View
372
Download
2
Category
Preview:
Citation preview
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
1/29
•Muzika eshte forma e artit , mendimi I seciles
eshte zeri I organizuar ne kohe . Elementet
kryesore te muzikes jane toni ( ku perfshihen
melodia e harmonia), ritmi ( bashke mekonceptet e oferta e jane tempo, metri, dhe
artikulimi) , dinamika si dhe kualiteti zanor .
Muzika ka kohe e eshte krijuar.
•!ese "asim per llojin e muzikes e na pelen
do te thonim e te dy parapelejme te
degjojme me shume muzikat e lehta boterore
apo shiptare . #ersonalisht me pelen dhe
muzika instrumentale , sidomos kur behet fjale
per $iolinen . !otat e saj te cojne ne nje tjeter
dimension.
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
2/29
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
3/29
Mjetet e shprehjes muzikore.
&illimisht mjetet shprehese muzikore lidheshin me mundesite shprehese te $ete
trupit te njeriut.2eri dhe perplasja e duar$e ,rrahja e tokes me kembe e
duar,bashk$eprimi me objekte mjedisore si me gurin,drurin,etj.,mendohet te kene
ene mjetet e para muzikore te perdorura prej tij.Me shpesh ato jane manifestime
kolekti$e,e me gjuhen e tinguj$e, te le$izje$e dhe gjeste$e komunikonin gjendje tecaktuara emocionale.3jate kercimit ,duke le$izur trupin njeriu primiti$ bente e te
tundeshin sendet e $endosura ne $eshje.-eto jane shfajet e par ate muzikes
instrumentale.-eshtu,gradualisht,u krijuan instrumentet muzikore.%lojet dhe format
e tyre percaktohen nga stadi I zh$illimit te shoerise,bestytnite e popuj$e te
ndryshem etj.
-ultura muzikore ne yteterinet e lashta
4eshtire se mund te percaktohet cila eshte koha dhe cili eshte yteterimi ku ka
lindur muzika apo cili eshte populli e ka zoteruar artin muzikor para te
tjere$e.3jithsesine yteterime te ndryshme ,sipas $ende$e ,rraca$e,zakone$e apo
periudha$e ku ato jane zh$illuar,$ihen re me shume ose me pak
ndryshime.-arakteristika e pergjithshme e te gjitha kultura$e ne te gjithe
kontinentet,eshte roli e ka luajtur muzika ne jetet e njerez$e.
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
4/29
!e lindjen e larget
4endet e lindjes se larget,si -ina,India,Indonezia,5aponia,Mongolia etj., kane njohur
zh$illim te hershem te artit muzikor.Me te lashtet nder to arti muzikor I -ines dhe i
Indise kane ndikuar dhe ne $endet e tjera.
!e -inen e $jeter jane le$ruar dhe mendime teorike60lozo0ke,te cilat I kemi njohur
nepermjet yteterimit greko6latin.-eshtu, p.sh., origjina hyjnore e muzikes,raporti I
ligje$e te muzikes me ato te natyres etj., jane teza te njejta me ato te
mendimtare$e greke,e te krijojne pershtypjen e komunikimit ndermjet dy
kultura$e.7ikurse #itagora(89:6;? pr.-.) mbeshteti idene e lidhjes
se muzikes me rregullin dhe harmonine,si ligje te gjithesise.Edhe studimet e para
rreth tingullit mendohet se zene 0ll ne -inen e $jeter.7hkallet muzikore e perdoren
kinezet jane pentatonike(me pese tone).!e te gjithe lindjen e larget muzila
paraitet monodoke(e njezeshme) dhe me shumellojshmeri ritmike.'okumentet e
para "asin dhe per instrumente te shumta,te cilat kinezet I ndanin ne disa
kategori,sipas materialit me te cilin ishin ndertuar.
!e Indi,burimet dokumentare deshmojne se si ne te gjitha kulturat primiti$e
,muzika,poezia dhe kercimi linden dhe u zh$illuam se bashku se nje art
sinkretik.!jeherazi arti lidhej ngushte me fene dhe 0lozo0ne .@e dhenat me tehershme mbi muziken indiane $ijne nepermjet $argje$e te Vedes(libri I shenjte
hindu).!e muziken e Indise dallohen karakteristikat e muzikes se $ende$e te tjera te
%indjes se %arget,pra,muzike monodike e bazuar ne mode.7hkallet muzikore
(modet)indiane ne ndryshim nga ato kineze jane me > tinguj.!e kulturen indiane ,
nder me te zh$illluarat ,haset perdorimi I nje numri te madh instrumentesh.
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
5/29
Muzika te popujt e %indjes se Mesme
!e Mesapotami.!jihet fakti se popujt e Mesapotamise
(sumeret,asirianet,babilonasit,perset etj.),e banonin mes lumenj$e @iger dhe
Eufrat,kulti$uan kultura te pasura muzikore,shume prej te cila$e kane pushuar se
ekzistuari.!donese yteterimet e Mesdheut e kane njohur shkrimin e prej kohe$e
me te lashta,ato nuk kane lene as edhe nje shenje prej muzikes se shkruar.Mesimi e
transmetimi I muzikes ne gjithe boten antike behej gojarisht.@e dhenat e pakta per
muzikes $ijne $etem nga zbulimet arkeologjike dhe burimet letrare.!e mozaiket egjetur ne ytetin e Arit (ytet I zh$illuar I sumere$e),ne periudhen e mbretereshes
7hubad,paraiten muzikante duke kenduar dhe instrumentet e tyre.
!e Egjipt.'okumentet e ekzistojne per kulturen egjiptiane na cojne ne nje kohe
shume te larget./to jane nje statuje te $ogel e nje $alltarje,e mendohet se I takon
$itit ;
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
6/29
pas kitara,trumbeta,$eglat kordofone etj. &atmiresisht nje numer instrumentesh
shume te $jetra kane arritur deri ne ditet tona dhe ruhen ne muzete e -ajros dhe te
E$ropes.
