АВЛИГАТАЙ ТЭМЦЭХ ГАЗАР МЕРСИ КОР ОЛОН УЛСЫН БАЙГУУЛЛАГА

Óëààíáààòàð 2014 îí

САЙН ЗАСАГЛАЛЫН ТӨЛӨӨХ САЙН ТУРШЛАГА

Мîíгîë Óëсыí Авëигàòàй òэмцэх гàзàð, АНÓ-ыí ОÓХА-ийí сàíхүүжиëòээð Меðси Кîð Оëîí Óëсыí Бàйгууëëàгыí хэðэгжүүëж áуй “Хàðиуцëàгàòàй зàсàгëàëыí òөëөөх идэвхòэй òүíшëэë áà иðгэдийí îðîëцîî” (APPEAL) òөсөëòэй хàмòðàí сàйí зàсàгëàëыí зàðчмыг хэðэгжүүëэх чигëэëээð àжиëëàж áуй òөðийí áîëîí òөðийí áус áàйгууëëàгыí үйë àжиëëàгààíы сàйí òуðшëàгà, суðгàмжуудыг íэгòгэí òîдîðхîйëж, “Сàйí зàсàгëàëыí òөëөөх сàйí òуðшëàгà” гàðыí àвëàгыг эðхëэí хэвëүүëж íийòийí хүðòээë áîëгîж áàйíà.

Эíэхүү гàðыí àвëàгàд сàйí зàсàгëàëыí òàëààð хийж áүòээж áàйгàà 20 áàйгууëëàгыí сàйí òуðшëàгà сàíààчëàгыг áàгòààëàà.Сàйí зàсàгëàëыí суðгàмж, сàйí òуðшëàгуудыг үíдэсíий хэмжээíд òүгээí дэëгэðүүëэх, сàйí зàсàгëàëыí зàðчим, үзэë áàðимòëàëд òуëгууðëàí òөðийí áàйгууëëàгуудыí àвëигààс уðьдчиëàí сэðгийëэх үйë àжиëëàгààíы òөëөвëөгөөíий хэðэгжиëòэд дэмжëэг үзүүëэх, òөðийí áàйгууëëàгыí удиðдëàгуудàд үйë àжиëëàгààíы гàðыí àвëàгà áîëгîхîд зîðиуëàí хэвëэв.

Боловсруулсан: Редàкòîð: Н.Бààсàíхүү Сэòгүүëч: О.Бîëîðмàà Сэòгүүëч: Г.Сîíиíáàяð

Ýíýõ¿¿ õýâëýëä òóñãàñàí ìýäýýëýë íü Àìåðèêèéí Íýãäñýí Óëñûí Îëîí Óëñûí õºãæëèéí Àãåíòëàã áîëîí Àìåðèêèéí Íýãäñýí Óëñûí Çàñãûí ãàçàðò õàìààðàõã¿é

© Çîõèîãчèéí á¿õ ýðõ õóóëèàð õàìãààëàãäñàí. Ýíý íü Àâëèãàòàé òýìцýõ ãàçàð, çîõèîãчäûí á¿òýýë áºãººä çºâшººðºëã¿éãýýð õýâëýõ,

íèéòëýõ àëü ч õýëáýðýýð õóóëáàðëàí îëшðóóëàõûã õîðèãëîíî. 2014 îí

Цààсíы хэмжээ: B5Хэвëэëийí хуудàс: 10 x.x Хэвëэсэí òîî: 1500ш“Сэëэíгэïðесс” ХХК-д хэвëэв

САЙН ЗАСАГЛАЛЫН ТӨЛӨӨХ САЙН ТУРШЛАГА

3

1. ӨМНӨХ ¯Г 42. ТӨРИЙН БАЙГÓÓЛЛАГА 5

САНГИЙН ЯАММӨНГӨТЭЙ, БАС МЭДЭЭЛЭЛТЭЙ БАЙЖ ОРОН НÓТАГ ХӨГЖИНӨ 6

ХӨДӨЛМӨРИЙН ЯАМШИЛЭН ДАНСТАЙ ЖИЖИГ ДÓНДЫНХАН 11

ÓЛСЫН Б¯РТГЭЛИЙН ЕРӨНХИЙ ГАЗАР“ГЭРТ Х¯РГЭЭД ӨГЧИХӨӨРЭЙ“ 15

ÓЛААНБААТАР ХОТЫН ЦАГДААГИЙН ГАЗАР ӨРГӨДЛӨӨ “ÓХААЛАГ ЦАГДАА”-Д ӨГЧИХЬЕ 23

3. ÓЛААНБААТАР 25ÓЛААНБААТАР ХОТ БАГАХАНГАЙ Д¯¯РЭГ

ОЛОН ХААЛГЫГ НЭГ ЦОНХ БОЛГОСОН НЬ 26ÓЛААНБААТАР ХОТ СОНГИНОХАЙРХАН Д¯¯РЭГ 105 дугààð дуíд суðгууëь

АВЛИГАГ¯Й ИРЭЭД¯ЙН ЭЗЭД 32ÓЛААНБААТАР ХОТ С¯ХБААТАР Д¯¯РЭГ

АВЛИГАД ХАРШИЛТАЙ Д¯¯РЭГ 37ÓЛААНБААТАР ХОТ ЧИНГЭЛТЭЙ Д¯¯РЭГ ХÓДАЛДАН АВАХ АЖИЛЛАГААНЫ АЛБА

С.ЖАМЪЯНДОРЖ: “ТЕНДЕРТ ИРГЭДИЙН Б¯ЛЭГ ИДЭВХТЭЙ ОРОЛЦОЖ, З¯ТГЭЛТЭЙ ХАНДДАГ” 41

4. АЙМГÓÓД 48АРХАНГАЙ АЙМАГ ЭРДЭНЭБÓЛГАН СÓМ

“МИНИЙ САНАЛЫГ ЗААВАЛ ОРÓÓЛААРАЙ” 50ДАРХАН-ÓÓЛ АЙМАГ ХЭВЛЭЛИЙН Х¯РЭЭЛЭНГИЙН

ХОЙД Б¯СИЙН ТӨВ “ХӨСРИЙН ӨВСГ¯Й ЦЭЦЭРЛЭГ “ 54ДОРНОД АЙМАГ

ДОРНОДЧÓÓД ТЕНДЕРИЙГ “ТЭНГЭРЭЭС БÓÓЛГАЖЭЭ” 59ӨВӨРХАНГАЙ АЙМАГ

ТӨРИЙН АЧААГ ХӨНГӨЛСӨН ИРГЭНИЙ НИЙГМИЙНХНИЙ ОРОЛЦОО 64ӨМНӨГОВЬ АЙМАГ

ХÓРААР ДÓТАВЧ МЭДЭЭЛЛЭЭР ЦАНГАХГ¯Й ӨМНӨГОВЬЧÓÓД 69ÓВС АЙМАГ ХÓДАЛДАН АВАХ АЖИЛЛАГААНЫ АЛБА

ЦАХИМ ТЕНДЕРЭЭР ЦАХИÓР ХАГАЛСАН ÓВСЫНХАН 72ÓВС АЙМАГ

ИРГЭНИЙ ГОМДОЛ”ИЛ” ХАРАГДАНА 76ХОВД АЙМАГ БÓЯНТ СÓМ

ТӨСВИЙН ИЛ ТОД БАЙДЛЫГ ХАНГАСАН БÓЯНТ СÓМЫН ТÓРШЛАГА 80С¯ХБААТАР АЙМАГ ИРГЭНИЙ ТАНХИМ,“ГЭРЭЛТ ИРЭЭД¯ЙН ЭЗЭД” ТББ

ИРГЭНИЙ ТАНХИМААС ЗАХИДАЛ ИЛГЭЭЛЭЭ 845. ТӨРИЙН БÓС БАЙГÓÓЛЛАГА 89

“АРДЧИЛЛЫН БОЛОВСРОЛ ТӨВ” ТӨРИЙН БÓС БАЙГÓÓЛЛАГА ИЛ ТОД БАЙДАЛД ИРГЭД Д¯Н ТАВИНА 90

“ИЛ ТОД БАЙДАЛ САН “ТӨРИЙН БÓС БАЙГÓÓЛЛАГА“ИЛ ЗАСАГ”-ИЙН ЭРЭМБЭ 94

“МОНГОЛЫН ЭМЭГТЭЙЧ¯¯ДИЙН САН “ТӨРИЙН БÓС БАЙГÓÓЛЛАГА“¯ЙЛЧИЛГЭЭГЭЭ ӨӨРСДӨӨ ХЯНАЯ” 100

ТОВЧИЛСОН ¯ГИЙН ТАЙЛБАР 107

ГАР×ИГ

4

ӨМНӨХ ҮГ

Мîíгîë Óëсыí Авëигàòàй òэмцэх гàзðààс òөðийí áîëîí òөðийí áус áàйгууëëàгà, хувийí хэвшиë, хэвëэë мэдээëëийí áàйгууëëàгà, иðгэдийí шудàðгà ёсыг áэхжүүëэх чигëэëээð явууëж áàйгàà үйë àжиëëàгàà, сàíàë сàíààчиëгыг дэмжиí, îëîí íийòэд òàíиуëàх, суðòàëчëàх, áусдàд үëгэð дууðàйë áîëгîх, шудàðгà ёсíы үзэë сàíààг òүгээí дэëгэðүүëэхийг зîðиí àжиëëàдàг áиëээ.

Авëигàòàй òэмцэх үйë àжиëëàгààг зөвхөí àëáàí òушààëыí гэмò хэðгийг мөðдөí шàëгàх, àвëигыí гэмò үйëдëийг òàсëàí зîгсîîх àжëыí хүðээгээð явцууðууëàí хàðàх íь өðөөсгөë юм.

Хээë хàхууëь, хүíд суðòëààс àíгид òөðийí үйëчиëгээг иðгэд, îëîí íийòэд òэгш шудàðгààð хүðгэж áàйгàà, сàйí зàсàгëàëыг сàëáàð áүðòээ, áàйгууëëàгууд дîòîîддîî íэвòðүүëж áàйгàà àðгà òуðшëàгыг àвëигààс уðьдчиëàí сэðгийëэх үйë àжиëëàгààíы òэðгүүëэх чигëэë áîëгîí àвч үзэх íь зүйòэй.

Төðийí áàйгууëëàгуудыí үйë àжиëëàгààíд àвëигà, àшиг сîíиðхëыí зөðчиë үүсэх эðсдэëийг áууðууëж, хàðиуцëàгàòàй íийòийí àëáыг òөëөвшүүëэх, òөðийí үйëчиëгээг хүíд суðòàë чиðэгдэëгүй, íээëòòэй иë òîд хүðгэх чигëэëээð òөðийí áîëîí òөðийí áус áàйгууëëàгуудààс сàíààчиëàí хэðэгжүүëж áàйгàà шиíэëэг àжиë àðгà хэмжээ, àðгà òуðшëàгààс дээжëэí яðиëцëàгà, íийòëэë хэëáэðээð суðвàëжëàí òàíиëцууëсàí эíэхүү гàðыí àвëàгыг áэëòгэí гàðгàж áàйíà.

Тус гàðыí àвëàгàд íийò 20 сàйí òуðшëàгыí сàíàë сàíààчиëгуудыг дуðдсàí áөгөөд сàйí зàсàгëàëыг áэхжүүëэх, иë òîд хàðиуцëàгàòàй òөðийí àëáыг òөëөвшүүëэх чигëэëээð òөðийí áîëîí òөðийí áус áàйгууëëàгуудыí идэвхи зүòгэë, хàмòыí àжиëëàгààíы үð дүíг эíэхүү гàðыí àвëàгàд хàðууëàхыг зîðьсîí áîëíî.

Эíэ гàðыí àвëàгà íь Тà áүхэíд àвëигыí эсðэг хууëь òîгòîîмжийг хэðэгжүүëэх, àшиг сîíиðхëыí зөðчëөөс уðьдчиëàí сэðгийëэх àжëыг зîхиîí áàйгууëàхàд шиíэ сàíàà, сàíààчиëгыí сэдëийг өгíө гэдэгò иëòгэëòэй áàйíà.

“Сàйí зàсàгëàëыí сàйí òуðшëàгууд“ гàðыí àвëàгыг áэëòгэí îëíы хүðòээë

áîëгîхîд дэмжëэг үзүүëж хàмòðàí àжиëëàсàí “Меðси Кîð” Оëîí Óëсыí áàйгууëëàгыí хàмò îëîíд òàëàðхàë иëэðхийëж áàйíà.

АВЛИГАТАЙ ТЭМЦЭХ ГАЗАР

5

ÒªÐÈÉÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÀ

САЙН ЗАСАГЛАЛЫН ТӨЛӨӨХ САЙН ТУРШЛАГА

6

Иргэдээс холдсон ил тод байдал

Төðийí áàйгууëëàгыí үйë àжиëëàгààòàй хîëáîîòîй мэдээëëийг îëж àвàх àсуудàë

хүíдðэëòэй, хààëò, хîðиг, сààд áэðхшээë ихòэй áàйгàà íь íууц áиш. Яëàíгуяà òàòвàð òөëөгчдийí мөíгөөð áүðддэг уëсыí áîëîí îðîí íуòгийí òөсвийг хэðхэí зàхиðàí зàðцууëж áàйгàà òàëààð иðгэд, îëîí íийòийí îйëгîëò, мэдээëэë òуí хàíгàëòгүй áàйгàà. Төсөв òөëөвëөх,

áàòëàх, хэðэгжүүëэх, òàйëàгíàх áүхий ë үйë àжиëëàгààíд иðгэдийí îðîëцîî îгò áàйдàггүй. Иðгэд мэдээëэë хîмсîîс áîëж өөðийí àмьдàðч áуй îðîí íуòàгò òуëгàмдàж áàйгàà àсуудëàà шийдвэðëүүëж чàдàхгүйд хүðдэг áàйíà. Оëîí уëсыí òөсвийí òүíшëэë áàйгууëëàгààс эðхëэí гàðгàдàг Төсвийí иë òîд áàйдëыí 2012 îíы судàëгààгààð мàíàй уëс íийò 100 îíîî àвàхààс 51 îíîîòîйгîîð дэëхийí 100 îðíîîс 38 дугààð áàйð áуюу дуíд òүвшиíд

МӨНГӨТЭЙ, БАС МЭДЭЭЛЭЛТЭЙ БАЙЖ ОРОН НУТАГ ХӨГЖИНӨ

САЙН ТУРШЛАГА: 2013 îíîîс эхëэí иðгэд íийсëэë, дүүðэг, àймàг, сумàíдàà òөсвийí хөðөíгө îðууëàëòààð хэðэгжүүëэх àëивàà àжиëд сàíàë өгч, хувààðиëàëò, зàðцууëàëòàд íь идэвхòэй îðîëцîх áîëсîí. Эíэ íь Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí хөðөíгийг хэðхэí юуíд зàðцууëàхàà иðгэд өөðсдөө шийдíэ гэсэí үг. ¯үíòэй хîëáîîòîйгîîð мэдээëëийí иë òîд áàйдëыг хàíгàх зîðиëгîîð Сàíгийí яàмíààс Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí мэдээëëийí сисòемийг áий áîëгîж òуðшиж эхэëсэí áàйíà. 2013 îíы áàйдëààð òус сàíгийí хөðөíгөөð îðîí íуòàгò хэðэгжсэí 6462 òөсөë, àðгà хэмжээ, òэдгээðийí сàíхүүжиëòийí áàйдàë, гүйцэòгэгчийí íэð, òеíдеð зàðëàсàí áàйдàë зэðэг мэдээëëүүдийг сисòемд îðууëжээ. Óг àжëыг сàíààчëàí хийсэí íь òөсвийí зàðцууëàëò, хувààðиëàëòàд иë òîд áàйдëыг хàíгàх, иðгэдийí îðîëцîîг íэмэгдүүëэх сàйí òуðшëàгà áîëж чàджээ.

