blerjes së tyre“.

(i) MT = AMS – KM

Ku: MT = Marzhi Tregtar AMS = të Ardhurat nga Mallrat e Shitura KM = Kosto e blerjes së Mallrave të shitura

ii. Prodhimi i Ushtrimit4 (PU)

Është treguesi që evidenton nivelin e prodhimit të ndërmarrjes; llogaritet si shumë e “Prodhimit të shitur“ me “Prodhimin e magazinuar“ dhe me “Prodhimin e aktiveve afatgjata“ (dmth, prodhimin e mbajtur nga ndërmarrja për ta përdorur për nevojat e veta, si aktiv afatgjatë).

(ii) PU = APS ± AP M + APA

Ku: PU = Prodhim i Ushtrimit APS = të Ardhura nga Prodhimi i Shitur

4 Prodhimi i Ushtrimit – është shkurtim i emërtimit “Prodhimi i ndërmarrjes gjatë vitit ushtrimor”; sqarohet në vijim (2. Prodhimi i Ndërmarrjes.)

146

APM = (të Ardhura)5 nga Prodhimi i Magazinuar APA = (të Ardhura) nga Prodhimi i Aktiveve Afatgjata

iii. Vlera e Shtuar (VS)

VS shpreh kontributin e ndërmarrjes në shtimin e produktit shoqëror nëpërmjet prodhimit apo fi timit. Ajo llogaritet si diferencë ndërmjet “Prodhimit të ushtrimit“ me “Konsumin e prodhimit“ (blerjet për lëndë, materiale, shërbime e të tjera të bëra gjatë ushtrimit me prejardhje nga të tretët, për nevoja të prodhimit), si dhe duke i shtuar kësaj diference “Marzhit tregtar“ (si përfaqësues i “prodhimit“ të veprimtarisë tregtare).

(iii) VS = MT + PU – KP

Ku: VS = Vlera e Shtuar e Ndërmarrjes MT = Marzhi Tregtar KP = Konsumi i Prodhimit e të tjera me prejadhje nga të Tretët

iv. Teprica Bruto6 (TB)

Teprica bruto e aktivitetit të shfrytëzimit (TB) llogaritet si shumë e “Vlerës së Shtuar“ me “Grandet dhe subvencionet për Shrytëzim“ nga e cila zbriten: “Tatimet, taksat dhe të ngjashme“ si dhe “Shpenzimet për personelin“:

(iv) TB = VS + AG – SST - SP

Ku: TB = Teprica Bruto e shfrytëzimit AG = Të Ardhura nga Grandet dhe Subvencione të Shfrytëzimit SST = Shpenzime, Shteti për Tatime, taksa e të ngjashme SP = Shpenzime për Personelin

5 (të Ardhura) – është vënë në kllapa sepse në fakt është ndryshimi i gjendjes në magazinë të prodhimit, gjendje që, nëse shitet, do të sillte të ardhura.

6 Teprica Bruto – quhet dhe “Marzhi Bruto” ose “Rezultati i veprimtarisë kryesore” por nuk duhet ngatëruar me “Rezultatin e Shfrytëzimit”

147

v. Rezultati i Shfrytëzimit (FSh)

Rezultati i aktivitetit të shfrytëzimit quhet dhe “Fitimi i Shfrytëzimit“ (FSh) dhe llogaritet si shumë e “Tepricës bruto të shfrytëzimit me “Rimarrjet mbi provizionet e shfrytëzimit“ dhe me “të Ardhura të tjera të shfrytëzimit“, si dhe duke i zbritur kësaj shume “Shpenzimet për amortizimet dhe provizionet“, si dhe “Shpenzimet e tjera të shfrytëzimit“ :

(v) FSh = TB + ARP + AT – SAS – STS

Ku: FSh = Rezultati (Fitimi) i Shfrytëzimit ARP = Të Ardhura nga Rimarrje mbi Provizionet e shfrytëzimit AT = të Ardhura të Tjera të Shfrytëzimit SAS = Shpenzime për Amortizimet dhe Provizionet e Shfrytëzimit STS = Shpenzime të Tjera (të ndryshme) të Shfrytëzimit

vi. Rezultati Përpara Tatimit (FpT)

Rezultati para tatimit quhet dhe “Fitimi para Tatimit“ (FpT); llogaritet si shumë e “Fitimit të shfrytëzimit“ me “Rezultatin fi nanciar“7, ku vetë rezultati fi nanciar llogaritet si diferencë e “të ardhurave fi nanciare“ me “shpenzimet fi nanciare“:

(vi) FpT = FSh + FF

Ku: FpT = Rezultati (Fitimi) përpara Tatimit FF = Rezultati (Fitimi) Financiar = të Ardhura Financiare – Shpenzime Financiare

(FF = AF – SF)

vii. Rezultati i Ushtrimit (FU)

Rezultati i ushtrimit quhet dhe “Fitimi i Ushtrimit“ (FU) dhe llogaritet si shumë e “Rezultatit përpara tatimeve“ me “Rezultatin e jashtëzakonshëm“ (të ardhurat e jashtëzakonshme – shpenzimet e jashtëzakonshme) duke i zbritur kësaj shume “Tatimin mbi fi timin“:

7 Rezultati Financiar quhet rëndomtë “Fitimi Financiar” (FF).

148

(vii) FU = FpT + FJ - TF

Ku: FU = Rezultati (Fitimi) i Ushtrimit FpT = Rezultati (Fitimi) përpara Tatimit FJ = Rezultati (Fitimi) i Jashtëzakonshëm = të Ardhura të Jashtëzakonshme

– Shpenzime të Jashtëzakonshme (FJ = AJ – SJ) TF = Tatimi mbi Fitimin e tjera si këto

Treguesit e ndërmjetëm të menaxhimit (TNM) mundësojnë zbërthimin e llogarisë së rezultatit, duke veçuar: faktorët që lidhen drejtpërdrejt me shfrytëzimin e aktivitetit të ndërmarrjes; faktorët që lidhen me politikën fi nanciare të ndërmarrjes (rezultati fi nanciar), si dhe nga faktorët që nuk varen nga menaxhimi i ndërmarrjes e që shkaktohen nga situata të jashtëzakonshme (rezultat i jashtëzakonshëm).

Le të ndalemi më tej në komentimin e tyre.

149

2. PRODUKTI8 I NDËRMARRJES

Llogaria e rezultatit analizohet në varësi të llojit të veprimtarisë së ndërmarrjes. Veprimtaritë e ndërmarrjeve dhe produktet e tyre janë të shumëllojta; në kontabilitet ato grupohen në:

a) Prodhuese – që kanë veprimtari transformimi ose përpunimi të mirash ose shërbimesh (prodhim, ndërtim, shërbim);

b) Tregtare – që nuk kanë veprimtari transformimi (tregti).

i. Prodhimi i Ushtrimit (PU)

Koncepti i Prodhimit rezervohet për ndërmarrjet prodhuese (prodhim, ndërtim dhe shërbim).

Prodhimi i ushtrimit si Tregues i Ndërmjetëm i Menaxhimit (TNM) llogaritet nga formula : (ii) PU = APS ± APM + APA

Komponentët e tij vlerësohen si vijon: APS = (Prodhimi i shitur) = (Sasia e shitur) x (çmimi i shitjes). Ky komponent pasqyrohet në llogaritë 70, por pa llogarinë 705.APM = Prodhimi i magazinuar (domethënë i pashitur); vlerësohet me koston e prodhimit. Ky komponent me standardet e reja9 duhet të pasqyrohet në llogarinë 60 me minus (në Kredi) si pakësim i shpenzimit.

Ky komponent pasqyrohet në llogarinë 72.

Nëse i referohemi planit të llogarive, “Prodhimi i Ushtrimit“ është sa shuma e llogarive 70 (pa 705); 71 dhe 72.

8 Produkti – përdoret në kuptimin e gjerë të tij “produkt shoqëror/ekonomik”.

9 Në standardet e mëparshme prodhimi konsiderohej e ardhur dhe pasqyrohej në llogarinë 71 “Ndryshim i gjendjes së prodhimit”.

150

ii. Marzhi Tregtar (MT)

Në ndërmarrjet tregtare, veprimtaria vlerësohet nisur nga marzhi tregtar10 i realizuar. Ky tregues llogaritet dhe për ndërmarrjet që kanë aktivitet të përzier prodhim e tregti.

Ku: Marzhi Tregtar (i) MT = AMS – KM

Komponentët e tij vlerësohen si vijon: AMS = Të ardhurat nga mallrat e shitura = (Sasi) x (çmimi i shitjes). Ky komponent pasqyrohet në llogaritë 705.KM = Kostua e blerjes së mallrave të shitura = (Blerje e mallrave) + (Shpenzimet dytësore të blerjes).

Ose KM = SBM + SDM

Ku : SBM = Shpenzime për Blerjen e Mallrave (sipas çmimit të blerjes së mallrave). Këto shpenzime pasqyrohen në llogarinë 605.SDM = Shpenzimet Dytësore të blerjes së Mallrave (transport, siguracion malli etj.)Këto shpenzime pasqyrohen në disa nga llogaritë e grupit 61 e 62 (për shembull 627 “Transport...“; 616 “Sigurim malli“; ...)

Me këtë detajim: MT = AMS – (SBM + SDM)

Marzhi tregtar është treguesi më i përshtatshëm në rastin e ndërmarrjeve tregtare.

iii. Analiza e Marzhit Tregtar

Për të gjykuar mbi vlerën e Marzhit Tregtar llogariten dy raporte të rëndësishme:

i ) Raporti i Marzhit = (Marzh Tregtar) / (Çmim blerje pa taksa)

ii) Raporti i Markës = (Marzh Tregtar) / (Çmim shitje pa taksa)

Këta treguesa matin kapacitetin e ndërmarrjes tregtare, për të realizuar fi tim nga rishitja e mallrave. Sa më të mëdhenj të jenë këto dy raporte, aq më fuqi negociuese ka ndërmarrja me furnitorët ose klientët e saj.

10 “Marzhi Tregtar” është “Prodhimi” për aktivitetin tregtar të ndërmarrjes.

151

“Raporti i Marzhit“ dhe “Raporti i Markës“ janë treguesa relativë, për krahasimin midis ndërmarrjeve të të njëjtit sektor veprimtarie. Kështu, një ndërmarrje që ka një raport marzhi më të lartë se konkurrentët e vet mund të fi llojë një betejë çmimesh sepse konkurrentët nuk mund ta ndjekin këtë strategji pa pësuar humbje.

Prodhimi i Ushtrimit (PU) dhe Marzhi Tregtar (MT) përbëjnë nivelin e parë të TNM.

152

3. KONCEPTI I VLERËS SË SHTUAR (VS)

Vlera e Shtuar (VS) përbën një nivel të dytë të treguesve ndërmjetës të menaxhimit (TNM).

i. Llogaritja e Vlerës së Shtuar

Vlera e shtuar llogaritet duke hequr nga të ardhurat e funksionimit totalin e konsumimeve të ndërmjetme të furnizuara nga të tretët.

Nëse do t’i gruponim të gjitha të ardhurat së bashku si “Të Ardhura të Funksionimit“ (AF) dhe nëse do të bashkonim dhe shpenzimet e blerjeve (SB) të mallrave me ato të lëndëve të para, materiale, shërbimeve etj. si dhe të bashkonim shpenzimet dytësore (SD) të mallrave dhe të prodhimit atëherë:

Vlera e Shtuar llogaritet : VS = AF – SB - SD

Ku komponentët e VS vlerësohen si vijon: AF = Të Ardhurat e Funksionimit. Pasqyrohen në llogaritë 70; 71; 72.SB = Shpenzimet për blerjet e mallrave, furnizimeve, të studimeve, punimeve dhe shërbimeve (vlefta neto pas uljes, kthimit etj.). Pasqyrohen në llogaritë 60. SD = Shpenzimet dytësore të tjera. Pasqyrohen në llogaritë 61; 62.

Si përfundim, në kontabilitet, Vlera e Shtuar është e barabartë me diferencën midis llogarive të të ardhurave 70; 71; 72 dhe llogarive të shpenzimeve 60; 61 dhe 62.

ii. Interpretimi Ekonomik

Prodhimi i shitur nuk përfaqëson të gjithë prodhimin e ndërmarjes, pasi një pjesë e tij lidhet me hyrjet /daljet nga magazina ose me prodhimin për vete; për këtë shërben treguesi i “Prodhimit të Ushtrimit (PU), i dhënë më sipër. Mirëpo PU nuk përfshin shpenzimet e bëra për prodhimin (lëndë të para, materiale ndihmëse etj.) që i nevojiten ndërmarrjes për të

153

realizuar produktin fundor; ndaj për këtë shërben treguesi i “Vlerës së Shtuar“ (VS).

Veprimtaria e ndërmarrjes konsiston në krijimin e vlerës së shtuar, që ajo gjeneron kur prodhon produktin fundor. Pikërisht kjo është arsyeja e ekzistencës së vetë veprimtarisë shfrytëzuese të ndërmarrjes.

Në këtë kuptim, Vlera e Shtuar është tregues më real për ndërmarrjen se sa prodhimi i ushtrimit, meqenëse ajo mat pasurinë reale të krijuar nga ndërmarrja në sajë të veprimtarisë së saj prodhuese. Pikërisht në sajë të kësaj vlere të shtuar ndërmarrja do të jetë në gjendje të paguajë aktorët e ndryshëm që kontribuojnë në prodhim.

Në fakt ndërmarrja është një strukturë e organizuar që ka si synim fundor prodhimin dhe shitjen e të mirave ose shërbimeve duke përdorur disa faktorë prodhimi (faktorin punë dhe faktorin kapital) dhe një numër partnerësh të jashtëm (prurësit e kapitaleve etj.).

Pagesa e këtyre partnerëve bëhet në sajë të vlerës së shtuar që krijon ndërmarrja. Në këtë kuptim, TNM mundësojnë, në fund të fundit, të shikohet se si kjo VS u shpërndahet partnerëve të ndryshëm të ndërmarrjes.

154

4. TEPRICA BRUTO E SHFRYTËZIMIT (TB)

i. Ndarja e Vlerës së Shtuar

Vlera e Shtuar, e krijuar nga ndërmarrja, e lejon këtë të fundit të paguajë partnerët e ndërmarrjes.

Të tillë janë katër:

o Personeli i ndërmarrjes, që është faktor i domosdoshëm i produktit11 të saj.

o Shteti, i cili nuk ndërhyn direkt por ndikon në mënyra të ndryshme në produktin e ndërmarrjes (me ndërtimin e rrugëve, mbrojtjen e pronës private dhe sigurimin nëpërmjet policisë, gjykatës, ...)

o Kontribuesit e jashtëm në kapital (Huadhënësit: Bankat …) që japin mjetet fi nanciare të nevojshme (huatë afatgjata) për zhvillimin e saj.

o Kontribuesit e brendshëm në kapital (Pronarët apo Aksionerët), që zotërojnë pjesë të ndërmarrjes (aksionet) dhe të cilëve ajo u jep pjesë fi timi proporcionale me kapitalin e tyre.

Ndërmarrja e ruan, gjithashtu, një pjesë të Vlerës së Shtuar për të rritur mjetet e veta fi nanciare.

Secili prej këtyre partnerëve shpërblehet në një mënyrë të veçantë.

- Personeli : merr direkt një pagë, por përfi ton gjithashtu nga ndërmarrja edhe një pjesë të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore, që i shoqërohet pagës.

- Shteti merr tatimet dhe taksat, me të cilat ai kryen shpenzimet publike.

- Huadhënësit: paguhen me interesat që marrin nga huatë e tyre.

- Pronarët (Aksionerët) marin pjesën e tyre të dividentit në funksion të sasisë së aksioneve që kanë.

11 Produkti – Prodhimi, ndërtimi, tregtia apo shërbimi janë produktet e aktivitetit shfrytëzues të ndërmarrjes.

155

ii. Teprica Bruto (TB)

Quhet Tepricë Bruto e shfrytëzimit (TB) ajo që i mbetet ndërmarrjes (nga VS) pas shlyerjes së detyrimeve të saj ndaj punonjësve dhe ndaj shtetit. Me fjalë të tjera, TB është ajo që i mbetet ndërmarrjes për të paguar kontribuesit në kapital (Huadhënësit dhe Aksionerët) dhe për t’u vetëfi nancuar.

Pra, TB nuk varet, as nga politika fi nanciare e ndërmarrjes (dhënie huaje apo rritje kapitali), as nga elementet e jashtëzakonshme që mund të ndikojnë në rezultatin e ndërmarrjes, as nga politika e amortizimit që ndjek ndërmarrja.

TB është një tregues i mirë i performancës industriale dhe tregtare të ndërmarrjes.

iii. Përkufi zimi i Tepricës Bruto

Teprica Bruto : TB = VS + AG – SST - SP

Ku komponentët e TB vlerësohen si vijon: VS = Vlera e ShtuarAG = Të ardhurat nga grandet dhe subvencione të shfrytëzimit që jepen nga shteti. Pasqyrohen në llogaritë 73; 7412.SST = Shpenzime shteti: taksa, tatime etj. të ngjashme Pasqyrohen në llogaritë 63.SP = Shpenzimet për personelin Pasqyrohen në llogaritë 64.

Pra, në kontabilitet, TB është diferenca (saldua) totale e llogarive të të ardhurave 70; 71; 72; 73; 74 dhe llogarive të shpenzimeve 60; 61; 62; 63; 64.

TB është një tregues që përdoret në krahasimin ndërmjet ndërmarrjeve dhe në llogaritjen e treguesve të tjerë të ecurisë së veprimtarisë shfrytëzuese (kryesore) të ndërmarrjes.

12 Llogaria 74 – aktualisht është lënë bosh.

156

5. FITIMI I SHFRYTËZIMIT (FSH)

i. Koncepti i FSh

Fitimi i Shfrytëzimit13 (FSh) mat performancën industriale dhe tregtare të ndërmarrjes pavarësisht nga mënyra e përfi timit të të ardhurave të shfrytëzimit.

Me fjalë të tjera, ky rezultat merr parasysh edhe të ardhurat nga faktorë të tjerë të shrytëzimit, si dhe shpenzimet e tjera që lidhen me shfrytëzimin, si:

- Kostoja e punëve të kontabilizuara më parë (pagesat e shpenzimet sociale);

- Konsumi i kapitalit, që vlerësohet nga amortizimet dhe provizionet.

