View
101
Download
4
Category
Preview:
DESCRIPTION
Chế độ tổng thống hợp chủng quốc hoa kỳ lịch sử hình thành và phát triển
Citation preview
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hoa Kỳ tuy là quốc gia trẻ so với nhiều quốc gia có bề dày lịch sử như
Anh, Pháp, Đức, Ý, Trung Quốc... nhưng Hoa Kỳ đã thu hút được sự quan
tâm của nhiều nước, nhiều nhà khoa học muốn nghiên cứu quốc gia này: "Mỹ
là nước lớn, giàu và mạnh hàng đầu thế giới, có trình độ phát triển rất cao về
nhiều mặt, đã dính mũi vào nhiều nước, gây ra nhiều cuộc chiến tranh và cũng
có vai trò to lớn trong việc giải quyết nhiều vấn đề quốc tế" [34, tr. 50].
Hay như tác giả cuốn "Văn minh Hoa Kỳ", Jean-Pierre Fichou viết: "Trong
vòng ba thế kỷ, đất nước này đã được gán vai trò là một mô hình mẫu hoặc
là vật đối chứng cho toàn cầu, nó đã sáng tạo ra một chế độ độc đáo bằng
cách dựng nên một quan niệm khác về cuộc sống" [32, tr. 3]. Hoa Kỳ đặc
biệt vì là một trong những nước giàu hàng đầu thế giới, tổng thu nhập GDP
của Hoa Kỳ bằng cả của Nhật Bản và Tây Âu cộng lại. Đặc biệt, vì Hoa Kỳ
là nước tư bản phát triển nhất, kinh tế Hoa Kỳ được coi là đầu tàu của kinh
tế thế giới. Khi nghiên cứu về mô hình nhà nước Cộng hòa Tổng thống,
chúng ta không thể không tìm hiểu chế độ Tổng thống Hợp chúng quốc
Hoa Kỳ. Tại sao vậy? Vì chế độ Tổng thống Hoa Kỳ là mô hình xuất hiện đầu
tiên của chính thể cộng hòa Tổng thống, là "nơi đầu tiên dạng cầm quyền
này được thiết lập" [50, tr. 106], là "hình thức chính thể cộng hòa Tổng
thống lần đầu tiên trong lịch sử được thiết lập ở Mỹ vào cuối thế kỷ 18" [2,
tr. 44] đồng thời là mô hình đặc trưng, tiêu biểu của chính thể cộng hòa Tổng
thống. Chế độ Tổng thống Hợp chúng quốc Hoa Kỳ cũng là mô hình áp dụng
điển hình nhất học thuyết phân quyền trong tổ chức quyền lực nhà nước, hay
như PGS.TS Nguyễn Đăng Dung nhận xét tại Giáo trình luật hiến pháp các
nước tư bản: "Loại hình này được áp dụng một cách tương đối phổ biến ở các
nước tư bản châu Mỹ, mà khuôn mẫu của nó là Hợp chúng quốc Hoa Kỳ" [9,
2
tr. 131]. Vì những lý do trên tác giả đã chọn "Chế độ Tổng thống hợp
chúng quốc Hoa Kỳ - sự hình thành và phát triển" làm đề tài nghiên cứu.
Trong tình hình hiện nay, Việt Nam đang xây dựng nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa, chúng ta đang rất cần kinh nghiệm, cần lý luận về
xây dựng nhà nước pháp quyền của các nước trên thế giới. Chúng ta không
phải học tập để sao chép máy móc mà học tập với tinh thần cầu thị, học tập
để chúng ta tìm ra và vận dụng những ưu điểm như tác giả Thái Vĩnh
Thắng viết trong Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, đó là những "hạt nhân hợp
lý trong tổ chức và hoạt động của chính phủ tư sản" [51, tr. 26] vào hoàn
cảnh Việt Nam, để xây dựng một Nhà nước pháp quyền Việt Nam của dân
do dân và vì dân. Khi nghiên cứu Chế độ Tổng thống Hợp chúng quốc Hoa
Kỳ tác giả mong muốn làm phong phú thêm kiến thức lý luận về nhà nước và
pháp luật đồng thời cố gắng tìm những điểm hợp lý và chưa hợp lý của mô
hình này để có thể vận dụng một phần nào đó vào Việt Nam: "Chúng ta có thể
học hỏi được gì từ quá trình soạn thảo Hiến pháp Mỹ trong việc xây dựng
Nhà nước pháp quyền; xây dựng một chính quyền mạnh và có hiệu quả" [21,
tr. 9].
Riêng với Hoa Kỳ, Đảng và Nhà nước đã thực hiện chính sách:
"Vi ệt Nam mở rộng giao lưu và hợp tác với tất cả các nước trên thế giới,
không phân biệt chế độ chính trị và xã hội, trên cơ sở tôn trọng độc lập chủ
quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau, không can thiệp vào công việc nội bộ
của nhau, bình đẳng và cùng có lợi" (Điều 14 Hiến pháp 1992), vì vậy Việt
Nam và Hoa Kỳ đã bình thường hóa quan hệ và ký Hiệp ước thương mại
Việt - Mỹ. Việc tìm hiểu bộ máy nhà nước Hoa Kỳ cũng như pháp luật Hoa
Kỳ là công việc rất cần thiết để bảo vệ lợi ích của quốc gia vì khi chúng ta
giao lưu với đối tác nào, với quốc gia nào, chúng ta phải biết người biết ta
"tri bỉ tri kỷ, bách phát bách trúng". Ngoài ra, khi chúng ta nghiên cứu
những định chế nhà nước Hoa Kỳ là chúng ta đã tăng cường sự hiểu biết
3
lẫn nhau và qua đó, thúc đẩy quan hệ Việt Nam Hoa Kỳ càng tiến triển theo
hướng có lợi cho hai nước, cũng như cho khu vực và quốc tế.
2. Tình hình nghiên cứu
Trước đây do Mỹ và Việt Nam ở hai bên trận tuyến của cuộc chiến
tranh kéo dài hai mươi năm, tiếp theo là chính sách bao vây cấm vận của
Mỹ đối với Vi ệt Nam, nên việc tìm hiểu nghiên cứu về chế độ Tổng thống
Hoa Kỳ không được giới nghiên cứu luật học Việt Nam quan tâm nhiều.
Sau khi Việt Nam bình thường hóa quan hệ với Mỹ thì việc tìm hiểu nghiên
cứu về nhà nước Mỹ được quan tâm nhiều hơn. Nhà xuất bản Chính trị
quốc gia đã xuất bản một số sách về nhà nước Mỹ do các tác giả Việt Nam
dịch như Khái quát về chính quyền Mỹ của TS. Trần Thị Thái Hà và đồng
sự dịch năm 1999; Khái quát về lịch sử nước Mỹ, Nguyễn Chiến và đồng
sự dịch năm 2000; Lịch sử mới của nước Mỹ, Diệu Hương và đồng sự dịch
năm 2003; Quốc hội và các thành viên, Trần Xuân Danh và đồng sự dịch
năm 2002... Nhà xuất bản Văn hóa thông tin xuất bản cuốn Lịch sử nước
Mỹ do Lê Minh Đức và đồng sự dịch năm 1994; cuốn Bốn hai đời Tổng
thống Hoa Kỳ do Hội Khoa học lịch sử Việt Nam dịch năm 1998. Các học
giả Việt Nam cũng công bố một số công trình nghiên cứu về chính trị và
chính quyền Mỹ như Hệ thống chính trị Mỹ do TS. Vũ Đăng Hinh chủ
biên; Hoa Kỳ tiến trình văn hóa chính trị do PGS.TS Đỗ Lộc Diệp chủ
biên; Thể chế chính trị thế giới đương đại do PGS.TS Dương Xuân Ngọc
chủ biên. Luật hiến pháp đối chiếu của PGS.TS Nguyễn Đăng Dung. Một
số luận án, luận văn viết về chế độ Tổng thống Hoa Kỳ như Luận văn thạc
sĩ luật học "Hệ thống kiềm chế đối trọng trong hiến pháp Mỹ" năm 1998
của tác giả Nguyễn Thị Hiền. Cũng trong năm 1998 sinh viên Hoàng Trung
nghĩa làm luận văn tốt nghiệp chuyên ngành Quốc tế học với đề tài "Chế độ
Tổng thống Hoa Kỳ". Năm 2001 sinh viên Trương Thị Thùy Dung, khoa
4
Luật trường Đại học Quốc gia Hà Nội làm luận văn tốt nghiệp chuyên
ngành luật với đề tài "Chế độ Tổng thống Hoa Kỳ". Ngoài ra, có một số bài
viết liên quan đến chế độ Tổng thống Mỹ như "Vai trò của Tổng thống
trong quá trình hoạch định chính sách đối Mỹ" của tác giả Lê Linh Lan
trong tạp chí Nghiên cứu quốc tế, tháng 12/2002; bài "Hệ thống cơ quan tư
pháp của nhà nước tư sản" của tác giả Thái Vĩnh Thắng trong Tạp chí Luật
học, số 3, số 5 năm 1996. Các tác phẩm, các công trình khoa học và các bài
viết trên đã nghiên cứu một cách khái quát và tương đối toàn diện về nhà
nước Mỹ trên các mặt chính trị, văn hóa, lịch sử, thể chế nhà nước, tuy
nhiên nghiên cứu sâu và đi riêng về chế độ Tổng thống Hoa Kỳ quá trình
hình thành và phát triển thì chưa có. Hai bản luận văn về chế độ Tổng
thống Hoa Kỳ mới chỉ dừng lại ở mức độ nhất định trình bày về đặc điểm
của chế độ Tổng thống Hoa Kỳ, chưa đi sâu phân tích quá trình hình thành,
đặc điểm và sự phát triển của chế độ Tổng thống Hoa Kỳ, chưa lý giải tại
sao Mỹ lại chọn chế độ Tổng thống khi xây dựng mô hình chính quyền. Từ
tình hình và lý do trên tác giả luận án mạnh dạn tiếp thu kế thừa các kết quả
nghiên cứu trên và đi sâu vào tìm hiểu nghiên cứu quá trình hình thành,
những đặc điểm nổi bật và sự phát triển của chế độ Tổng thống Hoa Kỳ.
Mục đích của luận văn
- Trình bày quá trình hình thành và phân tích các đặc điểm chế độ
Hợp chúng quốc Hoa Kỳ. Xem xét quá trình phát triển của chế độ Hợp
chúng quốc Hoa Kỳ thông qua ba ngành quyền lực: lập pháp, hành pháp, tư
pháp.
- Từ những nghiên cứu trên, rút ra một số khuyến nghị với mong
muốn đóng góp chút ít vào kiến thức về nhà nước Mỹ để có thể vận dụng
vào hoàn cảnh Việt Nam.
Phương pháp nghiên cứu
5
Luận văn dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin,
dựa trên các học thuyết chính trị pháp lý về nhà nước và pháp luật. Ngoài
ra, luận văn còn dùng các phương pháp chứng minh, thống kê, so sánh,
phân tích, tổng hợp, diễn giải, quy nạp, quan sát để tiến hành xem xét đánh
giá các tài liệu, sự kiện.
Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là chế độ Hợp chúng quốc Hoa
Kỳ trên cơ sở lịch sử phát triển và trên cơ sở Hiến pháp Mỹ.
Phạm vi nghiên cứu của đề tài là chính thể cộng hòa Tổng thống
Mỹ mà chủ yếu hệ thống cơ quan quyền lực ở trung ương theo chiều
ngang.
Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Sự hình thành chế độ Tổng thống Hợp chúng quốc Hoa
Kỳ.
Chương 2: Đặc điểm của chế độ Tổng thống Hợp chúng quốc Hoa
Kỳ.
Chương 3: Sự phát triển của chế độ Tổng thống Hợp chúng quốc
Hoa Kỳ.
6
Ch−¬ng 1
sù h×nh thµnh chÕ ®é Tæng thèng
hîp chóng quèc hoa kú
1.1. Sù h×nh thµnh m−êi ba bang nguyªn khai ®Çu tiªn
Sau khi nhµ hµng h¶i C«l«ng (1450-1506) t×m ra ch©u Mü n¨m 1492,
c¸c n−íc T©y Ban Nha, Anh, Ph¸p, Hµ Lan liªn tôc göi c¸c ®oµn th¸m hiÓm
vµ tiÕn hµnh nh÷ng cuéc khai th¸c tµi nguyªn, bu«n b¸n, vµ ®−a ng−êi ®Õn
khai ph¸ vµ ®Þnh c− ë vïng ®Êt míi T©n thÕ giíi nµy. Trong sè c¸c n−íc
trªn, Anh quèc cã thÓ víi vÞ trÝ ®Þa lý hoµn toµn bao bäc bëi biÓn c¶ nªn
buéc hä ph¶i ph¸t triÓn ®éi tµu thñy vµ hµng h¶i v× vËy hä ®· cã nh÷ng h¹m
®éi kh¸ m¹nh. Céng vµo ®ã, Anh quèc cã thÓ chÕ chÝnh trÞ ph¸p lý tiÕn bé
h¬n c¸c n−íc kh¸c nªn Anh quèc hïng m¹nh h¬n vµ cã d· t©m chiÕm vïng
T©n thÕ giíi lµm thuéc ®Þa. ChÝnh v× vËy mµ vïng ®Êt míi ch©u Mü ®· xuÊt
hiÖn c¸c thuéc ®Þa Anh vµ chÞu ¶nh h−ëng bëi Vua Anh còng nh− c¸c ®Þnh chÕ
ph¸p lý cña «ng ta. LÞch sö cßn ghi l¹i sù kiÖn sau khi Vua Jacques ®Ö nhÊt
kÕ vÞ n÷ hoµng Elizabeth n¨m 1603, th× ®Õn n¨m 1606 «ng ta ban ¢n chiÕu
cho c«ng ty Virginia (cßn cã tªn gäi kh¸c lµ c«ng ty London) [29, tr. 19]
®−îc phÐp x©y dùng c¸c khu ®Þnh c− ë mÐp bê §¹i T©y D−¬ng thuéc ch©u
Mü. Vïng ®Êt ®Þnh c− Êy ®−îc ®Æt tªn lµ Virginia vµ sau nµy trë thµnh bang
®Çu tiªn trong sè m−êi ba bang nguyªn khai ®Ó hîp thµnh quèc gia míi víi
tªn gäi lµ Hîp chóng quèc Hoa Kú. Khi vua Jacques ®Ö nhÊt ban chiÕu
ngoµi viÖc cho phÐp c«ng ty Virginia, x©y dùng c¸c khu ®Þnh c−, bu«n b¸n,
chuyÓn c¸c c− d©n tõ ch©u ©u sang cßn cho phÐp c¸c c− d©n míi ®Þnh c−
vèn lµ c¸c c− d©n Anh quèc ®−îc h−ëng c¸c quy chÕ ph¸p lý t−¬ng tù nh−
khi hä cßn ë Anh quèc: "¢n chiÕu kh¼ng ®Þnh r»ng, tÊt c¶ c¸c di d©n ®Òu
®−îc h−ëng mäi quyÒn tù do vèn lµ cña hä khi hä cßn ë chÝnh quèc nh− thÓ
hä sinh ra vµ c− ngô trong n−íc Anh, nghÜa lµ hä ph¶i ®−îc b¶o vÖ cña b¶n
7
§¹i hiÕn Ch−¬ng vµ Th«ng luËt" [15, tr. 27] (§¹i hiÕn ch−¬ng lµ v¨n b¶n cã
63 ®iÒu, lµ b¶n giao kÌo gi÷a nhµ vua vµ thÇn d©n gåm quý téc, thÞ d©n, n«ng
d©n, nh»m h¹n chÕ sù ®éc ®o¸n cña nhµ vua, x¸c nhËn quyÒn tù trÞ cña c¸c
thµnh phè vµ quyÒn tù do ®i l¹i bu«n b¸n, ®−îc ký d−íi thêi vua Gi«n n¨m
1215 [55, tr. 168]. Cßn Th«ng luËt lµ luËt ph¸p ph¸t sinh tõ nh÷ng ph¸n
quyÕt cña tßa ¸n gäi lµ ph¸n quyÕt t− ph¸p ®Ó ph©n biÖt víi luËt ph¸p do quèc
héi lµm ra vµ ban hµnh [35, tr. 5]). ViÖc vua Anh ban ¢n chiÕu cho c«ng ty
Virginia kÌm theo c¸c ®Þnh chÕ ph¸p lý mµ c− d©n ë vïng ®Êt míi nµy ®−îc
h−ëng lµ nh»m c¸c môc ®Ých: Kh¼ng ®Þnh vai trß cña vua Anh víi thuéc ®Þa
míi, duy tr× ph¸p luËt cña Anh quèc víi c¸c c− d©n, ®éng viªn c¸c c− d©n
v−ît qua nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc mµ bÊt cø cuéc khai ph¸ c¸c vïng ®Êt
míi nµo còng gÆp ph¶i. Nh−ng cã ®iÒu mµ vua Anh kh«ng ngê tíi, ®ã lµ
nh÷ng ®Þnh chÕ ph¸p lý cña Anh quèc ®· ®−îc ng−êi ®Þnh c− vËn dông vµ rót
kinh nghiÖm, ®Ó cïng víi t− t−ëng t×m kiÕm tù do ®· t¹o tiÒn ®Ò cho nh÷ng
ng−êi d©n ®Þnh c− lËp ra nh÷ng ®Þnh chÕ ph¸p lý ®Ó h¹n chÕ quyÒn lùc cña
MÉu quèc, còng nh− t×m kiÕm cho m×nh mét m« h×nh chÝnh quyÒn gièng
vua Anh nh−ng còng kh¸c vua Anh:
Vµo ngµy 30 th¸ng 7 n¨m 1619 héi nghÞ ®Çu tiªn c¸c ®¹i
biÓu ng−êi Anh t¹i ch©u Mü ®−îc tæ chøc t¹i nhµ thê cña Jamestown
(Jamestown lµ thµnh phè ®Çu tiªn ®−îc ng−êi ®Þnh c− thµnh lËp
t¹i thuéc ®Þa n¨m 1607). Ngoµi vÞ thèng ®èc vµ s¸u cè vÊn cña
«ng, c¬ quan lËp ph¸p nµy gåm hai hai nhµ t− s¶n. Jamestown
bÇu ra hai ®¹i biÓu vµ mçi ®ån ®iÒn trong sè m−êi ®ån ®iÒn b¾t
®Çu mäc lªn xung quanh Jamestown bÇu ra hai ®¹i biÓu. §−îc
gäi víi c¸i tªn lµ viÖn c¸c nhµ t− s¶n, viÖn lËp ph¸p nµy chÝnh lµ
mÇm mèng cña ngµnh lËp ph¸p t−¬ng lai cña Virginia [15, tr. 30].
Thùc tÕ, trong héi nghÞ lËp hiÕn 1787, b¶n kÕ ho¹ch cña bang Virginia
®Ö tr×nh vÒ x©y dùng m« h×nh nhµ n−íc Liªn bang lµ nÒn t¶ng cho héi nghÞ
nµy th¶o luËn vµ khi Hîp chóng quèc Hoa Kú ra ®êi, chÝnh bang Virginia
8
®· cung cÊp ba Tæng thèng næi tiÕng lµ Thomas Jefferson (1743-1826), James
Madison (1751-1826), James Monroe(1758-1834) vµ ®−îc gäi lµ" triÒu ®¹i
Virginia" [24, tr. 629]. Sù kiÖn ng−êi ®Þnh c− ®Õn Virginia n¨m 1606 vµ
nhÊt lµ sau khi x©y dùng thµnh phè Jamestown n¨m 1607 vÒ sau ®−îc coi lµ
lÞch sö b¾t ®Çu cña n−íc Mü: "LÞch sö n−íc Mü b¾t ®Çu tõ n¨m 1607, khi
n−íc Anh thµnh lËp thµnh phè Jamestown, qu¶n lý thuéc ®Þa b»ng luËt ph¸p,
bÇu chÝnh phñ, thèng ®èc chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc N÷ hoµng" [25, tr. 159].
TiÕp sau Virginia, lÇn l−ît m−êi hai vïng ®Êt míi suèt däc ven §¹i
T©y D−¬ng ®· dÇn trë thµnh thuéc ®Þa cña Anh quèc. Cã n¬i ®−îc thµnh lËp
do vua Anh ban ¢n chiÕu, cã n¬i do vua Anh c«ng nhËn sù hiÖn h÷u cña
thuéc ®Þa, cã n¬i do Anh chiÕm cña Hµ Lan, Ph¸p hay T©y Ban Nha. §ã lµ:
Tªn bang N¨m thµnh lËp
Virginia 1624
Massachussettes 1691
Rhode Island 1644
New Hampshire 1670
Connecticut 1662
New Jersey 1664
New York 1674
Pennsyvania 1682
Delawre (ghi chó: New Jersey, Delawre chiÕm cña Hµ Lan) 1702
B¾c Carolina 1729
Nam Carolina 1729
Maryland 1729
Georgia 1732
Nguån: [15].
Nh− vËy, sau h¬n mét tr¨m n¨m tõ 1607 ®Õn 1732, mÆc dï Anh
quèc ®Õn sau T©y Ban Nha vµ mét sè n−íc kh¸c, nh−ng ®· x¸c lËp ®−îc
m−êi ba thuéc ®Þa trªn vïng ®Êt ch©u Mü: "Nh− thÕ Ph¸p kh«ng cßn mÈu
9
®Êt nµo trªn lôc ®Þa B¾c Mü, mét n−íc Anh th¾ng trËn vµ m¹nh víi mét
n−íc T©y Ban Nha rÊt yÕu" [15, tr. 67]. M−êi ba bang nguyªn khai nµy lµ
tiÒn ®Ò vËt chÊt tù nhiªn cÇn thiÕt ®Ó h×nh thµnh quèc gia Hoa Kú sau nµy.
VÒ c− d©n m−êi ba thuéc ®Þa cña V−¬ng quèc Anh
Tr−íc tiªn, do ng−êi ch©u ¢u t×m ra ch©u Mü do ®ã ng−êi ®Õn ®Þnh
c− ë c¸c thuéc ®Þa nµy lµ ng−êi ch©u ¢u. Ng−êi ®Õn ®Þnh c− ë ®©y rÊt ®a
d¹ng cã ng−êi T©y Ban Nha, ng−êi Hµ Lan, Ph¸p, Bå §µo Nha, Thôy §iÓn,
§øc, ý… Nh−ng ng−êi Anh lµ ®«ng ®¶o nhÊt: "PhÇn lín d©n ®Þnh c− tíi
Mü vµo thÕ Kû XVII lµ ng−êi Anh, nh−ng còng cã c¶ ng−êi Hµ Lan, Thôy
§iÓn vµ §øc, mét sè tÝn ®å Tin lµnh Ph¸p, vµ c¸c nhãm r¶i r¸c ng−êi T©y
Ban Nha, Bå §µo Nha, ý" [29, tr. 40]. §iÒu ®ã còng lµ dÔ hiÓu v× c¸c thuéc
®Þa lµ cña Anh nªn ng−êi Anh ®Õn ®©y lµ thuËn lîi nhÊt vµ cã nhiÒu giao
l−u nhÊt. Còng trong thêi gian nµy do vÉn cßn duy tr× chÕ ®é n« lÖ, v× vËy sè
ng−êi ®Þnh c− cßn bao gåm c¶ sè l−îng nh©n c«ng n« lÖ ®−îc mang tõ ch©u
Phi ®Õn. Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm nµy gióp chóng ta gi¶i thÝch v× sao c¸c ®Þnh
chÕ chÝnh trÞ ph¸p lý cña Nhµ n−íc Hoa Kú l¹i cã nh÷ng nÐt gièng víi Anh
quèc còng nh− gióp chóng ta hiÓu thªm vÒ cuéc ®Êu tranh ®Ó x©y dùng
chÝnh quyÒn liªn bang gi÷a c¸c bang cã chÕ ®é n« lÖ vµ c¸c bang kh«ng cã
chÕ ®é n« lÖ. Chóng ta cïng xem xÐt b¶ng thèng kª sau:
Sè ng−êi di c− ®Õn vïng thuéc ®Þa Anh ë ch©u Mü ®Õn n¨m 1780
(Ngh×n ng−êi)
NhËp c− tr−íc n¨m 1700
NhËp c− tõ n¨m 1700 - 1780
Tæng sè
Tõ ch©u ¢u 395 438 833
Tõ ch©u Phi 344 1.303 1.647
Tæng sè 739 1741 2480
Nguån: [16].
Qua b¶ng thèng kª trªn chóng ta cã mét sè nhËn xÐt sau ®©y:
10
- Thêi kú nµy ng−êi ®Þnh c− chØ gåm ng−êi ch©u ¢u vµ ng−êi n« lÖ
ch©u Phi, ch−a cã ng−êi ch©u ¸ vµ ch©u óc v× vËy c¸c yÕu tè chÝnh trÞ ph¸p
lý v¨n hãa chÞu ¶nh cña ch©u ¢u lµ chñ yÕu;
- Ng−êi ®Þnh c− lóc ®Çu kh«ng nhiÒu vµ t¨ng dÇn cho nªn ®Ó h×nh
thµnh céng ®ång ng−êi Mü mÊt trªn mét tr¨m n¨m;
- Sè ng−êi lµ n« lÖ ch©u Phi t¨ng nhanh chãng, ®iÒu ®ã chøng tá chÕ
®é n« lÖ ë ch©u Mü vµ ch©u Phi vÉn tån t¹i vµ ®©y lµ mét trong nh÷ng lý do
t¹o nªn cuéc néi chiÕn 1861-1865 sau nµy.
VÒ lý do vµ ®éng c¬ cña nh÷ng ng−êi nhËp c−? T¹i sao hä l¹i tõ bá
quª h−¬ng, Tæ quèc v−ît ®¹i d−¬ng víi nhiÒu hiÓm nguy ®Ó ®Õn nh÷ng
vïng ®Êt hoµn toµn xa l¹, hoang d¹i, vµ nhiÒu rñi ro? Cã thÓ ®èi víi riªng
tõng c¸ nh©n th× sÏ cã rÊt nhiÒu lý do kh¸c nhau, nh−ng cã thÓ kh¸i qu¸t
nh÷ng ®éng c¬ vµ lý do ®Ó nh÷ng ng−êi ®Þnh c− t¹i Mü thêi kú ®Çu lµ:
- Nh÷ng cuéc chiÕn tranh, nh÷ng cuéc c¸ch m¹ng, ®· t¹o ra lµn sãng
ng−êi ph¶i bá quª h−¬ng, bá nhµ cöa ®Ó ch¹y l¸nh n¹n: "Sau n¨m 1680,
n−íc Anh kh«ng cßn lµ nguån cung cÊp chÝnh cña dßng ng−êi nhËp c−.
Hµng ngh×n ng−êi di t¶n ®· rêi lôc ®Þa ch©u ¢u ®Ó l¸nh n¹n chiÕn tranh.
NhiÒu ng−êi rêi quª cha ®Êt tæ cña hä ®Ó tho¸t c¶nh nghÌo ®ãi do sù ®µn ¸p
cña chÝnh phñ cïng n¹n chiÕm ®Êt v¾ng mÆt g©y ra" [29, tr. 40].
- Do ®ãi kÐm, thÊt nghiÖp, nî nÇn, ph¶i tõ bá quª h−¬ng, tæ quèc
t×m kÕ m−u sinh
- Do bÞ ®µn ¸p t«n gi¸o, truy bøc chÝnh trÞ, ¸p chÕ t− t−ëng, ch¸n
ghÐt nÒn cai trÞ ®éc tµi cña vua chóa vµ trËt tù phong kiÕn, muèn ch¹y khái
ch©u ¢u ®Ó t×m tù do, mong muèn ®−îc hµnh ®¹o vµ truyÒn ®¹o, mong muèn
®−îc thÓ hiÖn c¸c ý t−ëng chÝnh trÞ v× mét x· héi míi c«ng b»ng tèt ®Ñp h¬n.
Tõ nh÷ng ®éng c¬ trªn, céng víi sù t«i luyÖn qua thö th¸ch trªn
nh÷ng chuyÕn v−ît §¹i D−¬ng b·o tè, thö th¸ch trong nh÷ng cuéc chiÕn víi
11
ng−êi da ®á, thö th¸ch trong cuéc khai ph¸ vïng ®Êt hoang d¹i ®· t¹o cho
nh÷ng ng−êi ®Þnh c− nh÷ng tÝnh c¸ch chung. §ã lµ tinh thÇn l¹c quan,n¨ng
®éng, ý chÝ tù lËp v−¬n lªn, vµ sù kh¸t khao tù do, c«ng b»ng, sù mong
muèn thiÕt lËp mét x· héi míi an ninh vµ thÞnh v−îng:
HÇu hÕt ng−êi d©n Mü cho r»ng thêi kú di c− lµ giai ®o¹n
anh hïng. Nh÷ng ng−êi ®µn «ng vµ ®µn bµ th−êng ®−îc cæ vò bëi
ý thøc vÒ sø mÖnh thÇn th¸nh hay sù theo ®uæi mét cuéc sèng trän
vÑn vµ c«ng b»ng h¬n víi cuéc sèng ë ch©u ¢u ®· kh«ng qu¶n hiÓm
nguy gian khã v−ît §¹i T©y D−¬ng, tÊn c«ng vµo sù hoang d¹i,
dùng nªn c¸c khu ®Þnh c− ®«ng ®óc vµ thÞnh v−îng, vµ b»ng c¸ch
nµo ®ã vÉn cã thêi gian ®Ó t¹o ra c¸c thÓ chÕ tù do mµ thËm chÝ
cho ®Õn ngµy nay vÉn lµ nÒn t¶ng cña x· héi d©n chñ [16, tr. 3].
TÊt nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng ®øc tÝnh tèt ®Ñp ®ã, nh÷ng ng−êi ®Þnh c−
cßn mang nh÷ng t©m lý tiªu cùc mµ cuéc tranh giµnh vÊt v¶ ®Ó m−u sinh
t¹o nªn nh− chñ nghÜa c¸ nh©n, tÝnh tù do th¸i qu¸, lu«n c¹nh tranh ®Ó chiÕn
th¾ng hay nh÷ng mong muèn vÒ cuéc sèng vËt chÊt v« h¹n ®é: "H¬n mét x·
héi nµo kh¸c, x· héi Mü lu«n lu«n ch¹y ®ua ®Ó thÝch nghi, ®Ó giµnh th¾ng
lîi, KÎ m¹nh nuèt chöng kÎ yÕu, ®êi lµ c¸nh rõng rËm, trong ®ã kh«n th×
sèng mèng th× chÕt" [32, tr. 39]. Hay nh− nhµ v¨n Ph¸p De Tocqueville
trong t¸c phÈm LuËn vÒ nÒn d©n chñ Mü viÕt 1803 ®¸nh gi¸: ë Mü mäi thø
®Òu dùa vµo mÆt vËt chÊt cña cuéc sèng, sù chiÕm h÷u cña c¶i vµ sù thµnh
®¹t c¸ nh©n ®−îc ®o b»ng møc ®é giµu sang, t©m lý Êy rÊt khã tranh khái
dÉn ®Õn tham lam v« h¹n ®é.
Nghiªn cøu vÒ nh÷ng ®éng c¬ cña nh÷ng ng−êi ®Õn ®Þnh c− ë Mü,
còng nh− biÕt ®−îc tÝnh c¸ch cña hä míi gióp chóng ta hiÓu ®−îc cuéc c¸ch
m¹ng Mü, còng nh− qu¸ tr×nh nh÷ng ®¹i biÓu cña thuéc ®Þa ®Êu tranh x©y
dùng hiÕn ph¸p Hoa Kú. Bëi v× rÊt nhiÒu nh÷ng t− t−ëng nh÷ng tÝnh c¸ch
®−îc ph¸n ¸nh trong qu¸ tr×nh th¶o luËn x©y dùng hiÕn ph¸p còng trong néi
12
dung cña hiÕn ph¸p.VÝ dô quyÒn tù chñ cña c¸c bang, quyÒn tù do cña
ng−êi d©n ®−îc thÓ hiÖn ë m−êi tu chÝnh ¸n ®Çu tiªn.
1.2. Nhu cÇu thµnh lËp ChÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng
quèc Hoa Kú
1.2.1. C¸ch m¹ng Mü vµ sù ra ®êi cña chÕ ®é hîp bang
KÓ tõ n¨m 1607 ®Õn n¨m 1829, m−êi ba thuéc ®Þa cña V−¬ng quèc
Anh ®· h×nh thµnh. Céng ®ång x· héi cña m−êi ba thuéc ®Þa nµy vËn hµnh
kh¸c nhau nh−ng ®Òu cã chung hai ®Æc ®iÓm lín: Mét lµ, céng ®ång ng−êi
®Þnh c− ph¶i tu©n theo ph¸p luËt cña Anh quèc vµ sù qu¶n lý cña ChÝnh phñ
Anh: "M−êi ba thuéc ®Þa mµ ng−êi ta thiÕt lËp ë ch©u Mü d−íi mét h×nh thøc
®éc lËp kh¸c h¼n thuéc ®Þa cò, coi nh− mét bé phËn t¸ch tõ chÝnh quèc ra,
hoÆc do mét c«ng ty th−¬ng m¹i cña ChÝnh quèc thiÕt lËp nªn" [36, tr. 161].
Cßn bé m¸y qu¶n lý x· héi ë c¸c thuéc ®Þa th× mét sè do vua Anh chØ ®Þnh,
mét sè do ng−êi ®Þnh c− bÇu nªn vµ ®−îc Anh quèc thõa nhËn: "M−êi ba
thuéc ®Þa ®Çu tiªn lµ do ng−êi Anh cai trÞ. LuËt ph¸p, c¬ cÊu tæ chøc chÝnh
quyÒn, ®êi sèng v¨n hãa x· héi thuéc ®Þa Mü chñ yÕu mang ®Æc ®iÓm
Anglo - Saxon" [39, tr. 95]. Hai lµ, c¸c thuéc ®Þa cã tÝnh tù qu¶n cao. §Æc
®iÓm nµy xuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do ®· ph©n tÝch ë trªn, nh÷ng ng−êi ®Õn
®Þnh c− ë thuéc ®Þa mong muèn cuéc sèng tù do ®Çy ®ñ h¬n ë ch©u ¢u,
muèn tho¸t khái nh÷ng rµng buéc vÒ chÝnh trÞ, t− t−ëng, t«n gi¸o cña ch©u
¢u, nhÊt lµ cña Anh quèc. ChÝnh v× vËy, ë vïng ®Êt míi hä ®· cè g¾ng tæ
chøc nªn nh÷ng ®Þnh chÕ chÝnh trÞ ph¸p lý míi ®Ó b¶o vÖ quyÒn tù do cña
hä, còng nh− xu h−íng tho¸t khái sù phô thuéc vµo V−¬ng quèc Anh. Hai
®Æc ®iÓm nµy t¹o ra hai quan ®iÓm, mét quan ®iÓm mong muèn sù che chë
b¶o hé cña ChÝnh quèc chèng l¹i c¸c cuéc ®ét kÝch cña ng−êi da ®á vµ sù
nhßm ngã cña Ph¸p vµ T©y Ban Nha, mét quan ®iÓm l¹i muèn v−¬n lªn tù
tæ chøc chÝnh quyÒn ®Ó giµnh lÊy ®éc lËp.
13
Anh quèc ®· ¸p dông nhiÒu chÝnh s¸ch kh¾t khe cña ®èi víi thuéc
®Þa nh− chÝnh s¸ch cÊm thuéc ®Þa ph¸t hµnh tiÒn giÊy n¨m 1764: "Còng
trong n¨m 1764, NghÞ viÖn ®· ra lÖnh cÊm c¸c thuéc ®Þa ph¸t hµnh tiÒn
giÊy. Nhê ®ã c¸c c«ng d©n cã thÓ thanh to¸n ®èi víi c¸c chñ nî t¹i Anh.
Mét sè lín trong c¸c thuéc ®Þa, nhÊt lµ t¹i phÝa nam, c¶m thÊy m×nh lµ n¹n
nh©n trùc tiÕp cña biÖn ph¸p nµy" [15, tr. 91]. ChÝnh s¸ch vÒ thuÕ nh− ®¹o
luËt ThuÕ d¸n tem (Stemp Atc) n¨m 1765: "§¹o luËt nµy b¾t buéc ph¶i d¸n
c¸c con niªm vµo ®ñ c¸c thø giÊy tê, v¨n kiÖn ng−êi d©n kh«ng thÓ thiÕu.
C¸c con niªm nµy cã gi¸ tõ nöa pency tíi m−êi b¶ng Anh. §¹o luËt ban
hµnh ®· t¹o nªn mét lµn sãng ph¶n ®èi vµ kiÕn nghÞ víi nh÷ng hµnh ®éng
bÊt tu©n ph¸p luËt kÓ c¶ b¹o ®éng" [15, tr. 92]. C¸c chÝnh s¸ch nµy cña
chÝnh quyÒn Anh ®· lµm cho ng−êi d©n thuéc ®Þa v« cïng bÊt m·n vµ chØ
chê c¬ héi lµ bïng næ thµnh c¸ch m¹ng: "C¸c chÝnh quyÒn nèi tiÕp nhau t¹i
Lu©n §«n ®· ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p t¹i chç xem lµ hîp lý, nh−ng t¹i c¸c
thuéc ®Þa, chØ cã thÓ kh¬i lªn ngän löa cña cuéc næi dËy. Cho tíi lóc nµy, sù
kh¸ng cù chØ lµ lÎ tÎ vµ kh«ng cã tæ chøc" [15, tr. 93].
Trªn ®©y lµ nh÷ng m©u thuÉn x· héi lµ nguyªn nh©n cña c¸ch m¹ng
Mü, nh−ng sÏ lµ sai lÇm vµ ch−a ®Çy ®ñ nÕu chóng ta kh«ng ®Ò cËp ®Õn ®Õn
c¸c yÕu tè vµ c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c ®· trùc tiÕp kh¬i nguån cho c¸ch m¹ng
Mü. §ã lµ sù ph¸t triÓn vÒ gi¸o dôc, v¨n ho¸, t«n gi¸o ë thuéc ®Þa, lµ sù tiÕp
thu c¸c t− t−ëng chÝnh trÞ ph¸p lý tiÕn bé cña ThÕ kû ¸nh s¸ng. Nh÷ng t−
t−ëng tiÕn bé nµy ®· trë thµnh vò khÝ lý luËn cho nh÷ng nhµ lËp quèc Mü,
nã ®· t¹o ra mét thÕ hÖ tµi n¨ng ®Ó sau nµy trë thµnh nh÷ng nhµ lËp quèc
kiÕn t¹o nªn mét m« h×nh chÝnh quyÒn míi ë n−íc Mü:
Tuy nhiªn yÕu tè quan träng nhÊt t¹o nªn kho¶ng c¸ch
mçi ngµy mét lín gi÷a chÝnh quèc vµ thuéc ®Þa ®ã lµ sù phæ biÕn
mét c¸ch hÕt søc réng r·i t¹i c¸c thuéc ®Þa c¸c t− t−ëng vµ häc
thuyÕt céng hßa hoÆc ®Çy nghi kþ ®èi víi tÊt c¶ mäi h×nh thøc
®éc tµi vµ ®éc ®o¸n cña chñ nghÜa qu©n chñ. C¸c t¸c phÈm cña
14
John Milton vµ John Locke gÆp thÊy ë ®©y m¶nh ®Êt rÊt ®Æc biÖt
mµu mì. Hai bé kh¶o luËn vÒ chÝnh quyÒn d©n sù cña J. Locke
nhÊt lµ tËp hai ®−îc coi lµ chÊt chøa mÇm mèng cña B¶n Tuyªn
ng«n ®éc lËp cña Hoa Kú. Kh¸ nhiÒu ng−êi Mü, vµ c¶ tÇng líp cã
häc, ®· ®ång ý víi quan ®iÓm t¸o b¹o cña nhµ t− t−ëng ng−êi Anh
nµy: nhiÖm vô cao c¶ cña nhµ n−íc lµ b¶o vÖ sù sèng, tù do vµ
quyÒn t− h÷u cña mçi c«ng d©n. quyÒn lùc chÝnh trÞ thuéc vÒ nh©n
d©n vµ nh©n d©n ñy quyÒn cho chÝnh quyÒn. ChØ lµ c¬ quan ®−îc ñy
nhiÖm, chÝnh quyÒn cã phËn sù thi hµnh v× quyÒn lîi cña nh÷ng
ng−êi ñy quyÒn cho m×nh quyÒn bÝnh hä ®· giao cho m×nh. NÕu
chÝnh quyÒn vi ph¹m nh÷ng quyÒn tù nhiªn cña c«ng d©n, nh÷ng
ng−êi c«ng d©n cã quyÒn vµ bæn phËn b·i nhiÖm [15, tr. 89].
Nh÷ng t− t−ëng nµy gãp phÇn chuÈn bÞ chu ®¸o cho viÖc x©y dùng
mét chÝnh quyÒn vÒ sau : "Mét hÖ thèng chÝnh quyÒn mµ nhµ triÕt häc Anh
John locke gãp phÇn x©y dùng ®· ®−îc chuÈn bÞ mét c¸ch chu ®¸o, tØ mØ
cho thuéc ®Þa míi. Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nã lµ xãa bá ®−îc sù tÝnh
to¸n nh»m t¹o ra tÇng líp quý téc cha truyÒn con nèi" [29, tr. 31].
Do Anh quèc thùc hiÖn nhiÒu chÝnh s¸ch hµ kh¾c vµ nh÷ng ®¹o luËt
thuÕ ®¸nh vµo kinh tÕ cña ng−êi cña ng−êi ®Þnh c−, nªn d©n chóng thuéc ®Þa
®· bÊt m·n vµ nhiÒu lÇn næi dËy chèng l¹i mÉu quèc. §Ó phong trµo næi dËy
giµnh ®−îc kÕt qu¶ cao h¬n, nh÷ng ng−êi ®Þnh c− ®· cã s¸ng kiÕn tæ chøc §¹i
héi thuéc ®Þa lÇn thø nhÊt ngµy mïng 5 th¸ng 9 n¨m 1774 ë Philadelphia
thuéc Pennsylavani. §¹i héi cã hai quyÕt ®Þnh chñ yÕu d−íi ®©y:
Mét lµ, §¹i héi göi kiÕn nghÞ cña thuéc ®Þa lªn Vua vµ NghÞ viÖn
Anh yªu cÇu chÊn chØnh l¹i c¸c thiÖt h¹i ®· g©y nªn mét c¸ch bÊt c«ng cho
c¸c thuéc ®Þa. KiÕn nghÞ cña thuéc ®Þa cßn ®ßi quyÒn vÒ tù do vµ tµi s¶n cho
ng−êi lËp nghiÖp, quyÒn Ên ®Þnh thuÕ cña c¸c thuéc ®Þa vµ trong khi chê ®îi
nhµ Vua bµy tá thiÖn chÝ cña m×nh, §¹i héi ñng hé viÖc t¸i ph¸t ®éng phong
trµo ®ßi tÈy chay hµng hãa Anh quèc.
15
Hai lµ, §¹i héi thµnh lËp HiÖp héi lôc ®Þa ®Ó dÉn d¾t phong trµo.
HiÖp héi chñ tr−¬ng khÝch lÖ nh÷ng ®Þa ph−¬ng xãa bá nh÷ng tµn d− cña
chÝnh quyÒn Hoµng gia, chñ tr−¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp, ®ång
thêi chuÈn bÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó vò trang khi cÇn: "Hä b¾t ®Çu thu thËp c¸c
trang thiÕt bÞ qu©n sù vµ ®éng viªn binh sÜ. Vµ hä ®· thæi bïng c«ng luËn
nh»m t¹o nªn nhiÖt t×nh c¸ch m¹ng" [29, tr.78].
Tuy §¹i héi thuéc ®Þa lÇn thø nhÊt ch−a ®i ®Õn quyÕt ®Þnh thµnh lËp
mét chÕ ®é ®éc lËp, nh−ng râ rµng ®©y lµ mét b−íc chuÈn bÞ quan träng vÒ
t− t−ëng vµ tæ chøc cho mét chÕ ®é trong t−¬ng lai.
Khi biÕt r»ng nh÷ng kiÕn nghÞ ®ßi quyÒn tù do kh«ng ®−îc vua Anh
chÊp nhËn, §¹i héi thuéc ®Þa lÇn thø hai ®· ®−îc tæ chøc vµo ngµy 10 th¸ng
5 n¨m 1775 t¹i Philadelphia bang Pennsylavani. §¹i héi ®· cã hai quyÕt
®Þnh quan träng: Mét lµ quyÕt ®Þnh tiÕn hµnh chiÕn tranh vò trang víi qu©n
®éi Anh; vµ hai lµ quyÕt ®Þnh thµnh lËp Lùc l−îng vò trang lôc ®Þa thay cho
lùc l−îng d©n qu©n thuéc ®Þa, ®ång thêi cö ®¹i t¸ Geoge Washington (1732
- 1799) lµm Tæng t− lÖnh lùc l−îng vò trang Mü. D−íi sù l·nh ®¹o cña
Washington nhiÒu trËn ®¸nh ¸c liÖt ®· næ ra, th¾ng cã, thua cã cuéc chiÕn
ch−a cã håi kÕt, nh−ng cã ®iÒu ®−îc kh¼ng ®Þnh lµ c¸c thuéc ®Þa ®· thùc sù
t¸ch khái Anh quèc vµ chØ chê mét tuyªn bè chÝnh thøc mµ th«i: "Vµo ngµy
10 th¸ng 5 tøc lµ ®óng mét n¨m sau §¹i héi thuéc ®Þa lÇn thø hai, mét nghÞ
quyÕt ®· ®−îc th«ng qua kªu gäi ly khai. Lóc nµy chØ cÇn mét b¶n tuyªn
ng«n theo ®óng thñ tôc vµ nghi thøc mµ th«i" [29, tr. 81]. §¸p øng lêi kªu
gäi ®ã, mét ñy ban gåm n¨m ng−êi do Thomas Jefferson (1743 - 1826) ng−êi
bang Virginia ®øng ®Çu ®· so¹n th¶o b¶n Tuyªn ng«n vµ ®−îc c«ng bè vµo
ngµy mïng 4 th¸ng 7 n¨m 1776, chÝnh thøc tuyªn bè ra ®êi mét quèc gia míi,
®éc lËp hoµn toµn víi V−¬ng quèc Anh. VÒ sau ngµy 4 th¸ng 7 n¨m 1776
®−îc coi lµ ngµy quèc kh¸nh cña Hîp chóng quèc Hoa Kú: "Trªn ph¹m vi
réng lín, t¸c phÈm cña Jefferson, B¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp ®−îc th«ng qua
ngµy 4 th¸ng 7 n¨m 1776 kh«ng chØ tuyªn bè ra cña mét quèc gia míi mµ
16
cßn tr×nh bµy mét triÕt lý vÒ tù do cña con ng−êi, ®iÒu ®ã ®· trë thµnh ®éng
lùc trong toµn bé thÕ giíi" [29, tr. 82]. TiÕng väng vÒ mét t− t−ëng tù do vµ
®éc lËp trong B¶n tuyªn ng«n nµy, h¬n mét tr¨m n¨m sau, ngµy 2 th¸ng 9
n¨m 1945, ë bªn kia bê Th¸i B×nh D−¬ng, l¹i vang lªn mét lÇn n÷a trong
B¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp cña Hå Chñ tÞch ®Ó khai sinh mét quèc gia míi lµ
n−íc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa. Sau khi tuyªn bè ®éc lËp víi Anh, nh÷ng
ng−êi ®Þnh c− ë c¸c thuéc ®Þa ®· lËp ra nhµ n−íc cña m×nh. §¹i héi lôc ®Þa
lÇn thø hai ®· ho¹t ®éng nh− mét nhµ n−íc liªn bang: "C¸c ®iÒu kho¶n cña
Hîp bang ®−îc th«ng qua mét c¸ch khã kh¨n vµo n¨m 1777, ®−îc phª chuÈn
cßn khã kh¨n h¬n n÷a vµo n¨m 1781, ®· lµ nh÷ng cè g¾ng ®Çu tiªn cña c¸c
thuéc ®Þa trªn con ®−êng ®i ®Õn mét chÝnh quyÒn trung −¬ng" [15, tr. 121].
