Niedziela dniem Pańskim chrześcijan Polemika z nauką adwentystów i innych sabatarian
91
Niedziela dniem Pańskim chrześcijan Polemika z nauką adwentystów i innych sabatarian Włodzimierz Bednarski Spis treści Od autora ................................................................................................................................................................... 1 Wstęp ......................................................................................................................................................................... 2 Niedziela .................................................................................................................................................................... 3 1. Pierwszy dzień (1 Kor 16,2) .................................................................................................................................. 4 2. Dzień po szabacie (Dz 20,7) ................................................................................................................................. 8 3. Dzień Pański (Ap 1,10) ....................................................................................................................................... 10 4. Inne teksty biblijne o niedzieli ............................................................................................................................ 15 5. Didache ................................................................................................................................................................ 19 6. Ignacy Antiocheński ............................................................................................................................................ 21 7. List Barnaby ........................................................................................................................................................ 27 8. Justyn Męczennik ................................................................................................................................................ 29 9. Inne teksty wczesnochrześcijańskie o niedzieli ................................................................................................... 36 10. Czy niedzielę rozpoczęto obchodzić w Jerozolimie? ........................................................................................ 45 11. Rzym a niedziela ............................................................................................................................................... 48 12. Antyjudaizm II wieku przyczyną wprowadzenia niedzieli? .............................................................................. 53 13. Kult Mitry według pism wczesnochrześcijańskich ........................................................................................... 55 14. Słońce i jego kult a chrześcijanie ...................................................................................................................... 59 15. Chrystus prawdziwym słońcem ......................................................................................................................... 65 16. Dzień słońca a niedziela .................................................................................................................................... 70 17. Modlitwa w kierunku wschodnim ..................................................................................................................... 75 18. Zmartwychwstanie Chrystusa a niedziela .......................................................................................................... 78 19. Odpoczynek niedzielny ..................................................................................................................................... 82 20. Sobór Nicejski o niedzieli ................................................................................................................................. 84 21. Konstantyn i niedziela ....................................................................................................................................... 85 22. Czy data święta Narodzin Niezwyciężonego Słońca wpłynęła na termin obchodzenia Bożego Narodzenia? . 86 Zakończenie ............................................................................................................................................................. 87 Źródła ...................................................................................................................................................................... 90 Od autora Opracowanie to różni się od mojego podobnego artykułu o szabacie (powstałego w 1989 r.), choć wiele jego myśli pokrywa się z wnioskami z rozdziału Niedziela z mojej książki pt. W obronie wiary. Jednak z tej racji, że rozdział 34 jest polemiką ze Świadkami Jehowy, potrzebne było przebudowanie i rozszerzenie argumentacji. Chociaż w wielu kwestiach zarzuty Świadków Jehowy pokrywają się z sabatariańskimi (np. o pogańskim pochodzeniu chrześcijańskiej niedzieli), to jednak problem szabatu w zasadniczy sposób różni oba ruchy. Narzucanie przez adwentystów soboty jako dnia kultu i związana z tym argumentacja skłaniają też do polemiki od innej strony. W tym opracowaniu wielokrotnie będzie przywoływany też uczony adwentystów, S. Bacchiocchi, który swoją pracę doktorską napisał na katolickiej uczelni w Rzymie (!). Jej owocem jest książka pt. Od soboty do niedzieli, z której niejednokrotnie będziemy korzystać i wykazywać autorowi jednostronność, tendencyjność i pewne uchybienia w toku rozumowania. Choć dzieło to jest rzeczywiście poważnym i rozbudowanym opracowaniem, to jednak popatrzmy, co sądzi o nim dominikanin J. Salij, który pisze: „Książkę wreszcie przeczytałem, a nawet przestudiowałem, bo sprawdzałem częstokroć omawiane przez autora teksty w samych źródłach. Owszem, autor pisał ją z wstępnym przeświadczeniem, jakie wynika z jego adwentyzmu, że w Nowym Testamencie nie ma żadnych przesłanek do odejścia od święcenia szabatu, i to przeświadczenie prowadzi go Niedziela dniem Pańskim chrześcijan 1
Niedziela dniem Pańskim chrześcijan Polemika z nauką adwentystów i innych sabatarian
Dlaczego katolicy czczą niedzielę jako biblijny Dzień Pański?
Citation preview
1. Niedziela dniem Paskim chrzecijan Polemika z nauk adwentystw
i innych sabatarian Wodzimierz Bednarski Spis treci Od
autora...................................................................................................................................................................1
Wstp.........................................................................................................................................................................2
Niedziela....................................................................................................................................................................3
1. Pierwszy dzie (1 Kor
16,2)..................................................................................................................................4
2. Dzie po szabacie (Dz
20,7).................................................................................................................................8
3. Dzie Paski (Ap
1,10).......................................................................................................................................10
4. Inne teksty biblijne o
niedzieli............................................................................................................................15
5.
Didache................................................................................................................................................................19
6. Ignacy
Antiocheski............................................................................................................................................21
7. List
Barnaby........................................................................................................................................................27
8. Justyn
Mczennik................................................................................................................................................29
9. Inne teksty wczesnochrzecijaskie o
niedzieli...................................................................................................36
10. Czy niedziel rozpoczto obchodzi w
Jerozolimie?........................................................................................45
11. Rzym a
niedziela...............................................................................................................................................48
12. Antyjudaizm II wieku przyczyn wprowadzenia
niedzieli?..............................................................................53
13. Kult Mitry wedug pism
wczesnochrzecijaskich...........................................................................................55
14. Soce i jego kult a
chrzecijanie......................................................................................................................59
15. Chrystus prawdziwym
socem.........................................................................................................................65
16. Dzie soca a
niedziela....................................................................................................................................70
17. Modlitwa w kierunku
wschodnim.....................................................................................................................75
18. Zmartwychwstanie Chrystusa a
niedziela..........................................................................................................78
19. Odpoczynek
niedzielny.....................................................................................................................................82
20. Sobr Nicejski o
niedzieli.................................................................................................................................84
21. Konstantyn i
niedziela.......................................................................................................................................85
22. Czy data wita Narodzin Niezwycionego Soca wpyna na termin
obchodzenia Boego Narodzenia?. 86
Zakoczenie.............................................................................................................................................................87
rda......................................................................................................................................................................90
Od autora Opracowanie to rni si od mojego podobnego artykuu o
szabacie (powstaego w 1989 r.), cho wiele jego myli pokrywa si z
wnioskami z rozdziau Niedziela z mojej ksiki pt. W obronie wiary.
Jednak z tej racji, e rozdzia 34 jest polemik ze wiadkami Jehowy,
potrzebne byo przebudowanie i rozszerzenie argumentacji. Chocia w
wielu kwestiach zarzuty wiadkw Jehowy pokrywaj si z sabatariaskimi
(np. o pogaskim pochodzeniu chrzecijaskiej niedzieli), to jednak
problem szabatu w zasadniczy sposb rni oba ruchy. Narzucanie przez
adwentystw soboty jako dnia kultu i zwizana z tym argumentacja
skaniaj te do polemiki od innej strony. W tym opracowaniu
wielokrotnie bdzie przywoywany te uczony adwentystw, S.
Bacchiocchi, ktry swoj prac doktorsk napisa na katolickiej uczelni
w Rzymie (!). Jej owocem jest ksika pt. Od soboty do niedzieli, z
ktrej niejednokrotnie bdziemy korzysta i wykazywa autorowi
jednostronno, tendencyjno i pewne uchybienia w toku rozumowania.
Cho dzieo to jest rzeczywicie powanym i rozbudowanym opracowaniem,
to jednak popatrzmy, co sdzi o nim dominikanin J. Salij, ktry
pisze: Ksik wreszcie przeczytaem, a nawet przestudiowaem, bo
sprawdzaem czstokro omawiane przez autora teksty w samych rdach.
Owszem, autor pisa j z wstpnym przewiadczeniem, jakie wynika z jego
adwentyzmu, e w Nowym Testamencie nie ma adnych przesanek do
odejcia od wicenia szabatu, i to przewiadczenie prowadzi go
Niedziela dniem Paskim chrzecijan 1
2. niekiedy do znamiennych przemilcze i bdnych interpretacji.
Ale z satysfakcj musz stwierdzi, e jest to praca autentycznie
naukowa. Bo jak wiadomo, naukowo w humanistyce niekoniecznie polega
na tym, e wywody autora przymuszaj do przyjcia sformuowanych przez
niego wnioskw. W humanistyce wysoko ceni si rwnie prace zawierajce
wnioski kontrowersyjne czy wrcz bdne, jeli na przykad autor wysuwa
w nich jakie nowe hipotezy albo dostarcza bardziej rzetelnego
uzasadnienia dla hipotez ju sformuowanych, albo analizuje istotne
dla danego tematu teksty z jakiej nowej perspektywy. Bo nawet jeli
og uczonych w kocu odrzuci dan hipotez, to jednak sam fakt jej
sformuowania lub lepszego uzasadnienia ma wielk warto naukow. W
trakcie dyskusji mona bowiem dostrzec jakie nowe aspekty badanego
problemu, pogbi niektre argumenty albo stwierdzi sabo innych, ktre
dotychczas moe wysoko si cenio. Przypomina mi si na przykad
rozprawa doktorska pewnego biblisty, zreszt katolickiego, jakoby
opis stworzenia Ewy z ebra Adama zwizany by z symbolik ksiyca.
Hipoteza to bardzo mao prawdopodobna, a jednak naukowo praca ta bya
bardzo cenna. Std nic dziwnego, e w naukach humanistycznych zdarza
si wrcz czsto, e promotor zupenie nie zgadza si z tez swojego
doktoranta, a jednak rozpraw nie tylko dopuszcza do obrony, ale
bardzo wysoko j ceni (J. Salij, Poszukiwania w wierze, rozdz. Spr o
niedziel, Pozna 1991, s. 228). Zaznaczam te, e wystpujce w
opracowaniu okrelenie adwentyci dotyczy czonkw Kocioa Adwentystw
Dnia Sidmego, cho czasem moe te oznacza innych adwentystw i
sabatarian, niekiedy wywodzcych si od nich i rwnie wiccych sobot.
Wstp Adwentyci i inni sabatarianie nie tylko zachowuj szabat i
uzasadniaj dlaczego to czyni, oraz broni go przed tymi, ktrzy
atakuj ich wierzenie (np. wiadkowie Jehowy). Przede wszystkim
prawie we wszystkich swych publikacjach, ktre zajmuj si problematyk
soboty, kieruj frontalny atak na niedziel jako dzie Paski,
obchodzony przez katolikw, protestantw i prawosawnych. Mao tego,
niedziela dla adwentystw jest pogaskim dniem Soca, a nie dniem, w
ktrym Chrystus zmartwychwsta. Wedug nauki prorokini
adwentystycznej, E. White (zm. 1915), jest to znami Bestii z Ap
13,16-17, ktr jest nasz Koci (Besti-zwierzciem jest dla niej
papiestwo). Oto czego uczy ona o niedzieli: Czym wic jest zmiana
soboty jak nie znakiem autorytetu Kocioa rzymskiego znamieniem
zwierzcia? [] Nakaz wicenia niedzieli, ktry zostanie wydany przez
kocioy protestanckie, bdzie rwna si nakazowi oddania pokonu
papiestwu zwierzciu (Wielki bj, 1983, s. 346). Pogld ten, jak mona
zauway, podtrzymywany jest u adwentystw do dzi (patrz np. A. Godek,
Apokalipsa, Znaki Czasu, Warszawa 1988, s. 249-253). Adwentyci i
inni sabatarianie nie okazuj adnego szacunku wobec niedzieli. O ile
my sobot uwaamy za dzie biblijny, kiedy Chrystus chodzi do
synagogi, to oni niedziel take dzie biblijny, w ktrym Jezus
zmartwychwsta, ukazywa si, zesa Ducha witego i na pocztku zacz z
Ojcem stwarza wiat nazywaj dniem pogaskim i znamieniem Bestii.
Analogicznie do ich pogardliwego okrelenia niedzieli pogaskim dniem
Soca moglibymy sobot nazwa pogaskim dniem Saturna. Tylko czemu
miaoby to suy? Sabatarianie mogliby przecie, wzorem pierwszych
chrzecijan pochodzcych z ydw, zachowywa szabat (jeli tego pragn) i
rwnoczenie obchodzi niedziel. Nasz Koci przynajmniej w pewnej
mierze wykazuje szacunek dla soboty, bo tak jak i w kady dzie, tak
i w pitek wieczorem, i w sobot odbywaj si w kocioach Msze wite i
rne naboestwa. Niedziela dniem Paskim chrzecijan 2
3. W opracowaniu tym, dotyczcym niedzieli, pominiemy w wikszoci
argumentacj przeciw obchodzeniu soboty, odsyajc zainteresowanych do
artykuu pt. Czy Dniem Paskim chrzecijan powinien by szabat?
Polemika z nauk adwentystw i innych sabatarian. Jednak tam gdzie
problem niedzieli i szabatu bdzie wyranie si styka, ponownie
podejmiemy polemik z argumentacj dotyczc obchodzenia soboty. Jak
wspomniano powyej (Od autora) bdziemy w tym opracowaniu przywoywa
wielokrotnie uczonego adwentystw S. Bacchiocchiego i jego do
kontrowersyjne dzieo pt. Od soboty do niedzieli (niektrzy
sabatarianie rwnie sdz, e z ich punktu widzenia jest ono miejscami
kontrowersyjne). Dla wyjanienia przytaczamy sowa katolickiego
znawcy problematyki soboty i niedzieli, ktry na temat
Bacchiocchiego pisze: wychodzc z samych tekstw biblijnych i
opierajc si na rdach patrystycznych i literaturze chrzecijaskiej,
dochodzi do wnioskw zupenie odmiennych, a nawet przeciwnych od
Rordorfa (a take Mosny i innych) (E. Bianchi, Niedziela. Dzie Pana,
dzie czowieka, Pozna 1998, s. 125). Niektre jego odmienne wnioski,
czsto kontrowersyjne, stay si miejscami odmienne take od pogldw ogu
sabatarian (rwnie adwentystw) i na to pragn zwrci uwag (np.
utosamianie Dnia Paskiego z Ap 1,10 z dniem eschatologicznym).
Bacchiocchi, atakujc katolikw, czasem atakuje te sabatarianizm.
Przykadowo: adwentyci na og sdz, e niedziela zosta wprowadzona w IV
wieku, natomiast uczony adwentystyczny stwierdza, e wicenie
niedzieli zapocztkowane zostao na pocztku drugiego wieku po Chr.
