• İSLAMİYET ÖNCESİ

• TÜRK TARİHİ

Türk Adının AnlamıTürk Adının Anlamı

• Türk adının en çok kabul gören iki anlamı vardır:

• Türk (Türük): Doğan, türeyen, çoğalan ürk: Güçlü, kuvvetli, olgun anlamındadır.

• NOT:• Türk kelimesi ilk kez Orhun kitabelerinde

geçmiş ve Göktürk Devleti tarafından siyasi bir ad olarak ilk kez kullanılmıştır

Türklerin Anayurdu ve GöçlerTürklerin Anayurdu ve Göçler

• Türklerin anayurdu Orta Asya'dır. Orta Asya'nın sınırları; Doğuda Kingan Dağlan, Batıda Hazar Denizi, Güneyde Himalaya Dağları, Kuzeyde Sibirya'dır. Türkler hayvancılıkla uğraştıklarından dolayı göçebe yaşamışlar bunun sonucunda geniş bölgelere yayılmışlardır.

• Göçlerin Nedenleri• Nüfus artışı ve toprakların yetersiz kalışı• Olumsuz iklim şartlan (kuraklık, şiddetli kışlar)• Salgın hastalıklar• Boylar arasındaki mücadeleler • Çin ve Moğol baskısı• Göçlerin Sonuçları• Orta Asya kültür ve medeniyeti dünyanın değişik bölgelerine taşınmıştır.• Göç eden Türk boyları gittikleri yerlerde yeni Türk devletleri kurarlarken, oralardaki

bazı devletleri de yıkmışlardır.• NOT:• Türklerin Orta Asya'dan göç etmeye başlamaları Kavimler Göçünün başlamasında

etkili olmuştur

İLK TÜRK DEVLETLERİİLK TÜRK DEVLETLERİ

• ASYA HUN DEVLETİ (BÜYÜK HUN DEVLETİ) (MÖ 220-MS 300)• Tarihte bilinen ilk Türk devletidir.• Bilinen ilk hükümdarı Teoman'dır. Teoman'dan sonra yerine oğlu

Mete Han geçmiştir.• Asya Hun Devleti Mete Han zamanında en geniş sınırlarına

ulaşmıştır.• Çinliler Türk akınlarına karşı koymak için Çin Seddi'ni yapmışlardır.• Metehan ordularında onluk sistemi uygulamıştır. Bu durum dünya

ordu sisteminin temelini oluşturmuştur.• NOT:• Tarihte ilk defa bütün Türkleri tek bayrak altında toplayan Türk

Devleti Asya Hun Devleti'dir.

KAVİMLER GÖÇÜ (375)KAVİMLER GÖÇÜ (375)

• Çin'in ve Doğu Hunları'nın baskısıyla Aral Gölü civarına göç eden Batı Hunları, burada 200 yıl kadar yaşadılar. Nüfusları artıp, toprakları yetersiz kalmaya başlayınca, MS 375 yılında Volga nehrini aşarak Avrupa'ya doğru ilerlediler. Türklerin bu ilerlemeleri karşısında önlerinde bulunan Vizigot, Ostrogot, Van-dal, Sakson, Frank, Germen gibi bir çok kavim hareketlenerek Türklerden kaçmaya başladı.

• Batı Hun Türklerinin neden olduğu bu olaya tarihte "Kavimler Göçü" denir.• Kavimler Göçünün Sonuçları• Roma İmparatorluğu; Doğu ve Batı Roma İmparatorluğu olmak üzere ikiye ayrıldı.

(395). Batı Roma İmparatorluğu 476 yılında Germen kavimleri tarafından yıkıidı.• Avrupa'nın etnik yapısı ve siyasi çehresi değişti. Günümüz Avrupa devletlerini

meydana getiren milletler bugünkü şekliyle bulundukları bölgelere yerleştiler.• Ortaçağ Avrupa'sının siyasi hayatına egemen olan feodalitenin oluşmasına ortam

sağladılar.• Hunların Avrupa'ya gelmesiyle birlikte Avrupalılar Türk kültür ve medeniyetiyle

tanışmışlardır.• Avrupa Hun Devleti kuruldu.• İlkçağ kapandı, Ortaçağ acildi.