1.2.2. Nh÷ng yÕu kÐm cña chÕ ®é Hîp bang vµ nhu cÇu thµnh
lËp ChÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú
Sau khi tuyªn bè sù ra ®êi cña quèc gia, chÝnh quyÒn Mü vËn hµnh
theo HiÕn ph¸p lóc ®ã víi tªn gäi lµ C¸c ®iÒu kho¶n Hîp bang gåm m−êi
ba ®iÒu ®−îc phª duyÖt vµ cã hiÖu lùc n¨m 1781. Theo quy ®Þnh cña C¸c
®iÒu kho¶n Hîp bang th× Nhµ n−íc liªn bang chØ cã c¬ quan lËp ph¸p lµ
Quèc héi mµ kh«ng cã ®iÒu kho¶n nµo nãi vÒ c¬ quan hµnh ph¸p liªn bang,
kh«ng cã Tæng thèng vµ c¬ quan t− ph¸p liªn bang. §iÒu ®ã nãi lªn r»ng
m« h×nh nhµ n−íc nµy ®· kh«ng dùa trªn häc thuyÕt chÝnh trÞ ph¸p lý nµo,
hay nãi ®óng h¬n lµ kh«ng ®−îc ¸nh s¸ng cña mét lý thuyÕt nµo vÒ tæ chøc
nhµ n−íc soi ®−êng. Quèc héi gåm ®¹i diÖn cña c¸c tiÓu bang cö ®Õn, mçi
bang cã tõ hai ®Õn b¶y thµnh viªn. Quèc héi theo C¸c ®iÒu kho¶n Hîp bang
®−îc trao mét sè quyÒn h¹n quyÕt ®Þnh mét sè vÊn ®Ò ®èi víi liªn bang,
nh−ng ®Ó quyÕt ®Þnh cã hiÖu lùc th× hiÕn ph¸p l¹i quy ®Þnh ph¶i ®−îc ®a sè
tiÓu bang ®ång ý, mµ ®¹i diÖn c¸c tiÓu bang th× khã lßng ®ång thuËn, do ®ã
quèc héi rÊt kh«ng hiÖu qu¶: "Héi nghÞ lôc ®Þa (Quèc héi liªn bang) cã
quyÒn ®iÒu khiÓn c¸c lÜnh vùc ngo¹i giao, chiÕn tranh, b−u chÝnh, ®óc tiÒn,
17
vµ bæ nhiÖm c¸c sÜ quan trong qu©n ®éi liªn bang. C¸c quyÕt ®Þnh cña Héi
nghÞ lôc ®Þa muèn cã hiÖu lùc ph¶i ®−îc sù ®ång ý cña ®a sè tiÓu bang,
riªng nh÷ng quyÕt ®Þnh tèi quan träng ph¶i ®−îc sù chÊp thuËn cña chÝn trªn
m−êi ba tiÓu bang" [25, tr. 12]. Quèc héi lóc ®ã ®−îc nh×n nhËn: "Nh− chØ
lµ mét tæ chøc tËp hîp c¸c ®¹i sø cña c¸c ®Þa ph−¬ng mµ th«i" [44, tr. 15].
Kh«ng cã c¬ quan hµnh ph¸p liªn bang nªn kh«ng ai ®øng ra thi hµnh ph¸p
luËt vµ b¶o vÖ hiÕn ph¸p. C¸c thèng ®èc th× chØ cã quyÒn h¹n trong c¸c tiÓu
bang. Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt ngay nhanh chãng vµ hiÖu qu¶ th× kh«ng
cã ai ®øng ra l·nh tr¸ch nhiÖm vµ thõa hµnh mµ ®Òu chê ®îi quyÕt ®Þnh cña
Quèc héi mét c¸ch chËm ch¹p vµ thô ®éng nªn th−êng lì thêi c¬. Kh«ng cã
c¬ quan hµnh ph¸p, kh«ng cã ai ®øng ra g¸nh tr¸ch nhiÖm cô thÓ, m« h×nh
chÕ ®é hîp bang râ rµng ®· ®Ó trèng v¾ng mét kho¶ng quyÒn lùc v« cïng
cÇn thiÕt trong mét nhµ n−íc. Cßn quyÒn t− ph¸p, ChÕ ®é Hîp bang còng
kh«ng cã mét hÖ thèng tßa ¸n liªn bang ®Ó cã thÓ tiÕn hµnh xÐt xö c¸c hµnh
vi vi ph¹m hiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt. §iÒu ®ã nãi lªn r»ng, chÕ ®é Hîp bang
®· ch−a cã ®ñ tÇm nh×n ®Ó thÊy ®−îc vai trß quan träng cña quyÒn lùc t− ph¸p.
ChÕ ®é hîp bang ®· kh«ng ¸p dông lý thuyÕt vÒ ph©n quyÒn còng nh− kh«ng
thùc hiÖn c¬ chÕ ®èi träng kiÓm so¸t c©n b»ng trong c¸c ngµnh quyÒn lùc nhµ
n−íc. §©y lµ nh÷ng thiÕu sãt to lín mµ sau nµy c¸c nhµ lËp quèc Mü ®· ph¸t
hiÖn ra vµ ®· söa ch÷a triÖt ®Ó trong chÕ ®é céng hßa Tæng thèng sau nµy.
§èi víi c¸c tiÓu bang, theo §iÒu II cña C¸c ®iÒu kho¶n Hîp bang
quy ®Þnh: "Mçi tiÓu bang vÉn duy tr× chñ quyÒn, sù tù do vµ nÒn ®éc lËp cña
m×nh vµ mäi quyÒn kh¸c kh«ng giao phã cho quèc héi cña Hîp chóng quèc",
v× thÕ, mçi tiÓu bang ®Òu coi m×nh gièng nh− mét quèc gia ®Òu kh«ng chÞu
nh−êng quyÒn lùc cho chÝnh quyÒn liªn bang. C¸c bang ®Òu ®Æt quyÒn lîi
trùc tiÕp cña m×nh lªn quyÒn lîi cña liªn bang. C¸c bang ®Òu cã hiÕn ph¸p
cã chÝnh quyÒn vµ tù ph¸t hµnh tiÒn, cã nhiÒu bang tæ chøc qu©n ®éi: "ChÝn
bang ®· tæ chøc qu©n ®éi riªng, mét sè bang cã h¶i qu©n riªng. Cßn tån t¹i
18
rÊt nhiÒu c¸c lo¹i tiÒn xu vµ ®ñ mäi lo¹i tiÒn giÊy cña quèc gia vµ cña c¸c
tiÓu bang, sù ®a d¹ng Êy khiÕn ng−êi ta ph¶i ng¹c nhiªn, song tÊt c¶ c¸c lo¹i
tiÒn ®Òu mÊt gi¸ nhanh chãng" [29, tr. 96].
VÒ mèi quan hÖ cña chÝnh quyÒn liªn bang víi c¸c bang lµ v« cïng
láng lÎo, Liªn bang hÇu nh− kh«ng thÓ phèi hîp c¸c nç lùc cña c¸c bang
víi nhau vµ còng kh«ng thÓ ®¶m b¶o thèng nhÊt trong l·nh ®¹o. ChÝnh
quyÒn liªn bang kh«ng ®iÒu hµnh d©n chóng trùc tiÕp mµ th«ng qua chÝnh
quyÒn bang, nh−ng l¹i kh«ng cã kh¶ n¨ng buéc chÝnh quyÒn bang ph¶i tu©n
theo c¸c quyÕt ®Þnh cña liªn bang. Nh−îc ®iÓm nµy ®· ®−îc Hamilton
(1755-1804) mét nhµ lËp quèc næi tiÕng cña Hoa Kú chØ râ:
Tuy chÝnh phñ Liªn HiÖp cã quyÒn tr−ng dông nh©n lùc vµ
tiÒn tµi, nh−ng l¹i kh«ng cã thÈm quyÒn trùc tiÕp víi c¸c c¸ nh©n
c«ng d©n cña Liªn HiÖp. KÕt qu¶ lµ tuy trªn ph−¬ng diÖn lý thuyÕt,
nh÷ng quyÕt ®Þnh cña chÝnh phñ Liªn HiÖp lµ nh÷ng ®¹o luËt mµ
hiÕn ph¸p b¾t buéc c¸c tiÓu bang ph¶i tu©n theo, nh−ng trªn
ph−¬ng diÖn thùc hµnh, nh÷ng quyÕt ®Þnh ®ã chØ lµ nh÷ng ®Ò nghÞ
®Ó tïy ý c¸c chÝnh phñ tiÓu bang thi hµnh hay b¸c bá [44, tr. 55].
Trªn ®©y lµ m« h×nh chÝnh quyÒn tæ chøc theo §iÒu kho¶n Hîp
bang, m« h×nh nµy ®· tá râ v« vµn yÕu kÐm vµ kh«ng hiÖu qu¶, kh«ng t¹o
ra ®−îc mét chÝnh quyÒn trung −¬ng m¹nh ®Ó ®¶m b¶o an ninh vµ thÞnh
v−îng chung, còng kh«ng t¹o ra ®−îc mèi liªn kÕt bÒn ch¾c gi÷a liªn bang
víi c¸c bang còng nh− c¸c bang víi nhau. George Washington víi c−¬ng vÞ
Tæng t− lÖnh qu©n ®éi lôc ®Þa lµ ng−êi thÊy râ nhÊt nh÷ng yÕu kÐm bÊt cËp
cña chÕ ®é Hîp bang:
Suèt t¸m n¨m gi÷ chøc Tæng t− lÖnh qu©n ®éi lôc ®Þa, «ng
®· tõng chØ huy m−êi ba ®¹o qu©n ®ång minh cña c¸c tiÓu bang
do c¸c tiÓu bang nµy cung cÊp l−¬ng thùc vµ tr¶ l−¬ng, nh−ng
ch−a bao giê cung cÊp ®−îc ®Çy ®ñ sè l−îng mµ Quèc héi §¹i lôc
19
®ßi hái. Ngay trong thêi kú khãi löa vµ tr−íc hiÓm häa x©m l¨ng,
c¸c tiÓu bang còng rÊt chËm ch¹p trong viÖc ®oµn kÕt thµnh mét
khèi thèng nhÊt chÝnh trÞ [5, tr.11].
Sau nµy Washington ®· thõa nhËn:
ChÝnh quyÒn tæ chøc theo bé luËt nµy ®· tõng thÓ hiÖn sù
yÕu kÐm vµ thiÕu hiÖu qu¶ trong thêi chiÕn. §Õn thêi hßa b×nh khi
c¸c tiÓu bang cµng Ýt phô thuéc nhau, th× liªn minh láng lÎo cña
m−êi ba tiÓu bang thËt sù gÆp nguy hiÓm. George Warhington
nhËn xÐt r»ng: c¸c bang chØ ®−îc liªn kÕt víi nhau b»ng mét sîi
d©y b»ng c¸t [21, tr. 18].
Mét m« h×nh tæ chøc chÝnh quyÒn nh− vËy ®· t¹o ra t×nh tr¹ng mét
liªn bang láng lÎo, lén xén, hçn lo¹n vµ cã nguy c¬ tan r·:
"TiÒn giÊy trµn ngËp kh¾p ®Êt n−íc t¹o ra sù l¹m ph¸t
kinh khñng, tíi møc nöa c©n chÌ ë mét vµi vïng cã thÓ ph¶i mua
b»ng sè tiÒn lín lµ mét tr¨m ®« la. T×nh tr¹ng kinh doanh suy
tho¸i ®ang lÊy ®i sinh mÖnh cña nhiÒu n«ng d©n vµ chñ ®Êt nhá.
Mét sè ph¶i vµo tï v× nî nÇn, vµ rÊt nhiÒu ruéng ®Êt bÞ tÞch thu
hay ph¶i b¸n ®Ó tr¶ thuÕ. Uy tÝn nÒn céng hßa bÞ nghi ngê vµ
c«ng chóng b¾t ®Çu mÊt niÒm tin vµo chÝnh quyÒn. HiÖp −íc víi
Anh bÞ c¶ hai phÝa phít lê vµ hÇu nh− kh«ng cã hiÖu lùc. ChÝnh
quyÒn Hîp bang còng ch¼ng cã uy tÝn trong con m¾t cña c¸c
n−íc ch©u ¢u. §ã lµ mét chÝnh thÓ céng hßa ®ang bÞ tª liÖt. BÊt
kú ng−êi d©n nµo còng cã thÓ suy ®o¸n vÒ mét kÕt côc th¶m h¹i
sÏ x¶y ra [21, tr. 17].
Nguy h¹i cho Liªn bang h¬n n÷a lµ b¾t ®Çu cã sù næi dËy cña d©n
chóng, mµ ®iÓn h×nh lµ cuéc næi dËy n¨m 1876, víi sù cÇm ®Çu cña mét cùu
®¹i óy qu©n ®éi lôc ®Þa lµ Daniel Shays. Víi tÊt c¶ nh÷ng diÔn biÕn nh− vËy
th× sù sôp ®æ cña liªn bang gièng nh− c¬n gi«ng tè ®ang lÊp lã ë ch©n trêi:
20
"Tõ trang tr¹i ®ång quª Mout Vernon, Washington ®· viÕt cho James
Madison: t¹i thêi ®iÓm hiÖn nay, sù kh«n ngoan, sù hiÓu biÕt vµ c¸c tÊm
g−¬ng tèt lµ cÇn thiÕt ®Ó cøu hÖ thèng chÝnh trÞ nµy khái c¬n b·o ®ang treo
l¬ löng… T¹i mçi tiÓu bang ®Òu cã nh÷ng mÇm ch¸y, mµ chØ cÇn mét tia
löa còng cã thÓ bïng lªn mÇm ch¸y" [21, tr. 17]. §Õn lóc nµy, thùc tÕ chÕ
®é Hîp bang ®ang ®øng tr−íc hai con ®−êng buéc ph¶i lùa chän: hoÆc lµ
tan r· hoÆc lµ ph¶i thay ®æi th× míi tån t¹i ®−îc.
NhËn xÐt vÒ chÕ ®é Hîp bang:
D−íi gãc ®é lý luËn, chÕ ®é hîp bang ®−îc x©y dùng trªn c¬ së hiÕn
ph¸p 1781 do ®ã còng lµ mét ®iÓm c¸ch m¹ng so víi c¸c m« h×nh nhµ n−íc
ë ch©u ¢u, ch©u ¸ thêi kú ®ã c¸c nhµ n−íc nµy vÉn lµ cha truyÒn con nèi.
ChÕ ®é Hîp bang dùa vµo HiÕn ph¸p 1781 còng ®· h¹n chÕ ®−îc sù chuyªn
chÕ ®éc tµi vÉn th−êng xuÊt hiÖn trong chÝnh quyÒn b»ng c¸ch quy ®Þnh mäi
quyÕt ®Þnh quan träng dùa vµo sù ®ång thuËn cña c¸c tiÓu bang. VÒ m«
h×nh nhµ n−íc, do kh«ng cã hÖ thèng lý luËn soi ®−êng, nªn nhµ n−íc Hîp
bang kh«ng chó ý x©y dùng ngµnh quyÒn lùc hµnh ph¸p vµ t− ph¸p vµ do ®ã
luËt vµ c¸c quy ®Þnh cña hiÕn ph¸p ®· kh«ng ®−îc c¸c bang t«n träng vµ thi
hµnh. VÒ ®iÓm nµy Hamliton nhËn xÐt: "Nh÷ng thÊt b¹i mµ chóng ta tr¶i
nghiÖm kh«ng ph¶i b¾t nguån tõ vµi lçi nhá lÎ nµo, mµ do nh÷ng sai lÇm
c¨n b¶n, cã tÝnh nguyªn t¾c trong viÖc h×nh thµnh chÝnh quyÒn, vµ kh«ng
thÓ söa ®æi, nÕu kh«ng cã nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n nhÊt vÒ m« h×nh chÝnh
quyÒn" [21, tr. 19]. VÒ mèi quan hÖ cña nhµ n−íc trung −¬ng víi c¸c bang
®· kh«ng quy ®Þnh râ rµng, hay cã quy ®Þnh nh−ng l¹i kh«ng cã g× ®Ó b¶o
®¶m nã ®−îc t«n träng vµ thi hµnh. Nãi tãm l¹i vÒ lý thuyÕt, m« h×nh nhµ
n−íc Hîp bang tuy dùa trªn hiÕn ph¸p, nh−ng m« h×nh ®ã kh«ng ¸p dông
c¸c lý thuyÕt ph©n quyÒn, kh«ng cã mét lý thuyÕt tiÕn bé nµo ®−îc ¸p dông
trong tæ chøc quyÒn lùc nhµ n−íc trung −¬ng, còng nh− trong viÖc ®iÒu
chØnh mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¬ quan trong bé m¸y ®ã, mèi liªn hÖ gi÷a liªn
bang víi tiÓu bang còng kh«ng ®−îc xö lý tèt.
21
D−íi gãc ®é thùc tÕ: M« h×nh nhµ n−íc Hîp bang ®· vËn hµnh kh«ng
tèt. Nhµ n−íc trung −¬ng ®· kh«ng ®ñ quyÒn, kh«ng ®ñ m¹nh, ®Ó liªn kÕt
søc m¹nh cña c¸c bang, thiÕu sù l·nh ®¹o tËp trung nhanh chãng vµ th«ng
suèt nªn trong thêi chiÕn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Trong thêi b×nh, nhµ n−íc
trung −¬ng nî nÇn chång chÊt mµ kh«ng thu ®−îc thuÕ, t×nh tr¹ng mét x·
héi rèi lo¹n, luËt ph¸p kh«ng ®−îc thi hµnh dÉn ®Õn c¸c cuéc næi lo¹n cña d©n
chóng, cßn c¸c bang mçi n¬i mét giang san c¸t cø, kh«ng tu©n thñ hiÕn ph¸p
liªn bang. VÒ ®èi ngo¹i c¸c hiÖp −íc cña Hîp bang víi c¸c n−íc kh¸c kh«ng
®−îc t«n träng, cã bang cßn tiÕn hµnh ®µm ph¸n riªng víi c¸c n−íc, uy tÝn
cña Hîp bang víi quèc tÕ kh«ng cßn. Hamilton (1755-1804) ®¸nh gi¸:
Chóng ta cã nh÷ng l·nh thæ vµ nh÷ng t« giíi mµ ngo¹i
quèc ®· cam kÕt víi chóng ta lµ sÏ tr¶ l¹i cho chóng ta vµ ®¸ng lÏ
ph¶i tr¶ l¹i cho chóng ta tõ l©u råi. ThÕ mµ hiÖn nay ngo¹i quèc
cßn gi÷ nh÷ng l·nh thæ vµ t« giíi ®ã, võa lµm thiÖt h¹i tíi quyÒn
lîi cña quèc gia chóng ta, võa x©m ph¹m tíi quyÒn lùc cña quèc
gia chóng ta. Chóng ta cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó ®Èy lïi ngo¹i x©m
kh«ng? Nh−ng chóng ta kh«ng cã qu©n ®éi, kh«ng cã tµi chÝnh,
mµ còng kh«ng cã c¶ chÝnh phñ n÷a (ý muèn nãi ChÝnh phñ Hîp
bang). Do vÞ trÝ ®Þa lý cña quèc gia chóng ta, chóng ta cã quyÒn
tù do giao th«ng trªn s«ng Mississipi hay kh«ng? Nh−ng T©y Ban
Nha kh«ng cho chóng ta h−ëng quyÒn giao th«ng ®ã [44, tr. 52].
Ngoµi ra, chóng ta cßn thÊy r»ng, m« h×nh chÕ ®é Hîp bang do x©y
dùng vµ vËn hµnh trªn hiÕn ph¸p 1781 lµ b¶n hiÕn ph¸p rÊt nhiÒu yÕu kÐm,
kh«ng dùa trªn mét häc thuyÕt nµo, kh«ng vËn dông nh÷ng kinh nghiÖm,
nh÷ng bµi häc lÞch sö vÒ x©y dùng chÝnh quyÒn cña c¸c n−íc trong lÞch sö.
Nh− Hamliton ®¸nh gi¸:
Thø hiÕn ph¸p mµ Hamliton, chÝnh trÞ gia xuÊt s¾c thuéc
thÕ hÖ thø hai cña cuéc C¸ch m¹ng Mü, sau nµy trë thµnh mét
22
trong nh÷ng kiÕn tróc s− cho hÖ thèng chÝnh quyÒn vµ kinh tÕ
Mü, gäi lµ mét sù khê d¹i … vµ: Quèc héi Hîp bang chØ lµ nhãm
chÝnh trÞ gia cã tÇm nh×n h¹n hÑp, nh÷ng ng−êi dÔ dµng hi sinh
m¹ng sèng cña binh lÝnh vµ t−¬ng lai cña toµn bé d©n téc b»ng
c¸ch l·ng phÝ thêi gian trong nh÷ng cuéc tranh luËn vôn vÆt, chø
kh«ng ph¶i nh÷ng nghiªn cøu, tranh luËn thÊu ®¸o hay suy xÐt kü
cµng, cã tÇm nh×n xa, tr«ng réng, trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh
chÝnh s¸ch. chÝnh quyÒn tæ chøc theo bé luËt nµy ®· tõng thÓ hiÖn
sù yÕu kÐm vµ thiÕu hiÖu qu¶ trong thêi chiÕn [21, tr. 18].
Nh− vËy trªn c¶ ph−¬ng diÖn lý luËn vµ thùc tiÔn nhµ n−íc Hîp
bang ch−a ph¶i lµ nhµ n−íc ph¸p quyÒn thùc thô, mµ lµ mét nhµ n−íc kÐm
hiÖu qu¶ vµ cã nguy c¬ sôp ®æ: "NhiÒu ng−êi Mü coi c¸c ®iÒu kho¶n cña
Liªn bang kh«ng ph©n t¸ch nµy lµ mét sai lÇm" [46, tr. 26]. Hå Chñ tÞch khi
nghiªn cøu vÒ c¸ch m¹ng Mü còng ®¸nh gi¸ nh− sau:
§èi víi c¸ch m¹ng Mü, NguyÔn ¸i Quèc cho r»ng trong
buæi ®Çu Tuyªn ng«n ®éc lËp vµ c¸c ®iÒu kho¶n cña Liªn bang
vÒ quyÒn con ng−êi lµ tiÕn bé. Song c¸ch m¹ng Mü lµ c¸ch
m¹ng t− s¶n, mét cuéc c¸ch m¹ng kh«ng triÖt ®Ó, Tuyªn ng«n
®éc lËp vµ c¸c ®iÒu kho¶n cña Liªn bang ®−îc coi lµ hiÕn ph¸p
®Çu tiªn cña n−íc Mü, trong ®ã nãi quyÒn lùc tèi cao thuéc vÒ
nh©n d©n nh−ng thùc tÕ quyÒn lùc ®ã r¬i vµo tay mét sè Ýt ng−êi,
cßn ®a sè c«ng n«ng vÉn cùc khæ [33, tr. 109].
T×nh h×nh ®ã lµm xuÊt hiÖn mét nhu cÇu cÊp thiÕt vµ cÊp b¸ch lµ cÇn
mét m« h×nh chÝnh quyÒn liªn bang míi, võa h¹n chÕ ®−îc c¨n bÖnh ®éc tµi
chuyªn chÕ, võa hiÖu qu¶, m¹nh mÏ, ®Ó cã thÓ t¹o ®−îc an ninh vµ thÞnh
v−îng chung, còng nh− cã thÓ liªn minh bÒn chÆt gi÷a c¸c tiÓu bang trong
mét quèc gia thèng nhÊt. Tr−íc ®ßi hái nh− thÕ, mét hiÕn ph¸p míi ®· ra
®êi, vµ cïng víi c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c, mét chÕ ®é míi ®−îc x©y dùng - ChÕ
®é Tæng thèng hîp chóng Hoa Kú.
23
1.3. ChÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú lµ kÕt qu¶ cña sù tháa hiÖp
c¸c xu h−íng chÝnh trÞ; tæng kÕt c¸c t− t−ëng chÝnh trÞ ph¸p
lý vµ kinh nghiÖm vÒ x©y dùng chÝnh quyÒn cña c¸c quèc gia
1.3.1. C¸c xu h−íng chÝnh trÞ vÒ x©y dùng nhµ n−íc
Nh− trªn ®· ph©n tÝch, chÕ ®é Hîp bang ®· thÓ hiÖn râ rµng t×nh
tr¹ng bÊt cËp, vµ nhu cÇu thµnh lËp mét chÕ ®é míi ®· ngµy cµng trë nªn
cÊp b¸ch. Nh−ng bá chÕ ®é Hîp bang th× x©y dùng mét chÕ ®é míi nh− thÕ
nµo? VÊn ®Ò nµy ®· diÔn ra nhiÒu cuéc tranh luËn gi÷a c¸c bang, gi÷a c¸c
chÝnh kh¸ch vµ trong c«ng chóng Mü. §Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu nµy, mét ®¹i
héi gåm n¨m l¨m ®¹i biÓu ®Õn tõ c¸c bang ®−îc triÖu tËp t¹i Philadelphia
bang Pennsilavani vµo thø s¸u, ngµy 25 th¸ng 5 n¨m 1787. Héi nghÞ nµy vÒ
sau ®−îc gäi lµ Héi nghÞ lËp hiÕn. T¹i Héi nghÞ nµy, ba m« h×nh chÝnh
quyÒn míi ®−îc ®Ö tr×nh, vµ xoay quanh ba m« h×nh nµy lµ hai xu h−íng
chÝnh trÞ chñ yÕu, tiªu biÓu cho nguyÖn väng cña c¸c bang vµ cña c«ng
chóng còng nh− c¸c nhµ lËp quèc Mü. TÊt nhiªn thêi kú nµy cã nhiÒu xu
h−íng nh−ng cã hai xu h−íng chÝnh trÞ chñ yÕu lµ: xu h−íng ñng hé liªn
bang vµ xu h−íng ph¶n ®èi liªn bang, hai xu h−íng nµy vÒ sau lµ nÒn t¶ng
cho viÖc xuÊt hiÖn hai ®¶ng lín ngù trÞ trªn chÝnh tr−êng n−íc Mü cho ®Õn
thêi kú hiÖn ®¹i. Ba m« h×nh chÝnh quyÒn ®−îc ®Ö tr×nh lªn Héi nghÞ lµ:
* Ph−¬ng ¸n Virginia
Ph−¬ng ¸n nµy do bang Virginia ®Ö tr×nh. Ph−¬ng ¸n cã m−êi n¨m
®iÓm, dùa theo HiÕn ph¸p tr−íc ®ã cña bang vµ cã nhiÒu ®iÓm bæ sung.
Trong ®ã cã nh÷ng ®iÓm chñ yÕu nh− quyÒn lùc cña nhµ n−íc sÏ ®−îc ph©n
lµm ba ngµnh quyÒn lùc. §ã lµ quyÒn lËp ph¸p, quyÒn hµnh ph¸p vµ quyÒn
t− ph¸p, mçi ngµnh quyÒn lùc sÏ ®−îc cÊu tróc ®Ó kiÓm so¸t vµ t¹o thÕ c©n
b»ng víi hai ngµnh kia. QuyÒn lËp ph¸p sÏ giao cho quèc héi gåm hai viÖn.
QuyÒn hµnh ph¸p tøc lµ Tæng thèng sÏ ®−îc c¶ hai viÖn cña Quèc héi bÇu
chän. Cßn bé m¸y cña c¬ quan t− ph¸p sÏ bao gåm tßa ¸n c¸c cÊp, vµ c¸c
24
c¬ quan nµy còng do c¬ quan lËp ph¸p chän ra. ChÝnh quyÒn trung −¬ng sÏ
®−îc giao rÊt nhiÒu quyÒn vÝ dô chÝnh quyÒn trung −¬ng cã quyÒn phñ nhËn
mäi bé luËt mµ c¬ quan lËp ph¸p tiÓu bang ban hµnh. Nh×n vµo m−êi l¨m
®iÓm cña kÕ ho¹ch Virginia, chóng ta thÊy ®©y lµ mét m« h×nh chÝnh quyÒn
®· ¸p dông häc thuyÕt ph©n quyÒn, chÝnh quyÒn trung −¬ng ®−îc tËp trung
nhiÒu quyÒn hµnh réng r·i, nh−ng quyÒn h¹n cña c¸c tiÓu bang kh«ng ®−îc
coi träng, quyÒn h¹n cña c«ng d©n ch−a ®−îc ®Ò cËp ®Õn. Nh÷ng ®iÓm nµy
®· g©y tranh c·i rÊt nhiÒu gi÷a ®¹i biÓu cña c¸c bang, gi÷a bang lín vµ bang
nhá, gi÷a nh÷ng ng−êi ñng hé quyÒn d©n chñ cña c«ng d©n vµ nh÷ng ng−êi
ñng hé mét chÝnh quyÒn trung −¬ng hïng m¹nh.
* Ph−¬ng ¸n New Jersey
Ph−¬ng ¸n do bang New Jersey ®−a ra gåm chÝn ®iÓm. Trong ®ã
nh÷ng néi dung chÝnh cña kÕ ho¹ch nµy lµ t¨ng c−êng thªm quyÒn lùc cho
quèc héi. Quèc héi cã quyÒn ®iÒu hµnh th−¬ng m¹i trong toµn quèc, quyÒn
thu thuÕ. C¸c ®¹o luËt cña quèc héi vµ nh÷ng hiÖp −íc mµ quèc héi th«ng
qua sÏ lµ ®¹o luËt tèi cao b¾t buéc ®èi víi c¸c bang. §iÓm bèn cña kÕ ho¹ch
nµy quy ®Þnh quèc héi cã quyÒn thµnh lËp bé m¸y hµnh ph¸p vµ c¸c viªn
chøc cña bé m¸y nµy: "Quèc héi Liªn minh chän lùa bé m¸y hµnh ph¸p
quèc gia bao gåm mét sè ng−êi gi÷ chøc vô trong mét nhiÖm kú mét sè
n¨m, nhËn chÝnh x¸c mét l−îng tiÒn nhÊt ®Þnh, t¹i nh÷ng thêi ®iÓm nhÊt
®Þnh, båi th−êng cho c«ng viÖc cña hä" [21, tr. 87]. Theo ph−¬ng ¸n nµy
quèc héi chØ cã mét viÖn duy nhÊt, bé m¸y hµnh ph¸p sÏ do mét nhãm c¸
nh©n l·nh ®¹o, vÒ quyÒn t− ph¸p th× theo ®iÓm ba cña kÕ ho¹ch nµy quy
®Þnh tßa ¸n liªn bang chØ ®−îc trao quyÒn phóc thÈm. Nh− vËy qua nh÷ng
®iÓm chñ yÕu cña ph−¬ng ¸n New Jersey th× m« h×nh chÝnh quyÒn míi, chØ
thay ®æi vµ më réng thªm mét sè quyÒn mµ chÝnh quyÒn Hîp bang tr−íc
ch−a cã. Ph−¬ng ¸n nµy ®−îc c¸c bang nhá nh− New jersey, Delaware,
Marylan ñng hé. VÒ thùc chÊt m« h×nh chÝnh quyÒn chØ söa ®æi m« h×nh
nhµ n−íc Hîp bang mµ th«i: "Thay v× ®Ò xuÊt mét m« h×nh chÝnh quèc gia
25
míi, ph−¬ng ¸n cña Paterson (1745 - 1806) - mét ®¹i biÓu cña bang New
Jersey (tøc kÕ ho¹ch New Jersey) chØ lµ mét lo¹t söa ®æi ®èi víi C¸c ®iÒu
kho¶n Hîp bang. C¸c ®¹i biÓu tõ bang nhá ®Òu tËp hîp quanh ph−¬ng ¸n
nµy" [21, tr. 25]. Nh×n chung ph−¬ng ¸n Virginia ®−îc c¸c bang lín ñng hé
vµ còng ®−îc nhiÒu ®¹i biÓu cña héi nghÞ h−ëng øng. §¸nh gi¸ vÒ hai ph−¬ng
¸n, «ng John Lansing (1754 - 1829), mét ®¹i biÓu cña bang New York nhËn
xÐt: "KÕ ho¹ch nµy (tøc ph−¬ng ¸n New Jersey) qu¶ thËt lµ mét kÕ ho¹ch ®Ó
tu chÝnh l¹i b¶n §iÒu kho¶n Liªn hiÖp, cßn kÕ ho¹ch cña Virginia th× nh»m
môc tiªu thay thÕ Liªn hiÖp b»ng mét chÝnh phñ quèc gia" [5, tr. 62].
* Ph−¬ng ¸n Hamilton
§øng tr−íc t×nh h×nh, Héi nghÞ tranh luËn gay g¾t mµ ch−a thèng
nhÊt ®Ó chän lùa mét m« h×nh chÝnh quyÒn míi nµo, Hamilton (1755-1804)
mét th− ký vµ lµ b¹n cña Warshington, ®¹i biÓu cña bang New York ®· ®−a
ra mét ph−¬ng ¸n thø ba. Nh÷ng ®iÓm chÝnh cña ph−¬ng ¸n thø ba lµ c¸c
tiÓu bang sÏ kh«ng cã quyÒn lùc nµo ngoµi viÖc quy ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò
thuéc ®Þa ph−¬ng, nh÷ng bang nµy gÇn víi nh− lµ mét ®¬n vÞ tØnh cña mét
quèc gia thèng nhÊt vµ hïng m¹nh. Quèc héi còng chia lµm hai viÖn nh−ng
th−îng viÖn cã quyÒn lùc cao h¬n h¹ viÖn. Tr−ëng ngµnh hµnh ph¸p, cã mét
quyÒn lùc to lín, gièng nh− mét vÞ qu©n v−¬ng nh−ng ®−îc bÇu theo nhiÖm
kú vµ theo hµnh vi ®óng ®¾n cña «ng ta, cã thÓ phñ nhËn tÊt c¶ c¸c dù ¸n
luËt cña quèc héi. M« h×nh mµ Hamilton ®−a ra, ®−îc c¸c ®¹i biÓu ®¸nh gi¸ lµ
gièng nh− m« h×nh chÝnh quyÒn Anh, ë ®ã cã mét «ng vua ®éc ®o¸n chuyªn
quyÒn, ®iÒu mµ mäi ng−êi d©n Mü vÉn cßn lo sî, do vËy ph−¬ng ¸n Hamilton
kh«ng ®−îc c¸c ®¹i biÓu h−ëng øng. Nh−ng chÝnh Hamilton l¹i cho r»ng
m« h×nh chÝnh phñ Anh l¹i lµ thÝch hîp ë n−íc Mü: "¤ng kh«ng l−ìng lù
mét chót nµo mµ ®Ò nghÞ, nh−ng chØ nh©n danh ý kiÕn riªng cña «ng mµ
th«i, r»ng chÝnh phñ Anh lµ chÝnh phñ hoµn h¶o nhÊt n−íc Anh vµ trªn thÕ
giíi; vµ «ng tin t−ëng lµ kh«ng mét chÝnh phñ nµo nÕu kh«ng t−¬ng tù víi
chÝnh phñ Anh l¹i cã thÓ thÝch hîp ®−îc cho n−íc Mü" [5, tr. 64]. Ph−¬ng
26
¸n mµ Hamilton ®−a ra tuy kh«ng ®−îc chÊp nhËn, nh−ng nh÷ng ý t−ëng vµ
c¸ch ®¸nh gi¸ cña «ng vÒ m« h×nh chÝnh quyÒn Anh, chøng tá ¤ng cã tÇm
nh×n réng lín vµ sù hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ c¸c h×nh thøc chÝnh thÓ. PGS.TS
NguyÔn §¨ng Dung ®¸nh gi¸: "Anh quèc lµ quª h−¬ng cña c¸c chÝnh thÓ".
Ngoµi ba ph−¬ng ¸n trªn, trong qu¸ tr×nh th¶o luËn c¸c ®¹i biÓu cßn
®−a ra mét sè m« h×nh chÝnh quyÒn kh¸c nh−: Chia Liªn bang lµm m−êi ba
l·nh thæ b»ng nhau; hoÆc ®Ó mét sè bang tù liªn kÕt víi nhau thµnh mét quèc
gia; hoÆc so¹n th¶o mét hiÕn ph¸p ®Ó nh÷ng bang tù ®éng muèn tham gia
th× ký kÕt ®Ó h×nh thµnh liªn minh. Nh−ng tÊt c¶ c¸c m« h×nh nµy ®Òu kh«ng
®−îc ®−a ra th¶o luËn. Toµn bé thêi gian cña héi nghÞ dµnh cho ph−¬ng ¸n cña
bang Virginia, vµ cña bang New Jersey. Cã rÊt nhiÒu xu h−íng chÝnh trÞ khi
tranh luËn vÒ hai ph−¬ng ¸n nµy, nh−ng tùu trung l¹i cã hai xu h−íng chÝnh.
Mét bªn lµ c¸c bang lín (Massachusetts, Virginia, Pennsylavania) vµ mét bªn
lµ c¸c bang nhá (Marylan, Delaware, New Jersey). Mét bªn lµ nh÷ng ng−êi
ñng hé mét chÝnh quyÒn liªn bang m¹nh mµ ®¹i diÖn tiªu biÓu lµ Hamliton,
mét bªn lµ nh÷ng ng−êi muèn b¶o vÖ chñ quyÒn cña c¸c tiÓu bang vµ e sî
vÒ mét chÝnh quyÒn m¹nh, ®e däa ®Õn quyÒn cña d©n chóng vµ cña c¸c
bang, tiªu biÓu lµ Thomas Jefferson (1743-1826), ng−êi sau nµy lµm Tæng
thèng thø ba cña Hoa Kú. Mét bªn lµ c¸c bang miÒn b¾c nh−, New hampshire,
New York, Massachusetts... vµ nh÷ng ng−êi muèn xãa bá chÕ ®é n« lÖ, mét
bªn lµ c¸c bang miÒn nam nh− Nam Carolina, Marylan, Delaware vµ nh÷ng
ng−êi muèn duy tr× chÕ ®é n« lÖ. Hai xu h−íng, ®· g©y rÊt nhiÒu khã kh¨n
trong qu¸ tr×nh th¶o luËn ®Ó t×m ra mét m« h×nh chÝnh quyÒn, mét chÕ ®é
míi ®Ó thay thÕ chÕ ®é Hîp bang. Hai xu h−íng nµy, mµ franklin (1706 -
1790) mét ng−êi ®−îc coi lµ nhµ b¸c häc Mü, trong mét buæi trß chuyÖn
víi b¹n «ng lµ Cutler franklin so s¸nh nh− mét con r¾n cã hai ®Çu:
¤ng franklin võa míi nhËn ®−îc ngµy h«m nay con r¾n
hai ®Çu ng©m trong chai r−îu. Trong khi hai ng−êi nãi tíi con r¾n
kú l¹ nµy, «ng franklin nãi r»ng con r¾n nµy ch¾c ch¾n bÞ phiÒn
27
nhiÔu v× khi nã bß trong bôi, nÕu v−íng vµo mét cµnh c©y nµo, nã
sÏ kh«ng biÕt theo ®Çu nµo vµ bß sang phÝa nµo. ChuyÖn con r¾n
hai ®Çu l¹i lµm cho franklin nhí tíi mét viÖc x¶y ra ë Héi nghÞ lËp
hiÕn, khiÕn ¤ng vÝ con r¾n hai ®Çu ®ã nh− n−íc Mü [5, tr. 77].
Xu h−íng ph©n ®«i nµy, nh− trªn ®· nãi, ®· ¶nh h−ëng tíi viÖc h×nh
thµnh c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ ë Mü: "Trong buæi th¶o luËn, ®¹i biÓu Wilson
®· thÓ hiÖn mét kiÕn thøc vµ trÝ tuÖ vÒ nhµ n−íc ®Æc biÖt xuÊt s¾c vÒ bªnh
vùc mét m« h×nh chÝnh quyÒn liªn bang m¹nh. Nh−ng Lansing, tiÓu bang New
York vµ Paterson tiÓu bang New Jersey kiªn quyÕt ®Êu tranh ®ßi gi÷ l¹i quyÒn
cña tiÓu bang. Sau nµy, quyÒn cña tiÓu bang lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n
chñ yÕu h×nh thµnh c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ ë Mü" [21, tr. 89]. Hai xu h−íng
trong thêi kú h×nh thµnh chÕ ®é Céng hßa Tæng thèng Hoa Kú xuÊt hiÖn hoµn
toµn kh«ng ph¶i do lîi Ých cña mét c¸ nh©n hay mét nhãm ng−êi nµo, mµ h×nh
thµnh lµ do thùc tr¹ng lóc ®ã ë n−íc Mü. C¸c bang kh«ng ph¸t triÓn ®ång
®Òu, t×nh h×nh kinh tÕ vµ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ë c¸c bang lµ kh¸c nhau, vÞ
trÝ ®Þa lý vµ tµi nguyªn cña c¸c bang còng kh¸c nhau, dÉn ®Õn quyÒn lîi
kh¸c nhau vµ hai phe lµ ®¹i diÖn cho nh÷ng quyÒn lîi kh¸c nhau ®ã:
Cuéc xung ®ét h×nh thµnh vµo nh÷ng n¨m 1790 gi÷a ph¸i
ñng hé chñ nghÜa liªn bang vµ phe chèng chñ nghÜa liªn bang ®· cã
¶nh h−ëng m¹nh mÏ tíi lÞch sö n−íc Mü. Ph¸i ñng hé chñ nghÜa
liªn bang do Alexander Hamliton l·nh ®¹o… ®¹i diÖn cho nh÷ng
quyÒn lîi th−¬ng m¹i ®« thÞ cña c¸c vïng c¶ng biÓn; phe chèng chñ
nghÜa liªn bang do Thomas Jefferson(1743-1826) l·nh ®¹o ñng
hé nh÷ng quyÒn lîi cña n«ng th«n vµ cña miÒn nam [29, tr.112].
Hai xu h−íng nµy kh«ng chØ diÔn ra trong héi nghÞ mµ ¶nh h−ëng
tíi toµn thÓ x· héi:
Còng gièng nh− t¹i Héi nghÞ, c¸c chÝnh trÞ gia vµ d©n chóng
trªn kh¾p c¶ n−íc còng chia thµnh hai phe: chèng b¶n hiÕn ph¸p,
28
chèng chÕ ®é Liªn bang, hä chèng b¸ng hiÕn ph¸p v× cho r»ng
HiÕn ph¸p chØ nãi ®Õn ph©n quyÒn mµ kh«ng nãi ®Õn nh©n quyÒn
vµ phe ñng hé b¶n hiÕn ph¸p, ñng hé chÕ ®é Liªn bang. Quan
®iÓm cña nh÷ng ng−êi ñng hé còng nh− chèng ®èi HiÕn ph¸p
®−îc in ®i in l¹i trªn tÊt c¶ c¸c tê b¸o trong c¶ n−íc [21, tr. 36].
Hai xu h−íng trªn còng gãp phÇn t¹o ra c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ sau
nµy: "ChÝnh sù ¨n thua nµy dÉn ®Õn sù h×nh thµnh trong n−íc hai mÇm
mèng ®Çu tiªn cña c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ, ñng hé chÕ ®é liªn bang vµ
chèng l¹i chÕ ®é liªn bang" [15, tr. 134]. Nh÷ng ng−êi ñng hé liªn bang tËp
hîp quanh Hamliton thµnh lËp ®¶ng Liªn bang, nh÷ng ng−êi chèng liªn
bang tËp hîp xung quanh Jefferson, thµnh lËp §¶ng Céng hßa - d©n chñ
(§¶ng nµy kh¸c víi ®¶ng Céng hßa cña Tæng thèng Abraham Linconln
(1809-1865) lËp n¨m 1854). Cuéc tranh luËn cña hai phe diÔn ra rÊt gay g¾t
trong qu¸ tr×nh x©y dùng hiÕn ph¸p vµ còng t¸c ®éng rÊt lín ®Õn viÖc h×nh
thµnh ChÕ ®é Tæng thèng: "Qu¸ tr×nh th¶o luËn ®Ó ®i ®Õn hiÕn ph¸p lµ mét qu¸
tr×nh ®Êu tranh gi÷a c¸c tr−êng ph¸i t− t−ëng ®¹i diÖn cho nh÷ng lîi Ých kh¸c
nhau, gi÷a nh÷ng ng−êi chñ tr−¬ng x©y dùng mét chÝnh quyÒn trung −¬ng
m¹nh vµ nh÷ng ng−êi ñng hé duy tr× chÕ ®é quyÒn hµnh chñ yÕu n»m trong
tay tiÓu bang, gi÷a lîi Ých n«ng nghiÖp vµ lîi Ých c«ng nghiÖp" [30, tr. 14].