САНГИЙН ЯАМНЫ ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН

7

эðэмáэëэгдсэí áàйдàг. Ийíхүү òөсвийí иë òîд áàйдàë áà иðгэдийí îðîëцîîг хàíгàхòàй хîëáîîòîй хууëь òîгòîîмж, жуðмыí хэðэгжиëò хàíгàëòгүй áàйгààгийí шàëòгààí íь òөсвийí îðëîгî, зàðцууëàëò, мөíгөí гүйëгээ, òàйëàí үйë àжиëëàгàà áîëîí өð, зээë, áàòëàí дààëò, өмч, хөðөíгийí зàðцууëàëòòàй хîëáîîòîй шийдвэð зэðэг áүхий ë үйë àжиëëàгààг цîгц áàйдëààð îëîí íийòэд íээëòòэй, иë òîд, иðгэдэд îйëгîмжòîй, шууðхàй мэдээëэх зүйí òîгòîëцîî áүðдээгүйíх гэж хөíдëөíгийí шиíжээчид дүгíэдэг.

Еðөíхийëөгчөөс сàíààчëàí áîëîвсðууëж áàòëууëсàí Шиëэí дàíсíы òухàй хууëь 2015 îíы íэгдүгээð сàðыí 01-íээс хэðэгжиж эхэëсíээð дээðх áàйдàë өөðчëөгдөíө гэсэí хүëээëò áий. Хàðиí уг хууëь хүчиí òөгөëдөð хэðэгжихээс өмíө Сàíгийí яàм “Шиëэí дàíс”-íд шиëжих шийдëүүдийг сàíààчëàí хэðэгжүүëсíий íэг íь эхэíд өгүүëсэí Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí мэдээëëийí сисòем юм.

Шийдэл нь шууд оролцоо ÓИХ-ààс шиíэчëэí áàòàëсàí Төсвийí òухàй хууëийí дàгуу 2013 îíд Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíг àíх удàà үүсгэí áàйгууëжээ.

Тус сàíд 2013 îíд 209.0 òэðáум, 2014 îíд 282.0 òэðáум òөгðөгийí эх үүсвэðийг áàòàëсàí áàйíà. Өмíө íь îðîí íуòгийí хөðөíгө îðууëàëòàд зîðиуëж 2010 îíд àймгуудàд дуíджààð 500.0 сàя, 2011 îíд 800.0 сàя, 2012 îíд 1.0 òэðáум òөгðөгийг уëсыí òөсвөөс хувààðиëж áàйсàí áîëîвч эíэхүү хөðөíгийí хувààðиëàëòыг òухàйí шàòíы Зàсàг дàðгà, хуðàë хийдэг áàйв. Нэг үгээð хэëáэë иðгэд өөðсдийí òөëсөí òàòвàðààс áүðдсэí òөсвийг хувààðиëàх, зàðцууëàхàд ямàð íэгэí îðîëцîî áàйхгүй, òэð ч áàйòугàй эíэ òàëààðх мэдээëэë хîмс áàйëàà.

Сум, дүүðэгò àмьдðàí суугàà иðгэдийí

хувьд Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí хөðөíгөөð хийгдэх àжëыí òөëөвëөгөөг áàг, хîðîîíы иðгэдийí íийòийí хуðëààð хэëэëцэí шийдвэðëэдэг áîëîвч хийгдэж áàйгàà àжëыí òеíдеð шàëгàðууëàëò, худàëдàí àвàëòыí áàйдàë, òэдгээðийí хэðэгжиëò, явц, сàíхүүжиëòийí òàëààðх мэдээëëийг îгò àвч чàдàхгүй, хààëòòàй, өөðөөð хэëáэë Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí òөсвийí зàðцууëàëò, гүйцэòгэëд íь хяíàëò òàвих áîëîмж үíдсэíдээ áàйсàíгүй. Хàðиí 2013 îíîîс эхëэí Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí хувààðиëàëòыг иðгэд, îëîí íийòийí шууд îðîëцîîòîйгîîð хийх áîëсîí íь шиíэëэг шийдэë áàйв.

“Шилэн данс”-нд шилжих мэдээллийн систем

Төсвийí òухàй хууëийí 12.1.19, 20.1 дэх зààëòààð òөсвийí òөëөвëөëò, òөсвийí гүйцэòгэë, íягòëàí áîдîх áүðòгэë, òàйëàгíàëòыí мэдээëëийí íэгдсэí òîгòîëцîîг áүðдүүëэх, мөí áүх шàòíы òөсөв áîëîвсðууëàх, òөсвийí гүйцэòгэë, íягòëàí áîдîх áүðòгэë, òàйëàгíàëòыг òөсвийí мэдээëëийí íэгдсэí сүëжээгээð дàмжууëàí хэðэгжүүëэх чиг үүðгийг Сàíгийí яàм хàðиуцàхààð хууëьчиëсàí áàйдàг.

Хàðиí шиíээð áий áîëсîí Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí òухàйд òус сàíгийí òөсвийí гүйцэòгэë, òàйëàгíàëòыí мэдээëëийí íэгдсэí òîгòîëцîî îгò áүðдээгүй áàйв. Түүíчëэí, Төсвийí òухàй хууëийí 6.5.3, 6.5.4 дэх зààëòààð òөсвийí гүйцэòгэë, зàðцууëàëò íь áàòëàгдсàí òөëөвëөгөөíий дàгуу хэðэгжиж áàйгàà эсэхэд хяíàëò òàвих, мөí òөðөөс үзүүëж áàйгàà àëивàà àжиë, үйëчиëгээ, хэðэгжүүëж áàйгàà àðгà хэмжээ, òэдгээðийí хүðээíд худàëдàí àвч áàйгàà áàðàà, àжиë, үйëчиëгээíд îëîí íийò хяíàëò òàвих áîëîмжîîð хàíгàх үүðгийг Төсвийí зàхиðàгч íàðò хүëээëгэсэí áàйдàг ч, Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí мэдээëэë, òàйëàгíàëòыí íэгдсэí òîгòîëцîî

8

áàйхгүйгээс Төсвийí зàхиðàгч íàðò хууëиàð хүëээсэí үүðгээ áиеëүүëэх áîëîмж үíдсэíдээ áàйхгүй áàйв.

Мîíгîë Óëсыí Еðөíхийëөгчийí 2013 îíы зуðгàдугààð сàðыí 10-íы өдðийí Зàсгийí гàзàðò чигëэë өгөх òухàй 88 дугààð зàхиðàмжид уëсыí áîëîí îðîí íуòгийí òөсвөөс сàíхүүжигч òөðийí áàйгууëëàгà, òөðийí áîëîí îðîí íуòгийí өмчийí îðîëцîîòîй àж àхуйí íэгжийí òөсвийí îðëîгî, зàðцууëàëò áîëîí òàйëàгíàх үйë àжиëëàгààг îëîí íийòэд íээëòòэй áîëгîх àжëыг хууëь òîгòîîмжид íийцүүëэí зîхиîí áàйгууëж, иðгэдэд îйëгîмжòîй, хүðòээмжòэй áàйдëààð мэдээëэх “шиëэí дàíс”-íы òîгòîëцîîíд шиëжихийг дààëгàсàí юм.

Иймээс Сàíгийí яàм Мîíгîë Óëсыí Еðөíхийëөгчийí зàðëигыг хэðэгжүүëэх, Төсвийí òухàй хууëийí хэðэгжиëòийг хàíгàх зîðиëгîîð Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí мэдээëëийí сисòемийг яàмíы мэðгэжиëòíүүдийí òусëàмжòàйгààð áîëîвсðууëсàí áàйíà.

Төсвийн талаарх мэдээллийг төвөггүй авна

Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí мэдээëëийí сисòемийг àíх сàíààчиëж, àжëыí дààëгàвðыг áîëîвсðууëàí, òуðшиëò òîхиðууëгà хийх àжëыг Сàíгийí яàмíы Төсвийí áîдëîгî, òөëөвëөëòийí гàзðыí Оðîí íуòгийí хөгжëийí íэгдсэí сàíгийí хэëòсийí дàðгà М.Бàòгэðэë áîëîí òус хэëòсийí мэðгэжиëòíүүд гàðдàí хийж гүйцэòгэжээ. Тус хэëòсээс мэдээëëийí сисòемийíхээ òàëààð

Мîíгîë Óëсыí хэмжээíд хîëáîгдîх áүх àëáàí òушààëòíуудàд суðгàëò зîхиîí áàйгууëсàí áàйíà.

Мэдээëëийí сисòемийí ïðîгðàмм хàíгàмжийг áîëîвсðууëсàí Сàíгийí яàмíы Сàíхүүгийí мэдээëëийí òехíîëîгийí хэëòсийí мэðгэжиëòэí Д.Эíхмàíдàх, З.Бàòгэðэë íàðààс зàðим зүйëийг òîдðууëсàí юм. “Би жиðийí иðгэíий хувьд îðîí íуòàгòàà ОНХС-гààс хэðэгжүүëж áуй òөсөвò àжëуудыí òàëààðх мэдээëëийг хэðхэí îëж àвàх вэ” гэсэí àсууëòàд мààíь òэд òуí дэëгэðэíгүй хàðиуëò өгëөө. Нэг ёсîíдîî зààвàðчиëгàà ч гэж áîëíî. Мэргэжлийн хүмүүсийн энэ зөвлөгөөг уншигч тантай хуваалцъя.

Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí мэдээëëийí сисòем íь цàхим хàíдàëòàò сисòемòэй áөгөөд áүх òөðëийí иíòеðíэò хөòөч дээð àжиëëàх áîëîмжòîй, òөðийí сàíгийí сүëжээ îðсîí áүх àймàг, íийсëэë, сум,

Çóðàã: Öàõèì õóóäàñíû

õàðàãäàõ áàéäàë

9

Çóðàã: Îðîí íóòãèéí õºãæëèéí ñàíãèéí íýãäñýí

òºëºâëºãºº

дүүðэгò àшигëàх áîëîмжòîй, хэðэгëэгчийí кîмïьюòеðò òусгàйëàí сууëгàх шààðдëàгàгүй, хэðэгëэгчийí кîмïьюòеðийí гàцàëòààс үë хàмààðàí Сàíгийí яàмíы сеðвеðò òàсðàëòгүй àжиëëàдàг сисòем юм.Сисòемд өөðчëөëò, шиíэчëэëò îðууëàí íэвòðүүëэхэд хяëáàð áөгөөд áүх хэðэгëэгч дээð îчиж дàхиí сууëгàх, òîхиðууëàх шààðдëàгàгүй, àймàг, сумдыí îðууëсàí мэдээëëийг íэгдсэí өгөгдëийí сàíд хàдгàëíà. Аймàг, сумд мэдээëëийг òус òусàд íь áэëòгэí зөөж, íэгòгэх шààðдëàгàгүй. “Хàдгàëàх” òîвч дàðàхàд ë сисòемд мэдээëэë îðж, Сàíгийí яàм áîëîí áусàд хэðэгëэгч мэдээëэë àвàх áîëîмжòîй áîëдîг áàйíà.

Сàíгийí яàм àймгуудыí ОНХС-гийí òөëөвëөгөө áîëîí сàíхүүжиëòыг сàð áүðээð гàðгàдàг áîë àймàг áүð сумдàдàà хувààðиëсàí ОНХС-гийí хөðөíгийí òөëөвëөгөө áîëîí сàíхүүжиëòийг мөí сàð áүðээð, хàðиí àймàг áîëîí сумд íь àймàг, сумдàд хэðэгжүүëж áуй хөðөíгө îðууëàëò, хөòөëáөð, òөсөë àðгà хэмжээíий дэëгэðэíгүй мэдээëëийг цàг òухàйд íь îðууëдàг àжээ.

Сисòемд Сàíгийí яàм áуюу àдмиí, Аймàг, íийсëэë, сум, дүүðэг гэсэí үíдсэí гуðвàí òөðийí хэðэгëэгч àжиëëàдàг.

Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí мэдээëëийí сисòемээс дàðààх мэдээëëүүдийг àвч áîëíî.

¯үíд, ОНХС-гийí îðëîгыí шиëжүүëгийí мэдээëэë. Эíэ íь Сàíгийí яàмíààс àймàг, íийсëэëд îëгîсîí хөðөíгө, àймàг, íийсëэëээс сум, дүүðэг îëгîсîí хөðөíгө òөëөвëөгөө, гүйцэòгэëээðээ уг мэдээëëийí сисòемд áàйðших áîëжээ.

Түүíчëэí àймàг, íийсëэë, сум, дүүðгийí ОНХС-гийí хөðөíгөөð хэðэгжүүëж áàйгàà хөðөíгө îðууëàëòыí àжëыí òàëààðх áүх мэдээëэë îðîí íуòгийí иðгэдэд íээëòòэй áîëсîí áàйíà. Тухàйëáàë, àжëыí íэð, хүчиí чàдàë, áàйðшиë, òөсөвò өðòөг, гүйцэòгэгчòэй áàйгууëсàí гэðээíий үíийí дүí, òухàйí îíы òөëөвëөгөө, îëгîсîí сàíхүүжиëòийí дүí, иðгэдийí сàíàë àвсàí хэëáэð /цàхим хуудсààð, áичгээð, сàíàë àсууëгààð гм/, иðгэдийí сàíàëыí òîî, òеíдеð зàðëàсàí îгíîî, гэðээ áàйгууëсàí áîëîí гэðээ дуусгàвàð áîëîх хугàцàà, òөëáөðийí дүí, òөëáөð òөëсөí îгíîî, òөëáөðийí àгууëгà, àжëыí явц, гүйцэòгэëийí үð дүíг хàðууëсàí зуðàг, иðгэдийí хуðëыí шийдвэðийí дугààð

10

зэðгийг эíэхүү мэдээëëийí сисòемийг àшигëàí àвч áîëîх юм. ¯үíээс гàдíà Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí эх үүсвэðийí òàëààðх мэдээëэë, сàíгийí үëдэгдëийí дүí, иðгэд, хууëийí эòгээдээс өгсөí хàíдивыí дүí зэðэг íь уг мэдээëëийí сàíд хàдгàëàгддàг áàйíà.

Мэдээëëийí сисòемд íэвòðэх хàяг áуюу сисòемийí дîмàйí íэð íь tusuv-oronnutag.mn áөгөөд үүíийг zasag.mn-òэй хîëáîсîí àжээ. Иíòеðíэòэд áàйíгà хîëáîгдîх áîëîмжгүй иðгэдийí хувьд сàíгийí мэдээëëийг “хэвëэх” òîвч àшигëàí А4 хэмжээíий цààсàí дээð áууëгàж àвч áîëíî. Мөí сум дүүðгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðыí мэдээëëийí сàмáàðò сàíхүүжиëò хийгдсэí òухàй áүð мэдээëëийг шиíэчëэí áàйðшууëж áàйхыг Сàíгийí яàмíààс òусгàйëàí зààвàðчиëж үүðэг áîëгîсîí юм áàйíà.

Мөнгөний бас мэдээллийн сан

Сàíгийí сàйдыí 2014 îíы гуðàвдугààð сàðыí 14-íий өдðийí 43 дугààð òушààëààð Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí зààвðыг áàòàëж, òус сàíгийí мэдээëëийí сисòемд хэðхэí áүðòгэë, хяíàëò, сàíхүүжиëò, òàйëàгíàëòыí үйë àжиëëàгààг òусгàхыг зîхицууëжээ.

Түүíчëэí, Сàíгийí сàйд, àймàг, íийсëэëийí Зàсàг дàðгà íàðòàй áàйгууëсàí “Хàмòðàí àжиëëàх гэðээ”-íий 3.8-д “Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí хөðөíгөөð хэðэгжих хөòөëáөð, òөсөë, àðгà хэмжээíий òàëààðх мэдээëëийг Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí мэдээëëийí сисòемд îðууëàх àжëыг зîхиîí áàйгууëж, сàíгийí òөëөвëөëò, хэðэгжиëò, сàíхүүжиëòийí явц áàйдàëд иðгэд, îëîí íийò хяíàëò òàвих áîëîмжийг áүðдүүëíэ” гэж, мөí гэðээíий 4.3-ò “Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí мэдээëëийí сисòемд îðууëàх мэдээëëийг áүðэí îðууëсíы дàðàà Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгààс àймàг, íийсëэëд îëгîх îðëîгыí шиëжүүëгийг îðëîгыí эх үүсвэðòэй íь уяëдууëàí сàð áүð шиëжүүëíэ” гэж òусгàсàí áàйíà.

