(3,4) licni prava i slobodi

ЛИЧНИ ПРАВА И СЛОБОДИЛИЧНИ ПРАВА И СЛОБОДИ( Во Уставот на Република Македонија)( Во Уставот на Република Македонија)

Поимот „лични права„Поимот „лични права„

Под лични права и слободи се подразбира Под лични права и слободи се подразбира сверата на сверата на заштитазаштита на на физичкиот и физичкиот и личниот интегритетличниот интегритет на човекот како на човекот како човечка личност. човечка личност. Тие се резултат на на Тие се резултат на на борбите на народот борбите на народот против апсолутизмот и самоволието на против апсолутизмот и самоволието на властодршцитевластодршците и и

1.1. за заштита на за заштита на приватната сопственостприватната сопственост, , 2.2. за почитување на за почитување на физичкиот и правниот физичкиот и правниот

интегритет на човековата личностинтегритет на човековата личност и и 3.3. за обезбедување на неговата за обезбедување на неговата чест и чест и

достоинство.достоинство.

Право на животПраво на живот

Ова право Уставот го утврдува на тој начин Ова право Уставот го утврдува на тој начин што определува дека што определува дека

1.1. животот на човекот е неприкосновенживотот на човекот е неприкосновен и дека и дека 2.2. смртната казна не може да се изрече ниту смртната казна не може да се изрече ниту

по еден основпо еден основ (чл. 10) (чл. 10)Човекот е сопственик на својот живот и никој Човекот е сопственик на својот живот и никој не може да решава за траењето и начинот на не може да решава за траењето и начинот на неговиот живот. неговиот живот. Уставот поаѓа од начелото дека смртната Уставот поаѓа од начелото дека смртната казна е негација на правото на живот и затоа казна е негација на правото на живот и затоа не ја предвидува. не ја предвидува. Но оваа право не треба да се свати само како Но оваа право не треба да се свати само како забрана за посегање по туѓиот живот тука забрана за посегање по туѓиот живот тука треба да се сфати и како треба да се сфати и како право на право на квалитетенквалитетен животживот за што услови мора да за што услови мора да ги створи државата.ги створи државата.

Во РМ смртната казна не може да се Во РМ смртната казна не може да се изрече ниту по еден основ (чл. 10)изрече ниту по еден основ (чл. 10)

Интегритет на човековата Интегритет на човековата личностличност

Ова право уставот го определува на Ова право уставот го определува на два начина: два начина:

1.1. се гарантира се гарантира неприкосновеноста на неприкосновеноста на физичкиот и моралниот интегритетфизичкиот и моралниот интегритет на човекот, а се забранува секој облик на човекот, а се забранува секој облик на мачење, нечовечко или на мачење, нечовечко или понижувачко однесување и казнување, понижувачко однесување и казнување, како и присилна работа (чл. 11)како и присилна работа (чл. 11)

2.2. на секој граѓанин му се гарантира на секој граѓанин му се гарантира почитување и заштита на почитување и заштита на приватностаприватноста на неговиот личен и на неговиот личен и семеен живот, на достоинството и семеен живот, на достоинството и угледот (чл. 25)угледот (чл. 25)

Во РМ е забранет секој облик на мачење, Во РМ е забранет секој облик на мачење, нечовечко или понижувачко однесување и нечовечко или понижувачко однесување и

казнувањеказнување

Личниот живот е приватна Личниот живот е приватна работа на човекотработа на човекот

Личниот живот е приватна работа на човекотЛичниот живот е приватна работа на човекот во која во која никој не смее да се меша освен во случаите кога никој не смее да се меша освен во случаите кога изразувањето на личниот живот ги повредува нормите изразувањето на личниот живот ги повредува нормите прифатени во општеството. прифатени во општеството. На ова рамниште е поставена и На ова рамниште е поставена и неповредливоста на неповредливоста на семејниот животсемејниот живот на човекот. Тоа значи дека никој нема на човекот. Тоа значи дека никој нема право да се меша во односите во семејството. право да се меша во односите во семејството.

Уставот на Република Македонија заштитата на ова право Уставот на Република Македонија заштитата на ова право го засилува и со одредбите со кои го засилува и со одредбите со кои

1.1.се забранувасе забранува прислушување на телефонскиот и прислушување на телефонскиот и сите други облици на општењесите други облици на општење меѓу луѓето меѓу луѓето

2.2.се гарантирасе гарантира сигурноста и тајноста на личните сигурноста и тајноста на личните податоциподатоци..