Përftohet në këtë mënyrë një tregues menaxhimi që mat kapacitetin që ndërmarrja të nxjerrë burime neto nga veprimtaria e saj dhe kjo pavarësisht nga kombinimi i faktorëve të aktivitetit të saj.

ii. Përcaktimi i FSh

FSh përcaktohet duke u nisur nga Teprica Bruto e Shfrytëzimit (TB)

Në formulën (v) për FSh, që jepet më sipër, kemi:

FSh = TB + ARP + AT – SAS – STS

Ku komponentët e FSh vlerësohen si vijon: TB = Teprica Bruto ARP = (Të Ardhura) Rimarrje nga Provizionet e shfrytëzimit Pasqyrohen në llogaritë ... (781).AT = Të Ardhura të Tjera të Shfrytëzimit Pasqyrohen në llogaritë 75. SAS = Shpenzime për Amortizime dhe provizione (të Shfrytëzimit) Pasqyrohen në llogaritë 681.STS = Shpenzime të Tjera të Shfrytëzimit Pasqyrohen në llogaritë 65.

13 Fitimi i shfytëzimit – quhet dhe “rezultati i shfytëzimit”.

157

Pra, në aspektin kontabël Fitimi i Shfrytëzimit (FSh) është teprica totale e:

o llogarive të të ardhurave 70; 71; 72; 73; 74; 75; 781 dhe

o llogarive të shpenzimeve 60; 61; 62; 63; 64; 65; 681

Ky rezultat është një tregues i mirë i mbarëvajtjes së produktivitetit të një ndërmarrjeje dhe është më domethënës sesa vetë treguesi i fi timit të ushtrimit, që merr parasysh edhe elemente që lidhen me faktorë të tjerë të politikës së fi nancimit që ndjek ndërmarrja apo të jashtëzakonshëm.

158

6. FITIMI I USHTRIMIT (FU)

i. Zbërthimi i Llogarisë së Rezultatit

Plani kontabël i përgjithshëm propozon zbërthimin e llogarisë rezultat në tre përbërës, që mundësojnë matjen e rezultatit të ndërmarrjes nga:

a) aktiviteti i shfrytëzimit (menaxhimi rrjedhës); b) aktiviteti fi nanciar (politika fi nanciare); c) aktiviteti i jashtëzakonshëm.

a) Aktiviteti i Shfrytëzimit

Ky grup të ardhurash e shpenzimesh është më i rëndësishmi, sepse ai përbëhet nga veprimet që lidhen drejtpërdrejt me veprimtarinë produktive të ndërmarrjes (blerje mallra, materiale, shërbime, lëndë të para, shitje produkte, mallra, shërbime ...).

Fitimi i Shfrytëzimit (RS) është i barabartë me diferencën midis të ardhurave të shfrytëzimit (vlefta e shitjeve) dhe shpenzimeve të shfrytëzimit (blerje mallrash, lëndësh të para, shpenzime personeli,..).

Ky përbën një tregues shumë të rëndësishëm sepse tregon aftësinë e ndërmarrjes për të siguruar fi time nga veprimtaria e saj e shfrytëzimit.

Një tepricë14 negative provon që ndërmarrja nuk ka një mënyrë menaxhimi të mirë sepse kostot e produktit të saj janë më të larta se të ardhurat e saj nga shitja e këtyre produkteve fundore.

b) Aktiviteti Financiar

Në përgjithësi, nëse një ndërmarrje nuk disponon burime të brendshme të mjaftueshme, për të fi nancuar nevojat e saj për kapitale, ajo duhet t’u drejtohet burimeve të jashtme (bankave, tregjeve të kapitalit) për kapitale, për të fi nancuar, për shembull, investimet. Kjo sjellje kapitalesh nuk bëhet falas dhe sjell shpenzime për ndërmarrjen (pagesa interesash mbi huatë).

14 Tepricë = Gjendja e llogarisë = Diferenca: Kredi - Debi = Saldo.

159

Për pasojë, sa më shumë një ndërmarrje merr hua, aq më të mëdha janë shpenzimet fi nanciare.

Rezultati fi nanciar (FF) përftohet nga diferenca midis të ardhurave fi nanciare(AF), (zbritjet fi nanciare të mara nga furnitorët,..) dhe shpenzimet fi nanciare (SF), (pagesat e interesave mbi huatë, zbritjet e akorduara,..).

FF = AF - SF

Rezultati (Fitimi) fi nanciar tregon efektin e politikës së saj të fi nancimit, mbi llogaritë e një ndërmarrjeje.

Ky rezultat është në përgjithësi negativ, pra e ul rezultatin e ndërmarrjes. Por një tepricë negative dëshmon, gjithashtu, përpjekjet për investime që bën ndërmarrja, në një moment të dhënë, gjë që, më tej, duhet të sjellë përmirësimin e llogarive të ndërmarrjes. Një tepricë negative nuk është pra gjë e keqe në vetvete për ndërmarrjen, përkundrazi.

Rezultati fi nanciar i ndërmarrjes përftohet duke bërë diferencën midis shumës së llogarive të të ardhurave të grupit 76 me shumën e llogarive të shpenzimeve të grupit 66.

Zbërthimi i llogarisë së rezultatit sipas metodës së Treguesve të Ndërmjetëm të Menaxhimit e përcakton Fitimin Përpara Tatimeve (FpT) si shumën e Fitimit të Shfrytëzimit (FSh) me Rezultatin (Fitimin) Financiar (RF).

Pra:

FpT = FSh + FF

c) Aktiviteti i Jashtëzakonshëm15

Rezultati i jashtëzakonshëm përfshin veprimet, që prekin llogarinë e rezultatit të ndërmarrjes por, që nuk varen drejtpërdrejt nga veprimtaria e saj prodhuese dhe që nuk përsëriten periodikisht në kohë (p.sh.: shitja e një godine, dëmshpërblimi nga përmbytjet,..).

15 Në paraqitjen e pasqyrave fi nanciare sipas formateve anglo-saksone quhen “Të Ardhura/Shpenzime nga operacione jo të vazhdueshme”.

160

Ai mund të jetë pozitiv ose negativ dhe mund të prekë fort rezultatin neto të ndërmarrjes por pasoja e tij kufi zohet, nga vetë natyra e tij, në një ushtrim të vetëm.

Rezultati (Fitimi) i jashtëzakonshëm (FJ) përftohet duke bërë diferencën midis të ardhurave të jashtëzakonshme (AJ) (llogarive të grupit 77) me shpenzimet e jashtëzakonshme (SJ) ( llogaritë e grupit 67).

FJ = AJ - SJ

d) Rezultati i Ndërmarrjes

Rezultati i ndërmarrjes, që në kontabilitet quhet Fitim/Humbja e Ushtrimit (FU), përftohet nga mbledhja e rezultatit të shfrytëzimit (FSh) me rezultatin fi nanciar (FF) dhe me rezultatin e jashtëzakonshëm (FJ) si dhe zbritjen prej kësaj shume të tatimit mbi fi timin (TF).

FU = FSh + FF + FJ – STF

Për të përcaktuar pra origjinën e rezultatit të ndërmarrjes, duhet fi llimisht ta zbërthejmë atë në tre përbërës. Ky zbërthim na mundëson analizimin e aftësisë së ndërmarrjes për të realizuar fi time rregullisht (pavarësisht nga elementet e jashtëzakonshme), duke u nisur nga veprimtaria e shfrytëzimit (fi timi i shfrytëzimit).

Zbërthimi i llogarisë së rezultatit mund të përmblidhet:

Llogaria e Rezultatit

Të Ardhura (A) Shpenzime (S) Teprica (A–S)

1 A. Shfrytëzimi Rezultat Shfrytëzimi ASh – SSh = FSh

2 A. Financiare S. Financiare Rezultat Financiar AF – SF = FF

3 = (1 + 2) = (1 + 2) Rezultat para Tatimit FSh + FF = FpT

4 A. Jashtëzakon. S. Jashtëzakon. Rezultat i Jashtëzak. AJ – SJ = FJ

5 S. Tatim Fitimi - = STF

6 Totali A Totali S Rezultat Ushtrimi FpT + FJ - STF = FU

161

7. MATJA E RENTABILITETIT (KTHIMIT)

Analiza e llogarisë së rezultatit mundëson matjen madhësisë së fi timit apo të humbjes, që është në gjendje të sjellë ndërmarrja nga veprimtaria e saj. Mirëpo vetëm madhësia e fi timit (apo humbjes) nuk mjafton nëse duan të krahasojmë ecurinë e një ndërmarrjeje me ecurinë e një ndërmarrjeje tjetër.

Shembull:

Ndërmarrja A merr borxh 10 mln lekë, blen mjete pune dhe nxjerr një fi tim prej 10 mln lekë; ndërmarrja B merr borxh 110 mln lekë, blen mjete pune dhe nxjerr një fi tim 11 mln lekë. Cila nga këto ndërmarrje e ka ecurinë më të mirë? Ndërmarrja B që e ka fi timin 1 mln lekë më shumë, por ka përdorur 11 herë më tepër mjete apo ndërmarrja A ? Pikërisht për një gjykim të tillë shërben Rentabiliteti.

i. Koncepti i Rentabilitetit16

Rentabiliteti i ndërmarrjes është raporti midis (a) rezultatit që jep ndërmarrja (nga njëra anë) dhe (b) mjeteve që ajo përdor për të arritur këtë rezultat (nga ana tjetër).

a) Rezultati i ndërmarrjes mund të vlerësohet duke u nisur nga disa nivele:

o Fitimi i Ushtrimit (FU): që mat aftësinë e ndërmarrjes për të dhënë rezultat pozitiv duke marë parasysh tërësinë e të ardhurave dhe shpenzimeve.

o Fitimi i Shfrytëzimit (FSh): që mat aftësinë e ndërmarrjes për të përftuar rezultat vetëm nga veprimtaria e saj prodhuese17.

o Vlera e Shtuar (VS): që mat pasurinë reale që krijon ndërmarrja nga veprimtaria e saj.

b) Mjetet që vë në përdorim ndërmarrja mund të maten në disa nivele:

o Totali i Aktivit18 (TA): përfaqëson totalin e aktivit të bilancit; mat pasurinë totale të ndërmarrjes (bashkësinë e të mirave dhe të drejtave që përdor ndërmarrja për të prodhuar).

16 Rentabiliteti – quhet edhe “Kthim” (“Return”) sepse tregon se sa është kthimi i mjeteve të përdorura.

17 Prodhuese – Këtu përdoret në kuptimin e gjerë të fjalës (prodhim, ndërtim, tregti, shërbim).

18 Totali i Aktivit quhet dhe “Totali i Bilancit”.

162

o Kapitali i Përhershëm (KP): mat bashkësinë e gjithë aktiveve afatgjata (investimet kapitale) të kryera nga ndërmarrja.

o Kapitali i Vetë (KV): mat bashkësinë e burimeve të veta të kapitalit, që përbëhet nga kapitali themeltar, rezervat, pjesa e rezultatit të ushtrimit që nuk ndahet si dividend, subvencionet e investimit, të cilat përdoren nga ndërmarrja për të zhvilluar aktivitetin e saj.

o Kapitali Themeltar19 (KT): përfaqëson tërësinë e kontributeve në para ose në natyrë që japin në avancë aksionerët (pronarët) e ndërmarrjes për të ushtruar veprimtarinë e saj. Kontribut që përcaktohet në aktin e themelimit të ndërmarrjes dhe në rritjen e mëvonshme të tij (me shtimin e aksioneve).

Vlerësimi i rentabilitetit të ndërmarrjes është pra një tregues për të matur mbarëvajtjen e ndërmarrjes në kuadrin e funksionit të saj prodhues.

Llogaritja e rentabilitetit duhet të shoqërohet, me kahasimin e tij me rentabilitetin e ndërmarrjeve konkurrente kryesore të saj. Një ndërmarrje mund të jetë rentabël, por ajo mund të mos përballojë garën me ndërmarrjet e tjera të sektorit, pra me konkurrentët e saj.

ii. Matja e Rentabilitetit

Ka disa madhësi të ndryshme që përdoren për llogaritjen e rentabilitetit të një ndërmarrjeje:

a Rentabiliteti i Investimit (ROI)20

ROI është raporti i fi timit të realizuar ndaj investimit përkatës të bërë, për ta realizuar atë.

Ka dy interpretime të këtij treguesi:

o ROI Global21: në llogaritjen e tij si fi tim merret fi timi i gjithë ushtrimit dhe si investim gjithë pasuria e ndërmarrjes (totali i aktivit). Pra, ky tregues mat rentabilitetin e

19 Kapitali Themeltar quhet dhe “Kapitali i Shoqërisë” ose “Kapitali Social”.

20 Rentabiliteti i investimit - në terminologjinë anglo-saksone quhet “Return of Investiment” (ROI).

21 ROI Global quhet dhe “Rentabiliteti Global” ose “Rentabiliteti Ekonomik”.

163

tërësisë së aktiveve që përdor ndërmarrja dhe shprehet me raportin e Fitimit të Ushtrimit (FU) me Totalin e Aktivit (TA)

ROIG = FU * 100 / TA

Shënim: FU shumëzohet me 100 sepse rentabiliteti shprehet në përqindje.

Rentabiliteti global është një tregues mjaft i përgjithshëm; ai plotësohet nga disa vlerësime më shprehëse, si:

o ROI Financiar22: në llogaritjen e këtij si fi tim merret Fitimi i Shfrytëzimit (FSh), ndërsa si investim merret Kapitali i Përhershëm (KP) që përdor ndërmarrja; ndaj dhe shprehet me raportin e tyre:

ROIF = FSh * 100 / KP

Ky raport shpreh më mirë efi kasitetin e kapitalit të investuar në aktivitetin kryesor (që është aktiviteti shfrytëzues) sepse:

- nuk ndikohet nga shpenzimet fi nanciare të ndërmarrjes; (si për shembull interesat e huave që merr ndërmarrja).

- nuk ndikohet nga transaksionet e jashtëzakonshme; (fi timet dhe humbjet me origjinë jo normale, të jashtëzakonshme).

- nuk ndikohet nga sistemi fi skal (për shembull, tatimit mbi rezultatin ushtrimor për pjesën e mbulimit të

humbjeve të vitit të mëparshëm).

Vini re! Vlera e këtij treguesi nuk duhet të jetë më e ulët sesa interesi i huasë që jep banka.

Shembull:

Nëse një ndërmarrje merr para borxh me interes 15% , të cilat të investuara në veprimtarinë e ndërmarrjes do të japin një ROI fi nanciar 13% kjo do të thotë që diferenca prej 2% (15% - 13%) do të paguahet nga vetë ndërmarrja (nga kapitali i vetë). Pra një hua e tillë nuk është me leverdi.

22 ROI Financiar - quhet dhe “Rentabiliteti Financiar” ose “Rentabiliteti i Kapitalit të investuar”.

164

b Rentabiliteti i Kapitalit të Vetë23 (ROE)

ROE merr parasysh kapitalet e investuara në ndërmarrje. Ai përcaktohet nga raporti i Fitimit të Ushtrimit me Kapitalin e Vetë:

ROE = FU * 100 / KV

Shenim:Kur rentabiliteti i kapitalit të vetë është më i madh se rentabiliteti i investimit (ROE > ROI), thuhet që ndërmarrja përfi ton nga “efekti i levës”24.

c Rentabiliteti Tregtar (ROS)25

ROS merr parasysh vëllimin e veprimtarisë (Xhiron). Ai përcaktohet nga raporti i Fitimit të Ushtrimit (FU) me Xhiron Totale (XT)26:

RT = FU * 100 / XT

Në këtë mënyrë përcaktohet dhe raporti i marzhit të ndërmarrjes që lejon të vlerësohet rezultati i ardhshëm i ndërmarrjes në funksion të ndryshimit të vëllimit të veprimtarisë, e matur kjo e fundit me xhiron totale.

Koment: Ekziston një zbërthim i ROI = (FU/XT) x (XT/TA), ku (FU/XT) = ROS , dhe XT/TA = Qarkullimi i aktiveve, dmth sa herë xhirohen aktivet në vit. Nga kjo del se ROI mund të rritet ose duke rritur ROS (duke rritur çmimet) ose duke rritur qarkullimin (duke rritur sasinë e shitjeve).

Sikurse shihet, koncepti i rentabilitetit ndryshon sipas këndvështrimit që analizojmë. Për këtë arsye, është e dobishme të llogariten disa nga këto raporte për të pasur një pamje më të saktë të rentabilitetit të ndërmarrjes.

23 Rentabiliteti i Kapitalit = Rentabiliteti i kapitalit vetiak quhet dhe Rentabiliteti Financiar. Në anglisht quhet ROE (Return on Equity)

24 Efekti i levës – është një strategji investimi, që konsiston në faktin që merr para borxh për të investuar.

25 Rentabiliteti Tregtar - në terminologjinë anglo-saksone njihet si ROS (Return on Sales- Kthimi nga Shitjet).

26 Xhiro Totale = Shifra e Afarizmës.

Analizohet “Bilanci”, evidentohen prej tij treguesit më të përdorur, nevojat për fi nancime, fondi i zhvillimit, mjetet monetare, etj.

Sqarohet bilanci funksional, kuptimi i tij dhe jepen mënyrat për reduktimin e nevojave për fonde.

K A P I T U L L I I I

K a p i t u l l i I I

Analiza e bilancit

IIANALIZAE BILANCIT

1Leximi i Thjeshtë

i Bilancit ...................... 167

2Nevojat

për Financime ............... 171

3Bilanci

Funksional .................... 174

4Fondi

i Zhvillimit .................... 179

5Nevojat për

Fondin e Zhvillimit .......... 182

6Reduktimi i Nevojave

për Fond Zhvillimi........... 185

7 Mjetet

Monetare ...................... 188


166

II. ANALIZA E BILANCITKjo pjesë shtjellon bashkësinë e elementeve për analizën e bilancit të ndërmarrjes.

Bilanci i ndërmarrjes paraqitet në formën e një tabele përmbledhëse, në dy pjesë, që përshkruan gjendjen e pasurisë së ndërmarrjes në një moment të dhënë. Ai përmban: nga njëra anë Përdorimet (Aktivin), nga ana tjetër Burimet (Pasivin).

o Pasivi i bilancit (ana e djathtë) paraqet bashkësinë e burimeve fi nanciare të ndërmarrjes, që në fakt përbëhet nga bashkësia e borxheve dhe e detyrimeve që ka kontraktuar ndërmarrja me kreditorët e jashtëm (aksionerët, institucionet fi nanciare, furnitorët, ..). Përmbajtja e pasivit të ndërmarrjes renditet sipas kriterit të detyrimit në rritje27.

o Aktivi i bilancit (pjesa majtas) paraqet bashkësinë e të mirave (aktive afatgjata, inventarët, ...) dhe të drejtave (kredi klienti...) që zotëron ndërmarrja dhe që janë të nevojshme për veprimtarinë e saj. Elementet që përmbahen në aktivin e bilancit janë të renditura sipas kriterit të likuiditetit28 në rritje.

Paraqitja e bilancit, sikurse do ta shikojmë më poshtë, mundëson ndër të tjera matjen e kredibilitetit të ndërmarrjes (dmth aftësinë e ndërmarrjes, në një moment të dhënë, për të paguar borxhet). Bilanci lejon gjithashtu edhe analiza të tjera të gjendjes së ndërmarrjes, të cilat do t’i shqyrtojmë në vijim.