Эíэхүү гэðээíий дàгуу àймàг, íийсëэëийг хîëáîгдîх мэдээëëээ áүðэí îðууëсíы дàðàà Сàíгийí яàмíààс îëгîсîí îðëîгыí шиëжүүëгийí дүíг, сум, дүүðгийí Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí òөðийí сàí дàхь дàíсíы үëдэгдэëòэй òуëгàсíы үíдсэí дээð сàíхүүжиëòийг íь îëгîж áàйгàà àж.Мэдээëëийí сисòемд цàг òухàй áүð хîëáîгдîх мэдээëëээ áүðэí îðууëж, хууëиàð хүëээсэí үүðгээ áиеëүүëж àжиëëàх òàëààð àймàг, íийсëэëийí Зàсàг дàðгà íàðò Сàíгийí сàйдыí àëáàí òîîòыг жиë áүð иëгээж áàйгàà гэíэ. Ийíхүү îðîí íуòгийí иðгэд өөðсдийí àмьдàðч áàйгàà îðчíîî сàйжðууëàхàд зîðиуëàгдсàí òөсөв хөòөëáөðийг хэðэгжихээс íь өмíө сàíàëàà íээëòòэй өгөхөөс гàдíà ОНХС-гийí хөðөíгийí зàðцууëàëòыí òàëààð мэдээëэëòэй áîëж эхэëжээ.

Óг сàíгийí хөðөíгийí зàðцууëàëòàд иðгэд хяíàëò òàвих эðхòэй. Зàсàг дàðгà íàð иðгэдийг мэдээëëээð хàíгàх үүðэгòэй. Иðгэд ОНХС-гийí òàëààðх мэдээëëийг àвсíààð сàíгийí үëдэгдэë хөðөíгө, хэмíэëò зэðгийг хяíàх áîëîмжòîй áîëж áàйгààгààс гàдíàэ эíэхүү сàíгàà àðвижууëàх òàëààð сàíàë áîдëîî иëэðхийëж áîëíî. ОНХС-гийí хөðөíгийг зөв зүйòэй, îíîвчòîй зүйëд зàðцууëж хэмíэëò гàðгàж чàдàх юм áîë уг үëдэгдэë хөðөíгийг уëсыí òөсөвò эðгүүëэí òàòàëгүй сàíд íь үëдээдэг.

Эíэ íь àðвижсààð òухàйí îðîí íуòгийí хөгжиëд хувь íэмэð îðууëàх áүòээí áàйгууëàëòыí àжиëд зàðцууëàгдàх хуðимòëàë үүсэх áîëîмжòîй. Мэдээëэëòэй иðгэд хүчиðхэг гэдгийí учиð эíэ. Мэдээëëийг áàяëàг áîëгîж áîëдгийг ч áàс эíэхүү ОНХС-гийí мэдээëëийí сисòем хàðууëж áàйíà.

Холбоо барих: Сàíгийí яàм.Оðîí íуòгийí хөгжëийí

сàíгийí íэгдсэí хэëòэсÓëààíáààòàð хîò - 15160 Чиíгэëòэй дүүðэг.С.Дàíзàíгийí гудàмж 5/1, Зàсгийí гàзðыí 2 дугààð áàйð

Óòàс:264237,267207

11

Жижиг дуíд үйëдвэðийг хөгжүүëэх сàí àíх 1994 îíд АНÓ-ыí àðд òүмíий хàíдив òусëàмжààð үүсэí áàйгууëàгдсàí áàйíà. Зàх зээëийí эдийí зàсàгò дөíгөж хөë òàвиàд áàйсàí мîíгîëчуудàд жижиг дуíд үйëдвэð эðхëэхэд íь òусàëж сàíхүүгийí дэмжëэг òусëàëцàà îëгîхыг òухàйí үед АНÓ-ыí Зàсгийí гàзàð чухàë гэж үзсэí хэðэг. Эíэ сàí ч шиëжиëòийí îí жиëүүдэд үð дүíгээ өгч îëîí àðвàí жижиг дуíд үйëдвэð эðхëэгчдийг хөë дээðээ áîсîхîд дэмжëэг үзүүëсэí áàйíà.

Мîíгîë Óëсыí Зàсгийí гàзðààс уг сàíгийí үйë àжиëëàгààг дэмжиí, зээëийí сàíхүүжиëòийí эх үүсвэðийг òîдîðхîй хэмжээíд шийдэх áîëсîí áàйíà.

Аíх Жижиг дуíд үйëдвэðийг хөгжүүëэх сàíгààс îëгîх íийò зээëийí хэмжээ òуí áàгà áàйв. Óëсыí хэмжээíд жиëд íэг òэðáум òөгðөгийí зээëийг îëгîдîг

áàйсàí үе сàяхàí. Жиëээс жиëд эíэ хэмжээ íэмэгдсээð 2009 îí гэхэд 30 òэðáумд хүðчээ.

Өíөөдөð уг хэмжээ гуðàв дàхиí íэмэгдэж жиëд 100 îðчим òэðáум òөгðөгийг жижиг дуíд үйëдвэð эðхëэгчдэд îëгîж áàйгàà àжээ. Тус сàíгààс îëгîх íийò сàíхүүжиëòыí хэмжээ íэмэгдэхийí хэðээð òөсëийí сîíгîí шàëгàðууëàëò, зээë îëгîëò зэðгийг îëîí íийò иëүүòэй сîíиðхîх áîëсîí áàйíà.

Зээëд хàмðàгдàх гэсэí иðгэд, àж àхуйí íэгжүүдийí òîî ч íэмэгдэж. Тэð хэðээð өðсөëдөөí áий áîëсîí áàйíà. Жижиг дуíд үйëдвэðийг хөгжүүëэх сàíгийí зээëд хàмðàгдàх хүсэëòэй иðгэí, àж àхуйí íэгж áүхэíд хүðч àжиëëàж, òэдíийг мэдээëëээð хàíгàíà гэвэë òус сàíгийí àжиëòíуудыí цàг зàв, áîëîëцîî хààíàà ч хүðэхгүй. Тиймээс Хөдөëмөðийí яàмíы дэðгэдэх Жижиг

САЙН ТУРШЛАГА: Хөдөëмөðийí яàмíы хàðьяà Жижиг дуíд үйëдвэðийг дэмжих сàí íь дîòîîдыí áүòээгдэхүүí, үйëдвэðëэëийг дэмжих зîðиëгîîð жижиг дуíд үйëдвэðëэë эðхëэгчдэд чигëэсэí òөð зàсгийí áîдëîгî, хөòөëáөðийг хэðэгжүүëдэг. Эíэ үйë àжиëëàгààíы хүðээíд Жижиг дуíд үйëдвэðийг хөгжүүëэх сàíгààс îëгîж áуй зээë, эх үүсвэðийí зàðцууëàëò, òөсëийí сîíгîí шàëгàðууëàëòыг иë òîд áîëгîсîí íь Авëигàòàй òэмцэх гàзðààс “Авëигààс àíгид, сàйí зàсàгëàëыí òуðшëàгà-2013” өðгөмжëөë хүðòсэí áàйíà.

ХӨДӨЛМӨРИЙН ЯАМНЫ ДЭРГЭДЭХ ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ САН

ШИЛЭН ДАНСТАЙ ЖИЖИГ ДУНДЫНХАН

12

дуíд үйëдвэðийг хөгжүүëэх сàí өөðсдийí áүхий ë үйë àжиëëàгàà, үйëчиëгээ áîëîí үйëдвэðëэë эðхëэгчдэд îëгîх зээëийí эх үүсвэðийí зàðцууëàëò, òөсëийí сîíгîí шàëгàðууëàëò зэðгийг îëîí íийòэд иë òîд, íээëòòэй мэдээëж áàйх òîгòîëцîîг áий áîëгîжээ.

Энэ ажлынх нь талаар Хөдөлмөрийн яамны харьяа Жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх сангийн захирал Б.Баттүвшинтэй ярилцлаа.

-Жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх сангийн хөрөнгө оруулалт сүүлийн жилүүдэд эрс нэмэгдэж байгаа. Аж ахуйн нэгжүүдэд дээд тал нь хэдэн сая төгрөгийн зээл олгож байгаа вэ?-Өмíө íь íэг àж àхуйí íэгжид îëгîх зээëийí дээд хэмжээ гэж áàйгààгүй. Мàíàй сàí Хөдөëмөðийí сàйдыí мэдэëд, Хөдөëмөðийí яàмíы хàðьяàíд иðээд эíэ дээд хэмжээг òîгòîîсîí. Тэгэхгүй áîë òухàйí жиëийí зээëийí сàíхүүжиëòийí эх үүсвэðийг цөөхөí хэдэí кîмïàíи хувààгààд àвчих мàгàдëàëòàй. Тиймээс íэг àж àхуйí íэгжид îëгîх зээëийí дээд хэмжээг òîгòîîсíîîð Жижиг дуíд үйëдвэðийг хөгжүүëэх сàíгààс îëгîх зээë îëîí íийòэд хүðòээëòэй áîëсîí. Одîîгîîð зээë îëгîх дээд хэмжээ 2 òэðáум òөгðөг áàйгàà.

-Хэдэн жилийн өмнө жижиг дунд

үйлдвэр гэсэн ангилалд багтахааргүй “Гачуурт” зэрэг том компаниуд танай сангаас зээл авсан гэдэг нь тогтоогдож байсан. Одоо ийм байдал арилсан уу? -Тийм зөðчиë иëэðч áàйсàí. Одîî áîë өөð áîëсîí. Бүх мэдээëэë иë òîд, íээëòòэй.

-Иргэд мэдээлэл бага учраас харддаг. Танай Жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх сан ил тод байдлыг сайн хангасан туршлагаараа ижил төрлийн бусад сан болон төрийн байгууллагуудад үлгэр жишээ болж байгаа. Энэ ажлынхаа талаар тодруулна уу?-Аëивàà юмыг чимээгүй хийх, íууж хийх, хүíд хàðàгдууëàхгүй áàйх гэдэг өөðөө хàðдàëò дàгууëдàг. Дээðээс íь муу юм ðуу, áуðуу зүйë ðүү, òààгүй жишиг ðүү òухàйí áàйгууëàгàд àжиëëàгсдыг òүëхдэг.

Бүх юм íээëòòэй áàйх íь àжиëëàж áàйгàà хүмүүсòээ àмàð шүү дээ. Ажëàà áүòээх гэж явàà иðгэд, ААН-ийíхэíд ч àмàð. Жижиг дуíд үйëдвэðийг хөгжүүëэх сàíд эíэ жиë òэдэí òөгðөг òөвëөðсөí áàйíà. Түүíийг ийм ийм кîмïàíиудàд өгсөí гээд ë áүх мэдээëëийг цàхим хуудàсíààс хàðчихíà. Эсвэë áүгд жàгсч зîгсîîд ë, шàëгàðууëàëòàд îðîîд àвч чàдàх íь àвààд чàдàхгүй íь үëддэг. Тэð áүхэíд íуугààд áàйх юм áàйхгүй.

-Нэг аж ахуйн нэгжид дээд тал нь 2 тэрбум төгрөгийн зээл олгоно гэдэг бол их том тоо. Их мөнгө гэдэг эрсдэл дагуулна. Мэдээллийг ил тод болгоход энэ талаас нь, зээлдэгчийн аюулгүй байдлыг хангах асуудлыг тооцсон уу?-Бîëгîîмжëîх àсуудàë áîë эíэ áàйсàí. Сàíгààс зээë àвíà гэдэг íэг хэðэг. Зîхих хэмжээгээð хөðөíгө мөíгөòэй хîëáîîòîй учиð хувь хүíий íууц гэж áàйíà. Бàíкíы хууëь òàëààс íь àвààд үзсэí ч íэг хүí зээë àвсàí áàйхàд òүүíий àюуëгүй áàйдëыí àсуудàë хөíдөгдөíө. Тиймээс Жижиг дуíд үйëдвэðийг

13

хөгжүүëэх сàíгийí áүх мэдээëëийг иë òîд áîëгîхîд зээëдэгчдэд ямàð эðсдэë үүсч áîëзîшгүй вэ гэдгийг áид судàëсàí. Эíэ òàë дээð áи áîëгîîмжиëж áàйсàí. Тэгээд зээëдэгчидòэйгээ зөвшиëцөх íь зөв юм áàйíà гэж үзсэí. Хàðиí жижиг дуíд үйëдвэð эðхëэгчид, зээëдэгчид мààíь áидíий сàíàëыг их сàйхàí хүëээж àвсàí. Еð íь эíэ сàíгийí зээëийí зàðцууëàëò, сîíгîí шàëгàðууëàëòыг иë áîëгîх íь зөв юм áàйíà гэдэгòэй òэд сàíàë íэгòэй áàйсàí. Тиймээс òөðөөс Жижиг дуíд үйëдвэðийг дэмжих сàíгààð дàмжууëàí хийж áàйгàà эíэ хөðөíгө îðууëàëòыг иë áîëгîх íь àйдàсгүй, àюуëгүй гэж áид үзсэí.

-Сангийнхаа үйл ажиллагааг байнга мэдээлж байхын тулд хэр зардал гаргаж байна вэ?-Нэг их áиш ээ. Бид өдөð áүð шийдвэðëэж áàйгàà àсуудëуудàà ë цàхим хуудсàí дээðээ òàвиàд áàйгàà. Эíэ áîë òөðийí áàйгууëëàгà, òөсвийí хөðөíгийг зàхиðàí зàðцууëж áàйгàà áàйгууëëàгыí хувьд хийх ёсòîй ë àжиë.Мàíàй сàíгийíхíы хувьд иë òîд áàйдëыг хàíгàж үйë àжиëëàгààíыхàà òàëààðх мэдээëëийг иíòеðíэòэд áàйðшууëíà гэдэг өдөð òуòмыí àжиë áîëсîí. Аðхàíгàй àймгийí Цэíхэð сумàíд íэг эсгийíий үйëдвэð зээë àвсàí áîë áид òэð мэдээëëийг дîð íь цàхим хуудсàíдàà îðууëàх жишээòэй.

-Тэгвэл бусад ийм сангууд танай энэ сайн туршлагыг аваад үйл ажиллагааны мэдээллээ нээлттэй болгох боломжтой юм байна?-Тийм áîëîмж áàйгàà. Явààíдàà áүх òөðийí áàйгууëëàгыí үйë àжиëëàгàà íээëòòэй, иë òîд áîëîх áàйëгүй. Эíэ áîë хөгжëийí үíдэс шүү дээ.

-2014 онд танай сан хэчнээн тэрбум төгрөгийн санхүүжилт авч жижиг дунд үйлдвэр эрхлэгчдэд хуваарилав?-2014 îíд Жижиг дуíд үйëдвэðийг хөгжүүëэх сàíд 100 òэðáум òөгðөг

òөвëөðүүëсэí. ¯үíээс 28.8 òэðáум òөгðөгийг хөдөө îðîí íуòàг, àймàг, дүүðгүүдэд өгсөí. 71.2 òэðáумыг íь эксïîðòыг дэмжих, имïîðòыг îðëîх áүòээгдэхүүí үйëдвэðëэхээð шàëгàðууëсàí òөсëүүдэд îëгîсîí. Эíэ íь имïîðòыг îðëîх 888 òөсөë гэж áàйгàà. Эíэ шугàмààð шàëгàðсàí òөсëүүдэд áид зээë îëгîîд áàйíà.

-Төслийн сонгон шалгаруулалт болон зээлийн зарцуулалт, эргэн төлөлт зэрэгтэй холбоотой санал гомдол иргэдээс хэр ирдэг вэ?-Мàíàй мэдээëëийг үзчихээд эðгээд сàíàë хүсэëò òàвьдàг. Гîмдîë, сàíàë, шүүмжëэë, òàëàðхàë áүгд ë áидэíд иðдэг. Амьдðàë сàйíòàй, мууòàйгàà сàв дүүðдэг хîйíî. Гэхдээ гîмдîë, шүүмжëэë хàðьцàíгуй цөөí иðдэг. Бид юм хийх гээд áàйгàà хүíд ë эíэ зээëийг àëь áîëîх хүðгэхсэí гэж áîддîг. Тийм хүмүүс зээë àвч чàдвàë òөðийí үйëчиëгээ зөв гàзàðòàà îчëîî гэсэí үг. -Зээлийн эргэн төлөлт хэр байна вэ?-Мàíàй сàíгийí зээëдэгчид мàш íàйдвàðòàй. Тàòвàð òөëөгчдийí мөíгө áàòàëгààòàй эзэддээ îчсîí гэж хэëж áîëíî. Зээëийí эðгэí òөëөëòийг áàíк хàðиуцдàг. Мàíàйхààс шууд өгдөг жижиг зээë áàс áàйдàг. Гэхдээ áид зээëээ àëь áîëîх áàíкààð дàмжууëàí îëгîхыг хичээдэг.

