Składniki

pokarmów i

efekty

niedoboru

składników

odżywczych w

pokarmach

Jedna trzecia Polaków cierpi na dolegliwości fizyczne i psychiczne, wynikające ze złego sposobu odżywiania się. Ich przyczyną są najczęściej niedobory składników odżywczych, takich jak białka czy witaminy. Niebezpieczne dla organizmu są także nieodpowiednie proporcje poszczególnych w pożywieniu. Nadmiar jednych składników przy niedoborze innych może być przyczyną, np. miażdżycy, nadmiaru lub braku witamin w organizmie, próchnicy zębów, osteoporozy – choroby objawiającej się podatnością kości na złamanie.

Człowiek spożywając różne pokarmy

roślinne i zwierzęce, czerpie z nich

składniki odżywcze:

Białka

Cukry

Tłuszcze

A także witaminy i sole mineralne

BIAŁKA

Białka to największa grupa związków

organicznych. Podstawową cegiełka

budulcową białek są aminokwasy.

W białkach występuje 20 różnych

aminokwasów ułożonych w różnych

konfiguracjach. Białka, spożyte wraz z

pokarmem, zostają rozłożone przez

enzymy trawienne przewodu

pokarmowego do prostych składników

– aminokwasów.

Z aminokwasów organizm tworzy

własne białka, które służą do budowy

nowych komórek, jako enzymy i

hormony regulują pracę organizmu.

Bogate w białko są mleko i jego

przetwory, jaja, mięso, ryby, fasola,

bób, groch.

Cukry (węglowodany)

Wraz z pokarmem pobierane i rozkładane przez enzymy trawienne przewodu pokarmowego do cukrów prostych. W wątrobie inne cukry proste są przekształcane w glukozę. Jest ona podstawowym składnikiem wykorzystywanym w oddychaniu wewnątrzkomórkowym. Jej rozkład zapewnia organizmowi energię konieczną do wykonywania czynności życiowych.

Glukoza niewykorzystywana w

oddychaniu wewnątrz komórkowym jest

magazynowana w wątrobie i mięśniach w

postaci wielocukru – glikogenu.

Wielocukrem, którego rozkład dostarcza

dużych ilości glukozy, jest skrobia

występująca wyłącznie w produktach

roślinnych. Bogate w skrobie są:

pieczywo, ziemniaki, makaron, kasze

oraz owoce.

Tłuszcze

Pobrane wraz z pokarmem są rozkładane przez enzymy trawienne do postaci kwasów tłuszczowych i glicyrolu. Strawione tłuszcze są wykorzystywane w komórce jako źródło energii, jako materiał do budowy błon komórkowych oraz do produkcji niektórych hormonów. Glicerol i kwasy tłuszczowe, które nie zostały wykorzystywane w organizmie w tej postaci, są z powrotem przekształcane w cząsteczki tłuszczów i magazynowane w organizmie, np. pod skórą (w tkance tłuszczowej)

Tłuszcze te również odgrywają bardzo

ważną rolę. Chronią narządy wewnętrzne,

np. gałki oczne, nerki, przed czynnikami

mechanicznymi, a także stanowią warstwę

izolacyjną, zabezpieczającą organizm

przed utratą ciepła. Szczególnie bogate w

tłuszcze są m.in.: mięso, masło, wędlina,

słonina, olej roślinny, orzechy laskowe,

orzechy włoskie, migdały.

Witaminy

Zawarte m.in. w warzywach i owocach,

są związkami organicznymi niezbędnymi

człowiekowi do życia. Wiele z nich

wchodzi w skład enzymów regulujących

przebieg procesów w organizmie.

Wyróżnia się dwie zasadnicze grupy

witamin: rozpuszczalne w tłuszczach – A,

D, E, K, oraz rozpuszczalne w wodzie –

witaminy z grupy B.

Witamina A Prawidłowe widzenie

Wzrost i funkcje tkanki nabłonkowej, a

także kostnej

Zapobiega miażdżycy i nowotworom

Produkty pochodzenia zwierzęcego:

wątroba, tran, jaja; barwnik zawarty

m.in. W marchwi i pomidorach – beta

karoten – jest w jelitach przekształcany

w witaminę A.

Niedobór witaminy A

Witamina D

Lepsze przyswajanie soli mineralnych

Właściwa struktura kości, zębów i mięśni

Wątroba, tran, żółtko jaja, pełne mleko,

ryby; postać witaminy D – D3 – jest

tworzona w skórze pod wpływem światła

słonecznego.

Niedobory witaminy D prowadzą do

krzywicy u dzieci oraz chorób kości u

dorosłych. Przyczyniają się do wzrostu

ryzyka zachorowań na cukrzycę,

wystąpienia nowotworów oraz chorób

układu krążenia.

Witaminy z grupy B Stanowią przede wszystkim składnik

enzymów biorących udział w różnych procesach komórkowych

Drożdże, wątroba, ziarna zbóż, mięso, zielone warzywa liściowe, sery, mleko, rośliny strączkowe, czekolada, orzechy, ryby, ziemniaki; dwie z nich są wytwarzane przez bakterie jelitowe w organizmie człowieka.

Witamina B6

Uczestniczy w wielu przemianach

metabolicznych aminokwasów

Brak powoduje: niedokrwistość, stany

zapalne skóry, zaburzenia czynności

przewodu pokarmowego i drgawki.

Groch, drożdże, fasola, sałata, mięso.