(S. Bacchiocchi, Od soboty do niedzieli, Warszawa 1985, s. 261).
Mao tego, potrafi te stwierdzi, e nie tylko zapocztkowano wtedy
wicenie niedzieli, ale nawet, e wicenie niedzieli upowszechnio si
najpierw w Rzymie, na pocztku drugiego wieku (Od soboty do
niedzieli, s. 260). Niedziela Aby zobaczy, jak wanym zagadnieniem
dla wielu chrzecijan jest sprawa niedzieli, wczytajmy si w sowa
listu skierowanego do dominikanina J. Salija. Oto jego tre: Brak mi
sw oburzenia na Ksiy Jezuitw z Uniwersytetu Gregoriaskiego w
Rzymie, ktrzy pozwolili adwentycie nazwiskiem Samuele Bacchiocchi
napisa na tej papieskiej uczelni prac doktorsk, w ktrej twierdzi
on, e Apostoowie nie znali wicenia niedzieli i e wszyscy
chrzecijanie powinni wrci do wicenia szabatu. Ja jestem inynierem i
nie umiem oceni naukowej wartoci tej ksiki. Ale podziwiam naiwno
jezuitw, ktrzy nie potrafili przewidzie, e adwentyci bd lata z t
ksik i triumfalnie pokazywa, e sami jezuici z najlepszej papieskiej
uczelni uznali ich wiar i e wszystko idzie ku temu, e rwnie Koci
katolicki uzna ich szabat. Nie wiem, czy to prawda, ale adwentysta,
ktry a duszc si od triumfu, pokaza mi w pocigu t ksik, mwi, e
Bacchiocchi otrzyma zoty medal zasugi od samego papiea Pawa VI.
Doprawdy, nie wiem, co to wszystko ma znaczy (Spr o niedziel, s.
226). Oto za kilka zda z odpowiedzi udzielonej zbulwersowanemu
katolikowi przez znanego dogmatyka, o. J. Salija OP: List Pana
ogromnie mnie zaintrygowa, bo nie znaem tej ksiki. W pierwszym
odruchu nie chciao mi si temu wierzy, gdy w pismach polskich
adwentystw natrafiam do czsto na dowody ciemnej nienawici do Kocioa
katolickiego [tu J. Salij podaje kilka cytatw z publikacji
adwentysty S. Dbrowskiego]. Rwnie dzisiaj papie bywa przez nich
utosamiany z apokaliptyczn Besti i antychrystem [tu J. Salij podaje
kolejn publikacj adwentystyczn]. Tote czytajc w list, pomylaem
sobie: Chyba to jakie nieporozumienie, ale jeli to prawda, to ksika
ta zapowiada sympatyczny przeom w stosunku adwentystw do Kocioa
katolickiego. Bo jeli si z uznaniem podkrela czynn Niedziela dniem
Paskim chrzecijan 3
4. obecno swojego wyznawcy na papieskiej uczelni, to zapewne
uczelni tej nie uwaa si ju za siedlisko Beliala. Jeli zaszczytem
jest odznaczenie medalem przez papiea, to trudno jednoczenie widzie
w papieu antychrysta. Jeli to prawda pomylaem sobie to ksika ta
musi mie autentycznie walory naukowe. Zatem nawet jeli zawarte w
niej tezy s kontrowersyjne, przyczyni si ona do skorygowania
historycznych dezinformacji na temat pocztkw wicenia niedzieli,
jakie do dzi s przekazywane w katechezie polskich adwentystw. Oto
na przykad w napisanej na sposb katechizmu broszurze, ktra zostaa
wydana w stutysicznym nakadzie, mona znale takie midzy innymi
brednie (bo trudno to nazwa inaczej), e edykt Konstantyna Wielkiego
z roku 321 by to jeden z najwaniejszych krokw, ktre doprowadziy do
zmiany soboty, oraz e na soborze w Laodycei w roku 364 witowanie
soboty zostao zakazane, a nastpnie [kursywa J. Salija] niedziela
uznana jako dzie wity [przypis: R. Dbrowski, Biblia mwi, Znaki
Czasu, Warszawa 1984, s. 72]. Pomylaem sobie: Jeli ksika
Bacchiocchiego jest rzeczywicie powan prac naukow, to wreszcie
adwentyci naucz si broni swojej nauki o wiceniu soboty z wikszym
poszanowaniem faktw i tekstw historycznych. A w takim razie Ojcom
Jezuitom raczej bym pogratulowa, e si troch do tego przyczynili
(Spr o niedziel, s. 226-228). Po przestudiowaniu dziea S.
Bacchiocchiego naley mu podzikowa przynajmniej za podjt prb
odkamywania adwentystycznej historii pocztkw niedzieli. Niech cho
jego dwa ponisze zdania, ktre czciowo t histori prostuj, grzmi w
uszach kadego sabatarianina: wicenie niedzieli upowszechnio si
najpierw w Rzymie, na pocztku drugiego wieku, a nie w Jerozolimie w
czasach apostolskich (Od soboty do niedzieli, s. 260). wicenie
niedzieli zapocztkowane zostao na pocztku drugiego wieku po Chr.
(Od soboty do niedzieli, s. 261). Poniej sprbujemy jednak wykaza, e
pocztkw niedzieli naley szuka w I wieku, i to nie w Rzymie, ale w
Jerozolimie, oraz bez wpywu kultu Mitry i antyjudaizmu II wieku, a
za spraw zmartwychwstania Chrystusa. 1. Pierwszy dzie (1 Kor 16,2)
O pogldach adwentystw na temat niedzieli w Nowym Testamencie J.
Salij OP napisa: Dogmat ten domaga si jednak, aby w Nowym
Testamencie nie byo ani jednej wzmianki o pocztkach wicenia
niedzieli. Ot na nieszczcie dla adwentystw mamy w Nowym Testamencie
a trzy wiadectwa [1 Kor 16,2, Dz 20,7, Ap 1,10], ktre
najprawdopodobniej dotycz wanie wicenia niedzieli. Stosunkowo mao
przekonujce jest wiadectwo 1 Kor 16,2, cho wyranie mwi si tam o
pierwszym dni tygodnia, czyli o niedzieli (Spr o niedziel, s. 231).
Dominikanin wspomnia te o uczonym adwentystw Bacchiocchim, ktrego
bdziemy tu czsto przytaczali: Inna jest sytuacja adwentysty, kiedy
bada pocztki wicenia niedzieli. Jeli chce pozosta na gruncie
adwentyzmu, musi on wykaza, e w Nowym Testamencie nie ma nawet ladu
pocztkw wicenia niedzieli. Musi on ponadto wykaza, e nauka Pana
Jezusa w aden sposb nie upowania do porzucenia wicenia szabatu.
Adwentyzm bowiem stoi na gruncie dogmatu, e chrzecijanie nadal s
zobowizani do wicenia szabatu, i zwalcza wicenie niedzieli jako
rzekomo niezgodne ze sowem Boym. Psychologicznie wic zrozumiaa
bdzie tendencja historyka adwentysty, aeby pocztki wicenia
niedzieli umieci jak najdalej od czasw apostolskich. Jeeli jest to
historyk z prawdziwego zdarzenia, bdzie si tylko stara o to, eby
nie czyni tego wbrew oczywistej wymowie Niedziela dniem Paskim
chrzecijan 4
5. zachowanych wiadectw. atwo wic sobie wyobrazi, jak szans z
naukowego punktu widzenia stanowi ponowne przebadanie wiadectw
odnoszcych si do pocztkw wicenia niedzieli, zarwno
nowotestamentowych jak patrystycznych, przez rzetelnego historyka,
ktry zarazem jest gboko wierzcym adwentyst. Ma on w sobie do zarwno
wewntrznego napdu, jak fachowego przygotowania, eby dostrzec w tych
wiadectwach najmniejsze nawet wtpliwoci, jakie mog one budzi. Taki
historyk skoryguje ponadto niektre przynajmniej nierzetelnoci, jeli
takie znajduj si w oglnie stosowanej argumentacji jego wspwyznawcw.
Jeli za broni tezy niezgodnej z istniejcymi wiadectwami, ujawni si
wwczas choby nawet wbrew owemu historykowi krucho podstaw, na
ktrych jego teza jest oparta (Spr o niedziel, s. 229-230). O sowach
w. Pawa: Niechaj pierwszego dnia kady z was co odoy wedug tego, co
uzna za waciwe, eby nie zarzdza zbirek dopiero wtedy, kiedy przybd
(1 Kor 16,2), pochodzcych z ok. 56 roku, adwentysta Z. yko napisa:
Z zarzdzenia tego absolutnie nie wynika, e pierwszego dnia
tygodnia, czyli w niedziel, odbyway si za czasw apostolskich jakie
regularne naboestwa, na ktrych zbierano kolekt. Aposto poleca, aby
w tym dniu kady wyznawca odkada u siebie (par heauto), czyli w domu
a wic nie w kociele czy na jakim zgromadzeniu wasne oszczdnoci, z
przeznaczeniem ich na ofiar dla biednych (Z. yko, Nauki Pisma
witego, Warszawa 1989, s. 202). Ot, po pierwsze, tekst ten nie
wyklucza regularnych naboestw w kad niedziel, jak si moe wydaje
adwentystycznemu autorowi. Po drugie, owszem, chrzecijanie mieli
odoy pewn kwot dosownie u siebie, ale miao to by wanie w niedziel,
w ktr jak wiemy z Dz 20,7 (patrz poniej, pkt 2) odbywao si amanie
chleba i w ten wanie dzie mieli oni szczeglnie pamita o
potrzebujcych braciach. Po trzecie, takie akcentowanie przez Z. yko
sw w domu, skoro Pawe nie umieci ich w swym licie, jest pewnym
zaciemnianiem sprawy. Jeli one nie zostay w pimie Apostoa
umieszczone, to moe wanie dlatego, by pozostawi nam inn moliwo
odkadania dla biednych, np. u siebie w zgromadzeniu. Po czwarte,
yko nie odpowiada na pytanie, dlaczego Pawe wyznaczy odkadanie
pienidzy akurat na niedziel. Po pite, wydaje si bardziej
prawdopodobne, e dzie odkadania pienidzy musia mie jakie znaczenie
religijne skoro zosta wymieniony z nazwy i bya to zbirka
zorganizowana przez Koci ni miaby by dniem bez znaczenia w kulcie
chrzecijan. Po szste, zapytajmy, dlaczego Pawe nie powiedzia niech
kady wybierze sobie jaki dzie tygodnia do odkadania pienidzy dla
biednych, ale wyznaczy konkretnie niedziel na t czynno? Widocznie
chrzecijanie, cho mieli skada pienidze u siebie, to musiay im si te
dni odkadania ofiar z czym kojarzy. Czy nie z niedzielnymi
naboestwami? Jedno jest pewne: nie z sobotnimi! Po sidme, dlaczego
chrzecijanie mieli odkada pienidze w domach? Ot dlatego, e nie
istniay jeszcze wtedy stae miejsca naboestw i chrzecijanie
spotykali si po domach (Dz 2,46), zapewne co rusz w innym domu, a
to nie sprzyjaoby odkadaniu pienidzy w staym miejscu. A moe mieli
te na uwadze ich bezpieczestwo, bo mniejsza kwota nie jest zapewne
pokus dla zodziei, w przeciwiestwie do duej kwoty pienidzy
gromadzonych stale w wyznaczonym pomieszczeniu. Adwentysta S.
Bacchiocchi o powodach niedzielnego odkadania funduszy dla biednych
napisa: Wzmianka Pawa o pierwszym dniu tygodnia mogaby by
umotywowana bardziej wzgldami praktycznymi ni teologicznymi.
Oczekiwanie na koniec tygodnia lub miesica Niedziela dniem Paskim
chrzecijan 5
6. w celu odoenia skadek lub oszczdnoci nie zgadza si z
powszechnie stosowanymi praktykami budetowymi, skoro wanie wtedy
okazuje si najczciej, e ewentualny ofiarodawca ma ju tylko wasn
pust kiesze. Z drugiej jednak strony, gdy pierwszego dnia tygodnia,
przed zaplanowaniem wydatkw, kto odkada to, co zamierza ofiarowa,
pozostae fundusze zostaj tak rozdzielone, aby zabezpieczay
wszystkie podstawowe potrzeby (Od soboty do niedzieli, s. 110); []
natomiast prba wycigania ze innych wnioskw powoduje tylko
niepotrzebne zamieszanie (s. 111). Dalej Bacchiocchi, odwoujc si do
innego badacza, stwierdzi: A. Deissmann [] pisze, e w wiecie
rzymskim pierwszy dzie tygodnia by by moe dniem patnoci dla wielu
czonkw. Przyznaje on jednak, e nie ma adnego powodu na podtrzymanie
takiego przypuszczenia (s. 111). Ot, po pierwsze, z Biblii nie
wynika, e niedziela bya dniem wypaty. Po drugie, jak wida,
Bacchiocchi zbudowa swe wnioski na wycznie przypuszczeniach
Deissmanna dotyczcych rzekomego dnia wypaty. Po trzecie, z sugestii
Bacchiocchiego wynika, e chrzecijanie to jakie niedorajdy, ktre nie
potrafi rozplanowa wydatkw, a na planowanie to mogli si zdoby
wycznie w pierwszy dzie tygodnia. A gdzie roztropno chrzecijaska?