!e Izrael.Distoria e muzikes hebreje eshte nga me te $jetrat.Debrenjte kulti$uan nje
muzike madheshtore,ne pershtatje me ritet fetare dhe zyrtare,e cila per fat te ke
ka humbur.!ga periudha e hershme nuk kemi deshi as te tekste$e dhe as te
instrumente$e muzikore.'eshmite per muziken $ijne nga burimet 0lologjike dhe
kryesisht nga 'hiata e 4jeter(ibla).Muzika izraelitye eshte e pandashme ngafeja.'uke adhuruar nje zot te $etm,hebrejnte ndertuan nje tempull per ta nderuar
ate dite e nate pa pushim./ty psalin pa mbarim la$dine e 5aho$ait B
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
7/29
Muzika te greket e lashte.2ana0llen e muzikes greket,sikurse shume popuj te tjere
te lashte,e shihnin me prejardhje hyjnore.7ipas mitologjise ,2eusi eshte babai I
muza$e,te cilat,sipas homerit,ishin hyjnesha e frymezonin kenget.Edhe sot arti I
tingullit lidhet me muzat,nga e ka prejardhjen fjala muzike.7ecila mga nente must
ishte mbrojtse e nje dege te caktuar te artit dhe te shkences.E$terpi mbronte dhefrymezonte poezine lirike dhe muziken*terpsikora $allen etj., kurse poetet ,bijte
shpirterorete muza$e,frymezoheshin prej tyre per te transmetuar te njerzit artin
hyjnore.7i kudo edhe ne antikitetin grek,poezia,muzika dhe kercimi ishin te
pandara.-a te dhena edhe per instrumentet e perdornin greket e
lashte,si+lira,harpa,a$llosi(fyekk I thjeshte apo I dy0shte)etj.-eshtu ,rfeu,biri I
muzes -aliopi,mori si dhurate nga /poloni(perendia e drites dhe e muzikes)nje lire
me > tela ,te ciles I shtoi edhe B te tjere ne kujtim te nente muza$e.Edhe legjenda
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
8/29
per Marsiasin lidhet me hapat e pare te muzikes greke dhe instrumentet e saj.3ara
muzikore ndermjet tij dhe /polonit shpreh duelin ndermjet fyellit (instrument frymor
I huazuar nga $endet e lindjes) dhe lires(instrument me tela I pelyer nga greket),e
u kthye ne symbol.
•Muzika ne Mesjete
!e rrjedhen e kultures e$ropiane,kalimi nga antikiteti ne mesjete shenon nje kthesete ndjeshme ne te gjitha drejtimet.'ukuri te reja te jetes shoerore,ekonomike e
politike karakterizojne shekujt e turbullt te ndryshime$e e pasuan fundin e
atikitetit.#erpos ngjarje$e historike,si dyndja e 0se$e barbare e shkaterruan
thuajse gjithshka te yteterimit antic,mungesa e dokumentacionit e $en edhe me
te turbullt dhe te erret kete periudhe e zgjati gati 8:: $jet.7hkrimi muzikor 0lloi te
shfaej ne E$ropen perndimore aty nga shekulli IC,duke lene ne harrese gati =:::
$jet art.-uptohet e 0llimisht notacioni duhet te jete perdorur ne nje mase shume
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
9/29
te ku0zuar,e per kete arsye muzika $azhdoi te transmetohej gojarisht sipas tradites
antike.urimet kryesore per njohjen e muzikes mesjetare jane ato letrare dhe
ikonogra0ke.3jithsesi,$eshtrimi I pergjithshem I dukuri$e te perjudhes mesjetare
ndihmon dhe orienton per te kuptuar me mire edhe dukurite muzikore.
Muzika ne mesjeten e hershme
2h$illimet kulturore pergjate mesjetes lidhen me B etapa+mesjeta e
hershme(shek.46C) dhe mesjeta e lulezuar(shek.CI6CI4).
Mesjeta e hershme karakterizohet nga $endosja e sistemit feudal,me nje menyre tere prodhimi te percaktuar nga pronesia mbi token*nga lidhja e fuishme me
kristianizmin dhe kishen,e u be ideologjia zoteruese e kohes.4etekuptohet e
muzika kishtare ne periudhen e mesjetes merr rendesi te dores se pare.
Muzika kristiane
#ergjate tre shekuj$e te pare te eres se re ,kur antikiteti greko6romak $azhdonte te
shkaterrohej dhe ytetet e tij te rrenohen ,muzika kristiane ndoi rrjedhen e $et.E
lindur ne #alestine,nga komuniteti I hebrenj$e te kthyer ne kristiane,ne ecje ajo
pasurohet nga muzika kishtare greke dhe romane.-eto perbejne edhe etapat kenges
kishtare ne zh$illim ,e lidhen me kishen siriane,greke ,latine.#salmodia solo eshte
forma me e $jeter e muzikes kishtare,e trasheguar nga sinogogat dhe tempujt e
hebrenj$e.#erdorimi I muzikes instrumentale ndalohej nga kasha.-enga ishte ajo e
I bente besimtaret te mbanin mend me mire tekstin e lutje$e e I bashkonte ne
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
10/29
adhurimin e zotit.Filado ofshin arsyet e e lidhin kultin me kengen,rendesi ka fakti
e ajo eshte pjese e liturgjise kishtare se bashku me elemente te
tjera,si+ikonat,mozaiket,arkitektura.Muzika kishtare eshte e $etmja e gjendet e
dokumentuar,ofte nga burime te terthorta.