27 Detyrimet në rritje: kapitalet e veta, huatë afatgjata, huatë afatshkurtra. Dmth në fi llim vendosen detyrimet me afat më të gjatë shlyerje, kapitali i vet teorikisht shlyhet vetëm kur mbyllet ndermarrja.

28 Likuiditeti i një aktivi = Aftësia e tij për t’u kthyer në para. Likuiditet në rritje, dmth në fi llim ato që kthehen më me vështirësi në para (më pak likuide) dhe në fund ato plotësisht likuide (vetë paratë në arkën e ndërmarrjes).

167

1. LEXIMI I THJESHTË I BILANCIT

Para se të kalojmë në analizën fi nanciare, po rikujtojmë strukturën e thjeshtë të bilancit. Në fakt, Bilanci është një dokument që mund të lexohet në mënyra të ndryshme.

Bilanci përkufi zohet si pasqyrim, në një moment të dhënë, i gjendjes pasurore të ndërmarrjes. Në këtë aspekt, bilanci jep një pasqyrë të strukturuar të pasurive dhe borxheve të një ndërmarrjeje; pra ai vendos përballë Pasivin me Aktivin e ndërmarrjes.

Por, nëse ju jeni kreditor i kësaj ndërmarrje, ajo që juve ju intereson para së gjithash të lexoni në bilanc, është aftësia që ka ndërmarrja për t’ju paguar, në afatet e duhura, ato që ju detyrohet. Nëse ndërmarrja nuk është në gjendje ti bëjë këto shlyerje, atëherë ajo vihet në falimentim29.

Megjithëse bilanci është pasqyrim i gjendjes pasurore të ndërmarrjes në një çast të dhënë, duhet pasur parasysh që borxhet e ndërmarrjes nuk kanë të njëjtin afat shlyerje.

i. Pasivi i Bilancit

Pasivi i bilancit grupon tërësinë e angazhimeve që ka ndërmarrja ndaj partnerëve të ndryshëm.

Ajo që ka rëndësi këtu është të vlerësohet kur këto borxhe arrijnë afatin e shlyerjes. Kështu që, krahas vleftave, edhe momenti kur borxhi bëhet i kërkueshëm (kur plotësohet afati) është një element i rëndësishëm i çdo analize të bilancit të një ndërmarrje.

Kuptohet që shqetësimi parësor i një sipërmarrësi është të njohë vleftën dhe borxhet afatshkurtra (më pak se një vit) që duhen paguar si dhe përparësinë e tyre.

Le të përmendim borxhet më kryesore të një ndërmarrjeje:

o Llogaria rrjedhëse kreditore: në qoftë se llogaria 512 është kreditore, kjo do të thotë që ju keni një gjendje negative pranë entit tuaj të kredisë (bankës). Kjo situatë i korrespondon në fakt një kredie afatshkurtër që ju ka akorduar enti i

29 Falimentim - Likuidimi është i ndryshëm nga falimentimi. Likuidimi është vullnetar, falimentimi i detyruar dhe kërkohet nga të tretët.

168

kredisë. Ky duhet mbuluar sa më shpejt të jetë e mundur30.

o Borxhi ndaj furnitorit: gjendja kreditore e llogarisë 40 të një ndërmarrjeje përfaqëson tërësinë e borxheve që ndërmarrja u ka furnitorëve të vetë (të zakonshëm llog. 401 dhe të aktiveve afatgjata llog. 404). Është normale që një furnitor t’ju akordojë një afat pagese. Në përgjithësi ky afat është 30 deri në 90 ditë.

o Huatë pranë enteve të kredive: (llogaria 16) janë me afate të ndryshme që përcaktohen nga kontratat përkatëse, në çdo rast, afati është mbi 1 vit.

o Kapitalet e ndërmarrjes: (llogaria 10). Ndërmarrja në momentin e krijimit ose të rritjes së kapitalit përfton, në këmbim të një pjese të kapitalit (aksionet), mjete fi nanciare nga aksionerët. Por, aksionerët, për shembull me shkrirjen e ndërmarrjes, kanë të drejtë të kërkojnë rikthimin e pjesës së tyre të kapitalit. Ja përse kapitali i një ndërmarrjeje është në fakt një borxh që kjo ka kontraktuar tek aksionerët e vet. Ky borxh ka veçorinë që është shumë afatgjatë sepse supozon ndërprerjen e veprimtarisë së ndërmarrjes. Mungesa e një afati të përcaktuar justifi kon faktin që ndërmarrja nuk i konsideron këto prurje kapitali si borxhe, por si kapital. Për pasojë, pasivi i bilancit të ndërmarrjes renditet sipas kriterit të kërkesës në rritje, nga lart poshtë.

- Në krye të pasivit janë borxhet me afatin më të gjatë;

- Në fund të pasivit ndodhen borxhet me kërkesë më të parë.

Në trajtë të përmbledhur kjo do të paraqitej :

Pasivi i bilancit

Kapitali 101

Borxhe afatgjata e afatmesme 16

Borxhe afatshkurtra 4… 31

Llogari rrjedhëse kreditore 512

30 Zakonisht marrëveshja me bankën përcakton kushtet e kësaj lloj kredie, gjithsesi nuk është në interes të fi rmës ta lerë zbuluar llogarinë bankare për një kohë të gjatë, për shkak të interesave relativisht të larta.

169

ii. Aktivi i Bilancit31

Për të shlyer borxhet, ndërmarrja disponon mjete pak a shumë likuide që grupohen në pjesën aktive të bilancit.

Aktivet mund të jenë të natyrave të ndryshme. Disa aktive përbëhen nga pasuri likuide (monedha, kartëmonedha, fonde të depozituara në llogari bankare), pra aktive që janë në çast të përdorshme nga ndërmarrja. Ka gjithashtu pasuri shumë pak likuide (troje, godina, ..) që kanë sigurisht një vlerë, por që nuk mund të konvertohen në çast në likuide (shitja e tyre mund të kërkojë deri në disa muaj për shembull).

Për t’u bërë ballë borxheve afatshkurtra, ndërmarrja duhet të disponojë aktive likuide, për këte arsye, aktivi i bilancit është i renditur nga lart poshtë sipas likuiditetit në rritje.

o Arka: (llogaria 531) është elementi më likuid.

o Teprica debitore në bankë: (llogaria 512) i përgjigjen pasurive të depozituara nga ndërmarrja në llogaritë bankare. Këto pasuri janë thuajse likuide. Sepse ato u korrespondojnë gjendjeve në llogarinë bankare dhe se këto para, banka menjëherë duhet t’ja kthejë pronarit të tyre (në këtë rast ndërmarrjes, nëse kjo i kërkon).

o Letrat me vlerë32 të vendosjes: (llogaria 50) transformohen mjaft lehtë në likuide duke i shitur në tregjet fi nanciare.

o Të arkëtueshmet nga klientët: (llogaria 411) kur ndërmarrja i akordon klientit të saj një afat pagese33, që përgjithësisht është 30 deri në 90 ditë. Ato janë shuma që ndërmarrja mund t’i përdorë relativisht shpejt.

o Inventarët34 gjendje dhe në proces pune: (llogaritë e klasës 3) janë elemente të aktivit që nuk kthehen lehtësisht në likuide nga ndërmarrja.

31 Këtu futen boxhet ndaj furnitorëve, shtetit, sigurimeve, punonjësve, ortakëve,...

32 Letrat me vlerë janë: obligacionet, bono thesari, aksionet te të tretët...

33 P.sh, i ka dhënë mallin dhe nuk ka marrë paratë, sepse i ka dhënë afat për t’a paguar.

34 Inventarët = Artikujt e ndryshëm (mallra, produkte, lëndë të para etj.) që ka gjendje në magazinë dhe në proces prodhimi.

170

o Aktivet Afatgjata: (llogaritë e klasës 2) përbëjnë aktivet më pak likuide të ndërmarrjes, sepse ndër të tjera, ato janë të domosdoshme për veprimtarinë e ndërmarrjes. Për më tepër, transformimi i tyre në likuiditete kërkon shpesh procedura të gjata dhe komplekse.

Si përfundim, aktivi i ndërmarrjes renditet sipas likuiditetit rritës nga lart poshtë;

- Në krye të aktivit vendosen elementet që transformohen më me vështirësi në likuiditete.

- Në fund të aktivit vendosen aktivet likuide lehtësisht të lëvizshme.

Në trajtë të përmbledhur:

Aktivi i bilancit

Aktivet Afatgjata 2..

Inventarë dhe në proces 3..

Kredi klinetëve etj. 41, …

Likuide (Arka, Banka…) 50 /512 /531

iii. Krahasimi Aktiv / Pasiv

Tani mund të vendosim përbri Aktivin me Pasivin e një ndërmarrje:

Aktivi i bilancit Pasivi i bilancit

Aktive Afatgjata 2… Kapitali 101

Inventari gjendje e …. 3… Borxh afatgjatë, afatmesëm 16

Kredi klientëve 41 Borxhe furnitorëve 40

Likuiditet aktiv 531/512/50 Likuiditet pasiv 512

Një lexim i shpejtë i bilancit na mundëson një pamje të parë të situatës fi nanciare të ndërmarrjes. Vendosja e elementeve të pasivit përbri elementeve të aktivit na jep një ide të aftësisë së ndërmarrjes për të shlyer borxhet. Në qoftë se likuiditetet e ndërmarrjes nuk duken të mjaftueshme për të përballuar borxhet me afat më të shkurtër, ndërmarrja ka rrezik të gjendet në situatë të pamundësisë së pagesave.

171

2. NEVOJAT PËR FINANCIME

Për kryerjen e aktivitetit të saj, ndërmarrja mund të përballet me nevojën për fi nancime. Ato janë disa llojesh:

i. Financimet afatgjata

Për të ushtruar veprimtarinë e saj, ndërmarrja duhet të ketë së pari një sasi aktivesh që do t’i nevojiten për një periudhë të gjatë kohe, si: truall për të ndërtuar një uzinë, godinat ku do të vendosen makineritë etj. Në kontabilitet këto quhen Aktive Afatgjata35 (AA) dhe kontabilizohen në aktiv, në pjesën e sipërme të bilancit, në llogaritë e klasës 2.

Financimi i AA, natyrshëm, duhet të bëhet nga burime që ndërmarrja do t’i mbajë për një kohë të gjatë. Nuk mund të blihet për shembull godina me hua me afat fare të shkurtër; për godinën mund të kontraktohen hua afatgjata.

Pra ndërmarrja, për të blerë AA, duhet të ketë burime afatgjata që quhen Burime të Përhershme36.

ii. Financimet afatshkurtra

Pasi të ketë blerë AA që i ka të domosdoshme, ndërmarrjes i duhet të fi nancojë veprimtarinë e saj të përditshme. Ajo duhet të ketë një gjendje mallrash apo lëndësh të para që do të përdoren për një periudhë të caktuar në procesin e punës.

Gjatë vitit ndërmarrja mund t’u akordojë afate pagesash klientëve të saj. Këto kredi të klientëve, në aspektin kontabël, trajtohen si një lloj huaje që u jep ndërmarrja klientëve të saj. Kjo kërkon që ndërmarrja të jetë në gjendje të vazhdojë procesin e prodhimit pa arkëtuar menjëherë shumat përkatëse.

Këto lloj aktivesh, që kontabilizohen në llogari të klasës 3 (për inventarët) dhe në llogari

35 Aktivet Afatgjata - quhen dhe Aktive të Qëndrueshme (AQ) ose Aktive Imobilare.

36 Burime të përhershme - quhen dhe burime “stabël“ dhe (nga këndvështrimi i kapitalit) “Kapitale të Përhershme“

172

të klasës 4 (për kreditë e klientëve), në kontabilitet quhen aktive qarkulluese të mirëfi llta (jo likuiditete).

Vini re !Në aktivet qarkulluese, në përgjithësi, hyjnë edhe likuiditetet. Këtu likuiditetet veçohen nga aktivet qarkulluese, për t’u trajtuar te “Financimet e menjëhershme“.

Përgjithësisht, kohëzgjatja e mbajtjes të këtij tipi aktivesh nga ndërmarrja nuk i kapërcen disa javë. Ndërmarrja duhet pra të gjejë fi nancime afatshkurtra për të plotësuar këto nevoja fi nancimesh afatshkurtra.

Si rrjedhim, fi nancimi i aktivit qarkullues supozon që ndërmarrja disponon burime fi nanciare të mjaftueshme për të siguruar fi nancimin për një periudhë relativisht të shkurtër.

Aktivet afatshkurtra, natyrshëm, duhet të fi nancohen nga pasivet afatshkurtra (p.sh: detyrimet ndaj furnitorëve, punonjësve, shtetit etj.)

iii. Financimet e menjëhershme

Sikundër ju, si individ, dispononi përgjithësisht një shumë parash për të fi nancuar shpenzimet e përditshme, edhe ndërmarrja duhet të disponojë, në çdo moment, burime fi nanciare që mund t’i përdorë menjëherë, për të përballuar shpenzimet e funksionimit të përditshëm. Këto nevoja fi nancimi afatshkurtra përfaqësojnë për ndërmarrjen nevojat për likuiditete. Në këtë kuptim, likuiditetet37 i korrespondojnë pjesës së burimeve fi nanciare, që disponon ndërmarrja, që nuk janë përdorur as për të blerë aktive afatgjata, as për të fi nancuar aktive qarkulluese të mirëfi llta.

Si rrjedhim, për të përballuar shpenzimet e saj të përditshme, ndërmarrja duhet të disponojë një shumë fi nanciare të mobilizueshme menjëherë. Kjo kontabilizohet në aktivin e bilancit në llogaritë e likuiditeteve (klasa 5).

Si përfundim, ndërmarrja ka nevojë për fi nancime që mund të klasifi kohen sipas kohëzgjatjes:

1. Të menjëhershme për të papriturat e përditshme;2. Afatshkurtra për të fi nancuar aktivin qarkullues;3. Afatgjata për të fi nancuar AA ose rifreskimin e tyre.

37 Likuiditetet = Aktivet plotësisht likuide (paratë në arkë e bankë,...)

173

Një nga kërkesat e analizës fi nanciare është që: për çdo fi nancim që bën, ndërmarrja duhet të sigurojë burime që qëndrojnë në pasivin e ndërmarrjes për një periudhë jo më të shkurtër se koha e qëndrimit të aktivit në ndërmarrje.

Për këtë arsye, për të bërë një analizë fi nanciare të përshtatshme, është e nevojshme të bëhen disa përpunime kontabël që mundësojnë përftimin e një bilanci që pasqyron elementet e aktivit dhe pasivit, sipas shkallës së tyre të kërkueshmërisë (për elementet e pasivit) dhe të likuiditetit (për elementet e aktivit).

Nisur nga një bilanc kontabël, analisti fi nanciar përcakton Bilancin funksional të ndërmarrjes, që të mund të gjykojë për ekuilibrin fi nanciar.

174

3. BILANCI FUNKSIONAL

Duke vazhduar me analizën fi nanciare të bilancit të një ndërmarrjeje, del e nevojshme të rishqyrtohet bilanci kontabël, në mënyrë që të paraqiten elementet e ndryshme të bilancit, edhe në funksion të shkallës së likuiditetit të tyre.

Një trajtim i tillë mundëson, ndër të tjera, evidentimin e grupeve të aktivit dhe të pasivit që do të shërbejnë si bazë për të analizuar ekuilibrin fi nanciar të ndërmarrjes.

i. Pasivi i Bilancit Funksional

Pasivi i bilancit funksional zbërthehet në tri pjesë që renditen sipas rendit rritës së shkallës së kërkueshmërisë. Shkalla e kërkueshmërisë mat kohën e nevojshme të një borxhi për t’u bërë i kthyeshëm. Për shembull, një zbulim bankar duhet të rimbursohet e shumta brenda disa javësh, një borxh furnitori brenda disa muajsh dhe një hua afatgjatë për disa vjet.

a) Kapitalet e përhershme:

Kapitalet e përhershme përbëhen nga elementet e pasivit që e kanë rimbursimin më të largët në kohë (mbi një vit); më hollësisht detajohen në:

o Kapitalet e veta të ndërmarrjes: Domethënë bashkësia e burimeve që nuk janë marrë hua, që disponon ndërmarrja për të kryer veprimtarinë e saj (kapitali, rezervat, subvencionet e investimit, provizionet e detyrueshme,...)38.

o Amortizimet dhe provizionet: Ato, që i ka krijuar ndërmarrja, për të bërë rifreskimin e elementeve të saj të aktivit afatgjatë.

o Borxhet fi nanciare afatgjata: Ato, që ka kontraktuar ndërmarrja, pranë enteve të kredisë dhe që janë me afat të gjatë.

38 Kapitalet e veta - Përkufi zohen edhe si pretendimet apo kërkesat e pronarëve (aksionerëve) ndaj aktiveve të ndërmarrjes.

175

b) Pasivi qarkullues:

Më pas, grupohen elementet e pasivit që kanë një shkallë kërkueshmërie më të afërt dhe që lidhen drejtpërdrejt me veprimtarinë rrjedhëse të ndërmarrjes. Elementet e këtij pasivi qarkullues (ku nuk përfshihen likuiditetet) rifreskohen periodikisht. Më hollësisht:

o Borxhet furnitorëve Ndërmarrja nuk i paguan detyrimisht furnitorët sapo ata bëjnë livrimin; ajo, shpesh, bie dakord (kontrakton) me furnitorët t’i kosiderojë detyrimet si borxh, me afat shlyerje deri në disa muaj.

o Borxhet fi skale dhe sociale Ndërmarrja nuk i paguan tatimet, taksat dhe detyrimet e tjera sociale çdo ditë (për shembull TVSH-në); ajo ka një afat të caktuar pagese; deri atëherë konsiderohet se ajo i ka borxh shtetit apo organizmave shoqërore.

o Borxhet e tjera të shfrytëzimit, që kontrakton ndërmarrja për të ushtruar veprimtarinë e saj.

c) Likuiditeti pasiv:

Përbëhet nga elemente të pasivit që i përkasin llogarive plotësisht likuide ose shumë likuide e që grupohen në:

o Kreditë afatshurtra bankare që merr nga një ent fi nanciar, për të fi nancuar veprimtarinë e përditshme të ndërmarrjes.

o Zbulimet bankare kreditore Nëqoftëse llogaria bankare e ndërmarrjes është negative, ndërmarrja duhet ta plotësojë zbulimin sa më shpejt të jetë e mundur.

ii. Aktivi i Bilancit Funksional

Aktivi i bilancit funksional zbërthehet në tri pjesë që renditen në rendin rritës të likuiditetit. Me likuiditet kuptojmë aftësinë e një aktivi për t’u bërë i disponueshëm për të fi nancuar një shpenzim ose për të paguar një borxh. Një kartëmonedhë, për shembull, është një likuiditet perfekt, në kuptimin që ajo mundëson shlyerjen në çast; kurse një godinë është thuajse jolikuide në kuptimin që transformimi i saj, për ta bërë të disponueshme, kërkon kohë relativisht të gjatë.