Wszystko za to oczywicie, gdyby ta przypuszczalna wypata odbywaa si
w niedziel. Po czwarte, chrzecijanie mieli w niedziel odkada to, co
waciwe, wic nie byo zapewne potrzebne jakie planowanie wydatkw
zaraz po otrzymaniu zapaty za prac, rzekomo co tydzie, pierwszego
dnia tygodnia. Dzi otrzymujemy wypat na og raz w miesicu, a umiemy
wspiera Koci co tydzie. Po pite, nadanie tekstowi 1 Kor 16,2
wieckiego charakteru i zrobienie z ofiar pochodzcych od serca
problemu pustych kieszeni wydaje si wysoce niestosowne. Po szste,
waniejsze jest nie to, kiedy bya wypata w Koryncie, tylko to, e
Pawe uy semickiego okrelenia pierwszy dzie tygodnia, co wskazuje na
jerozolimskie pochodzenie niedzieli i nasuno mu myl poczenia tego
dnia ze zbirk pienidzy. Po sidme, by pozbawi znaczenia niedzieli w
1 Kor 16,2, Bacchiocchi przerobi niedzielny plan wspierania ubogich
na tygodniowy plan wspierania ubogich (s. 111). Owszem, jest on
tygodniowy, ale organizowany wanie w niedziel, a nie w inny dzie
tygodnia. Po sme, wytyczne Pawa nie dotyczyy w peni wiata
rzymskiego, ale Koryntu i Kociow Galacji (1 Kor 16,1), ktre leay
daleko od Rzymu, cho stanowiy cz cesarstwa. Jak zauwaymy poniej, w
wypowiedziach uczonych, okrelenie zbirka (logeia) pienidzy w innych
miejscach Nowego Testamentu, poprzez stosowane tam odmienne sowa,
nabiera charakteru religijnego zwizanego z kultem, liturgi. Nie ma
wic racji Bacchiocchi, ktry sprowadza polecenie (1 Kor 16,1) Pawa
tylko do wzgldw praktycznych. E. Bianchi o interesujcym nas
problemie napisa: Zreszt ju same nazwy, jakimi okrela si kolekt,
posiadaj w znacznym stopniu charakter liturgiczny (prosfora =
ofiara: Dz 24,17; diakonia = suba: 2 Kor 8,4 i 9,1; koinonia =
wsplnota: 2 Kor 8,14 i 9,13; leitourgia = posuga: 2 Kor 9,12) i mog
wskazywa na zwizek z kultem chrzecijaskim (Niedziela. Dzie Pana,
dzie czowieka, s. 111). Powysze stwierdzenia uzupenia Sownik Nowego
Testamentu (tum. K. Romaniuk, Pozna 1986): S nadto dwa terminy,
ukazujce pocztek i rezultat akcji miosiernych: karpos: owoc [Rz
15,28], charis: dar darmo dany [1 Kor 16,2n]. Z uyciem tych terminw
czy si Niedziela dniem Paskim chrzecijan 6
7. zazwyczaj temat gorliwoci (spoude) [2 Kor 8,8.(17).22; por.
Ga 2,10] oraz dobrego przykadu Chrystusa [2 Kor 8,9] (haso: Zbirka
na ubogich, s. 694). T problematyk podsumowa krtko ks. H. Pietras
SJ, ktry napisa: Inne kocioy wspomagay ich wic, ale znaczce dla nas
jest to, e wanie niedziela bya dniem, w ktrym wedug Pawa w
szczeglny sposb powinni pamita o potrzebujcych braciach. Warto
jeszcze doda, e w Drugim Licie do Kocioa w Koryncie Pawe, piszc
znowu o zbirce na rzecz Jerozolimy, okrela j sowem leitourgia [2
Kor 9,12], co pierwotnie znaczyo posugiwanie w sprawach
publicznych. A jako e jak wiemy sowo to nabrao z czasem innego
znaczenia, musia istnie pierwotnie jaki zwizek midzy kolekt na
ubogich a msz wit (H. Pietras, Dzie wity, Krakw 1992, s. 11). O ile
sowa Pawa: Niechaj pierwszego dnia kady z was co odoy [u siebie] (1
Kor 16,2) odczytamy nie tylko jako skierowane do poszczeglnych
wiernych jednej wsplnoty w Koryncie, ale do caego Kocioa
powszechnego, to moemy je zrozumie tak: niech kada wsplnota odoy [u
siebie] w Kociele co w niedziel. Moliwe, e kierowani takim
rozumieniem sprawy chrzecijanie za czasw Justyna Mczennika (ur.
100) w ten sposb wprowadzili w czyn sowa 1 Kor 16,2 u siebie.
Justyn, opisujc zwyczaje chrzecijan, pokaza, e poczyli oni
obchodzenie dnia witecznego ze zbieraniem ofiar dla potrzebujcych,
co jest praktykowane do dzi. Justyn przekaza nam nastpujce sowa: W
dniu za zwanym dniem Soca odbywa si zebranie w jednym miejscu
wszystkich razem, i z miast, i ze wsi. Tedy czyta si Pamitniki
apostolskie albo Pisma prorockie []; gdy modlitwa si skoczy,
przynosz chleb oraz wino i wod, a przeoony zanosi modlitw, a take
dzikczynienie. [] Wreszcie nastpuje rozdawanie i rozdzielanie
wszystkiego tego, co si stao Eucharysti, nieobecnym za rozsya si j
przez diakonw. Ci, ktrym si dobrze powodzi i ktrzy maj dobr wol,
daj, co chc, a wszystko, co si zbierze, skada si na rce przeoonego.
On za roztacza opiek nad sierotami, wdowami, chorymi albo z innej
przyczyny cierpicymi niedostatek, nad winiami, obcymi gomi, jednym
sowem, pieszy z pomoc wszystkim, co s w potrzebie (Apologia, I, 67,
3-6). Z satysfakcj trzeba podkreli, e sabatarianie uznaj, i sowa z
1 Kor 16,2 dotycz wielu niedziel. Wiemy bowiem, e w przypadku
amania chleba w pierwszy dzie po szabacie (Dz 20,7) ucz oni tylko o
jednorazowym i przypadkowym (okazjonalnym) amaniu chleba w
niedziel. Ciekawe, czemu sabatarianie, ktrzy tak mocno staraj si
zakwestionowa nasze rozumienie tekstu 1 Kor 16,2, sami nie
praktykuj odkadania skadek pierwszego dnia tygodnia. Czyby pomimo
swej gorliwoci w uznawaniu zasady sola Scriptura nie zauwayli, e
list Pawa jest natchniony i dotyczy wszystkich chrzecijan, i to z
caego okresu istnienia Kocioa? Czy obchodzenie szabatu przeszkadza
im w wypenianiu polecenia z 1 Kor 16,1-2? Na koniec zapytajmy
sabatarian, czy tylko przez przypadek wyznaczone przez Pawa
niedzielne odkadanie ofiar dla ubogich (1 Kor 16,2) odbywao si w
tym samym dniu, w ktrym chrzecijanie zebrali si, by poegna Apostoa
(Dz 20,7)? Dodajmy, e oba te fakty miay miejsce w latach 56-57. Czy
tylko przypadkiem naley tumaczy to, e oba te wydarzenia odbyway si
w dzie, w ktrym Chrystus zmartwychwsta, ukazywa si i zesa Ducha
witego? 2. Dzie po szabacie (Dz 20,7) Bacchiocchi, a za nim
adwentyci i inni sabatarianie ucz o Dz 20,7 (W pierwszy dzie po
szabacie, kiedy zebralimy si na amanie chleba), co nastpuje:
Niedziela dniem Paskim chrzecijan 7
8. W wietle tych przeanalizowanych materiaw przydatno tekstw z
Dz 20,7-12 dla udokumentowania tezy o regularnym ju wiceniu
niedzieli okazuje si raczej znikoma lub adna. Okoliczno, pora i
sposb odbycia si tego zgromadzenia wskazuj na to, e byo to
spotkanie specjalne, a nie rytualne. Nie obowizywa bowiem jeszcze
wtedy zwyczaj regularnego wicenia niedzieli z odprawianiem
naboestwa niedzielnego (Od soboty do niedzieli, s. 122). J. Salij
OP za, po przestudiowaniu argumentw Bacchiocchiego odnonie do Dz
20,7 i opisanych wydarze z 57 roku napisa: Ot choby Bacchiocchi
powici temu wersetowi nie dwanacie (s. 111-122), ale sto dwadziecia
stron druku, nie jest w stanie zmieni tego wiadectwa, ktry nie
zaczyna si od sw: Poniewa postanowilimy poegna Pawa, zebralimy si w
pierwszym dniu po szabacie, ale brzmi w sposb znacznie bardziej dla
adwentystw niewygodny: W pierwszym dniu po szabacie, kiedy
zebralimy si na amaniu chleba itd. I adna sofistyka tego nie
zmieni, e tekst sugeruje raczej to, i Pawa poegnano przy okazji
amania chleba, jakie odbywano wwczas w pierwszy dzie po szabacie
(Spr o niedziel, s. 231). Gdyby spotkanie w. Pawa z chrzecijanami
zapisane w Dz 20,7 byo tylko okazjonalne, a nie z powodu
obchodzenia niedzieli, to niezrozumiae staoby si, dlaczego w.
ukasz, opisujc to wydarzenie, posuy si tak bogatym opisem
teologicznym. W Dz 20,7-12 wystpuje wiele aluzji do wydarze
zwizanych z niedzielnym zmartwychwstaniem Jezusa i wieczorn
Eucharysti w Wielki Czwartek. E. Bianchi pisze o tym tak: Liczne
detale tego tekstu nadaj wydarzeniu szczeglnego kolorytu i silnie
paschaln wymow. Przede wszystkim [] dynamika przejcia z nocy (20,7)
a do poranka (20,11), z ciemnoci do wiata; przejcie od upadku w
mier (20,9) do powstania ku yciu (20,12) modego Eutycha, ktrego
zmorzy sen; odpowiadajcy mu ruch zejcia (katabas: 20,10) i wejcia
(anabas: 20,11) Pawa, ktry powoduje zmartwychwstanie chopca
(Niedziela. Dzie Pana, dzie czowieka, s. 113). Ostatnia wieczerza
Pawa, ktra bya amaniem chleba (Dz 20,7), przypomina Ostatni
Wieczerz Chrystusa, gdy On ama chleb (Mt 26,26). Poranne
wskrzeszenie Eutycha (Dz 20,10) i niemaa rado z tego faktu
przypomina poranne zmartwychwstanie Chrystusa i wielk rado (Mt
28,8; k 24,41; J 20,20) chrzecijan z tego powodu. Niektrzy badacze
doszukuj si nawet innych analogii w omawianym tekcie, np. trzecie
pitro (Dz 20,9), z ktrego upadek spowodowa prawdziw mier Eutycha,
przyrwnuj do trzech dni prawdziwej mierci Chrystusa. Patrz te np.
grna sala (Mk 14,15; Dz 20,8), wyjanianie Pism (k 24,27.32; Dz
20,9.11), wiato (Mk 16,2; Dz 20,8). Jeli sabatarianie za
Bacchiocchim twierdz, e spotkanie niedzielne opisane w Dz 20,7 byo
tylko specjalnym zgromadzeniem, to czy nie odpowiedniejszym dniem
byby do tego szabat, wedug adwentystw obchodzony wtedy przez
chrzecijan? Czy ten wity dzie Izraelitw nie byby waciwszy, skoro
niedziela bya tylko zwykym dniem wedug sabatarian? Gdzie tu
konsekwencja? Niektrzy znawcy problematyki sobotnio-niedzielnej id
nawet na kompromis z sabatarianami i twierdz, e w wyraeniu pierwszy
dzie po szabacie (Dz 20,7) kryje si myl, e najpierw chrzecijanie
zachowywali szabat, a pniej, ju po zachodzie soca (w sobot
wieczorem), tzn. ju w niedziel obchodzili Eucharysti pierwszego
dnia tygodnia. Analogicznie wic tak jak szabat byby wtedy
cotygodniowy, tak i niedziela rwnie. Sam Bacchiocchi (cho nie
zgadza si zapewne z tym w przypadku Dz 20,7) pisze te o tym:
Niedziela dniem Paskim chrzecijan 8
9. Okazuje si wic, e okrelenie smy dzie, wymylone bardzo
wczenie przez chrzecijan, wyraa w pewnym stopniu i sam sposb, i sam
genez powstania instytucji niedzieli. Sugeruje ono, e wito
niedzielne powstao prawdopodobnie jako przeduenie sabatu,
obchodzone pocztkowo w sobot wieczorem. Pniej, w miar pojawienia
koniecznoci odrnienia si chrzecijan od ydw, wito to zostao
najwidoczniej przeniesione z soboty wieczorem na niedziel rano (s.
326). J. Salij OP, wiadom moliwoci takiej przejciowej postawy
chrzecijan, pisze: Autor [Bacchiocchi] wyranie potrafi to zauway, e
pierwsi chrzecijanie nie byli ludmi znikd, ale wyrastali z
biblijnego judaizmu, za wiadomo chrzecijaska nie spada na nich w
okamgnieniu, ale krystalizowaa si powoli i nie bez oporw. Pierwsi
ydowscy konwertyci pisze Bacchiocchi traktowali przyjcie Chrystusa
nie jako zburzenie ram ich przekona religijnych, ale jako
wypenienie mesjaskich oczekiwa, ktre wzbogacay ycie religijne
nowymi wartociami. Proces odczenia cienia od rzeczywistoci, tego,
co przemija, od tego, co trwae, przebiega stopniowo i nie dokonywa
si bez trudnoci ani bez jakichkolwiek oporw (s. 164). Rzecz jasna,
autor nie powie ju (bo jest przecie adwentyst), e chrzecijanie
jerozolimscy pocztkowo zachowywali szabat na tej samej zasadzie, na
jakiej przestrzegali jeszcze jaki czas obrzezania oraz rozrniali
pokarmy czyste i nieczyste (Spr o niedziel, s. 231). Ciekawe, e o
ile w przypadku 1 Kor 16,2 (Niechaj pierwszego dnia tygodnia)
sabatarianie zgadzaj si z tym, e mona rozumie ten tekst jako mwicy
o kadej niedzieli (cho mowa jest dosownie o jednej), to w stosunku
do Dz 20,7 nie zgadzaj si na takie rozszerzenie amania chleba na
kad niedziel. Warto te przypomnie sabatarianom, e tekst Dz 20,7 nie
jest tylko przekazem historycznym pewnego zdarzenia, ale Dzieje
Apostolskie jako pismo natchnione sta si wskazwk dla wszystkich
pokole chrzecijan, jak postpowa i y. Mao tego, gdyby poegnanie Pawa
tylko przypadkowo urzdzono w niedziel, niezrozumiae byoby podawanie
dnia tygodnia, kiedy si ono odbyo. Czemu ta informacja miaaby suy?
Tu te zaznaczmy, e chocia w listach i Dziejach Apostolskich
wymieniane jest wiele razy sowo dzie (w znaczeniu dnia tygodnia,
np. Dz 4,3.5; 10,9; 14,20), to jednak z nazwy nie wymienia si
adnego z nich. Tylko dni witeczne, np. sobota (Dz 13,14) i dni
Przanikw (Dz 12,3); dzie Pidziesitnicy (Dz 2,1; 20,16; 1 Kor 16,8),
oraz pierwszy dzie tygodnia czy pierwszy dzie po szabacie (1 Kor
16,2; Dz 20,7) s nazwane w tych pismach. Wida wic, e okrelenia
pierwszy dzie po szabacie lub pierwszy dzie tygodnia s terminami
zwizanymi ze witecznym charakterem niedzieli, analogicznie jak w
przypadku pozostaych wymienionych witecznych dni. Zapytajmy te
sabatarian, czy tylko przez przypadek zebranie w Troadzie w
pierwszy dzie po szabacie (Dz 20,7) zbiega si z ustanowionym przez
Pawa niedzielnym odkadaniem ofiar dla ubogich (1 Kor 16,2)?