-Мэдээллийн ил тод байдлыг хангах талаар цаашид ямар ажил төлөвлөж байна вэ?-Жижиг дуíд үйëдвэðийг хөгжүүëэх сàíгийí мэдээëëийг îëîí íийò íээëòòэй àвдàг, шиíэ мэдээëëийг íь хүëээдэг ийм жишиг òîгòчихëîî. Сàíгийí хувьд цààшид àðд иðгэд, ААН, кîмïàíи, жижиг дуíд үйëдвэðëэë эðхëэгчдэд áүх мэдээëëээ иë òîд, íээëòòэй áàйëгàíà. Өíөөдөð хүðсэí эíэ òүвшиíгээ àхиуëж, иë òîд áàйдëàà уëàм чàíàðжууëíà. Гîë юмàà áîë хийчихсэí гэж îйëгîж áàйíà. Иë òîд áàйдëыг хàíгàх àжëыг îðîí íуòгийí сүëжээгээðээ дàмжууëàí хийíэ

14

гэж òөëөвëөж áàйгàà. Жишээëáэë, áүх àймàгò мàíàй Хөдөëмөðийí яàмíы хàðьяà Хөдөëмөðийí хэëòсүүд áàйгàà. Тэдгээð хэëòсүүд àймгийí хэмжээíд хэдэí òөгðөгийí зээë жижиг дуíд үйëдвэðийг хөгжүүëэх чигëэëээð хувààðиëàгдàí, òүүíийг хэðхэí зàðцууëсàí, ямàð àж àхуйí íэгжүүд ямàð шàëгууðààð уг зээëд хàмðàгдàв гэдгийг иë òîд зàðëàдàг áàйх ёсòîй. Эíэ àжëыг áид îйðыí үед хийж хэðэгжүүëíэ.

Дүгíэëò: Жижиг дуíд үйëдвэðийг хөгжүүëэх сàíгийíхàí ийíхүү өөðсдийí үйë àжиëëàгààòàй хîëáîîòîй мэдээëëийг îëîí íийòэд иë òîд, íээëòòэй áîëгîсîí íь сàйí зàсàгëàëыí òөëөөх сàйí òуðшëàгààð шàëгàðчээ.

Тус сàíгийíхíы òуðшëàгàд үíдэсëээд дүгíэхэд íэг òàëààс мэдээëëээ òîгòмîë шиíэчиëж áàйх, íөгөө òàëààð îëîí íийòэд хүðгэх мэдээëëээ òөðөëжүүëэí àíгиëж, гîë, чухàë гэсíийгээ íийòэëж áàйх íь иðгэдийí хувьд хэðэгòэй мэдээëëээ хàйхàд дөхөмòэй áîëж өгөх дàвуу òàëòàй àжээ. Түүíчëэí хэðэгëэгчид, үйëчëүүëэгдийíхээ хүðээг өðгөжүүëэх чигëэëээð àíхààðч, хөдөө îðîí íуòгийí иíòеðíэò хэðэгëэгчдийí òîîг íэмэгдүүëэх чигëэëээð òîдîðхîй сàíààчиëгà гàðгàх áîëîмж ч áий.

Хүí áүхэí гàð уòсààðàà иíòеðíэòэд хîëáîгдîх áîëîмжийí àймàг, сумдыí òөвд áий áîëгîх юм áîë òөðийí áàйгууëëàгуудыí цàхим мэдээëëүүдийг цàг òухàйд íь хүëээí àвàх áîëíî. Эíэ áîë өíөөдөð òийм ч хүíдðэëòэй àсуудàë áиш. Эíэ мэòээð иðгэдийí иíòеðíэòийí хэðэгëээг өðгөжүүëэí, эíэ òàëыí áîëîвсðîëыг íэмэгдүүëэх юм áîë Жижиг дуíд үйëдвэðийг хөгжүүëэх сàíгийíхíы сàйí òуðшëàгà àëь ч сàëáàðò үð дүíгээ өгөх áîëíî.

Холбоо барих: Б.Бàòòүвшиí Хөдөëмөðийí яàмíы Жижиг дуíд

үйëдвэðийг хөгжүүëэх сàíгийí зàхиðàëÓòàс: 99119717

Хàяг: Óëààíáààòàð хîò-210349, Бàяíзүðх дүүðэг, Эíхòàйвíы өðгөí чөëөө-16 Зàсгийí гàзðыí IX áàйð,

15

САЙН ТУРШЛАГА: Óëсыí áүðòгэëийí үйëчиëгээг иðгэдэд îйðòууëж, òүðгэí шууðхàй хүðгэх, үйëчиëгээíий àжиëòíы àжëыí àчààëëыг áàгàсгàх зîðиëгîîð 2014 îíы íэгдүгээð сàðд Óëсыí Бүðòгэëийí Еðөíхий гàзàð, Мîíгîë шуудàí ТӨХК, Гîëîмò áàíк хàмòðàí үíдэсíий эíгийí гàдààд ïàсïîðòыг иðгэíий өөðийí хүссэí áàòàëгààò, áуухиà шуудàíгààð дàмжууëàí хàягààð íь гàðààс гàðò хүðгэх àжëыг зîхиîí áàйгууëàхààð гуðвàí òàëò гэðээ áàйгууëж, эíэ үйëчиëгээг íэвòðүүëж эхëээд áàйíà.

“ГЭРТ ХҮРГЭЭД ӨГ×ИХӨӨРЭЙ”

УЛСЫН БҮРТГЭЛИЙН ЕРӨНХИЙ ГАЗАР ГАДААДАД ЗОР×ИХ ЭРХИЙН БҮРТГЭЛИЙН ХЭЛТЭС

...“Зууí àйë ðуу” явж áичиг áàðимò хөөцөëдөíө гэдэг íэг их хүсээд áàйх àжиë áиш. Бөөí òүгжээí дуíд ууð уцààðàà áàðсààð, îчîîд хààíà хэíд хàíдàхàà мэдэх гэж áудиëсààð àðàй хийж учðàà îëòîë, áөөí дàðààëàë. Зà òэгээд òэдийд иð, òөдийд иð гэíэ. Эðгэж иðж áичиг áàðимòàà àвч, áуцàх гэсээð муíгиíàж хàйðàí цàгàà áàðдàг дàà. Хөдөөíөөс иðсэí áîë áичиг áàðимòàà àвòëàà íààд òàë íь гуðàв хîíîг хүëээх ч хэðэг гàðíà. ÓБЕГ, Мîíгîë шуудàí ТӨХК, Гîëîмò áàíк хàмòðàí үíдэсíий эíгийí гàдààд ïàсïîðòыг гàðààс гàðò хүðгэх áàòàëгààò,áуухиà шуудàíгийí гуðвàëсàí үйëчиëгээг íэвòðүүëжээ. Гàдààд ïàсïîðòыí үйëчиëгээíий òàíхимд áàйðëàх хүëээí àвàх цîíхíы íэгэíд íь Мîíгîë шуудàí ТӨХК–ийí иòгэмжëэгдсэí àжиëòàí àжиëëàж áàйíà.

16

Тэðáээð үйëчиëгээíий òàëààðх íөхцëийг òусгàсàí áàðимòàд ïàсïîðòàà хàягààðàà àвàхыг хүссэí íэгэí иðгэíээð гàðыí үсэг зуðууëж, гàдààд ïàсïîðòыí мэдүүëэгò áàð кîд íààж, шуудàíгààð хүðгүүëэх хàягийг дугòуйд хийж áàйв.

Шинэ нэвтрүүлсэн үйлчилгээний талаар тодруулахаар Улсын Бүртгэлийн Åрөнхий Ãазрын Ãадаадад зорчих эрхийн бүртгэлийн хэлтсийн дарга Л.Энхбаяртай ярилцлаа.

-Зуун айл руу олон дахин ирнэ гэдэг үнэндээ хэцүү шүү. Үйлчлүүлэгчид гомдол их гаргадаг уу?- Óëсыí Бүðòгэëийí Еðөíхий Гàзðыí үйëчиëгээíий áàйðууд “Зууí àйë” дàхь худàëдàà, үйëчиëгээíий хэò àчààëàë, òөвëөðөëòэй гàзàð áàйðëàдàг, мөí зàмыí òүгжðэëээс áîëîîд эíд иðэх гэж хүмүүс мàш их цàг àëддàг. Иðээд дàðààëàëд зîгсîíî. Дàðàà íь áуцàж иðж, áичиг áàðимòàà àвàх гэж áàс их цàг хугàцàà àëддàг. ¯үíээс үүдэëòэй иðгэдийí áухимдàë, сàíàë гîмдîë гàðдàг òîхиîëдëууд цөөíгүй áàйсàí.

-Буухиа шуудангийн шинэ үйлчилгээ нэвтрээд байдал ямар болов доо?-Эíэ áàйдëыг áàгà ч áîëîв хàëàх үүдíээс Óëсыí áүðòгэëийí үйëчиëгээг иðгэдэд îйðòууëж, òүðгэí шууðхàй хүðгэх, үйëчиëгээíий àжиëòíы àжëыí àчààëëыг áàгàсгàх зîðиëгîîð 2014

îíы íэгдүгээð сàðд Óëсыí Бүðòгэëийí Еðөíхий Гàзàð, Мîíгîë шуудàí ТӨХК, Гîëîмò áàíк хàмòðàí үíдэсíий эíгийí гàдààд ïàсïîðòыг иðгэíий өөðийí хүсэëòээð áàòàëгààò, áуухиà шуудàíгààð дàмжууëàí хүссэí хàягààð íь гàðààс гàðò хүðгэх àжëыг зîхиîí áàйгууëàхààð гуðвàí òàëò гэðээ áàйгууëж, эíэ үйëчиëгээг íэвòðүүëж эхëээд áàйíà.

Иðгэíий áàðимò áичгийг гàðààс гàðò хүðгэх үйëчиëгээ íь íийсëэëийí áүх дүүðэгò áàйðшиë хàðгàëзàхгүй 24 цàгийí дîòîð хүðгэгдэж áàйгàà.

Хàðиí îðîí íуòàгò 72 цàгийí дîòîð хàяг, áàйðшëààð íь хүðгэх юм. ¯йëчиëгээ íэвòðүүëсэí эíэ хугàцààíд 3200 гàðуй иðгэí эíэ үйëчиëгээгээð үйëчëүүëсэí. Цàг зàв, мөíгөө хэмíэх үүдíээс эíэ үйëчиëгээг сîíгîх иðгэдийí òîî сàð áүð íэмэгдсээð áàйгàà.

Эíэ үйëчиëгээг íэвòðүүëсíээð иðгэд òөдийгүй ÓБЕГ-ыí àëáàí хààгчдыí àжëыí àчààëëыг ч òîдîðхîй хувиàð áууðууëж, мàгàдгүй òөðийí áàйгууëëàгыí хүíд суðòëыг áàгà ч гэсэí áàгàсгàсàí àðгà хэмжээ áîëсîí гэж үзэж áàйíà.Иðгэд иðж, îчих, дугààðëàж зîгсîх цàг зàвàà хэмíэж áàйíà.

-Иргэдэд бичиг баримтын хүргэлтийг хамгийн анх яаж шийдье гэж төлөвлөж байсан вэ?Бид судàëгàà хийж эíэ үйëчиëгээг íэвòðүүëэхээð òөëөвëөсөí. Иðгэдийí мàòеðиàëыг шууд цàхим хэëáэðээð хүëээж àвààд, эíдээ хэвëээд, хэвëэсэí ïàсïîðòыг хàягààð íь хүðгэж өгдөг áîëъё, иðгэдийг эíд иðүүëж, чиðэгдүүëэхгүй áàйя гэж àíх òөëөвëөж áàйсàí.

-Асуудлыг арай өөрөөр шийджээ?- Иíгэвэë иëүү шууðхàй áîëíî. Гэвч цàхимààð иëгээсэí òîхиîëдîëд òухàйí кîмïъюòеðийí цààíà ямàð хүí áàйíà, ïàсïîðòыí жиíхэíэ эзэí мөí үү гэдгийг дàëдààс хяíàх áîëîмжгүй учðààс, àюуëгүй áàйдëыí үүдíээс эðсдэë учðууëàхгүйí òуëд иðгэí áичиг

17

áàðимòàà өөðийí áиеэð àвчиðч áүðòгүүëэх шààðдëàгàòàй гэж үзсэí.

Иðсэí иðгэíий хуðууíы хээг ïðîгðàммààð уíшууëààд мэдээëэë íь àвòîмàòààð áүðòгэгддэг áîëсîí.

-Одоогийн байдлаар энэ үйлчилгээг хэдэн аймагт нэвт рүүлээд байна вэ.Төлбөрийн талаар сонирхвол ?-Тухàйí иðгэí гàдààд ïàсïîðò зàхиàëчихààд өөðийí хүсэëòээð хүðгэëòийí үйëчиëгээг сîí гîсîí áîë хүðгэëòийí үйëчиëгээíий хуðààмжийг òөëíө. Тэгээд хүссэí хàягòàà хүëээж àвàх áîëîмжòîй.

¯йëчиëгээíий хөëс Óëààíáààòàðò 3500 òөгðөг, Хөдөө îðîí íуòàгò áîë хîë îйð гэëòгүй áүх àймàгò àдиëхàí 5500 òөгðөгийí хуðààмжòàй. Шуудàíгààð хүðгэх үйëчиëгээíий хуðààмжийг иðгэдэд дàðàмò учðууëàхгүй áàйх зîðиëгîîð àëь áîëîх áàгà áàйëгàх шààðдëàгàòàй гэж шийдвэðëэсэí. Зàмыí хүíд áичиг áàðимòàà дàйдàг áàйсàí цàг өíгөðч, áàòàëгààò шуудàíгààð үйëчëүүëдэг áîëсíîîð иëүү íàйдвàðòàй áîëсîí. Буух эзэíòэй, áуцàх хàягòàй хàðиуцëàгà òîîцîх áîëîмжòîй гэсэí үг.

-Хэрэв хүргэлт саатсан тохиолдолд хаана хандах вэ?-Эíэ òîхиîëдîëд шуудàí ëàвëàх áуюу 1800-1613, Мîíгîë шуудàí кîмïàíийí 70078920, 70078913 òîîò уòсààð ëàвëàх áîëîмжòîй юм. ¯үíээс гàдíà www.mongolpost.mn гэсэí цàхим хуудсààð îðж шуудàíгàà хààíà явààг хяíàх, мэдээëëээ шàëгàх áîëîмжòîй.

-Буухиа шуудангаар гараас гарт хүргэх үед хаягийн эзэнд нь хүргэж чадаагүй тохиолдол гарч байв уу ?-Эíэ үйëчиëгээ эхэëсэí цàгààсàà өíөөдðийг хүðòэë үйëчиëсэí 3200 иðгэíээс íэг ч гîмдîë иðээгүй.

Мөí шуудàíгààð хүðгэх үйëчиëгээòэй хîëáîîòîй иðсэí өðгөдөë, гîмдîë сàíàë хүсэëòийг òîдîðхîй хугàцààгààð íэгòгэí Óëсыí áүðòгэëийí áàйгууëëàгàд òàíиëцууëàх үүðэгòэй.

Тàйëàíгàà áидэíд òîгòмîë иðүүëдэг. Мîíгîë шуудàí ТӨХК гàдààд ïàсïîðòыг ÓБЕГ-ààс хүëээí àвсíààс хîйш иðгэíд îëгîх хүðòэëх хугàцààíд áүðэí áүòэí áàйдëыг íь хàðиуцàж, гэмòээëгүйгээð иðгэдэд îëгîх үүðэгòэй.

Мîíгîë шуудàí ТӨХК хүðгэëòийí үйëчиëгээí дээðээ гэðээíий үүðгээ сàйí áиеëүүëж áàйгàà.

Çóðàã: Èðãýíèé õóðóóíû õýýãýýð öàõèì á¿ðòãýëèéã áàòàëãààæóóëæ áàéãàà íü.