AVRUPA HUN DEVLETİAVRUPA HUN DEVLETİ

• Kavimler göçünü başlatan Kuzey Hunları tarafından kurulmuştur. İlk hükümdarları Balamir, en önemli hükümdarlar: Attila'dır.

• Attila'nın ölümünden sonra Avrupa Hun Devleti eski gücünü koruyamayarak dağıldı.

• Anadolu'ya ilk Türk akınları Avrupa Hunları tarafından yapılmıştır.

GÖKTÜRKLERGÖKTÜRKLER

• A) I. Göktürk Devleti (552-582)• 552 yılında Bumin Kağan tarafından Orta Asya'daki Avar hâkimiyetine son

verilerek kuruldu. Başkenti Ötügen'dir. Bumin Kağan'dan sonra Çin'in kışkırtması İle Göktürk Devleti, Batı ve Doğu Göktürk Devleti olarak ikiye ayrıldı. Her ikisine de daha sonra Çinliler son verdi.

• B) II. Göktürk (Kutluk) Devleti (682-744)• Göktürk Devleti'nin parçalanıp yıkılmasıyla, Çin'in egemenliğinde yaşayan

Türkler, 50 yıl süren bir esaret dönemi yaşadılar. Bu süre içinde defalarca Çin'e karşı ayaklandılar. Ancak başarılı olamadılar. 682 Yılında Kutluk Kağan'ın başlattığı ayaklanma başarılı oldu. Türkler Çinlileri topraklarından atarak yeniden bağımsızlıklarına kavuştular.(682). Devlete, kurucusunun adından dolayı Kutluk Devleti denildi. Kutluk Devleti en parlak devrini Bilge Kağan zamanında yaşamıştır. Bilge Kağan ülkeyi kardeşi Kültigin ve veziri Tonyukuk ile yönetmiştir. Bilge Kağan'dan sonra zayıflayan devlet Karluk, Basmil ve Uygur Türkleri tarafından 744 yılında yıkılmıştır.

• Göktürk Devleti'nin Önemi• Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir.• İslamiyet'ten önceki devletlerarasında en büyük

sınırlara ulaşan ve en güçlü olandır.• Orta Asya'nın Çinlileşmesini önlemiştir. • 38 harfli Göktürk alfabesini kullanmışlardır.

Posta teşkilatını kurmuşlardır.• Bizans'a ilk elçiyi göndermişlerdir.• Orhun Yazıtları bu devlet döneminde yazılmıştır.

Orhun Yazıtları / Kitabeleri / AbideleriOrhun Yazıtları / Kitabeleri / Abideleri

• * Türk tarihinin ilk yazılı kaynağıdır.• * Türk edebiyatının ilk yazılı örneğidir. Hukuk kuralları değildir.• Bir yüzü Türkçe (Göktürkçe), bir yüzü Çince• yazılmıştır. • VIII. yüzyılda Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir• Tonyukuk adına dikilmiştir. • Yolluğ Tigin isimli bir Türk prensi tarafından yazılmıştır.• Siyasetname özelliği gösterir. • Genel olarak Öğüt niteliğinde yazılmıştır.• Orhun Yazıtları 1893 yılında Danimarkalı Türkolog W. Thomsen

tarafından okunmuştur.

UYGURLAR (745-840)UYGURLAR (745-840)

• İik başta Asya Hunları'na, ardından da Göktürklere bağlı olarak boylar halinde yaşayan Uygurlar, Basmil ve Karluklarla birleşerek Göktürk Devleti'ne son verdikten sonra Uygur Devleti'ni kurdular.

• İlk hükümdarları Kutluk Bilge Kül Kağan olan Uygurlar, Karabalasagun şehrini kurarak burayı başkent yaptılar.