Dodajmy, e oba te fakty miay miejsce w latach 56-57. Czy tylko
przypadkiem naley tumaczy to, e oba te wydarzenia odbyway si w
dzie, w ktrym Chrystus zmartwychwsta, ukazywa si i zesa Ducha
witego? Na koniec jedno wiadectwo z pism wczesnochrzecijaskich, a
przytaczamy je dlatego, e w rozdziale o Dz 20,7 Bacchiocchi, ten
nadzwyczaj skrupulatny analityk, nie powici mu wcale uwagi.
Charakterystyczne dla poniszych zda Tertuliana (ur. 155) jest to, e
w sprawie zebra niedzielnych chrzecijan odwouje si on do praktyki
Apostow! Pisze on: Niedziela dniem Paskim chrzecijan 9
10. Ale powiesz jak bdziemy mogli si zebra, w jaki sposb
sprawowa niedzieln uroczysto? Oczywicie tak jak Apostoowie,
ubezpieczeni wiar, a nie pienidzmi. [] Wreszcie jeeli nie moesz
urzdzi zebrania za dnia, masz noc [por. Dz 20,7n]; wiato Chrystusa
j rozjania. Czy nie moesz tworzy maych grup, jeli przecie Koci jest
ju tam, gdzie jest trzech? Lepiej, eby nie widzia tych twoich tumw,
ni miaby si zaprzeda w niewol (Tertulian, O ucieczce w czasie
przeladowania, 14, 1, za: Dzie wity, s. 112). 3. Dzie Paski (Ap
1,10) Omwimy tu: Ap 1,10, Pidziesitnic (Dz 2,20), Ps 118,22-24 oraz
pogaskie argumenty adwentysty Z. yko przeciw niedzieli obchodzonej
jako dzie Paski. Na pocztek, by pokaza, jak wanym tekstem dla
Bacchiocchiego i sabatarian jest Ap 1,10 z ok. 95 roku, ze sowami
doznaem zachwycenia w dzie Paski, odczytajmy sowa J. Salija OP: A
dwadziecia trzy strony powici Bacchiocchi argumentom, e dzie Paski
z Apokalipsy 1,10 nie jest niedziel. Pytanie, czy rzeczywicie
chodzi tu o niedziel, dla wszystkich innych chrzecijaskich badaczy
jest zwyczajnym problemem hermeneutyki tekstu. Dla badacza
adwentysty jest to jednak pytanie o pierwszorzdnej wadze
dogmatycznej. Jeli bowiem Aposto Jan mwi tu o niedzieli, jest to
nastpne biblijne wiadectwo przeciwko doktrynie adwentystw. Ot
trudno, jak musi pokona uczony adwentysta, jest dua, albowiem
istniej a dwa praktycznie wspczesne Apokalipsie wiadectwa, e ju
wwczas dniem Paskim chrzecijanie nazywali niedziel. Bacchiocchi
wkada wic niezwykle wiele pomysowoci i wysiku, aby podway znaczenie
tych wiadectw (Spr o niedziel, s. 231-32). wiadectwami tymi, o
ktrych wspomina J. Salij OP s pismo Didache oraz List Ignacego
Antiocheskiego do Kocioa w Magnezji, ale dzieom tym i zagadnieniom
powicimy osobne punkty (5 i 6). Adwentyci twierdz, e dzie Paski z
Ap 1,10 to sobota, a nie niedziela. Na poparcie tej tezy przywouj
Mk 2,28: Syn Czowieczy jest panem szabatu. Prcz tego odwouj si do
Iz 58,13, gdzie szabat nazwany jest witym dniem Jahwe. Jak wida,
adwentyci robi, co mog, by zakwestionowa, e niedziela jest dniem
Paskim. Posuwaj si nawet do rnych i sprzecznych interpretacji
tekstu Ap 1,10. Przykadowo ich uczony kaznodzieja Bacchiocchi
twierdzi, e dzie Paski z Ap 1,10 to dzie eschatologiczny, a nie
sobota czy niedziela (Od soboty do niedzieli, s. 123-136). Nie czy
wic absolutnie Ap 1,10 z Mk 2,28 czy z Iz 58,13 jak wikszo
adwentystw. Mao tego, nawet nie podejmuje si rozwaa, czy sobota
jest dniem Paskim z Ap 1,10. Zapewne dla niego stanowisko
adwentystw jest tak absurdalne i nacigane, e nie uwaa za stosowne
go przedstawia. Rozwaa natomiast, czy Ap 1,10 mwi o jakiej
niedzieli, czy niedzieli wielkanocnej, czy o dniu powrotu
Chrystusa. Bacchiocchi, co zapewne nie spodoba si adwentystom,
przeczy utosamianiu dnia Paskiego z sobot, ktre to stanowisko
prezentuje K. Strand na podstawie jednego z apokryfw, datowanego
przez Bacchiocchiego na III wiek (s. 134-135, przypis). Jak wida,
adwentyci rni si w swych wywodach. Nie mogc za uzgodni jednolitej
wykadni, przytaczaj racje wedug wasnego upodobania, byleby
zakwestionowa niedziel (podobnie dla wiadkw Jehowy dzie Paski z Ap
1,10 to czasy od roku 1914). Tekst Iz 58,13 nie przeczy temu, e
dniem Paskim z Ap 1,10 jest niedziela. Raczej wskazuje tylko, e w
Starym Testamencie dniem Boga Jahwe bya sobota. Pniej analogicznie
w Nowym Testamencie dniem Pana Jezusa staa si niedziela, w ktr
zwyciy Niedziela dniem Paskim chrzecijan 10
11. On mier. Iz 58,13, mwic o konkretnym dniu (sobocie), moe
wic potwierdza, e tak samo o konkretnym dniu niedzieli moe mwi Ap
1,10. Interpretacja dnia Paskiego (Ap 1,10) jako soboty nie bya
znana ani Apostoom, ani ich uczniom. Zapewne wymylili j dzisiejsi
adwentyci lub inni sabatarianie. Nie przedstawiaj jednak adnego z
pisarzy wczesnochrzecijaskich, ktry potwierdzaby ich koncepcj i
nazywaby sobot dniem Paskim. Jest za to wielu takich, ktrzy tak
nazywaj niedziel (patrz poniej). Okrelenie dzie Paski oznacza w
Biblii dzie zwyciski Boga. Takim dniem dla Jezusa, naszego Boga (J
20,28), by dzie zwycistwa nad mierci. Kada niedziela jest wic
upamitnieniem tamtego wydarzenia. Rwnie ukazywania si Chrystusa w
niedziel byy zapowiedzi Jego powrotu i ukazania si w
eschatologicznym dniu Paskim. Nie przez przypadek te dalsze sowa
Biblii po Ap 1,10 mwi o fakcie zmartwychwstania Pana: Jam jest
Pierwszy i Ostatni, i yjcy. Byem umary, a oto jestem yjcy na wieki
wiekw i mam klucze mierci i Otchani (Ap 1,17-18). Czy dzie
zmartwychwstania by tak wany dla pierwszych chrzecijan, eby go
nazywa dniem Paskim? Oczywicie! Ps 118,22-24 proroczo wskazywa na
dzie Chrystusa Pana: Kamie odrzucony przez budujcych sta si
kamieniem wgielnym [] Oto dzie, ktry Pan uczyni: radujmy si ze i
weselmy!. W Dz 4,10-11 w. Piotr odnis fragment tego Psalmu do
Chrystusa, porwnujc Go z kamieniem, wspominajc te o Jego
zmartwychwstaniu: w imi Jezusa Chrystusa [], ktrego Bg wskrzesi z
martwych. [] On jest kamieniem, odrzuconym przez was budujcych,
tym, ktry sta si gowic wga. Zreszt sowa tego Psalmu ju wczeniej
Chrystus odnosi do siebie (Mt 21,42-44; Mk 12,10-11; k 20,17-18).
Ten zatem dzie, w ktrym dokonao si zmartwychwstanie Chrystusa, to
niedziela dzie Pana. Tego dnia towarzyszya niewiastom i Apostoom
jak zapowiada Psalm wielka rado (Mt 28,8; k 24,41; J 20,20). Warto
wiedzie, e pisarze wczesnochrzecijascy, czasem nawet samym dniem z
tego Psalmu nazywaj Chrystusa, ktry w niedziel stwarza wiat i
zmartwychwsta: np. List Barnaby (ok. 130), 6, 4; Klemens
Aleksandryjski (ur. 150), Kobierce, VI, 145, 5; Cyprian (ur. 200),
O Modlitwie Paskiej, 35. Nie dziwmy si temu, e dla pierwszych
chrzecijan waniejszy sta si fakt zmartwychwstania Jezusa a przez to
przyjcie niedzieli jako Dnia Paskiego ni odpoczynek sobotni.
Przecie sam Chrystus po mowie o naruszaniu szabatu (J 5,15-19)
wskaza na wskrzeszanie umarych i oywianie (J 5,21) jako
najwaniejsze dziea Jego i Ojca, a nie na odpoczynek. Nie maj te
racji ci sabatarianie, ktrzy za S. Bacchiocchim ucz, e okrelenie
dzie Paski (Ap 1,10) musi mie znaczenie eschatologiczne, a nie suy
dla oznaczenia konkretnego dnia, tzn. niedzieli. W Iz 58,13 szabat
jest nazwany dniem Jahwe: jeli nazwiesz szabat rozkosz, a wity dzie
Jahwe czcigodnym. Analogicznie dzie Paski jest dla ludu
Chrystusowego dniem witym i jest to niedziela (Ap 1,10). W Biblii
greckiej dzie Paski jako dzie powrotu Chrystusa okrelony jest
innymi sowami ni niedziela z Ap 1,10, czego jzyk polski jednak nie
oddaje. W pierwszym przypadku stosowane s sowa hemera tou Kyriou
lub hemera Kyriou (1 Tes 5,2; 1 Kor 1,8; 5,5; por. w LXX Iz 2,12;
13,6; Ez 13,5; 30,3; Jl 2,1.11; 3,4; Am 5,18.20; So 1,14; Ml 3,23),
a w drugim kyriake hemera (Ap 1,10), ktre to okrelenie pada tylko
jeden raz w Biblii. W pierwszym przypadku uyto dopeniacza sowa Pan
(dosownie: dzie Pana), a w drugim przymiotnika (dosownie: Paski
dzie). Jan nie musia znale si w dniu eschatologicznym, aby dawa
wskazwki konkretnym Kocioom swoich czasw, ktre na dodatek zna
osobicie (patrz Ap 1,11 i 2,1 3,22). Mg to by konkretny dzie
niedziela. Niedziela dniem Paskim chrzecijan 11
12. Samo to, e Bacchiocchi stwierdza, i dzie Paski z Ap 1,10 to
dzie eschatologiczny, nadal nie daje nam odpowiedzi na pytanie
kiedy, tzn. ktrego dnia Jan znalaz si w duchu w owym dniu
eschatologicznym. Aposto mwi bowiem dosownie: Byem w duchu w Paskim
dniu (Ap 1,10). Jeli za znalaz si on w tym widzeniu dotyczcym dnia
eschatologicznego w niedziel, wszystko staje si jasne. Zaprzeczajc
temu, e wizje Jana opisane w Apokalipsie mogy odby si w cigu
jednego dnia, Bacchiocchi nie kwestionuje samej tylko niedzieli,
ale i adwentystyczny szabat (s. 136148)! Warto te nadmieni, e
mierzenie ziemskimi kategoriami czasowymi tego, co Janowi mogo lub
nie mogo by przekazane jednego dnia przez Boga, wydaje si
niestosowne. Niedziel nazwao dniem Paskim rwnie wielu pisarzy
wczesnochrzecijaskich, ktrych tu wspomnimy, w innych za punktach
zacytujemy lub nawet omwimy ich teksty: Didache, 14, 1 (90-100 r.);
Ignacy Antiocheski (zm. 107), Do Kocioa w Magnezji, IX, 1; Ireneusz
(ur. 130-40), Fragm. 7; Klemens Aleksandryjski (ur. 150), Kobierce,
VII, 76, 4; Tertulian (ur. 155), De corona, 3; O modlitwie, 23; O
chrzcie, 19; Orygenes (ur. 185), Homilie do Ksigi Wyjcia, 7, 5;
Przeciw Celsusowi, 8, 22; Meliton z Sardes (II w.), Dzie Paski;
Dionizy (II w.), List Dionizego do Rzymian; Didaskalia apostolorum
(tu po 200 r.), II, 25, 2; II, 47, 1. Nawet teksty apokryficzne,
jak Ewangelia Piotra (IX, 35; XII, 50) z ok. 130-150 roku, Dzieje
Jana (CVI) z ok. 150 roku i Dzieje Piotra (fragment koptyjski) z
ok. 180-190 roku, oraz heretyk z II wieku, Teodos (u Klemensa
Aleksandryjskiego [ur. 150], Wypisy z Theodota, 63, 1), stosuj na
oznaczenie niedzieli okrelenie dzie Paski. Wida wic, e rodowisko
nie cakiem ortodoksyjne wobec nauki Kocioa te zachowao ten wity
dzie. Do dzi w jzyku greckim niedziela jest zwana [dniem] Paskim.
