17.Yy ve 18.yy Islahatları

DURAKLAMANIN İÇ NEDENLERİ

1. Merkezi yönetimin bozulması: Kafes sisteminden dolayı şehzadeler yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olamamışlardır. Saray dışı çevrelerin (ulema, yeniçeri, saray kadınları) etkisi de buna eklenince merkezi yönetim bozulmuştur.

Devlet görevlileri de yeterli olup olmadıklarına bakılmaksızın iltimas (adam kayırma) ve rüşvetle atanmışlardır.

2. Ülke yönetimi: Eyaletlere iltimasla tayin edilen valiler, kadılar ve diğer memurlar yüzünden halkın can ve mal güvenliği kalmamış, ülkenin çeşitli yörelerinde çeteler türemiş, isyanlar çıkmaya başlamıştır. Bu da ülkede güven ve huzuru bozmuştur.

3. Askeri sistemin bozulması: XVI. yüzyılın sonlarında kanun ve nizamlara aykırı olarak yeniçeri ocağına eleman alındı. Ocağın mevcudunun artmasına karşılık, kalitesi düştü.

4. Eğitim ve adalet sisteminin (ilmiye) bozulması: XVII. yüzyıldan itibaren medreselerde bilgiye ve bilimsel çalışmalara değer verilmez oldu.

Müderrisliklere, kadılıklara iltimasla tayinler yapıldı. Şeyhülislamlar, kazaskerler, müderrisler bilimle değil, entrikalarla uğraşır oldular. İlmi dersler okutulamaya başlanmıştır.

NOT Beşik ulemalığı ortaya çıkmıştır, Bilimsel yeterliliğine bakılmaksızın medrese hocasının

çocuğu da medreseye alınmıştır. 5. Ekonomik durumun bozulması: Uzun süren İran ve Avusturya savaşları, celâli

isyanları, sarayda lüks ve israfın artması, ganimetlerin azalması, yeniçeri ulufelerinin artması, ticaret yollarının değişmesi, kapitülasyonlar yoluyla ülkeye ucuz yabancı malların girmesi nedeniyle mali denge bozulmuş, gelirler giderleri karşılayamaz olmuştur.

6. Toprak sisteminin bozulması: Devletin içine düştüğü ekonomik sıkıntılar; yurtluk, ocaklık, dirlik hatta vakıf arazilerinin bir kısmının mukataaya çevrilmesine

neden oldu. Dirlikler, torpilli kişiler için arpalık haline getirildi. Dirlik sahipleri dirliklerinde oturmaz oldular. Tarım ve hayvancılık geriledi, üretim azaldı.

7. Ülkede bulunan farklı dil, din, ırk ve kültürlerden olan toplumların kaynaştırılamaması: Her büyük devlet gibi Osmanlı Devleti de çeşitli milletleri hakimiyet altında tutuyor ve yönetiyordu. Devletin güçlü ve adil yönetimi devam ettiği sürece bu durum sorun olmamıştı.

Osmanlı yönetiminde aksamalar başlayınca, birbirleriyle kaynaştırılmayan milletlerde hoşnutsuzluk ortaya çıktı.

DURAKLAMANIN DIŞ NEDENLERİ

1. Doğuda ve Batıda Güçlü Devletlerle Komşu Haline Gelinmesi: Osmanlı Devleti, doğuda İran, batıda Avusturya, Alman imparatorluğu, Rusya, Hint Okyanusunda Portekizliler ile uğraşmaya başlamış, bazı yerlerde sınırları denizlere ve çöllere dayanmıştır. Bu da Osmanlı Devleti'nin genişlemesini yavaşlatıp, duraklatmıştır.

2. Coğrafi Keşifler: Coğrafi keşiflerle Osmanlı Devleti'nin hakim olduğu İpek ve Baharat yollarının önemini yitirmesi Osmanlı ekonomisini olumsuz etkilemiştir.