18

-Баталгаат шуудангаар паспортаа авахыг хүсвэл ямар журмаар үйлчлүүлдэг вэ?- Иðгэí áичиг áàðимòàà áүðдүүëээд өөðийí áиеэð ÓБЕГ-ò иðж, хуðууíы хээгээ уíшууëíà. Хуðууíы хээ уíшууëдàг ïðîгðàммыг íэвòðүүëсíээð àíкеò áөгëөж суудàг àжëыг хàëсàí. Иíгээд хүсвэë ïàсïîðòàà өөðийí хүссэí хàягààð áуухиà шуудàíгààð хүëээí àвч áîëíî. Оëгîх хуудсàà Мîíгîë шуудàíгийí ÓБЕГ дээðх сàëáàðыí àжиëòàíд òөëáөðөө òөëөөд үëдээдэг. Пàсïîðò áэëэí áîëсíы дàðàà áүðòгэëийí àжиëòàí шуудàíд шиëжүүëээд, шуудàíгààð дàмжиí эзэíдээ 24-72 цàгийí дîòîð хүðдэг.

-УБЕГ-ийн бүртгэлийн нэг ажилтанд өдөрт дунджаар хэдэн үйлчлүүлэгч ноогдож байна. Ажлын ачаалал ямар байдаг вэ?- ÓБЕГ áàйíгыí àчààëàëòàй áàйдàг. Тэð дуíдàà зуí, íàмðыí уëиðàëд иðгэдийí гàдààдàд àяëàх îðгиë үе òààðдàг учðààс их àчààëàëòàй үед өдөðò 1500 îðчим хүíд гàдààд ïàсïîðò îëгîëò хийдэг. Эíэ íь íэг áүðòгэгчид өдөðò 100 îðчим хүí íîîгдîж áàйíà гэсэí үг.

Оðгиë àчààëàëòàй үед цàгàà суíгàí àжиëëàхààс өөð àðгàгүй үе áий. Гэхдээ иëүү цàгийí хөëс àжиëòíуудàд мààíь îëгîгддîггүй. Хүмүүс áухимдààд зîгсчихдîг. Гàдààд ïàсïîðò àвàхààð иðж áàйгàà иðгэд гîëчëîí яàðсàí сàíдàðсàí, гàдàгшàà явàх цàг хугàцàà íь òуëчихсàí áàйдàг.

Иðгэд ïàсïîðòыí хугàцààгàà дууссàíàà мэдсэí áàйсàí ч, òîîëгүй áàйж áàйгààд, хàà íэг òийшээ гэíэòхэí явàхààð áîëж, визэíд îðîхыíхîî өмíөхөí ë суíгууëàхààð яàðч,сàíдàðдàг. Цàгийг íь òуëгàж иðээд сàíдàðсàí хүмүүсийí дàðààëëààð дүүðчихдэг гэмээð юм уу.

-Иргэний бүртгэл дээр бичиг баримтаа хурдан гаргуулж авахаар ирсэн хүмүүс “арын хаалга” хайгаад давхичихдаг тал ажиглагддаг байсан. -Пàсïîðò áичиг áàðимòàà яàðàëòàй гàðгууëж àвàхыí òуëд хүмүүс иðчихээд, хэíд хэëáэë áîëîх áиëээ, хэíòэй ууëзвàë áүòэх áиëээ гэж áîдîîд ийш òийш яðьж, òàíьдàг хүíээ хàйж дàвхисààð áàðàг áүðòгүүëээд àвчих цàгàà àëддàг.

Яàðàëòàй суíгàëò хîёð, áà дөðвөí цàгийí дîòîð гàðдàг áîëчихсîí шүү дээ. Шиíээð гàдààд ïàсïîðò àвàхàд эíгийíээð 10 хîíîгò, яàðàëòàй áîë íэмэëò òөëáөð òөëөөд гуðàв хîíîг, ïàсïîðòыí хугàцàà суíгàхàд àжëыí íàймàí цàгийí дîòîð хийгддэг. Оðîí íуòàгò гàдààд ïàсïîðòыг дîëîî хîíîгийí дîòîð áүðòгэëийг хийгээд îëгîдîг áîëсîí.

-Ер нь ингэхэд гадаад паспортын шинэ олголт нь яагаад гурав ба 10 хоног, сунгалт хоёр, дөрөв, найман цагийн дотор гэсэн ялгаатай байдаг вэ. Энийг хүмүүс хүнд суртал ч гэдэг юм уу буруугаар ойлгох тал бий юу ?-Цàг хугàцààíы хувьд áид сàíààíààсàà зîхиîсîí юм áиш ээ. Хэвëэх үйëдвэðийí àчààëàë, àжëыí òîíîг òөхөөðөмж íөөц áîëîëцîî, àжëыí àчààëàë зэðгээс шàëòгààëж íààд зàх íь àжëыí гуðàв хîíîгò гàðíà гэж òîîцîîëсîí. Бүх хүíий áичиг áàðимòыг өдөðò íь хуðдàí гàðгàж өгíө гэдэг îдîîгийí áàйдëààð мàш хэцүү.

Иðгэдээс хүëээж àвсàí мàòеðиàëàà дàхиí шàëгàж, хяíàíà. Бүðòгэíэ. Хэвëэíэ. Хэвëэсíий дàðàà яëгàíà, áàòàëгààжууëíà. Ийм дàðààëëààð явдàг.

Зàðим уëсàд, òухàйëáàë ОХÓ-д шиíэ ïàсïîðò зàхиàëàхàд сàðыí хугàцàà îðдîг. АНÓ, Кàíàдàд ч мөí àдиë юм áиëээ. Мàíàй уëсыí хувьд áусàд îðíыг áîдвîë хàðьцàíгуй хуðдàíдàà îðдîг.

19

-Тийм үү, манайд бол сар байтугай гурав хоногт олгоно гэдэг урт хугацаа санагддаг. Ялангуяа яарсан үед?- Тийм шүү. Ажëыí гуðвàí хîíîгò яàðàëòàй ïàсïîðò гàðíà гэхэд òэðíээс хуðдàí гàðàх òàë áàйíà уу гэж ëàвëàдàг шүү. Гàдààд ïàсïîðò үйëдвэðээс өдөðòөө хîёð удàà иðдэг. Нэг удàà иðэхдээ 500-1000 îðчим гàдààд ïàсïîðòыг хэвëэí àвчиðдàг. Тухàйí ïàсïîðòуудыг àíгиëàí яëгàж, гàðыí үсэг зуðàхàд гуðвàí цàг îðчим хугàцàà зàðцууëдàг.

Шуудàíгààð àëь áîëîх хуðдàí хүðгэхийí òуëд шуудàíгààð хүðгэгдэх ïàсïîðòуудыг òүðүүëж яëгàí гàðыí үсэг зуðууëж áàòàëгààжууëàх, үйëдвэð ðүү явууëàхдàà òусàд íь яëгàí хүëээëгэí өгөх зэðгээð шийдвэðëэж áàйíà.

-Энэ хугацааг илүү хурдавчлах арга зам бий юу?-Иëүү хуðдàвчëàхыí òуëд уëс дàяàð íэгдсэí цàхим áүðòгэëòэй áàйх юм áîë эíэ хугàцààг íààш òàòàх áîëîмжòîй. Бид иðгэдээс мàòеðиàëыг íь хүëээж àвààд шàëгààд,хэвëэх үйëдвэð ðүү òээвðийí хэðэгсëээð хүðгүүëдэг.

Эðгүүëээд мөí òээвðийí хэðэгсëээð òàòàж àвдàг. ¯үíийг эíдээс áид өгөгдëийг íь цàхимààð дàмжууëààд өгчихдөг áîëчихвîë àжиë иëүү хуðдàвчëàх áîëîмж áий.

-Энэ туршлагаас ямар санаа авсан бэ. Цаашид ямар үйлчилгээг нэвтрүүлэхээр зэхэж байна вэ? -Эд хөðөíгийí уëсыí áүðòгэëийí үйëчиëгээ дүүðгүүдэд шиëжсэí. Дүүðгийí áүðòгэëийí гàзðуудàд шуудàíгийí сàëáàðыг áàйðшууëààд шуудàíгààð дàмжууëж àвàх áîëîмжийг гàðгàж өгөх áîëîмжòîй.

Цààшид ¯ë хөдëөх хөðөíгийí уëсыí áүðòгэëийí гэðчиëгээ, Хууëийí эòгээдийí Óëсыí áүðòгэëийí гэðчиëгээ, цàхим үíэмëэх зэðэг îëîí òөðëийí áичиг áàðимòыг Мîíгîë шуудàí ТӨХК-ийí үйëчиëгээгээð иðгэíий хүсэëòийí дàгуу хàягààð íь хүðгэхээð òөëөвëөж áàйíà.

Эíэхүү үйëчиëгээг íэвòðүүëсíээð иðгэдийí цàг зàвыг хэмíэх áîëсîíд үйëчëүүëэгчдийí зүгээс àм сàйòàй áàйгàà. Гàдààд ïàсïîðòыг зààвàë өөðийí áиеэð зàхиàëàх áîëîвч àвàхыí òуëд àжиë, цàгàà áàðààд áàйх шààðдëàгàгүй áîëсîíд үүíий дàвуу òàë áîëж áàйгàà юм.

Монгол шуудан ТӨХК-ийн ажилтан Б.Батчимэгтэй ярилцвал:-Мàíàй үйëчиëгээíий òàëààð хүмүүс àм сàйòàй áàйгàà. ̄ йëчëүүëэгчид өөðсдийí цàг зàв, òàкси уíààíыхàà мөíгөө ч хэмíэчих юм áàйíà гэж òààòàй хүëээж àвдàг. Яëàíгуяà хөдөө îðîí íуòàгò өдөð áүð хүðгэëò хийгддэг учðààс иðгэд дуðòàй áàйдàг.

Цàг хугàцààíы хувьд òухàйí өдðийí 11 цàгààс өмíө Мîíгîë шуудàí ТӨХК-ийí иòгэмжëэгдсэí àжиëòàíд хүëээëгэí өгсíөөð шуудàíг өдөðòөө, 11 цàгààс хîйш хүëээí àвсàí шуудàíг мàðгààш өдðийí 11 цàгààс өмíө òухàйí ïàсïîðò òэð өдөðòөө иðгэдэд îчих áîëîмжòîй.

20

Иðгэíий áүðòгэëийíхэí ч áидíий àжëыг их дэмждэг.

¯íдэсíий эíгийí гàдààд ïàсïîðò íь Мîíгîë уëсыí òөðийí өмч òуë áүðэí áүòэí áàйдëыг íь сàйòàð хàíгàí гэмòээëгүйгээð иðгэдэд îëгîх, гàдààд ïàсïîðòыг иðгэдэд хүðгэх явцàд îëж мэдсэí áàйгууëëàгà, хувь хүíий íууц, хувь хүíий òàëààðх мэдээëëийг áусдàд зàдðууëàхгүй áàйхàд àíхààðч àжиëëàх үүðэгòэй хàðиуцëàгàòàй àжиë.

Эíэ үйëчиëгээíий òàëààðх суðòàëчиëгààí дээð àíхààðàх хэðэгòэй áàйгàà. Эíэ àжëыг мàíàйх хàðиуцдàг ë дàà. Эíийг ë иëүү эðчимжүүëвэë үйëчëүүëэх хүмүүсийí òîî ч íэмэгдэíэ.

Èргэдийн сэтгэгдлийг сонсохоор Èргэн Д.Пүрэвжаргалтай уулзлаа.

-Би өмíө íь зууí àйë ðуу иðж, îчих áичиг áàðимòàà áүðдүүëж àвàх гэж ëàв хîёð өдðийí àжëàà àëддàг áàйсàí. Óíàà уíàш, дàðààëàëд зîгссîíîî áîë яðих ч юм áиш. Хàðиí өíөөдөð иðээд áàòàëгààò шуудàíгààð ïàсïîðòàà хүëээж àвдàг áîëсíыг дууëààд үйëчëүүëэх гээд зîгсîж áàйíà. Эðгэж иðэхгүй àмàð юм áàйíà хэмээí өгүүëсэí юм.

Лавлагаа холбоос:http://www.burtgel.mn/

www.mongolpost.mn

Холбоо барих:Улсын Бүртгэлийн Ерөнхий Газар.

Гадаадад зорчих эрхийн бүртгэлийн хэлтэс

Бүðòгэëийí ëàвëàх:1800-1890, 70114596Фàкс:976-11-350072Эëекòðîí шуудàí:

contact@registrationmongolia.comХàяг: Óëààíáààòàð хîò. Сүхáààòàð

дүүðэг Цàгдààгийí гудàмж. Óëсыí áүðòгэëийí еðөíхий гàзàð.

¯йëчиëгээíий I áàйð Монгол шуудан ТӨХК

Óòàс: 70078920, 70078913 Лàвëàх 1800-1613

21

САЙН ТУРШЛАГА: Иðгэдээс òөðийí áàйгууëëàгà àëáàí òушààëòàíд гàðгàсàí өðгөдөë, гîмдëыг шийдвэðëэх òухàй хууëийí хэðэгжиëòийг хàíгàх, Цàгдààгийí áàйгууëëàгàд өгөх өðгөдөë, гîмдëыг цàхим хэëáэðò îðууëàх, иðгэд өөðийí өгсөí өðгөдөë, гîмдëыí явц, шийдвэðëэëòийí үð дүíг иíòеðíэòийí îðчиíд хяíàх áîëîëцîîг хàíгàх зîðиëгîîð “SMART POLICE” áуюу “Óхààëàг Цàгдàà” цàхим өðгөдөë, гîмдëыí íэгдсэí сисòемийг шиíээð àшигëàëòàд îðууëжээ.

ӨРГӨДЛӨӨ “УХААЛАГ ЦАГДАА”-Д ӨГ×ИХЬЕ

УЛААНБААТАР ХОТЫН ЦАГДААГИЙН ГАЗАР

Жиëийí өмíө îхиí мààíь суðгууëийíхàà үүдэíд уòсàà àëдчихààд уйëààд, íàйзууд

íь дàгууëààд суðгууëийí îйðîëцîîх хэсгийí цàгдààгийí áàйðàíд îчîîд цîîжòîй хààëгыг íь мөðгөсөí юмдàг.

Дîëîî хîíîгийí дàðàà дàхиàд ë уòсàà àëдсàí гэсэí уðàвгàð юм îðîîд иðсэí òуë хэсгийí цàгдààг зîðьж ууëзëàà. Тà дүүðгийí цàгдààгийí гàзðыí “òэð” мөðдөгчòэй ууëзсàí дээð áàйх àà гээд уòсыг íь өгëөө. Мөíөөх уòàс ðуу хîёð гуðвàí удàà зàëгààд хэдийд ууëзàх áîëîмж áàйгààг ëàвëàсàí ч зàвгүй áàйíà, гàдууð явж áàйíà гэсэí хàðиуëò хөвөðсөөð. Тэгсгээд эíэ явдàë зàмхàðëàà. Би ч эíэ òухàй мàðòчихàж.

Сàяхàí сàíàмсàðгүйгээð НЦГ-ыí цàхим хуудàсíàà “Óхààëàг цàгдàà” íэðòэй өðгөдөë гîмдîë хүëээí àвàх òусгàй хэсэгòэй áîëсíыг хàðààд мөíөөх явдëàà

гэíэòхэí сàíàëàà. ¯үíийг мэдэж áàйсàí áîë àëь эðò өðгөдөë áичээд ë иëгээчихэд áîëîх áàйжээ гэж.

Иðгэдээс òөðийí áàйгууëëàгà àëáàí òушààëòàíд гàðгàсàí өðгөдөë, гîмдëыг шийдвэðëэх òухàй хууëийí хэðэгжиëòийг хàíгàх, Цàгдààгийí áàйгууëëàгàд өгөх өðгөдөë, гîмдëыг цàхим хэëáэðò îðууëàх, иðгэд өөðийí өгсөí өðгөдөë, гîмдëыí явц, шийдвэðëэëòийí үð дүíг иíòеðíэòийí îðчиíд хяíàх áîëîëцîîг хàíгàх зîðиëгîîð “SMART POLICE” áуюу “Óхààëàг Цàгдàà” цàхим өðгөдөë, гîмдëыí íэгдсэí сисòемийг

22

шиíээð àшигëàëòàд îðууëжээ. Эíэхүү цàхим сисòемд иðгэд, àж àхуйí íэгж áàйгууëëàгууд дүүðгүүд дэх Цàгдààгийí хэëòсийí иðгэд хүëээí àвàх хүëээëгийí òàíхимд áàйðëууëсàí мэдðэгчòэй дэëгэцээð өөðийí áиеэð îчиж өðгөдөë, гîмдîë өгөх, шийдвэðëэëòийí явцыг хяíàхààс гàдíà иíòеðíэòийí îðчиíд хààíà áàйгàà гàзðààсàà www.smartpolice.mn áуюу “Óхààëàг цàгдàà” цàхим хуудсààð дàмжууëàí хàíдàх áîëîмжòîй àж.