176

a) Aktivet Afatgjata (AA)

Aktivi afatgjatë përbëhet nga elemente që qëndrojnë për një periudhë të gjatë (më shumë se një vit) në ndërmarrje, pra që nuk konsumohen që me përdorimin e tyre të parë. Këto elemente të aktivit vlerësohen me koston e tyre (pa amortizimin), për të vlerësuar realisht koston e zëvendësimit të mundshëm. Në koston e tyre përfshihet:

Kosto e blerjes (që përfshin edhe taksat e doganës dhe taksa të tjera të parimbursueshme).

Kosto të tjera të drejtpërdrejta, që lidhen me sjelljen e aktivit në vendndodhje dhe kushtet e nevojshme për funksionimin e tij (përfshin koston e montimit të tyre, nëse ka të tilla kosto).

AA detajohen më tej në:

o Aktivet Afatgjata Jomateriale39 (AAJ): Janë të mira (aktive) të identifi kueshme, jomateriale, jomonetare, të mbajtura për më shumë se një vit nga ndërmarrja për të ushtruar veprimtarinë e vet dhe që, përgjithësisht, përfaqësojnë shpenzime të bëra nga ndërmarrja (shpenzime të vendosjes, shpenzime për studime dhe zhvillim, fonde tregtare, patenta, licenca, ...).

o Aktivet Afatgjata Materiale (AAM)40 Janë të mira (aktive) materiale që përdoren nga ndërmarrja për të ushtruar veprimtarinë e saj (troje, ndërtesa, makineri, pajisje, ...) dhe që shërbejnë për disa cikle veprimtarie.

o Aktivet Afatgjata Financiare (AAF): Bashkësia e shumave të angazhuara nga ndërmarrja për të pasur pjesëmarrje në ndërmarrje të tjera ose për të bërë depozita me interes, kuotacione41 ose për të akorduar hua.

b) Aktivet Qarkulluese

Më tej grupohen elementet e aktivit qarkullues që janë më likuide se AA (por pa likuiditetet e mirëfi llta) dhe që lidhen drejtpërdrejt me veprimtarinë rrjedhëse të ndërmarrjes. Këto

39 Aktivet Afatgjata Jomateriale (AAJ) – quhen dhe Aktive të Qëndrueshme të Patrupëzuara (AQP)

40 Aktivet Afatgjata Materiale (AAM) – quhen dhe Aktive të Qëndrueshme të Trupëzuara (AQT)

41 Kuotacione – Kuota pjesëmarrjeje në një ndërmarrje tjetër.

177

detajohen sipas nëndarjeve që janë:

o Inventarët dhe produktet42 në proces: Për të prodhuar, ndërmarrja blen lëndë të para dhe furnizime të tjera, që nuk konsumohen tërësisht menjëherë; këto magazinohen nga ndërmarrja.

o Të arkëtueshme nga klientë43 Ndërmarrjes mund t’i duhet t’u akordojë afate pagese klientëve të saj. Në këtë kuptim, ajo u jep kredi që do t’ja shlyejnë brenda një afati relativisht të shkurtër (në përgjithësi disa javë).

o Të arkëtueshme (kredi) të tjera shfrytëzimi Bashkësia e kredive të tjera të shfrytëzimit që kontrakton ndërmarrja gjatë veprimtarisë së saj (p.sh. paradhënia e punonjësve etj).

c) Likuiditetet aktive

Përbëhet nga bashkësia e elementeve të aktivit që janë plotësisht likuide ose shumë likuide. Likuiditetet aktive quhen dhe “Mjete monetare”. Me to kuptohen paratë (gjendje në arkë apo në bankë) dhe vlera të ngjashme me to, që mund të shndërrohen menjëherë në para. Likuiditetet aktive grupohen në :

o Letrat me vlerë të vendosjes: Janë tituj fi nanciarë (aksione, oblikacione, bono thesari e tituj të tjerë, të tregtueshëm në tregje fi nanciare) të blerë nga ndërmarrja, me qëllim që të realizojë fi time për një afat të shkurtër. Këto, në ndryshim nga aktivet afatgjata fi naciare, nuk kanë vlerë strategjike44.

o Gjendjet e llogarive bankare debitore45: Bashkësia e parave që disponon ndërmarrja në llogaritë e saj bankare.

o Arka: Paratë (monedha e kartëmonedha) që ka ndërmarrja (në arkat e saj).

42 Produktet në proces – Janë prodhime, punime, shërbime në proces pune, që s’kanë përfunduar akoma.

43 Të arkëtueshme nga klientë – quhen dhe të drejta tregtare.

44 Strategjike – që nuk kanë qëllim të sigurojnë kontroll apo ndikim mbi ndërmarrjen emetuese. Ato mbahen thjesht kur ka likuiditet të tepërt për të fi tuar në periudhën afatshkurtër.

45 Llogaria është Debitore – kur ka gjendje parash në Bankë.

178

iii. Paraqitja e Bilancit Funksional

Nisur nga elementet e ndryshme që sapo përkufi zuam, mund të ndërtojmë bilancin funksional:

Bilanci Funksional

A k t i v i P a s i v i

Aktive Afatgjata (AA)(vlera bruto) nga të cilat: - AA Materile - AA Jomateriale - AA Financiare

Kapitale të përhershme nga të cilat: - Kapitale të veta - Amortizime e provizione46 - Borxhe fi anciare afatgjata

Aktive qarkulluese nga të cilët: - stoqe - kredi klientëve

Pasive qarkulluese nga të cilët: - borxhe furnitorëve - borxhe fi skale dhe sociale - borxhe të tjera shfrytëzimi

Likuiditete Aktive nga të cilët: - Disponibilitete (Arka) - Gjendje në bankë

Likuiditete Pasive nga të cilët: - Kontribute bankare47 - Mbulime bankare

Një riorganizim i tillë i bilancit kontabël mundëson analizën e ekuilibrit fi nanciar të ndërmarrjes duke vënë në dukje nga njëra anë Fondin e Zhvillimit dhe nga ana tjetër nevojën për këtë Fond Zhvillimi.4647

46 Amortizimi e provizionet në fakt paraqiten me minus në anën e aktiveve. Këtu janë vënë në pasiv për qëllime demonstrimi.

47 Kredi afatshurtra dhe mjete të tjera të Bankës.

179

4. FONDI I ZHVILLIMIT48

Bilanci funksional mundëson një vlerësim më të mirë të situatës fi nanciare të ndërmarrjes.

Analiza fi nanciare mundëson vlerësimin e aftësisë së ndërmarrjes për të përballuar nevojat e saj për fi nancime. Për këtë ajo ka burimet e veta, që i japin një farë mundësie manovrimi, për të plotësuar nevojat e saj fi nanciare afatgjata dhe afatshkurtra.

Etapa e parë e analizës së situatës fi nanciare të ndërmarrjes është përcaktimi i fondit të zhvillimit të ndërmarrjes.

i. Koncepti i Fondit të Zhvillimit

Nevojat dhe burimet fi nanciare afatgjata të ndërmarrjes:

Kur krijohet një ndërmarrje, ajo duhet të fi llojë me investimet themelore për të siguruar aktivet afatgjata të domosdoshme për veprimtarinë e saj.

Këto investime angazhojnë burime fi nanciare për një periudhë të gjatë dhe kërkojnë aftësi fi nancuese afatgjata (bazuar kjo në “rregullin e kujdesit” i cili rekomandon që një nevojë fi nancimi afatgjatë duhet të plotësohet me burime me të nëjtin afat).

Për ta bërë këtë, ndërmarrja siguron burime fi nanciare afatgjata: së pari në sajë të aksionerëve që i sjellin kapitale ndërmarrjes, e së dyti edhe nga ente fi nanciare që i akordojnë ndërmarrjes kredi (hua) afatgjata.

Kuptohet që nuk ka barazim të plotë midis burimeve dhe nevojave afatgjata; një pjesë e burimeve afatgjata mundësojnë fi nancimin edhe të nevojave për fi nancime afatshkurtra.

Fondi i Zhvillimit përfaqëson pra tepricën e burimeve që rezulton pas zbritjes nga totali i burimeve afatgjata të totalit të shpenzimeve të investimeve të ndërmarrjes.

48 Fondi i Zhvillimit quhet dhe “Fondi i Ecurisë”.

180

ii. Përcaktimi i Fondit të Zhvillimit

Përpunimi i bilancit funksional mundëson rigrupimin e bashkësisë së burimeve afatgjata dhe të shpenzimeve të ndërmarrjes, si vijon:

a) Në pasivin e bilancit:

- kapitalet e veta;- amortizimet dhe provizionet (e përllogaritura nga ndërmarrja për të

rinovuar aktivet afatgjata);- provizionet për rreziqe dhe shpenzime;- fi nancimet afatgjata.

b) Në aktivin e bilancit:

- aktivet afatgjata (materiale, jomateriale dhe fi nanciare) që vlerësohen me koston e plotë të blerjes dhe të vendosjes, pa amortizimin e kryer nga ndërmarrja.

Nga këto del që :

Fond zhvillimi = Burime afatgjata – Përdorime afatgjata

ose në aspektin kontabël:

Fond zhvillimi = Kapitale të përhershme – Aktive afatgjata

ose në gjuhën e bilancit funksional:


Aktive Afatgjata (AA) (vlera bruto) nga të cilat: Aktive Afatgjata Materiale (AAM) Aktive Afatgjata Jomateriale (AAJ) Aktive Afatgjata Financiare (AAF)

Kapitale të përhershme nga të cilat: Kapitalet e veta Amortizimet dhe provizionet Hua fi nanciare afatgjata

Fondi i Zhvillimit

181

iii. Interpretimi Ekonomik

Tri raste mund të paraqiten:

1. Fondi i zhvillimit është pozitiv:

Si rregull fondi i zhvillimit duhet të jetë gjithnjë pozitiv. Në këtë rast, burimet afatgjata të ndërmarrjes janë më të mëdha se aktivi afatgjatë i realizuar, dmth që burimet afatgjata mbulojnë nevojat afatgjata të ndërmarrjes.

Ekuilibri fi nanciar respektohet dhe ndërmarrja disponon, si fond zhvillimi, një tepricë të burimeve afatgjata që i mundëson të fi nancojë nevojat e tjera të fi nacimit afatshkurtër.

2. Fondi i zhvillimit është zero:

Në këtë rast, burimet afatgjata të ndërmarrjes janë të barabarta me aktivin afatgjatë të realizuar, dmth që burimet afatgjata mbulojnë nevojat afatgjata të ndërmarrjes.

Por, kur kemi ekuilibër, ndërmarrja nuk disponon asnjë burim afatgjatë për të fi nancuar ciklin e saj të shfrytëzimit, gjë që e bën ekuilibrin fi nanciar jo të qëndrueshëm.

3. Fondi i zhvillimit është negativ:

Në këtë rast, burimet afatgjata të ndërmarrjes janë më të vogla se aktivi afatgjatë, domethënë që burimet afatgjata nuk mbulojnë nevojat afatgjata të ndërmarrjes. “Rregulla e kujdesit” të ekuilibrit fi nanciar nuk respektohet. Ndërmarrja është e detyruar të mbulojë disa nga përdorimet afatgjata me anën e burimeve afatshkurtra, gjë që e ve para riskut të madh të pazgjidhshmërisë. Një situatë e tillë kërkon, në përgjithësi, një veprim të shpejtë nga ndërmarrja, për të rritur burimet afatgjata dhe për të krijuar një fond zhvillimi pozitiv.

182

5. NEVOJA PËR FONDIN E ZHVILLIMIT

Fondi i zhvillimit është teprica e burimeve afatgjata që mund të përdoret për fi nancimin e një pjese të nevojave afatshkurtra të ndërmarrjes. Këto nevoja afatshkurtra quhen nevoja për fond zhvillimi.

i. Koncepti i Nevojës për Fond Zhvillimi

Nevojat dhe burimet fi nanciare afatshkurtra të ndërmarrjes: Pasi ndërmarrja i ka siguruar aktivet afatgjata të domosdoshme për veprimtarinë e saj prodhuese, asaj i duhet të fi nancojë nevojat për ciklin e shfrytëzimit.

Ekziston një shmangie kohore midis shpenzimeve që bën ndërmarrja për të prodhuar dhe të ardhurave nga shitjet e të mirave ose shërbimeve.

Ndërmarrja ka nevojë për lëndë të para dhe të tjera të ndërmjetme që konsumohen sipas ritmit të prodhimit.

Ndërmarrja mund të përftojë nga furnitorët e saj, në disa raste, mallra apo shërbime me afate pagese të mëvonta, gjë që i bën të mundur asaj t’i kryejë pagesat jo menjëherë.

Ndërmarrja mundet gjithashtu të pranojë nga klientët e vet pagimin e faturave pas një afati, të cilat vonojnë arkëtimin nga ndërmarrja të shitjeve tashmë të realizuara. Nevoja për fonde zhvillimi vjen, pra, nga shmangiet kohore midis pagesave dhe arkëtimeve të transaksioneve, që lidhen me veprimtarinë prodhuese të ndërmarrjes.

ii. Përcaktimi i Nevojës për Fonde Zhvillimi

Bilanci funksional, sikurse e kemi sqaruar, shfaq elementet e aktivit dhe pasivit që lidhen me veprimtarinë e ndërmarrjes dhe në të cilin përcaktohen nevojat e fi nancimit afatshkurtër.

183

a Elementet kryesore përbërëse të aktivit qarkullues:- Inventarët dhe në proces: që janë funksion i ciklit të shfrytëzimit të

ndërmarrjes, qoftë për lëndët e para, produktet apo mallrat.- Të arkëtueshmet nga klientët dhe llogari të ngjashme: që janë funksion

i afateve të pagesave të akorduara nga ndërmarrja klientëve të saj dhe i vëllimit të veprimtarisë së ndërmarrjes.

b Elementet përbërëse të pasivit qarkullues:- Parapagimet e marra për punë me porosi.- Borxhet ndaj furnitorëve dhe llogaritë përkatëse: që janë funksion i

afateve të pagesave të akorduara ndërmarrjes nga furnitorët si dhe nga vëllimi i veprimtarisë së ndërmarrjes.

- Borxhet fi skale dhe sociale që ndërmarrja i detyrohet administratës publike dhe organizmave socialë.

- Bashkësia e borxheve të tjera të konstatuara gjatë ciklit të shfrytëzimit.

Nga këto, Nevoja për Fond Zhvillimi (NFZ) përcaktohet:

NFZ = “Përdorime shfrytëzimi” – “Burime shfrytëzimi”

ose në aspektin kontabël:

NFZ = Aktivi qarkullues – Pasivi qarkullues

që e shprehur përmes bilancit funksional:


Aktivi qarkullues nga i cili: - inventarët dhe në proces - të arkëtueshme nga klientë

Pasivi qarkullues: nga i cili: - parapagimet e klientëve - borxhe furnitorëve - borxhe fi skale dhe sociale - borxhe të tjera shfrytëzimi

Nevoja për fonde zhvillimi

184


Nevoja për fond zhvillimi (NFZ) lidhet me fondin e zhvillimit (FZ). Në përgjithësi kur FZ > 0 dhe NFZ > 0.

Tri rastet që mund të paraqiten janë:

1. Nevoja për fonde zhvillimi është pozitive:

Në këtë rast, përdorimet e shfrytëzimit janë më të mëdha se burimet e shfrytëzimit. Ndërmarrja duhet pra të fi nancojë nevojat e saj afatshkurtra me anën e tepricës së burimeve afatshkurtra (hua bankare afatshkurtra).

2. Nevoja për fonde zhvillimi është zero:

Në këtë rast, përdorimet e shfrytëzimit të ndërmarrjes janë të barabarta me mbulimet e shfrytëzimit; ndërmarrja nuk ka pra nevojë të fi nancojë shfrytëzimin sepse pasivi qarkullues mjafton për të fi nancuar aktivin qarkullues.

3. Nevoja për fonde zhvillimi është negative:

Në këtë rast, përdorimet e shfrytëzimit janë më të mëdha se burimet e shfrytëzimit; ndërmarrja nuk ka pra nevojë për të fi nancuar shfrytëzimin sepse pasivi qarkullues i kapërcen nevojat e fi nancimit të aktivit të shfrytëzimit.

185

6. REDUKTIMI I NEVOJAVE PËR FOND ZHVILLIMI

Reduktimi i nevojave për fond zhvillimi shërben shpesh për të realizuar ekuilibrin fi nanciar, duke kufi zuar nevojat për fi nancime afatshkurtra.

Për ta bërë këtë, ndërmarrja disponon dy leva të rëndësishme veprimi:

i. Reduktimi i Inventarëve

Një nga masat që merr ndërmarrja, për të ulur nevojat për fi nancim të ciklit të saj të shfrytëzimit, është të tentojë drejt një menaxhimi, që synon reduktimin e inventarëve të saj, duke iu afruar sa më shumë situatës “gjendje zero”. Kjo i mundëson asaj kufi zimin e nevojave të shfrytëzimit dhe sjell uljen e aktivit të shfrytëzimit.

Ilustrim:

o Situata fi llestare:

Aktiv qarkullues Pasiv qarkullues

Inventarët Borxhe furnitorëve

Kredi klientëve Borxhe fi skale dhe socialeBorxhe të tjera shfrytëzimi

Nevoja për Fond Zhvillimi

o Rrjedhim i politikës të reduktimit të stoqeve:

Aktiv qarkullues Pasiv qarkullues

Kredi klientëve Borxhe furnitorëveBorxhe fi skale dhe sociale

Nevoja për Fond Zhvillimi Borxhe të tjera shfrytëzimi

Zhdukja e gjendjes së inventarëve, mundëson kalimin nga gjendja pozitive e Nevojës për Fonde Zhvillimi (aktivi qarkullues > pasivi qarkullues) në atë negative (aktivi qarkullues < pasivi qarkullues). Dmth që ndërmarrja nxjerr teprica fi nanciare afatshkurtra gjatë ciklit të saj të shfrytëzimit.

186

Megjithatë, ndërmarrjet mbajnë, në përgjithësi, një gjendje minimale inventari për të shmangur ndërprerjen e prodhimit (p.sh: mungesë lëndësh të para).

Kjo strategji i mundëson ndërmarrjes reduktimin e aktivit qarkullues për të njëjtin pasiv qarkullues.

ii. Negocimi i Afateve të Pagesave me Furnitorët

Në këtë rast, ndërmarrja zbaton me furnitorët një politikë negocimi, që synon të arrijë afate pagesash më të gjata.