• Uygurlar, en parlak dönemlerini Moyen-Çor Kağan zamanında yaşadıiar. Böğü Kağan zamanında Çin'e yapılan bir sefer dönüşünde dört Mani rahibinin getirilmesiyle Manihaizm dini Uygurlar arasında yayılmaya başladı. Uygurların bir kısmı, göçebe yaşam ve hayvancılığı bırakarak tarımla uğraşmaya ve yerleşik yaşamaya başladılar. Uygurların askeri açıdan zayıflamasına neden olan bu gelişme sonrasında 840 yılında Kırgızların saldırısıyla Uygur Devleti yıkıldı.

• NOT:• Manihaizm dininin et yemeyi ve savaşmayı yasaklaması, Uygurların

eski Türk geleneklerini terk etmesine neden olmuştur.

• Uygurların Önemi• Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.• Tarım en önemli geçim kaynağı olmuştur.• Maniheizm dinini kabul etmişlerdir.• Çinliler, Bizanslılar ve Abbasilerle ticari ilişkilerde

bulunmuşlardır.• Uygur alfabesini kullanışlardır.• Moğolların Türkleşmesinde önemli bir rol

oynadılar. (Özbek-Çağatay Türkleri)• Orta Asya'da hareketli matbaayı kullanan ilk

Türk devletidir.

ORTA ASYA'DA KURULAN TÜRK ORTA ASYA'DA KURULAN TÜRK DEVLETLERİDEVLETLERİ

• Uzlar (Oğuzlar)• Tarihte Türk milletinin siyasi, kültürel ve medeni alanda en büyük rolü oynayan

koludur.• Peçenekler gibi Malazgirt Savaşı'nda Türk ordusunun saflarına katıldılar.• Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu, Osmanlı gibi devletleri kuran Oğuzlardır.• İskitler (Sakalar)• Karadeniz'in kuzeyinde yaşadılar.• Yunan kaynaklarında İskit, İran kaynaklarında Saka İsmi verilir,• Bilinen ilk Türk topluluğudur. • Atı evcilleştiren ilk toplumdur. • Alper Tunga ve Şu Destanları İskitlere aittir.• NOT:• Heredot tarihinde ve Firdevsi'nin Şahname'sinde İskitlere ait bilgiler bulunmaktadır.• Akhunlar(Eftalit)• Afganistan'ın batısında kurulmuşlardır.• Sasani Devleti'nde başlayan Mazdek isyanını bastırmışlardır.• Göktürkler ile Sasaniler birleşerek Akhun Devleti'ni yıkmışlardır.

• Başkırtlar (Başkurtlar)• X. yüzyılda itil (Volga} Nehri etrafında yaşadılar.

Moğol egemenliğine girdiler.• Sabarlar (Sihirler/ Sabirler)• Bugünkü Sibirya'ya ismini vermişlerdir.• Avarlara yenilince Hazar Devleti'ne karıştılar.• Hazarlar• Hazar Denizi'ne ismini vermişlerdir.• Museviliği benimseyen ilk ve tek Türk devletidir.• İslam ordularıyla savaşarak İslamiyet'in yayılmasını

önlediler.• Paralı askerlik görülmüştür.

• Türgeşler (Türgişler)• Emevilerle savaşarak İslamiyet'in Orta Asya'ya

yayılmasını önlediler.• Kendi adına para bastıran ilk Türk devletidir.• Karluklar tarafından yıkılmıştır.• Karluklar• İslamiyet'i kabul eden İlk Türk topluluğudur.

Karahanlıların kurulmasında önemli bir rol oynadılar. Talas Savaşı'nda Arapların yanında yer aldılar.

• Kırgızlar• Uygurları yıkarak kurulmuşlardır. Moğol hâkimiyetine

giren ilk Türk devletidir. *Manas Destanı ve Yenisey Yazıtları Kırgızlara aittir.