Muzika bizantine
!e shekullin I4,-onstandini I madh(G:96GG>)e nsorri krishterimin nga katakombet
dhe fshehtesia ,duke e bere besimin zyrtar te lidhur me shtetin.-ostandinopoja
,kryeyteti I izantit,e themeluar ne $itin GG:,behet endra e kishes dhe artit
kishtar.!e ndryshim nga perandoria 1omake e #erendimit ,ku pushteti fetar I
perkiste kishes ,ndersa ai politik mbreter$e,ne perandorine e lindjes
Mbreti(basiluesi)bashkonte ne nje te $etem pushtetin politik dhe ate fetar.@e dhenat
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
11/29
dokumentare te kohes "asin per nje stil pompoz te rite$e fetare ne kostandinopoje
gjate sundimit te perandorit 5ustinian I(;
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
12/29
mesjeten e hershme ,me teper ne shek.III6I4,ne $endet e lindjes u shfa prirja e
largimit nga rremuja e jetes ,duke u terheur ne $etmi ne shkretetire.-jo menyre
jetese murgerore u prehap edhe ne E$ropen #ernedimore nga 0llimi I shek.4.#or ,ne
$end te shkretetira$e te lindjes,sherbyen hapesirat e gjera pujore e$ropiane,ku u
ngriten shume manastire./to u bene te $etmet $ende ku u zh$illua muzika dhe artet
e tjara.Murgjit e jetonin neper manastire kulti$uan muziken kishtare dhe uperpoen te ruanin ate cka kishte mbetur nga kultura e kaluar.!e muziken kishtare
perendimore jane te njohura me teper+kenga
milaneze,spanjolle(mozarabike),franceze dhe romane./to perfaesojne kater
$ariante te ndryshme te kenges liturgjike,e mund te krahasohen me kater dialekte
te se njejtes gjihe.!der me te $jetrat eshte kenga milaneze,e uhet
ambroziabe,sipas emrit te peshkopit teMilanos,7hen /mbrozi(G;:6G?>).7hkrues I
disa himne$e ,ndonje prej te cila$e kendihet ende,ai mendohet te jete autor I nje
repertori ye plote kishtar.'oreshkrimet me te $jetra te kenges ambroziane,e
gjenden kryesisht ne Milano,I takojne fundit te shek.CI ose 0llimit te shek.CII,pra
jane ,jaft te $onshme me raport kohen kur u perdor.
Muzika 3regoriane(korali 3regorian)*!e etapen e pare te mesjetes lutjet e kenduara
ishin te ndryshme ,a sa dhe popujt e kishin perafuar fene e
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
13/29
re.!derkohe,autoriteti I 1omes,si ender e kishes perendimore,$inte duke u rritur
dhe nje emer I madh ,si ai I 7hen 3regorit,synoi te uni0koje muziken kishtare dh eta
beje ate te detyruar ne te gjithe E$ropen.3regori Magno(3rigori I madh),pape I
1omes ne $itet 8?:69:;,fale pushtetit e kishte ,si edhe edukimit te tij
muzikor,zgjodhi dhe sistemoi kenget e ndryshme kishtare ne nje liber6tip te uajtur
/ntifonar./ntifonari permbledh nje teresi te organizuar te lutje$e kishtare e njihet eemrin -enga gregoriane ose -orali 3regorian.A uajt keshtu,sepse kenget ishin per
kor dhe iu neshen pape 3rigorit.!e te $ertete ai nuk I tha kishes nje repertor te
$etin original./ntifonari permbledh kenge e u krijuan pergjate tre shekuj$e(I4646
4I)ne praktiken muzikore perendimore.4arianti 0llestar I ketij libri ka humbur,por ne
te gjithe E$ropen gjenden doreshkrime te shumte(me shume se B:::),e u takojne
shekuj$e te me$onshem.'uke ene se /nglia ishte I $etmi $end e e pranoi koralin
ekurse ishte gjalle papa 3rigori,mendohet se kopjet me te hershme jane aty.Me
pas u njohen edhe $endet e tjera si &ranca,7panja etj.-enga gregoriane ruan
karakterin monodik dhe kendohet ne unison nga kori I burra$e ,pa shoerim
instrumental.#a ndarje masash,duke ndjekur theksin dhe frazen e tekstit,ajo te
krijon pershtypjen e nje recitimi te lire.@ekstet e nHjerra nga ibla jane $etem ne
latinisht.!e koral gjeten $end+recitimi psalmody I rrokjezuar,ne pjeset me primiti$e,
theksat e gjalle dhe melodia e pasur e himne$e,si edhe e $okalizat me zbukurime
tek alelujat.'uke perfshire kenget me te$jetra te kisha$e lindjes dhe ato me te
rejat,te lidhura me muziken e popuj$e te ndryshem,korali 3regorian perfaeson tere
muziken kishtare mesjetare.
Etapa II J Muzika ne mesjeten e lulezuar*Mesjeta e lulezuar perfshin shekujt C6
CI4,kur E$rope #erendimore njohu nje lulezim ekonomik e solli ndryshime ne jeten
shoerore.1ritja e ytete$e me zh$illimin e zejtarise dhe tregtise sollen nje menyre
te re jetese.Edhe ne art dhe kulture $erehen ndryshime te ndjeshme.!emuzike,krahas dukuri$e laike,u shfaen prirje te reja edhe ne ate kishtare.deri ne
shek.IC ne E$ropen #erendimore $azhdoi perhapje e /ntifonarit 3regorian,ndersa
periudha e e pason karakterizohet nga prodhimtari e pasur ne muziken
kishtare,kryesisht neper manastire.-rijimtaria e re e shekuj$e C6CI,e njihet si
periudha pasgregoriane,perben nje stad te ri zh$illimi.-erkohen lloje te reja
poetiko6deklamati$e,me nje gjuhe letrare dhe muzikore me te pasur e me te
tingellueshme,nje tip I ri I te kenduarit me pak psalmodik dhe prozaik,afersi me e
madhe me kenget etj.,cak "et per nje rritje te artit kishtar.!donese nuk mund te
behet nje analogji e drejtperdrejte e zh$illime$e muzikore me drejtimet stilistike te
art$e pamore,$ihen re prirje te perbashketa.#eriudha e perfshin shekujt CII6CIII,e
njihet si periudha e lulezimit te artit mesjetar($ecanerisht arkitekturor),edhe nemuziken kishtare sjell lulezimin e lloje$e te reja,me trajtim me te lire dhe kerkesa
me te medha artistike.'iku nga shek.C, brenda mjedise$e kishtare ze 0ll nje prirje e
re+drama liturgjike.&illimisht ishte nje teatralizim I thjeshte I tregime$e biblike te
kenduara ne latinisht.!ga shek. CII ajo 0ton tipret e nje teatri te $ertete,e me
kalimin e kohes del nga mjediset kishtare dhe 0llon te shfaet ne sheshet e
ytete$e apo fshatra$e.-eshtu,drama liturgjike,duke trajtuar ne menyre te lire
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
14/29
subjekte te lidhura me festa te ndryshme fetare,0toi me shume pa$aresi./jo Ipasurua me sofra te tera te huazuara nga kenget popullore.1reth shek.CI4 ato u
shenderruan ne shfaje te $erteta teatrore te uajturaMisteret.!e keto shfaje,e
zgjasnin disa dite,merrte pjese gjithe yteti,e nga kleriket deri tek njerezit e
thjeshte.