Duke e ndryshuar afatin e pagesës 0 në 60 ditë ose nga 60 ditë në 90 ditë, për shembull, ndërmarrja rrit njëkohësisht borxhet që u ka furnitorëve. Kjo gjë sjell rritjen e pasivit qarkullues. Si rrjedhim, edhe me aktiv qarkullues të njëjtë, nevoja për fonde zhvillimi ulet aq sa rritet borxhi ndaj furnitorëve.

Kjo strategji i mundëson ndërmarrjes të rrisë pasivin qarkullues pa prekur nivelin e aktivit qarkullues.

iii. Negocimi i Afateve të Pagesave me Klientët

Ndërmarrja, ashtu si duhet të përpiqet të rrisë afatin e pagesave ndaj furnitorëve, ashtu duhet të përpiqet edhe për të shkurtuar afatin e pagesave që duhet t’i bëjnë klientët, që të mund të ndryshojë në favorin e saj nevojën për fonde zhvillimi.

Për t’i minimizuar kreditë akorduar klientëve (me afate pagesash), shpesh, ndërmarrja është e interesuar të privilegjojë pagesat “Cash”49 të klientëve.

Duke negociuar me klientët afrimin e afateve të pagesës, ndërmarrja ul vleftën e kredive të klientëve, gjë që sjell ulje të aktivit të saj qarkullues. Si rrjedhim, po aq ulet dhe nevoja për Fonde Zhvillimi.

49 Pagesat “Cash” – pagesat e menjëhershme (p.sh: kur paguhet me para ose çek bankar në dorë ose me dorëzimin e faturës në bankë).

187

Kjo strategji i mundëson ndërmarrjes të rritë aktivin e saj qarkullues duke mbajtur të njëjtin nivel të pasivit qarkullues.

Si përfundim, ndërmarrja mund të kufi zojë nevojat e saj për Fonde Zhvillimi ose duke ulur totalin e aktivit të saj qarkullues (ulje e gjendjes së inventarëve ose ulje e kredive klientëve) ose duke rritur vleftën e pasivit të saj qarkullues (zgjatja e afateve të pagesave furnitorëve).

Këto masa varen kryesisht nga fuqia negociuese e ndërmarrjes, si me klientët, ashtu dhe me furnitorët e saj.

188

7. MJETET MONETARE

Në analizën fi nanciare, mjetet monetare të një ndërmarrjeje paraqiten si gjendja e të gjitha tepricave fi nanciare. Ato mund të llogariten ose duke u nisur nga bilanci funksional ose duke u nisur nga fondi i zhvillimit dhe nga nevoja për fonde të zhvillimit që përkufi zuam më parë.

i. Koncepti i Mjeteve Monetare

Mjetet monetare të një ndërmarrjeje mund të vlerësohen në dy mënyra:

Nga njëra anë, mjetet monetare të një ndërmarrjeje janë diferenca midis nevojave dhe burimeve të fi nancimit. Në qoftë se nevojat kapërcejnë burimet, atëherë mjetet monetare të ndërmarrjes janë negative (në pasivin e bilancit), ndërsa kur burimet janë më të mëdha se nevojat, mjetet monetare janë pozitive (në aktivin e bilancit).

Nga ana tjetër, mjetet monetare të një ndërmarrjeje janë bashkësia e disponibiliteteve që i mundësojnë ndërmarrjes të fi nancojë shpenzimet afatshkurtra. Në këtë rast, mjetet monetare llogariten si diferencë midis likuiditetit aktiv dhe likuiditetit pasiv. Pra, praktikisht, Mjetet Monetare janë tepricat likuide të ndërmarrjes (paratë në arkë apo bankë, çeqet, letrat e kreditit,...).

ii. Përcaktimi i Mjeteve Monetare të Ndërmarrjes

Sikurse thamë, ka dy mënyra për të llogaritur mjetet monetare të ndërmarrjes:

a Llogaritja nga “pjesa e sipërme e bilancit“:

Mjetet monetare janë të barabarta me diferencën midis burimeve neto dhe nevojave për fi nancim ose me diferencën midis tepricës së burimeve afatgjata (fondi i Zhvillimit) dhe nevojës për fi nancim afatshkurtër të ndërmarrjes (Nevojat për Fonde Zhvillimi).

189

Që nga:Mjete monetare = Burime fi nanciare – Nevoja fi nanciare

në aspektin kontabël:Mjete monetare = Fond zhvillimi – Nevojat për Fonde Zhvillimi

Ilustrim:

o Rasti i likuiditetit neto negativ:

A k t i v P a s i v

Nevoja për Fond ZhvillimiFond Zhvillimi

Likuiditete Neto

o Rasti i likuiditetit neto pozitiv:

A k t i v P a s i v

Nevoja për Fond Zhvillimi

Likuiditete Neto

b Llogaritja nga “pjesa e poshtme e bilancit“:

Në këtë rast, mjetet monetare janë të barabarta me diferencën midis aktiveve të likuiditetit (letrat me vlerë të vendosjes, tepricat në arkë, tepricat në llogaritë bankare debitore50...) dhe elementeve të pasivit të likuiditetit (hua afatshkurtra bankare, teprica kreditore të bankave...).

Që nga: Mjete monetare = Likuiditet aktiv – Likuiditet pasiv

50 Paratë gjendje në arkë dhe në bankë quhen dhe “disponibilitete”

190

Koment:

Likuiditetet aktive – Likuiditetet pasive = Likuiditete. Më tej, likuiditeti pasiv është përgjithësisht zero, që nga, “Mjetet monetare” quhen dhe “Likuiditete aktive”.

Likuiditete = para ose ekuivalente me to (që kthehen për disa ditë në para dhe pa kosto shtesë të ndjeshme).

Ilustrim:

o Rasti i mjeteve monetare negative

A k t i v P a s i v

Likuiditeti i aktivit: nga të cilat:- letrat me vlerë të vendosjes- gjendjet në arkë e në bankë.

Likuiditeti i pasivit: nga të cilat:- hua afatshkurtër bankare.- tepricat kreditore të bankare.

Mjete monetare

o Rasti i mjeteve monetare pozitive:

A k t i v P a s i v

Likuiditeti i aktivit: nga të cilat:- letrat me vlerë të vendosjes- gjendjet në arkë e në bankë.

Likuiditeti i pasivit: nga të cilat:- hua afatshkurtër bankare.- tepricat kreditore të bankave

Mjete monetare


Analiza e mjeteve monetare jep një ide për gjendjen fi nanciare të ndërmarrjes.Tri raste janë të mundshme:

1. Mjetet monetare pozitive:

Në këtë rast, burimet fi nanciare të ndërmarrjes janë të mjaftueshme për të mbuluar nevojat (Fondi i zhvillimit > Nevojat për Fondin e Zhvillimit), që do të thotë se gjendja fi nanciare e ndërmarrjes është e shëndoshë dhe se ajo është në gjendje të fi nancojë një shtesë shpenzimesh, pa pasur nevojë për hua.

191

2. Mjetet monetare zero:

Në këtë rast, burimet fi nanciare mjaftojnë sa për të plotësuar nevojat (Fondi i Zhvillimit = Nevojat për Fond Zhvillimi). Gjendja fi nanciare e ndërmarrjes është e ekuilibruar, por kjo nuk disponon asnjë rezervë për të fi nancuar shtesa shpenzimesh, qoftë për investime e qoftë për shfrytëzim.

3. Mjetet monetare negative:

Në këtë rast, ndërmarrja nuk disponon burime të mjaftueshme fi nanciare për të plotësuar nevojat e saj. Ajo duhet të përdorë fi nancime shtesë afatshkurtra (zbulime bankare...) për të përballuar nevojat e fi nancimit të shfrytëzimit. Ekziston pra një rrezik fi nanciar afatshkurtër nëse ndërmarrja nuk arrin të rrisë shpejt burimet fi nanciare afatgjata ose të kufi zojë nevojat e shfrytëzimit afatshkurtra.

Jepen rekomandimet për mënyrat e fi nancimit të blerjeve, investimeve dhe ciklit të zhvillimit të ndërmarrjes.

Sqarohet kuptimi i fl uksit të parasë, huamarrja, emetimi i aksioneve, etj. dhe evidentohen anët pozitive e negative të formave të ndryshme të fi nancimit.

K A P I T U L L I I I I

K a p i t u l l i I I I

Mënyrat e fi nancimittë ndërmarrjes

IIIMËNYRAT E FINANCIMIT

TË NDËRMARRJES

1Blerja e Aktiveve

Afatgjata ...................... 194

2Financimi

i Investimeve ................. 198

3Fluksi

i Parasë ........................ 201

4Financimi i Ciklit

të Shfrytëzimit .............. 208

5Përmbledhje ................. 211


194

III. MËNYRAT E FINANCIMIT TË NDËRMARRJESNdërmarrja disponon disa mjete për t’iu përgjigjur nevojave të saj për fi nancim. Natyrisht, mënyra e fi nancimit do të varet nga karakteristikat e nevojës konkrete, qoftë për nevojat afatgjata, qoftë për ato afatshkurtra. Para se të studiojmë tipat e ndryshëm të fi nancimit në dispozicion të ndërmarrjes, le të shikojmë më me hollësi nevojat e fi nancimeve afatgjata të ndërmarrjes.

1. BLERJA E AKTIVEVE AFATGJATA

Nevoja kryesore e një ndërmarrjeje për fi nancime afatgjata është përftimi i aktiveve afatgjata. Le ta saktësojmë kuptimin e aktiveve afatgjata në kontabilitet dhe të shqyrtojmë nevojat për investime që mund t’i lindin një ndërmarrjeje.

i. Koncepti i Investimit

a Përkufi zimi i investimit:

Për të prodhuar, ndërmarrja duhet të ketë “të mira51“ që t’i përdorë për të transformuar lëndët e para dhe materialet e tjera të ndërmjetme në produktin fi nal.

Investimi në kuptimin e gjerë është “vlera e të mirave që përftohen nga ndërmarrja për t’u përdorur, në procesin e prodhimit“. Në këtë kuptim investimi është pasuria e ndërmarrjes, është aktivi i bilancit të saj. Në praktikë me investim nënkuptohet rëndomtë investimi kapital (afatgjatë) që përkufi zohet si “vlera e të mirave që përftohen nga ndërmarrja për t’u përdorur, gjatë të paktën një viti, në procesin e prodhimit“. Në këtë kuptim, investimi është Aktivi Afatgjatë; pra është “çdo e mirë e luajtshme ose e paluajtshme, materiale apo jomateriale, e blerë ose e prodhuar nga ndërmarrja, që do të qëndrojë në të njëjtën formë në ndërmarrje për jo më pak se një vit“.

51 Të mira - Term i përgjithshëm që përmban: tokën, ndërtesën, vlerën tregtare (vendin dhe emrin e mirë) makineritë, pajisjet, mallrat, materialet e të tjera të mira që ka dhe shfrytëzon ndërmarrja.

195

b Tipat e ndryshëm të investimeve

Dallohen tri tipa investimesh që përcaktohen nga natyra e aktivit të përftuar:

o Investimet Jomateriale dallohet nga investimi material nga fakti që ai nuk e rrit stokun e të mirave afatgjata të ndërmarrjes.

Investimet kryesore jomateriale janë:

- Shpenzimet për studime dhe zhvillim,- Përftimi i “software”-ve,- Përftimi i patentave dhe licencave të shfrytëzimit,- ...

Vini re!Sipas SNK dhe SKK disa shpenzime si: - shpenzimet e nisjes, - shpenzimet kërkimore,- shpenzimet e trainimit,- shpenzimet për reklamë, - ...

nuk do të njihen më si AAJ, por si shpenzime gjatë periudhës kontabël kur ato ndodhin.

o Investimet Materiale kryesore janë:

- Ndërtimi i ambienteve për kryerjen e aktivitetit, - Shpenzimet për makineri dhe pajisje të punës dhe instalimi i tyre, - Blerje e mjeteve të transportit, - Shpenzimet për mobilje orendi, pajisje zyrash,...- ...

o Investimet Financiare janë:

- Blerja e aksioneve dhe letrave me vlerë të ndërmarrjeve të tjera për qëllim përfi timi afatgjatë.

196

ii. Përcaktuesit e Investimeve

Pse investojnë ndërmarrjet?

o Për t’iu përgjigjur kërkesës: kur një ndërmarrje vlerëson se kërkesa që i drejtohet asaj do të rritet, ajo do t’i rritë aftësitë e saj prodhuese.

o Për të realizuar fi time: ndërmarrja e bën investimin nëse ky mundëson rritjen e fi timit.

o Sepse përqindjet e interesit janë të ulëta: Shpesh ndërmarrja duhet të marrë hua për të investuar. Këto hua sjellin kosto (pagesa interesash). Sa më të ulëta të jenë interesat, aq më e interesuar është ndërmarrja për të investuar.

o Sepse ka subvencione nga administrata publike: subvencionet nxitin ndërmarrjen për të investuar sepse ato ulin kostot për ndërmarrjen.

Një tregues që tregon ecurinë e investimit është përqindja e përdorimit të kapaciteteve të prodhimit. Ai përcaktohet nga raporti midis kapaciteteve të prodhimit që përdoren mbi kapacitetet totale të prodhimit. Në qoftë se ky raport është i lartë, kjo tregon se ndërmarrja përdor në maksimum kapacitetet e veta të prodhimit. Në këtë rast, nëse ajo do të dëshironte të prodhonte më tepër, asaj do t’i duhej detyrimisht të investonte për të rritur kapacitetet e saj prodhuese (një raport prej 85% tregon në përgjithësi një ngopje të mundësisë prodhuese).

Cilat janë synimet e investimit?

Tipat e investimeve që kryen një ndërmarrje mund të klasifi kohen sipas shkallës së rritjes së kapaciteteve prodhuese të ndërmarrjes ose sipas shkallës së rritjes së efi kasitetit të procesit prodhues.

Shpesh bëhet dallimi midis:

o investimit për zëvendësim: që është zëvendësimi i një makinerie me një tjetër, pa rritur vëllimin global të prodhimit të ndërmarrjes.

o investimit për kapacitet: që është zëvendësimi i një makinerie me një tjetër që mundëson vëllim më të madh prodhimi.

197

o investimit për prodhimtari: që është zëvendësimi i një makinerie me një tjetër më të efektshme, domethënë që mundëson prodhimin e të njëjtit vëllim me kosto më të ulët.

Në fakt, një dallim i tillë është shpesh teorik, sepse një investim mbulon shpesh dy a më shumë aspekte. Psh, bëhet investimi i zëvendësimit të një makinerie me një makineri tjetër më moderne, që është më produktive se e mëparshmja.

198

2. FINANCIMI I INVESTIMEVE

Sikurse e kemi theksuar edhe më parë, parimi i kujdesit në analizën fi nanciare kërkon që, plotësimi i një nevoje fi nancimi mund të realizohet vetëm me burime që e kanë shtrirjen në kohë të paktën po aq të gjatë sa shtrirja e nevojës për t’u fi nancuar.

Aktivet afatgjata të përftuara nga ndërmarrja zgjatin disa vite ushtrimore, pra duhen fi nancuar me burime afatgjata.

Këto nevoja fi nancimi mund të plotësohen në mënyra të ndryshme: ose me rritje të kapitalit ose duke marrë hua.

i. Financimi i Investimeve

Financimi i investimeve bëhet me: a) rritjen e kapitalit ose me b) hua.

a) Rritja e Kapitalit

Ndërmarrja, nëse dëshiron të fi nancojë politikën e saj të investimeve, mund të rritë kapitalin e saj duke emetuar aksione të reja ose duke rritur numrin e pjesëmarrësve.

Kjo metodë fi nancimi mund të kryhet në forma të ndryshme:

1. Rritje e kapitalit të rezervuar për aksionerët e vjetër:

Në këtë rast, ndërmarrja emeton aksione të reja në formën e rritjes së kapitalit të rezervuar për aksionerët ekzistues. Kjo formë ka përparësinë që nuk u drejtohet aksionerëve të rinj dhe nuk modifi kon përqindjet e shpërndarjes së kapitalit midis aksionerëve. Kjo ndodh, për shembull, në rastin e ndërmarrjeve familjare që duan ta ruajnë kontrollin mbi ndërmarrjen e tyre. Aksionerët e vjetër nënshkruajnë rritjen e kapitalit, proporcionalisht me pjesët që ata zotërojnë tashmë në kapitalin e ndërmarrjes.

2. Rritje e kapitalit duke iu drejtuar aksionerëve të rinj:

Në disa raste, rritja e kapitalit nuk mund të përballohet nga aksionerët e vjetër.

199

Ndërmarrja emeton aksione të reja që të përftohen nga partnerë të rinj. Kjo strategji ka si pasojë hyrjen në kapitalin e ndërmarrjes të aksionerëve të rinj, gjë që mund të çojë edhe në ndryshimin e shumicës në kapitalin e ndërmarrjes. Kjo teknikë zbatohet kur një ndërmarrje futet në tregun fi nanciar ose në bursë për të fi nancuar zhvillimin e saj.

3. Rritja e kapitalit me kontribut në natyrë:

Ndodh që një ndërmarrje të rritë kapitalin, jo për të përftuar burime të reja fi nanciare, por si kundërparti kontributesh të mirash reale të dhënë nga një partner i jashtëm, si aktive afatgjata materiale ose jomateriale. Në këtë rast, rritja e kapitalit është kundërpartia e një kontributi në natyrë. Kjo metodë mund të realizohet në ndërmarrje nga një ndërmarrje tjetër. Kjo metodë ka përparësinë të mos u drejtohet aksionerëve të rinj për të përftuar fondet e nevojshme për blerjen e një ndërmarrjeje tjetër dhe shmang fi nancimin e nevojave të veta duke shtuar borxhet.

4. Rritja e kapitalit nga konvertimi i kredive:

Kjo teknikë, e përdorur më pak se paraardhëset, i mundëson ndërmarrjes modifi kimin e ekuilibrit fi nanciar duke e shndërruar një borxh në pjesë kapitali. Kjo teknikë është detyrimisht me mundësi të kufi zuara sepse rritja e kapitalit nuk mund të jetë më e lartë se vlefta e borxhit fi llestar.

Një tjetër metodë në dispozicion të ndërmarrjes, për të plotësuar nevojat e saj për investime, është ajo e marrjes hua tek entet e kreditimit.

ii. Marrja Hua

Në qoftë se ndërmarrja nuk dëshiron të rritë kapitalin e vet, ajo mund të përftojë kapitale duke iu drejtuar institucioneve fi nanciare. Për këtë ajo mund të veprojë në dy mënyra:

1. Huatë nga tregu fi nanciar (me obligacione)

Në këtë rast, ndërmarrja vendos të kërkojë burime fi nanciare në tregun fi nanciar, duke emetuar një hua afatgjatë (për shembull në formë obligacionesh) të copëzuar në pjesë, që të mund të ofrohen një numër i madh huadhënësish. Këta bëhen përftues të titujve të negociueshëm të emetuar nga ndërmarrja në kuadrin e emetimit të

200

huasë. Këta bëhen zotërues obligacionesh, të cilat shoqërohen me një kupon, që përmban përqindjen e interesit të huasë së emetuar nga ndërmarrja. Me mbushjen e afatit, huadhënësve u rimbursohet kapitali, i barabartë me vleftën e obligacionit së bashku me interesin e përftuar.