Право на слободаПраво на слобода Ова право Уставот го гарантира така што првин Ова право Уставот го гарантира така што првин слободата на човекот ја прогласува за слободата на човекот ја прогласува за неприкосновена (чл. 12)неприкосновена (чл. 12)Уставот оваа право го потврдува со повеќе Уставот оваа право го потврдува со повеќе уставни гаранцииуставни гаранции кои мора да се почитуваат кои мора да се почитуваат кога доаѓа до привремено лишување од кога доаѓа до привремено лишување од слобода на некои луѓе. слобода на некои луѓе. Имено Уставот е јасен кога вели дека никому не Имено Уставот е јасен кога вели дека никому не може да му биде ограничена слободата освен со може да му биде ограничена слободата освен со одлука на судот и во случаи и постапки одлука на судот и во случаи и постапки утврдени со закон. утврдени со закон. Понатаму лишувањето од слобода е условно и Понатаму лишувањето од слобода е условно и временски ограничено на најдолго временски ограничено на најдолго 180 180 дена и дена и доколку во овој рок не биде поднесен доколку во овој рок не биде поднесен обвинителен акт лицето се пушта на слобода. обвинителен акт лицето се пушта на слобода. Притоа на лицето во притвор му се гарантира Притоа на лицето во притвор му се гарантира правото да има бранител во полициска и судска правото да има бранител во полициска и судска постапка.постапка.

Пресумпција на невиност на Пресумпција на невиност на човекотчовекот

Пресумпцијата т.е. Пресумпцијата т.е. претпоставкатапретпоставката на невиноста на на невиноста на човекот е еден од највидливи изрази на почитување на човекот е еден од највидливи изрази на почитување на човековата личност. човековата личност. Оваа право е содржано во неколку уставни одредби. Оваа право е содржано во неколку уставни одредби. Така, на пример, Така, на пример,

1.1. Уставот гарантира дека никој не може да биде казнет Уставот гарантира дека никој не може да биде казнет за дело кое пред да биде сторено не било утврдено со за дело кое пред да биде сторено не било утврдено со закон како казниво дело. закон како казниво дело.

2.2. Понатаму, никој не може да се смета за виновен за Понатаму, никој не може да се смета за виновен за казниво дело додека тоа не биде утврдено со казниво дело додека тоа не биде утврдено со правосилна одлука и правосилна одлука и

3.3. никој не може да биде повторно суден за дело за кое никој не може да биде повторно суден за дело за кое веќе бил суден (чл. 13 и 14). веќе бил суден (чл. 13 и 14).

И покрај сите гаранции ако се случи некое лице ако И покрај сите гаранции ако се случи некое лице ако биде незаконито лишено од слобода, притворено или биде незаконито лишено од слобода, притворено или незаконито судено има право на надомест на штета незаконито судено има право на надомест на штета (рехабилитација на осудено лице).(рехабилитација на осудено лице).

Вакви слики не се во Вакви слики не се во согласност со Уставот на РМсогласност со Уставот на РМ

Право на одбранаПраво на одбрана

Оваа право особено доаѓа до израз во одредбите Оваа право особено доаѓа до израз во одредбите од Уставот кои се однесуваат на постапувањето од Уставот кои се однесуваат на постапувањето при определување на притворот. при определување на притворот. Затоа „Затоа „правнатаправната помош„помош„ преставува клучен преставува клучен елемент во правосудниот систем и гаранција за елемент во правосудниот систем и гаранција за остварување на правата на човекот.остварување на правата на човекот.Имено секое лице кое бара заштита на своите Имено секое лице кое бара заштита на своите права мора да постави одредено барање и истото права мора да постави одредено барање и истото правно да го образложи, во текот на постапката правно да го образложи, во текот на постапката да ги презентира релевантните факти и докази, да ги презентира релевантните факти и докази, да поднесе жалба против првостепена одлука и да поднесе жалба против првостепена одлука и др. др. За преземање на сите овие дејствија потребно е За преземање на сите овие дејствија потребно е познавање на материјалните и процесните закони познавање на материјалните и процесните закони за што постои и посебна служба за што постои и посебна служба (адвокатура)(адвокатура) која според Уставот е која според Уставот е самостојна и независна самостојна и независна јавна служба јавна служба која обезбедува правна помош на која обезбедува правна помош на луѓето (чл. 53). луѓето (чл. 53).

Адвокатурата според Уставот на РМ е Адвокатурата според Уставот на РМ е самостојна и независна јавна службасамостојна и независна јавна служба

Право на жалбаПраво на жалба

Оваа право својата основа ја има во Оваа право својата основа ја има во оправданата претпоставка дека оправданата претпоставка дека првостепената одлукапрвостепената одлука не мора не мора секогаш да биде законита и секогаш да биде законита и праведнаправедна. .