Muzika laike ne mesjete
@rubaduret dhe tru$eret
!e periudhen e mesjetes kisha synonte te zoteronte gjithcka. -ultura ,shkenca dhe
arti u perthithen prej saj.Muzika per$etesohej nepermjet melodi$e kishtare.#or ,sado
I fuishem e ishte pushteti I kishes ,nuk mund te shmangte plotesisht natyren
njerezore.7humellojshmeria e ndjenja$e ,e mbi te gjitha ajo e dashurise,e pergjate
dhjete shekuj$e u perjashtuan nga arti muzikor I kohe,shperthyen me lulezimin emuzikes laike ne etapen e dyte te mesjetes.Muzika popullore ka ndjekur shtigjet e
$et ate panjohura dhe ka ekzistuar krahas muzikes se kulti$uer kishtare,here6here
edhe duke u future ne hapeisrat e saj.#or, per fat te ke kjo prodhimtari popullore
nuk njihet ,sepse nuk eshte e dokumentuar./ty nga shek.CI shfaen krijimet letrare
muzikore me karakter laik,si poezia lirike dhe ajo epike.!der poemat epike me te
hershme jane epopeja gjermane e !ibelunge$e dhe eposi francez-enga e
1olandit.!e shek.CII6CIII ne E$ropen #erendimore lulezoi poezia lirike e
trubadure$e,tru$ere$e dhe e mezingere$e gjermane,e se bashku perfaesojne
muziken laike te mesjetes.@rabaduret ishin muzikante6poete e e kulti$uan artin e
tyre ne jug te &rances,ndersa tru$eret I perkisnin pjese $eriore te $endit dhe njeperiudhe te me$onshme.Emertimet tru$er dhe trubadur burojne nga e njejta rrenje
e fjales trobar,e do te thote te shpikesh.te gjesh.#ra,ata zoteronin
mjeshterine e krijimit te muzikes dhe poezise,duke u dalluar keshtu prej
zhonglere$e,pararendes$e te artit laik mesjetar,e jetonin si endacake duke
interpretuar kenget e trubadure$e,shpesh dhe duke I $ulgarizuar.@rubaduret dhe
tru$eret pergjithesisht $inin nga shtresat e larta te shoerise feudale,me pak nga
borgjezia,por kishte dhe nga ata me origjine te thjeshte e e kishin 0lluar karrieren
si zhonglere.%lojet dhe tematikat e kenge$e te tyre ishin nga me te ndryshmet.!ga
kenget e trubadure$e gezonin popullaritet albat(kenget e mengjesit)baladat(kenget
$alle)me karakter laik ,pastorelat etj.@ru$eret zh$illuam me tej kengen lirike.Interes
paraesin kenget loje me elemente dramatike,si%oja e 1obinit dhe Marionit,e
shkruar nga tru$eri /dam de la Dalle.@rubaduret dhe $ecanerisht tru$eret jane nder
te paret krijues e dolen nga anonimia mesjetare.@e dhenat per llojet e
kompozuara,per kompozitoret dhe karakteristikat e $epra$e te tyre gjenden ne
dokumentet e shkruara e kane mbetur.5ane ruajtur rreth B9: kenge te trubadure$e
dhe afersisht B::: te tru$ere$e.
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
15/29
Minezingeret
!e shek.CII6CI4 edhe ne ytetet gjermane u zh$illua muzika laike.#erfaesuesit e sajishin muzikante6poete e uheshin minezingere,e do te thote kengetare te
dashurise.Edhe minezingeret gjermane me se shumti ishin 0snike,kalores,pra u
takonin shtresa$e te larta te shoerise.#oezia e tyre kryesisht lirike ,eshte imitim I
kenges lirike te trubadure$e dhe tru$ere$e.!ga shkrimet e sjellin shkrimet
mesjetare behet e arte se lirikat e perfaesues$e te te muzikes laike ,pa$aresisht
$endit dhe kohes kur u shkruan,jane nder me te $jetrat e ekzistojne.-eto poezi te
kenduara,e edhe sot na mrekullojne me bukurine e tyre,kane rendesi historike.