Èнгээд энэ ажлыг санаачилсан Улаанбаатар хотын цагдаагийн газрын Урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн цахим мэдээлэл хариуцсан мэргэжилтэн дэслэгч М.Зоригтбаатартай уулзлаа.

-Улаанбаатар хотын цагдаагийн газар ”Ухаалаг цагдаа”өргөдөл гомдлын цахим программ нэвтрүүлснээр ажилд ямар өөрчлөлт гарав?-“Óхààëàг ЦАГДАА” Цàхим өðгөдөë, гîмдëыí íэгдсэí ïðîгðàммыг

àжиëëàгààíд îðууëсàíààð иðгэдээс иðүүëсэí өðгөдөë гîмдëыг удиðдëàгыí зүгээс хяíàх, мэдээ мэдээëëийг òүðгэí хугàцààíд хàðьяàëàëыí дàгуу шиëжүүëэх, шийдвэðëэëòийí явцыг өðгөдөë, гîмдîë хàðиуцсàí àëáà хààгч òэмдэгëэж, өðгөдөë, гîмдîë гàðгàсàí иðгэíийг мэдээëëээð хàíгàх,иðгэд гàð уòàсíààсàà ч гэсэí иíòеðíеòэд хîëáîгдîí өðгөдөë, гîмдîë өгөх, шийдвэðëэëòийí явц, үð дүíг хàðàх áîëîмжòîй áîëсîí. Өðгөдөë, гîмдëыí хугàцàà îðууëсàí өдðөөсөө àвòîмàòààð òîîëîгдîх òуë хугàцàà àëдàхгүй.

Мөí цàгдààгийí áàйгууëëàгыí үйë àжиëëàгààг иðгэдэд òүðгэí шууðхàй хүðгэх, иðгэдээс цàгдààгийí áàйгууëëàгà, àëáà хààгчòàй хîëáîîòîй мэдээ, мэдээëэë, гэмò хэðэг, зөðчëийí òàëààð өðгөдөë, гîмдëыг хүëээí àвàх цàхим îðчиíг áий áîëгîж өгсөíөөð иðгэд цàгдààгийí áàйгууëëàгàд өðгөдөë, гîмдîë өгөхөөð îчиж хугàцàà àëдàхгүй, өðгөдөë, гîмдëыí шийдвэðëэëòийí явц, үð дүíòэй хîëáîîòîй мэдээëëийг иíòеðíэòийí îðчиíд хяíàх áîëîëцîîòîй áîëсîí.

Мөí áàйгууëëàгыí àëáàí ёсíы îëîí íийòийí сүëжээ хуудсààð гэмò хэðэг, зөðчиëòэй хîëáîîòîй мэдээëëийг цàгдààгийí áàйгууëëàгà хүëээí àвч шàëгàхàд òухàйí өðгөдөë, гîмдîë өгсөí иðгэíий мэдээëэë хууðàмч, хîëáîî áàðихàд хүíдðэëòэй áàйдàг òуë www.smartpolice.mn цàхим хуудсààð мэдээëэë àвàх íь иëүү àч хîëáîгдîëòîй áîëсîí.

23

-Иргэн Цагдаагийн газарт өргөдөл гаргахын тулд “далан булчирхайгаа “тоочих хэрэгтэй болдог. Тэр мэдээлэл нь цахимаар ил харагдах вий гэхээс эмээх явдалгүй гэсэн үг үү. Мэдээлэл өгсөн болон өргөдөл хүсэлтээ илгээсэн иргэний нууцлал, аюулгүй байдлыг яаж хангадаг вэ?-Гэð áүëийí хүчиðхийëэë, хүчиíгийí хэðэг, áîëîí áàйцààгчид òэð áүð íүүð òуëж яðихààсàà сàíàà зîвсîí, цэðвэдэг àсуудëààð áîëîí цàгдààгийí àëáàí хààгчòàй хîëáîîòîй өðгөдөë гîмдëыг иðгэд цàхим хуудсààð òүëхүү өгдөг íь àжигëàгдсàí. Иðгэдийí хувийí мэдээëэë, цàгдààгийí áàйгууëëàгыí өðгөдөë гîмдëыí мэдээëëийí àюуëгүй áàйдëыг хàíгàж, хàмгààëàëòыí өíдөð òүвшиíд хийгдсэíээðээ эíэхүү ïðîгðàмм дàвуу òàëòàй юм.

Цàхим өðгөдөë, гîмдëыí íэгдсэí ïðîгðàммд иðгэд иíòеðíэòийí îðчиíд www.smartpolice.mn цàхим хуудсàíд хàíдàí: эëекòðîí шуудàíгийí хàяг, íууц үг, òөðсөí îí сàð, хүйс зэðэг үíдсэí дөðвөí мэдээëëийг үíэí зөв áөгëөсíөөð цàгдààгийí áàйгууëëàгà, àëáà хààгчòàй хîëáîîòîй мэдээ, мэдээëэë, гэмò хэðэг, зөðчëийí òàëààð өðгөдөë, гîмдëыг цàгдààгийí áàйгууëëàгàд өгөх áîëîмжòîй юм.

-Одоо өргөдөл гомдлын шийдвэрлэлт ямар түвшинд хүрсэн бэ?-Эíэ үйë àжиëëàгàà íэвòэðсíээð цàгдààгийí áàйгууëëàгàд áичгээð, àмààð, уòсàí хàðиëцààгààð, цàхим хэëáэðээð иðсэí дуудëàгà мэдээëэë,

өðгөдөë, гîмдîë òус áүð хяíàëòыí хуудàсòàй áîëсîí. Иðгэд www.smartpolice.mn “Óхààëàг цàгдàà” цàхим өðгөдөë, гîмдëыí íэгдсэí ïðîгðàммд íэвòðэí өөðийí өгсөí өðгөдөë, гîмдëыí шийдвэðëэëòийí явц, үð дүí хàðиуцàí шàëгàж áуй цàгдààгийí àëáà хààгчòàй хîëáîîòîй мэдээëëийг иíòеðíэòийí îðчиíд хүëээí àвч хàðàх, шийдвэðëэëòийí үð дүíг òàòàх, хàдгàëàх áîëîмжòîй.Мөí эíэхүү цàхим өðгөдөë, гîмдëыí íэгдсэí ïðîгðàмм дээð òүшигëэí цàгдààгийí áàйгууëëàгàд иðж áуй дуудëàгà áүðийг хяíàëòыí хуудàсòàй áîëгîж, хяíàëò òàвих íөхцөë áүðдүүëсэí. Миíий өðгөдөë юу áîëсîí áэ гэж эíд иðж цàгàà àëдàхгүй áîëсîí гэсэí үг.

-Ажилтнуудын ачаалал багасч чадсан уу, ямар нэг бэрхшээл учрав уу?-Эíэхүү цàхим өðгөдөë, гîмдëыí сисòемийг шиíээð àжиëëàгààíд îðууëсàíààð цàгдààгийí áàйгууëëàгыí íэгдсэí дîòîîд сүëжээíд хîëáîх, дүүðгүүд дэх цàгдààгийí хэëòсийí мэдээëэë судàëгààíы àхëàх áàйцààгчид өðгөдөë, гîмдëыí íэгдсэí áîëîí www.smartpolice.mn ïðîгðàммòàй дàвхàð àжиëëàх зэðэг хүíдðэë гàðсàí.

Эíэ хүíдðэëүүдийг шийдэх, цàгдààгийí àëáà хààгчийí àжëыí àчààëàëыг áууðууëàх зîðиëгîîð Цàгдààгийí Еðөíхий Гàзðыí Мэдээëэë, судàëгàà, òехíîëîгийí òөвòэй хàмòðàí цàгдààгийí áàйгууëëàгыí íэгдсэí дîòîîд сүëжээòэй www.smartpolice.mn цàхим өðгөдөë, гîмдëыí íэгдсэí ïðîгðàммыг хîëáîх чигëэëээð хàмòðàí àжиëëàж áàйíà.

-Программ шинээр ажилд оруулах ажлаа хэдийнээс төлөвлөж, эхэлсэн бэ?-2014 îíд эхэëсэí. Пðîгðàммыг шиíээð àжиëëàгààíд îðууëàхààс өмíө дүүðгүүд дэх цàгдààгийí хэëòсийí мэдээëэë судàëгààíы àхëàх áàйцààгчдыí сàíàë

24

хүсэëòийг àвч, иðгэд áîëîí ïðîгðàммыг àжиëëууëàх цàгдààгийí àëáà хààгчид àшигëàхàд хяëáàð áàйдëààð шийдэж өгсөí.Óëààíáààòàð хîòыí цàгдààгийí гàзðààс “Иðгэдээс òөðийí áàйгууëëàгà àëáàí òушààëòàíд гàðгàсàí өðгөдөë, гîмдëыг шийдвэðëэх” òухàй хууëийí хэðэгжиëòийг хàíгàх, дүүðгүүд дэх цàгдààгийí хîёðдугààð хэëòсийí иðгэд хүëээí àвàх хүëээëгийí òàíхимд áàйðшууëсàí мэдðэгчòэй дэëгэцийг áүðэí àжиëëàгààíд îðууëàх, ïðîгðàмм хàíгàмжийг хөгжүүëэх зîðиëгîîð “Óхààëàг цàгдàà” цàхим өðгөдөë, гîмдëыí íэгдсэí ïðîгðàммыг шиíээð àжиëëàгààíд îðууëсàí.

“Ухаалаг цагдаа” гол зорилгодоо хүрч чадсан гэж үздэг үү?Эíэхүү “Óхààëàг цàгдàà” цàхим өðгөдөë, гîмдëыí íэгдсэí ïðîгðàммыí зîðиëгî íь цàгдààгийí áàйгууëëàгà, àëáà хààгчòàй хîëáîîòîй мэдээ, мэдээëэë, гэмò хэðэг, зөðчëийí òàëààðх өðгөдөë, гîмдëыг цàхим хэëáэðээð àвàх, цàгдààгийí áàйгууëëàгыí үйë àжиëëàгààг иðгэд îëîí íийòэд шууðхàй хүðгэх, иë òîд áàйдëыг хàíгàх зîðиëгîòîй. Цààшид, дуудëàгà áүðийг áàð кîдòîй áîëгîхîîð зîðьж áàйíà.

-Энэ ажлаа цаашид хэрхэн сайжруулж боловсронгуй болгох вэ, бусад орон нутгуудад энэ сүлжээгээ хэдийд нэвтрүүлэх вэ, төлөвлөж байгаа ажлынхаа талаар дурьдвал?-Эíэхүү ïðîгðàммыг хөгжүүëэх, цàгдààгийí áàйгууëëàгààс иðгэдэд үзүүëэх үйëчиëгээг иë òîд, òүðгэí шууðхàй áîëгîх зîðиëгîîð өðгөдөë,

гîмдîë гàðгàсàí иðгэíий гàð уòсàíд хүëээí àвсàí шийдвэðëэëòòэй хîëáîîòîй мэдээëëийг мессэж хэëáэðээð хүðгэх үйëчиëгээг 2015 îíы íэгдүгээð уëиðàëд íэвòðүүëэхээð àжиëëàж áàйíà.

-“Ухаалаг цагдаад” энэ хугацаанд нийт хэчнээн иргэн өргөдөл, хүсэлтээ ирүүлэв. Шийдвэрлэсэн байдал нь...-2014 îíы дîëдугààð сàðààс иðгэдээс 100 гàðуй өðгөдөë гîмдîë хүëээí àвч, хàðьяàëàëыí дàгуу шиëжүүëсэí. Шийдвэðëэëò 75%-òàй, үëдсэí íь шийдвэðëэëòийí шàòàíдàà явж áàйíà.

-Цахим өргөдөл хүлээж авахад учирдаг бэрхшээл?-Иðгэдээс иðүүëсэí зàðим өðгөдөë, гîмдëыг шàëгàхàд гîмдîë гàðгàгч хувийí мэдээëëээ худàë áөгëөсөí òîхиîëдîëд өðгөдөë, гîмдëыг òүðгэí шууðхàй шàëгàх àжиëëàгààíд хүíдðэëòэй áàйдàг òуë өðгөдөë, гîмдîë гàðгàж áуй иðгэд мэдээëëээ үíэí зөв áөгëөсíөөð шийдвэðëэх àжиëëàгààíд сààд учðàхгүй гэдгийг зөвëөж áàйíà.

Лавлагаа холбоос:www.smartpolice.mn

Холбоо барих :М.Зîðигòáààòàð.Óëààíáààòàð хîòыí

Цàгдààгийí Гàзðыí Óðьдчиëàí сэðгийëэх хэëòсийí цàхим мэдээëэë

хàðиуцсàí мэðгэжиëòэíÓòàс: 89292400

Аëáàíы ëàвëàх: 94945490, 88221122, 96167716, 93022510

Эëекòðîí шуудàí: ubpolice@gmail.com

25

ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ ХОÒ

САЙН ЗАСАГЛАЛЫН ТӨЛӨӨХ САЙН ТУРШЛАГА

26

Асуудлаар дүүрэн хотын хөдөө

Бàгàхàíгàй дүүðэг áîë жиíхэíэ уòгààðàà хîòыí хөдөө. Óëààíáààòàð хîòîîс 90 киëîмеòð àëсëàгдсàí òус

дүүðгийí хүí àмыí òîî íийсëэëийí òөвийí дуíдàж хîðîîíы îðшиí суугчдààс ч цөөí. Хàðиí íуòàг дэвсгэðийí хэмжээ íь 14 мяíгàí гà.

Мàëчиí өðхүүд íь дүүðгийíхээ íуòàг дэвсгэðò áàðигдàëгүйгээð òөвөөсөө 70 киëîмеòð хүðòэë хîë гàзàð íуòàгëàдàг áàйíà. ̄ үíээс гàдíà Бàгàхàíгàй дүүðгийí хүí àмыí 40 гàðуй хувь íь òөмөð зàмыí өðòөө, зөðëөг, зàмыí хэсгүүдэд

àж òөðдөг îíцëîгòîй. ¯íдсэíдээ òус дүүðгийí хүí àмыí 50 гàðуй хувь íь òөð зàхиðгààíы áàйгууëëàгà,сууðьшëыí áүсээсээ àëс зàйдуу òàðуу àж òөðдөг гэсэí үг.

Ийм íөхцөëд иðгэддээ òөðийí үйëчиëгээг òэгш, хүðòээмжòэй, òүðгэí шууðхàй хүðгэíэ гэдэг àмàðгүй. Зàх хязгààðыí áуйдхàí сумыí òөвд ë ийм áэðхшээë хүíдðэë òуëгàðдàг.

Гэòэë íийсëэë хîòыí íэг эд эс áîëсîí àëсëàгдсàí дүүðэгò íүүдэëчиí àмьдðàëыí хэв шиíж хэвээð хàдгàëàгдàí үëдсэíээс үүдэí òөв

ОЛОН ХААЛГЫГ НЭГ ЦОНХ БОЛГОСОН НЬ

САЙН ТУРШЛАГА: 1992 îíы íàймдугààð сàðыí 18-íы өдðийí ÓИХ-ыí 18-ð òîгòîîëîîð “Óëààíáààòàð хîòыí ðàйîí, хîðîîг òàòàí áууëгàж шиíээð дүүðэг áàйгууëàх òухàй” шийдвэð гàðсíààð Бàгàхàíгàй дүүðэг зàсàг зàхиðгààíы хîёð хîðîîòîйгîîð áàйгууëàгджээ. Óëààíáààòàð хîòîîс 90 км зàйд îðшдîг íийсëэëийí àëсëàгдсàí дүүðгүүдийí íэг юм. 2013 îíы жиëийí эцсээð 20199 òîëгîй мàë, 1065 өðхийí 3806 хүí àм òîîëîгдсîí.Мàëчиí өðх îëîíòîй áөгөөд хүí àм íь дүүðгийí íуòàг дэвсгэðò òàðхàí сууðьшдàг îíцëîгòîй. Тиймээс òус дүүðгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðààс “Төðийí явууëыí íэг цîíхíы үйëчиëгээ”-г зîхиîí áàйгууëдàг áîëсîí íь òөðийí үйëчиëгээг иðгэдэд хүðòээмжòэй, òүðгэí шууðхàй хүðгэхэд чигëэсэí сàйí òуðшëàгà áîëжээ.