Ks. H. Pietras SJ na powyszy temat pisze: By moe pierwotnie mwiono
tylko Wieczerza Paska, jak to powiadcza Pawe w Pierwszym Licie do
Koryntian (11,20), a jako e spoywano j w niedziel, przymiotnik
Paska zacz oznacza take sam dzie, by moe doczyo si do tego poczucie
wasnej odrbnoci i ch przeciwstawienia si dniom wit pogaskich, lub
te jeszcze doszo eschatologiczne wyczekiwanie ostatniego dnia
Paskiego, czyli powtrnego przyjcia Chrystusa, czego niedziela bya
znakiem ( Dzie wity, s. 13). Jakie jeszcze pochodzenie okrelenia
dzie Paski przedstawiaj znawcy tego zagadnienia? Ot Bacchiocchi,
cho nie przyjmuje tego, to jednak podaje: Niemniej jednak
powszechnie sugerowano, e chrzecijanie wymylili okrelenie dzie
Paski na znak wiadomego protestu wobec istnienia dnia Imperatora ,
co najwidoczniej wypadao raz na miesic albo by moe nawet raz na
tydzie. Uywanie nazwy dzie Imperatora znalazo potwierdzenie w Azji
Mniejszej, co ma dla nas doniose znaczenie, skoro okazao si, e tam
wanie wyraenie dzie Paski zaczo by najpierw uywane (s. 127). Rwnie
wspomina o tym o. A. Jankowski OSB: W wielu jzykach z czasem stanie
si ta nazwa [dzie Paski] terminem technicznym (Dominica, domenica,
dimanche itd.), a powstaa ona zapewne w Azji Mniejszej jako reakcja
na okrelenie jednego z dni tygodnia mianem cesarskiego (A.
Jankowski [oprac.], Apokalipsa witego Jana. Wstp przekad z oryginau
komentarz Pozna 1959, s. 142). Niedziela dniem Paskim chrzecijan
12
13. Ale mona te inaczej, cho take biblijnie wykaza, e niedziela
w Pimie witym jest nazwana dniem Paskim. Ot zesanie Ducha witego
nastpio w niedziel (Dz 2,1; Kp 23,15-16), przez co Bg wskaza, e
dzie ten jest te dniem Ducha witego. Piotr nazywa t niedziel dniem
Paskim (Dz 2,16.20). Cho moe si wydawa, e dzie Paski z Dz 2,20 to
tylko odlegy dzie koca wiata, to jednak tak nie jest (fragment ten
moe mie dwa znaczenia). W Dz 2,16 czytamy: ale spenia si
przepowiednia proroka Joela, wic caa przepowiednia (Jl 3,15)
zawarta w Dz 2,17-21 ulega wypenieniu. Poprzedza dzie Paski miay
np. dziwy [cuda Biblia warszawska = NP] na grze i znaki na dole;
krew i ogie; soce zamieni si w ciemnoci (Dz 2,19n). Natomiast
Dzieje Apostolskie ogaszaj o tych znakach, e si wypeniy: Jezusa []
posannictwo Bg potwierdzi niezwykymi czynami, cudami i znakami
[cuda, dziwy i znaki ks. Dbrowski] (Dz 2,22; por. k 23,44n; 12,49;
Dz 2,3; J 19,34). Przypis do Dz 2,20 w Biblii poznaskiej mwi:
posugujc si proroctwem Joela (3,1-5), [Piotr] odnis jego tre do
czasw mesjaskich, zwaszcza wyraenie: dzie Paski, wielki i wspaniay
(w. 20) w rozumieniu Piotra oznacza wanie dzie zesania Ducha
witego. Wida wic, e niedziela zesania Duch witego zostaa nazwana
dniem Paskim, podobnie jak niedziela zmartwychwstania (Ap 1,10). O
ile Bacchiocchi nawet nie sugeruje, e okrelenie dzie Paski dla
nazwania niedzieli chrzecijanie przyjli z pogastwa, to polski
adwentysta Z. yko wprost stwierdza, e tak si rzeczy maj. Pisze on:
Kult Mitry wywar olbrzymi wpyw na obrzdowo chrzecijask. Najpowaniej
uzewntrznio si to w kulcie niedzieli, a nawet w jej nazwie jako
dniu Paskim (Nauki Pisma witego, s. 211). Omawiajc Ap 1,10, yko
potrafi nawet stwierdzi: Zreszt okrelenie niedzieli dniem Paskim
(Dies Dominica) nie wywodzi si z Biblii, lecz jak stwierdza
historia, ma zgoa inne podoe (tame, s. 203). Jako e yko twierdzi, i
okrelenie dzie Paski stosowali czciciele soca jeszcze przed
chrzecijastwem (tame, s. 208-209), to ju tylko krok od tego, by
dowodzi, e do Ap 1,10 wdaro si ono z nauk pogan, skoro i Jezus jest
w Ml 3,20 i innych tekstach nazwany socem. Oj, zagalopowa si pewnie
pan yko! Ale nawet gdyby chrzecijanie przyjli okrelenie dzie Paski
od pogan, wiadczyoby to tylko o tym, e Chrystus odebra bokom, to co
si Jemu naleao, bo przecie jest Panem kadego dnia (Ga 4,8; Mt
12,29; J 17,10). yko pisze te, e poniewa niektrzy chrzecijanie
zachowywali dzie powicony bogu Soca (dzie Soca) i nazywali go dniem
Paskim bez odwoywania si na Obj 1,10, mona miao postulowa, e
przyjli t nomenklatur od czcicieli Soca, dla ktrych niedziela duo
wczeniej bya ju dniem Paskim (tame, s. 209). Ot, po pierwsze,
chrzecijanie nie odwouj si na tej samej zasadzie do pogaskich rde
dla uzasadnienia nazwy niedzieli, tzn. dzie Paski. Po co wic tu co
postulowa? Po drugie, czy samo uycie terminu dzie Paski nie jest
odwoaniem si do Ap 1,10, skoro tam znajduj si te sowa? miao wic
mona postulowa, e chrzecijanie przyjli t nomenklatur z Ap 1,10. Po
trzecie, nawet gdyby chrzecijanie przyjli od pogan okrelenie dzie
Paski, to czy miaoby to wiadczy o ich zej woli? A czy greckie
okrelenie Bg przyjte w Septuagincie i Nowym Testamencie nie jest
identycznym z tym, ktre byo stosowane wczeniej w mitologii Grekw?
Po czwarte, przecie chrzecijanie nie ukrywali, e przyjli od pogan
okrelenie dzie Soca, ktremu nadali now tre. Dlaczego wic mieliby
ukrywa, gdyby to miao miejsce, Niedziela dniem Paskim chrzecijan
13
14. e przyjli od nich termin dzie Paski? Jeli oni sami nie
podaj, e tak byo, na nic zdaj si spekulacje Z. yko. Sabatarian
nigdy si nie zadowoli. Jeli w pismach wczesnochrzecijaskich padaj
sowa dzie Soca, jest le, bo to okrelenie pogaskie. Jeli padaj sowa
dzie Paski, te jest le, bo to take okrelenie pogaskie.
Prawdopodobnie dla sabatarian kade okrelenie niedzieli byoby ze.
Ciekawe, skd yko wie, e chrzecijanie przyjli okrelenie dzie Paski
od pogan, skoro aden z wczesnych pisarzy tego nie stwierdzi?
Tymczasem nie wykaza on te, e poganie stosowali okrelenie dzie
Paski wczeniej ni chrzecijanie. Odwouje si on tylko do logiki,
cytujc znakomitego historyka, dr. W. Weigla (tame, s. 208): Odkd
zaczto zwraca si do Mitry jako Pana (dominus), dzie Soca musia by
dniem Paskim na dugo przed czasami chrzecijaskimi (tame, s.
208-209). Na tej samej zasadzie mona udowodni, e skoro Jahwe
nazwany jest w Ps 84,12 socem, to kady szabat musia by dniem soca,
bo szabat jest dniem Pana (Iz 58,13), ktry to Pan jest socem.
Dalej, skoro Jezus jest nazwany w Ml 3,20 socem, to kada niedziela
musi by dniem soca, a On, bdc zarazem Panem, jest Panem kadego
dnia, a wic i dnia Paskiego. To samo mona uczyni z innymi wersetami
przytaczanymi przez sabatarian, np. Mk 2,32 w poczeniu z Ml 3,20
czy k 1,78. Moe jednak kto zapyta, kim jest ten znakomity historyk
W. Weigl (na s. 209 yko podaje dla odmiany: A. Weigl), na ktrego
powouje si nasz adwentysta? Ot Arthur Weigall bo tak brzmi
poprawnie jego nazwisko to czowiek, ktry programowo zwalcza Trjc
wit i bstwo Chrystusa oraz inne prawdy wiary. A dziw bierze, e yko,
ktry pono uznaje te nauki, podpiera si kim zwalczajcym
chrzecijastwo, prawdopodobnie ateist. Autor ten jest dyurnym
ekspertem wiadkw Jehowy, ktrzy powouj si na niego i jego dzieo The
Paganism in Our Christianity, gdy chc negowa wspomniane nauki, a
take np. Boe Narodzenie (patrz np. Czy wierzy w Trjc?, 1989, s. 6,
3, 11; Stranica rok XCV [1974] nr 11, s. 10; rok CIV [1983] nr 9,
s. 6; nr 13, 1993, s. 16; nr 24, 1997, s. 5; nr 8, 2001, s. 20).
Ciekawe, co Weigall pisze np. o szabacie czy krzyu? Swoj drog, yko
przedstawia ca gam dywagacji, z ktrych wynika, e Mitra jest Panem,
Soce jest Panem, Baal jest Panem (s. 209). Tylko co z tego wynika?
Przecie i Jahwe jest Panem, i Jezus jest Panem. Tak jak poganie
mogli uywa tych samych tytuw dla swych bogw, co chrzecijanie czy
ydzi, tak te mogli zapewne nazywa dni dniami Paskimi. Zreszt jakie
to miaoby mie znaczenie, e okrelenie dzie Paski byo znane u pogan
przed pojawieniem si chrzecijastwa, skoro yko sam mwi, e nawet
Justyn okoo 155 roku nie zna (!) tego terminu: Gdyby nazywano j
powszechnie dniem Paskim, Justyn nie omieszkaby okreli jej t waciw
nazw. Widocznie nic nie wiedzia o niedzieli jako dniu Paskim (tame,
s. 192). Na jakiej podstawie yko twierdzi, e Justyn nie zna dla
niedzieli okrelenia dzie Paski? Czy dlatego, e go nie wymienia? Ale
przecie nie wymienia te w swej Apologii kierowanej do pogan (w
ktrej uywa terminu dzie Soca) okrele pierwszy dzie po szabacie (Dz
20,7) czy pierwszy dzie tygodnia (Mt 28,1; k 24,1; 1 Kor 16,2).
Czyby te ich nie zna? (uywa ich tylko w polemice z ydem Tryfonem).
yko prawdopodobnie tendencyjnie przemilcza to, e Justyn zna te
nazwy niedzieli, akcentujc tylko nazw dzie Soca (s. 208). A moe
nasz adwentysta napisze rwnie, e Justyn wcale nie zna Biblii, skoro
uywa terminw dzie Saturna i dzie Soca? (Apologia, I, 67, 7). Jest
jednak bardzo prawdopodobne, e Justyn wbrew temu, co twierdzi Z.
yko zna niedziel jako dzie Paski. Ot biskup Koryntu, piszc swj tzw.
List Dionizego do Niedziela dniem Paskim chrzecijan 14
15. Rzymian, za pontyfikatu papiea Sotera (166-174) i w czasach
bliskich Justynowi uy tego terminu jako powszechnie znanego:
Dzisiaj obchodzilimy wity dzie Paski i czytalimy List Wasz, a
bdziemy go ku zbudowaniu naszemu zawsze odczytywali, tak samo jak
ten, ktry pisalicie dawniej przez Klemensa [zm. 101] (Euzebiusz,
Historia Kocielna, IV, 23, 11). yko za albo nie zna pisma
Dionizego, albo specjalnie je przemilcza, albo uwaa, e jest to
wiadectwo niewarte uwagi. Jednak o stosunku Justyna do okrelenia
dzie Paski napiszemy w oddzielnie (pkt 8). Dobrze jednak, e cho
Bacchiocchi, wbrew wielu adwentystom, na ten temat wyrazi si do
ekumenicznie: Istniej jednak, poczynajc od koca drugiego wieku,
niezbite przykady na to, e wraenie dzie Paski albo po prostu Paski
jest uywane jako powszechne okrelenie niedzieli (s. 126). Na
podstawie tej wypowiedzi mamy powody przypuszcza, e zanim pojawio
si powszechne oznaczanie niedzieli tym terminem, wczeniej by on
uywany regionalnie lub okazjonalnie. yko pisze te o epitafium o
nastpujcej treci: On urodzi si, Panie, w dniu Saturna, y dziesi
miesicy, umar dziesitego dnia przed kalendami wrzeniowymi w Paskim
dniu Soca (hemera heliou kiriake) (tame, s. 209). I co z tego
tekstu ma wynika? Czy to, e mowa jest o chrzecijaninie, ktry nazwa
dzie Soca Paskim, czyli niedziel Pask? Czy to, e mowa jest o
poganinie, ktry nazwa dzie Soca Paskim, czyli niedziel Pask lub
niedziel Mitry? Przecie yko nie poda nawet, co najistotniejsze,
wieku tego znaleziska! Przytacza te jako rzekomy dowd (czy przeciw
niedzieli?) napis z monety z lat 270-275 (!): Soce, Pan Imperium
Rzymskiego (tame, s. 209). Czyby wczeniejsze epitafium, niedatowane
przez Z. yko, te pochodzio z tego okresu? (O Aurelianie, bo to o
jego monecie mowa, patrz poniej, pkt 22). Mao tego, yko nie zdaje
sobie pewnie sprawy, e tak onglujc dniami i bogami, moe niektre
osoby doprowadzi do utraty wiary w Boga, gdy jego wywody
przypominaj prawie identyczne dywagacje ze rodowisk ateistycznych.
Tylko jedno nie przeszkadza Z. yko, a mianowicie to, e szabat
okrelany jest u pogan i przez np. Justyna mianem dnia Saturna, a
przecie rwnie i on moe by nazwany Paskim dniem Saturna, bo nawet
Bacchiocchi udowadnia, e dzie Soca wypar w czcigodnoci dzie
Saturna. Czy yko poszuka nam w starej literaturze okrelenie Paski
dzie Saturna? Zapewne zadowolony z siebie i ze swoich wnioskw yko
koczy rozwaania o Ap 1,10 sowami: Dalszy komentarz jest zbyteczny,
niedziela nie ma chrzecijaskiego rodowodu. Wszelkie teologiczne
wywody maj charakter spekulatywny i w istocie rzeczy s argumentem
wtrnym (tame, s. 209). Jeli tak, to naleaoby si zapyta: Z jakiego
powodu Bacchiocchi szuka na katolickiej uczelni chrzecijaskiego
rodowodu niedzieli? Czyby wczeniej nie wiedzia tego od Z. yko? 4.