#olifonia Mesjetare
'ukuria me e admirueshme dhe origjinale e mesjates eshte polifonia./jo formoibazen e parime$e mbi te cilen u zh$illua me tej arti muzikor.#olifonia eshte arti I te
kenduarit njekohesisht te dy ose me shume melodi$e e le$izin horizontalisht.(4ete
fjala $jen nga greishtja e do te thote shum(poli)Kzera(foni).-jo menyre
kompozimi shumezereshe erdhi si pasoje e zh$illime$e te reja ne muziken
kishtare.!e shek.IC,kenges gregoriane 0lloi ti shtohej nje ze I dyte e me pas dy apo
tre zera.#ikerisht shfaja e zerit te dyte shenon 0llimin e polifonise me formen e saj
me te hershme e uhet organum.Me $one u krijuan edhe lloje te tjera te muzikes
polifonike.!e shek.CII6CIII,arti I ri polofonik merr zh$illim ne shkollen e #arisit,e
lidhet me emrin e katedrales se famshme !otra 'ame.Muzikantet e punuan dh
krijuan kete shkolle jane mjeshtri I madh %eonin dhe nHenesi I tij ,I madhi#erotin,$eprat e te cilit paraesin interes edhe sot.Mrekullisht nje deshmi e kohes
nHjerr nga anonimati I mesjetes emrat e dy kompozitore$e,e,sipas tradites se
muzikes kishtare,nuk shkruheshin ne partiture./rritjet e ketyre dy mjeshtra$e ishin
fryt I punes se nje numri artistesh paraardhes e,sikurse gjithe shkruesit e kenges
gregoriane ,kane mbetur te panjohur nga historia.Eshte pikerisht fundi I shek CIII,kur
0llon e tregohet $emendje per autoret e $epra$e.Me autoret e shkolles !otre
'ame,lloji I muzikes polifonike I uajtur organum arriti apogjeun e $et.!jeheresh
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
16/29
aty marrin zh$illim edhe lloje te tjera polifonike ,si moteti.2eri kryesor I ketyre
$epra$e polifonike merrej nga kenget gregoriane,duke cituar melodine bashke me fjalet.Mbi$endosja e zera$e te siperm lindi ne$ojen e plotesimit te tyre me fjale.-etu
e ka burimin emertimi I motetit e ishte lloji me I rendesishem I muzikes polifonike
te kohes.&illimisht moteti ishte I pashkeputur nga muzika kishtare,e me pas nga
fundi I shek.CIII tekstet e kenge$e e $endoseshin ne zerin baze nuk merreshin$etem nga antifonari.#er me teper, ato jo gjithmone ishin ne latinisht,por dhe ne
gjuhet e gjalla e perdoreshin ne popull.-jo prirje perkon me 0llimin e nnje
periudhe te re per muziken e $ende$e perendimore te njohur me emrin /rs
!o$a(stili I ri).Eshte bere zakon e, periudha e mbyllet me fundin e shkolles
polifonike !otre 'ame te uhet /rs /ntica(stili I $jeter).!e $itet e fundit te shek. CIII
marrin jate shume elemente te trasheguara nga /rs !o$a,e cojne drejt shekullit te
ri.#er here te pare behen te njohur per origjinalitetin e tyre muzikante polifoniste,si
/dam de le Dalle,#ierr 'E la -rua,&ilipe de 4itri etj.!e kete kohe muzika kishtare
0llon te huazoje elemente nga muzika laike,nderkohe e kjo e fundit merr zh$illim
te rendesishem me artin e trubadure$e dhe tru$ere$e.7hekulli CI4 shenon nje per
kulturen e$ropiane.
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
17/29
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
18/29
Muzika ne periudhen e Rilindjes
!e historine e artit muzikor ,fundi I shek.C4 dhe 0llimi I shek.C4I shenojne nje nga
periudhat me te famshme te te gjitha kohera$e.Eshte epoka e ndritur e %eonardo da
4incit,MikelanHhelos,1afaelos,7hekspirit dhe e shume artiste$e dhe mendimtare$e
te tjere te shuar e perfaesojne le$izjen e madhe social6kulturore te njohur me
emrin rilindje.&jala 1ilindje permban nje kuptim te dy0shte.7e pari ,ajo nenkupton
nje lindje te re,nje 0llim te ri,nje rigjallerim,ku faktori politik,ekonomik,intelektual
dhe social se bashku,sjellin nje rizgjim thuajse teresor te mendimit,te teknikes dhe
te cultures,e pa ngurrim meritohet te uhet 1ilindje.aza e kesaj kulture te re
eshte humanizmi,interesi per gjithshka njerezore.7e dyti humanistet 0lluan ta
shihnin me sy kritik sistemin e edukimit mesjetar dh eta hidhnin $eshtrimin tekantikiteti greko6romak, duke admiruar $lerat e tij.-jo perkonte ne deshiren e tyre
per te rilindur artin dhe kulturen antike,e me teper se imitim ishte nje rimodelim I
tij.-jo prirje,e ne artet 0gurati$e u duk e ne 0llim te shek.C4 ne ytetin e
0rences ,ne muzike $jen e $onuar.E$oluimi I gjuhes muzikore ze 0ll ne periudhen e
fundit te mesjetes,ku muzika kishtare dhe laike njohen zh$illim te rendesishem./to
kulmuan ne shek. C4 me lulezimin e polifonise $okale ,e bashkon arritjet e breza$e
te ndryshem dhe $ende$e te ndryshme te E$ropes.!je tjeter dukuri e e dallon artin
muzikor ne shek. C4 eshte themelimi,pasurimi I karakterit uni$ersal.7hkembimet e
per$oja$e te artiste$e ne shkalle e$ropiane dhe perhapja e shkrimit muzikor I
dhane karakter uni$ersal zh$illimit te krijimtarise.-erkesa per ti publikuar keto
shkrime coi ne zbulimin e shtypit muzikor,nje gjetje e jashtezakonshme e $ite$e te
par ate shek. C4I. !e $itin =8:= ,kta$ian #etruci publikoi ne 4enecia koleksionin e
pare me muzike polifonike per zera($okale) dhe instrumente./ty permblidheshin ?9
kompozime te fundshekullit C4 nga autore te ndryshem
franceze,gjermane,spanjolle,italiane.Me pas, botimet muzikore u perhapen ne te
gjithe E$ropen,duke mundesuar njohjen dhe shperndarjen e $lera$e artistike te
kohes.!e rilindje u krijua nje koncept I ri ne lidje me indi$idualitetin e
autorit.4endosja e emrit te autorit ne partiture lidhet me nje endrim te ri ndaj artit
dhe artistit.!e mesjete arti konceptohej me teper si artizanat,pra muzikanti shihej si
zanatci dhe autorsia nuk perbente shetesim.!dersa ne 1ilindje $leresimi I $epres
nuk behet $etem nga mjeshteria e thurjes se zera$e,por edhe nga forca shpirteroree kompozitorit,nga indi$idualiteti I tij krijues./rti laik I 1ilindjes ,sikurse dhe ai
antic,nHjerr ne plan te pare kerkesen per shprehjen e lire te ndjenja$e njerezore.-jo I
jep artit rilindes karakter human dhe prirje realiste.!e shek.C4I pasurohet
gjithmone e me teper teknika e shkrimit,duke I dhene gjuhes muzikore
ekspre$itet.@eknika nuk eshte me ellim ne $et$ete,ajo kthehet ne nje mjet ne
sherbim te imagjinates krijuese.Muzika behet nje art plot me magjepsje dhe
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
19/29
hijeshi,e "et me gjuhen e zemres dhe te fantazise krijuese.E tille ishte dhe muzika
dhe pergjithesisht arti I 1ilindjes.-etu gjenden dhe 0jet e perbashketa e e lidhin
artin e ri me antikitetin greko6romak.