БАГАХАНГАЙ ДҮҮРГИЙН ЗАСАГ ДАРГЫН ТАМГЫН ГАЗАР

27

сууðиí íь эзгүйдэí, иðгэд íь òөðийí үйëчиëгээíий гàдíà хîцðîх áîëжээ. Хэí íэгэí дàðгààð àëáàí áичигò гàðыí үсэг зуðууëж, òàмгà дàðууëàхыí òөëөө, эсвэë хàëууðч áүëээðсэí хүүхдэдээ эм àвàх гэж 10-20 áүð 50-60 киëîмеòðыí цààíààс дүүðгийíхээ òөвд иðíэ гэдэг цàг, мөíгө хîёðò хàëгààòàй. Тэòгэвðийí хэдэí òөгðөгөө àвàхààð 70 киëîмеòð хîëîîс иðсэí мàëчиí өвгөí зàмыí уíààíы хөëс, áеíзиí шàòàхууí, хîîë уíдàíдàà àвсàí мөíгөíийхөө áàðàг òэí хàгàсыг зàðцууëчихààд áуцàх íь эíүүхэíд.

Өөð íэг хүíдðэë íь Бàгàхàíгàйíхàí Óëààíáààòàð-Сàйíшàíд, Óëààíáààòàð-Бàгàíууðыí чигëэëийí суудëыí гàëò òэðгээð гîë òөëөв зîðчдîг. Иíгэсэí òîхиîëдîëд гàëò òэðэгíээс áуугààд дүүðгийí òөв хүðòэë зуðгààí км гàзàð явгàí àëхдàг áàйíà. Ийíхүү зîðьж иðээд òөðийí үйëчиëгээ àвàхыí òуëд îëîí áàйгууëëàгыí хààëгà îíгîëзууëж, àëáàí òушààëòíы өðөөíий үүдэíд цàг зàвàà үðэí дугààðëàíà. Эíэ мэòээð хîòыí хөдөө хүíдðэëòэй àсуудëààð дүүðэí...

Хүíд суðòëыí эíэ òîгòîëцîîг хàëж, òөвөөс àëсëàгдмàë àж òөðдөг хүí àмыíхàà òàëààс иëүү хувьд òөðийí үйëчиëгээг чиðэгдэëгүй хүðгэхийí òуëд Бàгàхàíгàй дүүðгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðààс “Төðийí явууëыí íэг цîíхíы үйëчиëгээ”-г эдүгээгээс òàвàí жиëийí өмíө áуюу 2009 îíîîс эхëэí íэвòðүүëжээ.

Иðгэд òөðийí үйëчиëгээ àвàхààð îëîí хààëгàíы гàдíà дàðààëàëд зîгсîж, àжëыí 2-3 өдөð áуюу 16-32 цàг зàðцууëдàг áàйсàí áîë “Төðийí явууëыí íэг цîíхíы үйëчиëгээ”-íий áàгийí хàмò îëîí сууðиí, òîсгîí, àйë өðх, иðгэí áүðò хүðч íэг хààëгààð íэг цэгээс áîгиíî хугàцààíд îëîí òөðëийí үйëчиëгээг хүðгэх áîëсîí áàйíà. Ийíхүү Бàгàхàíгàй дүүðгийí òөð зàхиðгààíы áàйгууëëàгыíхàí иðгэдийг чиðэгдүүëж áухимдууëдàг îëîí хààëгàíы үйëчиëгээг íэг цîíхîíд áàгòààж, явууëыí хэëáэðò îðууëжээ.

Шинэ биш ч шилдэг шийдэл

Дàðààëàëд дàðàгдсàí îëîí хààëгыг хàëж “Төðийí явууëыí íэг цîíхíы үйëчиëгээ”-г íэвòðүүëсэí Бàгàхàíгàй дүүðгийíхíий шийдэë шиíэ юм áиш. Гэхдээ шиëдэг òуðшëàгà яàх àðгàгүй мөí.

Çóðàã: “Тºðèéí яâóóëûí ¿éëчèëãýý”-íèéõýí

ìàëчíû õîòûã зîðèõ зàìäàà

Çóðàã: Б¿õ àñóóäëûã íýã äîð шèéäíý

Шиíэ áиш гэдгийг учиð íь дүүðгийí хүí àмыí òàðуу îðшиí суудàг îíцëîгò òîхиðууëàí òөðийí үйëчиëгээг явууëыí хэëáэðээð хүðгэх сàíààчиëгà эдүгээгээс 17 жиëийí өмíө гàðч áàйжээ.

1997 îíы íэгдүгээð сàðд Бàгàхàíгàй дүүðгийí хîёðдугààð хîðîîíы Зàсàг дàðгà Н.Зиíà àíх “Зàсàг дàðгыí явууëыí өðөө”-г сàíààчиëсàí áàйíà. Төðийí үйëчиëгээíий чàíàð, хүðòээмжийг íэмэгдүүëэх, иðгэдийí цàг хугàцàà, зàðдàë мөíгийг хэмíэх зîðиëгîòîй эíэ сàíààчиëгыг òухàйí үед Бàгàхàíгàй дүүðгийí Зàсàг дàðгààð àжиëëàж áàйсàí Ц.Бàòáàяð ихээхэí дэмжсэí гэдэг. Иíгээд Бàгàхàíгàй дүүðэгòээ òөдийгүй íийсëэëд àíхíы гэж áîëîх “Зàсàг дàðгыí

28

явууëыí өðөө” òөмөð зàмыí “Хîîëò”, “Цàгààíхяð”, “Хàíгàй”, “Мààíьò”, “Агуйò”, “Буëàгòàй”, “Хàйðхàí” зэðэг өðòөө, зөðëөгийí зàмчид áîëîí мàëчдыí хîòîíд зîчиëжээ. Ийíхүү òус дүүðэгò àíх удàà òөðийí íэг цэгийí үйëчиëгээг àмжиëòòàй òуðшсàí áàйíà.

Тухàйí үед “Зàсàг дàðгыí явууëыí өðөө” уëиðàëд íэг удàà дүүðгийíхээ íуòàг дэвсгэðээð òîйðч, 5-8 òөðëийí үйëчиëгээг үзүүëдэг áàйв. Төðийí үйëчиëгээг хүðгэх зîðиуëàëòыí àвòî мàшиí, òîíîг òөхөөðөмж дүүðгийí òөð зàхиðгààíы áàйгууëëàгàд áàйсàíгүй. Тиймээс Оíцгîй áàйдëыí хэëòэс, Цàгдààгийí òàсàг áîëîí Хîёðдугààð хîðîîíы микðî àвòîáусыг хөëөгëөí òөðийí үйëчиëгээг мàëчíы хîò, òөмөð зàмчдыí àжëыí òàëáàð, өðх íэг áүðò хүðгэж, үйëчиëж áàйжээ. Шиíэ òуëгàð àжиëд сààд áэðхшээë, сîðиëò àëь àëь íь òуëгàðдàг хîйíî. “Зàсàг дàðгыí явууëыí өðөө”-г àяëууëàхàд шàòàхууíы зàðдàë, үйëчиëгээ үзүүëж áàйгàà àëáàí хààгчдыí хîîëíы мөíгийг шийдэхээс эхëээд хүíдðэëүүд òуëгàðч áàйсàí гэдэг.

Тиймээс 2009 îíы хîёðдугààð сàðд Бàгàхàíгàй дүүðгийí ИТХ-ыí 23-ð òîгòîîëîîð òөðийí явууëыí үйëчиëгээíий үйë àжиëëàгàà хүðòээмжийг íэмэгдүүëэх, үйë àжиëëàгààг өðгөжүүëэхээð “Төðийí

явууëыí үйëчиëгээ”-íий жуðàм, үзүүëэх үйëчиëгээíий òөðëийг àëáàжууëàí áàòàëжээ.

Иíгэсíээð дүүðгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзàð, хîðîîд, Хөдөëмөð хàëàмж үйëчиëгээíий хэëòэс, Нийгмийí дààòгàë, Тàòвàðыí хэëòэс, Бîëîвсðîëыí áàйгууëëàгууд, Бүðòгэëийí хэëòэс, Гàзðыí àëáà, хүí, мàëыí эмч, áàíкíы сàëáàðыí àжиëòíууд áàгòсàí өðгөí áүðэëдэхүүíòэйгээð òөðийí үйëчиëгээг хүðгэх áîëîв. “Төðийí явууëыí үйëчиëгээ”-íий цàð хүðээ өðгөжсөíөөð зîðиуëàëòыí àвòî мàшиí, òехíик, òîíîг òөхөөðөмж, òөсөв хөðөíгийí àсуудëыг шийдвэðëэх зàйëшгүй шààðдëàгà уðгàí гàðсàí áàйíà.

Арван зургаан үйлчилгээтэй нэг цонх

2009 îíы àðвàííэгдүгээð сàðд Хүíий àюуëгүй áàйдëыí судàëгààíы òөвийí íэг цîíхíы үйëчиëгээíий òөсëийí áàгò Бàгàхàíгàйíхàí явууëыí íэг цîíхíы үйëчиëгээ үзүүëэх сàíàë, судàëгàà, òөсëөө хүðгүүëжээ.

Эíэхүү сàíàëыí дàгуу 2011 îíы гуðàвдугààð сàðд Швейцàðыí хөгжëийí àгеíòëàгийí áуцàëòгүй òусëàмжààð мàíàй уëсàд хэðэгжүүëж áàйгàà “Нэг цîíхíы үйëчиëгээ”-íий òөсëийí шугàмààð 49 сàя òөгðөгийí үíэ áүхий “Hyundai starex” мàðкийí àвòî

С¿¿ëèéí ãóðâàí æèëä “Тºðèéí яâóóëûí íýã öîíõíû ¿éëчèëãýý” ¿з¿¿ëñýí áàéäàë

29

мàшиí, òүүíд íэмж сууðиëууëсàí òîíîг òөхөөðөмжийг Бàгàхàíгàй дүүðгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзàðò áуцàëòгүй òусëàмж áîëгîí хүëээëгэí өгсөí áàйíà.

“Төðийí явууëыí үйëчиëгээ” ийíхүү “Төðийí явууëыí íэг цîíхíы үйëчиëгээ” áîëîí өðгөжиж, 16 òөðëийí үйëчиëгээг íэг цэгээс àвàх áîëîмжòîй òààòàй, òухëàг îðчиí áүðджээ. Дүүðгийí Зàсàг дàðгыí зàхиðàмжààð явууëыí íэг цîíхíы үйëчиëгээг зîхиîí áàйгууëàх àжëыí хэсэг, зàðцууëàгдàх òөсөв, үйëчиëгээíий мàðшðуòыг áàòëууëж, òөсөв хөðөíгийí àсуудëыг шийдвэðëэí, үйëчиëгээг уëиðàë òуòàм áуюу жиëд дөðвөí удàà зîхиîí áàйгууëàх áîëîв.

“Зàсàг дàðгыí явууëыí өðөө”-íөөс “Төðийí явууëыí үйëчиëгээ”, “Төðийí явууëыí íэг цîíхíы үйëчиëгээ” хүðòэëх 17 жиëийí хугàцààíд дүүðгийí òөвөөс àëсëàгдсàí өðòөө зөðëөгүүд шиíээð áàйгууëàгдàж, дүүðгийí хүí àм өсөí íэмэгджээ. ¯үíийг дàгààд òэдэíд үзүүëэх òөðийí үйëчиëгээíий àчààëàë ч íэмэгдсээð иðсэí áàйíà.

Дүүðгийí òөвөөс àëсëàгдàí îðшдîг өðòөө зөðëөгийí зàмчид, хөдөëгөөíчид, мàë áүхий иðгэдэд òүðгэí шууðхàй хүðч үйëчëэх áîëсíîîð òөðийí үйëчиëгээíий чàíàð, хүðòээмж сàйжиðчээ.

Çóðàã: Тºìºð зàìûí ºðòºº, зºðëºã, ìàëчíû ãýðò “Тºðèéí яâóóëûí íýã öîíõíû ¿éëчèëãýý” õ¿ðäýã.

Нэг үйëчиëгээíий îëîí хààëгыг îëîí үйëчиëгээíий íэг хààëгààð сîëих эðхэм зîðиëгîî Бàгàхàíгàй дүүðгийí зàсàг зàхиðгààíы áàйгууëëàгà ийíхүү áүðэí

дүүðэí хэðэгжүүëсэí áàйíà. Тус дүүðгийí àëсëàгдсàí хîðîîíы иðгэд гэðòээ сууж áàйгààд ë íийгмийí хàëàмж, íийгмийí дààòгàë, эðүүë мэíд, мàë эмíэëэг, гàзðыí àëáà, иðгэíий áүðòгэë, íîòàðиàò, хууëь зүй, íîмыí сàí, сîёë, áàíк, цэцэðëэг зэðэг òөðийí үйëчиëгээг íэг дîðîîс àвдàг áîëжээ. Түүíчëэí “Төðийí явууëыí íэг цîíхíы үйëчиëгээ”-íийхэí иðгэддээ îëîí òàëыí мэдээëëийг хүðгэдэг áàйíà. Нэг сумààð хэд хэдэí òууëàй áуудàж áàйгàà гэсэí үг. Дүүðгийí Зàсàг дàðгыí мөðийí хөòөëáөðийí хэðэгжиëò, дүүðгийí òухàйí îíы дэвшүүëсэí зîðиëгî зîðиëò, íийгэм эдийí зàсгийí зîðиëò, òөëөвëөгөөíий áиеëэëòийí явц, хөðөíгө îðууëàëò, áүòээí áàйгууëàëòыí àжëууд хийгээд цàг үеийí áусàд мэдээ мэдээëэë гэдэг òөв сууðиíгààс àëсëàгдсàí иðгэдэд àíгàсàí цөëд цàíгàà òàйëàхòàй ë àдиë хэðэг.

Бàòëàгдсàí гðàфик, мàðшðуòыí дàгуу àжëыí хîёð хîíîгò 1200 хүðòэëх киëîмеòð зàм òууëàí, жиëд дàвхàðдсàí òîîгîîð 200-400 гàðуй иðгэíд үйëчиëж, òэдíий сàíàë хүсэëòийг хүëээí àвч, шууðхàй шийдвэðëэí àжиëдàà òусгàí хэðэгжүүëэх áîëсíîîð чàíàðыí өөðчëөëò гàðч, òөð зàхиðгààíы áàйгууëëàгà, иðгэдийí уяëдàà хîëáîî сàйжиðсàí áàйíà. Иðгэдийí хувьд ч гэсэí сàíхүү, цàг хугàцàà хэмíэж, сэòгэë хàíàмж íэмэгджээ. Төð, иðгэí хîёð àëь àëь íь хîжсîí гэсэí үг.

Эðгэх дөðвөí уëиðàëд 24 цàгààð гàëò òэðэгíий хөдөëгөөíий àюуëгүй áàйдàë, òөмөð зàмыí òээвðийí òàсðàëòгүй үйë àжиëëàгààг хàíгàí àжиëëàж áуй òөмөð зàмчид áîëîí áàйгàëь, цàг àгààðыí эðхшээë дîð íүүдэëëэí àж òөðж áàйгàà мàëчид, òэдíий гэð áүë, шиíээð òөðсөí áяцхàí хүүхдээс эхëээд àхмàд áууðàë хүðòэëх иðгэí áүðò òөðийí îëîí òàëò үйëчиëгээг íэг цэгээс хүðòээмжòэй, íэг áүðчëэí хүðгэж áàйгàà эíэ шийдэë áîë яàх àðгàгүй үйëчиëгээíий дэвшиëòэò хэëáэð.

30

“Төðийí үйëчиëгээíий иë òîд, íээëòòэй áàйдëыг хàíгàсíààð òөð зàхиðгààíы áàйгууëëàгààс гàðгàсàí òîгòîîë шийдвэð, иðгэдэд íээëòòэй îйëгîмжòîй áîëж, òөðийí áус áàйгууëëàгуудыí îðîëцîî íэмэгдэí, хàмòðàí àжиëëàж, мэдээëëийг хàðиëцàí сîëиëцîí, òөð, иðгэдийг хîëáîх гүүð áîëîí àжиëëàж áàйíà” хэмээí “Төðийí явууëыí íэг цîíхíы үйëчиëгээ”-íийхээ òухàй Бàгàхàíгàй дүүðгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðыí òàйëàíд дуðджээ. Цààшид эíэхүү үйëчиëгээíий òàсðàëòгүй үйë àжиëëàгààг хàíгàх, үйëчиëгээ үзүүëэх òөсөв хөðөíгийг жиëийí òөсөвò òусгàх, үйëчиëгээ хàðиуцсàí àжиëòíуудыг суðгàж áэëòгэх íь зэðэгò дүүðгийí удиðдëàгууд àíхààðàí àжиëëàж áàйгàà гэíэ.