AVRUPA'DA KURULAN TÜRK AVRUPA'DA KURULAN TÜRK DEVLETLERİDEVLETLERİ

• Avarlar• Hem Asya'da hem Avrupa'da devlet kurdular.İstanbul'u

kuşatan ilk Türk devletidir.• Bulgarlar• Göktürklerin yıkılmasıyla Büyük Bulgar Devleti kuruldu,

Hazarların saldırısı sonucu Volga (İtti) ve Tuna• boyları olmak üzere ikiye ayrıldı, Volga (İtil) Bulgarları

Müslüman, Tuna Boyları Hıristiyan oldular.• Macarlar• IX. yüzyılda devlet kurdular. * Hıristiyanlığı

benimsediler.

• Peçenekler• Malazgirt Savaşı'nda (1071) Bizans ordusunda

yer alırken saf değiştirip, savaşı Türk ordusunun kazanmasını sağladılar.

• Kumanlar (Kıpçaklar)• Romen Devleti'nin kurulmasında etkili oldular.

Oğuzlarla yaptıkları mücadeleler Dede Korkut Hikayelerinin çıkmasına neden oldu

İLK TÜRK DEVLETLERİNİLK TÜRK DEVLETLERİNKÜLTÜR VE UYGARLIKKÜLTÜR VE UYGARLIK

DEVLET YÖNETİMİDEVLET YÖNETİMİ

• Devletin başında Han, Hakan, Kağan İlteber, İdikut. Şanyü, Tanhu ismi verilen hükümdar bulunur.

• Ülkeyi yönetme yetkisinin hakana tanrı tarafından verildiğine inanılırdı (Kut anlayışı).

• Ülke hakan ve ailesinin ortak malıdır anlayışı egemendir.• Devlet işleri Kurultay denilen meclislerde alınan kararlarla

yürütülürdü. Kurultayda son söz hakana aittir (danışma meclisi),• NOT:• Kut, kan yoluyla hükümdarın bütün erkek çocuklarına geçerdi. Kut

anlayış Türklerde dini yönetim olduğu anlamına gelmez. NOT;• Mecliste savaş ve barışa karar verilir, devletin sosyal ve siyasi

meseleleri tartışılırdı.• NOT:• Toy şölenleri de aynı zamanda bir meclis özelliği gösterir.

• Kurultaya katılma hakkı olanlara TOYGUN denir. Şad (vezir), Tudun (vali), Boy Beyleri, Hakan, Hatun, Yargucu (Yargıç), Tigin (şehzade) gibi kişiler Toygun'dur.

• *¥ Türklerde Devlet doğu ve batı olmak üzere ikili devlet anlayışı şeklinde yönetilirdi. Doğu kutsai sayıldığından dolayı batıya göre daha üstündür. Bundan dolayı hakan daima doğuda bulunurdu. Batıda ise Yabgu (hakanın kardeşi) görev alırdı. Diğer devlet görevlileri ise;

• ♦ Tigin: Şehzade• ♦ Aygucu: Devlet işlerinde Kağanın yardımcısıdır, (Tonyukuk en ulu

Aygucudur)• ♦ Şad: Vezir (boylara İdareci olarak gönderilen hükümdar soyundan

gelen kişidir)• Yargucu: Yargıç• Tamgacı: Yazı işlerine bakan kişidir(bitikçi)• Apa: Saray görevlisi• Tarkan; Ordu komutanı • Agalıg: Hazine görevlisi

Türk devletlerinin kısa Ömürlü Türk devletlerinin kısa Ömürlü olmasının nedenleri:olmasının nedenleri:

• Ülkenin hakan ve ailesinin ortak malı anlayışının olması

• Doğu-batı şeklinde ikiye ayrılarak yönetilmesi

• Boyların birleşmesiyle oluşması

• Göçebe yaşam tarzının benimsenmesi

ORDUORDU

• Türk Ordusunun başlıca özellikleri şunlardı:• Türk ordusu ücretli değildi. Türklerde ordu-millet

anlayışı vardır. (Kadın-erkek herkes savaşçıdır.)• Türk Ordusunun temeli atlı askerlerden meydana

geliyordu.• Mete Han döneminde ordu onluk sisteme göre

kurulmuştur. Bu durum dünya ordu sisteminin temeli olmuştur.