Néi dung chñ yÕu cña c¸c cuéc tranh luËn ®ã lµ chän m« h×nh h×nh chÝnh
quyÒn nµo? quyÒn lùc cña liªn bang vµ tiÓu bang nh− thÕ nµo cho phï hîp,
lµm thÕ nµo ®Ó cã ®−îc chÝnh quyÒn trung −¬ng m¹nh mµ kh«ng th«n tÝnh
chñ quyÒn cña c¸c bang? Lµm thÕ nµo ®Ó gi÷ ®−îc c¸c quyÒn réng r·i cña
c«ng d©n võa giµnh ®−îc tõ Anh quèc, võa tr¸nh ®−îc t×nh tr¹ng d©n chñ
th¸i qu¸ vµ sù tiÕm quyÒn cña c¸c tiÓu bang. Hai phe cßn ®Êu tranh gay g¾t
vÒ quyÒn ®¹i diÖn vµ c¸ch thøc bÇu cö hai viÖn cña Quèc héi.
Cuéc tranh luËn gi÷a hai phe kh«ng chØ diÔn ra trong héi nghÞ lËp
hiÕn mµ cßn diÔn ra t¹i chÝnh quyÒn cña c¸c tiÓu bang vµ diÔn ra trªn toµn
29
thÓ c«ng chóng Mü víi nh÷ng bµi b¸o næi tiÕng cña c¸c chÝnh trÞ gia xuÊt
s¾c: "Nh÷ng cuéc tranh luËn, lý lÏ cña c¶ hai phe nhãm ®· ®−îc bµy tá b»ng
b¸o chÝ, b»ng c¸c c¬ quan lËp ph¸p vµ c¸c héi nghÞ bang" [29, tr. 108]. Lý
lÏ cña phe chèng liªn bang lµ: liÖu mét chÝnh phñ trung −¬ng hïng m¹nh cã
thÓ dÉn ®Õn viÖc chÝnh phñ ®ã lÊn ¸t quyÒn cña c¸c tiÓu bang vµ ¸p chÕ
ng−êi d©n b»ng c¸c kho¶n thuÕ khãa nÆng nÒ gièng nh− chÝnh phñ Anh hay
kh«ng? T¹i sao HiÕn ph¸p lµ b¶n v¨n thiÕt kÕ nªn m« h×nh chÝnh quyÒn, h¹n
chÕ quyÒn cña chÝnh phñ, nh−ng l¹i kh«ng tuyªn bè mét c¸ch râ rµng r»ng
nh÷ng quyÒn tù nhiªn c¬ b¶n cña d©n chóng kh«ng thÓ trao cho chÝnh quyÒn,
gièng nh− hiÕn ph¸p cña bang Virginia ®· tõng tuyªn bè vÒ quyÒn cña d©n
chóng, mµ nh÷ng néi dung ®ã t¹o nªn tÝnh nh©n b¶n cña hiÕn ph¸p: "Nh÷ng
luËn cø chèng ®èi HiÕn ph¸p cña phe chèng Liªn bang lµ viÖc thiÕu v¾ng
Tuyªn ng«n vÒ c¸c quyÒn. NhiÒu ng−êi Mü lo sî r»ng, sau khi thiÕt lËp,
chÝnh quyÒn liªn bang sÏ c−íp hÕt mäi quyÒn tù do cña d©n chóng vµ sÏ
chÌn Ðp hä, vµ råi sÏ biÕn thµnh mét thø nhµ n−íc chuyªn quyÒn, hoÆc cña
giíi quý téc" [21, tr. 341]. Mét ®¹i biÓu cña phe chèng liªn bang lµ Patrick
Henry (1736 - 1799), ®· phª ph¸n chñ tr−¬ng c©n b»ng ®èi träng cña phe
liªn bang: "Nh÷ng trß c©n b»ng vµ ®èi träng gi¶ t¹o vµ hµo nho¸ng kia, c¸i trß
b−íc ®i trªn d©y ®Çy m¹o hiÓm, nh÷ng vô huyªn n¸o Çm Ü, nh−ng toan tÝnh kú
quÆc vÒ kiÓm so¸t vµ c©n b»ng ®Ó lµm g×? ¤ng ®ßi hái mét b¶n hiÕn ph¸p c«
®äng h¬n, ch¾c ch¾n h¬n, nªu bËt ®−îc quyÒn cña d©n chóng vµ nh÷ng giíi h¹n
quyÒn lùc cña chÝnh quyÒn" [21, tr. 45]. Nh÷ng ph¶n ®èi cña phe chèng liªn
bang kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã cã c¬ së. Nh÷ng luËn ®iÓm nµy ®· gãp phÇn trong
viÖc phª chuÈn m−êi Tu chÝnh ¸n ®Çu tiªn vÒ nh©n quyÒn. Phe ñng hé liªn
bang ®· nªu nh÷ng lËp luËn cña m×nh vÒ viÖc ph¶i thi hµnh m« h×nh nhµ n−íc
liªn bang trong t¸c phÈm rÊt næi tiÕng Nh÷ng bøc th− ng−êi liªn bang. T¸c
phÈm nµy ®· ®−îc t¸c gi¶ cuèn "Bµn vÒ nÒn d©n chñ Mü" lµ Tocqueville ®¸nh
gi¸: "§ã lµ cuèn s¸ch tuyÖt vêi vµ cã lÏ gÇn gòi vµ cÇn thiÕt nhÊt ®èi víi c¸c
chÝnh kh¸ch cña tÊt c¶ c¸c n−íc" [21, tr. 40]. Trong bµi ph¸t biÓu t¹i Héi nghÞ
30
phª chuÈn cña bang New York, Alecxander Hamliton (1755 - 1804) ®¹i biÓu
cña phe ñng hé liªn bang lËp luËn r»ng, kh«ng ph¶i chÝnh quyÒn trung −¬ng
m¹nh th× kh«ng cÇn ®Õn chÝnh quyÒn tiÓu bang, còng kh«ng ph¶i chÝnh quyÒn
trung −¬ng trùc tiÕp t¸c ®éng ®Õn d©n chóng th× d©n chóng sÏ e ng¹i chÝnh
quyÒn, mµ ng−îc l¹i chÝnh quyÒn trung −¬ng m¹nh vÉn cÇn cã chÝnh quyÒn
tiÓu bang vµ d©n chóng l¹i cµng ®−îc b¶o vÖ h¬n, v× ®Òu ®ã lµ phï hîp víi
t©m lý vµ b¶n chÊt con ng−êi, ai gÇn gòi h¬n th× cã nhiÒu t×nh c¶m h¬n,
gièng nh− quy luËt cña lùc häc: vËt cµng xa t©m th× lùc hót cµng gi¶m:
Cã nh÷ng nguyªn t¾c mang tÝnh x· héi trong b¶n chÊt cña
loµi ng−êi gióp chóng ta rót ra nh÷ng kÕt luËn ®óng ®¾n vÒ t−
c¸ch vµ ®¹o ®øc cña nh÷ng c¸ nh©n vµ cña c¶ céng ®ång. Chóng
ta yªu gia ®×nh chóng ta h¬n nh÷ng ng−êi hµng xãm vµ yªu
nh÷ng ng−êi hµng xãm h¬n nh÷ng ®ång bµo. Nh÷ng t×nh c¶m
quyÕn luyÕn cña con ng−êi, còng gièng nh− søc nãng cña mÆt
trêi, cµng ra xa trung t©m, sÏ cµng mÊt søc nãng, vµ lùc t¸c ®éng
sÏ tû lÖ nghÞch víi ph¹m vi chÞu t¸c ®éng [21, tr. 362].
T− t−ëng nµy cña Hamliton ta thÊy trïng hîp víi t− t−ëng cña Lý
T«n Ng« (1879 - 1944) ng−êi Trung Quèc khi «ng viÕt r»ng: "Sù biÕn ®æi
nh©n t©m ®Òu theo quy luËt cña lùc häc, c¸c sù tÝch cæ kim ®«ng t©y, viÖc
chÝnh trÞ ngµy nay, viÖc vÆt th−êng ngµy, trong t©m kh¶m cña m×nh, ë lý hãa
sè häc, ë c¸c thuyÕt ph−¬ng t©y ®Òu biÓu hiÖn râ rµng, c¶m thÊy cã thÓ th«ng
®−îc" [38, tr. 101]. Mét lËp luËn quan träng kh¸c cña phe Liªn bang ®−îc
James Madion (1751 -1836) ®−a ra khi «ng phª ph¸n chÝnh thÓ qu©n chñ,
vµ bÊt lîi cña chÝnh thÓ céng hßa bÐ nhá ®Ó tõ ®ã kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt
ph¶i cã chÝnh quyÒn liªn bang:
Trong nÒn qu©n chñ tuyÖt ®èi, nhµ vua hoµn toµn trung
lËp víi c¸c phe ph¸i vµ tÇng líp kh¸c nhau, nh−ng nhµ vua cã thÓ
hi sinh h¹nh phóc cña toµn thÓ d©n chóng cho tham väng, hay
m−u ®å c¸ nh©n. Trong nhµ n−íc céng hßa bÐ nhá, chÝnh quyÒn
31
sÏ ®−îc kiÓm so¸t ®Ó kh«ng thÓ hi sinh quyÒn lîi cña toµn thÓ d©n
chóng, nh−ng chÝnh quyÒn ®ã kh«ng ®ñ trung hßa nh÷ng phe ph¸i
cÊu thµnh nhµ n−íc. Trong mét n−íc céng hßa réng lín nh− Hîp
chóng quèc, chÝnh quyÒn liªn bang sÏ ®¶m b¶o ®−îc tÝnh trung
lËp gi÷a c¸c ®¶ng ph¸i cña c¸c tiÓu bang, ®ång thêi còng tù kiÓm
so¸t ®−îc chÝnh m×nh, bëi chÝnh quyÒn sÏ ®éc lËp víi c¶ céng ®ång,
nªn kh«ng thÓ ph¶n béi lîi Ých chung cña d©n chóng [21, tr. 298].
Cuéc tranh luËn gi÷a hai phe ®· t¹o ra Mét tháa hiÖp vÜ ®¹i ®ã lµ
HiÕn ph¸p 1787, dùa vµo b¶n HiÕn ph¸p nµy chÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng
quèc Hßa Kú ®· ®−îc t¹o ra.
Néi dung chÝnh cña nh÷ng tháa hiÖp ®ã lµ: thµnh lËp Quèc héi hai
viÖn ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a bang lín vµ bang nhá. Bang nhá ®−îc
ngang b»ng, b×nh ®¼ng víi bang lín ë th−îng viÖn, thÓ hiÖn ë sè l−îng hai
®¹i biÓu cho mçi bang kh«ng kÓ bang lín hay bang nhá. Ng−îc l¹i, ë bang
lín sè d©n ®«ng h¬n ph¶i cã nhiÒu ®¹i biÓu h¬n nªn sè l−îng ®¹i biÓu ë h¹
viÖn sÏ phô thuéc vµo sè l−îng d©n c− ë mçi bang. Nh− vËy, ë bang lín sè
®¹i biÓu bao giê còng nhiÒu h¬n so víi sè ®¹i biÓu cña bang nhá. Quy ®Þnh
nµy cã hiÖu lùc rÊt nhiÒu n¨m cho ®Õn n¨m 1920 ®−îc thay ®æi b»ng quy
®Þnh míi lµ sè ®¹i biÓu cè ®Þnh cña h¹ viÖn lµ 435 ng−êi. §Ó tr¸nh cho
tr−êng hîp víi sè l−îng ®¹i biÓu ¸p ®¶o, h¹ viÖn cã thÓ khuynh lo¸t th−îng
viÖn, ®¹i biÓu c¸c bang còng tháa thuËn quy ®Þnh cho hai viÖn ngang quyÒn,
kh«ng cã viÖn nµo l·nh ®¹o viÖn nµo.
Mét tháa hiÖp kh¸c gi÷a hai xu h−íng chèng hiÕn ph¸p vµ phe ñng
hé hiÕn ph¸p lµ phe chèng hiÕn ph¸p sÏ bá phiÕu chÊp nhËn hiÕn ph¸p nÕu
phe ñng hé hiÕn ph¸p chÊp nhËn ghi trong hiÕn ph¸p tuyªn ng«n vÒ c¸c
quyÒn. Sau nµy, ngay trong kú häp Quèc héi ®Çu tiªn, m−êi tu chÝnh ¸n
Tuyªn ng«n vÒ c¸c quyÒn ®· ®−îc phª chuÈn theo yªu cÇu cña phe chèng
hiÕn ph¸p. Ngoµi ra, gi÷a c¸c bang miÒn B¾c vµ miÒn Nam còng ®¹t ®−îc
tháa hiÖp quan träng. C¸c bang miÒn B¾c chÊp nhËn cho c¸c bang miÒn
32
Nam duy tr× viÖc nhËp khÈu n« lÖ trong mét thêi gian lµ hai m−¬i n¨m vµ sè
n« lÖ khi bÇu cö sÏ ®−îc tÝnh theo tû lÖ 3/5. Ng−îc l¹i, c¸c bang miÒn Nam
chÊp nhËn cho c¸c bang miÒn B¾c khi phª chuÈn c¸c dù luËt vÒ hµng h¶i,
th−¬ng m¹i chØ cÇn sù chÊp nhËn cña ®a sè qu¸ b¸n t¹i nghÞ viÖn lµ ®−îc. Sù
chÊp nhËn nµy t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c bang miÒn B¾c khi ký c¸c
hiÖp −íc hµng h¶i, th−¬ng m¹i lµ c¸c thÕ m¹nh cña miÒn B¾c, v× nÕu phe
miÒn Nam ®ßi ®ñ ®a sè tuyÖt ®èi 2/3 sè phiÕu ë nghÞ viÖn th× bang miÒn
B¾c khã lßng cã ®−îc nh÷ng hiÖp −íc hµng h¶i, th−¬ng m¹i mang l¹i lîi
nhuËn cho m×nh. Sù tháa hiÖp cao nhÊt gi÷a c¸c xu h−íng lµ t¹o ra b¶n HiÕn
ph¸p 1787 - mét b¶n v¨n tíi nay vÉn cßn hiÖu lùc - vµ dùa trªn HiÕn ph¸p
nµy chÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa kú ®−îc x©y dùng.
1.3.2. Tæng kÕt c¸c t− t−ëng chÝnh trÞ ph¸p lý vµ kinh nghiÖm vÒ
x©y dùng chÝnh quyÒn ë c¸c quèc gia
ChÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú ra ®êi lµ tõ sù h×nh thµnh
m−êi ba bang nguyªn khai, vµ tõ nh÷ng nhu cÇu thùc tÕ cña n−íc Mü nh− ®·
tr×nh bµy ë trªn. Nh−ng cã mét lý do næi bËt n÷a ®Ó t¹o thµnh chÕ ®é Tæng
thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú: ®ã lµ sù tæng hîp rót ®óc nh÷ng t− t−ëng vÒ
x©y dùng chÝnh quyÒn cña c¸c nhµ t− t−ëng trong nÒn v¨n minh Hy L¹p - La
M· cæ ®¹i, t− t−ëng cña c¸c nhµ khai s¸ng ë ch©u ¢u thÕ kû XVII - XVIII; ®ã
lµ nh÷ng bµi häc ®−îc rót ra tõ kinh nghiÖm thùc tiÔn x©y dùng chÝnh quyÒn
cña nhµ n−íc Anh, tõ b¶n th©n n−íc Mü, vµ c¸c quèc gia kh¸c trong lÞch sö.
1.3.2.1. Nh÷ng t− t−ëng chÝnh trÞ ph¸p lý ¶nh h−ëng ®Õn chÕ ®é
Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú
- T− t−ëng cña c¸c triÕt gia Hy L¹p cæ ®¹i
Trong qu¸ tr×nh tranh luËn ®Ó lùa chän mét m« h×nh chÝnh quyÒn cho
n−íc Mü, c¸c nhµ lËp quèc ®· viÖn dÉn nh÷ng t− t−ëng cña c¸c triÕt gia ®Ó soi
s¸ng cho nh÷ng luËn ®iÓm cña m×nh. T− t−ëng vÒ nÒn céng hßa vµ nhµ n−íc
liªn bang lµ mét trong nh÷ng t− t−ëng chñ ®¹o cña c¸c nhµ lËp quèc Mü.
33
Trong qu¸ tr×nh th¶o luËn hiÕn ph¸p ®Ó thiÕt kÕ mét m« h×nh chÝnh thÓ, t−
t−ëng vÒ mét chÝnh thÓ qu©n chñ cã ®−îc nªu ra nh−ng ®· bÞ g¹t sang mét bªn.
HÇu hÕt c¸c ®¹i biÓu ®Òu tËp trung th¶o luËn vÒ chÝnh thÓ céng hßa. ChÝnh thÓ
céng hßa (Republic) theo t¸c gi¶ Lª §×nh Hå lµ: "H×nh thøc cña chÝnh quyÒn
mµ trong ®ã quyÒn tèi th−îng thuéc vÒ d©n chóng vµ nh÷ng ®¹i diÖn ®−îc bÇu
cña hä" [24, tr. 505]. Cßn theo t¸c gi¶ §µo Duy Anh th×: "ChÝnh thÓ céng hßa
lµ chÝnh thÓ trong Êy chñ quyÒn thuéc vÒ toµn thÓ nh©n d©n" [1, tr. 124]. T¸c
gi¶ Phan V¨n C¸c gi¶i thÝch: "Céng hßa lµ chÝnh thÓ kh«ng cã vua, cßn gäi
lµ chÕ ®é céng hßa" [4, tr. 58]. T− t−ëng vÒ chÝnh thÓ céng hßa ®· ®−îc c¸c
nhµ lËp quèc Mü sö dông nh− mét luËn ®iÓm quan träng ®Ó tranh luËn trong
héi nghÞ lËp hiÕn. Bedford (1747 - 1812) mét ®¹i biÓu cña bang Dlaware, khi
bµn vÒ quyÒn ®¹i diÖn b×nh ®¼ng cña c¸c bang trong th−îng viÖn, ¤ng ®Ò nghÞ
h·y vËn dông nh÷ng t− t−ëng tiÕn bé cña So Lon (kho¶ng 638 - 559 TCN)
trong viÖc thµnh lËp c¬ quan quyÒn lùc: "Nh−ng trong bÊt cø tr−êng hîp nµo,
c¸c bang nhá còng bÞ thiÖt thßi. Chóng ta ph¶i noi theo So Lon" [21, tr. 162].
Theo So Lon th×: "Nh÷ng c¬ quan quyÒn lùc c«ng céng träng yÕu ®−îc tæ
chøc theo nguyªn t¾c ®¹i biÓu cña nhiÒu ®¼ng cÊp, trong ®ã cã c¶ ®¼ng cÊp
thø t− lµ t¸ ®iÒn" [26, tr. 60]. Dùa vµo t− t−ëng nµy, Bedford (1747 - 1812)
®· thuyÕt phôc héi nghÞ ®Ó cho ®¹i diÖn cña c¸c bang lín vµ bang nhá ®−îc
b×nh ®¼ng trong th−îng viÖn. Trong h×nh thøc chÝnh thÓ Mü, nhÊt lµ c¸ch
thøc bÇu cö h¹ viÖn Mü, chóng ta cßn thÊy ®−îc t− t−ëng vÒ nÒn céng hßa cña
mét chÝnh trÞ gia xuÊt s¾c cæ ®¹i Hy L¹p kh¸c lµ Clixten (kho¶ng thÕ kû VI
TCN). Trong nh÷ng n¨m 508-506 (TCN) Clixten ®· cã nh÷ng cuéc c¶i c¸ch
chÝnh trÞ tiÕn bé ®Ó d©n chñ hãa A-ten. Khi thµnh lËp c¬ quan quyÒn lùc cña
A-ten, ¤ng ®· ¸p dông c¸ch thøc bÇu cö theo tû lÖ d©n gÇn gièng nh− c¸ch
thøc mµ sau nµy h¹ viÖn Mü ¸p dông: "Héi ®ång nh©n d©n ®−îc tæ chøc theo
nguyªn t¾c: hµng n¨m mçi liªn khu cö vµo n¨m m−¬i ®¹i biÓu, ®−îc bÇu b»ng
ph−¬ng ph¸p bèc th¨m; theo tû lÖ ë mçi khu, cö tri cµng ®«ng th× cµng ®−îc
nhiÒu ®¹i biÓu. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö, chÕ ®é bÇu cö d©n biÓu theo tû lÖ
34
d©n sè ®−îc thùc hµnh" [27, tr. 34]. ChÝnh quyÒn ®−îc tæ chøc qua bÇu
chän cña Clixten, vÒ sau ®−îc c¸c sö gia ®¸nh gi¸ ®©y lµ chÝnh thÓ céng hßa
d©n chñ chñ n«: "Víi c¬ cÊu tæ chøc quyÒn lùc nhµ n−íc, víi viÖc c«ng d©n
tham gia vµo sinh ho¹t chÝnh trÞ nh− ®· tr×nh bµy ë trªn, chÝnh thÓ céng hßa
d©n chñ chñ n« ®· ®−îc thiÕt lËp ®Çy ®ñ theo ®óng nghÜa cña nã" [55, tr. 33].
- T− t−ëng cña c¸c triÕt gia La M· cæ ®¹i
Khi x©y dùng m« h×nh chÝnh quyÒn céng hßa, c¸c nhµ lËp ph¸p Hoa
Kú rÊt e sî mét chÝnh thÓ chuyªn chÕ, ®ång thêi hä còng lu«n nghÜ ®Õn viÖc
ph¶i cã mét c¬ quan d©n biÓu ®Ó nãi lªn tiÕng nãi cña d©n chóng. Trong qu¸
tr×nh th¶o luËn, c¸c nhµ lËp ph¸p ®· nghiªn cøu ®Õn m« h×nh nhµ n−íc La
M· cæ ®¹i theo t− t−ëng cña Polybe (201 - 120 TCN). Polybe mét nhµ t− t−ëng
La M· cæ ®¹i, sau khi ph©n tÝch c¸c h×nh thøc chÝnh quyÒn, ¤ng cho r»ng:
ThÓ chÕ chÝnh trÞ ®ã (tøc lµ chÝnh thÓ hçn hîp) biÓu hiÖn
rÊt râ trong hiÕn ph¸p La M· qua sù phèi hîp khÐo lÐo gi÷a c¸c
quyÒn lùc nhµ n−íc. Nh×n vµo c¬ quan chÊp chÝnh tèi cao th× lµ
Qu©n chñ. Nh×n vµo Nguyªn l·o nghÞ viÖn lµ Quý téc. Cßn c¸c
Héi ®ång vµ c¸c "C¬ quan b¶o d©n" l¹i lµ d©n chñ. Sù ph©n bè vµ
kÕt hîp quyÒn lùc ®ã lµm cho mçi quyÒn lùc cÇn ®Õn c¸c quyÒn
lùc kh¸c vµ c¸c quyÒn lùc kh¸c kh«ng v−ît qua ®−îc nã. Do vËy,
nhê hÖ thèng quyÒn lùc c©n ®èi, nhµ n−íc La M· ®Þnh ®−îc
nh÷ng kÕt qu¶ tèt nhÊt vÒ ®èi néi, ®èi ngo¹i, më réng thµnh ®Õ chÕ
hïng m¹nh [26, tr. 75].
James Madison (1751 - 1836) ®¹i biÓu cña bang Virginia, khi
nghiªn cøu vÒ "C¬ quan b¶o d©n" cña nhµ n−íc La M· cæ ®¹i, «ng cho r»ng
viÖc "C¬ quan b¶o d©n" mÊt ®i søc m¹nh cña nã lµ do ®· t¨ng sè l−îng ®¹i
biÓu tõ hai lªn m−êi ®¹i biÓu vµ do ®ã trong néi bé cña c¬ quan nµy bÞ chia
rÏ bÌ ph¸i vµ cuèi cïng bÞ ViÖn nguyªn l·o chi phèi. Tõ ®ã Madison ®Ò
nghÞ chØ nªn bÇu mét sè Ýt ®¹i biÓu ë th−îng viÖn:
35
CÇn ph¶i xem xÐt vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ m« h×nh Quan b¶o
hé d©n ë La M·. Hä ®¸nh mÊt ¶nh h−ëng vµ quyÒn lùc cña m×nh
khi cã thªm thµnh viªn. Nguyªn nh©n cña viÖc nµy rÊt râ rµng: hä
®−îc bæ nhiÖm ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng quyÒn lîi vµ thùc thi ®ßi hái
cña d©n chóng L· M·, bëi d©n chóng qu¸ ®«ng kh«ng thÓ phèi
hîp ®−îc. Nh÷ng ngay lËp tøc, chÝnh hä l¹i bÞ chia thµnh c¸c phe
ph¸i ®Ó trë thµnh con måi cña giíi quý téc. D©n chóng cµng ®«ng,
th× cµng cã nhiÒu ®¹i biÓu. Hä cµng trë nªn kh«ng kiªn ®Þnh vµ dÔ
bÞ chia rÏ ngay trong néi bé hoÆc lµ trë nªn ngê nghÖch tr−íc
nh÷ng m−u m« cña c¸c phe ph¸i ®èi lËp, tÊt yÕu kh«ng thÓ thùc
hiÖn ®−îc bæn phËn cña m×nh. NÕu søc m¹nh vµ uy quyÒn cña
mét nhãm ng−êi phô thuéc vµo phÈm chÊt cña tõng c¸ nh©n, th×
sè l−îng cµng ®«ng uy quyÒn cµng lín. Nh−ng khi c¸c thÈm
quyÒn chÝnh trÞ ®−îc trao cho hä, sè l−îng cµng Ýt, th× søc m¹nh
cµng lín. CÇn nghiªn cøu nh÷ng xem xÐt nµy ®Ó ¸p dông cho
th−îng viÖn [21, tr. 79].
VÒ sau sè l−îng ®¹i biÓu ë th−îng viÖn, ®−îc Héi nghÞ lËp hiÕn
quyÕt ®Þnh lµ hai ®¹i biÓu, ®iÒu ®ã chøng tá t− t−ëng c¸c triÕt gia cæ ®¹i La M·
®· ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh m« h×nh chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú.
- ¶nh h−ëng cña häc thuyÕt chÝnh trÞ ph¸p lý trong ThÕ kû ¸nh s¸ng
ë ch©u ¢u ®Õn chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú
M« h×nh chÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú chÞu ¶nh h−ëng
rÊt lín häc thuyÕt ph©n quyÒn cña J.Locker (1632 - 1704) vµ Montesquieu
(1689 - 1755). C¸c nhµ lËp quèc Mü tiÕp thu häc thuyÕt ph©n quyÒn vµ ®· ®−a
häc thuyÕt ®ã trë thµnh hiÖn thùc, mÆc dï ë ch©u ¢u lµ quª h−¬ng cña häc
thuyÕt nµy l¹i bÞ cÊm: "Tinh thÇn ph¸p luËt (cuèn s¸ch chøa ®ùng t− t−ëng häc
thuyÕt ph©n quyÒn) cña Montesquieu bÞ c¬ quan kiÓm duyÖt cña Tßa th¸nh
R«ma phª b×nh mét c¸ch «n hßa. Tr−êng Sorbonne còng gi¸m ®Þnh t¸c phÈm
nµy nh−ng kh«ng tuyªn bè g× chÝnh thøc. ChÝnh phñ Ph¸p ban hµnh lÖnh cÊm
36
l−u hµnh s¸ch Tinh thÇn ph¸p luËt, lÖnh ra ngµy 19-11-1751" [36, tr. 17].
Nh− vËy cã thÓ thÊy r»ng, nh÷ng nhµ lËp quèc Mü lµ ng−êi ®i tiªn phong
trong viÖc tiÕp nhËn häc thuyÕt nµy vµ vËn dông nã. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ t¹i sao
hä l¹i chän häc thuyÕt nµy? Bëi v× ba lÝ do, Mét lµ, hä míi tho¸t khái ®−îc
sù cai trÞ ®éc tµi cña vua Anh nªn hä kh«ng muèn mét chÝnh quyÒn ®éc tµi
nµo kh¸c ®−îc dùng lªn. Hai lµ, ®Ó hä gi¶i thÝch vÒ cuéc c¸ch m¹ng cña hä,
t− t−ëng cña J. Locker ke (1632 - 1704) vµ Montesquieu (1689 - 1755) cho
r»ng quyÒn lùc mµ chÝnh quyÒn cã ®−îc lµ do sù ñy nhiÖm cña d©n chóng
vµ ®Ó thùc thi ph¸p luËt b¶o vÖ d©n chóng, mét khi chÝnh quyÒn vi ph¹m th«
b¹o quyÒn cña d©n chóng th× d©n chóng cã quyÒn ®¸nh ®æ ®Ó thay thÕ b»ng
mét chÝnh quyÒn kh¸c. §ã lµ lÏ ph¶i ®−¬ng nhiªn cña t¹o hãa chø kh«ng
ph¶i sù tiÕm quyÒn c−íp ng«i, còng gièng nh− khÈu hiÖu "thõa thiªn hµnh
®¹o" cña c¸c cuéc khëi nghÜa ë ph−¬ng ®«ng, khi tËp hîp nh©n d©n ®øng
dËy phÕ bá mét v−¬ng triÒu ®· kh«ng cßn tiÕn bé. Ba lµ, nh÷ng nhµ lËp
quèc kh«ng nh÷ng chØ x©y dùng mét chÝnh quyÒn cho hä mµ cho c¶ thÕ hÖ
m·i m·i vÒ sau, hä biÕt r»ng chÕ ®é ®éc tµi th× cuèi cïng sÏ dÉn ®Õn sôp ®æ,
hä còng biÕt r»ng ph©n quyÒn lµ tèt nhÊt ®Ó chèng chuyªn chÕ ®éc tµi v×
chÝnh quyÒn lµ ®Ó kiÓm so¸t d©n chóng, nh−ng chÝnh quyÒn còng ph¶i tù
kiÓm so¸t m×nh, v× thÕ hä ®· chän häc thuyÕt ph©n quyÒn. HiÕn ph¸p cã b¶y
®iÒu, c¸c nhµ lËp quèc Mü ®· dµnh ba ®iÒu ®Çu tiªn ®Ó nãi vÒ ba ngµnh
quyÒn lùc ®éc lËp theo ®óng t− t−ëng cña Montesquieu (1689 - 1755):
Khi mµ quyÒn lËp ph¸p vµ quyÒn hµnh ph¸p nhËp trong
tay nhËp l¹i trong tay mét ng−êi hay mét ViÖn Nguyªn l·o, th× sÏ
kh«ng cßn g× lµ tù do n÷a; v× ng−êi ta sî r»ng chÝnh «ng ta hay
viÖn Êy chØ ®Æt ra luËt ®éc tµi ®Ó thi hµnh mét c¸ch ®éc tµi. Còng
kh«ng cã g× lµ tù do nÕu quyÒn t− ph¸p kh«ng t¸ch khái quyÒn
lËp ph¸p vµ hµnh ph¸p. NÕu quyÒn t− ph¸p nhËp l¹i víi quyÒn lËp
ph¸p, ng−êi ta sÏ ®éc ®o¸n ®èi víi quyÒn sèng vµ quyÒn tù do cña
c«ng d©n; quan tßa sÏ lµ ng−êi ®Æt ra luËt. NÕu quyÒn t− ph¸p
37
nhËp l¹i víi quyÒn hµnh ph¸p th× «ng quan tßa sÏ cã c¶ søc m¹nh
cña kÎ ®µn ¸p [36, tr. 100].
Khi tranh luËn vÒ quyÒn hµnh ph¸p nªn n»m trong tay tËp thÓ lµ héi
®ång c¸c thèng ®èc, hay n»m trong tay ba ng−êi (nh− chÕ ®é tam hïng cña
®Õ chÕ La M· n¨m 60 TCN), c¸c nhµ lËp quèc Mü ®· chän ph−¬ng ¸n hµnh
ph¸p trong tay mét ng−êi theo t− t−ëng cña Montesquieu (1689 - 1755):
"QuyÒn hµnh ph¸p th× ph¶i trong tay mét vÞ vua chóa, v× r»ng quyÒn hµnh
ph¸p lu«n lu«n cÇn ®Õn mét hµnh ®éng nhÊt thêi, ®Ó cho mét ng−êi lµm th×
h¬n lµ nhiÒu ng−êi cïng n¾m; nã kh¸c víi quyÒn lËp ph¸p do nhiÒu ng−êi
th× h¬n lµ mét ng−êi ban hµnh" [36, tr. 107]. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ trong lËp
luËn cña Wilson (1741 - 1797) ®¹i biÓu cña bang Pennsylavani:
Mét ®iÓm quan träng kh¸c lµ sù so s¸nh nµy cho thÊy sù
ñng hé ®èi víi ph−¬ng ¸n Virginia ®−îc ñy ban tæng thÓ ®Ö
tr×nh. Ph−¬ng ¸n nµy trao quyÒn hµnh ph¸p cho mét ng−êi tèi
cao duy nhÊt. Cßn ph−¬ng ¸n New Jersy th× trao cho mét nhãm
ng−êi. §Ó kiÓm so¸t thÈm quyÒn cña bé m¸y lËp ph¸p cÇn ph©n
chia c¬ quan nµy, nh−ng ®Ó kiÓm so¸t bé m¸y hµnh ph¸p, th× c¬
quan nµy ph¶i thèng nhÊt. Mét ng−êi sÏ chÞu tr¸ch nhiÖm h¬n ba
ng−êi. Ba ng−êi sÏ lu«n ganh ®ua vµ tranh giµnh nhau ®Ó råi
cuèi cïng, sÏ cã mét ng−êi chiÕm −u thÕ vµ lÊn ¸t hai ng−êi kia.
Trong chÕ ®é Tam hïng cña §Õ chÕ La M·, Caesar vµ sau ®ã lµ
Augustus lµ minh chøng cho sù thËt nµy [21, tr. 107].
ViÖc c¸c nhµ lËp quèc Mü quyÕt ®Þnh chän hµnh ph¸p n»m trong tay
mét ng−êi chøng tá hä ®· n¾m ®−îc, nh− PGS.TS NguyÔn §¨ng Dung gäi
®ã lµ B¶n tÝnh cña hµnh ph¸p. B¶n tÝnh ®ã lµ hµnh ph¸p ph¶i quyÕt ®o¸n, thi
hµnh ngay kh«ng chËm trÔ, nÓ nang, mµ nh− vËy th× cµng Ýt ng−êi cµng tèt.
Hµnh ph¸p kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i dùa vµo sè ®«ng v× cã thÓ, lóc ®ã cã nh÷ng
vÊn ®Ò sè ®«ng ch−a nhËn ra, hµnh ph¸p cµng Ýt trung gian cµng tèt, cµng Ýt
38
nhòng nhiÔu cµng tèt. Ngoµi ra, trong b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp 1776 còng nh−
HiÕn ph¸p 1787 ®Òu chøa ®ùng nhiÒu t− t−ëng cña J. Locke (1632 - 1704)
vµ Montesquieu (1689 - 1755) ®ã lµ t− t−ëng vÒ ph¸p luËt tù nhiªn, vÒ khÕ
−íc x· héi, vÒ gi¸ trÞ t− do vµ b×nh ®¼ng cña con ng−êi. Nh÷ng häc thuyÕt
chÝnh trÞ ph¸p lý nµy cïng víi nh÷ng t− t−ëng cña nÒn v¨n minh Hy - La cæ
®¹i ®−îc c¸c nhµ lËp quèc Mü vËn dông vµo hoµn c¶nh cña Mü ®Ó kiÕn tróc
mét m« h×nh chÝnh quyÒn míi lµ ChÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú.
1.3.2.2. Rót kinh nghiÖm x©y dùng chÝnh quyÒn cña Mü, Anh vµ
c¸c quèc gia kh¸c
ChÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú ®−îc x©y dùng tõ nh÷ng
kinh nghiÖm cña b¶n th©n n−íc Mü, tõ kinh nghiÖm cña nhµ n−íc Anh, vµ
cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. Khi míi giµnh ®éc lËp, chÕ ®é Hîp bang
®−îc thiÕt lËp trªn m−êi ba thuéc ®Þa ®· ®øng ra ®iÒu hµnh toµn bé liªn
bang. PhÇn ®ãng gãp cña chÕ ®é Hîp bang lµ l·nh ®¹o d©n chóng vµ c¸c
tiÓu bang tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh víi Anh quèc, mét phÇn ®ãng gãp
quan träng kh¸c lµ nã cung cÊp nh÷ng bµi häc, nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u
vÒ x©y dùng chÝnh quyÒn. Nh÷ng thiÕu sãt trong viÖc tæ chøc chÝnh quyÒn
trung −¬ng, nh÷ng sù bÊt lùc cña liªn bang ®èi víi tiÓu bang ®· ®−îc chÕ ®é
Tæng thèng Hoa Kú kh¾c phôc. C¸c tiÓu bang víi tÝnh ®éc lËp cña m×nh
trong Hîp bang, ®· tiÕn hµnh x©y dùng hiÕn ph¸p, x©y dùng chÝnh quyÒn, in
tiÒn vµ lËp qu©n ®éi riªng, ®· g©y nhiÒu khã kh¨n cho chÝnh quyÒn liªn
bang. Tuy nhiªn, nh−ng kinh nghiÖm vÒ x©y dùng hiÕn ph¸p vµ x©y dùng
chÝnh quyÒn cña c¸c bang l¹i lµ nÒn t¶ng ®Ó x©y dùng ChÕ ®é Tæng thèng
Hoa Kú. ViÖc ¸p dông häc thuyÕt ph©n quyÒn vµ hµnh ph¸p n»m trong tay
mét ng−êi chÝnh lµ kinh nghiÖm cña tiÓu bang Virginia (chÕ ®é Hîp bang
tr−íc ®©y kh«ng ¸p dông häc thuyÕt ph©n quyÒn). ViÖc quèc héi chia lµm
hai viÖn chÝnh lµ häc theo kinh nghiÖm cña m« h×nh l−ìng viÖn Anh. M«
h×nh nhµ n−íc Liªn bang trong ®ã c¸c bang cã nh÷ng quyÒn tù chñ ®Þa
ph−¬ng, ta thÊy rÊt gÇn víi m« h×nh mµ L·o tö mét triÕt gia ph−¬ng §«ng
39
®· ®Ò ra: "L·o tö lµ ng−êi ®Çu tiªn chñ tr−¬ng thÓ chÕ liªn bang nh− ngµy
nay, trong ®ã mçi tiÓu bang ®−îc quyÒn sèng theo phong tôc, tËp qu¸n cña
®Þa ph−¬ng m×nh: Cam kú thùc; mü kú phôc; an kú c−; l¹c kú tôc; muèn
thùc hiÖn thÓ chÕ Êy th× mçi phÇn tö trong liªn bang ph¶i lµ mét n−íc nhá:
tiÓu quèc qu¶ d©n" [56, tr. 25]. ViÖc ¸p dông c¸c nguyªn t¾c cña nÒn céng
hßa nh− thiÕt lËp chÝnh quyÒn qua bÇu cö, quyÒn ®¹i diÖn cña d©n chóng
theo tû lÖ lµ ¸p dông cña m« h×nh nhµ n−íc Céng hßa d©n chñ chñ n« thêi
Hy L¹p cæ ®¹i. HiÕn ph¸p 1787 còng lµ rót tØa tõ hiÕn ph¸p cña c¸c tiÓu
bang, m−êi ®iÒu tu chÝnh ¸n ®Çu tiªn còng chÝnh lµ tuyªn ng«n nh©n quyÒn
trong hiÕn ph¸p cña bang Virginia. Nh÷ng kinh nghiÖm trªn ®−îc Edmund
Randolph (1753 - 1813) thèng ®èc bang Virginia kh¼ng ®Þnh trong bøc th−
göi chñ tÞch h¹ viÖn bang Virginia, khi «ng ph¶n ®èi kÕ ho¹ch chØ ®æi míi
mét vµi ®iÓm chÕ ®é Hîp bang: "Nh÷ng lêi ph¶n ®èi cña t«i kh«ng ph¶i lý
thuyÕt su«ng, mµ lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng suy xÐt vÒ n−íc Mü cïng víi kinh
nghiÖm thu ®−îc tõ c¸c quèc gia kh¸c" [21, tr. 275].
VÒ gi¶i thÝch t¹i sao Mü l¹i x©y dùng chÕ ®é Céng hßa Tæng thèng?
Gi¸o tr×nh LÞch sö nhµ n−íc vµ ph¸p luËt thÕ giíi cña tr−êng §¹i häc LuËt
Hµ Néi do Nhµ xuÊt b¶n C«ng an nh©n d©n ph¸t hµnh th¸ng 8 n¨m 1999 cã
®−a ra ba c¸ch gi¶i thÝch:
VËy t¹i sao ë Mü l¹i x©y dùng mét nhµ n−íc t− s¶n theo
chÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng. Cã ba quan ®iÓm lÝ gi¶i kh¸c nhau:
Quan ®iÓm thø nhÊt: Mét sè ng−êi cho r»ng v× n−íc Mü ë
xa x«i c¸ch biÖt, ®−êng biÓn ®i l¹i khã kh¨n, nªn c¸c nhµ lËp hiÕn
Hoa Kú kh«ng thÓ tiÕp thu mét c¸ch kÞp thêi nh÷ng g× gäi lµ tiÕn
bé ë ch©u ¢u lôc ®Þa vµ cña Anh quèc.
Quan ®iÓm thø hai: Cho r»ng chÝnh thÓ céng hßa Tæng
thèng cho phÐp ¸p dông ®−îc triÖt ®Ó thuyÕt tam quyÒn ph©n lËp,
vµ thÓ hiÖn ®óng quan ®iÓm tháa hiÖp cña c¸c tÇng líp t− s¶n.
40
Quan ®iÓm thø ba: Nh÷ng ng−êi kh¸c l¹i cho r»ng, nh»m
ng¨n chÆn lµn sãng ®Êu tranh cña nh©n d©n vµ nh»m ®iÒu hµnh
nhanh nh¹y c«ng viÖc nhµ n−íc, nªn Mü thiÕt lËp chÝnh thÓ céng
hßa Tæng thèng [55].
VÒ quan ®iÓm thø nhÊt cho r»ng, do ®−êng biÓn c¸ch trë nªn n−íc
Mü kh«ng thÓ cã ®iÒu kiÖn giao l−u ®Ó tiÕp thu nh÷ng g× gäi lµ tiÕn bé cña
ch©u ¢u. T¸c gi¶ e r»ng ®iÒu nµy ch−a hoµn toµn ®óng. Vµo thêi ®iÓm thÕ
kû XVII, XVIII th× ®óng lµ tõ Anh sang Mü kho¶ng h¬n n¨m ngh×n km
®−êng biÓn lµ xa x«i c¸ch trë h¬n so víi ®i tõ Anh sang Ph¸p qua eo biÓn
M¨ng S¬, eo biÓn nµy vÒ sau ng−êi ta ®· ®µo mét con ®−êng xuyªn biÓn ®Ó
nèi Anh víi Ph¸p, vµ nã còng xa x«i c¸ch trë h¬n, so víi ®i tõ Ph¸p sang
T©y Ban Nha, sang §øc vèn cã chung ®−êng biªn giíi. Nh−ng nÕu nãi Mü
do giao th«ng c¸ch trë nªn kh«ng thÓ tiÕp thu mét c¸ch kÞp thêi nh÷ng g×
gäi lµ tiÕn bé cña ch©u ¢u vµ v× thÕ nªn ®· x©y dùng m« h×nh chÕ ®é Céng
hßa Tæng thèng th× tÝnh thuyÕt phôc ®èi víi t¸c gi¶ ch−a thùc sù cao. V×:
- Tr−íc khi C« L«ng t×m ra Ch©u Mü n¨m 1492 ch©u Mü hoµn toµn
biÖt lËp víi ch©u ¢u. Nh−ng sau ®ã, nhÊt lµ tõ khi thµnh phè Jamestown
®−îc x©y dùng 1607, th× giao l−u th−¬ng m¹i ¢u Mü ®· nhén nhÞp rÊt nhiÒu:
Thuéc ®Þa VÞnh Massachusetts tiÕp tôc ph¸t triÓn th−¬ng
m¹i. Tõ gi÷a thÕ kû XVII trë ®i nã ®· trë nªn ph¸t ®¹t... B»ng viÖc
®ãng nh÷ng con tµu riªng cña m×nh vµ giong buåm ®i tíi c¸c h¶i
c¶ng trªn kh¾p thÕ giíi, nh÷ng thî ®ãng tµu cña VÞnh Massachusetts
®· ®Æt nÒn t¶ng cho nÒn th−¬ng m¹i cã nhu cÇu rÊt ph¸t triÓn. Vµo
cuèi thêi kú thuéc ®Þa, mét phÇn ba toµn bé c¸c con tµu mang cê
n−íc Anh ®· ®−îc ®ãng ë NewEngland [29, tr. 41].
Mèi liªn hÖ ¢u Mü ch¾c ch¾n lµ kh«ng thùc sù c¸ch biÖt l¾m th×
mét c«ng viÖc th−êng ngµy nh− gia s− mµ ng−êi Mü vÉn cã thÓ thuª ng−êi
ch©u ¢u lµm: "ë thuéc ®Þa miÒn Nam, c¸c chñ ®ån ®iÒn vµ nhµ bu«n giµu
41
cã thuª c¸c gia s− tõ Ailen hay Xcotlen ®Õn ®Ó d¹y con c¸i hä" [21, tr. 47].
Mét b»ng chøng kh¸c ®Ó chøng minh sù liªn hÖ th−êng xuyªn cña Anh vµ
Mü: "Nãi tãm l¹i, sè phËn cña c¸c thuéc ®Þa phÝa nam n»m trong tay c¸c
®¹i ®Þa chñ… viÖc qu¶n lý c¸c ®ån ®iÒn lín nµy ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng quan
hÖ th−êng xuyªn víi Lu©n §«n" [15, tr. 76]. Nh÷ng b»ng chøng trªn cho
thÊy r»ng, qu·ng ®−êng biÓn h¬n n¨m ngh×n km tõ ¢u qua Mü lµ xa x«i
nh−ng mèi giao th−¬ng gi÷a hai ch©u lôc lóc ®ã vÉn diÔn ra th−êng xuyªn.
