Komande Leta

KOMANDE ZRAKOPLOVA I MOTORA TEORIJA I OPIS KONSTRUKCIJE ZRAKOPLOVA

KOMANDE LETASvaki zrakoplov ima sistem komandi leta koji omoguava pilotu upravljanje zrakoplovom oko tri ose. Takoer je u toku leta potrebno kontrolisati i brzinu leta to se postie pomou komandi snage motora(potiska)

Uzduna osa Longitudinal AxisNormalna osa - Normal AxisBona osa Lateral Axis

Komande leta se sastoje od tri segmenta:

Pilotske komande (u pilotskoj kabini)Komandne povrine (ureaji)prenosni elementi (sistem prenosnika koji se polae kroz trup i krila zrakoplova a slui za vezu pilotskih komandi sa komandnim povrinama ureajima.

Komande mogu biti :Primarne i Sekundarne etri vrste komadi su primarne komande leta i to:Kormilo dubine(elevator), Kormilo pravca (ruddre),Krilca(ailerons) Komande gasa (throttle) za komandovanje brzinom

Primarne komandne povrine

Rune upravljanje krilcima i kormilom visine None upravljanjem kormilom pravca

RUNE KOMANDE se izvode u dva oblika:U vidu vertikalne palice (uglavnom se koristi kod vojnih borbenih aviona)U vidu palice sa volanom( kod velikih aviona putniki i teretni) Vrste komandi

Visinska komanda:Penjanje povlaenje palice na sebe;Sputanje guranje palice od sebe Poprena komanda:Volan okretanjem volana u smjeru eljenog obrtanja avionaZa palicu guranje palice u stranu krila koje se eli oboriti Nona komandaSkretanje udesno guranjem desne noge Skretanje ulijevo guranjem lijeve noge

NONE KOMANDE se izvode u dvije osnovne verzije i to:

Poluni tip izvodi se u vidu obine poprijene poluge ili preke, koja oscilira oko vertikalne ose u svojoj srediniPedalni tip izvodi se u vidu posebnih pedala ili papua za svaku nogu posebno, koje osciliraju oko poprene ose

Moment valjanja oko uzdune ose Roll

Moment penjanja bona osa( pitch)

Moment skretanja oko normalne ose - yaw

Opta koncepcija komandi leta i kinematikaprijenosa ostvarena je tako da obezbijedi komandovanje sa vrlo umjerenim silama.

Cijeli konstruktivni sklop komandi ne smije imati slobodan hod ili zazor.

Na to se treba obratit posebna panja pri pregledu komandi leta.

Komande leta trebaju biti :

Lahke, jednostavne,Pogodne za pregled,opravku i zatitu od oteenja

Upravljanje zrakoplovom Upravljanje se ostvaruje pomou runih i nonih komandi i to na nain da palica omoguava upravljanje avionom oko poprene i bone ose( x,y), a pedale upravljanje oko normalne ose(z).

Pokreti na palici ili pedala prenose se respektivno na komandne povrine pomouelinih uadi ili poluga kod manjih zrakoplova. Dok je kod velikih zrakoplova sila koju pilot mora ostvariti toliko velika da su neophodni pojaivai u koje spadaju : servo ureaji, buster za lake aktiviranje pokretaakomandnih povrina.

Upravljanje potiskomUpravljanje potiskom snagom je uvijek preko komande gasa,jedne po motoru.Poveanjem brzine aviona poveava se optereenje na komandne povrine i to je poveanje proporcionalno kvadratu brzine. Na srednjim brzinama jo je mogue direktno pilotskom palicom pokretati komandne povrine, ali na dugim letovima to postaje zamorno za pilote.

Kod velikih aviona, pilot nije u stanju odgovoriti zahtjevima za pokretanje komandnih povrina. U cilju olakavanja posadi prilikomupravljanja avionom, predviena je mogunost kompenzacije. Kompenzacija moe biti : aerodinamika i teinska.

Maksimalno optereenje koje je pilotu potrebno da ostvari na komande je propisano sljedeom vrijednostima: Krila 22,5 kg za palicu, i 22,5 kg za volan,Kormilo visine 67,5 kg za palicu, 90 kg za volan i Kormilo pravca 135 kg po pedali.