Inne teksty biblijne o niedzieli Omwimy tu: J 20,26, ukazywania si
Chrystusa, Pidziesitnic, okrelenie trzeciego dnia, inne teksty
biblijne oraz argumenty adwentysty Z. yko przeciw niedzieli.
Sabatarianie na og bagatelizuj inne teksty biblijne, ktre mwi o
zmartwychwstaniu i ukazywaniu si Chrystusa. Adwentysta Z. yko pisze
o tym nastpujco: Niedziela dniem Paskim chrzecijan 15
16. Zwolennicy niedzieli gosz, e Pismo wite wspomina o
niedzieli. Owszem, Nowy Testament wymienia a osiem razy pierwszy
dzie tygodnia (Mat. 28, 1 NP; Mar. 16, 2. 9; uk. 24, 1; Jan 20, 1.
19; Dz. Ap. 20, 7; 1 Kor. 16, 2), nadto dwa razy mwi o nim w sposb
domylny (Jan 20, 24. 26; Dz. Ap. 2, 1). Nic jednak nie wskazuje ani
kontekst bliszy, ani dalszy aby okrelenia te dotyczyy niedzieli
jako dnia witego (Nauki Pisma witego, s. 200). Ciekawe, co wedug Z
yko musiaoby si sta, aby ten dzie mg by okrelony dniem witym. Czy
zmartwychwstanie Chrystusa to za mao? Czy yko zna jakie waniejsze
zdarzenie w katechezie pierwotnego Kocioa ni ten fakt? Popatrzmy na
biblijne teksty zamieszczone poniej w punkcie 18. Zmartwychwstanie
Chrystusa a niedziela i sami wyrbmy sobie zdanie na ten temat.
Zwalczajc znaczenie spotka Jezusa z uczniami w niedziel, yko wrcz
omieszy si jedn ze swoich wypowiedzi, przypisujc Chrystusowi
zmartwychwstaemu zmczenie po podry pieszej do Emaus! Pisze on:
Uczniowie i Chrystus zamiast zaywa witecznego odpoczynku
niedzielnego odbyli w tym dniu mczc podr do Emaus, oddalonego o
kilkanacie kilometrw od Jerozolimy, czego w wito si nie czynio
(tame, s. 201). Zauwamy, ile wiadomej ironii jest w tym tekcie. Bo
czy ktokolwiek w Kociele naucza, e ta pierwsza niedziela bya ju
wtedy dniem odpoczynku i zarazem witym dniem dla tych, ktrzy nie
byli jeszcze wtedy wiadomi, e Jezus zmartwychwsta? Przecie my nie
twierdzimy, e odziedziczylimy niedziel ju ze Starego Testamentu,
jak adwentyci szabat. Owszem, szabat w pewien sposb zapowiada
niedziel, ale stao si jasne to dopiero w wietle Nowego Testamentu i
zmartwychwstania Jezusa. Piszc o tym spotkaniu w Emaus, yko
stwierdzi, e nie byy to spotkania kultowe (tame, 201). Zgoda, nie
byy to wtedy zebrania kultowe, ale te spotkania, w ktrych Jezus
zacz wykada uczniom Pisma (k 24,25-27), day wanie impuls
chrzecijanom do organizowania zebra kultowych. Bo czy na takich
zebraniach nie wykada si Pisma i nie amie chleba? yko waciwie nie
moe zdecydowa si czy spotkanie Chrystusa z Apostoami po omiu dniach
(J 20,26) umieci w niedziel, czy te nie. Pisze on bowiem: Pierwszy
raz zgromadzenie takie odbyo si w tym samym dniu, w ktrym Chrystus
zmartwychwsta (Jan 20,19), drugi raz po omiu dniach (Jan 20,24-26).
Trzeci raz w pidziesitnic. Nie byy to jednak zebrania kultowe,
zwizane z uczczeniem niedzieli [] (tame, s. 201). A ponadto nie
wiadomo, czy to zebranie po omiu dniach faktycznie przypado w
niedziel. Jeli osiem dni liczy od nastpnego dnia, to smy dzie
przypada na poniedziaek lub wtorek (tame, s. 201). Nie do, e yko
nie moe si zdecydowa, czy opowiada si za niedziel w J 20,26, czy te
nie, to prbuje sugerowa jaki poniedziaek czy wtorek. A gdzie dowody
z pism wczesnochrzecijaskich? Kto przez ca histori chrzecijastwa
wspomina o poniedziaku czy wtorku? Czy Z. yko chodzi o to, by tylko
zdezorientowa nieutwierdzonych w wierze, czy te chce dotrze do
prawdy? Aluzj do negowanego przez niektrych sabatarian niedzielnego
ukazania si Jezusa po omiu dniach (J 20,26) zawar w swym pimie
Justyn Mczennik (ur. 100): Noe, wraz z innymi ludmi w czasie
potopu, to jest ze swoj on, trzema synami i onami tych synw, tworz
liczb osiem i s symbolem liczby smego dnia, w ktrym nasz Chrystus
ukaza si po swoim zmartwychwstaniu, a ktry przez sw moc jest cigle
pierwszy (Dialog z ydem Tryfonem, II, 138, 1-2). Niedziela dniem
Paskim chrzecijan 16
17. Przykazanie za obrzezania, ktre nakazywao dnia smego
obrzeza wszystkie dzieci, byo figur obrzezania prawdziwego, ktre
nas obrzezao z bdu i niegodziwoci przez Jezusa Chrystusa, Pana
naszego, zmartwychwstaego pierwszego dnia w tygodniu. Pierwszy
bowiem dzie tygodnia, aczkolwiek pierwszy z wszystkich dni, jest
wprawdzie smy, jeli si go liczy po wszystkich dniach cyklu
tygodniowego, ale nie przestaje by rwnoczenie pierwszym (Dialog z
ydem Tryfonem, I, 41, 4). Zreszt Bacchiocchi pisze do pochlebnie o
okreleniu niedzieli jako smego dnia, wywodzcego sw nazw zapewne z J
20,26 (po omiu dniach): Okazuje si wic, e okrelenie smy dzie,
wymylone bardzo wczenie przez chrzecijan, wyraa w pewnym stopniu i
sam sposb, i sam genez powstania instytucji niedzieli. Sugeruje
ono, e wito niedzielne powstao prawdopodobnie jako przeduenie
sabatu, obchodzone pocztkowo w sobot wieczorem (s. 326). Nie
wiadomo te, czemu Bacchiocchi gdzie indziej (np. s. 306-309)
pocztkw okrelenia smy dzie doszukuje si, gdzie si tylko da (tydzie
kosmiczny, eschatologia, gnostycyzm) i nie widzi jego pocztku w
biblijnym stwierdzeniu po omiu dniach [por. Kp 23,39]. Przecie do
tego najczciej nawizuj pisarze wczesnochrzecijascy (np. Justyn,
Barnaba), a dopiero pniej zaadaptowano semk do rnych spekulacji
wymienionych powyej. Wicej uwagi okreleniu smy dzie powicimy poniej
w punktach: 7. List Barnaby i 8. Justyn Mczennik. O tym dniu pisali
te: Klemens Aleksandryjski, Kobierce, V, 106, 2, Tertulian, O
bawochwalstwie, 14, 7, i Orygenes, Komentarze do Psalmw, Ps
118[119], 1 (ich teksty zamieszczone s w punkcie 9. Inne teksty
wczesnochrzecijaskie o niedzieli). O Pidziesitnicy, obchodzonej w
niedziel, yko pisze: Zwolennicy niedzieli uwaaj, e dzie ten
niedziela zosta wyrniony m.in. przez uroczyste zgromadzenie
apostolskie i zesanie Ducha witego. Argument nie przekonywa,
poniewa apostoowie zgromadzili si nie dlatego, e bya niedziela,
lecz z okazji uroczystego wita Pidziesitnicy. Pidziesitnica
przypada wwczas w niedziel zupenie przypadkowo, byo to wito ruchome
(Nauki Pisma witego, s. 202). U sabatarian wszystko odbywa si
przypadkowo. Spotkanie Pawa z brami na amaniu chleba (Dz 20,7)
odbyo si przez przypadek w niedziel, podobnie zesanie Ducha witego,
to pewnie i zmartwychwstanie Chrystusa rwnie przez przypadek
wydarzyo si w niedziel. Gdyby yko zawsze by tak konsekwentny, to
powinien te doda, e przez przypadek u pogan dzie Soca by obchodzony
w niedziel i przez przypadek dzie Mitry by dniem Paskim (patrz
powyej, pkt 3). A moe to Bg tak chcia, by Pidziesitnica pokrya si z
niedziel? Podobnie jak zechcia, by amanie chleba pokryo si z
niedziel (Dz 20,7) i zmartwychwstanie Chrystusa trzeciego dnia
take. O tym, e w pierwszych wiekach funkcjonowa te kalendarz, wedug
ktrego Pidziesitnica, tak jak inne wito, przypadao zawsze tego
samego dnia, tzn. w niedziel, piszemy poniej, w punkcie 11. Rzym a
niedziela. Natomiast o zesaniu Ducha witego jako dniu Paskim
wspominalimy powyej, w punkcie 3. o Ap 1,10. Kwestionujc donioso
ukazywa si zmartwychwstaego Chrystusa w niedziel jako podstawy do
wprowadzenia dnia kultu w niedziel, Bacchiocchi twierdzi, e takich
objawie si Jezusa byo wicej i zapewne te w inne dni tygodnia (s.
92-97). Ot, po pierwsze, Bacchiocchi nie wykaza, e kolejne
ukazywania si nastapiy w inne dni tygodnia ni niedziela (Biblia nie
podaje nazwy adnego z tych dni). Po drugie, jeli nie okrelono
konkretnego dnia tygodnia tych ukazywa si Chrystusa, to moemy
przypuszcza, e mogy one (przynajmniej niektre z nich) wydarzy w
niedziel albo e akcent Biblii spoczywa na pozostaych dniach, tych
niedzielnych, w ktrych Jezus si ukaza. Niedziela dniem Paskim
chrzecijan 17
18. Po trzecie, Bacchiocchi sam przytacza (s. 94) opini jednego
z uczonych, ktry uwaa, e take ukazanie si Jezusa nad Jeziorem
Tyberiadzkim (J 21,1-23) dokonao si w niedziel. Maj to potwierdza
np. sowa To ju trzeci raz, jak Jezus ukaza si uczniom od chwili,
gdy zmartwychwsta (J 21,14), nawizujce do wczeniejszych dwch
niedziel (J 20,19.26). Mao tego, to zjawienie si Jezusa jak si
okazuje nie byo trzecim, lecz czwartym opisanym przez Jana: J
20,14.19.26; 21,1-23. Wida wic, e Aposto liczy dni ukazywa si
Chrystusa (pierwsze dwa zjawienia odbyy si tej samej niedzieli), a
nie same objawienia, i w zwizku z tym jest bardzo prawdopodobne, e
opis z J 21,14 dzieje si w kolejn niedziel. Liczba trzech dni
niedzielnych ma te zapewne swoje znaczenie symboliczne, przydajce
wartoci kolejnym niedzielom. Bardzo wanym biblijnym terminem,
ktremu wytrawny analityk adwentystyczny Bacchiocchi oraz polski
uczony adwentysta yko, polemizujc z niedziel, nie powicili wcale
uwagi, s sowa trzeciego dnia. E. Bianchi omwi to zagadnienie na
trzech stronach (107-109) w swej ksice. Pisze tam midzy innymi:
Motywy, ktre doprowadziy chrzecijan (judeochrzecijan) do
zaadaptowania niedzieli na dzie celebracji, a nie przestrzegania
wycznie szabatu, nie miay bynajmniej wzgldu praktycznego
(kontynuacja szabatu), ale wynikaj z nowoci treci teologicznej, ktr
naley celebrowa: pierwszy dzie po szabacie jest dniem
zmartwychwstania, ukazywania si Zmartwychwstaego i daru Ducha
witego, jest dniem, ktry zbiega si z owym trzecim dniem,
wielokrotnie zapowiadanym przez Jezusa jako dzie Jego
zmartwychwstania, i ktry ju w ST oznacza oczekiwanie rychej
interwencji zbawczej Boga i samego wydarzenia zbawienia (Niedziela.
Dzie Pana, dzie czowieka, s. 107). Oto krtkie omwienie tych
fragmentw biblijnych zwizanych z naszym zagadnieniem. Niedziel jako
dzie zmartwychwstania Chrystusa zapowiadao kilka tekstw Starego
Testamentu. Okrelenie trzeciego dnia czy si w Biblii z podjtym
przez Boga dziaaniem majcym wyzwoli i zbawi Jego wiernych (Rdz
22,4; 42,18; Wj 19,16; Joz 2,16; Jon 2,1; Ezd 8,15.32; Est 5,1; Oz
6,2). Identyczne sowa trzeciego dnia (po trzech dniach) padaj w
nawizaniu do osoby Jezusa i Jego zmartwychwstania (Mt 16,21; 17,23;
20,19; 27,63n; Mk 8,31; 9,31; 10,34; k 9,22; 18,33; 24,7.21.46; Dz
10,40; 1 Kor 15,4). Przez tak czste powtarzanie przez Chrystusa
formuy trzeciego dnia jest jasne, e dla chrzecijan, szczeglnie
judeochrzecijan, niedziela staa si dniem, w ktrym naleao upamitnia
zbawcze dzieo Boga. (Szerzej o tym zagadnieniu, patrz: Niedziela.
Dzie Pana, dzie czowieka, s. 107-109). Oto inne teksty biblijne,
ktre bezporednio lub porednio wi si z niedziel: O Ps 118,22-24 i
zesaniu Ducha witego patrz powyej, pkt 3. Jezus wiato wiata (J
8,12) przez swe zmartwychwstanie w niedziel wskazuje nam dzie, w
ktrym Bg stworzy wiato (Rdz 1,3). Chrystus sprawi, e od Niedzieli
Wielkanocnej chrzecijanie staj si wiatem wiata (Mt 5,14) i chodz w
Jego wietle. Niedziela jako pierwszy dzie stworzenia, tzn. dzie
pierworodny, staje si dniem zwycistwa Syna Pierworodnego. Przez
krlewski wjazd do Jerozolimy (J 12,13nn), ktrego dokona w niedziel
(J 12,1.12; 19,31), Chrystus wskaza nam, e dzie ten symbolizuje
Jego powtrne przyjcie w krlewskiej chwale. Chrystus,
zmartwychwstajc w niedziel, wskaza nam ten dzie jako dzie zwycistwa
nad mierci. Niedziela zmartwychwstania i kada inna przypomina nam
te, e i my zmartwychwstaniemy (1 P 1,3). Chrystus kilkakrotnie
ukazywa si uczniom w niedziel (J 20,1.19.26; k 24,1.13.33.34.36).