Cßn nÕu cho r»ng Mü kh«ng tiÕp thu kÞp thêi nh÷ng g× lµ tiÕn bé cña ch©u
¢u th× ta h·y xem xÐt thªm. Tuy lµ d©n ®Þnh c− song hä rÊt chó ý ph¸t triÓn
v¨n hãa gi¸o dôc. B»ng chøng lµ hä ®· x©y dùng mét lo¹t c¸c tr−êng ®¹i
häc: §¹i häc Harvard n¨m 1636 ë Massachusetts, mét tr−êng ®· næi tiÕng
thÕ giíi, tr−êng §¹i häc Yale, ®¹i häc Willam vµ Mary… ë Massachusetts
cã luËt cø n¨m m−¬i gia ®×nh ph¶i cã mét tr−êng häc, ë Philadelphia cã líp
häc buæi tèi cho ng−êi lín, phô n÷ còng kh«ng bÞ cÊm. §Æc biÖt, viÖc truyÒn
b¸ v¨n hãa ë thuéc ®Þa Mü lµ rÊt lín: "Tíi ®Çu n¨m 1639 nh÷ng ng−êi lµm
nghÒ kinh doanh s¸ch ë Boston ®· trë nªn ph¸t ®¹t b¸n c¸c t¸c phÈm v¨n
häc cæ ®iÓn, lÞch sö, chÝnh trÞ, triÕt häc, khoa häc, thÇn häc, v¨n ch−¬ng.
Vµo n¨m 1639 nhµ xuÊt b¶n ®Çu tiªn ë thuéc ®Þa Anh vµ lµ nhµ xuÊt b¶n
thø hai ë B¾c Mü ®−îc x©y dùng" [29, tr. 46]. Vµ:
Tr×nh ®é cña d©n c− nhê ®ã mµ n©ng dÇn lªn. S¸ch b¸o gia
t¨ng vµ ®−îc phæ biÕn tíi tËn lµng quª. NhiÒu cöa hµng s¸ch nhËp
hÇu nh− ®ñ c¸c lo¹i tõ Anh. Ch¼ng h¹n mét cña hµng s¸ch t¹i
Philadelphia ®· c¶ gan nhËp tõ Lu©n §«n hµng mÊy tr¨m tËp cña
bé Commentaires rÊt khã nuèt cña Sir Willian Blackstone, mét
luËt gia tÇm cì xuÊt b¶n n¨m 1765. Sè s¸ch nµy tiªu thô kh«ng
khã kh¨n l¾m t¹i Mü [15, tr. 81].
Nh− vËy ta cã thÓ thÊy bu«n b¸n s¸ch b¸o - s¶n phÈm mang tÝnh trÝ
tuÖ, mang tÝnh v¨n hãa vµ thêi sù rÊt cao mµ ®−îc ph¸t ®¹t ë Mü chøng tá
42
giao l−u v¨n hãa khoa häc gi÷a ¢u vµ Mü lµ ph¸t triÓn. Cã nh÷ng t¸c phÈm
chøa ®ùng t− t−ëng tiÕn bé ®−îc xÕp trong mét tr¨m cuèn s¸ch ¶nh h−ëng
kh¾p thÕ giíi bÞ cÊm ë Ph¸p nh− cuèn Tinh thÇn ph¸p luËt cña Montesquieu
(1689 - 1775) vµ cuèn Bµn vÒ khÕ −íc x· héi cña Rousseau (1712 - 1778) vÉn
®−îc l−u hµnh réng r·i ë Mü. Nh÷ng t¸c phÈm nµy cïng víi cuèn Bµn vÒ
chÝnh phñ cña Locke (1632 - 1704) ®· ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi B¶n tuyªn ng«n
®éc lËp 1776, HiÕn ph¸p 1787 lµ nh÷ng v¨n kiÖn chÝnh trÞ ph¸p lý x©y dùng
chÕ ®é céng hßa Tæng thèng: "T− t−ëng cuèn Bµn vÒ chÝnh phñ cã ¶nh h−ëng
trùc tiÕp ®Õn c¸ch m¹ng thuéc ®Þa B¾c Mü. Jefferson vµ nh÷ng ng−êi tiªn
phong cña c¸ch m¹ng Mü ®· cÇu trî ë nh÷ng cuèn s¸ch nµy" [17, tr. 114].
Nh− vËy lµ quan ®iÓm thø nhÊt ch−a thËt sù thuyÕt phôc t¸c gi¶.
Quan ®iÓm thø hai cho r»ng, chÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng cho
phÐp ¸p dông triÖt ®Ó thuyÕt tam quyÒn ph©n lËp, vµ thÓ hiÖn ®óng quan
®iÓm tháa hiÖp cña c¸c tÇng líp trong giai cÊp t− s¶n. VÒ ý thø nhÊt, chÝnh
thÓ céng hßa Tæng thèng cho phÐp ¸p dông triÖt ®Ó thuyÕt tam quyÒn ph©n
lËp, t¸c gi¶ thÊy r»ng, tr−íc khi cã c¸ch m¹ng Mü, trªn thÕ giíi chØ cã chÝnh
thÓ céng hßa vµ chÝnh thÓ kh¸c mµ ch−a hÒ cã chÝnh thÓ céng hßa Tæng
thèng. ChÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng lµ do c¸c nhµ khoa häc sau nµy
nghiªn cøu vµ ®Æt tªn ®Ó ph©n biÖt víi c¸c chÝnh thÓ kh¸c. ChÝnh thÓ céng
hßa Tæng thèng lóc ®ã ®−îc c¸c nhµ lËp quèc gäi lµ m« h×nh chÝnh quyÒn
míi ch−a hÒ cã trªn tr¸i ®Êt, vµ ®−îc c¸c nhµ lËp quèc s¸ng t¹o ra khi
nghiªn cøu vÒ c¸c chÝnh thÓ trªn thÕ giíi vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cña n−íc
Mü, chø kh«ng ph¶i c¸c nhµ lËp quèc Mü nghiªn cøu chÝnh thÓ céng hßa
Tæng thèng råi ¸p dông vµo n−íc Mü v× thÊy chÝnh thÓ ®ã cho phÐp ¸p dông
triÖt ®Ó thuyÕt tam quyÒn ph©n lËp. VÒ ý thø hai, chÝnh thÓ céng hßa Tæng
thèng thÓ hiÖn ®óng quan ®iÓm tháa hiÖp cña c¸c tÇng líp trong giai cÊp t−
s¶n. T¸c gi¶ cho r»ng ý nµy ®óng, nh−ng ch−a thËt ®Çy ®ñ. Trong qu¸ tr×nh
x©y dùng hiÕn ph¸p, c¸c nhµ lËp quèc kh«ng chØ ®¹i diÖn cho riªng tÇng líp
t− s¶n ®Ó tháa hiÖp, mµ c¸c nhµ lËp quèc lóc ®ã ®¹i diÖn cho quyÒn lîi cña
43
c¶ n−íc Mü, ®¹i diÖn cho c¸c tÇng líp d©n chóng, ®¹i diÖn cho quyÒn lîi
cña c¸c bang, ®¹i diÖn quyÒn lîi cho liªn bang, ®¹i diÖn quyÒn lîi cña miÒn
b¾c vµ miÒn Nam, gi÷a c«ng nghiÖp th−¬ng m¹i vµ n«ng nghiÖp, ®¹i diÖn
cho ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n vµ n« lÖ, ®¹i diÖn cho c¸c t«n gi¸o vµ sau
cïng ®¹i diÖn cho c¸c tÇng líp tinh hoa nhÊt cña n−íc Mü ë thêi ®iÓm ®ã.
Toµn bé nh÷ng quyÒn lîi nµy thÓ hiÖn trong hai xu h−íng chÝnh trÞ mµ t¸c
gi¶ tr×nh bµy ë phÇn trªn. §èi víi chóng ta quan ®iÓm giai cÊp lµ v« cïng
cÇn thiÕt v× hiÖn nay chóng ta ®ang ®øng trªn lËp tr−êng cña giai cÊp c«ng
nh©n cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh, nh−ng nÕu
chóng ta gi¶i thÝch mäi viÖc ®Òu quy vÒ t−¬ng quan lùc l−îng gi÷a c¸c giai
cÊp, vÒ ®Êu tranh gi÷a c¸c giai cÊp th× chóng ta sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng thiÕu toµn
diÖn, kh«ng ®Çy ®ñ khi gi¶i thÝch sù vËt nhÊt lµ trong t×nh h×nh hiÖn nay.
Quan ®iÓm thø ba cho r»ng, nh»m ng¨n chÆn lµn sãng ®Êu tranh cña
nh©n d©n vµ nh»m ®iÒu hµnh nhanh nh¹y c«ng viÖc nhµ n−íc, nªn Mü thiÕt
lËp chÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng. Nh÷ng ng−êi theo qua ®iÓm nµy lµ hä
dùa vµo sù hçn lo¹n mµ chÕ ®é Hîp bang gÆp ph¶i mµ ®iÓn h×nh lµ vô næi
lo¹n cña ®¹i óy Shay ë bang Massachussetts. §óng lµ trong qu¸ tr×nh tranh
luËn t¹i Héi nghÞ lËp hiÕn c¸c ®¹i biÓu cã ®−a vô næi lo¹n cña ®¹i óy Shay
ra, xong c¸i chÝnh hä sî lµ t×nh tr¹ng v« chÝnh phñ chø kh«ng ph¶i sî lµn
sãng ®Êu tranh cña nh©n d©n, b»ng cø lµ hä rÊt sî chÝnh quyÒn chuyªn chÕ
nh− vua Anh, hä còng rÊt sî mét chÝnh quyÒn trung −¬ng m¹nh vµ th−êng
xuyªn l¹m quyÒn lµm tæn h¹i ®Õn quyÒn tù do cña d©n chóng. ChÝnh v× hä
sî nh©n d©n l¹i r¬i vµo chÕ ®é ®éc tµi mÊt tù do nªn hä ph¶i x©y dùng mét
chÝnh quyÒn kiÓm so¸t d©n chóng vµ tù kiÓm so¸t chÝnh quyÒn. Trong hiÕn
ph¸p hä ®· t×m c¸ch h¹n chÕ quyÒn cña nhµ n−íc vµ tuyªn bè râ quyÒn cña
nh©n d©n kh«ng thÓ bÞ x©m ph¹m trong m−êi tu chÝnh ¸n ®Çu tiªn. HiÕn
ph¸p lµ tèi cao kh«ng thÓ x©m ph¹m. Nh− thÕ kh«ng cã nghÜa lµ c¸c nhµ lËp
quèc thiÕt lËp chÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng chØ lµ ®Ó ng¨n chÆn lµn sãng
®Êu tranh cña nh©n d©n. Cßn ý kiÕn cho r»ng, thiÕt lËp chÝnh thÓ céng hßa
44
Tæng thèng lµ ®Ó ®iÒu hµnh nhanh nh¹y c«ng viÖc nhµ n−íc, ®iÒu nµy chØ
®óng ®èi víi ngµnh quyÒn lùc hµnh ph¸p mµ th«i v× ®©y lµ ®Æc tÝnh cña hµnh
ph¸p. Cßn ®èi víi nhµ n−íc tæ chøc theo chÕ ®é Céng hßa Tæng thèng, do
cã ph©n ba ngµnh quyÒn lùc vµ cã kh¶ n¨ng kiÒm chÕ ®èi träng nªn kh«ng
ph¶i lóc nµo c«ng viÖc nhµ n−íc còng ®iÒu hµnh nhanh nh¹y, ch−a kÓ nh÷ng
lóc bÞ ®×nh trÖ, tª liÖt mµ vÊn ®Ò nµy cßn tïy thuéc mét sè yÕu tè kh¸c. VËy
nguyªn nh©n nµo Mü chän m« h×nh chÝnh thÓ céng hßa tæng thèng? Thø
nhÊt, do n−íc Mü h×nh thµnh tõ mét vïng ®Êt hoµn toµn míi. Trªn m¶nh
®Êt ®ã ch−a cã dÊu Ên hay bøc t−êng thµnh nµo cña chÕ ®é phong kiÕn, nªn
cã thÓ gieo cÊy, x©y dùng mét m« h×nh chÝnh quyÒn míi ngay tõ ®Çu mµ
kh«ng gÆp ph¶i sù chèng ®èi cña nh÷ng tµn d− trong chÕ ®é cò. Thø hai,
nh÷ng ng−êi d©n nhËp c− tõ Anh quèc vµ ch©u ¢u ®· ch¸n ghÐt sù ¸p bøc
nÆng nÒ cña chÕ ®é nhµ n−íc vµ ph¸p luËt ch©u ¢u. Hä khao kh¸t muèn x©y
dùng mét chÝnh quyÒn hoµn toµn míi, ®Ó cã c¸ch qu¶n lý phï hîp víi vïng
®Êt T©n thÕ giíi, còng nh− tháa m·n nh÷ng −íc väng vÒ tù do chÝnh trÞ, tù
do t«n gi¸o vµ giµu cã, thÞnh v−îng vÒ kinh tÕ. Thø ba, ë vïng ®Êt gåm
m−êi ba bang B¾c Mü, ®Þa lý vµ tµi nguyªn rÊt ®a d¹ng nªn quan hÖ x· héi
vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ lµ kh¸c nhau. §iÒu ®ã lµm xuÊt hiÖn nh÷ng nhãm
lîi Ých kh¸c nhau m©u thuÉn víi nhau. §Æc biÖt, nh÷ng nhãm lîi Ých m©u
thuÉn víi nhau, nh−ng hä kh«ng ®Êu tranh triÖt tiªu nhau. Hä ®Êu tranh víi
nhau ®Ó t×m ra nh÷ng tháa hiÖp. ChÝnh cuéc ®Êu tranh ®Ó ®¹t tíi nh÷ng tháa
hiÖp ®· gióp hä t×m ra m« h×nh chÕ ®é tæng thèng. Thø t−, Mü thµnh lËp
quèc gia muén nªn nh÷ng nhµ lËp quèc Mü ®· tæng kÕt, kÕ thõa ®−îc
nh÷ng m« h×nh chÝnh quyÒn ®· cã trong lÞch sö, trªn c¬ së ®ã tiÕp thu
nh÷ng t− t−ëng chÝnh trÞ, ph¸p lý míi cña ch©u ¢u vµ kiÕn t¹o thµnh mét
m« h×nh chÝnh quyÒn míi. Thø n¨m, t¹i thêi ®iÓm lËp quèc, n−íc Mü ®· tËp
hîp ®−îc mét líp ng−êi cã t− t−ëng tiÕn bé vµ cã thÕ lùc, hä ®¹i diÖn cho trÝ
tuÖ cña nh÷ng ng−êi nhËp c−, do ®ã hä ®· t×m ra ®−îc nh÷ng gi¸ trÞ hay ®Ó
thiÕt lËp nªn mét m« h×nh chÝnh quyÒn míi.
45
KÕt luËn ch−¬ng 1
ChÕ ®é Tæng thèng Hîp Chóng quèc Hoa Kú lµ mét nhµ n−íc t−
b¶n do vËy nã còng cã ®Æc ®iÓm chung vÒ sù h×nh thµnh cña nhµ n−íc t−
b¶n ®ã lµ: " TiÒn ®Ò ra ®êi cña nhµ n−íc t− s¶n lµ sù khñng ho¶ng toµn diÖn
cña chÕ ®é phong kiÕn vµ sù h×nh thµnh trong lßng x· héi phong kiÕn Êy c¸c
quan hÖ t− b¶n" [54, tr. 85]. TÊt nhiªn, sù khñng ho¶ng cña chÕ ®é phong
kiÕn lµ diÔn ra ë Anh quèc ®ang trùc tiÕp cai trÞ B¾c Mü. Bªn c¹nh ®ã, sù
h×nh thµnh ChÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú cßn cã nh÷ng ®Æc thï kh¸c.
§ã lµ sù xuÊt hiÖn mét quèc gia míi mµ tiÒn ®Ò lµ m−êi ba bang
nguyªn khai. §©y lµ ®iÒu kiÖn vËt chÊt tù nhiªn ®Ó cã thÓ h×nh thµnh bÊt cø
mét chÕ ®é nµo. Nh−ng quèc gia míi nµy cã ®Æc ®iÓm riªng: quèc gia h×nh
thµnh trªn vïng ®Êt míi, do nh÷ng ng−êi di d©n ®Õn ®Þnh c−, hä cã ®Æc
®iÓm vÒ tÝnh tù do, tù trÞ; x· héi lµ thuéc ®Þa cña v−¬ng quèc Anh, quyÒn
cai trÞ m−êi ba bang ®−îc thùc hiÖn bëi m−êi ba vÞ thèng ®èc, ®©y lµ c¬ së
h×nh thµnh kh¸i niÖm Tæng thèng - ng−êi cã quyÒn lùc ®øng trªn tÊt c¶ c¸c
thèng ®èc(còng gièng nh− kh¸i niÖm tæng bÝ th− lµ ng−êi ®øng trªn c¸c bÝ
th−). Sù cai trÞ hµ kh¾c cña Anh quèc dÉn ®Õn cuéc c¸ch m¹ng cña nh©n
d©n Mü chèng vua Anh vµ x©y dùng nªn chÕ ®é hîp bang. Nh÷ng ho¹t
®éng yÕu kÐm cña chÕ ®é hîp bang lµm n¶y sinh nhu cÇu ph¶i cã mét chÕ
®é míi thay thÕ chÕ ®é hîp bang. Tõ cuéc ®Êu tranh trong néi bé n−íc Mü
®Ó t×m ra m« h×nh chÕ ®é míi lµm xuÊt hiÖn c¸c xu h−íng chÝnh trÞ ®¹i diÖn
cho c¸c quyÒn lîi kh¸c nhau: quyÒn lîi cña c¸c giai cÊp; quyÒn lîi gi÷a c¸c
bang; quyÒn lîi cña liªn bang (trung −¬ng) víi tiÓu bang (®Þa ph−¬ng).
Cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c xu h−íng chÝnh trÞ ®· dÉn ®Õn nh÷ng tháa hiÖp vÒ
quyÒn lùc gãp phÇn h×nh thµnh ChÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú.
Cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c xu h−íng chÝnh trÞ Mü chÞu ¶nh h−ëng s©u
s¾c c¸c t− t−ëng cña c¸c häc thuyÕt chÝnh trÞ ph¸p lý. Nh÷ng häc thuyÕt nµy
lµ lý luËn soi ®−¬ng cho c¸c nhµ lËp quèc Mü tranh luËn, ®Ó t×m ra m« h×nh
46
chÕ ®é míi thÝch hîp cho n−íc Mü. §ã lµ m« h×nh ChÕ ®é tæng thèng Hoa
Kú. Ngoµi ra, ChÕ ®é tæng thèng Hoa Kú cßn h×nh thµnh tõ kÕt qu¶ s¸ng t¹o
cña tËp thÓ nh÷ng nhµ c¸ch m¹ng Mü, theo nhËn ®Þnh cña Thomas
Jefferson th×: "§ã thùc sù lµ cuéc quÇn tô nh÷ng ng−êi con cña th¸nh thÇn".
TËp thÓ nh÷ng con ng−êi nµy ®· tæng kÕt ®−îc ®−îc nh÷ng bµi häc kinh
nghiÖm x−¬ng m¸u cña b¶n th©n n−íc Mü trong chÕ ®é Hîp bang, ®· tæng
kÕt ®−îc nh÷ng t− t−ëng tiÕn bé cña mçi thêi ®¹i, nh− nÒn v¨n minh Hy
L¹p, La M· cæ ®¹i, c¸c t− t−ëng tiÕn bé trong thêi kú khai s¸ng, tæng kÕt
nh÷ng bµi häc lÞch sö v« gi¸ vÒ x©y dùng chÝnh quyÒn ë c¸c quèc gia cæ ®¹i
nh− c¸c Thµnh bang Hy L¹p, §Õ chÕ La M·... vµ ngay trong m« h×nh chÝnh
quyÒn Anh ®ang trùc tiÕp cai trÞ hä. ChÝnh nhê nh÷ng con ng−êi nµy mµ
trong cïng mét hoµn c¶nh hä ®· ®· t¹o ra mét b¶n hiÕn ph¸p míi mét chÕ
®é hoµn toµn kh¸c víi chÕ ®é tr−íc ®ã víi hiÕn ph¸p tr−íc ®ã lµ chÕ ®é Hîp
bang vµ HiÕn ph¸p 1781.
47
Ch−¬ng 2
§Æc ®iÓm cña ChÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú
2.1. Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú cã vÞ trÝ trung
t©m trong bé m¸y nhµ n−íc
Kh¸c víi c¸c chÕ ®é qu©n chñ lËp hiÕn, céng hßa ®¹i nghÞ, céng hßa
l−ìng tÝnh. Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú cã vÞ trÝ trung t©m trong
bé m¸y nhµ n−íc. VÞ thÕ trung t©m cña Tæng thèng ®−îc thÓ hiÖn ë c¸c
®iÓm d−íi ®©y:
Mét lµ, Tæng thèng võa lµ nguyªn thñ quèc gia võa lµ ng−êi ®øng ®Çu
hµnh ph¸p: §©y lµ ®iÓm rÊt riªng chØ cã ë chÕ ®é céng hßa Tæng thèng. NÕu
nh− ë Anh quèc, nguyªn thñ quèc gia lµ N÷ hoµng, ng−êi ®øng ®Çu chÝnh phñ
lµ thñ t−íng Anh, th× ë Mü Tæng thèng cïng lóc ®· n¾m gi÷ c¶ hai vÞ trÝ nµy.
Dï víi tªn gäi lµ Vua, Hoµng §Õ, hay N÷ Hoµng, hoÆc lµ Tæng thèng th× ë
c−¬ng vÞ nµy hä ®Òu lµ nguyªn thñ quèc gia ®Òu cã nh÷ng quyÒn ®Æc tr−ng mµ
c¸c chøc vô kh¸c kh«ng cã ®−îc nh− ®¹i diÖn cho toµn thÓ quèc gia, ®¹i diÖn
cho sù thèng nhÊt vµ tr−êng tån cña d©n téc, ®¹i diÖn cho nh÷ng nghi lÔ truyÒn
thèng, cho lÔ tiÕt t«n gi¸o, cho lßng yªu n−íc vµ kh¸t väng cña nh©n d©n: "Dï
víi tªn gäi hÕt søc kh¸c nhau, nh−ng c¸c nguyªn thñ quèc gia ®Òu ®−îc HiÕn
ph¸p quy ®Þnh lµ ng−êi ®øng ®Çu nhµ n−íc vÒ mÆt ®èi néi vµ ®èi ngo¹i; vÒ
nguyªn t¾c ®Òu lµ ®¹i diÖn t−îng tr−ng cho sù bÒn v÷ng vµ tËp trung cña nhµ
n−íc" [9, tr. 205]. Lµ nguyªn thñ quèc gia do ®ã hä cã liªn quan ®Õn mäi ho¹t
®éng cña bé m¸y nhµ n−íc tõ lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t− ph¸p, ®èi néi, ®èi ngo¹i,
an ninh quèc gia cho ®Õn nh÷ng tr−êng hîp khÈn thiÕt ®Æc biÖt kh¸c cña quèc
gia, nh−ng cã ®iÒu kh¸c nhau gi÷a c¸c nguyªn thñ lµ ë chç ng−êi cã thùc quyÒn
vµ ng−êi kh«ng cã thùc quyÒn. So víi nguyªn thñ cña c¸c n−íc qu©n chñ lËp
hiÕn, céng hßa ®¹i nghÞ, nguyªn thñ Hoa Kú, tøc lµ Tæng thèng Mü cßn cã vÞ
thÕ næi tréi. NÕu ë Anh hoÆc ë ý nguyªn thñ quèc gia mang tÝnh chÊt h×nh
48
thøc, kh«ng thùc quyÒn thÓ hiÖn ë c©u ng¹n ng÷: " Nhµ vua trÞ v×, nh−ng
kh«ng cai trÞ", cßn ë Mü, Tæng thèng cã thùc quyÒn to lín. Tæng thèng lµ
ng−êi duy nhÊt qu¶n lý ®Êt n−íc vµ kh«ng ph¶i chia sÎ víi bÊt cø c¬ quan
nµo hay c¸ nh©n nµo quyÒn lùc Êy kÓ c¶ Phã Tæng thèng. Víi quyÒn lùc cña
nguyªn thñ quèc gia nh− vËy mét sè nhµ nghiªn cøu luËt häc ®· so s¸nh vÞ trÝ
cña Tæng thèng Mü nh− mét vÞ hoµng ®Õ: "ChÝnh v× lÏ ®ã kh«ng Ýt ng−êi cho
r»ng Tæng thèng Mü kh«ng kh¸c mét vÞ Hoµng ®Õ. Nh−ng ®©y kh«ng ph¶i
lµ Hoµng ®Õ ®Ých thùc víi nguyªn nghÜa cña tõ nµy mµ mét hoµng ®Õ do
bÇu cö mµ ra, chø kh«ng ph¶i mét hoµng ®Õ thÕ tËp" [9, tr. 209]. Víi vÞ trÝ
lµ ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p, Tæng thèng Mü vÉn tËp trung quyÒn lùc h¬n
thñ t−íng cña c¸c n−íc céng hßa ®¹i nghÞ hay qu©n chñ lËp hiÕn. VÝ dô thñ
t−íng Anh khi thùc hiÖn quyÒn hµnh ph¸p ph¶i bµn b¹c vµ cÇn ®Õn sù nhÊt
trÝ cña néi c¸c, cßn Tæng thèng Mü th× mäi vÊn ®Ò thuéc thÈm quyÒn hµnh
ph¸p trung −¬ng ®Òu n»m trong tay Tæng thèng, néi c¸c chØ ®ãng vai trß t−
vÊn cho Tæng thèng, cßn c¸c bé tr−ëng chØ lµ nh÷ng th− ký gióp viÖc cho
Tæng thèng ë tõng lÜnh vùc mµ th«i: "ë Mü, Ýt cã chuyÖn quyÕt ®Þnh tËp thÓ
mét chÝnh s¸ch.Trong lý thuyÕt còng nh− trªn thùc tÕ, Tæng thèng th−êng lµ
ng−êi quyÕt ®Þnh mét m×nh nh÷ng sù lùa chän chñ yÕu" [26, tr. 347].
C¸c Bé tr−ëng vµ Néi c¸c kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Quèc
héi mµ chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Tæng thèng, "Néi c¸c lµ c¬ quan quyÒn lùc cao
nhÊt trong c¬ quan hµnh ph¸p, thµnh phÇn do thñ t−íng Ên ®Þnh. Th−êng ®ã
lµ mét sè bé tr−ëng quan träng nh− Tµi chÝnh, Néi vô, Quèc phßng, Ngo¹i
giao…Do vai trß quan träng cña Néi c¸c, kh¸c víi Tæng thèng Mü, Thñ
t−íng Anh cÇn sù ñng hé cña c¸c thµnh viªn Néi c¸c" [25, tr. 57]. Víi vai
trß ®øng ®Çu hµnh ph¸p, Tæng thèng Mü lµ tæng t− lÖnh lùc l−îng vò trang,
cã quyÒn lùa chän nh©n sù cho c¸c bé còng nh− c¸c quan chøc cÊp cao
trong bé m¸y hµnh ph¸p liªn bang (tÊt nhiªn ®−îc sù ®ång ý cña Quèc héi).
Tæng thèng còng cã quyÒn so¹n th¶o ng©n s¸ch liªn bang, trong ®ã cã c¸c
kho¶n dù trï chi tiªu cho ngµnh hµnh ph¸p ®Ó tr×nh Quèc héi.
49
VÒ ®èi ngo¹i, Tæng thèng Mü cã quyÒn ký kÕt ®iÒu −íc quèc tÕ víi
sù phª chuÈn cña th−îng viÖn, bæ nhiÖm c¸c ®¹i sø víi sù chÊp thuËn cña
th−îng viÖn. Tæng thèng còng lµ ng−êi tiÕp nhËn c¸c ®¹i sø c¸c quan chøc
n−íc ngoµi ®Õn thùc hiÖn sø mÖnh ngo¹i giao víi Hoa Kú. Ngoµi ra, th«ng
qua bé ngo¹i giao Tæng thèng cßn cã mét lo¹t quyÒn kh¸c trong quan hÖ
®èi ngo¹i: "Th«ng qua Bé Ngo¹i giao, Tæng thèng chÞu tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ
ng−êi Mü ë n−íc ngoµi, vµ b¶o vÖ nh÷ng kiÒu d©n n−íc ngoµi ë Mü. Tæng
thèng quyÕt ®Þnh viÖc cã c«ng nhËn hay kh«ng c«ng nhËn c¸c quèc gia míi
vµ c¸c chÝnh quyÒn míi" [45, tr. 78]. Víi nh÷ng quyÒn h¹n trªn Tæng thèng
Mü vÉn ®−îc coi lµ ng−êi ®øng ®Çu ngµnh ngo¹i giao cña Hoa Kú.
Hai lµ, ®èi víi quyÒn lËp ph¸p. VÒ nguyªn t¾c theo hiÕn ph¸p Mü
th× hµnh ph¸p kh«ng cã s¸ng quyÒn lËp ph¸p, nh−ng Tæng thèng Mü c¨n cø
vµo §iÒu 1 vµ §iÒu 2 cña HiÕn ph¸p ®Ó t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh lËp ph¸p cña
Quèc héi, tõ giai ®o¹n ®Çu tiªn ®Õn khi dù luËt cã thÓ thµnh luËt:
Tæng thèng ng−êi ®øng ®Çu bé m¸y hµnh ph¸p, vÉn cã ¶nh
h−ëng rÊt lín ®Õn quyÒn lËp cña quèc héi, b¾t ®Çu tõ s¸ng quyÒn
lËp ph¸p cña m×nh. B»ng c¸c th«ng ®iÖp vÒ t×nh h×nh ®èi néi vµ
®èi ngo¹i cña ®Êt n−íc ®äc tr−íc c¸c khãa häp cña Quèc héi, Tæng
thèng gîi ý cho Quèc héi, ban hµnh nh÷ng dù luËt trong thêi gian
tíi. Ngoµi vÊn ®Ò s¸ng quyÒn lËp ph¸p, Tæng thèng cßn cã quyÒn
phñ quyÕt c¸c dù ¸n luËt ®· ®−îc Quèc héi th«ng qua [9, tr. 245].
B»ng c¸c quyÒn h¹n ®ã, Tæng thèng Mü ®· buéc Quèc héi ph¶i l¾ng
nghe ý kiÕn cña Tæng thèng vµ th«ng th−êng c¸c gîi ý lËp ph¸p trong th«ng
®iÖp mµ Tæng thèng ®−a ra ®Òu ®−îc Quèc héi xem xÐt th¶o luËn tr−íc.
Tæng thèng còng cã quyÒn phñ quyÕt bÊt kú dù luËt nµo ®−îc Quèc héi
th«ng qua trõ khi cã hai phÇn ba thµnh viªn trong mçi viÖn phñ quyÕt ®Ó g¹t
bá sù phñ quyÕt cña Tæng thèng. Tæng thèng còng cã quyÒn triÖu tËp Quèc
héi trong nh÷ng tr−êng hîp khÈn cÊp hoÆc Tæng thèng còng cã thÓ triÖu tËp
riªng tõng viÖn cña Quèc héi. Theo §iÒu 2 kho¶n 3 HiÕn ph¸p Mü th× trong
50
tr−êng hîp hai viÖn cña Quèc héi bÊt ®ång ý kiÕn vÒ viÖc nghØ khãa häp,
Tæng thèng sÏ cã quyÒn b·i khãa häp Quèc héi trong thêi gian mµ Tæng
thèng cho lµ thÝch hîp.
Ba lµ, ®èi víi quyÒn t− ph¸p. TÊt c¶ c¸c thÈm ph¸n liªn bang ®Òu do
Tæng thèng bæ nhiÖm vµ th−îng viÖn phª chuÈn. Tæng thèng cßn cã quyÒn
ban bè lÖnh ©n x¸ hoµn toµn hay cã ®iÒu kiÖn cho bÊt kú ai ®· bÞ kÕt téi vi
ph¹m luËt ph¸p liªn bang, quyÒn ©n x¸ cña Tæng thèng cßn bao hµm c¶
quyÒn rót ng¾n thêi gian chÊp hµnh h×nh ph¹t tï vµ gi¶m bít tiÒn ph¹t do
tßa ¸n ¸p dông. VÝ dô Tæng thèng Gerald R.Ford ®· ra lÖnh ©n x¸ cho cùu
Tæng thèng Nixon: "Th¸ng 9 n¨m 1974 Tæng thèng kÕ nhiÖm Gerald
R.Ford ®· ra lÖnh x¸ téi toµn bé, miÔn tr¸ch nhiÖm hoµn toµn ®èi víi tÊt c¶
c¸c hµnh ®éng ph¹m ph¸p mµ ngµi cùu Tæng thèng ®· ph¹m ph¶i hoÆc cã
tham gia trong thêi gian lµm Tæng thèng" [59, tr. 1158].
Trªn ®©y lµ nh÷ng quyÒn h¹n to lín cña Tæng thèng Hoa Kú, nh÷ng
quyÒn h¹n ®ã ®· t¹o nªn mét vÞ thÕ quan träng cña Tæng thèng trong bé
m¸y nhµ n−íc Mü vµ næi tréi h¬n nguyªn thñ hay thñ t−íng cña mét sè
n−íc. NÕu chÝnh phñ ®−îc Lªnin ®¸nh gi¸: "Mäi cuéc c¸ch m¹ng ®Òu xoay
quanh vÊn ®Ò lËt ®æ chÝnh phñ cò thµnh lËp chÝnh phñ míi" [9, tr. 230] th× ë
chÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng: "ChÝnh phñ hoµn toµn n»m trong tay Tæng
thèng" [9, tr. 233]. Nh− vËy Tæng thèng Mü ®óng lµ: "Tæng thèng lµ trung
t©m quyÒn lùc cña nhµ n−íc" [28, tr. 168]. Hay nh− lêi nhËn ®Þnh cña
TS. Vò §¨ng Hinh, Trung t©m nghiªn cøu B¾c Mü: "Tæng thèng lµ nhµ
chÝnh trÞ duy nhÊt ®−îc bÇu trªn ph¹m vi toµn quèc, ®¹i diÖn cho toµn thÓ
Hîp chóng quèc c¶ vÒ ®èi néi lÉn ®èi ngo¹i. Bëi vËy, chøc vô Tæng thèng
cã vÞ trÝ trung t©m trong hÖ thèng chÝnh trÞ Mü" [23, tr. 159]. Cã vÊn ®Ò ®Æt
ra lµ t¹i sao Tæng thèng Mü l¹i cã thùc quyÒn vµ quan träng nh− vËy? Cã
thÓ gi¶i thÝch vÊn ®Ò nµy dùa vµo mét sè c¨n cø sau:
- Tæng thèng Mü thùc quyÒn bëi v× Tæng thèng g¾n liÒn víi bé m¸y
hµnh ph¸p, lµ ng−êi ®øng ®Çu bé m¸y hµnh ph¸p mét trung t©m quyÒn lùc
51
trong mét nhµ n−íc gåm qu©n ®éi, c¶nh s¸t, vµ ®éi ngò c«ng chøc hïng
hËu. Nh− trong s¸ch binh ph¸p ng−êi x−a th−êng nãi: "Ai n¾m binh quyÒn
ng−êi ®ã cã thùc quyÒn".
- Tæng thèng cã quyÒn lùc lín bëi v× quyÒn lùc cña «ng ta lÊy tõ
nh©n d©n th«ng qua con ®−êng bÇu cö chø kh«ng ph¶i tù phong, thÕ tËp
truyÒn ng«i vµ còng kh«ng ph¶i lÊy tõ Quèc héi nh− mét sè n−íc kh¸c.
ChÝnh v× ®iÓm nµy mµ Tæng thèng kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Quèc
héi, c¸c thµnh viªn néi c¸c cña Tæng thèng còng kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn
cña Quèc héi vµ còng kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Quèc héi mµ chØ chÞu
tr¸ch nhiÖm tr−íc Tæng thèng.
- XuÊt ph¸t tõ nhËn thøc cña c¸c nhµ lËp ph¸p Mü vÒ b¶n tÝnh cña
hµnh ph¸p lµ ph¶i tËp trung quyÒn, lµ chÕ ®é thñ tr−ëng quyÕt ®o¸n vµ d¸m
chÞu tr¸ch nhiÖm. Cho nªn hµnh ph¸p cµng Ýt ng−êi cµng tèt, cµng Ýt trung gian
cµng tèt, cµng Ýt nhòng nhiÔu cµng tèt. NÕu lËp ph¸p lµ lµm luËt th× hµnh
ph¸p lµ ra lÖnh vµ ®Ó ra lÖnh th× ph¶i cã quyÒn uy nghÜa lµ ph¶i cã quyÒn lùc.
2.2. Tæng thèng do d©n bÇu vµ kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm
tr−íc quèc héi
BÇu cö lµ mét ph−¬ng thøc gi¸n tiÕp ®Ó thùc hiÖn d©n chñ, cßn
ph−¬ng thøc trùc tiÕp nh− h×nh thøc tù trÞ, tù qu¶n, tù nh©n d©n trùc tiÕp
tham gia vµo c«ng viÖc nhµ n−íc, ph−¬ng thøc nµy rÊt khã thùc hiÖn v×
kh«ng thÓ cã mét l·nh thæ ®ñ nhá ®Ó thùc hiÖn ®iÒu nµy. BÇu cö cã tõ thêi
chiÕm h÷u n« lÖ nh−ng ch−a phæ biÕn vµ nh÷ng ng−êi ®−îc thùc hiÖn quyÒn
bÇu cö l¹i rÊt h¹n chÕ. ChØ khi cã c¸c cuéc c¸ch m¹ng t− s¶n næ ra, giai cÊp
t− s¶n ®Êu tranh giµnh quyÒn lùc víi giai cÊp phong kiÕn vµ cïng víi sù tiÕn
bé cña x· héi mµ bÇu cö míi trë thµnh mét chÕ ®Þnh quan träng ®Ó nh©n
d©n thùc hiÖn quyÒn lùc cña m×nh b»ng c¸ch gi¸n tiÕp bÇu nh÷ng ng−êi
m×nh cho lµ tÝn nhiÖm, thay m×nh n¾m chÝnh quyÒn vµ kiÓm so¸t chÝnh
quyÒn. Ngay trong nhµ n−íc t− s¶n th× nh÷ng nhµ n−íc ¸p dông häc thuyÕt
52
ph©n quyÒn míi th−êng xuyªn ¸p dông ph−¬ng thøc bÇu cö bëi v× ®èi t−îng
bÇu cö nhiÒu h¬n, ph¶i tæ chøc nhiÒu cuéc bÇu cö h¬n: "T¹i nh÷ng nhµ n−íc
t− s¶n dông nguyªn t¾c ph©n quyÒn, ®èi t−îng ®−îc bÇu th−êng réng h¬n
trong c¸c nhµ n−íc ¸p dông nguyªn t¾c tËp quyÒn" [11, tr. 22]. Mü lµ n−íc
¸p dông nguyªn t¾c ph©n quyÒn nªn chÕ ®Þnh bÇu cö ®−îc ¸p dông th−êng
xuyªn ®Ó bÇu chän ra rÊt nhiÒu c¸c quan chøc cña nhµ n−íc. §iÒu ®ã cã
nghÜa lµ quyÒn lùc ®−îc nh©n d©n sö dông nhiÒu h¬n vµ quyÒn lùc nhµ n−íc
cã xu h−íng quay trë vÒ víi nh©n d©n nhiÒu h¬n. Kh¸c víi Tæng thèng §øc
vµ Tæng thèng ý, Tæng thèng Mü do nh©n d©n bÇu ra th«ng qua cö tri ®oµn.
NÕu ®Æt trong thÕ kû XVIII, trong khi ®a sè c¸c n−íc cßn duy tr× chÕ ®é
qu©n chñ, vÞ trÝ nguyªn thñ quèc gia chñ yÕu lµ thÕ tËp, truyÒn ng«i vµ suèt
®êi th× mét nguyªn thñ quèc gia cã nhiÒu quyÒn lùc l¹i ®−îc bÇu theo
nhiÖm kú lµ mét sù thay ®æi qu¸ lín, hiÕm thÊy, vµ viÖc bÇu nh− vËy cã khi
cßn ®−îc coi lµ Tæng thèng kh«ng ®¸ng tin cËy. LÞch sö cßn ghi l¹i sù kiÖn
®Çu th¸ng 1 n¨m 1832, Tæng thèng Mü lµ Andrew Jackson ®· cö chiÕn h¹m
Peacock ®Õn ViÖt Nam ®Ó th¶o luËn vÒ hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i nh−ng ViÖt
Nam lóc ®ã lµ vua quan triÒu NguyÔn ®· tõ chèi kh«ng ký v×:
Lý do quan träng nhÊt khiÕn c¸c ph¸i viªn cña triÒu ®×nh
HuÕ kh«ng ®ång ý ký, rèt cuéc chñ yÕu l¹i thuéc vÒ h×nh thøc
v¨n b¶n. Hä cho r»ng lêi lÏ trong dù th¶o hiÖp ®Þnh kh«ng tu©n
thñ c«ng thøc t«n kÝnh cÇn cã ®èi víi Hoµng ®Õ ViÖt Nam. ThËm
chÝ cßn c¨n vÆn phÝa Mü, sau khi ®−îc gi¶i thÝch r»ng Tæng thèng
Hoa Kú lµ do bÇu ra nªn cã nhiÖm kú, r»ng nh− vËy Tæng thèng
Mü kh«ng t−¬ng xøng víi Hoµng ®Õ ViÖt Nam [18, tr. 37].
Qua sù kiÖn lÞch sö trªn ta thÊy r»ng, t¹i thêi ®iÓm ®ã viÖc bÇu cö
Tæng thèng Mü theo nhiÖm kú ®óng lµ ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña chÕ ®é céng
hßa Tæng thèng, qua ®©y chóng ta còng rót ra bµi häc lÞch sö: Trong quan
hÖ quèc tÕ chóng ta cÇn ph¶i hiÓu thÓ chÕ chÝnh trÞ cña hä th× míi cã thÓ
giao l−u kinh tÕ th−¬ng m¹i ®Ó ®em l¹i lîi Ých cho quèc gia. ViÖc Tæng thèng
53
Mü ®−îc h×nh thµnh qua bÇu cö tõ nh©n d©n lµ lý do ®Ó gi¶i thÝch v× sao
Tæng thèng Mü cã nhiÒu quyÒn h¬n c¸c Tæng thèng ë §øc vµ ë ý. Tæng
thèng Mü tiÕp thu quyÒn lùc tõ sù lùa chän cña nh©n d©n cßn Tæng thèng §øc
vµ ý trong chÝnh thÓ céng hßa ®¹i nghÞ th−êng kh«ng cã thùc quyÒn: "Nguyªn
thñ quèc gia ë chÕ ®é céng hßa ®¹i nghÞ, th−êng kh«ng do nh©n d©n trùc
tiÕp bÇu ra, mµ th−êng ®−îc bÇu trªn c¬ së NghÞ viÖn hoÆc do NghÞ viÖn
trùc tiÕp bÇu. ChÝnh ph−¬ng ph¸p nµy lµm cho Tæng thèng kh«ng cã thùc
quyÒn" [9, tr. 209]. ChÕ ®é bÇu cö Tæng thèng Mü - ng−êi ®øng ®Çu hµnh
ph¸p còng lµ mét trong c¸c lý do ®Ó Tæng thèng vµ néi c¸c do Tæng thèng lËp
ra kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc quèc héi. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ quèc héi
kh«ng thÓ gi¶i t¸n ®−îc chÝnh phñ, c¸c thµnh viªn néi c¸c còng kh«ng bÞ quèc
héi bá phiÕu tÝn nhiÖm, néi c¸c chØ lµ c¸c thµnh viªn gióp viÖc cho Tæng thèng
nªn chØ chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Tæng thèng. Ng−îc l¹i, Tæng thèng còng
kh«ng thÓ gi¶i t¸n ®−îc quèc héi v× quèc héi còng lÊy quyÒn lùc tõ nh©n d©n,
nh−ng Tæng thèng còng nh− quèc héi ®Òu ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc cö tri.