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
20/29
#olofonia $okale ne 1ilindje
!e shek. C4 0llon nje periudhe e arte per polifonine $okale,e do te rezistoje ne
E$ropen #erendimore thuajse pergjate dy shekuj$e ,deri ne periudhen
baroke.!donese zh$illimi I muzikes polifonike lidhet,se pari,me muziken kishtare, ne
1ilindje polifonia u ushye edhe me arritjet e muzikes laike te
trubadure$e,tru$ere$e etj.Megjithese muzika kishtare $azhdonte te kishte perparesi
ne prodhimtarine artistike,ajo ndikohet a fort nga idete dhe format e artit laik,sa
eshte e $eshtire te percaktohen ku0jte ndares per polifonine $okale te shek.C4I ,ku
thuajse zhduken dhe ku0jte gjeogra0ke ose etnike.-ompozitoret e perhapin
polifonine ,duke e bere art e$ropian.!je arritje e rendesishme per polifonine $okale
eshte artesimi I gjuhes muzikore.7terhollimet e /rs !o$es te shek.C$ e
komplikuan shume gjuhen polifonike.4eprat e disa kompozitore$e u bene a te
nderlikuara ,sa me teper dukeshin si krijime laboratorike,sesa si $epra
artistike.!dodhte e ne nje motet jo $etem numri I zera$e te ishte I
pakonceptueshem per $eshin normal ,por edhe fjalet e zera$e te ndryshem te ishin
ne gjuhe te ndryshme.'egjuesi I zakonshem humbiste ne ate numer te madh
zerash pa kuptuar asgje , e jo me te behej fjale per kenaesi estetike.#as kerkime$e
thjesht teknike , e e futen ne nje rruge pa krye 7tilin e 1i te shek.C4.pason nje
stil I erte dhe shprehes.7hek.C4I eshte per artin muzikor e $ecanerisht ate
kishtar,epoka e lulezimit te krijimtarise muzikore dhe e formimit te shkolla$e
polifonike te 1ilindjes e$ropiane.
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
21/29
7hkolla polifonike &lamande
#olifonia $okale nga mesi I shek. C4 njohu zh$illime te rendesishme ne &lander(e
asokohe perfshinte gjithe territoret e 4ende$e te Aleta dhe pjeserisht
&rancen).&illimi I shkollles "amande I takon $epres se pasur te kompozitorit 3ijom
'yfai,I cili njihet si themeluesi I saj ne gjysmen e pare te shek.C4.#asuesit e saj ,
breht,kegem dhe $ecanerisht 2hoskin de #re e cuan me tej polifonine $okale
"amande.!e $eprat e 2hoskinit ,teknikat dhe llojet e $jetra
polifonike(organum,kanon, etj.) kurorezojne per$ojen shekullore te polifonise
$okale.!e to realizohet nje ekuiliber I mrekullueshem ndermjet rreptesise nordike
dhe shijes mesdhetare,e do te lere gjurmet e $eta ne shekullin e ardhshem ne
krijimtarine e rlando %asos, e eshte perfaesuesi me I madh ishkolles "amande.
%aso (=8GB6=8?;) eshte nje nga personalitetet me te rendesishme te artit muzikor
dhe nje nga humanistet me te medhenj te kohes.&ale zerit te tij shume te mire,e
ne moshen =B6$jecare shkon ne Milano e me pas ne
!apoli,1ome,&rance,/ngli,elgjike.Adhetimet mbarojne kur thirret per te punuar ne
Munih,ku endroi deri ne fund te jetes.!johurite e tij muzikore ishin
uni$ersale.Motetet e %atsos shuhen per origjinalitetin shokues.!umri I madh I
motete$e deshmon parapelimin e kompozitorit per kete gjini,ku shpalosi gjithefantazine e tij krijuese./i tregoi kujdes dhe ndjeshmeri ne zgjedhjen e tekste$e
poetike,kryesisht nga poetet humaniste.I $emendshem ne nuancat e holla te
tekstit,ai krijoi sterhollime muzikore e I japin fjale$e le$izjen dhe shpirtin
gjallerues.%aso njihet si muzikanti e ,bazuar ne humanizmin e kohes ,pasuroi
polifonine $okale me per$oja te reja te muzikes laike./i kaperceu caet e lirizmit
tradicionalfetar duke idhene jete nje fryme te re.4epra e %asos sa laike,a edhe
fetare,eshte e pamase per nga gjeresia e saj.#rodhimtaria e tij e kalon ate te
7karlatit,ahut,Dendelit,MoHartit etj.