Tego dnia uczniowie si spotykaj (J 20,19.26; Dz 2,1). Niedziela
dniem Paskim chrzecijan 18
19. Pierwszy owoc ewangelizacyjny w liczbie trzech tysicy osb
zostaje dany Kocioowi w niedziel (Dz 2,41). Hbr 10,25 upomina
chrzecijan: Nie opuszczajmy naszych wsplnych zebra, jak to si stao
zwyczajem niektrych. Poniewa s to nasze, czyli chrzecijaskie
zgromadzenia, wic nie wchodz tu w rachub sobotnie wizyty Pawa w
synagogach, ktrymi zachwycaj si sabatarianie. Cho nie pada tu sowo
niedziela, to jednak komentatorzy podkrelaj liturgiczne powizanie
greckiego sowa zebranie (S. ach, List do Hebrajczykw. Wstp, przekad
z oryginau komentarz ekskursy, Pozna 1959, s. 241242). Na
zakoczenie popatrzmy na sowa Bacchiocchiego, ktry do ekumenicznie
chce podkreli wag wielokrotnego ukazywania si Chrystusa i zarazem
zanegowa to, e mogo by ono podstaw do upamitniania w kad niedziel:
Chocia zjawienie si Chrystusa kilkakrotnie z jednej strony
potwierdzao zdesperowanym uczniom realno zmartwychwstania, to nie
mogo ono z drugiej strony sugerowa ustanowienia jakiej nowej
cotygodniowej pamitki zmartwychwstania (s. 97). Wspomnijmy te cho
nie wie si to bezporednio z naszym tematem o delektowaniu si
adwentystw sowami wedug zwyczaju swego (dotyczy bytnoci Chrystusa
czy Pawa w synagodze w szabat k 4,16; Dz 17,2). Sabatarianie nie
zauwaaj, e przecie te sowa nie oznaczaj wedug przykazania o
szabacie, ale raczej wedug swojej tradycji. Czy w zwizku z tym nie
przesadzaj, twierdzc, e uznaliby chodzenie do kocioa w niedziel,
gdyby przykazanie Boe mwio o niedzieli? 5. Didache Omwimy tu:
termin dzie Paski oraz spraw wagi zmartwychwstania Jezusa jako
motywu dla wicenia niedzieli. Na pocztek przedstawiamy interesujcy
nas fragment Didache (ok. 90 r.; uczeni datuj je 70-150 r.]): W
dniu Pana, w niedziel, gromadcie si razem, by ama chleb i skada
dzikczynienie, a wyznawajcie ponadto wasze grzechy, aby ofiara
wasza bya czysta. Niechaj nikt, kto ma jaki spr ze swoim bratem,
dopki si nie pogodz, nie bierze udziau w tym zgromadzeniu, aby nie
zostaa skalana wasza ofiara. Oto bowiem sowa Pana: Na kadym miejscu
i w kadym czasie skada mi bd ofiar czyst, poniewa jestem Krlem
wielkim, mwi Pan, a imi moje budzi podziw midzy narodami [Ml
1,11.14] (XIV, 1-3). J. Salij OP o tym fragmencie i pomysach
Bacchiocchiego pisze: Ot w datowanej mniej wicej na rok 95 Nauce
dwunastu Apostow [Didache] znajduje si nastpujca wypowied: W [dzie]
Paski gromadcie si razem, amcie chleb i czycie dziki
(eucharistesate), wyznawajcie grzechy wasze, aeby czysta bya wasza
ofiara (XIV, 1). Owszem, powiada Bacchiocchi, tekst ten mona tak
odczyta, ale mona go rwnie odczyta nastpujco: Zgodnie z [nakazem]
Paskim gromadcie si, itd. Patrologw czeka teraz mudna praca
zweryfikowania lub sklasyfikowania tej wypowiedzi (Spr o niedziel,
s. 232). Bacchiocchi zauwaa midzy innymi, e w tekcie oryginalnym
Didache nie wystpuje sowo dzie, twierdzi zatem, e zamiast tego
domylnego sowa trzeba wstawi inne domylne sowo (np. przykazanie,
nakaz lub doktryna), ktre zmieni sens tego zdania (Od soboty do
niedzieli, s. 126). Trzeba przyzna, e propozycja Bacchiocchiego to
nowatorskie odczytanie tego tekstu. Nie potrafimy wskaza, w ktrym
wieku po Chrystusie si pojawio. Prawdopodobnie w XX (Bacchiocchi
nie przedstawia historii swej interpretacji tego tekstu). Jednak
sam Bacchiocchi wskazuje, e kiedy ten tekst rozumiano zupenie
inaczej! Niedziela dniem Paskim chrzecijan 19
20. Ot Konstytucje apostolskie (IV w.), ktre tak lubi cytowa
sabatarianie (gdy wspominaj o wiceniu na Wschodzie soboty i
niedzieli), s wiadkiem naszego odczytania spornego tekstu.
Bacchiocchi pisze o tym: W Konstytucjach apostolskich VII, 30, 1,
ktre szeroko powtarzaj stwierdzenia zawarte w Didache XIV, e w dniu
zmartwychwstania Pana, to znaczy w dniu Paskim, gromadzimy si
wsplnie, razem (s. 132). Natomiast na stronach 132-133 uzasadnia, e
dzie Paski w Konstytucjach apostolskich jest niedziel cotygodniow,
a nie wielkanocn, jak prbowa to narzuci jeden z uczonych. W zwizku
z tym nie ma powodu z jakich filologicznych racji, proponowanych
przez Bacchiocchiego (s. 125-126), zmienia tradycyjnego rozumienia
omawianego tekstu. Dla Bacchiocchiego nie ma prawie znaczenia, e
apokryficzna Ewangelia Piotra (IX, 35; XII, 50), ktra powstaa w
latach 150-200, zawiera ju definitywny argument, e okrelenie Paski
oznacza dzie Paski niedziel (patrz poniej). Podobnie i dzi w Grecji
niedziela okrelana jest terminem Kyriak, bez dodania sowa dzie. Cho
Bacchiocchi cytuje fragmenty Ewangelii Piotra i przyznaje, e tak
rzeczywicie jest, to jednak nie chce widzie zbienoci sownictwa
Didache i tego apokryfu, podkrelajc, e dzieli je czas kilku
dziesicioleci (s. 125, 129). Zapewne ze wzgldw taktycznych nie
wypowiada si, jak dat powstania Didache przyjmuje osobicie, ale
wspomina, e inni datuj to dzieo na lata 60-150, a niektrzy nawet na
krtko po roku 150 (s. 132, 186). Czy jest to tak odlegy czas od
daty napisania wyej wspomnianego apokryfu? Oto sowa wspomnianego
apokryfu o niedzieli: Ale w nocy, gdy wita dzie Paski [niedziela],
a grobu strzegy strae kolejno po dwch, odezwa si wielki gos w
niebie i ujrzeli, jak otwaro si niebo i dwu mw zstpio stamtd
odzianych wielkim blaskiem i zbliyo si do grobu (Ewangelia Piotra,
IX, 35-36). W dniu Paskim [w niedziel] o wicie Maria Magdalena,
uczennica Pana, ktra z lku przed ydami, poncymi gniewem, nie
uczynia przy grobie Pana tego, co zwyky czyni niewiasty wzgldem
drogich sobie zmarych, wziwszy z sob przyjaciki, udaa si do grobu,
gdzie zosta zoony (Ewangelia Piotra, XII, 50-51). Ciekawe, e
Bacchiocchi potrafi jednak przyzna: W tej apokryficznej Ewangelii,
pochodzcej z drugiej poowy drugiego wieku, uycie skrconej formy
Paski, bez rzeczownika dzie , skania do wniosku, jak to susznie
zauway L. Vaganay, une facon courante, tzn. e okrelenie takie byo
powszechnie uywane (s. 125). Istniej jednak, poczynajc od koca
drugiego wieku, niezbite przykady na to, e wraenie dzie Paski albo
po prostu Paski jest uywane jako powszechne okrelenie niedzieli (s.
126). Zaznaczmy jeszcze, e waciwie Bacchiocchi nie przytoczy dowodw
na to, e wspomniany apokryf pierwszy przekaza nam sam termin Paski
jako okrelenie niedzieli. Nie moe te definitywnie zaprzeczy, e to
Didache i Ignacy Antiocheski (zm. 107) wyprzedzali j w tej
terminologii i e to od nich autor apokryfu zaczerpn sownictwo.
Przeciw niedzieli Bacchiocchi przytacza jeszcze sowa Gromadcie si
czsto razem (Didache, XVI, 1), komentujc: Trudno wic zgodzi si z
pogldem, e sugeruje to jak ekskluzywno niedzielnych zgromadze (s.
126). Jeli Bacchiocchi tak to pojmuje, to tekst ten identycznie
wystpuje przeciw szabatowi. Po drugie, nawoywanie do czstego
gromadzenia si nie przeczy szczeglnemu obchodzeniu niedzieli.
Przecie i dzi Koci nawouje do czstego brania udziau we Mszy witej i
w naboestwach w tygodniu, ale szczeglnie w niedziel. Niedziela
dniem Paskim chrzecijan 20
21. A co powiedzie o sowach Bacchiocchiego: Brak [w Didache]
natomiast jakiejkolwiek wzmianki o zmartwychwstaniu Chrystusowym
(s. 86), ktre byoby ewentualnie motywem dla wicenia niedzieli? Ot,
po pierwsze, Didache wiele razy mwi o Chrystusie jako o Panu (np.
VI, 2; VIII, 2; IX, 5; XI, 2 i 4; XIV, 1; XV, 1; XVI, 1 i 7), a ten
tytu szczeglnie dotyczy Jezusa Zmartwychwstaego, czemu nie da si
zaprzeczy i co wielu biblistw podkrela. Po drugie, jest te w tym
pimie aluzja do zmartwychwstania Jezusa: Dzikujemy Ci, Ojcze wity,
[] za niemiertelno, ktr objawie nam przez Jezusa, Sug Twego
(Didache, X, 2). Ot to objawienie niemiertelnoci nastpio przede
wszystkim przez zmartwychwstanie Chrystusa, bo bez tego faktu nauka
o niej byaby tylko teori. Nasuwa si te jeszcze jedna uwaga. Ot samo
to, e Didache, bdc najwczeniejszym znanym pozabiblijnym zbiorem
zasad wiary chrzecijaskiej, nie wspomina o szabacie, wiadczy o tym,
e nie by on a tak wanym dniem dla chrzecijan tamtego czasu, jak si
wydaje sabatarianom. By moe, to jest powodem, dlaczego za wszelk
cen chc oni zanegowa, fakt, e Didache wspomina o niedzieli. Na
koniec przytoczmy jeszcze jedn wypowied dominikanina J. Salija na
temat Didache: Ale zwrmy uwag na niezwykle dla naszego tematu
istotn wypowied tego dokumentu, wiadczc o tym, jak ywo wczesny Koci
odczuwa potrzeb obrzdowego odrnienia si od Synagogi: Posty wasze
niech nie przypadaj z obudnikami. Oni poszcz w poniedziaki i
czwartki, wy natomiast pocie w rody i pitki ([Didache] VIII, 1). W
wietle tej wypowiedzi wydaje si rzecz bardzo mao prawdopodobn, aeby
Koci czasw pnoapostolskich zachowywa jeszcze zgromadzenia sobotnie
(Spr o niedziel, s. 232). 6. Ignacy Antiocheski Omwimy tu: spraw
szabatu, termin dzie Paski oraz spraw wagi zmartwychwstania Jezusa
jako motywu dla wicenia niedzieli. Na pocztek przedstawiamy
interesujcy nas fragment listu Do Kocioa w Magnezji Ignacego
Antiocheskiego (zm. 107): VIII (1) Nie dajcie si zwodzi obcymi
naukami ani starymi baniami bez adnego poytku. Jeli bowiem dzisiaj
jeszcze yjemy wedug prawa ydowskiego, wyznajemy, e nie otrzymalimy
aski. (2) Boscy prorocy yli wedug Jezusa Chrystusa i dlatego wanie
byli przeladowani. Natchnieni Jego ask mieli moc przekona tych, co
wtpili, e Bg jest jeden i e objawi si nam przez Jezusa Chrystusa,
swojego Syna. On to jest Jego Sowem wychodzcym z milczenia, On te
we wszystkim podoba si Temu, ktry Go posa. IX (1) Tak wic nawet
ludzie yjcy dawniej w starym porzdku rzeczy doszli do nowej nadziei
i nie zachowuj ju szabatu, ale obchodz dzie Paski, w ktrym to przez
Jezusa Chrystusa i przez mier Jego take i nasze ycie wzeszo jak
soce. Niektrzy wprawdzie temu przecz, lecz przecie wanie przez t
tajemnic otrzymalimy wiar i po to w niej trwamy [] (Do Kocioa w
Magnezji, VIII, 1 IX, 1). (Podobny przekad ks. A. Lisieckiego z
1924 r. adwentyci cytuj w ksice Z. yko, Nauki Pisma witego, s.
205). Powyszy fragment Ignacego omawia w polemice z S. Bacchiocchim
J. Salij OP: Wyranie przeciwstawia niedziel sobocie w. Ignacy z
Antiochii w napisanym okoo roku 108 Licie do Magnezjan. eby zda
sobie spraw z tego, jak wczesny to moment w historii chrzecijastwa,
warto sobie przypomnie, e wedle legendy Ignacy znajdowa si wrd
dzieci, ktre przyprowadzono do Pana Jezusa, aby je pobogosawi; ot
niezalenie od tego, ile prawdy jest w tej legendzie, Ignacy
rzeczywicie urodzi si w czasach ziemskiego ycia Pana Jezusa.