Cã thÓ nãi ®©y lµ h×nh thøc d©n chñ kh¸ ®iÓn h×nh cña x· héi t− b¶n v× cïng
lóc ng−êi d©n cã quyÒn lùa chän ®¹i diÖn vµo hai ngµnh quyÒn lùc lËp ph¸p vµ
hµnh ph¸p: "QuyÒn cña ng−êi d©n Mü, mét mÆt ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua quèc
héi vµ mÆt kh¸c th«ng qua Tæng thèng" [39, tr. 55]. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt so
víi chÝnh thÓ céng hßa ®¹i nghÞ hay chÝnh thÓ qu©n chñ ®¹i nghÞ. Trong chÝnh
thÓ qu©n chñ ®¹i nghÞ vµ chÝnh thÓ céng hßa ®¹i nghÞ, vÒ nguyªn t¾c nguyªn
thñ quèc gia cã quyÒn bæ nhiÖm hoÆc ®Ò nghÞ quèc héi bÇu ra mét ng−êi
®øng ®Çu chÝnh phñ tøc lµ thñ t−íng, nh−ng còng chØ ®−îc bæ nhiÖm hoÆc
®Ò nghÞ nghÞ viÖn bÇu mét ng−êi kh«ng kh¸c h¬n lµ ng−êi ®øng ®Çu ®¶ng
chiÕm ®a sè trong quèc héi hay thñ lÜnh cña ®¶ng cã uy tÝn trong quèc héi. V×
lÏ ®ã mµ chÝnh phñ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc quèc héi, nÕu chÝnh phñ
kh«ng cßn tÝn nhiÖm th× chÝnh phñ ph¶i tõ chøc hoÆc bÞ quèc héi gi¶i thÓ. VÝ
dô ë Anh quèc, h¹ viÖn cã thÈm quyÒn thµnh lËp chÝnh phñ vµ gi¶i thÓ chÝnh
phñ: "H¹ viÖn lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ n−íc cao nhÊt, lµ c¬ quan lËp ph¸p cã
54
chøc n¨ng phª chuÈn tÊt c¶ c¸c ®¹o luËt vµ hiÖp ®Þnh ký víi n−íc ngoµi, cã
quyÒn phñ quyÕt ®èi víi Th−îng viÖn. H¹ viÖn thµnh lËp ChÝnh phñ vµ cã thÓ
gi¶i t¸n ChÝnh phñ th«ng qua bá phiÕu bÊt tÝn nhiÖm" [25, tr. 50]. Cßn ë Céng
hßa Liªn bang §øc vµ ë ý th×: "Thñ t−íng cã thÓ bÞ NghÞ viÖn ý hoÆc H¹
viÖn §øc bá phiÕu bÊt tÝn nhiÖm buéc ph¶i tõ chøc" [51, tr. 30]. Cïng víi
nguyªn t¾c ph©n quyÒn vµ c¬ chÕ ®èi träng c©n b»ng, chÕ ®é bÇu cö ®· gãp
phÇn ®em l¹i sù æn ®Þnh cho chÝnh quyÒn Mü h¬n hai tr¨m n¨m qua. V×
Tæng thèng quyÒn uy nh− vËy nªn cuéc bÇu cö còng nh− c¸ch thøc bÇu cö
Tæng thèng Mü ®−îc xem lµ rÊt quan träng vµ thñ tôc bÇu còng diÔn ra rÊt
phøc t¹p. Dùa theo thùc tÕ bÇu cö ë Mü, nhµ nghiªn cøu PGS.TS NguyÔn
§¨ng Dung chia qu¸ tr×nh bÇu cö Tæng thèng lµm ba giai ®o¹n:
Giai ®o¹n 1: Lùa chän øng cö viªn Tæng thèng
Tiªu chuÈn ®Ó trë thµnh øng cö viªn Tæng thèng lµ rÊt réng më: øng
cö viªn Tæng thèng ph¶i cã ®é tuæi tõ ba l¨m tuæi trë lªn; c− tró ë Mü Ýt
nhÊt lµ m−êi bèn n¨m vµ ph¶i lµ c«ng d©n Mü chÝnh gèc. Nh−ng thùc tÕ chØ
ra r»ng kÓ tõ n¨m 1852 tÊt c¶ c¸c Tæng thèng ®¾c cö ®Òu lµ ng−êi cña ®¶ng
Céng hßa hoÆc ®¶ng D©n chñ. C¸c ®¶ng kh¸c vµ c¸c øng cö viªn ®éc lËp
®Òu cã thÓ trë thµnh øng cö viªn nh−ng ch−a bao giê ®¾c cö. V× vËy viÖc lùa
chän øng cö viªn cho chøc Tæng thèng chñ yÕu vµ s«i ®éng lµ diÔn ra ë hai
®¶ng Céng hßa vµ D©n chñ. ViÖc chØ cã hai ®¶ng ®Ò ra c¸c øng viªn Tæng
thèng vµ th−êng lµ chØ cã mét trong hai ®¶ng tróng cö Tæng thèng lµ lý do
kh¸ch quan chø kh«ng quy ®Þnh trong luËt. Bëi v×, nÕu c¸c ®¶ng kh«ng giíi
thiÖu th× nh©n d©n kh«ng thÓ tù biÕt ®Ó giíi thiÖu øng viªn vµ h¬n n÷a hai
®¶ng nµy tá ra lµ ®¹i diÖn ®−îc c¸c xu h−íng chÝnh trÞ lín ë Hoa kú vµ thu
hót ®−îc ®a sè cö tri. Nh− vËy nÕu cã øng cö viªn cña ®¶ng kh¸c xuÊt hiÖn,
th× cö tri sî r»ng nÕu bÇu cho ®¶ng ®ã th× l¸ phiÕu sÏ b»ng kh«ng v× l¸ phiÕu
cña hä cïng l¾m lµ chØ ph©n t¸n phiÕu bÇu chø kh«ng thÓ th¾ng øng cö viªn
cña hai ®¶ng kia. VÝ dô ®iÓn h×nh lµ øng cö viªn Perot (®¶ng C¶i c¸ch) øng
55
cö Tæng thèng n¨m 1996 vµ øng cö viªn R. Nader (®¶ng Xanh) n¨m 2000
®Òu kh«ng nhËn ®−îc phiÕu bÇu nµo cña ®¹i cö tri.
ë Mü viÖc chØ ®Þnh øng viªn ra tranh cö Tæng thèng kh«ng ph¶i do
tæ chøc ®¶ng vµ ban l·nh ®¹o ®¶ng quyÕt ®Þnh mµ do cö tri cña ®¶ng vµ
ng−êi ngoµi ®¶ng (ng−êi ngoµi ®¶ng nh−ng cã ghi danh tham gia bÇu cö s¬
bé øng viªn Tæng thèng cña ®¶ng) quyÕt ®Þnh. Cã nghÜa lµ ®¶ng giíi thiÖu
mét øng viªn nµo ®ã nh−ng cö tri cña ®¶ng cã thÓ bá phiÕu cho ng−êi ®ã
hoÆc mét ng−êi kh¸c cña ®¶ng, ng−êi th¾ng ph¶i cã ®a sè tuyÖt ®èi. VÝ dô
®¶ng D©n chñ cã 5 øng cö viªn G, A, B, D, M. Trong cuéc bÇu cö s¬ bé,
c¸c øng cö viªn nµy ph¶i vËn ®éng c¸c cö tri cña ®¶ng ë tiÓu bang bÇu cho
c¸c ®¹i diÖn cña m×nh nhiÒu phiÕu ®Ó hä trë thµnh ®¹i biÓu cho øng cö viªn
®ã ®i dù ®¹i héi cña ®¶ng toµn liªn bang. Mçi mét tiÓu bang theo quy ®Þnh
cña ®¶ng sÏ cã mét sè l−îng ®¹i biÓu nhÊt ®Þnh do ®ã øng cö viªn nµo cµng
cã nhiÒu ®¹i diÖn cña m×nh ®i dù ®¹i héi liªn bang th× cµng cã lîi. §Õn ®¹i
héi ®¶ng toµn liªn bang th× øng cö viªn nµo ®¹t ®−îc ®a sè phiÕu tuyÖt ®èi
míi trë thµnh øng cö viªn Tæng thèng chÝnh thøc cña ®¶ng. NÕu vßng mét
ch−a t×m ra th× tiÕp tôc vßng hai, vßng ba. §Ó tËp trung phiÕu nh÷ng øng cö
viªn Ýt phiÕu cã thÓ rót lui hoÆc dån phiÕu cho øng cö viªn kh¸c tïy theo sù
mÆc c¶ gi÷a hä. Cuéc bÇu cö s¬ bé trong ®¶ng ®−îc c¸c nhµ nghiªn cøu ®¸nh
gi¸ lµ trËn ®Êu ®a ph−¬ng khèc liÖt dµi h¬i hao ng−êi tèn cña, ®©y lµ nh÷ng thö
th¸ch khã kh¨n cña nh÷ng ng−êi trong néi bé ®¶ng ®Ó t×m ra mét khu«n mÆt
s¸ng gi¸ lµ øng viªn chÝnh thøc cña ®¶ng ra tranh chøc Tæng thèng. C¸c øng
cö viªn trong ®¶ng ®Òu tranh luËn c«ng khai vµ "ChiÕn ®Êu mét c¸ch c«ng
khai ®Õn h¬i thë cuèi cïng tÊt c¶ −u ®iÓm vµ nh−îc ®iÓm ®Òu béc lé dÔ nhËn
thÊy" [8, tr. 84]. LÞch sö ®· ghi nhËn n¨m 1924 ®¶ng D©n chñ ph¶i bÇu 103 lÇn
míi t×m ra øng cö viªn Tæng thèng chÝnh thøc cña ®¶ng lµ John Davis nh−ng
«ng nµy bÞ Coolige øng cö viªn cña ®¶ng Céng hßa ®¸nh b¹i vµ giµnh mÊt
chøc vô Tæng thèng thø ba m−¬i cña n−íc Mü [59, tr. 874]. §èi víi c¸c
56
Tæng thèng ë nhiÖm kú lÇn thø nhÊt do −u thÕ ®ang n¾m quyÒn bé m¸y nhµ
n−íc cã ¶nh h−ëng lín ®Õn cö tri vµ quan hÖ quèc tÕ nªn th«ng th−êng c¸c
®¶ng ®Ò cö lu«n lµ øng cö viªn Tæng thèng cho nhiÖm kú tiÕp theo.
Giai ®o¹n 2: BÇu cö chÝnh thøc Tæng thèng
Thêi gian diÔn ra cuéc bÇu cö chÝnh thøc Tæng thèng Mü lµ ngµy
thø 3 liÒn sau ngµy thø 2 ®Çu tiªn cña th¸ng 11 n¨m thø t− sau cuéc bÇu cö
lÇn tr−íc. Theo quy ®Þnh cña hiÕn ph¸p, cö tri Mü kh«ng bá phiÕu bÇu trùc
tiÕp Tæng thèng. Thay vµo ®ã, hä bá phiÕu bÇu "danh s¸ch ®¹i biÓu cña cö
tri hay cßn gäi lµ danh s¸ch c¸c ®¹i cö tri " t¹i c¸c bang nh÷ng ng−êi cam
kÕt ñng hé øng cö viªn Tæng thèng nµy hay øng cö viªn Tæng thèng kh¸c.
C¸c ®¹i cö tri ®−îc "c¸c nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ vµ thµnh viªn c¸c ®¶ng ë
c¸c bang ®Ò cö" [13, tr. 13]. Theo kho¶n 1 §iÒu 2 HiÕn ph¸p Mü, mçi bang
sÏ cã sè l−îng ®¹i cö tri b»ng tæng sè th−îng nghÞ sÜ vµ h¹ nghÞ sÜ cña mçi
bang ®ã trong quèc héi, vµ c¸c ®¹i cö tri kh«ng ®−îc lµ nghÞ sÜ hoÆc mét
chøc vô cã lîi tøc nµo trong chÝnh quyÒn tiÓu bang hoÆc liªn bang. ViÖc
bÇu cö Tæng thèng b»ng ®¹i cö tri chø kh«ng ph¶i cö tri bÇu trùc tiÕp lµ
xuÊt ph¸t tõ hai lý do cña c¸c nhµ lËp hiÕn tiÒn bèi. Mét lµ nÕu ®Ó cö tri trùc
tiÕp bÇu th× víi viÖc tÊn phong cña nh©n d©n quyÒn lùc cña Tæng thèng sÏ
rÊt lín vµ cã thÓ khuynh lo¸t c¸c ngµnh quyÒn lùc kh¸c lµm mÊt thÕ qu©n
b×nh gi÷a c¸c ngµnh quyÒn lùc. Hai lµ nÕu bÇu trùc tiÕp th× cö tri kh«ng ®ñ
th«ng tin vµ ®iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ lùa chän chÝnh x¸c mét ng−êi kh«n ngoan
nhÊt ®Çy ®ñ phÈm h¹nh ®Ó l·nh ®¹o ®Êt n−íc. HiÖn nay n¨m m−¬i bang cña
Mü trõ hai bang (Maine vµ Nebraska) ®Òu quy ®Þnh luËt: "ng−êi th¾ng ¨n
c¶", ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ øng cö viªn Tæng thèng nµo cã ®−îc nhiÒu ®¹i diÖn
trong sè ®¹i cö tri cña mçi bang th× sÏ ®−îc h−ëng tæng sè l−îng ®¹i cö tri ë
bang ®ã. VÝ dô bang Massachuselts cã sè l−îng quy ®Þnh lµ m−êi hai ®¹i cö
tri phï hîp víi sè m−êi h¹ nghÞ sÜ vµ hai th−îng nghÞ sÜ, nÕu ®¶ng Céng hßa
giµnh ®−îc s¸u ®¹i diÖn cßn ®¶ng d©n chñ giµnh ®−îc bèn ®¹i diÖn cßn øng
57
viªn tù do hoÆc c¸c ®¶ng kh¸c giµnh ®−îc hai ®¹i diÖn th× ®¶ng Céng hßa sÏ
giµnh tÊt c¶ m−êi hai ®¹i cö tri ®Ó ®i bÇu Tæng thèng.
Giai ®o¹n 3: §¹i cö tri bÇu Tæng thèng
C¸c ®¹i cö tri häp t¹i thñ phñ c¸c tiÓu bang bÇu Tæng thèng. PhiÕu
bÇu cña hä ®−îc x¸c nhËn g¾n xi göi lªn ChÝnh phñ Mü ®Ó tr×nh lªn th−îng
nghÞ viÖn. Chñ tÞch th−îng viÖn tr−íc sù chøng kiÕn cña c¸c thµnh viªn hai
viÖn sÏ më vµ kiÓm phiÕu bÇu. §Ó tróng cö Tæng thèng c¸c øng cö viªn ph¶i
®¹t Ýt nhÊt 270 phiÕu ®¹i cö tri. NÕu kh«ng øng viªn nµo ®¹t ®a sè phiÕu th×
h¹ viÖn sÏ quyÕt ®Þnh chiÕn th¾ng b»ng c¸ch chän kh«ng qu¸ 3 ng−êi, trong
sè c¸c øng cö viªn cã sè phiÕu cao nhÊt ®Ó c¸c thµnh viªn cña h¹ viÖn biÓu
quyÕt theo bang mçi ®oµn cö tri bang cã mét phiÕu. NÕu H¹ viÖn kh«ng bÇu
®−îc Tæng thèng tr−íc ngµy thø 4 cña th¸ng 3 tiÕp theo th× phã Tæng thèng
sÏ trë thµnh quyÒn Tæng thèng nh− trong tr−êng hîp Tæng thèng qua ®êi
hay kh«ng ®ñ n¨ng lùc ®iÒu hµnh ®Êt n−íc.
Cuéc bÇu cö ë Mü rÊt s«i ®éng vµ tèn kÐm nh÷ng quy ®Þnh vÒ bÇu cö
l¾t lÐo, thªm vµo ®ã lµ mçi bang l¹i cã nh÷ng quy ®Þnh riªng vÒ thñ tôc ®¨ng
ký vÒ thñ tôc bÇu cö vµ quy ®Þnh vÒ l¸ phiÕu rÊt kh¸c nhau, lµm cho qu¸ tr×nh
bÇu cö phøc t¹p h¬n vµ thùc tÕ ®· g©y ra tranh c·i vÒ kÕt qu¶ bÇu cö. §iÓn
h×nh lµ cuéc bÇu cö n¨m Tæng thèng n¨m 2000 cuèi cïng ph¶i nhê ®Õn
ph¸n quyÕt cña tßa ¸n tèi cao míi ph©n ®Þnh ®−îc chiÕc ghÕ Tæng thèng thø
bèn ba thuéc vÒ ai. Tuy vËy cö tri Mü vÉn chÊp nhËn c¸ch thøc bÇu cö nµy
vµ c¸c nhµ nghiªn cøu vÉn ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh bÇu cö nµy lµ c«ng b»ng vµ d©n
chñ gãp phÇn to lín vµo sù æn ®Þnh cña n−íc Mü trong suèt hai thÕ kû qua.
2.3. ChÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú ¸p dông häc thuyÕt
ph©n quyÒn vµ nguyªn t¾c kiÒm chÕ ®èi träng
2.3.1. Sù ph©n quyÒn
Häc thuyÕt ph©n quyÒn cña J. Locke (1632 - 1704) vµ Montesquieu
(1689 - 1755) xuÊt hiÖn trong thÕ kû ¸nh s¸ng chøa ®ùng nhiÒu t− t−ëng tù
58
do tiÕn bé. C¬ së cña häc thuyÕt nµy lµ c¨n cø b¶n tÝnh cña con ng−êi th−êng
®am mª quyÒn lùc: "Khi tr×nh bµy häc thuyÕt, «ng ®· ®i tõ quan ®iÓm vÒ
con ng−êi vµ cho r»ng: bÊt cø ai cã ®−îc quyÒn lùc ®Òu cã thÓ l¹m dông
nã" [20, tr. 99]. Kh«ng chØ c¸ nh©n con ng−êi l¹m quyÒn mµ c¸c chÝnh phñ
còng lu«n cã xu h−íng l¹m quyÒn: "Theo ®ã, xu h−íng l¹m dông quyÒn lùc
®· diÔn ra phæ biÕn. Nhµ n−íc d−êng nh− ®øng trªn ph¸p luËt, cßn ng−êi d©n
(nh©n d©n nãi chung) ph¶i phôc tïng quyÒn lùc nhµ n−íc vµ ph¸p luËt do
quyÒn lùc ®ã ®Æt ra" [49]. C¸c chÝnh phñ sau khi ®· cã quyÒn lùc th× th−êng
cã xu h−íng l¹m quyÒn, sù ®am mª quyÒn lùc vµ l¹m quyÒn sÏ dÉn ®Õn ®éc
tµi chuyªn chÕ. Theo Montesquieu (1689 - 1755) muèn b¶o vÖ tù do th× ph¶i
ng¨n chÆn ®éc tµi chuyªn chÕ, mµ muèn ng¨n chÆn quyÒn lùc ®éc tµi
chuyªn chÕ th× biÖn ph¸p h÷u hiÖu lµ dïng quyÒn lùc ®Ó h¹n chÕ quyÒn lùc.
Theo «ng: "ë mçi nhµ n−íc ®Òu cã ba quyÒn: lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t− ph¸p.
§Ó tr¸nh l¹m quyÒn, ba quyÒn ®ã cÇn n»m trong tay ba c¬ quan nhµ n−íc
kh¸c nhau. Sù ph©n chia vµ kiÒm chÕ lÉn nhau gi÷a ba quyÒn lµ ®iÒu kiÖn chñ
yÕu ®Ó b¶o ®¶m tù do tù do chÝnh trÞ trong nhµ n−íc" [40, tr. 142]. Häc thuyÕt
nµy ®−îc nhiÒu nhµ n−íc t− s¶n ¸p dông, nh−ng ¸p dông ®Çu tiªn vµ ®iÓn h×nh
nhÊt lµ ë Mü. Khi nh÷ng t− t−ëng nµy cßn ®ang bÞ cÊm ®o¸n ë ch©u ¢u th× nã
®· ®−îc c¸c nhµ lËp quèc Mü ®−a vµo trong Tuyªn ng«n ®éc lËp vµ sau nµy
nã chØ ®¹o qu¸ tr×nh thiÕt lËp nªn c¸c c¬ quan quyÒn lùc cña chÕ ®é Tæng
thèng Hoa Kú. Theo häc thuyÕt nµy c¸c ngµnh quyÒn lùc lËp ph¸p vµ hµnh
ph¸p ®Òu tiÕp thu quyÒn lùc tõ nh©n d©n. QuyÒn lËp ph¸p cña n−íc Mü
®−îc trao cho Quèc héi gåm hai viÖn. H¹ viÖn ®¹i diÖn cho d©n chóng theo
®¬n vÞ bÇu cö, do sè d©n ngµy cµng t¨ng nªn sè l−îng h¹ nghÞ sÜ còng thay
®æi. HiÖn nµy kho¶ng n¨m tr¨m ngh×n d©n trªn mét ®¹i biÓu h¹ viÖn, tæng
sè h¹ viÖn lµ bèn tr¨m ba l¨m ®¹i biÓu. Theo quy ®Þnh cña hiÕn ph¸p, nhiÖm
kú cña h¹ nghÞ sÜ lµ hai n¨m. ViÖc quy ®Þnh nhiÖm kú hai n¨m chø kh«ng
ph¶i ng¾n h¬n hoÆc dµi h¬n ®èi víi h¹ nghÞ sÜ ®−îc xuÊt ph¸t tõ lý do sau: Mét
lµ, theo c¸c nhµ lËp ph¸p th× lu«n lu«n tuyÓn cö ®Ó quyÒn lùc lu«n trë vÒ víi
59
nh©n d©n vµ lu«n duy tr× ®−îc sù phô thuéc vµ gÇn gòi cña chÝnh quyÒn ®èi víi
d©n chóng. Hai lµ, lu«n tuyÓn cö th× sÏ ng¨n chÆn ®−îc chuyªn chÕ, ng¨n chÆn
®−îc t×nh tr¹ng ngay sau tuyÓn cö lµ b¾t ®Çu t×nh tr¹ng chuyªn chÕ. Ba lµ, kinh
nghiÖm cña c¸c bang cho thÊy r»ng ph¶i cã mét nhiÖm kú võa ®ñ ®Ó cã thÓ ®o
l−êng vµ ®¸nh gi¸ ®−îc c¸c c¶i c¸ch mµ h¹ viÖn ®em l¹i sau khi bÇu cö. Bèn lµ,
h¹ nghÞ sÜ ph¶i cã mét thêi gian thÝch hîp ®Ó thu nhËn th«ng tin còng nh− sù
hiÓu biÕt ®Ó cã thÓ hoµn thµnh nhiÖm vô. Th−îng nghÞ viÖn ®¹i diÖn cho c¸c
bang, mçi bang cã hai ®¹i biÓu, tæng sè cã mét tr¨m th−îng nghÞ sÜ. NhiÖm
kú cña th−îng nghÞ sÜ lµ s¸u n¨m dµi h¬n so víi h¹ nghÞ sÜ. C¸c nhµ lËp ph¸p
Mü cho r»ng h¹ nghÞ sÜ do ®¹i diÖn cho d©n chóng nªn th−êng xuyªn chÞu
¸p lùc cña d©n chóng do ®ã th−êng Ýt cã c¬ héi ®Ó suy xÐt thÊu th¸o do vËy
cÇn cã mét th−îng viÖn thËn träng h¬n ®Ó cã thÓ lµm nguéi bít sù h¨ng h¸i
nhiÒu khi qu¸ møc cña h¹ viÖn. Tæng thèng Washington ®· tõng gi¶i thÝch
vÊn ®Ò nµy b»ng mét sù viÖc thùc tÕ. Trong mét lÇn ¨n s¸ng cïng Jefferson,
khi ®−îc hái t¹i sao «ng ®ång ý lËp hai viÖn trong quèc héi. Warshington
tr¶ lêi: "T¹i sao «ng ®æ cµ phª vµo ®Üa «ng vËy? §Ó lµm cho nguéi bít ®i
«ng Jefferson tr¶ lêi! §óng vËy còng nh− chóng t«i ®æ thø c¬ quan lËp ph¸p
Êy vµo chiÕc ®Üa th−îng nghÞ viÖn ®Ó lµm nguéi bít ®i" [5, tr. 45]. Ngoµi ra,
th−îng viÖn cßn cã chøc n¨ng ®èi ngo¹i phª chuÈn hiÖp −íc quèc tÕ, phª
chuÈn c¸c quan chøc cao cÊp trong bé m¸y nhµ n−íc lµ nh÷ng c«ng viÖc ®ßi
hái rÊt cÈn träng kh«ng thÓ véi vµng vµ ®Ó lµm ®iÒu ®ã th× th−îng viÖn ph¶i
cã thêi gian l©u h¬n chÝn ch¾n h¬n vµ Ýt ph¶i chÞu søc Ðp cña d©n chóng
h¬n. Quèc héi ngoµi quyÒn lËp ph¸p söa ®æi hiÕn ph¸p cßn rÊt nhiÒu quyÒn
h¹n kh¸c nh− quyÒn tuyªn bè chiÕn tranh, toµn quyÒn vÒ ng©n s¸ch lµ nh÷ng
quyÒn vÉn ®−îc xem lµ: "QuyÒn lùc vÒ ng©n quü lµ chiÕc ®ßn bÈy mµ c¸c
nghÞ viÖn cã truyÒn thèng sö dông ®Ó giµnh lîi thÕ th−¬ng l−îng víi c¸c «ng
vua bµ hoµng" [46, tr. 27]. Ngoµi ra Quèc héi Mü cßn cã c¸c quyÒn kh¸c vÒ
hµnh ph¸p vµ t− ph¸p, t¸c gi¶ sÏ ph©n tÝch ë phÇn nguyªn t¾c kiÒm chÕ ®èi träng
d−íi ®©y. ChÝnh v× Quèc héi cã quyÒn lùc nh− vËy nªn: "Quèc héi Mü ®· ®−îc
60
gäi lµ c¬ quan lËp ph¸p cã nhiÒu quyÒn lùc nhÊt trªn thÕ giíi" [7, tr. 57]. TÝnh
ph©n quyÒn cßn thÓ hiÖn ë nguyªn t¾c vÒ tæ chøc nh©n sù. NghÞ sÜ th× kh«ng
bao giê ®−îc tham gia vµ gi÷ bÊt cø chøc vô nµo trong c¬ quan hµnh ph¸p vµ
ng−îc l¹i c¸c quan chøc trong ngµnh hµnh ph¸p th× kh«ng ®−îc tham gia Quèc
héi. §©y lµ nguyªn t¾c bÊt kh¶ kiªm nhiÖm, rÊt kh¸c víi chÕ ®é ®¹i nghÞ.
Tr−êng hîp hiÕn ph¸p quy ®Þnh t¹i ®iÒu mét, phã Tæng thèng (tøc lµ viªn chøc
hµnh ph¸p) ®−îc gi÷ chøc chñ tÞch th−îng viÖn lµ mong muèn cã mèi liªn hÖ
gi÷a hµnh ph¸p vµ lËp ph¸p. H¬n n÷a, mÆc dï lµ chñ tÞch th−îng viÖn nh−ng
phã Tæng thèng kh«ng cã ®Çy ®ñ c¸c quyÒn cña th−îng nghÞ sÜ, vÝ dô phã Tæng
thèng kh«ng ®−îc tham gia tranh luËn, phã Tæng thèng kh«ng ®−îc tham gia
bá phiÕu trõ tr−êng hîp sè phiÕu thuËn vµ phiÕu chèng ngang nhau. ViÖc ph©n
quyÒn nh− vËy, mét mÆt ®Ó ®¶m b¶o cho tÝnh ®éc lËp khi hä thùc hiÖn nhiÖm
vô, mét mÆt ®©y còng thÓ hiÖn tÝnh ph©n c«ng lao ®éng theo chuyªn m«n hãa
trong bé m¸y nhµ n−íc, vµ n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña mçi c¬ quan. Chóng ta
cã thÓ nh×n thÊy sù kh¸c biÖt cña hai viÖn trong Quèc héi Mü qua biÓu ®å sau:
So s¸nh H¹ viÖn Th−îng viÖn
Sè l−îng � 435 ®¹i biÓu. Tõ 25 tuæi trë lªn, lµ c«ng d©n Mü tõ 7 n¨m trë lªn
� 100 ®¹i biÓu. Tõ 30 tuæi trë lªn, lµ c«ng d©n Mü tõ 9 n¨m trë lªn
ThÈm quyÒn
� §èi víi c¸c dù luËt thuÕ vµ tµi chÝnh
� Buéc téi Tæng thèng vµ c¸c quan chøc liªn bang.
� §¹i diÖn cho toµn liªn bang
� Phª chuÈn hiÖp −íc quèc tÕ vµ viÖc bæ nhiÖm nh©n sù cña Tæng thèng
� XÐt xö Tæng thèng vµ quan chøc liªn bang
� §¹i diÖn cho c¸c bang
Qua b¶ng trªn chóng ta thÊy r»ng, c¸c chøc n¨ng cña hai viÖn tuy
cïng lËp ph¸p nh−ng cã ph©n râ vai trß kh¸c nhau, vµ ®Ó thùc hiÖn vai trß
kh¸c nhau ®ã lµ con ng−êi cã nhiÖm kú, ®é tuæi, tÝnh c¸ch kh¸c nhau ®Ó
phï hîp víi nhiÖm vô kh¸c nhau. Cã thÓ nãi, ®©y lµ mét c¸ch sö dông nguån
nh©n lùc rÊt khoa häc vµ hîp lý ®¸ng ®Ó chóng ta häc tËp kinh nghiÖm.
61
QuyÒn hµnh ph¸p cña nhµ n−íc Mü trao cho Tæng thèng, nÕu ë
chÝnh phñ mét sè n−íc quyÒn hµnh ph¸p thuéc vÒ chÝnh phñ tøc lµ mét tËp
thÓ th× ë n−íc Mü quyÒn hµnh ph¸p chØ tËp trung trong tay mét ng−êi, c¸c
bé tr−ëng chØ lµ ng−êi gióp viÖc cho Tæng thèng. §Æc ®iÓm vµ quyÒn h¹n
cña Tæng thèng t¸c gi¶ ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn.
QuyÒn t− ph¸p cña nhµ n−íc Mü ®−îc trao cho tßa ¸n. Tßa ¸n Mü
bao gåm hÖ thèng tßa ¸n liªn bang vµ tßa ¸n c¸c bang, ®øng ®Çu lµ Tèi cao
Ph¸p viÖn. Tßa ¸n Mü cã quyÒn ph¸n quyÕt mét ®¹o luËt hay mét hµnh vi lµ
vi hiÕn kÓ c¶ hµnh vi cña Tæng thèng ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p, hay cña
quèc héi. Tßa ¸n Mü cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh
trong n−íc Mü còng nh− c¸c tranh chÊp gi÷a Mü víi c¸c n−íc kh¸c, ngoµi
ra tßa ¸n cßn ®−îc xem lµ lµm ra luËt víi quyÒn ®−îc ¸p dông ¸n lÖ khi xÐt
xö. Tßa ¸n Mü do cã sù ph©n quyÒn nªn cã t− c¸ch ®éc lËp cao, t¸c gi¶ xin
tr×nh bµy thµnh mét ®Æc ®iÓm riªng ë môc bèn d−íi ®©y.
Víi c¸ch ph©n chia quyÒn lùc nh− trªn, rÊt nhiÒu nhµ nghiªn cøu ®·
dïng nhiÒu c¸ch gäi kh¸c nhau ®Ó chØ m« h×nh chÕ ®é céng hßa Tæng thèng
nh−: ®©y lµ m« h×nh ¸p dông häc thuyÕt ph©n quyÒn mét c¸ch cøng r¾n, ¸p
dông mét c¸ch tuyÖt ®èi, hay ¸p dông mét c¸ch m¹nh mÏ. C¸c c¸ch gäi
nh− vËy lµ hoµn toµn ®óng v× nh×n vµo bé m¸y nhµ n−íc Mü thÊy rÊt râ häc
thuyÕt ph©n quyÒn. Tuy vËy, t¸c gi¶ cã xu h−íng nghiªng vÒ nhËn ®Þnh cña
mét häc gi¶ Trung Quèc:
Zheng Zhi Suo, mét häc gi¶ Trung Quèc ®· bµn vÒ thuyÕt
tam quyÒn ph©n lËp trong tê Quang Minh nhËt b¸o (17.12.1990).
Sau khi ®iÓm l¹i thùc tÕ viÖc ¸p dông häc thuyÕt nµy ë c¸c n−íc
trªn thÕ giíi, t¸c gi¶ cho r»ng ë Mü thuyÕt tam quyÒn ph©n lËp
®−îc ¸p dông t−¬ng ®èi ®iÓn h×nh, cßn ë c¸c n−íc kh¸c(nh− Anh,
céng hßa liªn bang §øc…) thùc tÕ lµ thùc hiÖn chÕ ®é quyÒn lùc
hçn hîp [58, tr. 11].
62
T¸c gi¶ nghiªng vÒ c¸ch gäi nµy v× thùc tÕ lµ c¸c nhµ lËp quèc Mü
¸p dông häc thuyÕt ph©n quyÒn ®Ó tr¸nh ®éc quyÒn vµ h¹n chÕ sù l¹m
quyÒn cña c¸c ngµnh quyÒn lùc. ViÖc ph©n quyÒn kh«ng cã nghÜa lµ quyÒn
lùc nhµ n−íc kh«ng thèng nhÊt vµ hoµn toµn t¸ch biÖt nhau, mµ tr¸i l¹i c¸c
ngµnh quyÒn lùc nµy vÉn ph¶i phèi hîp liªn hÖ th−êng xuyªn víi nhau:
ThÈm ph¸n Joseph Story tõng viÕt, c¸c t¸c gi¶ cña HiÕn
ph¸p muèn chøng minh r»ng viÖc ¸p dông triÖt ®Ó, cøng nh¾c c¬
chÕ tam quyÒn ph©n lËp trong mäi tr−êng hîp sÏ ph¸ vì tÝnh hiÖu
qu¶ cña chÝnh phñ vµ dÉn ®Õn sù ph¸ ho¹i c¸c quyÒn tù do c«ng
céng. ThÈm ph¸n Robert Jackson ®· nhËn xÐt kh«n ngoan vµo
n¨m 1952: MÆc dï HiÕn ph¸p ph©n t¸n quyÒn lùc chñ yÕu ®Ó ®¶m
b¶o tù do, song nã còng dù liÖu r»ng viÖc ¸p dông ph¶i ®−îc tiÕn
hµnh sao cho hßa nhËp c¸c quyÒn ph©n t¸n thµnh mét chÝnh phñ
ho¹t ®éng tèt nhÊt [46, tr. 32].
NÕu gäi theo c¸ch ¸p dông häc thuyÕt ph©n quyÒn cøng r¾n hoÆc
tuyÖt ®èi cã thÓ dÉn ®Õn hiÓu lÇm lµ c¸c ngµnh quyÒn lùc trong nhµ n−íc Mü
®éc lËp tuyÖt ®èi víi nhau kh«ng cã sù phèi hîp bæ sung cho nhau. ChÝnh v× lÏ
®ã, t¸c gi¶ chän c¸ch gäi ¸p dông häc thuyÕt ph©n quyÒn mét c¸ch ®iÓn h×nh.
2.3.2. KiÒm chÕ ®èi träng vµ liªn hÖ phèi hîp
§©y lµ ®Æc ®iÓm rÊt cã ý nghÜa trong chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú.
NÕu sù ph©n quyÒn thÓ hiÖn trong c¸ch thøc tæ chøc c¸c c¬ quan quyÒn lùc
cña chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú th× nguyªn t¾c kiÒm chÕ ®èi träng vµ liªn hÖ
phèi hîp lµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¬ quan Êy trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng.
Chóng ta lÇn l−ît xem xÐt tõng mèi quan hÖ cña c¸c c¬ quan víi nhau:
Gi÷a lËp ph¸p víi hµnh ph¸p MÆc dï HiÕn ph¸p trao toµn quyÒn
hµnh ph¸p cho Tæng thèng nh−ng kh«ng v× thÕ mµ Quèc héi kh«ng kiÓm
so¸t ®−îc Tæng thèng. B»ng chøng lµ Tæng thèng lµ tæng t− lÖnh lùc l−îng
vò trang cã quyÒn ®iÒu ®éng qu©n ®éi nh−ng quyÒn tuyªn bè chiÕn tranh l¹i
63
thuéc vÒ Quèc héi, Tæng thèng cã thÓ sö dông søc m¹nh cña qu©n ®éi
nh−ng viÖc chi tiªu cho quèc phßng l¹i lµ quyÒn cña Quèc héi. HiÓu mét
c¸ch ®¬n gi¶n lµ Tæng thèng cÇm n¾m ®−îc qu©n ®éi nh−ng qu©n ®éi ®ã l¹i
kh«ng thÓ ho¹t ®éng ®−îc nÕu kh«ng cã tiÒn ®Ó trang bÞ cho qu©n ®éi vµ
kh«ng cã tiÒn ®Ó tr¶ l−¬ng cho binh sÜ. Tæng thèng cã toµn quyÒn trong
quan hÖ ®èi ngo¹i nh−ng nh÷ng ®iÒu −íc mµ Tæng thèng ký víi n−íc ngoµi
muèn cã hiÖu lùc ph¶i ®−îc Quèc héi phª chuÈn. B¶n th©n trong nhµ n−íc
t− s¶n theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ nghiªn cøu th× trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ
nghÜa t− b¶n ngµnh lËp ph¸p cã quyÒn lùc m¹nh h¬n c¸c ngµnh quyÒn lùc
kh¸c: "Thêi kú ®Çu cña chñ nghÜa t− b¶n - thêi kú tù do c¹nh tranh - lµ thêi
kú hoµng kim cña nghÞ viÖn. NghÞ viÖn cã −u thÕ h¬n h¼n c¸c c¬ quan nhµ
n−íc kh¸c. MÆc dï lóc bÊy giê cã nhiÒu quyÒn lùc nhµ n−íc ph¶i chia sÎ
nh−ng nghÞ viÖn vÉn cã mét −u thÕ nhÊt ®Þnh so víi c¸c c¬ quan nhµ n−íc
kh¸c" [9, tr. 175]. LÞch sö ®· cã tr−êng hîp n¨m 1919 Tæng thèng Mü lóc
®ã lµ Wilson (1856 - 1924) ®¹i diÖn chÝnh phñ Mü ký hiÖp −íc Versailles
thµnh lËp Héi Quèc Liªn nh−ng hiÖp −íc nµy Quèc héi Mü kh«ng phª
chuÈn nªn Mü ®· kh«ng thÓ trë thµnh thµnh viªn cña Héi Quèc Liªn. Ngoµi
ra c¸c quan chøc cao cÊp trong bé m¸y nhµ n−íc vµ c¸c quan chøc ngo¹i
giao khi Tæng thèng bæ nhiÖm còng ph¶i cã sù nhÊt trÝ cña cña Quèc héi.
Nh÷ng quyÒn nµy cña Quèc héi kh«ng g× kh¸c h¬n lµ ®Ó kiÒm chÕ l¹i
nh÷ng khi Tæng thèng sö dông quyÒn lùc v−ît qu¸ giíi h¹n, còng nh− ®Ó
kiÓm tra l¹i nh÷ng quyÕt ®Þnh cña Tæng thèng ®Ó tr¸nh tr−êng hîp v× c¸c
quyÒn lîi c¸ nh©n Tæng thèng ký c¸c ®iÒu −íc ph−¬ng h¹i ®Õn lîi Ých quèc
gia. Quèc héi còng cã thÓ buéc téi c¸c quan chøc cao cÊp trong bé m¸y nhµ
n−íc nãi chung trong c¬ quan hµnh ph¸p nãi riªng vµ kÓ c¶ vÞ Tæng thèng.
§èi víi Tæng thèng do lµ ng−êi ®−îc d©n chóng bÇu do ®ã viÖc luËn téi
Tæng thèng ph¶i hÕt søc thËn träng. §Çu tiªn lµ H¹ viÖn tiÕn hµnh luËn téi
vÒ nh÷ng hµnh vi ph¶n béi tæ quèc, nh÷ng hµnh vi sa ®äa hay c¶n trë thùc
hiÖn c«ng lý. Sau ®ã lµ Th−îng viÖn sÏ tiÕn hµnh xÐt xö. Trong lÞch sö ®· cã
64
ba vÞ Tæng thèng bÞ Quèc héi luËn téi, ®ã lµ Tæng thèng Andrew Johnson
(1808 - 1875), Quèc héi thiÕu ®óng mét phiÕu ®Ó cã thÓ kÕt ¸n vµ c¸ch chøc
Tæng thèng. Ng−êi thø hai lµ Tæng thèng Nixon trong vô Watergate th¸ng 7
n¨m 1974, trong vô nµy H¹ viÖn buéc ba téi ®èi víi Tæng thèng lµ: c¶n trë
thi hµnh c«ng lý; l¹m dông quyÒn lùc; cè t×nh kh«ng chÊp hµnh lÖnh ®ßi
cña tßa ¸n, kÕt qu¶ lµ Tæng thèng ph¶i tõ chøc, ng−êi thø ba lµ Tæng thèng
Bill Clinton trong vô thùc tËp sinh Monica Lenwinxky n¨m 1998-1999
nh−ng Quèc héi kh«ng ®ñ phiÕu ®Ó buéc téi Tæng thèng.
Ng−îc l¹i, do quyÒn lËp ph¸p cã −u thÕ h¬n nh÷ng ngµnh quyÒn lùc
kh¸c cho nªn quyÒn hµnh ph¸p cña Tæng thèng còng ®−îc c¸c nhµ lËp quèc
Hoa Kú rÊt chó träng vµ n©ng ®ì. Trong t¸c phÈm Nh÷ng bøc th− ng−êi Liªn
bang, Madison (1751 - 1836) ng−êi ®−îc coi lµ cha ®Î cña HiÕn ph¸p Mü viÕt:
"Ngµnh lËp ph¸p cã nhiÒu uy lùc h¬n c¸c ngµnh kh¸c, vËy chóng ta ph¶i chia
sÎ ngµnh nµy ®Ó lµm cho yÕu ®i, nh−ng tr¸i l¹i, v× ngµnh hµnh ph¸p yÕu
h¬n, vËy chóng ta ph¶i t¨ng c−êng cho ngµnh hµnh ph¸p" [44, tr. 82].
Nh÷ng t− t−ëng nµy vÒ sau trë thµnh hiÖn thùc trong bé m¸y nhµ n−íc Mü.
Dùa vµo t− t−ëng nµy chóng ta gi¶i thÝch ®−îc v× sao cïng mét c«ng viÖc
lËp ph¸p mµ ph¶i chia lµm hai viÖn, lµm võa tèn kinh phÝ võa mÊt nhiÒu thêi
gian. §ã lµ v× ®Ó gi¶m quyÒn lùc vèn ®· lín cña quèc héi, vµ b¶n th©n lµm
luËt cÇn ph¶i cÈn träng do ®ã cÇn ph¶i ph¶i ®−îc th¶o luËn kü cµng ë c¶ hai
viÖn. T− t−ëng nµy ta còng thÊy trïng hîp víi t− t−ëng t¹o thÕ qu©n b×nh
trong triÕt häc cña L·o Tö (570 TCN -?) ë Trung Quèc: "Tæn h÷u d−, bæ bÊt
tóc", "Khø thËm, khø xa, khø th¸i" [56, tr. 18], cã nghÜa lµ lµm hao tæn bít
nh÷ng c¸i g× d− thõa vµ bï ®¾p cho nh÷ng chç kh«ng ®ñ, trõ khö nh÷ng c¸i
g× th¸i qu¸, n©ng ®ì nh÷ng c¸i g× bÊt cËp ®Ó cho sù vËt ®−îc c©n b»ng æn
®Þnh nhê ®ã mµ tån t¹i ph¸t triÓn. ChÝnh v× lÏ ®ã mµ Tæng thèng Mü ®−îc
hiÕn ph¸p trao nh÷ng quyÒn cã thÓ h¹n chÕ bít quyÒn lùc qu¸ lín cña Quèc
héi vÝ dô nh− quyÒn phñ quyÕt c¸c ®¹o luËt cña Quèc héi. Nh− vËy mét ®¹o
luËt cña Quèc héi, ®Çu tiªn nã ®−îc Tæng thèng gîi ý cÇn ph¶i ban hµnh vµ
65
sau cïng tr−íc khi dù luËt trë thµnh luËt nã l¹i ®−îc Tæng thèng kiÓm tra l¹i
mét lÇn n÷a b»ng quyÒn phñ quyÕt. TÊt nhiªn dù luËt vÉn sÏ ®−îc th«ng qua
nÕu cã ®−îc hai phÇn ba sè phiÕu cña quèc hé t¸n thµnh nh−ng nh− vËy lµ
rÊt khã kh¨n. Ngoµi ra, Tæng thèng còng cã thÓ triÖu tËp cuéc häp bÊt
th−êng, trong tr−êng hîp hai viÖn bÊt ®ång ý kiÕn vÒ viÖc nghØ khãa häp,
Tæng thèng cã quyÒn b·i khãa häp Quèc héi trong thêi gian mµ Tæng thèng
cho lµ thÝch hîp c¸c phiªn häp cña Quèc héi. Mèi quan hÖ cña Tæng thèng
víi Quèc héi trong qu¸ tr×nh lËp ph¸p, mèi quan hÖ cña Quèc héi víi Tæng
thèng trong khi thùc hiÖn nhiÖm vô ®èi ngo¹i vµ sö dông søc m¹nh qu©n sù,
®· chøng minh gi÷a hµnh ph¸p vµ lËp ph¸p lµ cã sù bæ sung phèi hîp víi
nhau, chø kh«ng ph¶i nh− mét sè ng−êi nghÜ r»ng v× ph©n quyÒn riªng rÏ
nªn c¸c ngµnh quyÒn lùc ®éc lËp tuyÖt ®èi víi nhau kh«ng liªn quan g× ®Õn
nhau, gièng nh− chai lä hãa chÊt vµ khÝ tr¬ trong phßng thÝ nghiÖm. ChÝnh
Madison (1751 - 1836) gi¶i thÝch r»ng: "HiÕn ph¸p kh«ng ph¶i t¹o ra thiÕt
chÕ riªng rÏ, thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng riªng rÏ, mµ lµ c¸c thiÕt chÕ riªng rÏ
thùc hiÖn chøc n¨ng chung, nhê ®ã mµ c¸c ban ngµnh nµy ®· kÕt nèi vµ hßa
trén ®Ó trao cho mçi ban, ngµnh mét kh¶ n¨ng kiÓm so¸t hîp hiÕn ®èi víi
c¸c ban ngµnh kia" [46, tr. 30]. Mèi liªn hÖ gi÷a hµnh ph¸p vµ lËp ph¸p thÓ
hiÖn ë viÖc thµnh lËp c¸c c¬ quan kh¸c nhau nh− chiÕc cÇu nèi gióp cho
hµnh ph¸p vµ lËp ph¸p cã ®−îc sù phèi hîp ho¹t ®éng ®Ó thùc hiÖn chøc
n¨ng cña m×nh, c¸c c¬ quan ®ã lµ c¸c ñy ban c¸c nhãm c«ng t¸c ®−îc Tæng
thèng hoÆc Quèc héi lËp ra:
KÓ tõ khi hiÕn ph¸p ra ®êi, nhiÒu c¬ quan kh¸c nhau ®· ®−îc
thµnh lËp nh− lµ chiÕc cÇu nèi nh÷ng kho¶ng c¸ch gi÷a ba ngµnh nµy
gióp ®ì cho cho hÖ thèng nµy ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. VÝ dô nh− lµ
c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ vµ c¸c ñy ban Quèc héi. Tæng thèng vµ c¸c
nghÞ sÜ lµ c¸c thµnh viªn cña c¸c ®¶ng ph¸i vµ mèi quan hÖ gi÷a
c¸c thµnh viªn trong cïng mét ®¶ng trong hai ngµnh th−êng gióp
cho viÖc ban hµnh c¸c luËt theo nh÷ng môc tiªu chung [7, tr. 48].