3. Rönesans ve Reform Hareketleri ile Aydınlanan Avrupa Devletlerinin Yeni Teknikler Geliştirmeleri:

XV. yüzyıldan itibaren derebeyliklere son vererek güçtü merkezi devletler oluşturan Avrupalılar, silâh teknolojilerini, eğitim, sağlık, yönetim ve adalet sistemlerini geliştirerek, XVII. yüzyıl sonlarında Osmanlı Devleti'ne üstünlük sağlamaya başladılar.

4. Osmanlı Devleti'ne Karşı Avrupalıların Birlikte Hareket Etmeleri: Osmanlı Devleti'ne karşı ittifaklar oluşturan Avrupa devletleri Osmanlı Devleti'ne maddi kayıplar yanında, oldukça çok insan kaybı da verdirmişlerdir.

5. Avrupalıların Denizciliği Geliştirmeleri: Avrupalıların gemi teknolojilerini geliştirerek, denizaşırı seferler yapmaları ekonomilerini güçlendirdiği gibi, donanmalarını da geliştirmiştir. Bu da denizlerde Osmanlı Devleti'ne üstünlük sağlamalarını getirmiştir.

DURAKLAMA DÖNEMİ İSYANLARI

1. İstanbul (Merkez)İsyanları Bu isyanların tamamını kapıkulu ordusu çıkarmıştır. Nedenleri: 1. Yeniçerilerin güçlerinin farkına vararak "Ocak, devlet içindir

anlayışı yerine Devlet ocak içindir" anlayışı ite hareket etmeleri. 2. Yeniçerilerin, yapılan ya da yapılacak olan yenilikleri çıkarlarına

aykırı görmeleri. 3. Ulufelerinin ya da cülus bahşişlerinin ödenmesinin gecikmesi 4. Ulufelerinin ve cülus bahşişlerinin ayarı bozuk para (züyuf akçe)

ile ödenmesi 5. Saray görevlilerinin rakiplerine karşı yeniçerileri kışkırtmaları.

Çınar Vakası (Vaka-i Vakvakiye-1656): Girit kuşatmasının uzaması, kapıkulunun maaşlarının gecikmesi, ülke durumunun padişahtan gizlenmesi gibi sebepler ileri süren yeniçeriler ayaklandılar. Saraya gelerek padişahı ayak divanına çağırdılar. Ülkeyi kötü duruma düşürdükleri iddiasıyla otuz kadar devlet adamının kendilerine teslim edilmesini istediler. Teslim aldıkları devlet adamlarını öldürerek Sultan Ahmet Meydanı'ndaki bir çınar ağacına astılar. (Meyvesi insan olan vakvak ağacına benzetilerek olaya Vaka-i Vakvakiye de denildi.)

2. Celâli (Anadolu) İsyanları Bu isyanları ekonomik sıkıntıya düşen Anadolu halkı çıkarmıştır. Nedenleri: 1. Ülke yönetiminin ehliyetsiz ve liyakatsiz kişilerin eline geçmesi 2. Uzun süren savaşlar nedeniyle halkın vergi yükünün artması 3. Artan vergiler yüzünden çift bozan sayısının artması 4. Kadı ve naiplerinin halktan rüşvet alır hale gelmesi 5. Paranın değer kaybetmesiyle halkın alım gücünün azalması 6. Dirlik sisteminin bozulması, tımar ve zeametlerin rüşvet ve iltimasla dağıtılması 7. Kapitülasyonlar nedeniyle tarım ürünlerinin fiyatlarının düşmesi 8. Eyaletlerdeki kapıkulu halkının zorbalıkları 9. Haçova Savaşı'ndan kaçan sipahilerin dirliklerinin alınması Bu nedenlerle Anadolu'da Karayazıcı Abdülhalim, Deli Hasan, Tavil Amet, Canpolatoğiu,

Kalenderoğiu, Abaza Mehmet Paşa ve Abaza Hasan Paşa isyanları çıkmıştır. Bu isyanların hepsine Celâli İsyanları denilmiştir.

Sonuçları: Osmanlı Devleti, Avusturya ve Iran savaşları ile

uğraştığından Anadolu, Celâlilerin eline geçti. Bu durumdan en çok halk rahatsız oldu. Kitleler halinde şehirlere göçler oldu. Köyler boşaldı. Üretim azaldı. Halkın geçimi daha da zorlaştı. Binlerce İnsan öldü. Osmanlı ekonomisi daha da bozuldu.