Witamina B11 (kwas foliowy)

wzrost i funkcjonowanie komórek Wpływa na układ nerwowy udział w przekazywaniu cech

dziedzicznych na poziomie komórkowym Sprawne funkcjonowanie wątroby,

żołądka i jelit Chroni przed nowotworami Pobudza procesy krwiotwórcze Z udziałem tej witaminy powstaje

seratonina Wpływ na pierwsze tygodnie ciąży

Buraki, pomarańcze, zielona papryka,

brukselka, wątroba

Niedobór kwasu foliowego: zaburzenia w

wytwarzaniu krwinek czerwonych, kłopoty z

koncentracją i pamięcią, stany lękowe,

depresje, kołatanie serca, przedwczesna

siwizna, bezsenność, brak apetytu,

zahamowanie wzrostu, utrata masy ciała.

Witamina B12

Wytwarza krwinki czerwone

Wpływa na syntezę szpiku kostnego

Funkcjonowanie układu nerwowego

Zapewnia dobry nastrój, równowagę

psychiczną

Skupienie uwagi

Układ kostny

Pobudza apetyt

Mięso, ryby, wątroba, jaja

Niedobór witaminy B12: opóźnienie

wzrostu, częste biegunki, anemia,

zaburzenia neurologiczne – drętwienie

mięśni, trudności w chodzeniu, utrata

pamięci, depresja.

Witamina C (kwas askorbinowy)

Odporność organizmu

Dziąsła, zęby, naczynia krwionośne

Synteza kolagenu i wchłanianie żelaza

Zapobiega nowotworom i hamuje rozwój ich wczesnych stadiów

Warzywa zielone, ziemniaki, pomidory, truskawki, cytrusy, porzeczki, kiszona kapusta i ogórki.

Niedobór witaminy C

Obniżenie odporności na choroby

Sprzyja powstawaniu zmian

miażdżycowych

Hamują gojenie ran

Choroby dziąseł

BłonnikTworzony przez zespół substancji budujących ściany komórkowe roślin, takich jak: celuloza, hemicelulozy, pektyny, gumy, śluzy. Wraz z pokarmem błonnik wędruje przez cały przewód pokarmowy w stanie prawie niezmienionym. Wchłaniając wodę zwiększa objętość masy kałowej i przyspiesza wydalanie niestrawionych resztek. Błonnik redukuje uczucie głodu, obniża poziom cholesterolu i trójglicydów we krwi, zmniejszając ryzyko miażdżycy. Pomaga eliminować z organizmu toksyny, kwasy żółciowe, metale ciężkie, a także substancje rakotwórcze.

Spożycie błonnika w Polsce wynosi ok.

15 g dziennie. Zaleca się spożywanie 20-

40 g dziennie.

Produkty bogate w błonnik: fasola, groch,

soja, kasza gryczana, chleb żytni

pełnoziarnisty, płatki owsiane i pszenne,

brukselka, marchew, a także owoce

suszone i świeże.

Sole mineralne

Nieorganiczne składniki pokarmu.

Dostarczają organizmu niezbędnych

pierwiastków chemicznych. W większych

ilościach potrzebne są człowiekowi: sód,

potas, chlor, magnez, wapń, siarka i

fosfor. Żelazo, fluor, jod, miedź są

potrzebne, lecz w mniejszych ilościach.

Składniki mineralne są w płynach ciała.

Część składników mineralnych organizm

traci wraz z moczem i kałem.

Wapń Składnik budulcowy kości

Zdrowe kości i zęby

Udział w procesach krzepnięcia krwi

Przewodzenia impulsów nerwowych

Skurczach i rozluźnianiu mięśni

Prawidłowa praca serca

Wydzielanie hormonów

Niedobór wapnia: osteoporoza, krzywica u dzieci i niemowląt

Jogurt, ser żółty, mleko, fasola, kefir, maślanka

Magnez Udział w reakcjach enzymatycznych

Składnik budulcowy kości

Niedobór: ciągłe zmęczenie, stany

niepokoju, wyczerpanie, trudność w

koncentracji, obniżona odporność na stres,

bolesne kurcze mięśniowe, zaburzenia

rytmu serca

Kakao, groch, fasola, orzechy, kasza

gryczana, gorzka czekolada

Żelazo Składnik hemoglobiny

Nośnik tlenu w organizmie

Skład wielu enzymów i związków biorących

udział w procesach metabolicznych

Proces wzrostu

Zwiększa odporność organizmu

Zapobiega zmęczeniu

Szczypiorek, soja, fasola, mięso, wątroba

Niedobór żelaza

Spaczone łaknienie (apetyt np. na: krochmal, lód, tynk)

Spadek sprawności fizycznej Obniżenie koncentracji i sprawności

umysłowej Zaburzenia pamięci Zły nastrój Zmniejszenie odporności na

przeziębienia i infekcje zaburzenia rytmu pracy serca Niedokrwistość – anemia

Woda

Woda stanowi około 2/3 masy ciała

człowieka. Jest niezbędna do

prawidłowego funkcjonowania wszystkich

tkanek. Woda jest dobrym

rozpuszczalnikiem wielu związków.

Stanowi środek transportu produktów

przemiany materii, substancji odżywczych,

hormonów, witamin, enzymów. Reguluje

temperaturę ciała. Bierze udział w

większośći reakcji metabolicznych. Jest

głównym składnikiem moczu.

Źródła:

Podręcznik „Ciekawa Biologia 2”

Grafika google

Prezentacje przygotowały:

Aleksandra Mienik

Weronika Ryczkowska

Wiktoria Niewiadomska