66
TÝnh liªn hÖ phèi hîp gi÷a hµnh ph¸p vµ lËp ph¸p Mü còng thÓ hiÖn ë
mèi quan hÖ cña Tæng thèng víi c¸c nghÞ sÜ cña ®¶ng ®èi lËp chiÕm ®a sè trong
Quèc héi. Mèi quan hÖ ®ã cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh t¹i c¸c ñy ban ®Æc tr¸ch cña
Tæng thèng cã nhiÖm vô liªn l¹c gi÷a Tæng thèng víi Quèc héi, hay ®−îc tiÕn
hµnh khi Tæng thèng cã nh÷ng cuéc gÆp th−êng niªn víi c¸c NghÞ sÜ cã uy tÝn
lín cña Quèc héi trong ®ã cã c¸c nghÞ sÜ ®¶ng ®èi lËp t¹i Nhµ tr¾ng. Trong chÕ
®é Tæng thèng Hoa Kú cßn cã ®iÓm ®Æc biÖt lµ quan hÖ phèi hîp gi÷a Tæng
thèng vµ Quèc héi cßn ®−îc thÓ hiÖn trong nh÷ng cuéc bµn th¶o th−¬ng l−îng
kh«ng chÝnh thøc mµ c¸c nhµ nghiªn cøu gäi lµ chÕ ®é ®¹i nghÞ ë hµnh lang:
Cã thÓ cã tr−êng hîp Tæng thèng ng−êi ®øng ®Çu bé m¸y
hµnh ph¸p kiªm nguyªn thñ quèc gia do nh©n d©n gi¸n tiÕp (hoÆc
trùc tiÕp) bÇu ra kh«ng lµ ®¶ng viªn cña ®¶ng chiÕm ®a sè trong
nghÞ viÖn. Nh−ng v× nghÞ viÖn kh«ng bÞ gi¶i t¸n, do vËy thay cho
quan hÖ phèi hîp cña chÝnh thÓ céng hßa ®¹i nghÞ ®−îc quy ®Þnh
cô thÓ trong hiÕn ph¸p lµ quan hÖ mÒm dÎo, mÆc c¶ mua chuéc
gi÷a chÝnh phñ vµ ®¶ng chiÕm ®a sè trong nghÞ viÖn... sù mÆc c¶
nµy kh«ng ®−îc quy ®Þnh trong hiÕn ph¸p [9, tr. 232].
Mèi liªn hÖ phèi hîp cña Tæng thèng víi Quèc héi lËp ph¸p rÊt chÆt
chÏ th−êng xuyªn trong tr−êng hîp ®¶ng cña Tæng thèng chiÕm ®a sè trong
Quèc héi hay tr−êng hîp an ninh quèc gia bÞ ®e däa. Sù kiÖn ngµy 11 th¸ng 9
n¨m 2001 ®· chøng minh, ngay sau khi n−íc Mü bÞ tÊn c«ng, Tæng thèng ®·
triÖu tËp Quèc héi bÊt th−êng vµ Quèc héi Mü víi ®a sè tuyÖt ®èi ®· nhanh
chãng ñng hé vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho Tæng thèng Bush triÓn khai qu©n ®éi tr¶ ®òa
chÝnh quyÒn Taliban ë Apganitan víi sè phiÕu tuyÖt ®èi 98/98 ë Th−îng viÖn.
LËp ph¸p víi t− ph¸p. Tßa ¸n Mü ®−îc hiÕn ph¸p trao toµn quyÒn
xÐt xö vµ cã rÊt nhiÒu ®Þnh chÕ ®Ó tßa ¸n ®−îc ®éc lËp theo häc thuyÕt ph©n
quyÒn. Nh−ng kh«ng v× thÕ mµ tßa ¸n hoµn toµn tho¸t khái mèi liªn hÖ vµ
sù rµng buéc víi bÞ Quèc héi. ThÈm ph¸n cña tßa ¸n liªn bang kh«ng bÞ c¸c
67
søc Ðp tõ c¸c nghÞ sÜ nh−ng b¶n th©n c¸c thÈm ph¸n tèi cao mÆc dï do Tæng
thèng bæ nhiÖm nh−ng th−îng viÖn lµ ng−êi thÈm tra t− c¸ch ®Æc biÖt kü
l−ìng, vµ quyÕt ®Þnh bæ nhiÖm cña Tæng thèng chØ cã hiÖu lùc khi Th−îng
viÖn ®ång ý phª chuÈn. Quèc héi còng cã thÈm quyÒn quy ®Þnh vÒ sè l−îng
thÈm ph¸n, quy m« cña tßa ¸n tèi cao vµ sè l−îng c¸c tßa ¸n cÊp d−íi. MÆc
dï thÈm ph¸n tßa ¸n tèi cao cã nhiÖm kú suèt ®êi vµ xÐt xö lµ nghÒ nghiÖp
cña thÈm ph¸n nh−ng b¶n th©n thÈm ph¸n l¹i bÞ Quèc héi xÐt xö nÕu cã
hµnh vi kh«ng ®óng víi c−¬ng vÞ. Ng−îc l¹i, Quèc héi víi vai trß lµm ra
luËt nh−ng luËt ®ã cã thÓ bÞ mÊt hiÖu lùc nÕu tßa ¸n tuyªn luËt mµ Quèc héi
lµm ra lµ vi hiÕn. Sù phèi hîp gi÷a Tßa ¸n víi Quèc héi thÓ hiÖn rÊt râ ë
chç, khi xÐt xö, tßa ¸n chØ tu©n theo ph¸p luËt, nh−ng viÖc tu©n theo ph¸p luËt
kh«ng chØ lµ sù ¸p dông cøng nh¾c, m¸y mãc, tu©n thñ chÝnh x¸c quy ph¹m
mÉu mùc mµ Quèc héi ®· cÈn träng lµm ra. NÕu chØ ¸p dông dông m¸y mãc
chÝnh x¸c, nh÷ng quy ph¹m khu«n mÉu ®ã th× ng−êi ta ®· cã thÓ s¶n xuÊt ra
m¸y mãc, r« bèt mµ viÖc ¸p dông quy ph¹m víi møc ®é dung sai tuyÖt ®èi.
Quèc héi lµm ra luËt tuy r»ng rÊt cÈn träng nh−ng vÉn chØ lµ tiªn liÖu ®−îc mét
sè hoµn c¶nh sÏ x¶y ra, cßn trªn thùc tÕ th× cã mu«n ngh×n v¹n tr¹ng d÷ kiÖn
x¶y ra xung quanh khu«n ®óc mÉu mùc mµ Quèc héi quy ®Þnh tõ tr−íc.
ChÝnh ThÈm ph¸n sÏ lµ ng−êi hoµn thiÖn ®Ó gióp nh÷ng quy ph¹m khu«n mÉu
cña Quèc héi ®i vµo cuéc sèng. ChÝnh sù s¸ng t¹o vµ nh÷ng kü n¨ng nghÒ
nghiÖp cña thÈm ph¸n ®· s¸ng t¹o ra nh÷ng ¸n lÖ ®Ó bæ xung cho nguån luËt
cña Quèc héi. Nh−ng tÊt nhiªn nh÷ng b¶n ¸n cña tßa ¸n chØ trë thµnh ¸n lÖ khi
nã ®¹t ®−îc nh÷ng chuÈn mùc nhÊt ®Þnh ®−îc c«ng nhËn réng r·i vµ ®−îc ¸p
dông nhiÒu lÇn. Ngoµi ra mÆc dï Quèc héi lµm ra luËt nh−ng quyÒn gi¶i thÝch
luËt l¹i thuéc quyÒn cña Tßa ¸n vµ nh− vËy sÏ tr¸nh ®−îc hiÖn t−îng c¬ quan
nµo dù th¶o luËt còng mong muèn quy ®Þnh nh÷ng ®iÒu kho¶n cã lîi cho c¬
quan m×nh, cã lîi cho nhãm d©n c− mµ m×nh ®¹i diÖn. Mèi liªn hÖ cña Toµ
¸n vµ Quèc héi Mü cßn thÓ hiÖn trong sù phèi hîp gi÷a lËp ph¸p vµ hµnh
ph¸p trong viÖc buéc téi Tæng thèng ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p. Theo quy
68
®Þnh cña hiÕn ph¸p Mü Th−îng viÖn cã quyÒn xÐt xö Tæng thèng nh−ng
Ch¸nh ¸n Tßa ¸n tèi cao liªn bang sÏ chñ täa phiªn tßa vµ nh− vËy ®ã chÝnh
lµ sù phèi hîp gi÷a lËp ph¸p vµ t− ph¸p trong viÖc gi÷ g×n c«ng lý. Sù phèi
hîp nµy tr¸nh cho nh÷ng tr−êng hîp ®a sè c¸c nghÞ sÜ thuéc ®¶ng ®èi lËp
víi Tæng thèng sÏ kh«ng dÔ dµng thùc hiÖn nh÷ng m−u m« chÝnh trÞ vµ nh−
thÕ c«ng lý ®−îc kh«ng bÞ lu mê bëi c¸c ®éng c¬ chÝnh trÞ.
Gi÷a hµnh ph¸p víi t− ph¸p. Theo quy ®Þnh cña hiÕn ph¸p c¸c chøc
danh thÈm ph¸n liªn bang kh«ng do bÇu cö mµ do Tæng thèng bæ nhiÖm, do
®ã Tæng thèng lµ ng−êi lùa chän nh©n sù cho ngµnh t− ph¸p. Tßa ¸n lµ
ng−êi kÕt ¸n cho c¸c ph¹m nh©n nh−ng Tæng thèng l¹i cã quyÒn ban bè
lÖnh Ên x¸ cho c¸c ph¹m nh©n viÖc ©n x¸ cã thÓ lµ hoµn toµn hay cã ®iÒu
kiÖn ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ lµm bít ®i h×nh ph¹t mµ toµ ¸n ®· tuyªn. Ng−îc l¹i
Toµ ¸n sÏ cã thÓ tuyªn mét hµnh vi cña Tæng thèng lµ vi hiÕn vµ trong c¸c
tranh chÊp th× quyÕt ®Þnh cña tßa ¸n sÏ lµ quyÕt ®Þnh cuèi cïng. §¸nh gi¸
mét c¸ch kh¸ch quan th× trong c¸c mèi quan hÖ gi÷a ba ngµnh quyÒn lùc th×
t− ph¸p lµ ngµnh quyÒn lùc cã tÝnh ®éc lËp nhiÒu h¬n v× b¶n tÝnh cña t− ph¸p
lµ v« t− lµ xÐt xö mét c¸ch ®éc lËp kh¸ch quan, lµ b¶o vÖ c«ng lý, mµ muèn
cã c«ng lý th× cµng tr¸nh ®−îc ¸p lùc cµng tèt, cµng v« t− cµng tèt. T¸c gi¶
m« h×nh hãa nguyªn t¾c ph©n quyÒn vµ kiÒm chÕ ®èi träng nh− sau [8, tr. 78]:
Hßm phiÕu
Quèc héi (h¹ nghÞ viÖn vµ th−îng nghÞ viÖn
Tæng thèng
Tßa ¸n tèi cao. C¸c tßa ¸n liªn bang kh¸c
Hµnh ph¸p LËp ph¸p
T− ph¸p
Tæng thèng ®Ò nghÞ luËt, cã thÓ phñ quyÕt luËt
do Quèc héi th«ng qua
Quèc héi cã thÓ th«ng qua luËt bá qua quyÒn phñ
quyÕt cña Tæng thèng víi ®a sè 2/3, th«ng qua c¸c hiÖp ®Þnh, tuyªn bè chiÕn tranh
69
2.4. T− ph¸p trong chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú ®−îc
chó träng
Trong lÞch sö cña c¸c chÝnh thÓ th× quyÒn lùc cña ngµnh t− ph¸p vÉn
lµ mÒm yÕu nhÊt vµ lu«n cã xu thÕ bÞ c¸c ngµnh quyÒn lùc kh¸c chÌn Ðp.
§iÒu ®ã lµ xuÊt ph¸t tõ b¶n th©n ngµnh t− ph¸p kh«ng ph¶i lµ c¬ quan cÇm
gi÷ ®−îc tµi chÝnh do ®ã kh«ng chi phèi ®−îc kinh tÕ cña x· héi, kh«ng ¶nh
h−ëng ®Õn ®êi sèng cña d©n chóng còng nh− cña c¸c c¬ cÊu chÝnh quyÒn.
Ngµnh t− ph¸p còng kh«ng n¾m gi÷ c¸c c¬ quan søc m¹nh nh− qu©n ®éi
c¶nh s¸t, vµ ngay trong hÖ thèng ngµnh t− ph¸p ®éi ngò ngµnh t− ph¸p còng
rÊt Ýt ái so víi bé m¸y hµnh ph¸p lªn ®Õn hµng triÖu ng−êi. Kh«ng n¾m kinh
tÕ kh«ng n¾m binh quyÒn, quyÒn lùc l¹i kh«ng lÊy tõ nh©n d©n cho nªn
ngµnh t− ph¸p lu«n ë vÞ trÝ yÕu thÕ: "NÕu nh− ë Anh vµ Ph¸p, v× lý do lÞch
sö vµ hÖ t− t−ëng, nguyªn t¾c ph©n quyÒn trong bé m¸y nhµ n−íc kh«ng râ rÖt,
trong ®ã −u thÕ cña NghÞ viÖn lµ lÊn ¸t so víi ngµnh t− ph¸p" [11, tr. 24].
Do nhËn thøc ®−îc nh÷ng ®iÓm yÕu vèn cã cña t− ph¸p nªn c¸c nhµ lËp
quèc Mü rÊt chó ý ®Õn viÖc cñng cè ngµnh quyÒn lùc nµy. B»ng viÖc ¸p
dông häc thuyÕt ph©n quyÒn c¸c nhµ lËp quèc Mü ®· c¶i thiÖn mét b−íc lín
®èi víi ngµnh t− ph¸p. Tõ chç lµ ngµnh quyÒn lùc yÕu thÕ, lu«n ë d−íi c¸c
ngµnh quyÒn lùc kh¸c nay víi viÖc ph©n quyÒn ra ba ngµnh quyÒn lùc hµnh
ph¸p, t− ph¸p, lËp ph¸p ngang b»ng ®Ó t¹o thÕ c©n b»ng vµ kiÓm so¸t lÉn
nhau lµ mét b−íc tiÕn cña t− ph¸p. §Ó gi÷ ®−îc thÕ c©n b»ng vµ gi÷ ®−îc
tÝnh ®éc lËp trong khi ®−a ra c¸c ph¸n quyÕt, c¸c nhµ lËp hiÕn ®· chó träng
dµnh nhiÒu ®iÒu kiÖn −u thÕ cho t− ph¸p. NÕu Tæng thèng chØ cã nhiÖm kú
bèn n¨m vµ kh«ng qu¸ hai nhiÖm kú, nÕu quèc héi chØ víi nhiÖm kú hai
n¨m ë h¹ viÖn vµ s¸u n¨m ë th−îng viÖn th× c¸c thÈm ph¸n h−ëng nhiÖm kú
suèt ®êi. Nh− vËy so víi hµnh ph¸p vµ lËp ph¸p quyÒn lùc lu«n cã xu h−íng
rêi bá vµ lu«n chÞu ¸p lùc th× quyÒn lùc cña t− ph¸p l¹i æn ®Þnh vµ kh«ng bÞ
¸p lùc vµ ®©y lµ ®iÒu kiÖn quan trong ®Ó t− ph¸p ®−îc ®éc lËp: "Trong tÊt c¶
c¸c yÕu tè khiÕn cho ngµnh t− ph¸p cã thÓ duy tr× ®−îc tÝnh c¸ch ®éc lËp vµ
70
c−¬ng quyÕt cña m×nh, nhiÖm kú th−êng trùc cña c¸c vÞ ch¸nh ¸n lµ mét
yÕu tè quan träng nhÊt, vµ chóng ta cã thÓ coi yÕu tè ®ã lµ mét thµnh tr× ®Ó
b¶o vÖ c«ng lý vµ an ninh cho c«ng chóng vËy" [44, tr. 180]. §èi víi chÕ ®é
®·i ngé b»ng l−¬ng bæng, nÕu l−¬ng cña Tæng thèng lµ kho¶n cè ®Þnh
kh«ng t¨ng kh«ng gi¶m trong thêi kú Tæng thèng ®−¬ng nhiÖm th× ThÈm
ph¸n liªn bang l¹i ®−îc h−ëng kho¶n l−¬ng cao vµ chØ cã thÓ t¨ng lªn mµ
kh«ng bao giê sôt gi¶m. Nhµ ë cña Tæng thèng trong thêi gian t¹i vÞ sÏ
®−îc ë t¹i nhµ tr¾ng, nh−ng Tæng thèng sÏ ph¶i rêi khái nhµ tr¾ng vµ trë vÒ
tiÓu bang n¬i ë cò cña Tæng thèng. Cßn ®èi víi nhµ ë cña thÈm ph¸n th×
chÝnh quyÒn së t¹i kh«ng ®−îc cã bÊt kú mét s¸ch nhiÔu nµo. §©y lµ mét
tiªn liÖu rÊt cã ý nghÜa thiÕt thùc gióp cho thÈm ph¸n kh«ng bÞ bÊt cø mét
mua chuéc nµo hay mét phô thuéc nµo khi thùc thi c«ng lý. Hamilton ®·
nhËn xÐt vÒ b¶n tÝnh cña con ng−êi: "Nh− chóng ta ®· tõng nhËn xÐt vÒ b¶n
tÝnh con ng−êi, nÕu chóng ta cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc sù sinh sèng cña mét
ng−êi th× tøc lµ chóng ta kiÓm so¸t ®−îc ý chÝ cña ng−êi ®ã…khi mét ng−êi
®· ®−îc ch¾c ch¾n vÒ c¸ch sinh sèng cña m×nh råi, th× ng−êi ®ã cã thÓ v÷ng
t©m ®Ó lµm trßn nhiÖm vô cña m×nh" [44, tr. 188]. Qua nhËn xÐt cña
Hamilton chóng ta thÊy r»ng khi x©y dùng m« h×nh chÕ ®é Tæng thèng Hîp
chóng quèc Hoa Kú, c¸c nhµ lËp quèc Mü ®· vËn dông rÊt nhiÒu kiÕn thøc
cña rÊt nhiÒu ngµnh khoa häc tõ luËt häc, chÝnh trÞ häc, lÞch sö, triÕt häc,
t©m lý häc. ChÝnh v× lÏ ®ã mµ nh÷ng quy ®Þnh cña luËt ph¸p g¾n rÊt gÇn víi
cuéc sèng vµ ®©y lµ mét trong c¸c yÕu tè t¹o nªn søc sèng tr−êng tån cña
hiÕn ph¸p, nã kh¸c xa víi nh÷ng b¶n hiÕn ph¸p kh«ng chØ râ ®−îc b¶n tÝnh
cña con ng−êi, kh«ng chØ râ ®−îc b¶n tÝnh cña tõng ngµnh quyÒn lùc vµ ¶o
t−ëng cho r»ng con ng−êi lµ th¸nh thÇn vµ chÝnh quyÒn lµ nh÷ng ph¸n quan
thanh liªm vµ lu«n trung thµnh víi c−¬ng vÞ lµ ng−êi ®Çy tí cña nh©n d©n.
LÞch sö ngµnh t− ph¸p nhiÒu n−íc, thÈm ph¸n bÞ mua chuéc hay bÞ chÝnh
quyÒn ®Þa ph−¬ng g©y khã dÔ, lµm mÊt tÝnh ®éc lËp khi gi÷ g×n c«ng lý:
"MÆc dï hiÕn ph¸p cña Ucraina tuyªn bè r»ng c¸c tßa ¸n ®éc lËp víi ngµnh
71
hµnh ph¸p, c¸c quan tßa l¹i bÞ phô thuéc phÇn lín vµo c¸c c¬ quan hµnh
ph¸p ®Þa ph−¬ng vÒ nhµ ë cña hä. Nh÷ng quan tßa nµo chèng l¹i c¸c quan
chøc ®Þa ph−¬ng th× rÊt cã kh¶ n¨ng bÞ kÐo dµi thêi h¹n ®−îc cung cÊp nhµ
ë" [37, tr. 127]. ViÖc quy ®Þnh nhiÖm kú suèt ®êi cña c¸c ThÈm ph¸n cßn
nh»m ®¸p øng mét yªu cÇu cã tÝnh chuyªn m«n. Do quyÕt ®Þnh cña tßa ¸n lµ
cuèi cïng vµ kh«ng thÓ ®¶o ng−îc ®iÒu ®ã kh«ng g× kh¸c h¬n lµ nh÷ng ph¸n
quyÕt cña tßa ¸n lµ thÓ hiÖn c«ng lý vµ trËt tù x· héi, lµ thµnh tr× cuèi cïng
cña x· héi t− b¶n. Mét thÈm ph¸n muèn hoµn thµnh nhiÖm vô ®ã, ngoµi tinh
thÇn ®éc lËp c−¬ng quyÕt, ®¹o ®øc trung thùc thanh liªm, hä cßn ph¶i cã
mét sù hiÓu biÕt ph¸p luËt mét c¸ch cÆn kÏ vµ mét kinh nghiÖm dµy d¹n
®Çy ®ñ mµ muèn nh− vËy râ rµng hä ph¶i cã thêi gian, nhiÖm kú dµi ®Ó trau
dåi kiÕn thøc cña hä.
T− ph¸p Mü cßn cã thÈm quyÒn tuyªn bè mét ®¹o luËt cña Quèc héi
lµ vi hiÕn. ViÖc tuyªn bè mét ®¹o luËt vi hiÕn cã nghÜa lµ ®¹o luËt ®ã kh«ng
cã hiÖu lùc. §iÒu ®ã sÏ nh¾c nhë ngµnh lËp ph¸p r»ng nÕu hä cã v× nh÷ng
®éng c¬ t©y vÞ hoÆc ®¶ng ph¸i, ®Ó th«ng qua mét ®¹o luËt thiÕu c«ng b»ng
th× c¬ héi ®Ó thùc hiÖn ®éng c¬ môc ®Ých cña hä sÏ bÞ ng¨n c¶n bëi t− ph¸p.
QuyÒn xem xÐt l¹i c¸c ®¹o luËt ®· phÇn nµo gióp cho t− ph¸p cã ®−îc vÞ thÕ
míi, tá ra cã uy quyÒn ®Ó kh«ng bÞ lËp ph¸p chÌn Ðp. Kh«ng nh÷ng thÕ, cïng
víi sù ph¸t triÓn cña x· héi vµ ®ßi hái d©n chñ ngµy cµng cao cña nh©n d©n,
viÖc xÐt xö cña tßa ¸n cßn më réng ®Õn viÖc xÐt xö c¶ nh÷ng v¨n kiÖn cña
c¸c ngµnh quyÒn lùc kh¸c nÕu thÊy c¸c v¨n kiÖn ®ã tr¸i víi hiÕn ph¸p. T−
ph¸p Mü cßn kh¸c biÖt h¬n t− ph¸p cña ch©u ¢u lôc ®Þa ë vai trß s¸ng t¹o
ra luËt b»ng viÖc ¸p dông h×nh thøc ¸n lÖ. ë hÖ thèng ph¸p luËt ch©u ¢u lôc
®Þa, thÈm ph¸n c¨n cø ph¸p luËt ®Ó xÐt xö, c¸c quy ph¹m ph¸p luËt trong
c¸c bé luËt lµ c¬ së duy nhÊt ®Ó thÈm ph¸n tuyªn mét b¶n ¸n, cßn ë hÖ
thèng t− ph¸p Mü c¸c thÈm ph¸n cã thÓ c¨n cø vµo ¸n lÖ ®Ó cã thÓ tuyªn xö,
®Æc biÖt lµ dùa vµo c¸c ph¸n quyÕt cña Tßa ¸n tèi cao. Gi¶i thÝch luËt, s¸ng
t¹o luËt ®©y lµ nh÷ng ®iÓm cho thÊy râ vai trß quan träng cña t− ph¸p Mü.
72
Ngoµi ra, trong nh÷ng tranh chÊp mµ cÇn ph¶i cã sù ph¸n quyÕt cña
tßa ¸n, th× quyÕt ®Þnh cña tßa ¸n lµ quyÕt ®Þnh cuèi cïng vµ b¾t buéc ®èi víi
tÊt c¶ mäi ng−êi. Trong cuéc bÇu cö Tæng thèng n¨m 2001, khi hai øng cö
viªn cña ®¶ng Céng hßa lµ Bush vµ ®¶ng D©n chñ lµ An Go tranh chÊp vÒ
kÕt qu¶ kiÓm phiÕu, ®· ®Ö tr×nh lªn Tßa ¸n tèi cao Liªn bang. Víi ph¸n
quyÕt: "C¸c l¸ phiÕu nh− nhau kh«ng thÓ ®−îc ®èi xö kh¸c nhau" Tßa ¸n
Tèi cao ®· quyÕt ®Þnh chøc vô hµnh ph¸p cao nhÊt thuéc vÒ øng cö Bush
cña ®¶ng Céng hßa. Nh− vËy t− ph¸p Mü ®· mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh ®−îc
vÞ thÕ quan träng cña t− ph¸p mµ c¸c nhµ lËp quèc víi tÇm nh×n xa tr«ng
réng thÊy tr−íc ®iÒu ®ã:
Ngay tõ khi míi thµnh lËp Hîp chóng Quèc Hoa Kú h¬n
hai tr¨m n¨m vÒ tr−íc, cïng víi quan niÖm vÒ tÝnh tèi cao cña
HiÕn ph¸p, ng−êi Mü ®· ®Ò cao vai trß siªu phµm cña c¸c tßa ¸n
trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n−íc. Nh÷ng t− t−ëng
®ã rÊt xa l¹ víi tËp qu¸n cña ch©u ¢u lôc ®Þa vµ kÓ c¶ víi ®Êt
n−íc tõng lµ MÉu quèc cña hä, mµ cho tíi nh÷ng n¨m t¸m m−¬i
cña thÕ kû míi, c¸c n−íc ch©u ¢u míi bõng tØnh nhËn ra vai trß
cña tßa ¸n [11, tr. 24].
Trong thÕ giíi ngµy nay, khi mµ x· héi ®· rÊt ph¸t triÓn, cïng víi
nh÷ng tiÕn bé v−ît bËc vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ cã thÓ ®em l¹i nh÷ng gi¸
trÞ kinh tÕ v« cïng lín, còng nh− cã thÓ cho phÐp së h÷u c¸c lo¹i vò khÝ cã thÓ
hñy diÖt vµi lÇn sù sèng cña tr¸i ®Êt, th× nh÷ng tranh chÊp trong ®êi sèng con
ng−êi h¬n lóc nµo hÕt ph¶i dùa vµo tßa ¸n ®Ó gi¶i quyÕt vµ nh− thÕ cã nghÜa
lµ, vai trß cña ngµnh t− ph¸p sÏ gi÷ vai trß chñ ®¹o trong x· héi v¨n minh.
§Æc ®iÓm cña chÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng lµ nh÷ng sù kh¸c biÖt
víi chÝnh thÓ ®¹i nghÞ. V× vËy, ®Ó thÊy râ h¬n ®Æc ®iÓm cña chÕ ®é Tæng
thèng Mü chóng ta h·y so s¸nh víi m« h×nh cña chÝnh quyÒn Anh mét chÕ
®é qu©n chñ ®¹i nghÞ ®iÓn h×nh:
73
ChÕ ®é ®¹i nghÞ ChÕ ®é céng hßa Tæng thèng
Nguyªn thñ � H×nh thµnh do nghÞ viÖn bÇu hoÆc trªn c¬ së nghÞ viÖn
� Thùc hiÖn quyÒn hµnh ph¸p t−îng tr−ng, kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm. §−îc quyÒn gi¶i t¸n quèc héi
� H×nh thµnh trªn c¬ së d©n bÇu gi¸n tiÕp
� §øng ®Çu vµ trùc tiÕp l·nh ®¹o hµnh ph¸p. (gäi lµ hµnh ph¸p mét ®Çu) Ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc cö tri kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc quèc héi. Kh«ng ®−îc quyÒn gi¶i t¸n quèc héi
Quèc héi � Thµnh lËp ra chÝnh phñ; §¶ng chiÕm ®a sè ghÕ ®øng ra thµnh lËp chÝnh phñ. Thµnh viªn cña chÝnh phñ cã thÓ lµ thµnh viªn nghÞ viÖn
� Gi¸m s¸t, bá phiÕu tÝn nhiÖm chÝnh phñ
� NghÞ viÖn cã thÓ bÞ gi¶i t¸n
� Thµnh viªn cña nghÞ viÖn kh«ng bao giê lµ thµnh viªn chÝnh phñ(BÊt kh¶ kiªm nhiÖm)
� Quèc héi kh«ng bÞ gi¶i t¸n
ChÝnh phñ � Ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Quèc héi vµ cã thÓ bÞ lËt ®æ
� §−îc tr×nh c¸c dù ¸n luËt
� VÒ nguyªn t¾c kh«ng cã chÝnh phñ mµ hµnh ph¸p do Tæng thèng l·nh ®¹o, "Néi c¸c" chØ chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Tæng thèng vµ kh«ng thÓ bÞ lËt ®æ.
� Kh«ng ®−îc tr×nh c¸c dù ¸n luËt
KÕt luËn ch−¬ng 2
Tæng thèng Hoa Kú cã vÞ trÝ trung t©m trong bé m¸y nhµ n−íc Mü lµ
ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p võa lµ nguyªn thñ quèc gia (c¸c nhµ nghiªn cøu
gäi lµ hµnh ph¸p mét ®Çu), nh−ng ®−îc cö tri bÇu theo nhiÖm kú chÞu tr¸ch
nhiÖm tr−íc d©n chóng chø kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc quèc héi. ChÕ ®é
Tæng thèng Hoa Kú ®−îc tæ chøc theo h−íng ¸p dông häc thuyÕt ph©n
quyÒn mét c¸ch ®iÓn h×nh vµ ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c kiÒm chÕ ®èi träng
cã liªn hÖ phèi hîp. Ngµnh t− ph¸p ph¸p tuy b¶n tÝnh lµ ngµnh quyÒn lùc
mÒm yÕu nh−ng ë chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú rÊt ®−îc coi träng, cã nhiÒu
chÕ ®Þnh ph¸p lý ®Æc biÖt ®Ó cho ngµnh t− ph¸p cã thÓ t¹o ra sù c©n b»ng
74
víi c¸c ngµnh quyÒn lùc kh¸c. Khi míi x©y dùng nªn m« h×nh chÝnh quyÒn
nµy c¸c nhµ lËp ph¸p Mü ch−a gäi lµ chÕ ®é céng hßa Tæng thèng. VÒ sau
c¸c nhµ nghiªn cøu, c¨n cø vµo c¸c ®Æc tr−ng cña m« h×nh chÝnh quyÒn Mü
mµ gäi lµ chÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng ®Ó ph©n biÖt víi c¸c chÝnh thÓ
kh¸c. C¸c ®Æc ®iÓm nµy cïng víi c¸c yÕu tè kh¸c ®· gãp phÇn b¶o vÖ n−íc
Mü: "KÓ tõ n¨m 1815 kh«ng mét n¬i nµo trªn n−íc Mü bÞ n−íc ngoµi x©m
l−îc" [10, tr. 353] vµ gi÷ cho n−íc Mü æn ®Þnh trong thêi gian dµi ngo¹i trõ
vô khñng bè nµy 11 th¸ng 9 n¨m 2001: "TÝnh s©u s¾c cña cña hiÕn ph¸p
trong viÖc tæ chøc chÝnh quyÒn liªn bang ®· ®em l¹i cho n−íc Mü tÝnh æn
®Þnh phi th−êng qua hai thÕ kû" [10, tr. 350].
75
Ch−¬ng 3
Sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é Tæng thèng
Hîp chóng quèc Hoa Kú
Lµ nhµ n−íc t− b¶n cho nªn nhµ n−íc Mü còng tu©n theo c¸c giai
®o¹n ph¸t triÓn ®iÓn h×nh cña c¸c nhµ n−íc t− s¶n nãi chung. C¸c giai ®o¹n
®ã lµ:
Giai ®o¹n thø nhÊt tõ thêi kú th¾ng lîi cña c¸c cuéc c¸ch m¹ng t−
s¶n ®Õn n¨m 1871.
§©y lµ giai ®o¹n c¹nh tranh t− do cña chñ nghÜa t− b¶n. Trong giai
®o¹n nµy nhµ n−íc t− s¶n ®ãng vai trß tiÕn bé trong viÖc xãa bá nhµ n−íc
phong kiÕn vµ ®em l¹i nh÷ng gi¸ trÞ tiÕn bé nh− tù do b×nh ®¼ng ®Ò cao hiÕn
ph¸p vµ ph¸p luËt x©y dùng nhµ n−íc theo m« h×nh nhµ n−íc ph¸p quyÒn
chèng l¹i chuyªn chÕ phong kiÕn vµ ®éc tµi
Giai ®o¹n thø hai tõ 1871 ®Õn c¸ch m¹ng th¸ng m−êi Nga n¨m 1917.
ë giai ®o¹n nµy chñ nghÜa t− b¶n ®ang h×nh thµnh chñ nghÜa t− b¶n
®éc quyÒn vµ chñ nghÜa ®Õ quèc. ë giai ®o¹n nµy nhµ n−íc t− b¶n tõ chç lµ
ñy ban quan lý c«ng viÖc chung cña giai cÊp t− s¶n nay chuyÓn thµnh ñy ban
qu¶n lý c¸c c«ng viÖc cña t− b¶n ®éc quyÒn. §iÒu nµy lµm cho m©u thuÉn
x· héi t− b¶n trÇm träng h¬n dÉn ®Õn cuéc ®Êu tranh giai cÊp diÔn ra quyÕt
liÖt, ®Ó b¶o vÖ giai cÊp t− s¶n nhµ n−íc t− b¶n ®· trë thµnh bé m¸y ®µn ¸p,
b¹o lùc, mÊt ®i tÝnh chÊt tiÕn bé vµ trë thµnh mét lùc l−îng ph¶n ®éng.
Giai ®o¹n thø ba tõ c¸ch m¹ng th¸ng th¸ng m−êi n¨m 1917 ®Õn nay
Giai ®o¹n nµy cã thÓ chia lµm hai thêi kú. Mét lµ, thêi kú tõ 1917
®Õn 1945, thêi kú nµy nhµ n−íc t− b¶n tiÕp tôc can thiÖp vµo nÒn kinh tÕ vµ
nhiÒu n−íc ®· trë thµnh chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn nhµ n−íc, mét sè nhµ
n−íc t− b¶n ph¶n ®éng ®· trë thµnh nhµ n−íc ph¸t xÝt. Hai lµ, thêi kú sau
76
chiÕn tranh thÕ giíi thø hai 1945 ®Õn nay. §Ó tr¸nh nh÷ng cuéc khñng
ho¶ng kinh tÕ vµ ®Ó ®èi phã víi phong trµo c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa,
phong trµo gi¶i phãng d©n téc, c¸c nhµ n−íc t− s¶n ®· tiÕn hµnh c¶i c¸ch
m¹nh mÏ bé m¸y nhµ n−íc ®Ó thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn míi.
ChÕ ®é Tæng thèng hîp chóng quèc Hoa Kú còng n»m trong sù
ph¸t triÓn mang tÝnh quy luËt ®ã, nh−ng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn riªng cña
m×nh chÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú còng cã ®Æc tr−ng riªng
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Mét sè nhµ nghiªn cøu ®· chia qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú ra lµm s¸u giai ®o¹n: "Philip Abbott, t¸c
gi¶ cuèn s¸ch Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi chÕ ®é Tæng thèng xuÊt b¶n n¨m
2004, cho r»ng cã s¸u giai ®o¹n diÔn biÕn cña chÕ ®é Tæng thèng Mü bao
gåm: thêi kú s¸ng lËp, thêi kú ®¶ng ph¸i, thêi kú ¶m ®¹m, thêi kú hiÖn
®¹i, thêi kú chiÕn tranh l¹nh, thêi kú hËu hiÖn ®¹i " [53, tr. 13]. C¸c c¸ch
ph©n chia c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú trªn lµ
dùa trªn sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n, dùa trªn cuéc ®Êu tranh giai
cÊp, dùa trªn lÞch sö cña quèc gia Hoa Kú trong mèi quan hÖ víi thÕ giíi.
C¸c c¸ch ph©n chia trªn lµ ®óng ®¾n vµ hoµn toµn cã c¬ së. Trong luËn v¨n
nµy, do cã sù giíi h¹n vÒ yªu cÇu vµ sù h¹n chÕ vÒ kiÕn thøc t¸c gi¶ chØ
nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é Tæng thèng trªn ph−¬ng diÖn cña ba
ngµnh quyÒn lùc: ngµnh lËp ph¸p, t− ph¸p, hµnh ph¸p. C¬ së cña c¸ch
ph©n chia nµy chñ yÕu dùa vµo c¸c tu chÝnh cña hiÕn ph¸p v× nhµ n−íc
Hoa Kú rÊt ®Ò cao chñ nghÜa lËp hiÕn, coi hiÕn ph¸p lµ nÒn t¶ng t¹o ra
quyÒn lùc cña c¸c ngµnh lËp ph¸p, t− ph¸p, hµnh ph¸p. Sù ph¸t triÓn cña
ba ngµnh nµy lµ mét trong nh÷ng lý do t¹o nªn sù mÒm dÎo n¨ng ho¹t,
hiÖn ®¹i cña chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú, lµm cho chÕ ®é nµy cã thÓ ®¸p
øng ®−îc sù ph¸t triÓn cña quèc gia Hoa Kú c¶ kh«ng gian vµ thêi gian, c¶
vÒ diÖn tÝch, d©n sè, còng nh− nh÷ng biÕn ®éng vÒ x· héi, m«i tr−êng, vµ
khoa häc c«ng nghÖ.
77
3.1. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh lËp ph¸p
VÒ quy m« vµ tæ chøc
Lóc ®Çu ngµnh lËp ph¸p trong chÕ ®é Hîp bang chØ cã mét viÖn, ®Õn
chÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú, ngµnh lËp ph¸p ph¸t triÓn
thµnh hai viÖn: Th−îng viÖn vµ H¹ viÖn. Th−îng viÖn ®¹i diÖn cho c¸c
bang, mçi bang gåm hai ®¹i biÓu. H¹ viÖn ®¹i diÖn cho d©n c− theo ®¬n vÞ
bÇu cö. C¨n cø vµo ®iÒu tra lÇn ®Çu tiªn cña Hoa Kú n¨m 1790 th× d©n sè
lóc ®ã chØ ch−a ®Õn bèn triÖu ng−êi vµ ®a sè lµ ng−êi Anh v× vËy sè l−îng
nghÞ sÜ trong thêi kú ®Çu rÊt khiªm tèn: "H¹ viÖn, héi ®ång h¨ng h¸i, bao
gåm s¸u l¨m thµnh viªn khi tÊt c¶ cã mÆt. Th−îng viÖn, víi tÝnh chÊt quý
téc, chØ cã hai s¸u thµnh viªn" [46, tr. 41]. §Õn nµy theo ®iÒu tra d©n sè míi
nhÊt cã trªn hai tr¨m t¸m mèt triÖu ng−êi, diÖn tÝch kho¶ng 9,3 triÖu km
vu«ng réng thø t− trªn thÕ giíi. Sù thay ®æi vÒ diÖn tÝch vµ d©n sè dÉn ®Õn
thay ®æi quy m« cña Quèc héi. Cø mét bang míi s¸t nhËp l¹i t¨ng hai ®¹i
biÓu trong th−îng viÖn vµ sè l−îng ®¹i biÓu h¹ viÖn t¨ng theo sè l−îng d©n
sè cña bang. Bang s¸t nhËp sau cïng vµo n¨m 1959 lµ bang Ha Oai vµ sè
l−îng th−îng nghÞ sÜ dõng l¹i ë con sè mét tr¨m. HiÖn nay theo mét ®¹o
luËt n¨m 1929 H¹ viÖn cã sè l−îng cè ®Þnh lµ ba tr¨m bèn m−¬i l¨m ®¹i
biÓu (kh«ng kÓ c¸c ®¹i diÖn cña quËn Col«mbia). Do sè d©n cña c¸c bang lµ
kh¸c nhau nªn sè l−îng ®¹i biÓu lµ rÊt kh¸c nhau, nh−ng dï sè d©n sè cã
c¸ch biÖt mçi bang vÉn cã Ýt nhÊt mét ®¹i biÓu trong H¹ viÖn:
Mçi bang trong n¨m m−¬i bang ®¶m b¶o sÏ cã Ýt nhÊt mét
ghÕ trong H¹ viÖn, víi phÇn cßn l¹i ®−îc ph©n bæ theo d©n sè cña
tõng bang. VÝ dô bang Alaska cã d©n sè rÊt nhá nªn chØ cã mét
ghÕ trong H¹ viÖn. Bang California lµ bang lín nhÊt vµ hiÖn
chiÕm n¨m ba ghÕ [13, tr. 40].
D−íi ®©y lµ b¶ng thèng kª vÒ sù ph¸t triÓn quy m« vµ sè l−îng cña
H¹ viÖn:
78
N¨m ®iÒu tra d©n sè
Quèc héi khãa
D©n sè (.000) Sè bang Sè h¹ nghÞ sÜ
Sè d©n trªn mét khu vùc bÇu cö
1-2 13 65 30.000
1790 3-7 3.616 15 105 34.438
1800 8-12 4.800 16 141 34.609
1810 13-17 6.584 17 181 36.377
1820 18-22 8.972 24 213 42.124
1830 23-27 11.931 24 240 49.712
1840 28-32 15.908 26 223 71.338
1850 33-37 21.767 31 234 93.020
1860 38- 42 29.550 34 241 122.614
1870 43- 47 38.116 37 292 130.533
1880 48-52 49.371 38 325 151.912
1890 53- 57 61.909 44 356 173.901
1900 58-62 74.563 45 386 193.167
1910 63-66 91.604 46 435 210.583
1920 67 -72 105.711 48 435 243.013
1930 73- 77 122.093 48 435 280.675
1940 78-82 131.006 48 435 301.164
1950 83-87 149.895 48 435 334.587
1960 88-92 178.559 50 435 410.481
1970 93-97 201.721 50 435 463.726
1980 98-102 226.546 50 435 520.795
1990 103.107 248.143 50 435 570.444
Nguån: [46].
Nh×n vµo b¶ng trªn chóng ta cã mét sè nhËn xÐt: Sù ph¸t triÓn d©n
sè vµ l·nh thæ lu«n ®−îc ph¶n ¸nh qua sù gia t¨ng sè l−îng c¸c h¹ nghÞ sÜ.
Víi ng−êi Mü hiÕn ph¸p cã vai trß cùc kú quan träng, trong hiÕn ph¸p quy
79
®Þnh m−êi n¨m ph¶i tiÕn hµnh ®iÒu tra d©n sè vµ quy ®Þnh ®ã ®· ®−îc thùc
hiÖn nghiªm tóc trong h¬n hai tr¨m n¨m qua. Dï cã nh÷ng cuéc néi chiÕn
hay ngo¹i chiÕn, dï cã nh÷ng lóc ph¸t triÓn hay l©m vµo khñng ho¶ng nhµ
n−íc Mü vÉn gi÷ ®−îc æn ®Þnh, ®iÒu ®ã biÓu hiÖn mét phÇn qua sù æn ®Þnh
cña c¸c nhiÖm kú cña Quèc héi.
Th−îng viÖn hiÖn cã mét tr¨m ®¹i biÓu ®¹i diÖn cho n¨m m−¬i bang,
nÕu so víi thêi kú ®Çu lµ hai s¸u ®¹i biÓu th× sè th−îng nghÞ sÜ ®· t¨ng gÇn bèn
lÇn theo sù gia t¨ng cña c¸c bang. Nh− vËy quèc héi Mü so víi thêi kú ®Çu
lËp quèc cho ®Õn nay ®· cã sù ph¸t triÓn rÊt m¹nh vÒ møc ®é vµ quy m«. Tõ
chç chØ lµ c¬ quan lËp ph¸p ®¹i diÖn cho ch−a ®Õn bèn triÖu ng−êi (b»ng
xÊp xØ Céng hßa d©n chñ nh©n d©n Lµo hiÖn nay) ®a sè lµ ng−êi Anh sèng
trªn m−êi ba vïng l·nh thæ, nay Quèc héi lµ c¬ quan lËp ph¸p ®¹i diÖn cho
h¬n hai tr¨m t¸m mèt triÖu ng−êi gåm rÊt nhiÒu chñng téc trªn vïng l·nh
thæ réng thø t− thÕ giíi. Sù thay ®æi vÒ sè l−îng vµ sù ®¹i diÖn ®a d¹ng vÒ
lîi Ých dÉn ®Õn nhiÒu thay ®æi trong tæ chøc. ë H¹ viÖn ®øng ®Çu lµ Chñ
tÞch H¹ viÖn hay cßn gäi lµ Ng−êi ph¸t ng«n H¹ viÖn. Chñ tÞch H¹ viÖn lµ
ng−êi ®iÒu khiÓn phiªn häp, bæ nhiÖm mét sè thµnh viªn cña c¸c ñy ban,
quyÕt ®Þnh giao c¸c dù ¸n luËt cho c¸c ñy ban, s¾p ®Æt c¸c ch−¬ng tr×nh lËp
ph¸p. C¸c ñy ban chuyªn tr¸ch, ñy ban th−êng trùc, ñy ban chuyªn biÖt
®−îc thµnh lËp nhiÒu h¬n vµ cã sè nh©n viªn t−¬ng ®èi ®«ng. Trong c¸c ñy
ban l¹i cã c¸c tiÓu ban. Ho¹t ®éng cña H¹ viªn dùa rÊt nhiÒu vµo c¸c ñy ban
vµ tiÓu ban nµy. ë Th−îng viÖn Phã Tæng thèng lµ Chñ tÞch Th−îng viÖn
nh−ng vai trß chñ yÕu lµ ng−êi ®øng ®Çu ®¶ng chiÕm ®a sè ë Th−îng viÖn
vµ «ng nµy kiªm chøc Chñ tÞch l©m thêi Th−îng viÖn. Th−îng viÖn Mü
còng thµnh lËp c¸c uû ban vµ c¸c tiÓu ban. Víi nh÷ng vÊn ®Ò mµ hai viÖn
kh«ng nhÊt chÝ th× thµnh lËp mét ñy ban héi th¶o mµ thµnh viªn lµ nh÷ng
ng−êi cã uy tÝn nhÊt cña c¶ hai viÖn. C¸c ñy ban vµ tiÓu ban trong Th−îng
viÖn vµ H¹ viÖn lµ v« cïng quan träng, hÇu hÕt c¸c c«ng viÖc cña Quèc héi
®Òu ®−îc xö lý ë c¸c ñy ban vµ tiÓu ban nµy: "øng víi mçi bé ngµnh quan
80
träng trong lÜnh vùc lËp ph¸p ®Òu cã mét ñy ban th−êng trùc cã thÈm quyÒn
lËp ph¸p vµ gi¸m s¸t ho¹t ®éng ®ã" [23, tr. 72]. HiÖn nay H¹ viÖn cã hai hai
ñy ban, Th−îng viÖn cã m−êi s¸u ñy ban vµ mét sè ñy ban chuyªn biÖt.