• Savaşlarda Turan ve Hilal taktikleri uygulanırdı. Daha çok silah olarak ok, yay, kılıç kullanılırdı.

• NOT:• Türk ordusu tarih boyunca savaşçılık özelliğini

kaybetmemiştir.

HUKUKHUKUK

• Türklerde devlet ve toplum düzeni "Töre" adı verilen, Örf, adet, gelenek ve göreneklerine dayanan yazısız hukuk kurallarına göre biçimlendirilmiştir. Töre kanunları bir kişi tarafından değiştirilemez veya eklenemez, töre kanunları yalnız kurultayda alınan kararlarla değiştirilebilir.

• Törelere hakan dahil herkes uymak zorundadır. Uymayanlar sert şeklinde cezalandırılır. Cezalar kısas esasına dayanır. Türkler göçebe yaşadıklarından dolayı hapis cezası yoktur. (Zorunlu hallerde hapis cezası 10 günü geçmez.)

DİN VE İNANIŞDİN VE İNANIŞ

• İslam öncesi Türklerin din ve inanışlarını şu 4 grupta toplayabiliriz:

• 1. Tabiat Kuvvetlerine İnanma; Dağ, ağaç, göl, kaya gibi varlıkların gizli güçlere sahip olduklarına inanırlardı.

• 2. Atalar Kültü: Ölmüş büyüklere ve atalara ait hatıralar kutsal sayılır ve saygı gösterilirdi,

• 3. Şamanizm: Kam veya Şaman adı verilen kişilerin, kötü veya iyi ruhlarla temas sağladıklarını inanılarak, bunların büyücülük ve sihir özelliklerine başvururlardı. Şaman inançları Anadolu'da hala varlığını sürdürmektedir. Örneğin; Gelinlerin üzerine buğday veya para atmak, eşikte oturmayı uğursuzluk saymak, kurşun dökmek gibi...

• 4. GÖktanrı Dini: Türklerin İslamiyet'ten Önceki dini Göktanrı diniydi. Bu dine göre Türkler;

• Tek bir Tanrının evreni yarattığına ve gökte oturduğuna inanıyorlardı.

• Öldükten sonra dirileceklerine inandıklarından, ölülerini atı, eşyaları ve silahıyla birlikte gömüyorlardı.

• *Cennet'e Uçmağ, cehenneme ise Tamu diyorlardı.• Mezarlara ölünün, sağlığında öldürdüğü düşman sayısı kadar

Balbal adı verilen küçük heykeller dikerlerdi. İnanışa göre, yeniden dirilecek kişi atıyla cennete gidecek ve öldürdüğü düşmanlar sonraki yaşamında ona hizmet edeceklerdir.

• Ölüleri için Yuğ adı verilen cenaze törenleri yapar ve ardından yas tutarlardı.

• Türklerde Göktanrı dışında şu dinler de gözükmüştür:• Uygurlar: Mani ve Buda• Hazarlar: Musevi• Karluk ve Oğuzlar: İslamiyet• Macar ve Bulgarlar: Hıristiyanlık• İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde,• * Mezar taşlarına Balbal, • *Mezarlara Kurgan,• Cenaze Törenlerine Yuğ adı verilir.• Türklerde din adamlarına Kam, Şaman veya Baksi

denilirdi.

EKONOMİK HAYATEKONOMİK HAYAT

• Orta Asya iklimi Türklerin iktisadi hayat olarak hayvancılığı benimsemesine neden oldu.

• Hayvancılığın dışında ticaret, dokuma, maden işletmeciliği geçim kaynakları arasında görülmektedir.

• İpek Yolu hakimiyeti Türkler ile Çinliler arasındaki mücadelenin en önemli nedenidir.

• Uygurların iktisadi hayatını gösteren çok önemli ticaret vesikaları bulunmuştur.

