GIẢNG DẠY GIẢI PHẪU HỌC BẰNG SIÊU ÂM: KINH NGHIỆM BAN ĐẦU

NGUYỄN THIỆN HÙNG – PHAN THANH HẢITRUNG TÂM Y KHOA MEDIC HÒA HẢO

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINHNGÀY 19-8-2016

ĐẶT VẤN ĐỀ Giảng dạy Giải phẫu học bằng siêu âm là xu hướng của Mỹ,

Âu châu và Úc từ 2005. Trường Y khoa Tân tạo bắt đầu áp dụng từ 2014 với hợp

tác TT Y khoa Medic Hòa Hảo. Đóng góp vài kinh nghiệm ban đầu về tổ chức, thực hiện.

ĐỐI TƯỢNG-PHƯƠNG PHÁP Nghiên cứu đoàn hệ (cohort study) Sinh viên Y 1 trong 2 niên khóa 2014-2015 và 2015-2016, gồm

154 SV Y 1 năm 2014-2015 và 162 SV Y 1 năm 2015-2016, học 2 tiết mỗi tuần trong 9 tháng

Gồm 72 tiết học SA GPH bên cạnh chương trình GPH chuẩn. Nhóm 05 SV học trên máy SA có gíao viên hướng dẫn

Khảo sát bảng điểm và tổng kết phiếu thăm dò ý kiến cuối năm

Sinh viên  học SAGPh trên máy siêu âm phối hợp với các phương tiện nghe nhìn khác (slides, video…), đôi khi được tự cầm đầu dò siêu âm xác định các chi tiết giải phẫu theo vùng trên thân thể chính mình và bạn bè bằng hình siêu âm tĩnh (static) hoặc động (real-time) như giải phẫu trên người sống (living anatomy).

Bài học được gửi trước 3 ngày qua e-mail cho sinh viên qua hệ thống lớp. Đến buổi học sinh viên được nhắc lại cô đọng và liên hệ với các ca bệnh có liên quan ; thí dụ học về vùng vai được liên hệ với hiện tượng chim xệ cánh (2007), cảm giác mặt đầu cổ liên hệ với sự kiện kiến ba khoang (2014)…

Một số kỹ năng khám bệnh của năm Y 2 có liên quan với GPH cũng được nhắc đến  qua các bảng kiểm (checklist) về bắt mạch quay, cánh tay, cổ, đùi khoeo, mu chân; các vị trí sử  dụng ống nghe tim phổi, các điểm ứng dụng cắt cơn suyễn, nấc cụt của dây thần kinh hoành ở cổ; thoát vị hoành, thoát vị bẹn, thoát vị đùi, tứ chứng Fallot, đảo ngược phủ tạng (situs inversus)....

Sinh viên cũng được học qua Giải phẫu học bề mặt (surface anatomy) ứng dụng vào  lâm sàng (clinical anatomy), vào artistic anatomy để hiểu thêm tương quan các phần thân thể qua tỷ lệ đầu (ngực bụng =4 đầu, chân =4 đầu). 

Hình ảnh 3 D SAGPh  của thai nhi qua 9 tháng đầu đời trong bụng mẹ được minh họa cho môn Phôi thai học người.

KẾT QUẢSoạn giáo trình SA GPH cho SV Y khoa Tân tạotừ tài liệu chuẩn.Bài kiểm tra SA GPh hàng thángPhiếu thăm dò ý kiến sinh viên

GIÁO TRÌNH SOẠN

SÁCH THAM KHẢO

Vào mỗi cuối tháng  sinh viên được kiểm tra trắc nghiệm 30 câu chữ hay 10 câu hình siêu âm, gồm tổng cộng 07 bài kiểm tra, điểm thu hoạch được tính bình quân cho mỗi 2 học kỳ  và tổng hợp thành điểm cuối khóa học.Mỗi nhóm 05 SV trong giờ thực hành còn được giảng viên đánh giá cho điểm trực tiếp qua hệ thống ARS [audience response system].

BÀN LUẬN

1/ Bs siêu âm có thể tham gia hướng dẫn giải phẫu học cho SV Y 1.