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
22/29
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
23/29
Muzika $okale laike
!e rilindje u shfaen dy lloje te reja te muzikes $okale laike+madrigal dhe kenga
franceze, te cilat gezuan popullaritet te jashtezakonshem ne te gjitha $endet ee$ropiane.-eto dy lloje perfsijne nje reporter te gjere te muzikes laike me karakter
uni$ersal.1renjet e tyre zgjaten ne krijimtarine e trabadure$e dhe tru$ere$e,si dhe
ne arritjet e polifonise te /rs !o$es.-y lloj arti nuk u kulti$ua ne kisha dhe
katedrale,por ne mjediset e shtresa$e te larta shoerore e oborret
aristokrate.3jithsesi,per kompozitorret e periudhes se rilindjes laikja dhe kishtarja
$azhdonin te kishin te njejten terheje dhe te njejten rendesi artistike.!
eItali,krahas arritje$e te polifonise $okale kishtare ,lulezoi edhe polifonia lokale
laike me lloje,si+frotola,$iloanela,kancona e, mbi te gjitha ,madrigal.
Madrigali
Madrigali 0toi perparesi ne te gjithe muziken e$ropiane.%indja e madrigalit ne $itet
=8B:6=8G:,gjeti nje terren te pergatitur prej kohesh+ne planin muzikor , me
zh$illimet e artit laik dhe $ecanerisht te polifonise laike ,ndersa ne planin letrar me
idealet humaniste te poete$e.Madrigali 0llimisht u krijua nga poetet,por kulmin e
$et artistic e arriti si gjini e muzikes polifonke,duke deshmuar nje lloj muzikor
teresisht tjeter nga madrigal I shek.CI4.Madrigale I shek.CI4 eshte kompozuar ne nje
forme te lire, pa numar strofash dhe pa rregulla te ngurta te rimes.azuar ne nje
subjekt letrar laik,pastoral ose sentimental,muzika zh$illohet duke ndjekur tekstin
poetic.Madrigali zakonisht ka tre, kater deri ne pese,e rralle gjashte zera.@eknika e
larte polifonike $ihet ne sherbim te shprehjes se ndjenja$e jetesore.renda nje
kohe te shkurter madrigali behet zoterues ne te gjithe E$ropen,si dikur korali3regorian ose sic do te behej opera ne shekullin e ardhshem.-ompozitoret me te
famshem e shkruan madrigale jane 4ilaret,Fiprian de 1oze,%uka Marencio,/ndrea
3abrieli,#alestrina,%aso e me pas Monte$erdi.!epermjet botimit te permbledhje$e
me madrigal u bene te njohur kompozitoret e tyre dhe etapat e zh$illimit te kesaj
gjinie te muzikes se 1ilindjes.
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
24/29
2h$illimi I muzikes gjate reformes
!ga funsi I shekullit C4 dhe 0llimi I shekullit C4I ne 3jermani 0lloi nje le$izje e
madhe fetare,e kerkonte reformimin e kishes katolike .1eforma u perhaps shpejt
ne 3jermani,&rance,2$icer,/ngli etj.Ideatoret dhe udheheesit e 1eformacionit
,Martin %uturi ne 3jermani dhe 2an -al$ini ne 2$icer,sin je nga elementet e
reformes kishin edhe muziken kishtare.!epermjet saj ata synonin te afronin sa me
shume besimtare me ksihen protestante.1eformatoret rishikuan raportin e muzikes
me poezine ,duke I dhene rendesi artesisedhe kuptueshmerise se tekstit ,gje esihte demtuar nga sterhollimet e zera$e polifonike ne muziken e shekullit te
kaluar.#o keshtu,nje nga format muzikore,e cila ne tezat e famshme te %uterit,si
edhe ne ato te -al$init, $leresohej si shume e cmuar per ksihen,ishte kenga.#er keto
arsye Martin %uteri krijoi nje lloj te ri te muzikes kishtare,e mori emrin -orali
protestant, nje dukuri e rendesishme ne historine e muzikes kishtare.-orali
#rotestant eshte nje teresi kengesh te thjeshta polifonike e sherbejne per te
kenduar lutjet kishtare, te cilat besimtaret mund ti mesonin lehtesisht dhe ti
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
25/29
kendonin me zell gjate ceremoni$e fetare.#er kete ellim %uteri,njeheresh me
ndryshimet etjra te kishes protestante ,beri ze$endesimin e muzikes kishtare
katolike ne -oralin protestant,ose sic uhet ndryshe,-orali luterian.%uteri nuk eshte
krijuesi I kenge$e te koralit.#er organizmin dhe rregullimin e librit te kenge$e
protestante ai bashkepunoi me mikun e $et ,muzikantin 5ohan 4alter.Edhe 2han
-al$ini,udhehees I protestanizmit ne &rance e 2$icer,$endosi e ne ksihe tekendoheshin psalmet me nje ze te $etem.Me $one disa muzikante
hygenote(protestante franceze) I harmonizuan psalmet me kater zera ,por ne
menyre te thjeshte e teksti te mbetej I kuptueshem.#er te perhapur sa me shpejt
koralin protestant dhe psalmin e hygenote$e,u perdoren disa rruge+
Se Pari:
6A perdor shtypi propagandistic(pam"etet,traktatet,tekstet etj.)dhe shtypi muzikor.
J#er per$etesimin e reporterit te ri te kenge$e protestante iu dha shume rendesi
mesimit te muzikes.(thuhet se %uteri nuk u jepte te drejten e edukatorit atyre e
nuk ishin muzikante.)
6A bene te gjitha perpjekjet e himnet fetare protestante te beheshin te njohura dhe
te aferta per te gjithe komunitetin.
6A perkthyen tekstet nga latinishtja(gjuha e kishes katolike tashme gjuhe e $dekur)
ne gjuhet e gjalla e "iteshin nga populli.(-al$ini thoshte se njeriu kendon duke
ditur se cfare thote.)
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
26/29
6A kerkuan nga poetet te krijonin tekste te thjeshta stro0ke,e tem und te
mesoheshin shpejt permendesh.
Se Dyti:
6Iu dha zgjidhje problemit te muzikes se papershtatshme per koralin.7ipas
%uterit ,eshte muzika e u jep jete fjale$e.