Osnovni tipovi pokretanja komandnih povrina se dijele prema nainu prenosa impulsa na :Mehaniki prenos ili runo i Power control units pcu koji radi na principu hidraulikih pumpi.

Sa poveanjem upotrebe raunara u zrakoplovstvu veina komandnih kola(elektrinih) koristi raunar za pomono ili potpuno komandovanje sa obradom podataka na zahtjev pilota.

Autopilot modernih saobraajnih zrakoplova je postao suvie sofisticiran i sposoban da upravlja avionom kroz itav let ukljuujui i faze polijetanja i slijetanja.

Meutim, danas avioni imaju definisan i rezervni mehaniki sistem u sluaju otkaza glavnog upravljakog sistema. Preostali dijelovi sistema za upravljanje koji nisu duplirani moraju biti projektovani sa visokim stepenom pouzdanosti.

Pitanja ta omoguavaju komande leta pilotu?Koje ose komandovanja zrakoplovom razlikujemo?ta obuhvataju komande leta? Koje su primarne komande leta?Glavna komanda se dijeli na?Runa komanda upravlja?Nona komanda upravlja?

8.Kako se izvode rune komande , a kako none? 9.Kakve trebaju biti komande leta?10. Osnovni tipovi pokretanja komadnih povrina se dijele prema nainu prijenosa impulsa na?

Hvala na panji

Rastereenje komandi Pri pokretanju komandi pilot treba savladati izvjestan otpor. Ovaj otpor raste sa porastom brzine leta ili sa veliinom komandnih povrina. Zato se javlja potreba da se smanji sila potrebna za pokretanjekomandi, kako bi se pilotu olakalo upravljanje avionom.To se postie kompenzacijom (uravnoteenjem) avionskih krmila.

Vrste kompenzacije-uravnoteenja Kompenzacija(uravnoteenje) moe biti:Statika kompenzacijaAerodinamika kompenzacijaPomou buster ureaja(poward controls), Pomou elektrinih impulsa(Fly by Wire)Pomou hidropokretaa

Statika kompenzacija Statika kompenzacija podrazumjeva dodavanje kontra tegova ispred ose kormila

Aerodinamiko uravnoteenje Naini rjeavanja aerodinamikog uravnoteenja su:pomjeranje linije arnira ka CP(unutranji zglob)uptreba kompenzatora(horn balans), upotreba trimera(tab) i dodavanjem masa

Pomjeranje linije arnira ka CP(unutranji zglob)

Uptreba kompenzatora(horn balans)

Uravnoteenje trimerima

Uravnoteenje dodavanjem masa

Kako se pokreu ove povrine? Hidraulikom PROCES Komanda pilotapretvara mehanikog pomaka u elektrini signalpretvara elektrinog signala u mehaniki pomakhidraulini sistemkomanda leta

Trimovanje zrakoplova sistem trimovanja smanjuje silu komandovanja na nulu

Servo ureaj(aktuator) je glavni dio komandi leta i obezbjeuje potrebnu silu da bi se pokrenula kontrolna povrina.

Da bi se sprijeilo prekomijerno djelovanjepilota nazrakoplov kod operacija komandovanja dizajnira se vjetaki osjeajni sistem.

Sekundarne komandne povrine

Sekundarne komandne povrine

U sekundarne komande leta spadaju jo komande za:trimer,podizanje i uvlaenje zranih konica,izvlaenje i uvlaenje zakrilaca,

Zrane konice(spoilers) Glavna uloga im je da obezbjede ravnomjerno opstrujavanje preko gornjake krila smanjujui pri tome uzgon

SPOJLERI PRI SLIJETANJU neutraliu 80% sile uzgona

Ureaja za poveanje uzgona zakrilca i pretkrilca UPOTREBA : Na malim brzinama pri polijetanju i slijetanju izvlae se na polijetanju da poveaju uzgon na slijetanju da poveaju otpor

Izvuena zakrilca(flaps)