2/ SV Y 1 có thể nhận ra các chi tiết giải phẫu trên hình siêu âm với sự hướng dẫn.

3/ Tương quan các chi tiết giải phẫu từng vùng và theo tư thế động trên người sống có thể nhận ra trên hình siêu âm động theo thực thời (real time).

4/ Siêu âm Giải phẫu học là một cách tiếp cận GP, góp phần bổ sung cho các phương tiện giảng dạy GP truyền thống.

5/ Đáp ứng của SV Y 1 đối với SA GPH nhìn chung là tốt.

2 bảng điểm cuối năm lớp Siêu âm Gỉai Phẫu học Tân tạo 2014-2015 và 2015-2016

NIÊN KHÓA

A+ [xuất sắc]

A [giỏi]

B[khá]

C [trung bình]

 2014-2015

 06 / 154#03,86%

 56  / 154 #36,36%

 

62 /154

 # 40,25%

 

 21/154

  # 13,63%

 2015-2016

11 / 162 #06,79%

57 / 162 # 35,18%

95 /162 # 59,87%

11 / 162 # 6,79%

1/ PHÁT BIỂU [STATEMENT] 

ĐIỂM GHI CHÚ# 5

Tôi cảm thấy thuận tay để tạo hình siêu âm rõ ràng [I feel very comfortable adjusting hand pressure to create a clear image].

4,5+/-1,73  

Tôi phân biệt được động mạch so với tĩnh mạch và thần kinh trên một máy siêu âm [I am comfortable distinguishing arteries vs. veins vs. nerves on an ultrasound device}.

4,5+/-1,37  

Tôi phân biệt được mô đặc so với chất lỏng trên một máy siêu âm [I am comfortable distinguishing solid structures vs. fluid on an ultrasound device].

4,43+/-1,31

 

Tôi tin tôi có thể tạo được các mặt cắt siêu âm khác nhau [I am confident I can obtain various ultrasound views].

4,82+/-0,96

 

Tôi tin tôi có thể sử dụng siêu âm để xác định bất thường giải phẫu [I am confident I can use ultrasound to identify anatomical pathology].

4,0+/-1,02  

BẢNG KÊ THĂM DÒ Ý KIẾN SINH VIÊN Y 1 VỀ SIÊU ÂM GIẢI PHẪU HỌC 2015-2016 Dùng

thang điểm sau :1 = rất không đồng ý [strongly disagree], 3 = không đồng ý [slightly disagree] , 4 = không ý kiến[neutral], 5 = đồng ý [slightly agree], 7 = rất đồng ý [strongly agree] .

2/ KỶ NĂNG SIÊU ÂM [Ultrasound Skill] 

Điểm Ghi chú

CƠ XƯƠNG KHỚP [Musculoskeletal] 

  # 4

Sử dụng siêu âm để tạo hình giải phẫu cơ xương khớp [Using ultrasound to image MSK anatomy]

3,48+/-1,14  

Sử dụng siêu âm khám khớp [ Using ultrasound to evaluate joints] 3,48+/-0,82  

Sử dụng siêu âm khám tụ dịch khớp[Using ultrasound to evaluate for effusion] 3,21+/-0,97  

Sử dụng siêu âm khám chop xoay [Using ultrasound to evaluate the rotator cuff tendons]

3,58+/-0,90  

NGỰC và BỤNG [Thorax and abdomen] 

  # 4

Khám siêu âm vùng hạ sườn phải [Performing a right upper quadrant ultrasound] 3,7+/-1,11  

Phân biệt siêu âm tĩnh mạch gan và tĩnh mạch Cửa [Using ultrasound to distinguish hepatic vs. portal veins]

3,17+/-1,18  

Phát hiện dịch tự do vùng hạ sườn P [Detecting free fluid in the right upper quadrant] 3,35+/-1,09  

Tạo hình và đo thận [Imaging and measuring the kidney] 3,69+/-1,04  Dùng siêu âm đánh giá khối lượng tuần hòan qua tĩnh mạch chủ dưới [Using ultrasound to assess volume status via the IVC]

3,21+/-1,25  

Xác định động mạch chủ bụng và các nhánh bên [Using ultrasound to identify the aorta and its branches]