3. Eyalet İsyanları Erdel, Eflâk, Boğdan, Yemen, Suriye, Trablusgarp

gibi uzak eyaletlerde isyanlar çıkmışsa da, bu isyanlar kolayca bastırılmıştır.

Örnek Soru {2004 KPSS) XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti halktan ve tüccardan yeni vergiler aldığı

gibi, eski vergileri de artırmıştır. Bu durum aşağıdakilerden hangisine ortam hazırlamıştır? A) Islahat hareketlerinin hızlanmasına B) Ekonomik hayatın canlanmasına C) Ülkede ayaklanmaların çıkmasına D) Devlet giderlerinin azalmasına E) Tüketim maddelerinin ucuzlamasına Çözüm: XVII. yüzyıldan itibaren vergi oranlarının artırılması ve yeni vergilerin

halk üzerinde ağır bir yük oluşturması nedeniyle ülkede ayaklanmalar çıkmış ve toplumsal yapı bozulmuştur.

Cevap C dir

XVII. YÜZYIL ISLAHATLARI

I. Ahmet (1603-1618) Şehzadelerin Sancaklara gönderme geleneğine son vererek "Kafes

Usulünü" getirdi. Buna göre Şehzadeler Sancaklarda değil Sarayda kendileri için ayrılan odalarda yetiştirilecekti. Burada eğitim alan Şehzadeler içinde Ekber ve Erşed (En büyük ve en akıllı) sistemine uygun olanı tahta geçirme esası getirildi.

NOT: Kafes usulü sonucunda tahta geçen padişahlar yönetimde deneyimsiz

kaldılar, bu da merkezi otoritenin bozulmasının en önemli nedeni oldu. Kuyucu Murat Paşa (1606-1611) I. Ahmet döneminde sadrazam olan Kuyucu Murat Paşa Celali

isyanlarıyla mücadele etti. Bu isyanları şiddetle bastıran Murat Paşa kısa bir süre olsa da bu isyanları durdurdu.

II. Osman (Genç Osman) (1618-1622) Osmanlı Devleti'nde saray dışında evlenen ilk

padişahtır. (Saray ile halkı kaynaştırmak amacıyla) Şeyhülislamın yetkilerini kısıtladı. Hotin Seferi'nde yeniçerilerin disiplinsizliklerini

görerek Yeniçeri Ocağı'nı kaldırmak istedi. Bu düşüncesi onun yeniçeriler tarafından öldürülmesine neden oldu.

Yeniçeriler tarafından öldürülen ilk padişah II. Osman olmuştur.

IV. Murat (1623-1640) Islahatlarına başlamadan önce devlet adamlarından devlet işlerinde

bozuklukları içeren raporlar hazırlatmıştır. Bu raporların en tanınmışı "Koçi Bey Risalesi" dır. Fakat bu raporlar gerektiği gibi uygulanamadı.

İçki, tütün, gece sokağa çıkma yasağı uyguladı. Kapıkulu ordusu ve tımarlı sipahileri disiplin altına aldı.

Celali isyanlarıyla mücadele etti. Bağdat ve Revan seferlerini başarıyla tamamladı.

Tarhuncu Ahmet Paşa (1651-165 IV. Mehmet zamanında veziriazam oldu. Saray masraflarını kısarak israfı önlemek istedi. Devletin gelir ve giderlerini belirleyerek ilk denk bütçeyi hazırladı. Tarhuncu Ahmet Paşa'nın yapmış olduğu düzenlemeler özellikle saray

kadınlarını ve ağalarını rahatsız etti ve bunların yapmış olduğu entrika sonucu idam edildi.