Hyrja në tregun fi nanciar ka disa rregulla të cilat u jepin akses vetëm ndërmarrjeve të mëdha52, që dëshirojnë të kryejnë huamarrje me vlefta të mëdha. Këto ndërmarrje regjistrohen nga disa organizma të posaçme, sipas shkallës së besueshmërisë që kanë, dmth në bazë të rrezikut që paraqesin për të mos qenë në gjendje të paguajnë huatë së bashku me interesat, me plotësimin e afateve.

2. Huatë nga ente kredituese:

Në këtë rast, ndërmarrja i drejtohet një enti kreditues të vetëm ose një grupi bankash, për të përftuar fi nancimin që i nevojitet. Në këtë rast përqindja e interesit është, përgjithësisht, më e lartë se në kuadrin e tregut fi nanciar.

Këto hua mund të akordohen për një periudhë, që shkon nga 7 vjet (huamarrje afatmesme) deri në mbi 15 vjet (huamarrje afatgjatë). Huadhënësi kërkon, në përgjithësi, disa garanci për t’u mbrojtur nga rreziku i mospagimit nga ndërmarrja (psh të një hipoteke).

Sikurse shihet, mënyra me të cilën ndërmarrja vendos ta fi nancojë politikën e saj të investimeve, (rritje e kapitalit nëpërmjet huamarrjes) ka disa rrjedhoja në strukturën e “bilancit”, që mund të kenë pasoja në ekuilibrin e saj fi nanciar global.

52 Edhe ndërmarrje jo shumë të mëdha mund të hyjnë në tregun fi nanciar, por risku i tyre është shumë më i lartë dhe për pasojë kreditorët e mundshëm do të kërkonin norma të larta interesi.

201

3. FLUKSI I PARASË

Fluksi i Parasë, më shumë njihet me emërtimin anglisht “Cash Flow” (CF) (lexohet kesh fl lou), është bashkësia e mjeteve monetare53 që gjeneron ndërmarrja gjatë një ushtrimi nga veprimet e saj menaxhuese. Në këtë kuptim, CF i jep ndërmarrjes një marzh manovrimi fi nanciar, për të përballuar nevojat e saj për fi nancime, ndaj quhet dhe “Kapaciteti i Vetëfi nancimit”.

i. Koncepti i “Fluksit të parasë” (Cash Flow)

Përkufi zimi

Gjatë një viti ushtrimor, në mjetet monetare të ndërmarjes ka lëvizje (hyrje e dalje), që u përgjigjen veprimeve të kryera prej saj: nga njëra anë ajo paguan për shpenzimet që kryen (blerje lëndësh të para, pagat e punonjësve, ...) ndërkohë që ajo arkëton, ndër të tjera, të ardhurat nga shitjet që bën.

Diferenca midis arkëtimeve dhe pagesave jep një tepricë që quhet “Cash Flow” (CF) apo “Fluksi i parasë”.

CF paraqet pra bashkësinë e mjeteve monetare të gjeneruara gjatë ushtrimit, në sajë të veprimeve të menaxhimit të ndërmarrjes. Ai përcakton shumën e burimeve që ndërmarrja mund t’i përdorte për vetëfi nancim.

Pra:

CF = LA - LP

Ku: CF = Kapacitet vetëfi nancimi (Cash Flow) LA = Likuiditete (mjete monetare) të Arkëtuara (të Hyra) LP = Likuiditete (mjete monetare) të Paguara (të Dala)

Vetëfi nancimi (VF) është pjesa që mbetet nga CF, pasi të jetë hequr vlefta e dividendeve që u shpërndahen aksionerëve

53 Mjete monetare – parà ose ekuivalentë të saj.

202

VF = CF - DV

Ku: VF = Vetëfi nacimi; DV = Dividendet

“Cash Flow” (CF) ndryshon nga Fitimi i Ushtrimit (FU) nga fakti që CF nuk merr parasysh të ardhurat e llogaritura dhe shpenzimet e llogaritura. E thënë ndryshe, transaksionet jomonetare, të cilat kryhen pa përdorimin e parasë ose ekuivalentëve të saj, nuk përfshihen në “Cash Flow”

Fluksi i parasë në monedhë të huaj konvertohet në monedhën raportuese (lekë) me kursin e këmbimit në datën e kryerjes së transaksionit; pra me kursin me të cilin regjistrohet dhe në llogarinë përkatëse.

Përcaktimi i Fluksit të Parasë

Për të përcaktuar CF, duhen marë parasysh vetëm shpenzimet e paguara dhe të ardhurat e arkëtuara.

CF mund të përftohet nga Fitimi i Ushtrimit (FU), duke mënjanuar prej tij efektin e “shpenzimeve të llogaritura“ dhe të “të ardhurave të llogaritura“.54

Shpenzimet e llogaritura (SL) (ose shpenzime të paguara) janë:

- shpenzimet për amortizim apo provizion, që pasqyrojnë zhvlerësim të elementeve të aktivit por që nuk kanë sjellë pagesë nga ana e ndërmarrjes;

Këto “shpenzime“ të bëra për çdo lloj AA ( qoftë material, jomaterial, fi naciar) janë regjistruar në llogaritë 68 “Zhvlerësime dhe Amortizim“.

- llogaritë e pagueshme (shpenzimet për detyrimet e papaguara), sepse shpenzimi në këtë rast nuk është kryer ende;

Janë “detyrime“ për blerje (mallrash apo shërbimesh) të papaguara, të regjistruara në llogari shpenzimesh sipas natyrës, ndonëse për to nuk është bërë akoma pagesa. (Duhet kujdes për t’i evindentuar.)

- pakësimi i inventarit kur kreditohet llogaria e inventarit (Klasa 3 e 2) në debi të një

54 Ky është CF nga aktiviteti operativ, të cilit i duhet shtuar edhe ndikimi nga aktiviteti fi nancues si dhe ai nga aktiviteti investues për llogaritjen e fl uksit neto të parasë.

203

llogarie shpenzimi (Klasa 6)55 sepse kjo tregon konsumimin e inventarit (ose daljen) por jo pagesën për blerjen e tij.

Të ardhurat e llogaritura (AL) (ose të ardhura të paarkëtuara) që janë:

- rimarrjet mbi amortizimet dhe provizionet që nuk përbëjnë një të ardhur reale për ndërmarrjen por, thjesht, anulojnë një amortizim ose një provizion të mëparshëm;

Këto pasqyrohen në llogaritë 78....

- llogaritë e arkëtueshme (të ardhurat nga faturat e papaguara që na kanë klientët), sepse këto të ardhura nuk janë arkëtuar;

- shtimi i inventarit (kur kreditohet llogari shpenzimesh (klasa 6) sepse kjo tregon rritjen e inventarit por jo hyrje apo dalje parash.

- të ardhura nga rivlerësimi i një elementi të aktivit (llogaria 775) apo gabime të lejuara në ushtrimet paraardhëse (llogaria 777).

Llogaritja e “Cash Flow“ (CF) të një ndërmarrje mund të bëhet pra në dy mënyra:

a) Llogaritja e CF nisur nga Teprica Bruto e Shfrytëzimit (TB).

Konsiston në shtimin e TB, që është një farë “CF-je shfrytëzimi”, me të ardhura të tjera të arkëtueshme dhe (me heqjen prej saj) të shpenzimeve të tjera të pagueshme.

b) Llogaritja e CF nisur nga Fitimi i Ushtrimit (FU).

Qëndron në heqjen nga FU të të ardhurave të llogaritura dhe (shtimin në të) të shpenzimeve të llogaritura.

ii. Paraqitja e Fluksit të Parasë

Fluksi i Parasë përbën një tregues të rëndësishëm sepse ai përfaqëson kapacitetin e vetëfi nancimit të ndërmarrjes. Standardet e kontabilitetit kërkojnë (krahas Bilancit e PASH) edhe paraqitjen e “Pasqyrës së Fluksit të Parasë”, sipas formateve të përcaktuara.

Pasqyra e fl uksit të parasë i paraqet hyrjet dhe daljet e parasë dhe të ekuivalentëve të

55 Përfshihet dhe llogaria 652 “vlera kontabël e AA” në rastin e daljeve të AA.

204

saj56, gjatë periudhës kontabël, të ndara sipas qëllimit (për shembull fl uksi i parasë nga veprimtari shfrytëzimi, nga investimi ose nga fi nancimi).

Në vijim jepen pasqyrat e fl uksit të parasë sipas dy metodave direkte dhe indirekte.

Pasqyra e Fluksit të Parasë (Metoda direkte)

Nr EmërtimiI Fluksi i parave nga veprimtaria e shfrytëzimit1 Paratë e arkëtuara nga klientët (+)2 Paratë e paguara ndaj furnitorëve dhe punonjësve (-)3 Paratë e ardhura nga veprimtaritë (+)4 Interesi i paguar (-)5 Tatim fi timi i paguar (-)A Shuma (Para neto nga veprimtari e shfrytëzimit)

II Fluksi i parave nga veprimtaritë investuese1 Blerja e kompanisë së kontrolluar X (-)2 Blerja e aktiveve afatgjata materiale (-)3 Të ardhurat nga shitjet e pajisjeve (+)4 Interesi i arkëtuar (+)5 Dividendë të arkëtuar (+)B Shuma (Para neto në veprimtari investuese)

III Fluksi i parave nga aktivitetet fi nanciare1 Të ardhura nga emetimi i kapitalit aksioner (+)2 Të ardhura nga huamarrje afatgjata (+)3 Pagesat e detyrimeve të qirasë fi nanciare (-)4 Dividendë të paguar (-)C Shuma (Paraja neto në veprimtari fi nanciare)

IV Rritja/rënia neto e mjeteve monetare ( = A + B + C)V Mjetet monetare në fi llim të periudhësVI Mjetet monetare në fund të periudhës ( = IV + V)

Sqarime:

1. Fluksi i parasë ndahet sipas qëllimit të përdorimit në tri pjesë të veprimtarisë: (I) shfrytëzuese, (II) investuese dhe (III) fi nanciare.

2. Rreshti IV “Rritja/rënia neto e mjeteve monetare” është e barabartë me shumën e

56 Ekuivalentët e parasë janë investime afatshkurtra (zakonisht deri në 3 muaj), shumë likuide, të cilat janë të konvertueshme menjëherë në para dhe që janë nën një rrezik minimal, përsa i përket ndryshimit të vlerës (për shembull depozitat afatshkurtra).

205

rreshtave A, B dhe C dhe përfaqëson shumën neto gjithsej të mjeteve monetare të gjeneruara gjatë periudhës

3. “Mjetet monetare në fi llim të periudhës” (rreshti IV) plus “Rritja/rënia neto e mjeteve monetare gjatë periudhës (rreshti V) duhet të jenë të barabarta me “Mjetet monetare në fund të periudhës” (rreshti VI).

Pasqyra e Fluksit të Parasë (Metoda indirekte)

Nr Emërtimi

I Fluksi i parave nga veprimtaria e shfrytëzimit1 Fitimi para tatimit (+)2 Rregullime për:

a Amortizimin (+)b Humbje nga këmbime valutore (-)c Të ardhura nga investimet (+)ç Shpenzime për interesa (-)

3 Rritje/rënie në tepricën e kërkesave të arkëtueshme nga aktiviteti, etj...a Rritje/rënie në inventar (+)b Rritje/rënie në detyrimet për t’u paguar nga aktiviteti (+)c Paratë e përftuara nga aktivitetet (+)ç Interesi i paguar (-)d Tatimfi timi i paguar (-)

A Shuma (Para neto nga veprimtari e shfrytëzimit)

II Fluksi i parave nga veprimtaritë investuese1 Blerja e kompanisë së kontrolluar X (-)2 Blerja e aktiveve afatgjata materiale (-)3 Të ardhurat nga shitjet e pajisjeve (+)4 Interesi i arkëtuar (+)5 Dividendë të arkëtuar (+)B Shuma (Para neto në veprimtari investuese)

III Fluksi i parave nga aktivitetet fi nanciare1 Të ardhura nga emetimi i kapitalit aksioner (+)2 Të ardhura nga huamarrje afatgjata (+)3 Pagesat e detyrimeve të qirasë fi nanciare (-)4 Dividendë të paguar (-)C Shuma (Paraja neto në veprimtari fi nanciare)

IV Rritja/rënia neto e mjeteve monetare ( = A + B + C)V Mjetet monetare në fi llim të periudhësVI Mjetet monetare në fund të periudhës ( = IV + V)

206

Sqarime:

1. Tabela e fl uksit të parasë sipas metodës indirekte ndryshon nga ajo e metodës direkte vetëm në zërat e pjesës së parë “Fluksi nga verimtaria shfrytëzuese”; pjesa e dytë dhe e tretë kanë të njejtat zëra.

2. Rreshti IV, V e VI llogariten njësoj si te metoda direkte.

iii. Disa tregues interesantë që lidhen me CF

Krahas interesit që paraqet vetë vlefta e CF si kapacitet vetëfi nancimi, paraqet interes edhe llogaritja e disa koefi cienteve, që shprehin lidhjen midis burimeve të brendshme të gjeneruara nga ndërmarrja dhe nevojave të saj për fi nancim.

a) Koefi cienti i Shpërndarjes së Vlerës së Shtuar (KShVS) Ky koefi cient tregon se ç’pjesë të Vlerës së Shtuar (VS) do t’i kushtojë ndërmarrja plotësimit të nevojave të saj për fi nancime. Ai llogaritet si vijon:

KSHVS = (VF * 100) / VS

Ku: KShVS = Koefi cienti i Shpërndarjes së Vlerës së Shtuar VF = VetëFinancimi VS = Vlera e Shtuar

Ky koefi cient, që përcaktohet nisur nga Vetëfi nancimi, mundëson marrjen parasysh edhe të shpërndarjes së dividendit. Ja pse preferohet me shumë ky koefi cient që merr parasysh Vetëfi nancimin dhe jo “Cash Flow“-n (CF).

b) Kapaciteti i Mbulimit të Borxhit (CMbB)

Ky tregues shpreh masën në të cilën “Cash Flow” (CF) i ndërmarrjes i mbulon detyrimet fi nanciare të saj. Ai llogaritet si vijon:

207

CMBB = BF / CF

Ku: CMB = Kapaciteti i Mbulimit të Detyrimeve CF = Cash Flow (Kapaciteti i Vetëfi nancimit) BF = Borxhet Financiare që ka ndërmarrja.

208

4. FINANCIMI I CIKLIT TË SHFRYTËZIMIT

Krahas gjetjes së mjeteve për të plotësuar nevojat e fi nancimeve afatgjata, ndërmarrja duhet të plotësojë nevojat e saj për fi nancime afatshkurtra.

Për këtë, ajo mund të shfrytëzojë disa mjete që i mundësojnë: ose të ulë nevojën e saj për fonde zhvillimi ose të përftojë kredi afatshkurtra.

i. Konvertimi i Elementeve të Aktivit Qarkullues

Në këtë optikë, ndërmarrja ndjek një strategji që i lejon të ulë nevojat për fonde zhvillimi të shfrytëzimit duke rritur njëkohësisht likuiditetin e saj aktiv.

a) Zbritje Financiare57

Teknika e zbritjeve fi nanciare i mundëson ndërmarrjes marrjen e likuiditeteve shpejt, duke praktikuar një strategji aktive të menaxhimit të kredive dhënë klientëve58 të saj.

Zbritja fi nanciare është një teknikë me të cilën ndërmarrja përfi tuese e një efekti tregtar59 e negocion atë para mbarimit të afatit, me një ent kredie, për të marrë likuiditete me vleftë sa ajo e efektit tregtar minus komisionet (interesat) që merr banka për shërbimin e bërë.

Kjo metodë fi nancimi është me interes dyfi sh: nga njëra anë ul gjendjen e kredive dhënë klientëve në aktivin e bilancit (pra ul Nevojën për Fonde Zhvillimi) dhe nga ana tjetër i mundëson ndërmarrjes rritjen e mjeteve monetare duke i dhënë likuiditete të disponueshme në çast, dhe këtë për një kosto relativisht të ulët.

b) Strategjia e faktoringut

Faktoringu është një teknikë fi nancimi me të cilën një ndërmarrje ia kalon faturat e

57 Zbritje Financiare – njihet dhe me emërtimin “Skontim”

58 Kredive dhënë klienteve = afatpagesat e klientëve (për t’a paguar faturën më vonë).

59 Efekti tregtar – Psh kredia dhënë klientëve nga një ndërmarrje.

209

arkëtueshme të klientëve një shoqërie tjetër (“faktorit”), në këmbim të likuiditeteve të menjëhershme. “Faktori” bëhet në këtë mënyrë pronar i këtyre faturave dhe siguron mbulimin e tyre. Në këmbim të këtij shërbimi, “faktori” blen me zbritje nga vlefta e faturave që bën kompania faturuese60.

Ndërmarrja, që përdor këtë mënyrë fi nancimi, lirohet nga menaxhimi i llogarive klientë që lidhen me këto të ardhura të arkëtueshme dhe nuk ka nevojë të marrë masa kundër rrezikut të mospagimit sepse ajo nuk është më pronare e tyre.

Ndërkaq, kjo metodë i kushton ndërmarrjes më shtrenjtë se përdorimi i zbritjes; ndërmarrja humbet gjithashtu lidhjen me klientët, sepse ia delegon të tretëve menaxhimin e kredive. Faktoringu është mënyra më e shtrenjtë e fi nancimit afatshkurtër.

Në të gjitha rastet, këto teknika shoqërohen me konvertimin e të arkëtueshmeve nga klientët, përmes emetimit të një efekti tregtar, në likuiditete të mobilizueshme menjëherë për të përballuar shpenzimet rrjedhëse.

Ndërmarrjet disponojnë edhe metoda të tjera të fi nancimit të ciklit të shfrytëzimit.

ii. Metoda të Tjera të Financimit të Shfrytëzimit

a) Kreditë e furnitorëve:

Ashtu si ndërmarrja u akordon afate pagese klientëve të saj, ajo ka të drejtë të negociojë me furnitorët e saj për të përftuar kredi prej tyre (afat pagese), që do kontabilizohen në pasivin e bilancit. Në këtë mënyrë, zhvendosja në kohë e pagesës të borxheve ndaj furnitorëve kontribuon në uljen e nevojës për fonde zhvillimi të ndërmarrjes.

Kredia furnitore mund të konsiderohet si kredi që i akordohet ndërmarrjes nga furnitori, përmes afatit të pagesës.