3,56+/-0,94  

Dùng siêu âm khám bộ ba cửa [Using ultrasound to identify the portal triad] 3,3+/-1,04  

ĐẦU và CỔ [Head and neck] 

  # 4

Sử dụng siêu âm tìm các động mạch Cảnh [Using ultrasound to identify the carotid arteries]

3,6+/-0,76  

Dìng siêu âm xác định tĩnh mạch cảnh trong [Using ultrasound to identify the internal jugular vein]

3,69+/-1,08  

Dùng siêu âm khám tuyến giáp [Using ultrasound to identify & evaluate the thyroid] 3,6+/-1,05  

Dùng siêu âm tìm các vòng sụn khí quản [Using ultrasound to identify tracheal rings] 3,52+/-0,88  

Cho điểm theo thang điểm sau : 1 = Không biết làm (Novice), 2 = Không có kỹ năng (mới thành thạo) [Unskilled (Beginning proficiency)], 3 = biết làm [Intermediate performer], 4 = có kỹ năng [skilled], 5 = làm giỏi (Expert).

2/ KỶ NĂNG SIÊU ÂM [Ultrasound Skill] 

Điểm Ghi chú

CƠ XƯƠNG KHỚP [Musculoskeletal] 

  # 4

Sử dụng siêu âm để tạo hình giải phẫu cơ xương khớp [Using ultrasound to image MSK anatomy]

3,48+/-1,14  

Sử dụng siêu âm khám khớp [ Using ultrasound to evaluate joints]

3,48+/-0,82  Sử dụng siêu âm khám tụ dịch khớp[Using ultrasound to evaluate for effusion]

3,21+/-0,97  Sử dụng siêu âm khám chóp xoay [Using ultrasound to evaluate the rotator cuff tendons]

3,58+/-0,90  

NGỰC và BỤNG [Thorax and abdomen] 

  # 4

Khám siêu âm vùng hạ sườn phải [Performing a right upper quadrant ultrasound]

3,7+/-1,11  

Phân biệt siêu âm tĩnh mạch gan và tĩnh mạch Cửa [Using ultrasound to distinguish hepatic vs. portal veins]

3,17+/-1,18  

Phát hiện dịch tự do vùng hạ sườn P [Detecting free fluid in the right upper quadrant]

3,35+/-1,09  

Tạo hình và đo thận [Imaging and measuring the kidney]

3,69+/-1,04  

Dùng siêu âm đánh giá khối lượng tuần hòan qua tĩnh mạch chủ dưới [Using ultrasound to assess volume status via the IVC]

3,21+/-1,25  

Xác định động mạch chủ bụng và các nhánh bên [Using ultrasound to identify the aorta and its branches]

3,56+/-0,94  

Dùng siêu âm khám bộ ba cửa [Using ultrasound to identify the portal triad]

3,3+/-1,04  

ĐẦU và CỔ [Head and neck] 

  # 4

Sử dụng siêu âm tìm các động mạch Cảnh [Using ultrasound to identify the carotid arteries]

3,6+/-0,76  

Dìng siêu âm xác định tĩnh mạch cảnh trong [Using ultrasound to identify the internal jugular vein]

3,69+/-1,08  

Dùng siêu âm khám tuyến giáp [Using ultrasound to identify & evaluate the thyroid]

3,6+/-1,05  

Dùng siêu âm tìm các vòng sụn khí quản [Using ultrasound to identify tracheal rings]

3,52+/-0,88  

KẾT LUẬN

Việc dùng SA góp phần giảng dạy GPH cho SV Y 1 chỉ mới đạt được vài thành quả ban đầu còn khiêm tốn tại một trường Y tại Việt nam. Cần thực hiện trên nhiều trường Y khác để có số liệu lớn hơn và khách quan hơn.

Việc áp dụng siêu âm trong giảng dạy GPH có thể góp phần giải quyết khó khăn Y về xác ướp, và có tác dụng tích cực cho việc huấn luyện lâm sàng và giảng dạy siêu âm về sau cho sinh viên y khoa ở Việt nam.

 BS Siêu âm có thể tham gia hướng dẫn GPH bằng siêu âm cho SV Y 1.