Köprülüler Devri (1656-1699) * Osmanlı Devleti'nde şartlı sadrazamlığa gelen köprülüler, rahat

çalışabilmek ve can güvenliklerini sağlayabilmek amacıyla devletten şu isteklerde bulunmuşlardır;

♦ Saray mensupları devlet işlerine karışmayacak ♦ Yaptıkları yeniliklere kimse karışmayacak ♦ Yargılanmadan cezalandırılmayacaklar ♦ Yaptıklarından sorumlu tutulmayacaklar * İstekleri kabul edilince sırasıyla, Köprülü Mehmet Paşa, Köprülü Fazıl

Ahmet Paşa, Köprülü Fazıl Mustafa Paşa, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa ve Amcazade Hüseyin Paşa sadrazamlık yapmışlardır.

Köprülüler dönemi Duraklama Dönemi içerisinde bir Yükselme Dönemi olarak bilinir. Çünkü bu dönemde iç isyanlar durdurulmuş, önemli yerler (Girit, Uyvar, Navigrad) alınmış, donanma ve askeri yapı düzenli hale getirilmiş ve ekonomik bozukluklar büyük ölçüde giderilmiştir. Köprülüİer-den sonra devlet yapısı yeniden bozulmuştur.

XVII. Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri: 1. Islahatların amacı bozulan düzeni yeniden sağlamaktır. 2. Islahatlar yüzeysel olmuş ve kişiye bağlı kalmıştır. 3. Islahatların uygulanmasında baskı ve şiddet esas

alınmıştır. 4. Islahatlarda Avrupa'nın etkisi yoktur. 5. Islahatlar ağırlıklı olarak askeri amaçlı olmuştur. 6. Islahatlarda halk desteği yoktur. 7. Islahatlara Yeniçeriler, ilmiye sınıfı ve saray çevresi sert

tepkiler göstermiştir.

XVIII. YÜZYIL ISLAHATLARI

Osmanlı Devleti'nde 1699 Karlofça Antlaşması'yla başlayıp 1792 Yaş Antlaşmasına kadar geçen döneme Gerileme Dönemi denir.

Lale Devri (1718-1730) * 1718 Pasarofça Antlaşması'yla başlayıp 1730 Patrona Halil İsyanı'na kadar

süren dönemdir. * Bu dönemde Avrupa'nın üstünlüğü ilk kez kabul edilmiş ve batı tarzında

yenilikler yapılmıştır. NOT: Dönemin padişahı İli. Ahmet Dönemi'nin yaratıcısı ve planlayıcısı ise Nevşehirli

Damat İbrahim Paşa'dır. Lale Devri Yenilikleri: * Avrupa'ya ilk kez geçici elçiler gönderildi. NOT: İlk geçici elçilik Paris'te açıldı, ilk elçi ise Yirmi sekizinci Çelebi Mehmet'tir.

Elçiliklerin açılması Batı'nın üstünlüğünün kabul edildiğinin göstergesidir.

İlk özel Matbaa açıldı. (İbrahim Müteferrika ve Sait Efendi tarafından) NOT: Hattatlık mesleğinin yok olmasını engellemek amacıyla bu matbaada dini eserlerin

basılması yasaklanmıştır. Basılan ilk eser ise "Vankulu Lügati" dır. Yeniçerilerden bir İtfaiye bölüğü kuruldu (Tulumbacılar Ocağı) İstanbul'da kumaş, Yalova'da kâğıt, Kütahya'da çini fabrikaları kuruldu. İlk çiçek aşısı yapıldı. Tercüme odaları kuruldu. Doğu klasikleri Türkçeye çevrildi, kütüphaneler açıldı. Avrupa mimarisi örnek alındı. Batı tarzında saraylar, köşkler, bahçeler yapıldı. Bu dönemin en ünlü mimari eseri "III. Ahmet Çeşmesi"dir. Dönemin en ünlü sanatçısı minyatürde "Levni" şiirde ise "Nedim" dir. NOT Dönemin devlet adamları yaptıkları bu faaliyetlerin yanında zevki sefayı da elden

bırakmamışlar. Lüks içinde eğlenceler, partiler düzenlemişlerdir. Bu durum halkın ve yeniçerilerin tepkisine neden olmuş ve çıkan Patrona Halil İsyanı'yla bu dönem sona ermiştir.

NOT; Lale Devri'nde askeri alanda hiçbir düzenleme yapılmamıştır.