Menaxhimi optimal i bilancit të ndërmarrjes kërkon që të kompensohen nevojat për fonde zhvillimi të të arkëtueshmeve nga klientët me kreditë e furnitorëve me vleftë ekuivalente.

60 Jo gjithmone fi rma faktoring i “blen” llogaritë e arkëtueshme, mundet që thjesht të ndihmojë kompaninë ti mbledhë, sigurisht duke u shpërblyer me një komision, por në këtë rast ajo nuk merr përsipër risk (normalisht komisioni < zbritja).

210

Kjo strategji mbështetet në fuqinë negociuese të ndërmarrjes kundrejt klientëve dhe kundrejt furnitorëve. Ky rast ndeshet veçanërisht në shpërndarësit e mëdhenj që gjenerojnë teprica të mëdha burimesh shfrytëzimi, duke u imponuar furnitorëve të tyre afate pagese të konsiderueshme, ndërkohë që paguhen përgjithësisht “cash” nga klientët.

Me po këtë ide, ndërmarrjet mund të përftojnë kredi fushate ose kredi stokimi për të fi nancuar prodhimin dhe stokimin e prodhimit të tyre, në rastet kur ka një zhvendosje kohore të ndjeshme midis fazës së prodhimit dhe fazës së tregtimit të një të mire (për shembull ndërmarrjet sezonale) dhe këtë me kosto më të ulët se një zbulim bankar.

b) Financimi i likuiditetit

Së fundi, ndërmarrja mund të marrë kredi likuiditeti nga banka e saj, qoftë në trajtë zbulimi bankar të autorizuar, qoftë si lehtësi arke61. Në të dy rastet ndërmarrja përfton kredi afatshkurtra disa ditore (lehtësi arke) ose disa javore (zbulim bankar). Vlefta e tyre negociohet paraprakisht me entin huadhënës.

Ky tip fi nancimi afatshkurtër mundëson përballimin e zhvendosjeve, përgjithësisht të parashikueshme, midis arkëtimeve dhe pagesave në një periudhë të caktuar, por kostoja e saj është relativisht më e lartë se ajo në kuadrin e një fi nancimi përmes një huamarrje klasike.

61 banka pranon që klienti ta vonojë pagesën megjithëse llogaria e tij nuk ka gjendje pozitive.

211

5. PËRMBLEDHJE

Ndërmarrja disponon disa mjete për të përballuar nevojat e saj për fi nancime afatgjata. Zgjedhja e një metode të përshtatshme varet nga analiza e përparësive dhe të metave të metodave të fi nancimit të propozuara.Për të marrë vendimin e saj, ndërmarrja mund të mbështetet në disa koefi cientë që ndihmojnë në përcaktimin e strategjisë të fi nancimit që është më e përshtatshmja për të garantuar ekuilibrin e saj fi nanciar.

i. Përparësitë e të metat e fi nancimeve të ndryshme

Përparësitë dhe të metat e metodave të ndryshme së fi nancimit që disponon ndërmarrja, mund ti përmbledhim në tabelat e mëposhtme:

Financime Përparësi Të meta

Vetëfi nancimi

- Nuk krijon detyrime, siç ndodh kur ndërmarrja merr hua.- Nuk sjell shpenzime fi nanciare, sepse janë burime të veta. - Kapaciteti i hyrjes në boxh të ndërmarrjes nuk ulet.

- Vetëfi nancimi ul dividendet, gjë që nuk u pëlqen aksionerëve, sidomos kur janë të kuotuar në bursë.- Aksionerët presin të marrin kthim mbi fondet e vendosura, qoftë dhe kur ky fi nancim bëhet nga vetë ndërmarrja.

Rritje e kapitalit

- Nuk sjell rritje të borxhit të ndërmarrjes, sepse fondet sillen nga aksionerët.- Kapaciteti i hyrjes në boxh të ndërmarrjes nuk preket; kjo ruan aftësinë fi nancuese të saj.- Ndërmarrja mund të ndryshojë politikën e shpërndarjes së dividendeve, në funksion të situatës së re fi nanciare.

- Rritja e kapitalit, kur nuk kryhet nga vetë aksionerët, sjell aksionerë të rinj, që mund të mos jenë mbështetës të ekipit drejtues, madje mund të ndryshojë edhe kontrollin e ndërmarrjes.- Shpërblimi i pritur për investimet nga aksionerët do të jetë më i lartë se përqindja e interesit të huamarrjes; pra kosto më të lartë se huamarrja.

Huamarrja

- Kostoja e këtij fi nancimi njihet paraprakisht e nuk ndryshon në kohë.- Nuk sjell ndryshim të shpërndarjes së kapitalit midis aksionerëve. Ka interes për ata që nuk dëshirojnë aksionerë të rinj.

- Rritja e borxhit mund të krijojë disekuilibër fi nanciar të ndërmarrjes, gjë që mund të dëmtojë kredibilitetin e saj.- Huamarrja sjell rritje të shpenzimeve fi nanciare të ndërmarrjes me koston e interesit të huasë.

Secila nga mënyrat e fi nancimit ka pra përparësitë dhe të metat e veta. Strategjia që do të ndiqet nga ndërmarrja do të jetë funksion i krahasimit midis mundësive të ndryshme, duke marrë parasysh ndonjëherë edhe interesa të veçanta (kundërshtim për aksionerë të rinj, pamundësi për treg fi nanciar për ndërmarrjet e vogla etj.).

212

ii. Disa koefi cientë ndihmës për marrjen e vendimeve

Në strategjinë e fi nancimit, ndërmarrja mund ta mbështetë vendim-marrjen mbi shqyrtimin e disa koefi cientëve për të vlerësuar efektin e përzgjedhjes së mënyrës së fi nancimit.

a) Kapaciteti i mbulimit të borxhit (CMbB)

Ky raport tregon deri në ç’masë Kapaciteti i Vetëfi nancimit të ndërmarrjes (Cash Flow) është i mjaftueshëm për të mbuluar borxhet fi nanciare.

Ky koefi cient llogaritet si: CMbB = BF / CF

Ku: CF = “Cash Flow“ (Kapaciteti i Vetëfi nancimit) BF = Borxhet Financiare që ka ndërmarrja

Sa më i madh të jetë ky koefi cient, aq më të vogël e ka ndërmarrja marzhin e manovrimit për të përballuar shlyerjen e huave.

Banka preferon që ky koefi cient të jetë më i vogël se 3. Nëse do të ishte 2, për shembull, kjo tregon se kapaciteti i ndërmarrjes për mbulimin e borxhit është ekuivalenti i dy viteve të CF (Cash Flow).

CF është një tregues shumë i rëndësishëm që mundëson gjykim më të mirë të ekuilibrit fi nanciar të ndërmarrjes.

Sa më i madh të jetë CF, aq më tepër ndërmarrja është në gjendje të përballojë nevojat e saj për fi nancime. Është e arsyeshme të përcaktohen, duke u nisur nga vlefta e CF, disa koefi cientë që mundësojnë krijimin e një ideje më të saktë për kapacitetin e ndërmarrjes për të përballuar, në sajë të burimeve të gjeneruara gjatë veprimeve të menaxhimit, nevojat e saj për fi nancime.

Në qoftë se CF nuk mjafton për të mbuluar bashkësinë e nevojave për fi nancime të ndërmarrjes, kjo duhet të përdorë mënyra të tjera fi nancimi.

213

b) Koefi cienti i strukturës fi nanciare (KStF)62

Ky koefi cient shpreh raportin midis borxheve fi nanciare (BF) dhe kapitaleve të veta (KV). Ai llogaritet si vijon:

KSTF = BF / KV

Ku: KStF = Koefi cienti i Strukturës Financiare BF = Borxhet Financiare që ka ndërmarrja KV = Kapitali Vetiak

c) Koefi cienti i autonomisë fi nanciare (KAuF)

Koefi cienti i autonomisë fi nanciare bën të mundur verifi kimin që borxhet e ndërmarrjes të mos jenë tepër të mëdha në raport me vleftën e kapitaleve të veta. Po qe se raporti është më i madh se 1, atëherë ndërmarrja nuk ka më marzh manovrimi për fi nancime të jashtme.

Ky koefi cient llogaritet si vijon:

KAUF = BT / KV

Ku: KAuF = Koefi cienti i Autonomisë Financiare BT = Borxhet Totale (gjithë boxhet pavarësisht nga afati i shlyerjes) KV = Kapitali Vetiak

Ky koefi cient lejon të merret parasysh bashkësia e borxheve të kontraktuara nga ndërmarrja, pavarësisht afateve.

Përzgjedhja e koefi cientit varet nga ajo çfarë ndërmarrja kërkon të përcaktojë; nëse dëshiron të vlerësojë ekuilibrin e saj fi nanciar, ajo duhet të përdorë koefi cientin e autonomisë fi nanciare; nëse dëshiron të matë mundësinë e huamarrjes, ajo duhet të përdorë kapacitetin e mbulimit të borxhit.

62 Njihet dhe me emërtimin “Raporti Borxh/Kapital”.

PJESA E TRETËFJALOR I TERMAVE KRYESORË

216

AFAT MATURIMI:Afati i maturimit është afati ose data kur duhet të paguhet fatura. Shënohet në faturë, kur shitësi pranon që blerësi ta kryejë pagesën në një datë të ndryshme nga data e faturës.

AKSION:

Titull pronësie mbi një pjesë të kapitalit të një ndërmarrjeje (shoqërie tregtare) që jep të drejtën për të marrë dividendin përkatës. Aksioni bën pjesë në titujt e negociueshëm.

AKTIV (ANA E MAJTË E BILANCIT):Tërësia e të mirave1 dhe e të drejtave2 që zotëron një ndërmarrje për të ushtruar veprimtarinë e saj. Sipas shkallës së likuiditetit dallohen disa grupe aktivesh:

- Aktiv afatgjatë

- Aktiv qarkullues të mirëfi lltë

- Aktiv likuid.

AKTIV AFATGJATË (AA) OSE (AKTIV I QËNDRUESHËM):E mirë e nevojshme për funksionimin e ndërmarrjes që nuk zhduket me përdorimin e parë, por përdoret për një periudhë jo më pak se një vit.

Në kontabilitet dallohen këto tipa aktivesh afatgjata:

o Aktive afatgjata jomateriale (AAJ) ose aktiv i qëndrueshëm i patrupëzuar (AQP). Të tilla janë: vlera tregtare (emri apo vendi i mirë); studimet; projektet; koncensionet; licencat; patentat; shpenzimet për fi llimin e aktivitetit e të tjera.

o Aktive afatgjata materiale (AAM) ose aktiv i qëndrueshëm i trupëzuar (AQT), si: troje, ndërtesa, instalime teknike, makineri, automjete, pajisje mobilimi,...

o Aktive afatgjata fi nanciare (AAF) ose aktiv i qëndrueshëm fi nanciar (AQF);

janë kryesisht: aksionet e ndërmarrjeve të tjera, mbajtja e të cilave është afatgjatë; huatë e dhëna me interes për një periudhe mbi një vit e të tjera si këto.

1 Të mirat - term që sqarohet më poshtë.

2 Të drejtat – Licencat, patentat etj.

217

o Aktive afatgjata në proces ose aktiv i qëndrueshëm në proces: përbëhen nga aktive afatgjata materiale ose jomateriale, që janë në proces ndërtimi apo krijimi; parapagime e pagesa pjesore të bëra për to.

AKTIV LIKUID:- shih Mjete Monetare

AKTIV QARKULLUES:Aktive qarkulluese, në kuptimin e përgjithshëm, quhen të gjitha aktivet e ndërmarrjes që nuk janë aktive afatgjata (pra nga këndvështrimi i lëvizshmërisë qarkullojnë brënda vitit ushtrimor). Aktivet qarkulluese përbëhen nga: Inventarët (klasa 3), debitorët (klasa 4) dhe mjetet monetare (klasa 5).

o Aktiv qarkullues i mirëfi lltë quhet aktivi qarkullues që nuk është mjet monetar (para); domethënë inventarët (klasa 3) dhe debitorët (klasa 4).

AMORTIZIM:Shpenzim i llogaritur (si konstatim kontabël) që përfaqëson zvogëlimin e vlerës së një elementi të aktivit që vjen nga përdorimi, koha, ndryshimi i teknikës apo i teknologjisë dhe çdo arsye tjetër, efektet e të cilave janë të pakthyeshme.

BILANC:Dokument kontabël i një ndërmarrjeje në trajtën e një tabele përmbledhëse në dy seksione3, ku në njërën (në Aktiv) paraqiten elementet e pasurisë (përdorimet) dhe në tjetrën (në Pasiv) kapitali i vetë dhe huatë (burimet).

BONO THESARI:Titull afatshkurtër i negociueshëm (letër me vlerë) i emetuar nga Thesari i Shtetit (Banka e Shqipërisë) për një kohëzgjatje disa mujore deri në një vit i cili jepet në këmbim të likuiditeteve (parave). Në afatin e pjekurisë së kësaj bonoje, Banka e Shqipërisë paguan fi nancuesin me vleftën nominale të bonos së thesarit, plus interesin e fi ksuar.

“CASH FLOW“:(lexohet “kesh fl lou“) - shih “Fluksi i Parasë“.

3 Kolona = Anë ose “Krahë”

218

DEBI (ANA E MAJTË E LLOGARISË):Gjendja e llogarive ndryshon nga lëvizjet (hyrjet e daljet), që pasqyrojnë veprimet e kryera nga ndërmarrja. Për këtë çdo llogari ndahet në dy pjesë: Debi (majtas) dhe Kredi (djathtas).

Në Debi regjistrohen:

- Hyrjet fi zike (psh mallrat e blera).- Arkëtimet monetare (psh paratë e marra).- Borxhet që i kanë ndërmarrjes debitorët (p.sh: klientët për faturat e palikuiduara)

si dhe - Shpenzimet e kryera (që interpretohen dhe si borxhe që i kanë ndërmarrjes

pronarët/aksionerët)

DEBITOR:Quhet një person (fi zik ose juridik) që na ka një detyrim (borxh) për të shlyer. Për shembull, huamarrësi është debitor për huadhënësin.

Llogaria quhet debitore kur shuma e vlerave në debi është më e madhe se shuma e vlerave në kredi të saj (debiti > krediti). Një “i tretë” (furnitor) llogaria e të cilit është debitore quhet debitor.

DIVIDEND:Pjesa e fi timit që u ndan ndërmarrja çdo vit aksionerëve në përpjestim me sasinë e aksioneve, sipas vendimit të asamblesë së përgjithshme për ndarjen e fi timit.

EFEKT TREGTAR (DËFTESË TREGTARE):Instrument kredie afatshkurtër, i negociueshëm, që lëshohet kur ka një spostim kohor midis realizimit të një veprimi (faturës) dhe ekzekutimit të tij (pagesës). Për efektin tregtar nuk paguhet interesa; ata që përmbajnë interesa quhen kambiale. Efekti tregtar përmban emrin e debitorit (klientit përftues), emrin e kreditorit (furnitorit dhënës), afatin dhe vleftën e kredisë.

FAKTORING:Faktoringu është një teknikë fi nancimi me të cilën një ndërmarrje ia kalon faturat e arkëtueshme të klientëve një shoqërie tjetër (“faktorit”), në këmbim të likuiditeteve të menjëhershme. “Faktori” bëhet në këtë mënyrë pronar i këtyre faturave dhe siguron mbulimin e tyre. Në këmbim të këtij shërbimi, “faktori” blen me zbritje nga vlefta e

219

faturave që bën kompania faturuese4.

FITIM (FITIM I USHTRIMIT):Fitimi i një ndërmarrjeje është teprica e të ardhurave ndaj shpenzimeve të kontabilizuara në llogarinë e rezultatit gjatë vitit ushtrimor fi skal.

Përveç fi timit të ushtrimit përdoren dhe:

o Fitimi i Shfrytëzimit që është teprica e të ardhurave të shfrytëzimit nga shpenzimet e shfrytëzimit.

o Fitimi para Tatimit që është fi timi i ushtrimit i llogaritur pa e përfshirë shpenzimin për tatimin e fi timit.

FLUKSI I PARASË (CASH FLOW):Tërësia e mjeteve monetare të gjeneruara nga ndërmarrja gjatë vitit ushtrimor, në sajë të veprimeve të menaxhimit të ndërmarrjes. Ai përftohet nga diferenca mes hyrjeve dhe daljeve të parave ose ekuivalenteve të saj, të konstatuara gjatë ushtrimit. Fluksi i parasë quhet edhe “kapaciteti i vetëfi nancimit”.

FOND ZHVILLIMI (FOND ECURIE): Fondi i Zhvillimit përfaqëson tepricën e burimeve që rezulton pas zbritjes nga totali i burimeve afatgjata, të totalit të shpenzimeve të investimeve (aktiveve afatgjata) të ndërmarrjes. Ai përbën pra atë pjesë të burimeve afatgjata që ndërmarrja mund ta përdorë për fi nancimin e nevojave të saj për zhvillim.

KAMBIAL:Është dokumenti që përdoret në transaksionet e shitblerjes me afat, nëpërmjet të cilit blerësi shpreh zotimin për të kryer pagesën e shumës së shënuar, plus një përqindje interesi në një datë të caktuar.

KAPACITETI I VETËFINANCIMIT: - shih “Fluksi i parasë”.

4 Jo gjithmonë fi rma faktoring i “blen” llogaritë e arkëtueshme, mundet që thjesht të ndihmojë kompaninë t’i mbledhë, sigurisht duke u shpërblyer me një komision, por në këtë rast ajo nuk merr përsipër risk (normalisht komisioni < zbritja).

220

KAPITAL THEMELTAR (KAPITAL I SHOQËRISË):Tërësia e kontributeve në para ose në natyrë që japin paraprakisht pronarët apo aksionerët e ndërmarrjes për të ushtruar veprimtarinë e saj. Kapitali themeltar përbëhet nga pjesët e kontributit të ortakëve (në shoqëritë e personave5) ose nga aksionet (në shoqëritë e kapitaleve6).

KAPITAL I VETË (KAPITAL NETO):Bashkësia e burimeve të veta të kapitalit që përbëhet nga kapitali themeltar, rezervat, pjesa e rezultatit të ushtrimit që nuk ndahet si dividend, subvencionet e investimit dhe provizionet e detyrimeve, të cilat përdoren nga ndërmarrja për të zhvilluar aktivitetin e saj7.

KAPITAL I PËRHERSHËM: Tërësia e kapitaleve të veta dhe e huave fi nanciare afatgjata (mbi një vit) të regjistruara në pasivin e bilancit, të cilat përbëjnë burimet afatgjata të ndërmarrjes.

Kapitali i përhershëm detajohet në: a) kapitalet e veta, b) huatë fi nanciare afatgjata dhe c) amortizimet e provizionet, që i ka krijuar ndërmarrja, për të bërë rifreskimin e elementeve të saj të aktivit afatgjatë.