Wspomniana wypowied znajduje si w duszym Niedziela dniem Paskim
chrzecijan 21
22. fragmencie ostrzegajcym przed uleganiem duchowi Starego
Prawa, a brzmi nastpujco: Tak wic nawet ludzie yjcy dawniej w
starym porzdku rzeczy doszli do nowej nadziei i nie zachowuj ju
szabatu, ale yj wedug [dnia] Paskiego, w ktrym i nasze ycie wzeszo
[jak soce] przez Niego i przez mier Jego (IX, 1). Bacchiocchi
wydobywa wszystkie moliwe trudnoci filologiczne przeciwko takiemu
odczytaniu tekstu a dla patrologw, rzecz jasna, jest to przysuga
niezmiernie cenna, bo przecie prawie kada, choby nawet zupenie
nietrafna prba spojrzenia na stary tekst w radykalnie nowym wietle
prowadzi do naukowych dyskusji, ktre zazwyczaj owocuj jakimi wanymi
odkryciami. Tutaj ograniczmy si do dwch spostrzee. Po pierwsze,
zauwamy w tym tekcie bardzo prawdopodobn aluzj do zmartwychwstania
(czasownik anatello spontanicznie kojarzy si ze wschodem soca). Po
wtre, pomimo wszystkich zastrzee Bacchiocchi uznaje jednak
wiadectwo w. Ignacego na rzecz niedzieli, podkrela jedynie, e nie
sposb snu przypuszcze, i chrzecijanie w Azji radykalnie ju odeszli
od sabatu i wicili wycznie niedziel (s. 237). Przypomnijmy, e
chodzi tu mniej wicej o rok 108, zdaniem za Bacchiocchiego 115 (Spr
o niedziel, s. 232-233). Aby osabi warto cytowanych sw Ignacego
(nie zachowuj ju szabatu), Bacchiocchi proponuje odczyta je
nastpujco: nie sabatyzujc duej (Od soboty do niedzieli, s. 234).
Zapewne kady domyli si, e bez takiego odczytania tekstu sowa
Ignacego byyby dla niego bezwartociowe. Dla nas za obie wersje s do
przyjcia (!), bo obydwie pozwalaj na zrozumienie, e Ignacy
stwierdza, i chrzecijanie nie obchodz ju szabatu. Do pewnych
wtpliwoci na temat szabatu doprowadziy Bacchiocchiego nastpujce
sowa Ignacego: Nie dajcie si zwodzi obcymi naukami ani starymi
baniami bez adnego poytku. Jeli bowiem dzisiaj jeszcze yjemy wedug
prawa ydowskiego, wyznajemy, e nie otrzymalimy aski (Do Kocioa w
Magnezji, VIII, 1). Jest rzecz bezsensown mwi o Jezusie Chrystusie
i zarazem y po ydowsku, poniewa to nie chrzecijastwo przyjo
judaizm, lecz judaizm chrzecijastwo, w ktrym zgromadzili si wszyscy
ludzie wierzcy w Boga (Do Kocioa w Magnezji, X, 3). I jeszcze jedna
uwaga. Ot gdyby obchodzenie szabatu byo tak wane dla Ignacego, jak
si wydaje Bacchiocchiemu, to zapewne przynajmniej w jeszcze jednym
ze swych siedmiu listw wspomniaby o tym. Tymczasem Ignacy w licie
Do Kocioa w Filadelfii stwierdza: Jeli kto wyjania wam [Pismo]
wedug zasad judaizmu, nie suchajcie go. Lepiej jest bowiem sucha
obrzezanego, ktry gosi chrzecijastwo, ni nieobrzezanego, ktry po
ydowsku yje (VI, 1). Wydaje si te, e Bacchiocchi chce powyszy tekst
Ignacego sprowadzi w pewien sposb do absurdu i wykaza, e jeli
zastosujemy w nim sowo szabat, to okae si, e nie zachowywali go
prorocy Starego Testamentu, co byoby nonsensem. Jakie przedstawia
dowody? Ot Bacchiocchi czy prorokw z wczeniejszego rozdziau (VIII,
2) z osobami z rozdziau nastpnego (IX, 1). Tymczasem aden znany mi
polski przekad czy fragment omawianego listu Ignacego (widerkwna,
Lisiecki, Bianchi; patrz powyej) nie utosamia osb z obu rozdziaw.
Bacchiocchi za pisze: W nastpnym rozdziale [IX] powouje si on znowu
na tych starotestamentowych prorokw, ktrzy yli wedug starodawnych
sposobw i ktrzy osignli now nadziej, nie sabatyzujc duej, ale yjc
zgodnie z yciem Pana (albo dnia Paskiego) (s. 234). Powyej za
przedstawilimy cay fragment Ignacego (z rozdz. VIII i IX), po
przeczytaniu ktrego kady sam wyrobi sobie zdanie co do utosamiania
omawianych osb. Niedziela dniem Paskim chrzecijan 22
23. Ciekawostk jest te widoczna odmienno wykadni Bacchiocchiego
nie tylko od uznajcych niedziel, ale i od innych adwentystw! O ile
sabatyzowanie w pimie Ignacego interpretuje on jako zachowywanie
soboty na sposb judaistyczny (s. 236), to dla Z. yko to samo sowo
znaczy zachowywanie innych sabatw, tzn. szabatw ceremonialnych (s.
206), opisanych w Kp 23,24.27-28. Wida wic, e czasem sabatarianie
broni swej soboty, jak si tylko da, aby tylko zwalczy niedziel. Na
kogo powouje si Bacchiocchi w sprawie rzekomego odrzucenia w licie
Ignacego obchodzenia szabatu na sposb judaistyczny, a obowizujcego
niejudaistycznego obchodzenia soboty? Ot na anonimowy tekst Do
Kocioa w Magnezji Pseudo-Ignacego, pochodzcy z IV lub V wieku,
nazywajc go duszym tekstem (zrewidowanym) (s. 236). Bacchiocchi
cytuje nastpujce sowa z tego pisma (rozdz. 9): Nie zachowujemy
zatem duej sabatu na sposb ydowski i nie radujemy si w dniach
bezczynnoci []. Ale niech kady z nas zachowuje sabat w sposb
duchowy, radujc si rozmylaniem nad zakonem, nie za w odpoczynku
cielesnym, niech podziwia wwczas mistrzostwo Boga. Natomiast niech
nie postpuje w ten sposb, e nie spoywa potraw dzie wczeniej
przygotowanych ani letnich napojw, ani e spaceruje w obrbie
dopuszczalnej przepisami przestrzeni, ani e nie znajduje upodobania
w tacu i oklaskach, ktre to zakazy same w sobie nie maj adnego
sensu (s. 236). Zwrmy uwag na sowa opuszczone przez Bacchiocchiego
(zaznaczone wielokropkiem w nawiasie kwadratowym), bo s one
kluczowe, potwierdzajc, e chrzecijanie obchodzcy szabat w tym dniu
pracowali. Oto te sowa: Kto nie pracuje, niech nie je [2 Tes 3,10].
W pocie oblicza swego spoywajc chleb swj [Rdz 3,19] (Pseudo-Ignacy,
Do Kocioa w Magnezji, IX). Nie wiemy, czy nasz adwentystyczny
analityk umylnie opuci te sowa, czy nie byy mu potrzebne, ale ten
zachowany przez niego fragment mwi take o tym, e obchodzenie
szabatu nie polegao na odpoczynku cielesnym (patrz powyej). Drugi
problem, ktrym jednak si zajmiemy obecnie, dotyczy niedzieli jako
dnia Paskiego. Bo tak si wanie skada, e cytowany przez
Bacchiocchiego fragment koczy si opisem obchodzenia niedzieli,
Krlowej dni, tu po skoczonym szabacie! Ale tego urywka nasz
adwentysta ju wcale nie przedstawi, gdy mia zapewne inne plany:
zajmowa si mianowicie problemem sabatyzowania, a nie dniem Paskim
(patrz poniej po sowach: Po szste). Jeli wic, jak wida, obchodzenie
szabatu na sposb niejudaistyczny nie polegao na powstrzymywaniu si
od pracy, to co wsplnego ma tamto obchodzenie soboty z dzisiejszymi
sabatarianami, ktrzy akurat odpoczynek cielesny akcentuj?
Absurdalny staje si te ich pretensjonalny zarzut, e niedziela w
pierwszych wiekach bya normalnym dniem pracy, skoro wicc sobot, te
nie powstrzymywano si od niej. Druga (obok szabatu) sprawa to
wystpowanie w licie Ignacego dnia Paskiego, co Bacchiocchi i Z. yko
kwestionuj. Bacchiocchi np. pisze: [] wedle naszej oceny, tekst
Magnezjan 9, 1 odnosi si raczej do ycia Pana ni do dnia Paskiego
(s. 254). Co wicej rzeczownik ycie wystpuje w najstarszym ocalaym
rkopisie greckim (Codex Mediceus Laurentius); a zatem zwrot ycie
Pana jest najbardziej prawdopodobnym przekadem (s. 235). Ale w
innym miejscu Bacchiocchi umia te napisa tak, jakby dopuszcza, e w
licie Ignacego jest moliwe istnienie terminu dzie Paski: Niedziela
dniem Paskim chrzecijan 23
24. Ignacy pisze: [] yjc zgodnie z yciem Pana (albo z dniem
Paskim []) (s. 234; por. s. 235). Sprbujmy odpowiedzie na te
zarzuty Bacchiocchiego. Ot, po pierwsze, czciowo odpowied
Bacchiocchiemu daje polski adwentysta Z. yko, ktry potrafi nawet
przytoczy opini uczonych przeczcych pomysom naszego analityka:
Niektrzy interpretatorzy s zdania, e cho w tekcie oryginalnym nie
wystpuje sowo dzie (hemera), to jednak mona si go domyla i poczy je
ze sowem Paski (kyriake), zwaszcza jeli wzi za podstaw przekadu
edycj Loeba, ktra zawiera jedynie fraz kata kyriaken dzontes (yli
zgodnie z Pana). W ten oto sposb cao frazy w brzmieniu: yj zgodnie
z dniem Paskim (kata kyriake hemera dzontes), czyli zachowuj dzie
Paski, mona by przeciwstawi frazie poprzedniej: nie wic szabatu
(meketi sabbatidzontes) (Nauki Pisma witego, s. 206). Oczywicie yko
nie zgadza si z tak interpretacj tego tekstu. Po drugie, to, e w
jednym z kodeksw listu Ignacego wystpuje sowo ycie (zamiast
domylnego dzie), jeszcze o niczym nie wiadczy i nie przesdza. Wrcz
przeciwnie, le wiadczy o Bacchiocchim, e buduje ca konstrukcj na
jednym kodeksie, nawet jeli jest on najstarszy z ocalaych, nie majc
innego potwierdzenia w dalekiej historii. Prcz tego nawet
najstarszy zachowany kodeks nie musi by najwierniejszy i
Bacchiocchi zdaje si to rozumie, skoro nie stara si udowadnia, e
jest inaczej. Znamienne jest wic jego milczenie w tej sprawie.
Pisze te, e bardziej istotny bdzie sam kontekst (s. 235) omawianego
fragmentu ni sam ten kodeks. Po trzecie, nie wiemy, jak ma wyglda
dalszy cig omawianego fragmentu po proponowanych przez
Bacchiocchiego sowach ale yjc zgodnie z yciem Pana, poniewa nasz
adwentystyczny analityk jakby zapomnia przedstawi kolejne sowa tego
tekstu, ktry zmieni. Czyby wymagane byo odmienne interpretowanie
kolejnego fragmentu? Po czwarte, jako dziwne, e przez wiele wiekw
nikt nie interpretowa tego tekstu tak jak Bacchiocchi. On sam na
potwierdzenie swych koncepcji odsya tylko do uczonych z XX wieku
(s. 235). Po pite, Bacchiocchi sam potwierdza, e niewiele lat po
Ignacym istnia zwyczaj nazywania niedzieli terminem Paski bez uycia
sowa dzie, tak jak dzieje si to dzi np. w jzyku polskim, gdy uywa
si nazwy niedziela i kady rozumie ju, e chodzi o dzie tygodnia. Oto
sowa naszego adwentysty: W tej apokryficznej Ewangelii, pochodzcej
z drugiej poowy drugiego wieku, uycie skrconej formy Paski, bez
rzeczownika dzie , skania do wniosku, jak to susznie zauway L.
Vaganay, une facon courante, tzn. e okrelenie takie byo powszechnie
uywane (s. 125). Istniej jednak, poczynajc od koca drugiego wieku,
niezbite przykady na to, e wraenie dzie Paski albo po prostu Paski
jest uywane jako powszechne okrelenie niedzieli (s. 126). Wicej o
tym zagadnieniu napisalimy w poprzednim punkcie (Didache) i tam
odsyamy zainteresowanych. Zaznaczmy jednak, e waciwie Bacchiocchi
nie ma dowodw na to, by w peni zaprzeczy, e to wanie Didache (ok.
90 r.) jako pierwsze oraz Ignacy uyli samego terminu Paski na
oznaczenie niedzieli, a dopiero pniej skorzysta z tego nazewnictwa
autor wspomnianego apokryfu. Po szste, poniewa Bacchiocchi w
sprawie szabatu jak wiedzielimy powyej wykorzysta w swej
argumentacji tekst listu Do Kocioa w Magnezji Pseudo-Ignacego (IV-V
w.), wic i my si nim posuymy. Zacytujemy fragment, przed ktrym
Bacchiocchi koczy cytat na stronie 236 swego dziea. Czyby przez
przypadek? Niedziela dniem Paskim chrzecijan 24
25. I po uczczeniu szabatu niech kady kochajcy Chrystusa wici
dzie Paski jako dzie zmartwychwstania, Krlow wyniesion nad kady
dzie, ktrego oczekiwa prorok, dowodzc do koca o smym dniu [Ps 6,1 i
11,1 LXX], w ktrym i ycie nasze wzeszo, i zwycistwo nad mierci
zostao zdobyte w Jezusie (And after the observance of the Sabbath,
let every friend of Christ keep the Lords Day as a festival, the
resurrectionday, the queen and chief of all the days [of the week].
Looking forward to this, the prophet declared, To the end, for the
eighth day, on which our life both sprang up again, and the victory
over death was obtained in Christ). Jeli wic tekst Pseudo-Ignacego
potraktowa jako wykadni listu Do Kocioa w Magnezji Ignacego z
Antiochii, to wida, e trzeba rozumie, e w obu fragmentach mowa jest
o niedzieli jako dniu Paskim, a nie o yciu Pana. Cho Bacchiocchi
nie omawia tego fragmentu, ktry dotyczy niedzieli, a jedynie
wczeniejszy dotyczcy szabatu, to jednak na s. 326, wspominajc Ps
6,1 i 11,1, nawizuje do tego tekstu. Bacchiocchi powtarza cigle, e
zmartwychwstanie Chrystusa jest u pisarzy wczesnochrzecijaskich
drugorzdnym motywem dla wicenia niedzie