• Çinlilerle yapılan ticarette ipek, baharat, kumaş, pirinç gibi ürünler alınır, hayvansal gıdalar satılırdı.

SOSYAL HAYATSOSYAL HAYAT

• Sosyal örgütlenmenin en küçük birimi aile (oğuş) idi.

• Ailelerin birleşmesiyle urug (Akrabalar-Oymak), Urugların birleşmesiyle boy (sülaleler), boyların birleşmesiyle budun (millet), Budunların birleşmesiyle il (devlet) ortaya çıkar.

• Aile (Oğuş) Urug (Akraba)• Urug boy (sülale)• boy budun (millet)• budun il (devlet)

Not: Türkler göçebe yaşadıklarından yapıda kölelik Not: Türkler göçebe yaşadıklarından yapıda kölelik ortaya çıkmamıştır.ortaya çıkmamıştır.

• Türk devletlerinde sınıflara ayrılma görülmez, eşitlik esastır.

• Genelde kadın-erkek eşitliği görülür. Tek eşli evlilik yaygındır.

• Evliliklerde erkek tarafı kalıng ismi verilen başlık parası verirdi.

• Baharın gelişi kutlanır. (Nevruz)

YAZI, DİL VE EDEBİYATYAZI, DİL VE EDEBİYAT

• İslamiyet öncesi Türk devletlerinde sözlü edebiyat ürünleri şunlardır:

• Sav (atasözü)• Sagu (ağit)• Koşuk (şiir)• Destan (kahramanlık hikayeleri)• Başlıca Türk Destanları• İskitler Şu, Alper Tunga Destanı• Hunlar Oğuz Kağan Destanı• Göktürkler Ergenekon Destanı • Uygurlar Göç ve Türeyiş Destanı• Kırgızlar Manas Destanı

• Kıpçak-Oğuz mücadelesini anlatan Dede Korkut hikayeleri sözlü edebiyat ürünlerine örnektir.

• İslamiyet Öncesi Türk devletlerinde yazılı edebiyat ürünleri şunlardır:

• Göktürkler —• Orhun Kitabeleri• Uygurlar — Karabalasagun Kitabeleri• Kırgızlar — Yenisey Kitabeleri

BİLİM VE SANATBİLİM VE SANAT

• 12 hayvanlı Türk Takvimini oluşturmuşlardır.• Uygurlar tahta harflerden matbaayı ve pamuktan kağıdı

yapmışlardır.• Madencilikte özellikle de demircilikte ileri gitmişlerdir.

(Kazakistan'ın başkenti Alma Ata yakınlarında bir kurgandan çıkarılan "Altın Adam Heykeli" Türk maden sanatının ne kadar geliştiğini gösterir.)

• Eşya ve binalarda "hayvan üslubu" denilen, hayvan figürlerini kullanmışlardır.

• Halı, Türklerin dünya medeniyetine bir katkısıdır. (Altaylarda Pazırık Kurganı'nda bulunan halı dünyanın en eski halisidir.)

TÜRK KÜLTÜRÜNÜN ÇEVRE KÜLTÜRLERLE TÜRK KÜLTÜRÜNÜN ÇEVRE KÜLTÜRLERLE İLİŞKİLERİİLİŞKİLERİ

• 1. Türklerin Çin Kültürüne Katkıları• Askerlik alanında• Devlet Teşkilatında• At kültüründe(Ati evcilleştirmede)• 2. Çinlilerin Türkleri Etkilediği Alanlar• * Tarım ve yerleşik kültür• * Felsefef Taoizm, Konfiçyüs ve Budizm)• * Giyim konusunda Çinliler Türkieri etkilemişlerdir.• 3. Türklerin Moğol Kültürüne Katkıları• Askerlik alanında • Devlet teşkilatında• Dil ve alfabede (Uygurca ve Uygur Alfabesini kullandılar)• Kımız yapmayı öğrettiler• Türk Töresi ve geleneklerinden,• Göktanrı dininden etkilendiler.