6!e kishen e reformuar nuk kendonin $etem kengetaret profesioniste,port e gjithe
besimtaret ,e per rrjedhoje ,melodite e himne$e duhet te ishin te thjeshta
,monodike,e te ndieshin te gjithe ne unison.
6'uke ene se perseriteshin disa here me strofa te ndryshme ,duhet te ishin te
shkurtra.urimet nga u moren melodite ishin kenga gregoriane,muzika tradicionale
dhe muzika popullore.2gjidhja e shpejte e problemit behej duke pershtatur
melodite e njohura dhe me pas te kompozoheshin melodi te reja te aferta per
popullin.
Se Treti:
-Ishte problemi I degjues$e (I besimtare$e) e lidhej me aspektin psikologjik dhe
sociologjik te tyre.
6Imponimi I koralit protestant nga reformatoret mund te shkaktonte dhe largimin e
besimtare$e te mesuar me gjuhen latine dhe muziken e kishes katolike.2gjidhja e
kujdesshme e dy probleme$e te para ndihmonte drejperdrejt ne zgjidhjen e
tij.-orali pritestant ndoi rrugen e $et te zh$illimit duke kaluar neper disa
etapa,derisa arriti kulmin e $et,e do te kete jehone edhe ne $epren madheshtore
te 5.7.ahut.
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
27/29
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
28/29
Muzika popullore shiptare ,perben nje nder pasurite me te cmuara te $endit.!e
pershkrimet e studjues$e te huaj te ardhur ne 7hiperi gjate shekullit C4III6CIC eshte
arritur perafersisht ne konkluzionin se pasuria kryesore e 7hiperise eshte folklori
muzikor.-etu kemi marre nje inter$iste te kengetares popullore -rutane 1akipe-araj.
=62onja 1akipe, cfare eshte per ju$e muzikaL
6Muzika per mua eshte jeta ,eshte dita ,eshte ora,minuti,do te thote se pa te nuk
jetoj dot.In$estimi I madh I jetes time e art ,ka bere pandashmerine time prej
saj./jo eshte oksigjeni ,pa te cilin nuk ka jete . Muzika eshte zbutja e shpirtra$e,
eshte mesazh per jeten,te ngjalle ne $eten tende ,te bukuren
,heroiken,epiken,madheshtore monumentalen./jo percjell mesazh te fuishem
.Imagjinoni simfonine !r.? etho$en,mesazhi saj eshte bashkimi I njerez$e,te
gjithe kombe$e,pa dallim rrace.!e art ka shume rryma por une preferoj te degjoj
muziken klasike pasi kjo lloj muzike eshte afer karakterit tim e sidomos muzika
operistike,pa lene pas dore edhe muziken tone brilante,ato popullore.
B67/ $ite keni e kendoniL
6Ane e kam 0lluar kengen e femije ne ytetin e %ibrazhdit me festi$alet e femije$e
e organizoheshin atehere dhe konkurrenca ishte teper e forte.-am ene 0tuese e
disa cmime$e te cilat u bene trampoline per te $azhduar dhe per te ene
pjesmarrese ne shume akti$itete madhore e organizoheshin ne @irane e rrethe te
tjera,pastaj kulmi me pjesmarrjen time ne festi$alet e kenges ne 1adio @ele$izionin
7hipetar,#jesmarrese e gjashte edicione$e si dhe shume ankets muzikore prane
radio tiranes, dhe kam marre pjese ne edicione ne festi$alin folklorik ne 3jirokaster
dhe jam nderuar me kupern e festi$alit.5am 0tuese e cmimit te pare ne festi$alin e
kenges popullore organizuar ne erat,dhe pjesmarrese ne edicionin kenga ime
organizuar ne tele$izionin -lan.-am $azhduar jeten koncertale ne shume shtete te
botes si 3jermani,7D/,2$icer,ullgari,-oso$eMal I 2i etj.
G6Muzika eshte per ju pasion apo profesionL
#er mua muzika eshte edhe pasion ehe profesion.Eshte passion sepse e kam
dashuruar e ne $ogli.E kam edhe profesion sepse kam mbaruar akademine e
arte$e ne degen e kantos,gje te cilen e ushtroj edhe sot.
;6'uke ene se jeni drejtoreshe e endres kulturore te femije$e ne ytetin tuaj,cdo
te thote per ju te punosh me femijetL
6@E punosh me femijet eshte shume e $eshtire,por sa e $eshtire eshte dhe a e
bukur.-ur shikon se si talentet e nje yteti marrin ho$ dhe ngjiten ne skenen e
magjishme eshte sukses,krenari dhe lumturi./ta jane zemra dhe promotori I ytetit,I
komunitetit ku jetojme.E si rrjedhjoje puna gjigande e bere ne kete ytet kane dale
8/20/2019 Projekt i Albanit dhe Vojsaves.docx
29/29
talente te shkelyera e sot debutojne me teper sukses ne skenat prestigjoze te
@iranes dhe jasht $endit.5ane marre dhjetra trofe kombetare e nderkombetare,me
nje pjesmarrje acti$e ne te gjitha festi$alet dhe e$enimentet si renda 7hiperise
ashtu dhe jasht saj.
867a $ite keni drejtoreshe e -&6seL
6-y eshte $iti I dhjete dhe jame shume e lumtur kur bej bilancin e punes se bashku
me koleget e mi,talentet e kemi nHjerre ,si ne kenge,$alle,pikture,piano etj.@E
drejtosh nje -& nuk eshte e lehte nuk duhet te konsiderohet si $end rehatie por si
$ullkan ku shperthejne talentet.
96Fila eshte kenga me e dashur per ju ,a mund ten a te na kendoni refreninL
6Mua me perlen dhe frymezon kenga perendimi I diellit,po jua citoj refrenin.
-ur jemi bashke ne te dy,
'o na shikojne me zili,
E do shohin nder sy ,
7a duhemi un dhe ti.
-ete refren e kendojme shpesh ne shtepi,pasi edhe burrin e kam kompozitor,ai luan
me piano dhe kendon.
Recommended