Sù ph¸t triÓn cña Quèc héi Mü cßn thÓ hiÖn ë chç quyÒn lùc cña
Quèc héi ®−îc h×nh thµnh trªn nÒn t¶ng x· héi réng lín h¬n qua viÖc më
réng quyÒn bÇu cö cña ng−êi d©n th«ng qua ba tu chÝnh ¸n (Tu chÝnh ¸n
m−êi l¨m, m−êi chÝn, hai s¸u). ë giai ®o¹n ®Çu, cö tri ®−îc ®i bÇu cö chØ lµ
®µn «ng da tr¾ng cã tµi s¶n cho nªn quyÒn lùc cña Quèc héi chØ lµ ®¹i diÖn
cho mét sè h¹n chÕ cö tri. §Õn n¨m 1870 Quèc héi th«ng qua tu chÝnh ¸n thø
m−êi l¨m: "QuyÒn bÇu cö cña c«ng d©n Hoa Kú sÏ kh«ng bÞ phñ nhËn hay
h¹n chÕ dùa vµo lý do chñng téc, mµu da, hay t×nh tr¹ng n« lÖ tr−íc ®©y".
Nh− vËy c¬ së x· héi ®Ó h×nh thµnh quyÒn lùc cña Quèc héi ®· ®−îc më
réng. Tuy nhiªn phô n÷ Mü vÉn kh«ng cã quyÒn ®i bÇu cö vµ m·i ®Õn n¨m
1920, Quèc héi míi th«ng qua tu chÝnh ¸n thø m−êi chÝn "QuyÒn bÇu cö cña
c«ng d©n Hoa Kú sÏ kh«ng bÞ phñ nhËn hay h¹n chÕ bëi liªn bang hay bÊt cø
bang nµo víi lý do giíi tÝnh". VÒ ®é tuæi c¸c Nhµ lËp quèc cho r»ng viÖc bÇu
cö lµ c«ng viÖc quan träng nªn chØ cã nh÷ng ng−êi cã ®ñ ®é tuæi kh«n ngoan
chÝn ch¾n cÇn thiÕt míi ®−îc ®i bÇu v× vËy ®é tuæi ®Ó ®−îc phÐp bÇu cö lµ hai
l¨m tuæi. §Õn cuèi thÕ kû XX, Quèc héi Mü th«ng qua tu chÝnh ¸n 26 n¨m
1971 h¹ ®é tuæi bÇu cö xuèng m−êi t¸m tuæi víi lý do: "Ai ®ñ ®é tuæi cÇm vò
khÝ chiÕn ®Êu v× ®Êt n−íc th× còng ®ñ tuæi bÇu cö" [45, tr. 146]. Nh− vËy lµ
cïng víi sù ph¸t triÓn vÒ quy m« vµ sè l−îng nghÞ sÜ, Quèc héi Mü cßn cã sù
ph¸t triÓn vÒ c¬ së x· héi t¹o nªn quyÒn lùc cho Quèc héi. Sù ph¸t triÓn nµy
lµ do søc ®Êu tranh cña ®«ng ®¶o d©n chóng Mü muèn cã nhiÒu h¬n ®¹i diÖn
cña hä trong Quèc héi, còng nh− c¸c thµnh viªn cña Quèc héi ph¶i lµ sù ñy
nhiÖm cña ®a sè d©n chóng chø kh«ng ph¶i bã hÑp trong ph¹m vi cö tri giµu
cã. NÕu H¹ viÖn Mü cã sù ph¸t triÓn vÒ quy m« vµ sè l−îng ®¹i biÓu nh−ng
gi÷ nguyªn c¸ch thøc h×nh thµnh quyÒn lùc qua con ®−êng bÇu cö, th×
Th−îng viÖn Mü cßn cã sù ph¸t triÓn vÒ c¸ch thøc h×nh thµnh Th−îng nghÞ
81
viÖn. ë thêi kú ®Çu tr−íc n¨m 1913 th−îng nghÞ sÜ ®−îc h×nh thµnh tõ c¬
quan lËp ph¸p cña c¸c bang chø kh«ng qua con ®−êng bÇu cö trùc tiÕp. Lóc
®ã c¸c nhµ lËp quèc Mü cho r»ng viÖc ®Ó c¬ quan lËp ph¸p bang bæ nhiÖm
th−îng nghÞ sÜ lµ theo m« h×nh th−îng viÖn Anh quèc vµ ®Ó cho chÝnh quyÒn
tiÓu bang tham gia thµnh lËp chÝnh quyÒn liªn bang v× thÕ mµ quyÒn lùc tiÓu
bang ®−îc t¨ng lªn, còng v× thÕ mµ sîi d©y liªn l¹c tiÓu bang vµ liªn bang
còng ®−îc bÒn chÆt. Sau n¨m 1913 b»ng tu chÝnh ¸n m−êi b¶y quy ®Þnh c¸c
th−îng nghÞ sÜ sÏ do d©n chóng ë tiÓu bang ®ã bÇu cö. ViÖc söa ®æi nµy lµ
nh»m trao quyÒn cho d©n chóng c¸c tiÓu bang lùa chän cho m×nh nh÷ng ®¹i
biÓu vµo th−îng viÖn, qua ®ã lµm cho quyÒn lùc cña th−îng viÖn c©n b»ng
h¬n so víi H¹ viÖn (ë Anh quèc H¹ viÖn th−êng m¹nh h¬n Th−îng viÖn, lý
do lµ h¹ viÖn lÊy quyÒn lùc tõ nh©n d©n cßn th−îng viÖn th× kh«ng). C¬ cÊu
tæ chøc cña Quèc héi Mü mang tÝnh ®¶ng ph¸i rÊt râ nÐt, ®¶ng nµo chiÕm ®a
sè ghÕ trong viÖn nµo th× trë thµnh ®¶ng cÇm quyÒn ë viÖn ®ã. Lý do cña viÖc
nµy lµ Quèc héi lµm viÖc theo chÕ ®é tËp thÓ vµ c¸c vÊn ®Ò ®Òu quyÕt ®Þnh
theo ®a sè. MÆc dï kh«ng b¾t buéc, nh−ng nghÞ sÜ cña cña ®¶ng nµo th−êng
bá phiÕu theo quyÕt ®Þnh cña ®¶ng m×nh, vµ th«ng th−êng khi cã ®−îc ®a sè
ghÕ, c¸c ®¶ng th−êng bè trÝ ng−êi cña m×nh vµo c¸c chøc vô trong viÖn.
VÒ chøc n¨ng nhiÖm vô
VÒ nguyªn t¾c chøc n¨ng nhiÖm vô cña quèc héi Mü ®· ®−îc quy
®Þnh trong ®iÒu mét cña HiÕn ph¸p Liªn bang, nh−ng hiÖn nay chøc n¨ng
nhiÖm vô cña Quèc héi ®· më réng vµ phøc t¹p lªn gÊp nhiÒu lÇn. ë thêi kú
®Çu c«ng viÖc cña quèc héi vµ c¸c nghÞ sÜ rÊt nhµn rçi, lóc ®ã tÝnh chuyªn
nghiÖp cña quèc héi kh«ng cao ®· cã nh÷ng nghÞ sÜ viÕt th− cho c¸c cö tri
cña m×nh ®Ó m« t¶ c«ng viÖc cña hä:
Mét nghÞ sÜ bang b¾c Carolina ®· viÕt th− cho c¸c cö tri
cña m×nh n¨m 1796: B¹n th©n mÕn, kh«ng cã thø g× trong c«ng viÖc
nµy c¶, ngo¹i trõ lßng tin vµ sù hµm ¬n cña c¸c cö tri cña t«i,... ch¾c
ch¾n víi ®iÒu nµy, nªn t«i cã thÓ tho¶i m¸i nh−êng chç cña t«i
82
cho bÊt cø ®ång bµo nµo cña m×nh, vµ c¶ nh÷ng ng−êi kh¸c còng
cã thÓ cã ®−îc sù an ñi nµy khi lµm viÖc trung thùc [46, tr. 53].
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña quèc gia, Quèc héi Mü ®· thay ®æi rÊt
lín vÒ quyÒn h¹n, nh÷ng quyÒn ®−îc ghi trong hiÕn ph¸p nay ®· trë thµnh
nh÷ng mÆt ho¹t ®éng thùc tÕ cña Quèc héi. VÒ quyÒn lËp ph¸p cña quèc
héi, do ®êi sèng cña x· héi c«ng nghiÖp ph¸t triÓn cao, xuÊt hiÖn nhiÒu lÜnh
vùc míi, còng nh− nhiÒu nhãm lîi Ých míi cÇn ®−îc luËt hãa nªn khèi
l−îng c«ng viÖc lµm luËt cña quèc héi ngµy cµng lín: "Ng−êi ta tÝnh trung
b×nh h»ng n¨m cã tíi m−êi ngµn dù luËt ®−îc göi tíi quèc héi" [52, tr. 54].
QuyÒn gi¸m s¸t viÖc thi hµnh ph¸p luËt cña Quèc héi ®èi víi ngµnh hµnh
ph¸p ®· ®−îc thùc hiÖn ngay tõ ®Çu nh÷ng n¨m thµnh lËp nh− tr−êng hîp
n¨m 1792 H¹ viÖn bÇu ra ñy ban ®iÒu tra sù thÊt b¹i cña t−íng St. Clair vµ
qu©n ®éi trong cuéc chiÕn víi ng−êi da ®á ë vïng T©y B¾c. QuyÒn ®ã ®−îc
ngµy cµng ®−îc Quèc héi sö dông nhiÒu h¬n ®Ó ®iÒu tra nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t
sinh trong hÖ thèng chÝnh trÞ Mü, trong c¸c c¬ quan hµnh ph¸p vµ c¸c quan
chøc trong ngµnh t− ph¸p. Trong vô 11 th¸ng chÝn n¨m 2001 Quèc héi Mü
®· thµnh lËp ñy ban ®Æc biÖt ®Ó ®iÒu tra vô nµy. Sau ®ã mét lo¹t c¸c quan
chøc trong ngµnh hµnh ph¸p bÞ Quèc héi yªu cÇu ra ®iÒu trÇn, trong ®ã cã
c¶ Tæng thèng vµ Phã Tæng thèng Mü: "Ngµy 29 th¸ng 4 n¨m 2004 Tæng
thèng Mü G.Bu s¬ vµ Phã Tæng thèng §Ých Chª ni ®· cïng ra ®iÒu trÇn
trong h¬n gÇn ba giê ®ång hå tr−íc ñy ban ®iÒu tra vô 11-9-2001" [57].
Sau vô 11 th¸ng 9 do kÕt luËn cña ñy ban ®iÒu tra mµ Gi¸m ®èc c¬ quan
CIA Ten Net ®· bÞ mÊt chøc.
Ph−¬ng thøc ho¹t ®éng cña quèc héi
Quèc héi Mü hiÖn nay ®−îc chuyªn m«n hãa cao ®é, c¸c thñ tôc
tranh luËn c¸c phiªn häp ®−îc ®iÒu chØnh bëi nh÷ng quy t¾c hÕt søc chÆt chÏ
nhÊt lµ H¹ viÖn n¬i cã sè l−îng ®¹i biÓu rÊt lín. NÕu so víi thêi gian ®Çu th×
ph−¬ng thøc ho¹t ®éng cña Quèc héi Mü ®· trë nªn lµ mét ho¹t ®éng nghÞ
tr−êng ®iÓn h×nh. Trong thêi kú ®Çu lËp quèc, kh«ng khÝ cña nh÷ng buæi lµm
83
viÖc cña Quèc héi khiÕn ng−êi ta kh«ng nghÜ ®Êy lµ nghÞ tr−êng cña nh÷ng
ng−êi −u tó mµ lµ n¬i ng−êi ta tranh c·i víi tÊt c¶ nh÷ng th¸i ®é khã chÊp nhËn:
ViÖc tranh luËn th× th« lç vµ hçn lo¹n, kh«ng thiÕu mét
kiÓu giäng nµo, søt sÑo, cay ®éc, khµn khµn, vµ ®«i khi khïng
khôc ®Çy thó tÝnh… tr−íc cuéc néi chiÕn, viÖc th−îng c¼ng ch©n
h¹ c¼ng tay gi÷a c¸c nhµ lËp ph¸p c·i cä nhau kh«ng ph¶i lµ
hiÕm. Mét sù kiÖn næi tiÕng ®· diÔn ra n¨m 1856, khi h¹ nghÞ sÜ
Breston Brooks,mét ®¶ng viªn ®¶ng D©n chñ ph−¬ng nam, lÐn ®i
theo th−îng nghÞ sÜ Charles Summer, mét ®¶ng viªn ®¶ng Céng
hßa ®Õn tõ Massachusetts, vµ dïng gËy ®¸nh «ng ta bÊt tØnh ngay
trªn sµn Th−îng viÖn v× nh÷ng quan ®iÓm cña «ng nµy ®èi víi
chÕ ®é n« lÖ ë c¸c vïng l·nh thæ míi [46, tr. 49].
Nh− vËy vÒ ph−¬ng thøc ho¹t ®éng nghÞ tr−êng, Quèc héi ®· tiÕn bé rÊt
nhiÒu. Ngoµi ra Quèc héi Mü cßn vËn dông nh÷ng kü thuËt tiÕn bé nhÊt trong
khoa häc c«ng nghÖ, sö dông mét c¸ch hiÖu qu¶ ®éi ngò th− ký hïng hËu gåm
nh÷ng chuyªn gia vÒ tõng lÜnh vùc vµ sö dông mét th− viÖn vÜ ®¹i nhÊt thÕ giíi
nªn hiÖu qu¶ c«ng viÖc cña Quèc héi ®· tiÕn bé râ rÖt: "Ngµy nay c¸c dù luËt
mµ ba m−¬i n¨m vÒ tr−íc ph¶i ®em ra tranh luËn triÖt ®Ó vµ kü cµng trong
nhiÒu giê ®ång hå hoÆc trong nhiÒu ngµy, cã thÓ ®−îc th«ng qua trong m−êi
phót" [46, tr. 44]. Nh×n l¹i qua tr×nh ph¸t triÓn cña Quèc héi Mü ta thÊy r»ng
lóc ®Çu Quèc héi Mü lµ mét c¬ quan kh«ng cã c¬ cÊu víi mét sè l−îng khiªm
tèn thµnh viªn vµ mét c«ng viÖc ch−a ®−îc chuyªn m«n ho¸, ngµy nay Quèc
héi Mü ®· trë thµnh: "Mét tæ chøc chÝn muåi víi c¸c c¬ cÊu, thñ tôc, lÒ thãi vµ
truyÒn thèng mang ®é tinh vi cao. Nãi theo c¸ch nµo ®ã nã ®· ®−îc thÓ chÕ
hãa" [46, tr. 59]. Ngoµi ra sù ph¸t triÓn cña Quèc hé Hoa Kú cßn thÓ hiÖn ë xu
h−íng ph¸t triÓn cña Quèc héi Mü. Quèc héi Mü sÏ lµ mét c¬ quan n¨ng ®éng
h¬n, can dù nhiÒu h¬n vµo ®êi sèng chÝnh trÞ Mü. VÒ quy m« trong vµi thËp kû
tíi, Quèc héi Mü ch¾c ch¾n sÏ ®−îc më réng h¬n v× Mü vÉn lµ n−íc nhËp c−
lín nhÊt thÕ giíi, d©n sè sÏ cßn t¨ng (d©n sè Mü b−íc vµo n¨m 2001 víi con
84
sè kho¶ng 281 triÖu ng−êi) [47, tr. 124] h¬n n÷a do ®−îc x©y dùng theo
nguyªn t¾c ph©n quyÒn vµ kiÒm chÕ ®èi träng, cho nªn khi hai ngµnh quyÒn
lùc kia ph¸t triÓn th× sÏ kÐo theo sù ph¸t triÓn cña Quèc héi ®Ó c©n b»ng.
3.2. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh hµnh ph¸p
VÒ c¸ch thøc h×nh thµnh chøc vô Tæng thèng
Theo quy ®Þnh cña hiÕn ph¸p th× ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p ®−îc cö
tri gi¸n tiÕp bÇu ra th«ng qua ®¹i cö tri. Khi míi thµnh lËp n−íc Tæng thèng
®Çu tiªn cña n−íc Mü chØ cã kho¶ng s¸u phÇn tr¨m d©n sè bÇu ra (d©n sè khi
®ã ch−a ®Õn bèn triÖu ng−êi). Do sè l−îng cö tri bÞ h¹n chÕ, cïng víi sù ®Êu
tranh cña cö tri Mü mµ qua c¸c lÇn tu chÝnh hiÕn ph¸p mµ cö tri cã quyÒn bÇu
cö Tæng thèng ngµy cµng t¨ng. N¨m 1780 tu chÝnh ¸n m−êi l¨m cho phÐp c¸c
cö tri ®i bÇu cö kh«ng ph©n biÖt chñng téc mµu da hay t×nh tr¹ng n« lÖ tr−íc
®©y. N¨m 1920 tu chÝnh ¸n m−êi chÝn cho phÐp phô n÷ Mü ®i bÇu cö. N¨m
1971 tu chÝnh ¸n hai s¸u h¹ ®é tuæi ®i bÇu tõ hai l¨m xuèng m−êi t¸m tuæi.
Nh− vËy qua c¸c tu chÝnh ¸n quyÒn bÇu cö cña d©n chóng ®èi víi ng−êi ®øng
®Çu hµnh ph¸p cµng më réng ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ chøc vô hµnh ph¸p ®−îc
®«ng ®¶o nh©n d©n tÊn phong vµ v× thÕ Tæng thèng ngµy cµng cã quyÒn lùc
h¬n. §èi víi nhiÖm kú cña ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p, trong hiÕn ph¸p nguyªn
thñy kh«ng quy ®Þnh nh−ng cã mét tiÒn lÖ b¾t ®Çu tõ Tæng thèng Washington
lµ ng−êi gi÷ chøc vô Tæng thèng sÏ kh«ng qu¸ hai nhiÖm kú. TiÒn lÖ nµy bÞ
Tæng thèng Roosevelt (1882- 1945) ph¸ vì, «ng nµy ®· gi÷ bèn nhiÖm kú
liªn tôc vµ chØ chÕt trong khi ®ang ®−¬ng nhiÖm ë nhiÖm kú thø t−. §Õn n¨m
1951 b»ng tu chÝnh ¸n hai hai Quèc héi ®· giíi h¹n nhiÖm kú cña Tæng thèng,
theo ®ã mçi Tæng thèng kh«ng ®−îc gi÷ chøc tèi ®a lµ hai nhiÖm kú.
VÒ quyÒn kÕ nhiÖm Tæng thèng
Chøc vô Tæng thèng víi vai trß ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p cã ¶nh
h−ëng lín ®èi víi chÝnh quyÒn. Nh− phÇn trªn ®· tr×nh bµy, Tæng thèng Mü
cã vÞ trÝ trung t©m trong bé m¸y nhµ n−íc, néi c¸c phô thuéc vµo Tæng
85
thèng: "Thùc tÕ Tæng thèng lµ ng−êi ®øng ®Çu ®¶ng cña m×nh vµ còng lµ
ng−êi ®øng ®Çu trong hÖ thèng chÝnh trÞ cña Mü" [39, tr. 75]. ë Mü kh«ng
cã sù thay ®æi hay lËt ®æ chÝnh phñ nh− c¸c n−íc theo chÕ ®é ®¹i nghÞ v×
vËy viÖc thay ®æi kÕ nhiÖm Tæng thèng lµ mét chÕ ®Þnh v« cïng quan träng,
¶nh h−ëng tíi c¶ hÖ thèng chÝnh trÞ. ChÕ ®Þnh nµy theo thêi gian ®· ngµy
cµng ®−îc söa ®æi hoµn chØnh th«ng qua c¸c ®¹o luËt sau:
• §¹o luËt kÕ nhiÖm n¨m 1792 cho phÐp nÕu Tæng thèng kh«ng cßn
Phã Tæng thèng sÏ lªn thay vµ ng−êi thay Phã Tæng thèng sÏ lÇn l−ît lµ
Chñ tÞch Th−îng viÖn vµ tiÕp ®ã lµ Chñ tÞch H¹ viÖn ®−îc quyÒn kÕ nhiÖm
Tæng thèng;
• §¹o luËt kÕ nhiÖm n¨m 1886 thay thÕ cho ®¹o luËt 1792. Theo
®¹o luËt míi nµy trong tr−êng hîp c¶ Tæng thèng lÉn Phã Tæng thèng ®Òu
chÕt, mÊt kh¶ n¨ng lµm viÖc, hay tõ chøc th× néi c¸c sÏ lÇn l−ît bæ nhiÖm
c¸c bé tr−ëng lªn thay thÕ theo thø tù thêi gian thµnh lËp mçi bé;
• §¹o luËt kÕ nhiÖm n¨m 1947 thay thÕ cho luËt n¨m 1886, theo ®ã
Chñ tÞch H¹ viÖn vµ Chñ tÞch t¹m thêi Th−îng viÖn cã quyÒn trùc tiÕp kÕ vÞ
chøc Phã Tæng thèng vµ ®øng ®Çu néi c¸c;
• §Õn n¨m 1967 b»ng tu chÝnh ¸n hai l¨m quy ®Þnh: trong tr−êng
hîp khuyÕt ghÕ Phã Tæng thèng th× Tæng thèng sÏ ®Ò cö mét ng−êi gi÷
chøc Phã Tæng thèng vµ viÖc ®Ò cö nµy sÏ cã hiÖu lùc khi c¶ hai viÖn cña
Quèc héi nhÊt trÝ th«ng qua víi ®a sè phiÕu.
Trªn thùc tÕ n¨m 1973 Phã Tæng thèng Ford lµ ng−êi ¸p dông ®iÒu
kho¶n tu chÝnh nµy v× Phã Tæng thèng lóc ®ã lµ Spiro Agnew tõ chøc th¸ng
10 n¨m 1973, Tæng thèng Nixon ®· ®Ò cö Ford lµm Phã Tæng thèng. §Õn
n¨m 1974 khi Tæng thèng Nixon v× vô Watergate ph¶i tõ chøc th× chÝnh Phã
Tæng thèng Ford l¹i lµ ng−êi ®−îc Ch¸nh ¸n Tèi cao ph¸p viÖn tuyªn bè kÕ
nhiÖm chøc Tæng thèng. Söa ®æi lÇn thø hai l¨m còng ®· quy ®Þnh kh¶ n¨ng
vÒ viÖc Phã Tæng thèng cã thÓ tiÕp qu¶n vai trß Tæng thèng trong tr−êng
86
hîp Tæng thèng cã vÊn ®Ò vÒ bÖnh tËt hoÆc tinh thÇn kh«ng thÓ ®iÒu hµnh
®−îc. Quy ®Þnh nµy ®−îc ¸p dông lÇn ®Çu tiªn vµo th¸ng 7 n¨m 1985 khi
Tæng thèng Reagan trao quyÒn Tæng thèng cho Phã Tæng thèng Bush cha
khi «ng ph¶i thùc hiÖn ca phÉu thuËt tim trong t¸m giê ®ång hå.
Néi c¸c
Thêi Tæng thèng Warshington, Néi c¸c chØ cã ba bé lµ Bé Ngo¹i
giao, Bé Tµi chÝnh, Bé ChiÕn tranh vµ Tæng Ch−ëng lý. Theo thêi gian, c¸c
bé ®· ph¸t triÓn vÒ sè l−îng. §Õn n¨m 2002 sau vô khñng bè ph¸t triÓn
thªm bé míi lµ Bé An ninh néi ®Þa. D−íi ®©y lµ c¸c bé ®−îc ph¸t triÓn vµ
thµnh lËp theo thêi gian:
Tªn bé N¨m thµnh lËp
Bé ngo¹i giao 1789
Bé Tµi chÝnh 1789
Bé Néi vô 1849
Bé T− ph¸p (tr−íc ®©y lµ Tæng tr−ëng lý) 1870
Bé N«ng nghiÖp 1889
Bé Th−¬ng m¹i 1913
Bé Lao ®éng 1913
Bé Quèc phßng (s¸t nhËp tõ Bé ChiÕn tranh vµ bé H¶i qu©n) 1947
Bé Y tÕ vµ c¸c vÊn ®Ò nh©n lùc 1953
Bé Ph¸t triÓn nhµ ë vµ ®« thÞ 1965
Bé Giao th«ng 1966
Bé N¨ng l−îng 1977
Bé Gi¸o dôc 1979
Bé C¸c vÊn ®Ò cùu chiÕn binh 1989
Bé M«i tr−êng 1993
Bé An ninh néi ®Þa(míi) 2002
Nguån: [23].
87
So víi nh÷ng n¨m ®Çu tiªn lËp quèc, Mü cã ba bé vµ Tæng Ch−ëng
lý lµ bèn th× hiÖn nay ®· ph¸t triÓn thµnh m−êi s¸u bé. Nh−ng chóng ta
còng cÇn l−u ý r»ng, kh«ng ph¶i cø cã nhiÒu bé lµ thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn, mµ
nhiÒu bé ®«i khi nã cßn thÓ hiÖn sù l¹c hËu kÐm ph¸t triÓn. ChØ nªn ph¸t
triÓn bé khi xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu ®ßi hái cña thùc tÕ cuéc sèng, tõ sù ph¸t
triÓn cña x· héi. HiÖn nay c¬ quan hµnh ph¸p liªn bang cã bèn bé phËn chñ
yÕu lµ: V¨n phßng ®iÒu hµnh; c¸c bé; c¸c trung t©m vµ c¸c ñy ban ®iÒu
hµnh ®éc lËp. Trong ®ã V¨n phßng ®iÒu hµnh lµ bé phËn trung t©m gåm
m−êi mét ®¬n vÞ: V¨n phßng Nhµ tr¾ng, V¨n phßng qu¶n lý vµ ng©n s¸ch,
Héi ®ång an ninh quèc gia, Héi ®ång gi¸m s¸t t×nh b¸o…. Trong c¸c bé th×
Bé Ngo¹i giao, Bé Tµi chÝnh, Bé Quèc phßng lµ nh÷ng bé quan träng nhÊt
trong viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i cña c¬ quan hµnh
ph¸p. Bé Ngo¹i giao Mü ngoµi viÖc gióp Tæng thèng trong quan hÖ ®èi
ngo¹i cßn qu¶n lý hµng tr¨m ®¹i sø qu¸n, l·nh sù qu¸n víi hµng ngh×n nh©n
viªn cña Mü ë n−íc ngoµi. Bé Quèc phßng thµnh lËp n¨m 1947 do sù s¸t
nhËp cña Bé ChiÕn tranh vµ Bé H¶i qu©n. Cho ®Õn cuèi n¨m nh÷ng n¨m hai
m−¬i cña thÕ kû XX qu©n ®éi Mü vÉn ë møc trung b×nh: "Cuèi n¨m 1930,
qu©n ®éi Mü vÉn ®øng thø m−êi chÝn trong sè c¸c c−êng quèc thÕ giíi thÊp
h¬n ®¸ng kÓ so víi nh÷ng n−íc nh− Bungari, Bå §µo Nha, kh«ng qu©n rÊt
nhá, h¶i qu©n cßn kÐm Anh vµ NhËt" [8, tr. 314]. §Õn nay qu©n ®éi Mü ®·
®øng ®Çu thÕ giíi vÒ nhiÒu lÜnh vùc ®Æc biÖt lµ së h÷u nhiÒu lo¹i vò khÝ
c«ng nghÖ cao: "Bé Quèc phßng phô tr¸ch h¬n mét ngh×n c¨n cø qu©n sù
®ãng trªn mét tr¨m bèn m−¬i n−íc trªn thÕ giíi" [8, tr. 173]. §Æc biÖt qu©n
®éi Mü nhê cã nh÷ng c¨n cø qu©n sù vµ ph−¬ng tiÖn qu©n sù c«ng nghÖ cao
mµ cã kh¶ n¨ng t¸c chiÕn trªn c¶ n¨m ch©u lôc vµ trªn mäi m«i tr−êng h¶i,
lôc, kh«ng qu©n vµ trong kho¶ng kh«ng vò trô. §©y lµ ®iÒu mµ trong lÞch sö
ph¸t triÓn cña c¸c ®Õ chÕ kÓ tõ La M·, M«ng Cæ, Trung Quèc thêi cæ ®¹i,
Anh, Ph¸p, §øc, NhËt, Liªn X« tr−íc ®©y ch−a lµm ®−îc. Víi lîi thÕ nµy
chÝnh quyÒn Mü trong ®ã cã bé m¸y hµnh ph¸p Mü ®· dïng chÝnh s¸ch c©y
88
gËy vµ cñ cµ rèt ®Ó can thiÖp vµo nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi trong ®ã cã cã
ViÖt Nam. Theo hiÕn ph¸p Mü vÒ nguyªn t¾c lµ kh«ng cã chÝnh phñ, Tæng
thèng lµ ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p, «ng cã quyÒn lùa chän nh©n sù, bæ
nhiÖm c¸c bé tr−ëng víi sù phª chuÈn cña Th−îng viÖn. C¸c bé tr−ëng cña
Mü kh«ng hîp thµnh c¬ quan tËp thÓ bµn b¹c vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc
Quèc héi nh− chÕ ®é nghÞ viÖn. C¸c bé tr−ëng chØ lµ ng−êi gióp viÖc cho
Tæng thèng vµ cã thÓ bÞ Tæng thèng b·i miÔn bÊt cø lóc nµo. Khi cÇn thiÕt
Tæng thèng cã thÓ triÖu tËp mét sè Bé tr−ëng quan träng ®Ó tranh thñ c¸c ý
kiÕn cña hä mµ Tæng thèng cho lµ cã Ých. ViÖc häp c¸c Bé tr−ëng nh− vËy
®· t¹o ra chÕ ®é néi c¸c. TËp qu¸n nµy h×nh thµnh tõ thêi Tæng thèng
Washington vµ ®−îc c¸c Tæng thèng sau duy tr× vµ ph¸t triÓn. §Õn thêi
Tæng thèng Andrew Jackson (1829-1837) ngoµi viÖc triÖu tËp c¸c Bé
tr−ëng Tæng thèng cßn triÖu tËp c¸c cè vÊn, c¸c chuyªn gia cã chuyªn m«n
hÑp ®Ó t×m kiÕm sù ñng hé vµ gãp ý kiÕn cña hä. C¸c phiªn häp cña Tæng
thèng víi c¸c cè vÊn lµm xuÊt hiÖn mét kh¸i niÖm míi ®ã lµ chÕ ®é Néi c¸c
trong bÕp: "ThuËt ng÷ nµy lÇn ®Çu tiªn ®−îc dïng ®Ó chÕ giÔu c¸c cè vÊn
cña Tæng thèng Andrew Jackson, tõ Kitchen- bÕp, ngô ý r»ng hä kh«ng ®ñ
quan träng ®Ó cã thÓ ®−îc tham dù c¸c phiªn häp cã tÝnh chÝnh thøc cao
h¬n t¹i Nhµ tr¾ng. Sau nhiÒu n¨m, thuËt ng÷ nµy ®· mÊt ®i tÝnh ch©m biÕm
cña nã" [31, tr. 126]. Ngµy nay hÇu nh− c¸c Tæng thèng Mü ®Òu dïng rÊt
nhiÒu c¸c chuyªn gia cã chuyªn m«n hÑp ®Ó tham kh¶o ý kiÕn cña hä cho
c¸c quyÕt ®Þnh cña Tæng thèng vµ chÕ ®é néi c¸c bÕp ¨n hÇu nh− ®Òu ®−îc
c¸c Tæng thèng duy tr× vµ ¸p dông. ChÕ ®é néi c¸c bÕp ¨n cïng víi chÕ ®é
®¹i nghÞ ë hµnh lang ®· bæ sung cho nguyªn t¾c ph©n quyÒn gióp cho hÖ
thèng ba ngµnh quyÒn lùc cã sù phèi hîp lÉn nhau gi¶m bít yÕu tè t¸ch rêi
biÖt lËp chèng ®èi lÉn nhau do nguyªn t¾c ph©n quyÒn t¹o ra. Nh− vËy chÕ
®é néi c¸c bÕp ¨n vµ chÕ ®é ®¹i nghÞ ë hµnh lang râ r»ng lµ sù ph¸t triÓn cña
chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú, nã gióp chÕ ®é nµy cã ®−îc sù mÒm dÎo linh
ho¹t trong qua tr×nh tæ chøc vµ ho¹t ®éng. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn hµnh
89
ph¸p Mü cßn h×nh thµnh quyÒn míi ®ã lµ ®Æc quyÒn hµnh ph¸p: "Tæng
thèng vµ néi c¸c cã ®Æc quyÒn hµnh ph¸p. C¸c quyÒn nµy ®−îc b¶o vÖ, gi÷
bÝ mËt vµ kh«ng bÞ kiÓm so¸t bëi bÊt cø c¬ quan tæ chøc nµo" [23, tr. 130].
§Æc quyÒn nµy b¾t ®Çu tõ thêi Tæng thèng Jefferson: "Tæng thèng Jefferson
®−îc ®ßi ra hÇu tßa ®Ó lµm chøng trong vô xÐt xö Burr v× téi m−u ph¶n vµ
®−îc yªu cÇu ®em mäi giÊy tê cã liªn quan tíi vô xö nµy. Song Jefferson ®·
tõ chèi kh«ng chÞu ®Õn tßa vµ chØ ®ång ý cung cÊp nh÷ng th«ng tin nµo mµ
«ng muèn. Víi sù viÖc nµy Jefferson ®· t¹o ra tiÒn lÖ vÒ ®Æc quyÒn cña
Tæng thèng" [59, tr. 125]. Bé m¸y hµnh ph¸p cña Mü cã mét khèi l−îng lao
®éng khæng lå cã gÇn ba triÖu ng−êi trong chÝnh quyÒn liªn bang vµ h¬n
mét triÖu ng−êi trong chÝnh quyÒn c¸c tiÓu bang. C¸c c«ng chøc trong bé
m¸y hµnh ph¸p ®−îc tuyÓn dông qua thi cö (trõ viÖc bæ sung l·nh ®¹o vµ
tuyÓn nh©n viªn CIA) vµ ®−îc sö dông theo n¨ng lùc vµ cèng hiÕn. C«ng
chøc Mü cã m−êi t¸m bËc: c«ng chøc chÊp hµnh tõ bËc mét ®Õn bËc t¸m;
c«ng chøc l·nh ®¹o trung cÊp vµ trî lý cho trung −¬ng tõ bËc chÝn ®Õn bËc
m−êi bèn; c«ng chøc l·nh ®¹o cao cÊp tõ bËc m−êi l¨m ®Õn bËc m−êi t¸m.
Bé m¸y hµnh ph¸p Mü hiÖn nay kh«ng cã nghÜa nguyªn thñy lµ c¬ quan thi
hµnh luËt ph¸p cña nghÞ viÖn mµ víi nh÷ng −u thÕ cña m×nh Tæng thèng Mü
cïng víi bé m¸y hµnh ph¸p cßn cã vai trß quan träng trong viÖc khëi th¶o
c¸c chÝnh s¸ch ®èi néi, ®èi ngo¹i. §Ó thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch nµy Tæng
thèng cïng víi bé m¸y hµnh ph¸p ®· thùc hiÖn quyÒn lËp quy tøc lµ ®−a ra
c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý d−íi luËt vµ bæ sung nh÷ng vÊn ®Ò mµ Quèc héi
kh«ng thÓ ban hµnh luËt mét c¸ch chi tiÕt vµ ®Çy ®ñ ®−îc:
Tæng thèng cã quyÒn ban hµnh quy t¾c, quy chÕ, kÕ ho¹ch
c¶i tæ. Lo¹i v¨n b¶n nµy ngµy cµng th«ng dông vµ chiÕm −u thÕ
h¬n so víi nh÷ng ®¹o luËt cña Quèc héi… ChÝnh phñ ban hµnh
c¸c v¨n b¶n cã tÝnh quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c nhau nh»m triÓn
khai thùc hiÖn c¸c ®¹o luËt ®−îc Quèc héi th«ng qua. C¸c v¨n
b¶n nµy cã hiÖu lùc ph¸p lý d−íi luËt, dùa trªn c¬ së luËt vµ ®Ó
90
luËt ®−îc thùc hiÖn trong cuéc sèng. Nh÷ng v¨n b¶n nµy kh«ng
nh÷ng chØ bæ sung mµ ®«i khi cßn thay thÕ c¶ ph¸p luËt trong viÖc
®iÒu chØnh nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c nhau cña ®êi sèng kinh tÕ chÝnh trÞ
x· héi n−íc Mü [23, tr. 130].
Xu h−íng hiÖn nay cña hµnh ph¸p Mü lµ ngµy cµng më réng quyÒn
lùc h¬n. Xu h−íng nµy lµ xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan. Trong thêi ®¹i
khoa häc c«ng nghÖ c¸c vÊn ®Ò x· héi, chÝnh trÞ, m«i tr−êng, ®−îc ng−êi
d©n tiÕp cËn rÊt nhanh. ChÝnh phñ ngµy cµng ph¶i tr¶ lêi nhiÒu h¬n tr−íc
c¸c ®ßi hái cña d©n chóng, do vËy chÝnh phñ ph¶i t×m c¸ch ®Ó t¨ng c−êng
quyÒn lùc vµ tù ®æi míi ®Ó ®¸p øng cho viÖc qu¶n lý x· héi trong thêi ®¹i
míi nh− x©y dùng chÝnh phñ ®iÖn tö, h×nh thµnh chÝnh phñ ®¸p øng c¸c
dÞch vô c«ng. Xu h−íng lín m¹nh cña hµnh ph¸p cßn do ®Æc thï cña hµnh
ph¸p lµ cã ®−îc nh÷ng tiÒm lùc vÒ con ng−êi vµ vËt chÊt vÒ kh¶ n¨ng tiÕp
cËn ®−îc nhiÒu th«ng tin nhÊt, nhanh nhÊt so víi c¸c ngµnh quyÒn lùc kh¸c:
"Sù bÝ mËt, nhanh chãng, thèng nhÊt liªn tôc, vµ tiÕp cËn th«ng tin - nh÷ng
yÕu tè t¹o nªn mét ngµnh ngo¹i giao thµnh c«ng - lµ tµi s¶n cña Tæng thèng.
Quèc héi kh«ng cã chót g× trong ®ã c¶" [23, tr. 149]. Sù tËp trung quyÒn lùc
vµo trong tay mét ng−êi, t¹o ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cho viÖc Tæng thèng cã
thÓ gi¶i quyÕt nhanh nh¹y nhiÒu t×nh huèng x¶y ra trong khi qu¶n lý x· héi
®em l¹i nh÷ng lîi Ých cho Quèc gia. VÝ dô tr−êng hîp Tæng thèng Jefferson
®· mua vïng Louisiana n¨m 1803 víi gi¸ m−êi l¨m triÖu ®« la cña Ph¸p mµ
kh«ng chê sù ®ång ý cña Quèc héi v× sî r»ng Napoleong thay ®æi ý kiÕn.
ViÖc mua vïng l·nh thæ nµy khiÕn cho diÖn tÝch cña Mü t¨ng gÊp ®«i. Theo
®¸nh gi¸ cña c¸c sö gia, ®©y lµ thµnh c«ng quan träng nhÊt cña ngµnh hµnh
ph¸p Mü d−íi thêi Tæng thèng Jefferson.
3.3. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh t− ph¸p
Theo ®iÒu ba cña HiÕn ph¸p quyÒn t− ph¸p ®−îc trao cho tßa ¸n.
Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña m×nh Tßa ¸n tèi cao Mü cßn gäi lµ Tèi cao
91
ph¸p viÖn ®· më réng quyÒn cña m×nh ®Ó xøng ®¸ng víi vÞ trÝ lµ ngµnh
quyÒn lùc ngang b»ng víi hai ngµnh quyÒn lùc kh¸c.
QuyÒn h¹n cña ngµnh t− ph¸p
Tèi cao ph¸p viÖn cã quyÒn ®éc lËp khi xÐt xö. Nguyªn t¾c nµy ®·
®−îc ®¶m b¶o vµ cñng cè trong h¬n hai tr¨m n¨m qua, ®©y lµ thµnh c«ng
cña ngµnh t− ph¸p Mü. MÆc dï trong HiÕn ph¸p ch−a quy ®Þnh râ rµng
quyÒn xem xÐt tÝnh hîp hiÕn cña c¸c ®¹o luËt do Quèc héi ban hµnh, nh−ng
víi ph¸n quyÕt cña tèi cao Ph¸p viÖn, mµ ®¹i diÖn lµ Ch¸nh ¸n Jonh
Marshall (1755-1835) trong vô Marbury vµ Madison n¨m 1803 ®· kh¼ng
®Þnh quyÒn xem xÐt l¹i vµ tuyªn bè mét ®¹o luËt nµo ®ã do Quèc héi th«ng
qua lµ tr¸i HiÕn ph¸p vµ kh«ng cã hiÖu lùc:
¤ng cho r»ng HiÕn ph¸p lµ ®¹o luËt tèi cao kh«ng thÓ
thay ®æi b»ng c¸ch th«ng th−êng vµ do vËy nÕu mét ®¹o luËt cña
Quèc héi mµ tr¸i víi HiÕn ph¸p th× ph¶i bÞ tuyªn bè v« hiÖu.
¤ng còng kh¼ng ®Þnh ngµnh t− ph¸p cã quyÒn vµ nghÜa vô gi¶i
thÝch mét ®¹o luËt lµ nh− thÕ nµo. HiÕn ph¸p lµ ®¹o luËt tèi cao
nªn râ rµng viÖc xem xÐt sù hîp hiÕn cña c¸c ®¹o luËt vµ c¸c
hiÖp ®Þnh thuéc ph¹m vi tr¸ch nhiÖm cña tßa ¸n. KÓ tõ sau vô
nµy, thÈm quyÒn kiÓm so¸t ngµnh lËp ph¸p ho¹t ®éng trong
khu«n khæ HiÕn ph¸p kh«ng cßn nghi ngê [23, tr. 184].
Mét nguyªn t¾c quan träng cña Tèi cao Ph¸p viÖn còng ®−îc h×nh
thµnh trong thêi gian tõ 1801-1835 xãa bá th«ng lÖ mçi thÈm ph¸n ®Òu nªu
ra ý kiÕn riªng cña m×nh b»ng quy t¾c lµ chØ chän mét luËt gia duy nhÊt ®Ó
thay thÕ cho toµn bé. Quy t¾c nµy còng nh− quyÒn xem xÐt c¸c ®¹o luËt cña
Quèc héi ®−îc x©y dùng bëi Ch¸nh ¸n Tèi cao Ph¸p viÖn Jonh Marshall. Víi
hai nÒn t¶ng ph¸p lý nµy Jonh Marshall ®−îc coi lµ Ch¸nh ¸n vÜ ®¹i nhÊt ®·:
"Cã c«ng ®−a Tßa ¸n tèi cao liªn bang trë thµnh mét bé phËn thø ba, quan
träng trong bé ba kiÓm so¸t vµ c©n ®èi mäi vÊn ®Ò cña ®Êt n−íc, kh«ng bÞ
r¬i vµo t×nh tr¹ng c¸i bãng, tån t¹i mµ nh− kh«ng tån t¹i" [59, tr. 88].
92
§Õn n¨m 1816 trong vô Martin vµ Hunter Tßa ¸n Tèi cao Liªn bang
x¸c lËp quyÒn cña Tßa ¸n Tèi cao Liªn bang ®−îc xem xÐt l¹i c¸c quyÕt
®Þnh cña Tßa ¸n c¸c bang. Ngoµi QuyÒn xem xÐt l¹i c¸c ®¹o luËt cña Quèc
héi, Tßa ¸n tèi cao Liªn bang cßn cã quyÒn xem xÐt c¸c hµnh vi cña Tæng
thèng cã vi hiÕn hay kh«ng. QuyÒn nµy ®· ®−îc Tßa ¸n Tèi cao sö dông
vµo n¨m 1952. Th¸ng 4 n¨m 1952 Tæng thèng Truman (1884-1972) ra lÖnh
quèc h÷u hãa c¸c nhµ m¸y thÐp, nh−ng ®Õn th¸ng 6 n¨m 1952 Tßa ¸n Tèi
cao ®· phñ ®Þnh mÖnh lÖnh trªn vµ tuyªn bè: "Tæng thèng ®· v−ît qu¸
quyÒn h¹n cña m×nh ®· ®−îc quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p" [59, tr. 1005].
QuyÒn cña Tßa ¸n Tèi cao cßn ®−îc kh¼ng ®Þnh trong vô n−íc Mü kiÖn
Nixon n¨m 1974 khi Tßa ¸n tèi cao víi mét tr¨m phÇn tr¨m phiÕu (Chó ý
r»ng bèn trong sè chÝn thÈm ph¸n do chÝnh Nixon bæ nhiÖm) trong sè chÝn
thÈm ph¸n ra lÖnh cho Tæng thèng ph¶i trao cuèn b¨ng lµ chøng cø ®Ó luËn
téi Tæng thèng, vµ mÆc dï cã viÖn dÉn ®Õn ®Æc quyÒn cña Tæng thèng, cuèi
cïng Nixon vÉn ph¶i giao nép cuèn b¨ng vµ ph¶i tõ chøc.