Користејки го ова право граѓаните имаат Користејки го ова право граѓаните имаат можност не само да ги заштитат своите можност не само да ги заштитат своите права и интереси туку постигнуваат и права и интереси туку постигнуваат и исправање на незаконитоста во исправање на незаконитоста во работењето на јавните органи(чл. 15).работењето на јавните органи(чл. 15).

Правото на жалба- исправање Правото на жалба- исправање на незаконитостана незаконитоста

Слобода на движење и Слобода на движење и настанувањенастанување

Оваа слобода Уставот ја утврдува како Оваа слобода Уставот ја утврдува како право на секој граѓанин слободно да се право на секој граѓанин слободно да се движи на територијата на Републиката движи на територијата на Републиката и слободно да го избира местото на и слободно да го избира местото на своето живеалиште (чл. 27). своето живеалиште (чл. 27).

Оваа слобода го вклучува и правото на Оваа слобода го вклучува и правото на граѓанинот да ја напушти територијата граѓанинот да ја напушти територијата на Републиката и да се врати во на Републиката и да се врати во Републиката.Републиката.

Слободата на движење и Слободата на движење и настанувањенастанување е неприкосновенае неприкосновена

Неповредливост на домотНеповредливост на домот

Оваа право произлегува од ставот дека Оваа право произлегува од ставот дека домот е важно место во сверата на домот е важно место во сверата на слободата на човекот (чл. 26). слободата на човекот (чл. 26). Уставот пропишува дека правото на Уставот пропишува дека правото на неповредливост на домот може да биде неповредливост на домот може да биде ограничено единствено со судска ограничено единствено со судска одлука. одлука. Тоа значи дека Тоа значи дека никој, без одлука на никој, без одлука на судот, не смее да влезе во туѓ стансудот, не смее да влезе во туѓ стан или туѓи простории и да врши претрес или туѓи простории и да врши претрес против вољата на нивниот држател.против вољата на нивниот држател.

Неповредливост на домотНеповредливост на домот - обврска за сите -- обврска за сите -

Тајност на писмата и на Тајност на писмата и на други облици на општењедруги облици на општење Оваа право Уставот го гарантира со Оваа право Уставот го гарантира со одредбата дека одредбата дека само со одлука на само со одлука на судотсудот може да се отстапи од оваа може да се отстапи од оваа право на човекот (ч. 17). право на човекот (ч. 17). Како предмет на ова право, во Како предмет на ова право, во современи услови, покрај писма и современи услови, покрај писма и затворени пратки до некое лице како затворени пратки до некое лице како други срдства за општење особено се други срдства за општење особено се сметаат и телефонските разговори, сметаат и телефонските разговори, магнетофонски снимки, фотографиите магнетофонски снимки, фотографиите и приватните филмски ленти како и и приватните филмски ленти како и интернет комуникацијата.интернет комуникацијата.

Тајност на писмата и на други облици Тајност на писмата и на други облици на општење се сфаќа како услов за на општење се сфаќа како услов за

слобода на сите граѓанислобода на сите граѓани

Слобода на вероисповестаСлобода на вероисповеста

Оваа право т.е. оваа слобода е изразена Оваа право т.е. оваа слобода е изразена со Уставната одредба дека на секој со Уставната одредба дека на секој човек му се гарантира слободно и јавно човек му се гарантира слободно и јавно изразување на верата (чл.19). изразување на верата (чл.19).

Тоа истовремено значи и право на секој Тоа истовремено значи и право на секој граѓанин да не припаѓа на ниту една граѓанин да не припаѓа на ниту една вера и дека никој не може никого да вера и дека никој не може никого да натера да припаѓа на некоја вера, натера да припаѓа на некоја вера, односно да пристапи или истапи од односно да пристапи или истапи од верска заедница.верска заедница.

Слобода на вероисповестаСлобода на вероисповеста

Право на државјанствоПраво на државјанство Државјанството претставува правен Државјанството претставува правен однос помеѓу едно физичко лице и однос помеѓу едно физичко лице и државата врз основа на што тоа лице државата врз основа на што тоа лице има статус на граѓанин и му стануваат има статус на граѓанин и му стануваат достапни сите права и слободи во таа достапни сите права и слободи во таа држава (чл. 4). држава (чл. 4). Уставот содржи гаранција дека на Уставот содржи гаранција дека на државјанин на Македонија државјанин на Македонија не може да не може да му биде одземено државјанствотому биде одземено државјанството, , ниту да биде протеран или предаден на ниту да биде протеран или предаден на друга држава.друга држава.

Право на државјанствоПраво на државјанство