KAPITALI QARKULLUES (NEVOJA PËR FONDE ZHVILLIMI): Llogaritet duke zbritur pasivin qarkullues (borxhet ndaj furnitorëve,...) nga aktivi qarkullues i ndërmarrjes (stoqet, detyrimet e klientëve,...). Kapitali qarkullues përfaqëson nevojat e ndërmarrjes për fi nancim afatshkurtër, që vijnë nga diferenca kohore midis pagesave dhe arkëtimeve të fl ukseve që lidhen me ciklin e shfrytëzimit të ndërmarrjes.

KREDI (ANA E DJATHTË E LLOGARISË):Çdo llogari ndahet në dy pjesë: Debi (majtas) dhe Kredi (djathtas).

Në Kredi (djathtas) regjistrohen:

- Daljet fi zike (p.sh: mallrat e shitura)- Pagesat monetare (p.sh: paratë që paguan). - Kreditë që ndërmarrja merr nga të tjerët (p.sh: detyrimi që ndërmarrja i ka

5 Shoqëri personash janë shoqëritë me përgjegjësi të kufi zuar (sh.p.k).

6 Shoqëri kapitalesh janë shoqëritë aksionere (sh.a.).

7 Kapitalet e veta - Përkufi zohen edhe si pretendimet apo kërkesat e pronarëve (aksionerëve) ndaj aktiveve të ndërmarrjes.

221

furnitorit për faturën e papaguar) si dhe- Të ardhurat e realizuara (që interpretohen edhe si detyrim që ndërmarrja i ka

pronarëve/aksionerëve, pra si kredi e pronarëve).

KREDITOR: Quhet një person (fi zik ose juridik) të cilit i kemi ne një detyrim (borxh) për t’i shlyer. Për shembull, huadhënësi është kreditor për huamarrësin.

Llogaria quhet kreditore kur shuma e vlerave në kredi është më e madhe se shuma e vlerave në debi të saj (krediti > debiti). Një “i tretë” (për shembull klient) llogaria e të cilit është kreditore quhet kreditor.

LIKUIDITET:Aftësia e një të mire për t‘u kthyer në para. Bilanci i klasifi kon elementet e aktivit nga ato më pak likuide (afatgjata) në ato më likuidet (paratë).

LIKUIDITETE (MJETE MONETARE): Para ose ekuivalentë me to (që kthehen në para për disa ditë dhe pa kosto të ndjeshme8).

Praktikisht, likuiditetet (mjetet monetare) janë: paratë në arkë apo bankë, çeqet, letrat e kreditit etj. që i mundësojnë ndërmarrjes të fi nancojë shpenzimet afatshkurtra.

Mjete monetare = Likuiditetet aktive – Likuiditetet pasive = Likuiditete. Më tej, likuiditeti pasiv është përgjithësisht zero, që nga, “Mjetet monetare” quhen dhe “Likuiditete aktive”.

LLOGARI:Tabelë (kartelë) që përmban veprimet (transaksionet) e regjistruara të të njëjtit element (kategori) të pasurisë së ndërmarrjes. Çdo llogari (tabelë) ndahet në dy pjesë që quhen Debi (majtas) dhe Kredi (djathtas).

Në Debi regjistrohen:- hyrjet fi zike (reale) që bëhen në ndërmarrje (për shembull, mallrat që blihen).- arkëtimet që bën ndërmarrja (për shembull, paratë nga shitjet).- borxhet që i kanë ndërmarrjes të tretët (për shembull klientët për faturat e

palikuiduara) si dhe shpenzimet e kryera.

8 Në para mund të kthehet për disa ditë edhe e gjithë pasuria nëse e shet “për 5 lek“ prandaj është vënë kushti “pa kosto të ndjeshme“. (Domethënë pa kosto ose me kosto fare të vogël të pa ndjeshme. Kosto të tilla përballohen edhe gjatë këmbimit të monedhave).

222

Në Kredi regjistrohen:- daljet fi zike (reale) që bëhen nga ndërmarrja (për shembull, mallrat e shitura që

dalin).- pagesat që bën ndërmarrja (për shembull, paratë që paguan për blerjet e bëra). - huatë fi nanciare (kreditë) që ka marrë ndërmarrja nga të tretë (për shembull

borxhi që i kemi furnitorit për faturën e papaguar) si dhe të ardhurat.Diferenca midis totalit të debisë dhe totalit të kredisë jep “Tepricën” (pozitive ose negative) e llogarisë.

Dallohen:- llogaritë e rezultatit ku regjistrohen shpenzimet dhe të ardhurat dhe që shërbejnë

për të llogaritur rezultatin (llogaritë e klasave 6 dhe 7)- llogaritë e bilancit që shërbejnë për të pasqyruar gjendjen pasurore të ndërmarrjes

(llogaritë e klasave 1, 2, 3, 4 dhe 5).

LLOGARIA E REZULTATIT (LLOGARIA FITIM/HUMBJE):Quhet llogaria në të cilën grupohen veprimet që lidhen me llogaritë e shpenzimeve (klasa 6) dhe me llogaritë e të ardhurave (klasa 7). Ato paraqiten në formën e një pasqyre që quhet “Pasqyra e të Ardhurave dhe Shpenzimeve“.

MARXHI BRUTO:- shih “Teprica Bruto“.

MARZHI TREGTAR (MT):MT është treguesi që mat efektin tregtar të menaxhimit të ndërmarrjes; llogaritet nga diferenca midis “Të ardhurave nga shitjet e mallrave“ me “Koston e blerjes së tyre“.

Për të gjykuar mbi vlerën e Marzhit Tregtar llogariten dy raporte të rëndësishme:

o Raporti i Marzhit = (Marzh Tregtar) / (Çmim blerje pa taksa)

o Raporti i Markës = (Marzh Tregtar) / (Çmim shitje pa taksa)

MJETET MONETARE (LIKUIDITETE, AKTIVET LIKUIDE): Mjetet Monetare paraqiten si gjendja e të gjitha tepricave fi nanciare të një ndërmarrjeje. Ato përfaqësojnë, pra, pjesën e burimeve të ndërmarrjes që nuk është përdorur as për të fi nancuar aktivet afatgjata, as për të fi nancuar nevojat për shfrytëzim.

Praktikisht, Mjetet Monetare janë tepricat likuide të ndërmarrjes (paratë në arkë apo bankë, çeqet, letrat e kreditit,...) që i mundësojnë ndërmarrjes të fi nancojë shpenzimet afatshkurtra.

223

NEVOJA PËR FONDE ZHVILLIMI:Është nevoja e ndërmarrjes për fi nancim afatshkurtër, që vjen nga diferenca kohore midis pagesave dhe arkëtimeve të fl ukseve që lidhen me ciklin e shfrytëzimit të ndërmarrjes. Ajo llogaritet duke zbritur pasivin qarkullues (borxhet ndaj furnitorëve...) nga aktivi qarkullues i ndërmarrjes (stoqet, detyrimet e klientëve,...).

OBLIGACION (HUA NGA TREGU FINANCIAR):Një lloj letre me vlerë (biletë) e negociueshme, që emeton një ndërmarrje në tregun fi nanciar, në kërkim të një huaje afatgjatë të copëtuar në pjesë, që të mund të ofrohen një numër i madh huadhënësish. Obligacioni përfaqëson pjesën e huasë që i ke dhënë ndërmarrjes që e emeton dhe të jep të drejtën e marrjes së një interesi fi ks të përcaktuar paraprakisht dhe të rimbursueshëm në afat së bashku me vleftën e saj fi llestare.

PASIV: (PJESA E DJATHTË E NJË BILANCI):Bashkësia e burimeve (kapitalit) të veta dhe detyrimeve (huave) të një ndërmarrjeje të përftuara në kuadrin e fi nancimit të veprimtarisë së saj.

PASQYRA E REZULTATIT:shih “Pasqyra e të ardhurave dhe shpenzimeve“.

PASQYRA E TË ARDHURAVE DHE SHPENZIMEVE (PASH) 9: Pasqyrë fi nanciare që paraqet tërësinë e shpenzimeve dhe të ardhurave për një periudhë të caktuar (vit ushtrimor).

Diferenca midis totalit të të ardhurave dhe të shpenzimeve përcakton rezultatin e ushtrimit, që quhet “fi tim i ushtrimit“ nëse të ardhurat janë më të mëdha se shpenzimet dhe “humbje e ushtrimit“ nëse të ardhurat janë më të vogla se shpenzimet.

Përgjithësisht dallohen:

o rezultati i shfrytëzimit: vjen nga veprimtaria rrjedhëse e ndërmarrjes (të ardhurat e shfrytëzimit – shpenzimet e shfrytëzimit).

o rezultati fi nanciar: vjen nga politika e fi nancimit që zbaton ndërmarrja dhe llogaritet si diferencë e “të ardhurave fi nanciare“ me “shpenzimet fi nanciare“.

o rezultati i jashtëzakonshëm: është pasqyrim i veprimeve të jashtëzakonëshme (të pavarura nga veprimtaritë e zakonshme të ndërmarrjes) dhe llogaritet si diferencë

9 PASH quhet edhe “Llogaria e Rezultatit” ose “Pasqyra e rezultatit”.

224

e “të ardhurave të jashtëzakonshme“ me “shpenzime të jashtëzakonshme“10.

PLAN KONTABËL I PËRGJITHSHËM (PKP):Bashkësia e rregullave që synojnë: klasifi kimin e transaksioneve të ndryshme (renditjen e llogarive), normalizimin e metodave të regjistrimit të veprimeve kontabël, paraqitjen dhe përmbajtjen e pasqyrave fi nanciare (pasqyra e të ardhurave dhe shpenzimeve; bilanci;...)

PRODHIMI I USHTRIMIT (PU):Është treguesi që evidenton nivelin e prodhimit të ndërmarrjes; llogaritet si shumë e “Prodhimit të shitur“ me “Prodhimin e magazinuar“ dhe me “Prodhimin e aktiveve afatgjata“ (dmth, prodhimin e mbajtur nga ndërmarrja për ta përdorur për nevojat e veta, si aktiv afatgjatë).

PROVIZION:Regjistrimi kontabël i zhvlerësimit të një të mire, të një rreziku ose të një shpenzimi që nuk ka ndodhur por që mund të ndodhi thuajse me siguri.

Provizioni është një detyrim aktual, për të cilin koha e shlyerjes ose shuma janë të pasigurta. Ndërmarrja duhet ta njohi një provizion në bilanc kur:

a) ka një detyrim ligjor ose konstruktiv11 si rezultat i ngjarjeve që kanë ndodhur para bilancit;

b) për shlyerjen e detyrimit do të nevojitet një dalje (pakësim) e burimeve;

c) mund të bëhet një vlerësim relativisht i saktë i shumës së detyrimit.

SALDO E LLOGARISË: shih Tepricë e llogarisë.

SUBVENCION:Para që i jep shteti gjatë një periudhe një dege të ekonomisë, një ndërmarrjeje, një institucioni etj. për ta ndihmuar e për t’i lehtësuar veprimtarinë.

10 Sipas standardeve të reja të kontabilitetit, ndërmarrja mund dhe duhet ta shmang efektin ngjarjeve të jashtëzakonshme, duke e siguruar pasurinë e saj. Në këto kushte nuk duhet të ketë më të ardhura dhe shpenzime të jashtëzakonshme.

11 Detyrim konstruktiv = Nuk është detyrim ligjor por në një farë kuptimi detyrim moral, që vetë ndërmarrja ka marrë në veprimtarinë e saj nëpërmjet deklaratave specifi ke dhe nuk ka gjasa që ajo të mos e mbajë atë.

225

TEPRICA BRUTO E SHFRYTËZIMIT (MARXHI BRUTO):Quhet Tepricë Bruto e Shfrytëzimit (Marxhi Bruto) ajo që i mbetet ndërmarrjes (nga Vlera e Shtuar) pas shlyerjes së detyrimeve të saj ndaj punonjësve dhe ndaj shtetit. Teprica Bruto llogaritet si shumë e “Vlerës së Shtuar“ me “Grantet dhe subvencionet për Shfrytëzim“ nga e cila zbriten: “Tatimet, taksat dhe të ngjashme“ si dhe “Shpenzimet për personelin“.

Me fjalë të tjera Teprica Bruto është ajo që i mbetet ndërmarrjes për të paguar kontribuesit në kapital (Huadhënësit dhe Aksionerët) dhe për t’u vetëfi nancuar.

TEPRICË E LLOGARISË (GJENDJA E LLOGARISË; SALDO E LLOGARISË):Teprica e llogarisë është diferenca midis shumës së Debitit të llogarisë (totali i vleftave të regjistruara në debi) dhe shumës së Kreditit të po asaj llogarie (totali i vleftave të regjistruara në kredi). Kur debiti > krediti, llogaria quhet debitore dhe kur krediti > debiti, llogaria quhet kreditore.

TË MIRAT:Term i përgjithshëm që përmban: tokën, ndërtesën, vlerën tregtare (vendin dhe emrin e mirë), makineritë, pajisjet, mallrat, materialet, paratë e të tjera të mira që ka dhe shfrytëzon ndërmarrja.

TË TRETËT:Të tretë në kontabilitet quhen: klientët, furnitorët, punëtorët, ortakët, entitete apo persona të tjerë, që kanë marrëdhënie ekonomike me ndërmarrjen.

TRANSAKSION (FLUKS; NGJARJE KONTABËL):quhet një marrëdhënie, një veprim ekonomik apo lëvizje (fl uks), që sjell ndryshim në vlerën e një variabli ekonomik, në një periudhë të caktuar kohe.

Dallojmë:o transaksionet fi zike (reale) që shprehin lëvizjet e të mirave dhe shërbimeve (livrim

malli, kryerje e një shërbimi, prodhim produkti). o transaksionet monetare që shprehin lëvizjet e parave, në përgjigje të

transaksioneve fi zike (pagesat për blerje, arkëtimet për shitje).o transaksionet fi nanciare që paraqesin kreditë dhe borxhet e ndërmarrjes.

Në raport me ndërmarrjen, transaksionet janë të dy tipave:o transaksione të brendshme: kur transaksioni përfaqëson një marëdhënie midis dy

pjesëve të ndërmarrjes, pa praninë e faktorëve jashtë ndërmarrjes.

226

o transaksione të jashtme: kur transaksioni përfaqëson një marrëdhënie midis ndërmarrjes dhe njërit prej partnerëve të jashtëm.

TREGUESIT E NDËRMJETËM TË MENAXHIMIT (TNM):Janë treguesit që mundësojnë analizën e llogarisë së rezultatit duke veçuar elementet e ndryshme që kanë ndikuar në fi timin e ushtrimit.

TNM janë:- Marzhi Tregtar (MT)- Prodhimi i Ushtrimit (PU)- Vlera e Shtuar (VS)- Teprica Bruto e Shfrytëzimit (TB)- Rezultati i Shfrytëzimit (Fitimi i Shfrytëzimit (FSh))- Fitimi para tatimit (FpT)- Rezultati (Fitimi) fi nanciar (FF)- Rezultati (Fitimi) i jashtëzakonshëm (FJ)- Rezultati (Fitimi) i ushtrimit

TITULLIZIM:Fenomen relativisht i ri që konsiston në zgjerimin e mundësive të fi nancimit të ndërmarrjeve duke emetuar tituj fi nanciarë (obligacione,...) në tregun fi nanciar. Ky fenomen shpreh rritjen e pavarësisë së agjentëve ekonomikë ndaj ndërmjetësve fi nanciarë.

VETËFINANCIM:Financim me mjetet e veta fi nanciare. Vetëfi nancimi është “Fluksi i parasë“ (“Cash Flow“ apo “Kapaciteti i vetëfi nancimit“) që mbetet pasi të jetë hequr prej tij vlefta e dividendeve, që u shpërndahen aksionerëve.

VIT USHTRIMOR:Vit ushtrimor quhet viti i ushtrimit të aktivitetit të ndërmarrjes, për të cilin raportohet. Në sistemin tonë kontabël viti ushtrimor përputhet me vitin kalendarik (nga 1 janari deri më 31 dhjetor), por ka sisteme të tjera kontabël ku viti ushtrimor është me 13 muaj ose nuk fi llon nga 1 janari.

VLERË E SHTUAR:Është pasuria reale e krijuar nga ndërmarrja si rezultat i veprimtarisë së saj produktive (prodhimit apo fi timit). Vlera e shtuar është diferenca midis “Prodhimit të ushtrimit“

227

me “Konsumin e prodhimit“ (blerjet për lëndë, materiale, shërbime e të tjera të bëra gjatë ushtrimit me prejardhje nga të tretët, për nevoja të prodhimit) si dhe duke i shtuar kësaj diference “Marzhit tregtar“ (si përfaqësues i “prodhimit“ të veprimtarisë tregtare).

ZBRITJE FINANCIARE (SKONTO; DISCOUNT):Pagesë që i bëhet debitorit që shlyen borxhin para afatit. Teknika me të cilën përfi tuesi i një efekti komercial e negocion, para afatit të skadimit, pranë një enti kredidhënës, për të përftuar likuiditete me vleftë sa ajo e kredisë minus komisionin dhe interesat e marra nga banka.

ZBRITJE TREGTAREZbritje tregtare konsiderohen ato ulje në vleftën e faturës që furnitori i bën klientit për: - defekte12 në cilësi, vonesa në livrim, mall i mbetur stok.- sasinë13 e blerjes apo nga rëndësia e klientit. - tërësinë14 e veprimeve që e lidhin atë me një klient të veçantë gjatë një periudhe

të caktuar. (Kjo ulje nuk bëhet në faturë, por në llogarinë e detyrimeve që ka klienti ndaj ndërmarrjes).

12 defekte – kjo lloj ulje quhet në anglisht: rebate; në frëngjisht: rabais; në italisht:ribasso.

13 sasinë – kjo ulje quhet në anglisht: discount; në frëngjisht: remise.

14 tërësinë – kjo ulje quhet në anglisht: rebate; në frëngjisht: restourne.

228

LITERATURA

1. Plan du cours de compabilite – www. geronim.free.fr\compta

2. Le Memento Comptable 1998 – P. Dufi ls; C. Lopater; F. Arfaoui

3. Plani Kontabël i Përgjithshëm – Ministria e Financave

4. Standardet Kombëtare të Kontabilitetit – Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit

5. Kontabiliteti Financiar – Prof. As. Dr. Sotiraq Dhamo

6. Analiza Financiare – Hidajet Shehu

7. Kontabiliteti – Prof. As. Dr. Agim Binaj; Prof As. Dr. Flutura Kalemi

8. Analiza Financiare – Prof. As. Dr. Vjollca Karapici

9. Llogaria 1 - Ira Roço

10. Llogaria 2 - Ira Roço; Prof.Dr. Jorgji Bollano; Dr. Drini Salko

Business

Kontabiliteti per jopecialistet