VÒ c¬ cÊu tæ chøc
Kh«ng cã c¸c tæ chøc réng lín vµ sè l−îng nh©n sù còng cã h¹n,
nh−ng ngµnh t− ph¸p Mü còng ®· dÇn dÇn v−¬n lªn ®Ó tù tæ chøc vµ qu¶n lý
hµnh chÝnh. MÆc dï viÖc thµnh lËp c¸c toµ ¸n lµ do c¬ quan lËp ph¸p quyÕt
hµnh ®Þnh, nh−ng kÓ tõ n¨m 1900 tßa ¸n Mü ®· v−¬n lªn ®éc lËp trong qu¶n
lý hµnh chÝnh, vµ thiÕt lËp nªn c¸c tæ chøc bªn trong tßa ¸n ®Ó n©ng cao
chuyªn m«n cho thÈm ph¸n, còng nh− ®Ó t¹o tiÕng nãi tËp thÓ cã tÝnh tæ chøc
cho tßa ¸n. Héi ®ång ThÈm ph¸n Hoa Kú ®−îc thµnh lËp n¨m 1922 bao gåm
Ch¸nh ¸n tèi cao Ph¸p viÖn, Ch¸nh ¸n cña c¸c tßa ¸n phóc thÈm l−u ®éng, mét
sè thÈm ph¸n cña tßa ¸n khu vùc vµ Ch¸nh ¸n tßa ¸n th−¬ng m¹i quèc tÕ. Cã
thÓ nãi ®©y lµ tæ chøc rÊt quan träng cña tßa ¸n, héi ®ång nµy kh«ng nh÷ng
¶nh h−ëng tíi c¸c tßa ¸n mµ cßn ¶nh h−ëng tíi qu¸ tr×nh lËp ph¸p cña Quèc
héi th«ng qua c¸c ý kiÕn cña nã: "Héi ®ång nµy chÝnh lµ n¬i lËp ra chÝnh s¸ch
t− ph¸p cña Liªn bang vµ gi¸m s¸t c¬ quan qu¶n lý hµnh chÝnh cña cña c¸c
93
tßa ¸n. Vai trß quan träng nhÊt cña héi nghÞ nµy lµ ®ãng gãp vµo qu¸ tr×nh
lËp ph¸p cña quèc héi" [23, tr. 197]. Ngoµi Héi ®ång thÈm ph¸n cßn cã c¸c
ñy ban dù th¶o, c¸c ñy ban nµy sÏ x©y dùng c¸c quy ®Þnh c¸c nguyªn t¾c
vÒ d©n sù, h×nh sù, th−¬ng m¹i, b¶o hiÓm, råi ®−a ra Héi ®ång thÈm ph¸n ®Ó
Héi ®ång nµy xem xÐt råi ®ãng gãp ý kiÕn tr×nh lªn Quèc héi.
§Ó ®¶m b¶o tÝnh ®éc lËp cña tßa ¸n, Quèc héi cßn thµnh lËp ra C¬
quan qu¶n lý hµnh chÝnh c¸c tßa ¸n, cã nhiÖm vô qu¶n lý ng©n s¸ch, nh©n
sù vµ c¸c nhiÖm vô kh¸c liªn quan tíi c¬ së vËt chÊt cña Tßa ¸n. Nh− vËy lµ
tßa ¸n Mü tho¸t ly sù qu¶n lý cña c¸c c¬ quan hµnh ph¸p vÒ c¬ së vËt chÊt
(ë ViÖt Nam tr−íc ®©y tßa ¸n do c¬ quan hµnh ph¸p qu¶n lý, nay ®· chuyÓn
vÒ c¬ quan tßa ¸n qu¶n lý). §©y lµ mét trong c¸c yÕu tè gióp cho tßa ¸n
tr¸nh ®−îc ¶nh h−ëng ®èi víi c¸c c¬ quan chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng. §Ó båi
d−ìng ®µo t¹o thÈm ph¸n còng nh− ®Ó nghiªn cøu c«ng t¸c qu¶n lý t− ph¸p,
Quèc héi cßn lËp ra Trung t©m tßa ¸n Liªn bang vµo n¨m 1967 do Ch¸nh
¸n tèi cao Ph¸p viÖn lµm chñ tÞch. §èi víi c¸c thÈm ph¸n liªn bang, viÖc
c¸ch chøc ph¶i do Quèc héi thùc hiÖn, nh−ng Tßa ¸n tèi cao vÉn cã thÓ ®iÒu
tra vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p nh− yªu cÇu thÈm ph¸n vÒ h−u, khiÓn tr¸ch,
c«ng bè quyÕt ®Þnh khiÓn tr¸ch theo quy ®Þnh trong §¹o luËt vÒ c¶i c¸ch
c¸c Héi ®ång thÈm ph¸n, sù thiÕu n¨ng lùc vµ ®¹o ®øc t− ph¸p n¨m 1980.
Víi c¸ch tæ chøc nh− trªn, ngµnh t− ph¸p tuy b¶n tÝnh lµ mÒm yÕu h¬n c¸c
ngµnh quyÒn lùc kh¸c, nh−ng víi c¬ chÕ ph©n quyÒn vµ kiÒm chÕ ®èi träng
còng nh− sù nh×n xa tr«ng réng vÒ vai trß cña t− ph¸p trong x· héi t−¬ng lai
mµ c¸c nhµ LËp ph¸p Hoa Kú ®· nhËn ra vµ chó ý cñng cè ngay tõ ®Çu nªn
ngµnh t− ph¸p Hoa Kú ®· kh«ng ngõng kh¼ng ®Þnh ®−îc vÞ trÝ cña m×nh
trong hÖ thèng chÝnh quyÒn Mü.
KÕt luËn ch−¬ng 3
Xem xÐt sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa
Kú qua ba ngµnh quyÒn lùc, chóng ta thÊy sù ph¸t triÓn ®ã tu©n theo quy
94
luËt chung lµ ph¸t triÓn tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ th« s¬ ®Õn hiÖn ®¹i vµ
ngµy cµng ®a d¹ng phøc t¹p h¬n ®Ó ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái cña x· héi. Tõ
mét m« h×nh chÝnh quyÒn chØ qu¶n lý mét diÖn tÝch m−êi ba bang víi sè
d©n ch−a ®Õn bèn triÖu ng−êi víi mét chÕ ®é x· héi thuéc ®Þa tiÒn t− b¶n cã
xen kÏ víi chÕ ®é n« lÖ, nay chÕ ®é Tæng thèng Mü qu¶n lý mét diÖn tÝch
l·nh thæ n¨m m−¬i bang réng thø t− thÕ giíi, víi sè d©n trªn hai tr¨m t¸m
mèt triÖu vµ mét x· héi t− b¶n ph¸t triÓn nhÊt. §Ó thÝch øng ®−îc sù thay
®æi lín lao ®ã chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú ®· cã sù ph¸t triÓn vÒ quy m« sè
l−îng vÒ ph−¬ng thøc ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh quyÒn lùc. Sù ph¸t triÓn ®ã
lµ lu«n g¾n víi thùc tÕ, rÊt mÒm dÎo vµ linh ho¹t. Sù ph¸t triÓn ®ã lµ dùa
trªn nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cÊu thµnh nªn bé m¸y nhµ n−íc, trªn nh÷ng
gi¸ trÞ d©n chñ do hiÕn ®Þnh vµ do sù ®Êu tranh cña nh©n d©n vµ c¸c lùc
l−îng tiÕn bé Mü. NÕu so víi thêi gian h¬n hai tr¨m n¨m th× sù thay ®æi
ph¸t triÓn trong bé m¸y nhµ n−íc Mü kh«ng ph¶i lµ nhiÒu so víi nh÷ng
nguyªn t¾c vµ m« h×nh nhµ n−íc ®· ®−îc ®Ò ra ë héi nghÞ lËp hiÕn. Lý do
gi¶i thÝch cho ®iÒu nµy lµ ngay tõ ®Çu nh÷ng nhµ lËp quèc ®· cã tÇm nh×n
xa tr«ng réng, x©y dùng mét m« h×nh chÝnh quyÒn kh«ng chØ cho hiÖn t¹i
mµ cßn cho c¸c thÕ hÖ m·i m·i vÒ sau, ngay tõ ®Çu hä ®· t×m ®−îc nh÷ng
gi¸ trÞ hay phï hîp cho n−íc Mü nªn ch−a cÇn mét m« h×nh kh¸c mét gi¸
trÞ kh¸c ®Ó thay thÕ. H¬n n÷a trong lÞch sö h¬n hai tr¨m n¨m do sù ®Êu tranh
cña c¸c lùc l−îng tiÕn bé trong n−íc Mü nªn nh÷ng thay ®æi th−êng tËp trung
vµo viÖc më réng c¸c quyÒn tù do d©n chñ cho nh©n d©n:
§iÒu quan träng lµ phÇn lín trong hai b¶y lÇn söa ®æi hiÕn
ph¸p nµy lµ nh÷ng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng nç lùc liªn tôc nh»m më réng
quyÒn tù do cña th−êng d©n hoÆc tù do chÝnh trÞ, trong khi ®ã rÊt Ýt
söa ®æi liªn quan tíi viÖc t¨ng c−êng cÊu tróc chÝnh quyÒn c¬ b¶n
®· ®−îc dù th¶o t¹i Philadelphia n¨m 1787 [10, tr. 351].
95
KÕt luËn
1. Sù h×nh thµnh cña Nhµ n−íc Mü mét nhµ n−íc t− b¶n kh«ng ph¶i
hoµn toµn h×nh thµnh tõ con ®−êng khëi nghÜa vò trang cña c¸ch m¹ng t−
s¶n, còng kh«ng ph¶i tõ con ®−êng tháa hiÖp gi÷a giai cÊp t− s¶n vµ phong
kiÕn nh− §øc, NhËt, T©y Ban Nha. Sù h×nh thµnh nhµ n−íc t− b¶n Mü trong
mét hoµn c¶nh ®Æc biÖt ®ã lµ tõ mét vïng ®Êt hoµn toµn míi, ®ã lµ tõ m−êi
ba thuéc ®Þa cña Anh quèc ë B¾c Mü. C¸c thuéc ®Þa nµy giµnh ®éc lËp trë
thµnh m−êi ba quèc gia ®éc lËp. Trªn c¬ së m−êi ba vïng l·nh thæ nµy c¸c
®¹i diÖn −u tó nhÊt cña c¸c tÇng líp c− d©n ®· lùa chän mét m« h×nh chÝnh
quyÒn hoµn toµn míi ch−a hÒ cã trong lÞch sö. §ã lµ m« h×nh chÕ ®é Tæng
thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú. M« h×nh chÝnh quyÒn mµ vÒ sau c¸c nhµ
nghiªn cøu chÝnh trÞ ph¸p lý gäi lµ ChÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng, chÕ ®é
nµy ra ®êi lµ kÕt qu¶ cña nhiÒu yÕu tè. Nh−ng nh÷ng yÕu tè chÝnh lµ tõ chÕ
®é Hîp bang; lµ sù ®Êu tranh vµ tháa hiÖp gi÷a xu h−íng chÝnh trÞ ®¹i diÖn
cho nhiÒu quyÒn lîi kh¸c nhau; lµ tæng kÕt nh÷ng kinh nghiÖm vÒ x©y dùng
chÝnh quyÒn ë t¹i n−íc Mü, Anh quèc vµ c¸c quèc gia trong lÞch sö; lµ sù
¸p dông c¸c häc thuyÕt chÝnh trÞ ph¸p lý mét c¸ch m¹nh d¹n s¸ng t¹o ®Ó t¹o
ra mét ®iÓn h×nh vÒ vËn dông häc thuyÕt t− t−ëng lý luËn vµo thùc tÕ. Cuèi
cïng ph¶i kÓ ®Õn yÕu tè vËn n−íc cña Hoa Kú, thêi ®iÓm ®ã ®· tËp trung
®−îc nh÷ng con ng−êi cã tµi ba, ®¶m l−îc, cã tÇm nh×n xa tr«ng réng, cã
kiÕn thøc uyªn b¸c, th©m hËu, biÕt tranh luËn, biÕt tháa hiÖp, biÕt thuyÕt
phôc ®Ó cuèi cïng x©y dùng ®−îc mét b¶n thiÕt kÕ vÒ chÕ ®é Tæng thèng cã
thÓ lµ ch−a hoµn chØnh, nh−ng phï hîp víi n−íc Mü trong hiÖn t¹i vµ trong
t−¬ng lai, ®· ®−a n−íc Mü tõ mét xø thuéc ®Þa trë thµnh c−êng quèc hµng
®Çu thÕ giíi.
2. §Æc ®iÓm cña ChÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú. ChÕ ®é Tæng thèng
hîp chóng quèc Hoa Kú cã ®Æc ®iÓm næi bËt vÒ vai trß trung t©m cña Tæng
96
thèng trong bé m¸y nhµ n−íc, mét Tæng thèng ®Çy quyÒn uy do d©n bÇu
tiªu biÓu cho nÒn hµnh ph¸p mét ®Çu. ChÕ ®é Tæng thèng lµ n¬i ¸p dông
häc thuyÕt ph©n quyÒn mét c¸ch ®iÓn h×nh ®−îc phèi hîp víi nguyªn t¾c
kiÒm chÕ ®èi träng vµ liªn hÖ phèi hîp, t¹o ra ba ngµnh quyÒn lùc ë thÕ c©n
b»ng. Tuy trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, ba ngµnh quyÒn lùc nµy cã nh÷ng lóc
chèng nhau, lµm cho viÖc thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ n−íc bÞ ®×nh trÖ, tª liÖt,
nh−ng vÒ c¬ b¶n, ph©n quyÒn cã nh÷ng ý nghÜa to lín trong viÖc chèng ®éc
tµi, b¶o vÖ d©n chñ, trong viÖc ph©n râ nhiÖm vô quyÒn h¹n tr¸ch nhiÖm cña
c¸c c¬ quan quyÒn lùc trung −¬ng, trªn c¬ së ®ã ®Ó ph©n c«ng lao ®éng
theo b¶n tÝnh cña tõng ngµnh quyÒn lùc. Do quyÒn lùc nhµ n−íc lµ thèng
nhÊt nªn c¸c ngµnh quyÒn lùc lu«n cã sù liªn hÖ phèi hîp ®Ó thùc hiÖn c¸c
chøc n¨ng ®èi néi, ®èi ngo¹i cña nhµ n−íc. ë chÕ ®é Tæng thèng Hîp
chóng quèc Hoa Kú, hai ngµnh quyÒn lùc hµnh ph¸p vµ lËp ph¸p ®Òu lÊy
quyÒn lùc tõ nh©n d©n th«ng qua bÇu cö nªn kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm lÉn
nhau mµ cïng chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc nh©n d©n. Trong ChÕ ®é céng hoµ
Tæng thèng, lËp ph¸p vµ hµnh ph¸p cã chøc n¨ng nhiÖm vô riªng, nh©n viªn
riªng, tuy cã h×nh thµnh quan niÖm Quèc héi còng cã thÓ lµm sai nh−ng
Quèc héi kh«ng thÓ bÞ gi¶i t¸n. Tæng thèng cã ®Çy uy quyÒn, mét sè ý kiÕn
cña c¸c nhµ nghiªn cøu so s¸nh coi ®ã lµ mét «ng vua nh−ng cã nhiÖm kú
vµ cã thÓ bÞ Quèc héi luËn téi vµ kÕt ¸n. NÕu Tæng thèng bÞ kÕt ¸n Phã
Tæng thèng sÏ lªn thay. Trong chÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng Quèc Hoa
Kú, do thÊy tr−íc ®−îc vai trß siªu phµm cña t− ph¸p trong t−¬ng lai nªn
ngµnh nµy ®· rÊt ®−îc chó träng. T− ph¸p Hoa kú ®−îc tæ chøc ®éc lËp vµ
cã nhiÒu ®Þnh chÕ ®Ó b¶o vÖ sù ®éc lËp ®ã nh− chÕ ®é bæ nhiÖm, l−¬ng bæng
cao, ph−¬ng tiÖn sinh sèng ch¾c ch¾n, æn ®Þnh, kh«ng phô thuéc chÝnh
quyÒn ®Þa ph−¬ng, nhiÖm kú dµi. Nh÷ng ®Þnh chÕ ®ã t¹o ra thùc quyÒn cña
t− ph¸p. T− ph¸p cã thÓ tuyªn bè ®¹o luËt cña Quèc héi, hµnh vi cña Tæng
thèng lµ vi hiÕn, ph¸n quyÕt cña tßa ¸n lµ cuèi cïng ®èi víi c¶ hÖ thèng
chÝnh trÞ. Trong t−¬ng lai khi khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn cao, con ng−êi
97
cã thÓ hñy diÖt toµn bé tr¸i ®Êt b»ng vò khÝ nguyªn tö, trong lóc ®ã tranh
chÊp trong x· héi còng nh− tranh chÊp gi÷a c¸c n−íc vÉn x¶y ra, th× ph−¬ng
tiÖn chñ yÕu ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp kh«ng g× kh¸c h¬n lµ vai trß cña
t− ph¸p. VÊn ®Ò nµy ChÕ ®é Tæng thèng hîp chóng quèc Hoa Kú ®· nhËn ra
tr−íc ch©u ¢u vµ ®· x©y dùng nªn ngµnh t− ph¸p vèn mÒm yÕu v−¬n lªn cã
vai trß vµ quyÒn h¹n c©n b»ng víi c¸c ngµnh quyÒn lùc kh¸c. §©y lµ mét
trong c¸c yÕu tè t¹o nªn nhµ n−íc ph¸p quyÒn: "Trong nhµ n−íc ph¸p
quyÒn, t− ph¸p cã vÞ trÝ, vai trß ®Æc biÖt quan träng bëi n¬i ®ã lµ sù thÓ hiÖn
râ nÐt nhÊt nÒn c«ng lý vµ sù b×nh ®¼ng tr−íc ph¸p luËt" [41, tr. 18].
3. H¬n hai tr¨m n¨m qua, cïng víi sù lín lªn vÒ diÖn tÝch tù nhiªn,
vÒ ®¬n vÞ hµnh chÝnh l·nh thæ vµ d©n sè, chÕ ®é Tæng thèng hîp chóng
quèc Hoa Kú còng cã sù thay ®æi ph¸t triÓn mÒm dÎo vµ n¨ng ho¹t ®Ó t−¬ng
thÝch víi tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña quèc gia. Sù ph¸t triÓn cña ChÕ ®é
Hîp chóng quèc Hoa Kú kh«ng t¸ch khái quy luËt ph¸t triÓn cña c¸c nhµ
n−íc t− b¶n tøc lµ vÉn chøa ®ùng trong lßng nã nh÷ng m©u thuÉn x· héi,
m©u thuÉn gi÷a lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. ChÕ ®é ®ã vÉn gi÷
nguyªn b¶n chÊt cña nhµ n−íc t− s¶n lµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña giai cÊp t−
s¶n. Sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é Hîp chóng quèc Hoa Kú thÓ hiÖn ë sù mÒm
dÎo n¨ng ®éng linh ho¹t cña m« h×nh nhµ n−íc th«ng qua viÖc hoµn thiÖn
c¬ cÊu tæ chøc, quyÒn h¹n nhiÖm vô, ph−¬ng thøc ho¹t ®éng cña ba ngµnh
quyÒn lùc lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t− ph¸p. ChÝnh v× cã sù thay ®æi ph¸t triÓn
nµy mµ ChÕ ®é Tæng thèng Mü ®· v−ît qua ®−îc nh÷ng cuéc khñng ho¶ng,
gi÷ ®−îc æn ®Þnh, ®ång thêi vÉn ®¸p øng ®−îc yªu cÇu qu¶n lý mét x· héi
ph¸t triÓn tõ n«ng nghiÖp, ®Õn c«ng nghiÖp, vµ hiÖn nay lµ x· héi hËu c«ng
nghiÖp trong mét ®Êt n−íc rÊt ®a d¹ng vÒ chñng téc, t«n gi¸o vµ v¨n hãa.
Mét sè khuyÕn nghÞ
1. Chóng ta ®ang x©y dùng nhµ n−íc ph¸p quyÒn v× vËy chóng ta
nªn xem xÐt ®Çy ®ñ h¬n häc thuyÕt ph©n quyÒn. NÕu chóng ta cho r»ng,
98
häc thuyÕt ph¸p quyÒn chØ tån t¹i trong nhµ n−íc t− s¶n, lµ sù tháa hiÖp
gi÷a giai cÊp t− s¶n víi giai cÊp phong kiÕn trong viÖc n¾m gi÷ quyÒn lùc
nhµ n−íc, cßn trong nhµ n−íc v« s¶n quyÒn lùc nhµ n−íc lµ thèng nhÊt
trong tay giai cÊp v« s¶n nªn kh«ng cã sù ph©n quyÒn th× ®iÒu ®ã ®óng
nh−ng ch−a thËt ®Çy ®ñ vÒ ý nghÜa cña häc thuyÕt ph©n quyÒn. Mét trong
nh÷ng ý t−ëng cña häc thuyÕt ph©n quyÒn lµ nh»m h¹n chÕ sù l¹m quyÒn,
tiÕm quyÒn cña ng−êi cÇm quyÒn bÊt kÓ lµ c¸ nh©n hay viÖn nguyªn l·o.
Víi ý nghÜa ®ã ph©n quyÒn chÝnh lµ b¶o vÖ nh©n quyÒn, ®»ng sau sù ph©n
quyÒn lµ tÝnh nh©n b¶n mµ néi dung tÝnh nh©n b¶n lµ nh©n quyÒn vµ b¶o vÖ
nh©n quyÒn, lµ chèng l¹i tÝnh xÊu cña ng−êi cÇm quyÒn vèn hay lîi dông
quyÒn lùc vµ tiÕm quyÒn. Ph©n quyÒn còng cã ý nghÜa trong viÖc tæ chøc
thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ n−íc khi ph©n ®Þnh ra chøc n¨ng nhiÖm vô tr¸ch
nhiÖm cho tõng c¬ quan nhµ n−íc ë trung −¬ng theo chiÒu ngang gi÷a
ngµnh lËp ph¸p, t− ph¸p, hµnh ph¸p. ViÖc ph©n ®Þnh chøc n¨ng nµy còng cã
ý nghÜa trong viÖc ph©n c«ng lao ®éng vµ t¹o ra yÕu tè c¹nh tranh ®Ó bé
m¸y nhµ n−íc cã ®−îc nguån nh©n lùc sung søc, t¹o ra ®éng lùc tho¸t khái
sù tr× trÖ kÐm hiÖu qu¶. H¬n n÷a yªu cÇu vÒ mét nhµ n−íc ph¸p quyÒn còng
cÇn cã sù ph©n ®Þnh mét c¸ch t−¬ng ®èi ®éc lËp gi÷a c¸c c¬ quan còng nh−
phèi hîp t−¬ng t¸c gi÷a c¸c c¬ quan ®ã: "Khëi thñy cña t− t−ëng nhµ n−íc
ph¸p quyÒn lµ sù ph©n ®Þnh r¹ch rßi, sù s¾p xÕp vµ phèi hîp gi÷a c¸c thiÕt
chÕ quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t− ph¸p. Nh−ng c¬ chÕ ph©n ®Þnh, ph©n
c«ng trong tæ chøc quyÒn lùc nhµ n−íc kh«ng cã môc ®Ých tù th©n mµ nh»m
h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt sù ®éc ®o¸n, chuyªn quyÒn vµ vi ph¹m quyÒn
con ng−êi. C¬ chÕ nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ®¶m b¶o tù do chÝnh trÞ trong
ho¹t ®éng nhµ n−íc vµ x· héi" [41, tr. 18]. Chóng ta còng biÕt r»ng ChÕ ®é
Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú trong buæi ®Çu x©y dùng chÝnh quyÒn
còng kh«ng ¸p dông häc thuyÕt ph©n quyÒn, sau ®ã hä ®· nhanh chãng
nhËn thÊy ý nghÜa cña häc thuyÕt nµy vµ ®· m¹nh d¹n ¸p dông vµ gÆt h¸i
®−îc nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh. Ngµy nay nÕu chóng ta kh«ng nghiªn
99
cøu ®Çy ®ñ häc thuyÕt ph©n quyÒn, nÕu chóng ta coi häc thuyÕt ph©n quyÒn
lµ s¶n phÈm chØ cã trong chÕ ®é t− s¶n th× c¸ch nh×n ®ã ®ã cã thÓ lµ kh«ng
toµn diÖn vµ nh− vËy ®· kh«ng häc tËp ®−îc nh÷ng gi¸ trÞ mµ nh©n lo¹i ®·
t¹o ra, lµ ¶nh h−ëng kh«ng tèt tíi sù nghiÖp x©y dùng nhµ n−íc ph¸p quyÒn
ViÖt Nam hiÖn nay.
2. Quèc héi Mü lóc ®Çu kh«ng chia lµm l−ìng viÖn, vÒ sau khi x©y
dùng hiÕn ph¸p 1789 hä cho r»ng Quèc héi lÊy quyÒn lùc tõ nh©n d©n do
vËy quyÒn lùc ®ã rÊt m¹nh dÔ khuynh lo¸t c¸c ngµnh quyÒn lùc kh¸c gièng
nh− thêi kú ®Çu cña nghÞ viÖn Anh. Quèc héi lµ ®¹i diÖn cho nh©n d©n mµ
nh©n d©n còng dÔ ®am mª quyÒn lùc, còng nh− dÔ bÞ kÝch ®éng bÞ lõa
phØnh. H¬n n÷a b¶n tÝnh cña Quèc héi lµ lµm luËt kh«ng chØ cho hiÖn t¹i mµ
cßn cho t−¬ng lai, kh«ng chØ b¶o vÖ cho mét nhãm ng−êi mµ cßn b¶o vÖ
cho nhiÒu nhãm ng−êi cã quyÒn lîi kh«ng gièng nhau, do ®ã cÇn ph¶i so¹n
th¶o thËt cÈn träng, bµn b¹c thËt thÊu ®¸o v× vËy hä ®· chia Quèc héi lµm
l−ìng viÖn. Hai viÖn cïng chøc n¨ng lËp ph¸p mµ nhiÖm vô kh«ng gièng
nhau, kh«ng viÖn nµo l·nh ®¹o viÖn nµo. Cßn Quèc héi ViÖt Nam theo HiÕn
ph¸p 1992 tËp trung nhiÒu quyÒn lùc nh−ng thùc tÕ l¹i kh«ng ph¸t huy ®−îc
vµ ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶ nh− mong muèn, c¸c bé luËt lµm ra kÓ c¶
hiÕn ph¸p ph¶i th−êng xuyªn söa hoÆc chËm ®−îc ban hµnh. Mét trong
nh÷ng nguyªn nh©n lµ c¸ch thøc tæ chøc cña Quèc héi. NÕu quyÒn lùc quèc
héi lµ rÊt lín ta nªn ph©n lµm l−ìng viÖn, nhê cã sù ph©n c«ng nµy mµ c¸c
viÖn ®Òu c¹nh tranh ®Ó ph¸t huy søc m¹nh cña m×nh. ViÖc ph©n l−ìng viÖn
nh− thÕ kh«ng ph¶i lµ quyÒn lùc nh©n d©n kh«ng cßn thèng nhÊt n÷a v×
quyÒn lùc nhµ n−íc lu«n lu«n thèng nhÊt. ViÖc ph©n l−ìng viÖn sÏ lµm cho
quy tr×nh lËp ph¸p cÈn träng h¬n, t¨ng c−êng tÝnh chuyªn m«n cña ®¹i biÓu.
H¬n n÷a, Quèc héi l−ìng viÖn kh«ng ph¶i lµ con ®−êng mß mÉm ch−a cã ai
®i mµ nã ®· kh¼ng ®Þnh ®−îc nh−ng −u ®iÓm còng nh− phÇn h¹n chÕ râ
rµng trong kinh nghiÖm cña nhiÒu quèc gia, chóng ta kh«ng cßn mÊt c«ng
th¨m dß kh¶o s¸t thö nghiÖm. HoÆc gi¶ r»ng chóng ta kh«ng ph©n l−ìng
100
viÖn chóng ta còng nªn ph©n lµm hai lÇn dù th¶o, dù th¶o ®i vµ dù th¶o vÒ.
ChÊt l−îng cña c¸c ®¹o luËt sÏ gãp phÇn æn ®Þnh x· héi. NÕu ng−êi lµm luËt
cÈn träng cã tÇm nh×n xa tr«ng réng, cã ®ñ kh«n ngoan trong hiÖn t¹i vµ
mai sau th× viÖc ban hµnh c¸c ®¹o luËt kh«ng nh÷ng gióp cho thùc t¹i ph¸t
triÓn mµ cßn tr¸nh ®−îc bÊt tr¾c trong t−¬ng lai.
3. VÒ hµnh ph¸p, bao giê hµnh ph¸p còng cã xu h−íng trë thµnh
trung t©m quyÒn lùc cña bé m¸y nhµ n−íc do ®ã hµnh ph¸p nªn tËp trung vµ
nªn n»m trong tay ®¶ng cÇm quyÒn. §iÒu nµy cã hai lÏ, thø nhÊt ®¶ng muèn
trë thµnh ®¶ng cÇm quyÒn th× bao giê còng ph¶i n¾m ®−îc hµnh ph¸p, ng−êi
®øng ®Çu ®¶ng ph¶i lµ ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p, lÏ thø hai v× ®¶ng g¾n víi
ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p nªn nã g¾n tr¸ch nhiÖm hµnh ph¸p víi tr¸ch
nhiÖm ®¶ng cÇm quyÒn. Do ®ã nÕu chóng ta muèn tinh gi¶n bé m¸y, x©y
dùng nhµ n−íc ph¸p quyÒn, chóng ta nªn g¾n chøc vô l·nh ®¹o ®¶ng víi
tr¸ch nhiÖm l·nh ®¹o hµnh ph¸p.
4. Trong bang giao quèc tÕ quèc hiÖu mét n−íc lµ thÓ hiÖn sù träng
thÞ vµ chuÈn mùc trong quan hÖ quèc tÕ. V× vËy tªn gäi c¸c n−íc cÇn thËn
träng vµ thèng nhÊt trong s¸ch b¸o th− tÞch. HiÖn nay tªn gäi Hîp chóng
quèc Hoa Kú hay Hîp chñng quèc Hoa Kú lµ kh¸c nhau. Trong b¶n luËn ¸n
nµy t¸c gi¶ gäi thèng nhÊt lµ Hîp chóng quèc Hoa Kú, ngo¹i trõ tr−êng hîp
trÝch tµi liÖu th× ®Ó t«n träng tÝnh chÝnh x¸c cña tµi liÖu trÝch nªn t¸c gi¶ gi÷
nguyªn kh«ng thay ®æi. ViÖc dïng tªn thèng nhÊt lµ Hîp chóng quèc Hoa Kú
lµ xuÊt ph¸t tõ c¸c nghiªn cøu cña t¸c gi¶ vµ dùa trªn c¸c c¨n cø d−íi ®©y:
- Trong §¹i héi thuéc ®Þa lÇn mét n¨m 1774, Héi nghÞ thuéc ®Þa lÇn
hai n¨m 1775, trong §iÒu kho¶n Hîp bang 1781 ®Òu nãi hä lµ ®¹i diÖn cña
c¸c thuéc ®Þa, ®¹i diÖn cña c¸c bang ®Õn dù ®¹i héi chø kh«ng ph¶i ®¹i diÖn
cho c¸c d©n téc c¸c s¾c téc hoÆc chñng téc. Môc ®Ých hä ®Õn ®Ó thµnh lËp
mét liªn minh vÜnh viÔn gi÷a c¸c tiÓu bang tøc lµ m−êi ba quèc gia ®éc lËp
lóc ®ã. T¹i §iÒu b¶y HiÕn ph¸p Mü 1787 còng kh¼ng ®Þnh HiÕn ph¸p ®−îc
101
sù chÊp thuËn cña cña c¸c tiÓu bang hiÖn diÖn cã nghÜa lµ viÖc chÊp thuËn
cña c¸c bang chø kh«ng kh«ng ph¶i cña c¸c chñng téc
- NÕu nãi Mü lµ quèc gia ®a chñng téc lµ thêi kú vÒ sau, do Mü lµ
n−íc thùc hiÖn chÕ ®é nhËp c−. Cßn t¹i thêi ®iÓm lËp quèc, d©n sè lóc ®ã lµ
h¬n ba triÖu ng−êi ch−a ®Õn bèn triÖu theo thèng kª d©n sè n¨m 1790.
Trong sè h¬n ba triÖu ng−êi l¹i chñ yÕu lµ ng−êi Anh:
N¨m 1776, Thomas Paine, ng−êi ph¸t ng«n cho sù nghiÖp
c¸ch m¹ng cña c¸c vïng thuéc ®Þa ®· viÕt: ch©u ¢u chø kh«ng
ph¶i chØ mét m×nh n−íc Anh, lµ n−íc MÑ cña n−íc Mü. C©u nãi
nµy chØ nh÷ng ng−êi khai ph¸ kh«ng chØ ®Õn tõ n−íc Anh mµ cßn
®Õn tõ c¸c n−íc ch©u ¢u kh¸c nh− T©y Ban Nha, §øc, Ph¸p…Dï
vËy ®Õn n¨m 1780, ba phÇn t− ng−êi Mü vÉn lµ ng−êi gèc Anh
hoÆc Ai Len [14, tr. 5].
Nh− vËy d©n c− lóc ®ã ®a sè lµ ng−êi Anh, chÝnh hä lµ ng−êi ®¹i
diÖn cho c¸c bang cßn nh÷ng ng−êi Ph¸p, §øc, T©y Ban Nha… v× qu¸ thiÓu
sè vµ ph¶i phô thuéc vµo tiÕng Anh do ®ã hä kh«ng hÒ cã ®¹i diÖn trong c¸c
§¹i héi lËp quèc hoÆc cã, hä còng kh«ng ®¸ng kÓ.
Vµo thêi ®iÓm lËp quèc cßn cã ng−êi chñng téc da ®en tõ ch©u phi
®Õn nh−ng ch−a nhiÒu vµ chñng téc hä kh«ng ®−îc xem lµ b×nh ®¼ng ®èi
víi ng−êi Anh. Hä chØ ®−îc tÝnh ®¹i diÖn theo tû lÖ ba phÇn n¨m mµ th«i.
Do vËy tªn quèc gia kh«ng thÓ lµ ®¹i diÖn cho chñng téc ®−îc.
- Ngoµi ra tªn Hîp chóng quèc Hoa Kú kh«ng ph¶i do t¸c gi¶ nghÜ
ra mµ tªn Hîp chóng quèc Hoa Kú ®· ®−îc viÕt trong nhiÒu s¸ch b¸o, ®Æc
biÖt lµ nh÷ng tµi liÖu nghiªn cøu vÝ dô cuèn "Cuéc sèng vµ c¸c thÓ chÕ ë Mü",
"LuËn vÒ HiÕn ph¸p Hoa Kú", " HiÕn ph¸p Mü ®· ®−îc lµm ra nh− thÕ nµo"...
C¸c t¸c gi¶ nµy ch¾c ch¾n hä cã lý do ®Ó viÕt tªn gäi n−íc Mü nh− thÕ.
102
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o
1. §µo Duy Anh (1931), Gi¶n yÕu tõ ®iÓn H¸n ViÖt, Nxb Minh T©n.
2. Vò Hång Anh (1998), "H×nh thøc chÝnh thÓ cña c¸c n−íc trªn thÕ giíi",
LuËt häc, (4).
3. Arthur M. Schlesinger (2004), Niªn gi¸m lÞch sö Hoa Kú, GS. Lª Quang
Long vµ ®ång nghiÖp dÞch, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi.
4. Phan V¨n C¸c, Sæ tay tõ H¸n ViÖt, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi.
5. Card van Doren (1948), Cuéc chuÈn bÞ vÜ ®¹i hay lµ c©u chuyÖn so¹n
th¶o vµ phª chuÈn hiÕn ph¸p Hîp chóng quèc Hoa Kú, Cam Ninh
dÞch, Th− viÖn Quèc gia, ký hiÖu VV265/79.
6. De. Tocquiville, LuËn vÒ nÒn d©n chñ Mü.
7. PGS.TS §ç Léc DiÖp (1999), Hoa Kú tiÕn tr×nh v¨n hãa chÝnh trÞ, Nxb
Khoa häc x· héi, Hµ Néi.
8. Douglas. K stevenson (2003), Cuéc sèng vµ c¸c thÓ thÕ ë Mü, Lª Linh
Lan vµ ®ång sù dÞch, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
9. PGS.TS NguyÔn §¨ng Dung - PGS.TS Bïi Xu©n §øc (2000), Gi¸o tr×nh
hiÕn ph¸p c¸c n−íc t− b¶n. Nxb §¹i häc Quèc gia, Hµ Néi.
10. PGS.TS NguyÔn §¨ng Dung (2001), LuËt hiÕn ph¸p ®èi chiÕu, Nxb Thµnh
phè Hå ChÝ Minh.
11. PGS.TS NguyÔn §¨ng Dung - Chu Kh¾c Hoµi D−¬ng (2002), "BÇu cö
vµ vÊn ®Ò d©n chñ", Nghiªn cøu lËp ph¸p, (5).
12. PGS.TS NguyÔn §¨ng Dung (2002), "Mét sè vÊn ®Ò vÒ t− ph¸p vµ c¸c
m« h×nh t− ph¸p ph−¬ng T©y", Nghiªn cøu lËp ph¸p, (10).
13. §¹i sø qu¸n Hoa Kú t¹i Hµ Néi - Trung t©m Th«ng tin t− liÖu, BÇu cö
Mü n¨m 2004.
103
14. §¹i sø qu¸n Hoa Kú t¹i Hµ Néi - Trung t©m Th«ng tin t− liÖu, Ch©n
dung n−íc Mü.
15. Lª Minh §øc - NguyÔn NghÞ (1994), LÞch sö n−íc Mü, Nxb V¨n hãa
th«ng tin, Hµ Néi.
16. Eric Foner (2003), LÞch sö míi cña n−íc Mü, DiÖu H−¬ng vµ ®ång sù
dÞch, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
17. Tïng Giang (2002), Mét tr¨m cuèn s¸ch ¶nh h−ëng kh¾p thÕ giíi, Nxb
Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi,
18. PGS.TS Vò Minh Giang (2004), "Quan hÖ ViÖt Nam Hoa Kú vµ bµi häc
lÞch sö cho ViÖt Nam", Kû yÕu héi th¶o: TiÕp cËn nghiªn cøu Hoa
Kú häc vµ kinh nghiÖm cho ViÖt Nam, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.
19. Hoµng Xu©n H·n (1981), LÞch vµ lÞch ViÖt Nam, Th− viÖn Quèc gia, Ký
hiÖu VV407/84.
20. ThS. NguyÔn ThÞ H¹nh (2004), "QuyÒn t− ph¸p trong mèi quan hÖ víi
quyÒn lËp ph¸p, quyÒn hµnh ph¸p theo nguyªn t¾c ph©n chia quyÒn
lùc", Nghiªn cøu lËp ph¸p, (5).
21. HiÕn ph¸p Mü ®−îc lµm ra nh− thÕ nµo (2003), NguyÔn C¶nh B×nh
dÞch, Nxb ThÕ giíi, Hµ Néi.
22. HiÕn ph¸p ViÖt Nam 1992.
23. TS. Vò §¨ng Hinh (2001), HÖ thèng chÝnh trÞ Mü, Nxb Khoa häc x·
héi, Hµ Néi,
24. Lª §×nh Hå (1995), Tõ ®iÓn ph©n gi¶i chÝnh trÞ vµ bang giao quèc tÕ
Anh ViÖt, XuÊt b¶n t¹i óc.
25. Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh, Ph©n viÖn B¸o chÝ tuyªn
truyÒn (2003), ThÓ chÕ chÝnh trÞ thÕ giíi ®−¬ng ®¹i, Nxb ChÝnh trÞ
quèc gia, Hµ Néi.
26. Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh, ViÖn Khoa häc ChÝnh trÞ
(1999), TËp bµi gi¶ng ChÝnh trÞ häc, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
104
27. Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh, ViÖn Khoa häc ChÝnh trÞ
(1994), ChÝnh trÞ häc, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
28. Häc viÖn Hµnh chÝnh Quèc gia, Hµnh chÝnh c«ng, Nxb Thèng kª, Hµ Néi.
29. Howard. Cincotta (2000), Kh¸i qu¸t vÒ lÞch sö n−íc Mü, NguyÔn ChiÕn
dÞch, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
30. TS. Vò D−¬ng Hu©n (2002), HÖ thèng chÝnh trÞ Mü c¬ cÊu vµ t¸c ®éng
®èi víi qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, Nxb ChÝnh trÞ
quèc gia, Hµ Néi.
31. Jay. M. Shafritz (2002), Tõ ®iÓn vÒ chÝnh quyÒn vµ chÝnh trÞ Hoa Kú,
Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
32. Jean- Pier Fichou (1998), V¨n minh Hoa Kú, Nxb ThÕ giíi, Hµ Néi.
33. PGS.TS TrÇn Duy Khang (2001), "Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vµ §¶ng Céng
s¶n ViÖt Nam ®èi víi viÖc tæ chøc c¬ quan lËp hiÕn vµ sù ra ®êi
cña Quèc héi ViÖt Nam ®Çu tiªn", LËp ph¸p, (4), §Æc san.
34. TrÞnh Xu©n L·ng (2004), "C¸i dÔ vµ c¸i khã trong nghiªn cøu gi¶ng d¹y
vÒ chÝnh trÞ vµ ®èi ngo¹i cña n−íc Mü", Kû yÕu héi th¶o: TiÕp cËn
nghiªn cøu Hoa Kú häc vµ kinh nghiÖm cho ViÖt Nam, §¹i häc
Quèc gia Hµ Néi.
35. Ph¹m Minh (2003), Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ luËt ph¸p Hoa Kú, Nxb Lao
®éng, Hµ Néi.
36. Montesquies (1999), Tinh thÇn ph¸p luËt, Hoµng Thanh §¹m dÞch, Nxb
Gi¸o dôc, Hµ Néi.
37. Ng©n hµng thÕ giíi (1998), Nhµ n−íc trong mét thÕ giíi ®ang chuyÓn
®æi, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
38. Lý T«n Ng« (2000), HËu h¾c häc, NguyÔn Tr×nh - Huy Sanh dÞch, Nxb
V¨n hãa th«ng tin, Hµ Néi.
39. §µo H÷u Ngäc (1994), Hîp chóng quèc Hoa Kú, Nxb ChÝnh trÞ quèc
gia, Hµ Néi.
105
40. PGS.TS D−¬ng Xu©n Ngäc (2001), LÞch sö t− t−ëng chÝnh trÞ, Nxb
ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi,
41. PGS.TS Hoµng ThÞ Kim QuÕ (2004), "NhËn diÖn nhµ n−íc ph¸p
quyÒn", Nghiªn cøu lËp ph¸p, (5).
42. Quèc héi ho¹t ®éng nh− thÕ nµo (2003), Trung t©m nghiªn cøu B¾c Mü
dÞch, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi.
43. D−¬ng Quèc, Quang Anh Ph−¬ng (2003), G.W Bush ng−êi dÉn d¾t
n−íc Mü, Nxb Lao ®éng, Hµ Néi.
44. Ralph H. Gabriel (1959), LuËn vÒ hiÕn ph¸p Hoa Kú, NguyÔn H−ng
V−îng dÞch, Nxb Nh− NguyÖn, Sµi Gßn.
45. Richard C. Schroeder (1999), Kh¸i qu¸t vÒ chÝnh quyÒn Mü, PTS. TrÇn
ThÞ Th¸i Hµ vµ ®ång sù dÞch, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
46. Roger H. Davison vµ Walter. J.Oleszek (2002), Quèc héi vµ c¸c thµnh
viªn, TrÇn Xu©n Danh vµ ®ång sù dÞch, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia,
Hµ Néi.
47. PGS.TS NguyÔn ThiÕt S¬n (2002), N−íc Mü n¨m ®Çu thÕ kû 21, Nxb Khoa
häc x· héi, Hµ Néi,
48. Stephen S. Birdsall vµ John Florin (1999), Kh¸i qu¸t vÒ ®Þa lý Mü, PTS.
TrÇn ThÞ Th¸i Hµ vµ ®ång sù dÞch, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
49. PGS.TS Lª Minh T©m (2002), "T− t−ëng nhµ n−íc ph¸p quyÒn vµ khai
niÖm nhµ n−íc ph¸p quyÒn", LuËt häc, (2).
50. TS. NguyÔn Xu©n TÕ (2002), NhËp m«n khoa häc chÝnh trÞ, Nxb Thµnh
phè Hå ChÝ Minh.
51. PGS.TS Th¸i VÜnh Th¾ng (2004), "Nh÷ng h¹t nh©n hîp lý trong tæ chøc
vµ ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ t− s¶n", Nghiªn cøu lËp ph¸p, (2).
52. GS. Hå V¨n Th«ng (1998), HÖ thèng chÝnh trÞ ë c¸c n−íc t− b¶n ph¸t
triÓn hiÖn nay, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi,
53. Th«ng tÊn x· ViÖt Nam (2004), B¶n Tin tham kh¶o ®Æc biÖt, ngµy 1/8.
106
54. Tr−êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n Quèc gia - Khoa LuËt (1998),
Gi¸o tr×nh Lý luËn chung vÒ nhµ n−íc vµ ph¸p luËt, Nxb §¹i häc
Quèc gia Hµ Néi.
55. Tr−êng §¹i häc luËt Hµ Néi (1999), Gi¸o tr×nh LÞch sö nhµ n−íc nhµ
n−íc vµ ph¸p luËt thÕ giíi, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi.
56. L·o Tö (2001), §¹o ®øc kinh, Thu Giang - NguyÔn Duy CÇn dÞch, Nxb
V¨n häc, Hµ Néi.
57. "VÒ cuéc ®iÒu trÇn cña Tæng thèng Mü" (2004), B¸o Nh©n d©n, ngµy 1/5.
58. ViÖn Th«ng tin Khoa häc x· héi (1991), ThuyÕt tam quyÒn ph©n lËp vµ
bé m¸y nhµ n−íc t− s¶n hiÖn ®¹i, X−ëng in ViÖn Khoa häc th«ng
tin x· héi, Hµ Néi.
59. William A. Degregorio (1998), Bèn hai ®êi Tæng thèng Hoa Kú, Héi
Khoa häc LÞch sö ViÖt Nam tæ chøc dÞch, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia,
Hµ Néi.
Recommended