I. Mahmut Dönemi (1730-1754) Avrupa tarzı ilk askeri ıslahatları başlatan padişahtır. Fransız asıllı Kont De Bonneval (Humbaracı Ahmet Paşa) tarafından Humbaracı Ocağı kuruldu. Teknik subay yetiştirmek amacıyla "Kara Mühendishanesi"ni kurdu. Ordu, bölük, alay gibi bölümlere ayrıldı. NOT: I. Mahmut, aynı zamanda Kapitülasyonları 1740 yılında imzalanan anlaşmayla sürekli hale getirdi. III. Mustafa Dönemi (1757-1774) Osmanlı Devleti'nde ilk iç borçlanma yapan padişahtır. (İç borçlanmaya "Esham Sistemi" denir.) Deniz subayı ihtiyacını karşılamak amacıyla Deniz Mühendishanesini kurdu. Baron De Tott tarafından Sürat Topçuları Ocağı'nı kurdu. Mali düzenlemeler yaptı I. Abdülhamit Dönemi (1774-1789) İlk kez yeniçeri sayımını yaptı. Ulufe alımını ve satımını yasakladı. İstihkam Okulu'nu açtı. Humbaracı ve Sürat Topçuları Ocağı'nı ıslah etti.

III. Selim Dönemi (1789-1807) III. Selim yeniliklerine başlamadan önce devlet adamlarına raporlar (Layihalar) hazırlattı. Ünlü elçi Yirmi sekizinci Çelebi Mehmet'in Avrupa'dan göndermiş olduğu raporlardan

yararlandı. Örnek Soru (2007KPSS) Osmanlı Devleti'nin devlet yapısında ilk radikal değişiklikler yapma eğilimi hangi

padişah döneminde başlamıştır? A) II. Mehmet B) III. Selim C) III. Murat D) İli. Ahmet E) IV. Murat Çözüm: Osmanlı Devleti'nin devlet yapısında ilk radika! değişiklikler Avrupa'yı çok iyi örnek almış

olan III. Selim tarafından yapılmaya başlanılmıştır. III. Murat, III. Ahmet ve IV. Murat daha çok yüzeysel düzenlemeler yapmışlardır. II. Mehmet (Fatih Sultan Mehmet) ise herhangi bir ıslahat hareketine girişmemiştir.

Cevap B dir NOT: III. Selim Dönemi'ne genel olarak "Nizam-ı Cedid Dönemi" denir.

Avrupa başkentlerine ilk kez daimi elçilikler açtı. (Paris, Londra, Berlin, Viyana) Avrupa tarzında "Nizam-ı Cedid Ordusu"nu kurdu. Bu ordunun masraflarını karşılamak amacıyla "İrade-i Cedid" hazinesini kurdu. Teknik eleman yetiştirmek amacıyla daha önce kurulan okulları genişleterek

"Mühendishane-i Berr-i Hümayun Okulu"nu açtı. İlk devlet matbaasını kurdu (Matba-t Amire) Askeri teknik okullarda yabancı dil öğrenimini zorunlu kıldı. (Fransızca) Askerlere sınav uygulaması sistemini getirdi. Başarılı olamayanları ordudan attı. Şeyhülislamın yetkilerini kısıtladı. Vezir sayısını azalttı. Yerli malı kullanımını özendirdi. NOT: III. Selimin yapmış olduğu ıslahatlardan rahatsız olan yeniçeriler 1807 yılında "Kabakçı

Mustafa İsyanını çıkararak III. Selim'i tahttan İndirmişler ve Nizam-ı Cedid Dönemi'ni sona erdirmişlerdir.

XVIII. Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri: 1. Avrupa tarzı yenilikleri İlk kez bu dönemde

yapılmıştır. 2. Islahatlar bilim, teknik ve askeri amaçlıdır. 3. Islahatlar kişiye bağlı kalmıştır. 4. Duraklama dönemine göre daha köklüdür. 5. Islahatlar padişah, devlet adamları ve Avrupalı

teknik subaylar tarafından yapılmıştır. 6. Islahatlar,Yeniçeriler, Ulema sınıfı ve halkın

tepkisine neden olmuştur.