Аëивàà áàйгууëëàгà өөðсдийí хийж áàйгàà àжëыíхàà òàëààð íààшòàй, сàйí мэдээëэë өгөх íь мэдээж. Тиймээс “Төðийí явууëыí íэг цîíхíы үйëчиëгээ”-íий чàíàð, хүðòээмжийí òàëààð хàмгийí áîдиòîй мэдээëэë өгөх хүмүүс áîë Бàгàхàíгàй дүүðгийí жиðийí иðгэд. Эíэ áîдëыí үүдíээс зàðим иðгэíий сэòгэгдëийг сîíссîí юм.

Нэгдүгээр хорооны иргэн М.Дагвадорж: -Эíэ үйëчиëгээ чàíàðжиж, мàшиí, òехíик хэðэгсэëòэй áîëсíîîð хүссэí үйëчиëгээгээ гэðòээ àвч áàйгààд áàяðëàж áàйíà. Би áàйíгыí àсàðгààíд áàйдàг өвчòөí àсàðдàг. Мàíàй хөгшиí дàðàëò ихòэй, хàðвààд зуðгààí жиë хэвòэðò áàйгàà хүí. Би áàйíгыí хàжууд íь сàхидàг áîëîхîîð òөв îðж үзүүëж чàддàггүй. Сàð áүð эмч иðж үзэж áàйгààд òàëàðхàж áàйíà. Миíий цàг áîëîí эдийí зàсàгò мàш их хэмíэëò гàðч áàйíà.

Сàя явууëыí үйëчиëгээ иðэхэд íь òэòгэвэð òîгòîîëгîх áичиг áàðимòàà áүðдүүëж өгëөө. Мàíàйх дүүðгийí òөвөөсөө 15 киëîмеòð зàйòàй àмьдàðдàг. Явууëыí үйëчиëгээгээð цээж зуðàг àвдàг áîëсîí гэсэí. Одîîгîîð үйëчëүүëээгүй

áàйíà. Гàðыí àвëàгыг мàш их хэðэгòэй зүйë гэж áîдîж áàйíà. Цàг зàвòàй үедээ гàðыí àвëàгыг судàëж, хэðэгцээò зүйëсээ мэдэж àвдàг. Мөí миíий сàйí íөхөð, хàíь гэж хэëж áîëíî шүү. Явууëыí íэг цîíхíы үйëчиëгээíд явдàг хүмүүсээ òàíьдàг áîëîхîîð иëүү íээëòòэй, хàðьцàхàд àмàð áàйдàг юм. Óðьд íь эдгээð хүмүүс íэг мàшиíд îëууëàà чихцэëдэж явдàг, их хэцүү хàðàгддàг áàйсàí. Одîî сàйхàí áîëжээ. Өмíөх сàðд иðэхэд íь áи гàзðыí àëáàíы мэðгэжиëòíээс хүссэí мэдээëëээ àвч, өмчëөх гàзðàà сîíгîсîí.

Хоёрдугаар хорооны иргэн Б.Батмөнх: -Мàíàйх дүүðгийí òөвөөс 20 киëîмеòð хîë áàйдàг. Эхíэð áид хîёð өíдөð íàсòàй хүмүүс учðààс áàйíгà дàðàëò ихэсдэг. Мөí îëîí мàëòàй учðààс хүí, мàëыí эмч àëь àëь íь íэí шààðдëàгàòàй áàйдàг. “Төðийí явууëыí íэг цîíхíы үйëчиëгээ” үзүүëдэг хүмүүсийг сàйí òàíьдàг, àх дүү шиг áîëсîí òуë хàðьцàхàд хүíдðэë гàðдàггүй. Бүх хүмүүсийí уòàсíы дугààð ч áий. Иðэх áîëгîíдîî ë íэг àсуудëыг мààíь шийдэж өгдөг.

Сàя íîòàðиàòыí үйëчиëгээ àвëàà. Сэòгэгдэë өíдөð áàйíà. Мàшиí, òехíик хэðэгсэëòэй áîëсîíд íь áàяðëàж áàйíà. Явууëыí үйëчиëгээíий áàгийí хàмò îëîíдîî àжëыí àмжиëò хүсч, эíэхүү àжëàà өðгөжүүëэí, иðгэдийí сàйшààëыг хүðòэж явààðàй гэж хүсье.

Нэгдүгээр хорооны иргэн С.Сүх: -Эíэ үйëчиëгээíий áàгò áàяðëàж áàйíà. Мàíàйх òөвөөс 40 гàðуй киëîмеòð зàйòàй. Хөгжëийí áэðхшээëòэй гуðвàí хүүхэдòэй, 80 гàðсàí íàсòàй ээжòэйгээ àм áүë òàвууëàà àмьдàðдàг. Айëыí мàë хàðдàг áîëîхîîð хүссэí үедээ дүүðэг ðүү îðж чàддàггүй. Зàðимдàà àëхàж îðдîг áàйсàí.

Хàðиí îдîî явууëыí үйëчиëгээ сàð áîëгîí иðж áàйгàà учðààс òэгж явгàí àëхàх шààðдëàгàгүй áîëëîî. Сàя ээж

31

мààíь òàяг, íүдíий шиë, àхмàдыí áàяðò зîðиуëсàí гàðыí áэëгээ гàðдàí àвëàà. Бàс ээжийí áичиг áàðимòàíд иòгэмжëэë хийëгэж, хүүхдүүдийíхээ áичиг áàðимòыг кàíîíдууëж àвсàí. Мàш òîм àжиë àмжууëëàà. Ийм сàйхàí үйëс хийж явàà явууëыí үйëчиëгээíийхэíдээ áàяðëàëàà.

Эíдээс хàðàхàд дүүðгийí иðгэд “Төðийí явууëыí íэг цîíхíы үйëчиëгээ”-íий òàëààð àм сàйòàй áàйíà. 2004 îíîîс хîйших сòàòисòикийг хàðàхàд явууëыí íэг цîíхíы үйëчиëгээíий дàвòàмж áîëîí үйëчиëгээíий íэð òөðөë áàйíгà íэмэгдэж, хàмðàгдсàí иðгэдийí òîî ч өссөөð иðсэí áàйíà.

Тухàйëáàë, 2004 îíд дөðвөí удàà, дîëîîí òөðëийí үйëчиëгээг 150 иðгэíд хүðгэсэí áîë 2011 îíд íàймàí удàà, 11 òөðëийí үйëчиëгээг 217 иðгэíд хүðгэж àжиëëàжээ. 2013 îíд “Төðийí явууëыí íэг цîíхíы үйëчиëгээ”-íий íэð òөðөë 34-д хүðсэí áөгөөд íийò 289 иðгэíд үйëчиëсэí áàйíà. 2014 îíы эхíий гуðвàí уëиðëыí áàйдëààð 57 òөðëийí үйëчиëгээг 460 иðгэíд хүðгэсэí гэсэí дүí мэдээ áàйíà.

Лавлагаа холбоос:www.bagakhangai.ub.gov.mn

Холбоо барих: Бàгàхàíгàй дүүðгийí Зàсàг дàðгыí

Тàмгыí гàзàð, Зàхиðгàà, хууëийí хэëòэс Óòàс: 99092619, 96585812

Ц.Дэнсмаа Зàхиðгàà, хууëийí хэëòсийí дàðгà

Эëекòðîí шуудàí: densee_nhh@yahoo.com

Б.Гэрэлцолмон Зàхиðгàà, хууëийí хэëòсийí мэðгэжиëòэí

Óòàс: 70491011Эëекòðîí шуудàí:

geetsoo0421@yahoo.com Бàйðшиë:

БХД, 1-ð хîðîî, ЗДТГ-ыí áàйð, 3 дàвхàð, 303 òîîò

32

СОНГИНОХАЙРХАН ДҮҮРГИЙН 105 ДУГААР СУРГУУЛЬ

Нийгмээ анагаах “эмч” болно

“...Иðээдүйд àвëигà гэдэг зүйë îð мөðгүй àëгà áîëсîí áàйíà. Дàйí áàйëдààíы òухàй áид íîмîîс уíшиж, киíîíîîс үзэж ë òөсөөëөë àвдàг шиг àвëигà гэдэг эíэ зүй áус үзэгдëийí òàëààð áидíий хүүхдүүд íîмîîс ë уíших áîëîв уу.

Гэхдээ эíэ íь сàйíы жишээ áиш áîëîхîîð иðээдүйí хүүхдүүд àвëигыг яàгààд ч îйëгîхгүй. Тэð үед áи хүүхдэдээ эíэ òàëààð îйëгууëàх гэж Оòгîî áàгш мààíь өíөөдөð áидэíд “Авëигà уу, áэëэг үү” гэдэг хичээë зààхыí òуëд яàж хичээж, сîíиðхîëòîй àðгà хэëáэðийг сîíгîх гэж хөдөëмөð зàðцууëж áàйгàà шиг ë áàгàгүй àжиë áîëîх áàйх. Гîë íь

áидíий үð хүүхдүүд àвëигыг мэдэхгүй, хîð уðшгийг íь àмсàхгүй өсíө гэдэг юуòàй сàйхàí áэ...”

Аðвàííэгдүгээð àíгийí суðàгч îхиíы áичсэí зîхиîí áичëэгийí íэгээхэí хэсгийг òà уíшëàà. Хэðсүүхэí áàйгàà áиз. Иðээдүйд зîхиîëч, сэòгүүëч áîëîхыг мөðөөддөг суðàгч îхиí àвëигыí òухàй ийм áîдîëòîй, иðээдүйдээ иòгэх гэгээí иòгэëòэй явíà.

“Ээж íь, эсвэë ààв íь хүíд өвчиí òуссàí хүүхэд иðээдүйд эмч áîëíî гэж мөðөөдөж áàйгàà òухàй íэг áус киíîíд гàðдàг. Би òүүí шиг ë àвëигààð өвчиëсөí íийгмээ àвðàхыí òуëд сэòгүүëч, зîхиîëч áîëîхîîð шийдсэí. Хүмүүсийí îюуí сàíààíд àвëигыг жигшиí зэвүүцэх үзэë

САЙН ТУРШЛАГА: Нийсëэëийí Сîíгиíîхàйðхàí дүүðгийí хîшîй òэðгүүíий 105 дугààð дуíд суðгууëь 1997 îíд áàйгууëàгдсàí. Тус суðгууëь Авëигàòàй òэмцэх гàзðààс хүүхэд, өсвөð үе зàëуучуудàд шудàðгà ёсíы үзëийг òөëөвшүүëэх чигëэëээð Еðөíхий áîëîвсðîëыí суðгууëийí òүүх, íийгмийí ухààíы áàгш íàðыг суðгàгч áàгшààð áэëòгэсíээс хîйш суðàгчдàд шудàðгà ёсíы чигëэëээð íөëөөëийí суðгàëò, суðòàëчиëгààíы мàòеðиàë áэëòгэí хүðгэх, уðàëдààí òэмцээí зîхиîí áàйгууëàх, суðàгчдàд хичээë áэëòгэж хүðгэхээс өмíө áîëîí хүðгэсíий дàðàà хийсэí суðгàëòыí үð дүíгийí хàðьцууëàëòыг сàíààчëàí хэðэгжүүëсэí íь үð дүíòэй àëхàм áîëжээ. Тиймээс òөð, иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгуудыí дуíд зàðëàсàí “Авëигààс àíгид, сàйí зàсàгëàëыí òуðшëàгà-2013” үйë àжиëëàгààíы хүðээíд “Авëигààс àíгид, сàйí

зàсàгëàëыí òуðшëàгà-2013” өðгөмжëөë хүðòсэí áàйíà.

АВЛИГАГҮЙ ИРЭЭДҮЙН ЭЗЭД

33

òөðүүëж чàдвàë íийгэм мààíь сàйхàí áîëíî. Аðыí хààëгà áүхэí хààгдàíà...” Суðàгч îхиíы зîхиîí áичëэг ийí үðгэëжиëíэ.

Сîíгиíîхàйðхàí дүүðгийí хîшîй òэðгүүíий 105 дугààð суðгууëь дээð хàгàс өдðийг өíгөðүүëэхдээ òус суðгууëийí суðàгчдыí áүòээë, хичээëийí òэмдэгëэë сэëòòэй òàíиëцсàí мààíь эíэ. Тус суðгууëийí зàхиðгàà суðàгчдыíхàà àвëигыí эсðэг áîëîвсðîëыг íэмэгдүүëэх òàëààð цөөíгүй àжиë сàíààчëàí хэðэгжүүëжээ.

Эíэ áîë áяцхàí иðгэдийíхээ îюуí сэòгэëгээíд àвëигыí эсðэг дàðхëàà òîгòîîж áàйгàà хэðэг юм хэмээí òус суðгууëийí òүүх, íийгмийí áàгш С.Оòгîíáàяð хэëсэí. Еðөíхий áîëîвсðîëыí суðгууëийí суðгàëòыí явцàд хүүхдийí ёс суðòàхууí, хүмүүжиë яëàíгуяà àвëигыí эсðэг áîëîвсðîë, àвëигыг үë òэвчих үзэë хàíдëàгà òөëөвшдөг. Гэсэí хэдий ч өíөөгийí мàíàй суðгàëòыí àгууëгà, хөòөëáөð íь шиíжëэх ухààíы мэдëэгийг шүòсэí, суðàгчдàд шудàðгà ёсíы òухàй îйëгîëò үíэò зүйëсийг өөðиймшүүëэí òөëөвшүүëэх àгууëгà àðгà зүй суë, мөí áàгшийí хэðэгëэх суðгàëòыí хэðэгëэгдэхүүí àðгà зүйí зөвëөмж хàíгàëòгүй áàйдàг.

Эíэхүү áàйдëыг хàðгàëзàí Авëигàòàй òэмцэх гàзàð хүүхэд өсвөð үе зàëуучуудàд шудàðгà ёсíы үзëийг òөëөвшүүëэх, сîёí гэгээðүүëэх чигëэëээð îëîí àжиë хийдгийí íэг íь еðөíхий áîëîвсðîëыí суðгууëийí áàгш íàðò зîðиуëсàí суðгàëò юм.

С.Оòгîíáàяð áàгш 2012 îíд Азийí сàí, АТГ-ыí хàмòàðсàí суðгàëòàд хàмðàгдàж суðгàгч áàгш áîëсîí юм áàйíà. “Авëигыí эсðэг áîëîвсðîë” сэдэвò эíэхүү суðгàëòàд суусíы дàðààгààð òэðээð өөðийí суðгууëийí суðàгчдàд шудàðгà ёсíы үзэë òөëөвшүүëэхийí òуëд юу хийх ёсòîй вэ гэж íэëээд áîджээ. Иíгээд суðгууëийíхàà зàхиðàë, суðгàëòыí меíежеðүүдòэй зөвëөсíий эцэсò хэд

хэдэí àжиë хийхээð òөëөвëөсөí áàйíà. Суðàгчдыí дуíд àвëигыí òàëààðх мэдëэг òуí хîмс áàйгààг ч òэðээð àжигëàсàí áàйíà. Авëигà гэж юу вэ гэдэг àсууëòàд áүðэí дүүðэí хàðиуëàх суðàгч àхëàх àíгийíхàí дуíд ч гэсэí цөөхөí áàйв. Тэд ихэвчëэí àвëигà гэдгийг áàгш íàð суðàгчдààсàà, эмч íàð өвчòөíүүдээсээ àвдàг áэëэг сэëò, зөөëөí чихðийí цугëууëгà òөдийгөөð ë òөсөөëөх íь òүгээмэë áàйжээ. Эíэ áүхэí дээð үíдэсëээд суðàгчдыíхàà эíэ îйëгîëòыг өөðчëөх, àвëигыí эсðэг áîëîвсðîëыг íь дээшëүүëэхийí òуëд юу хийх хэðэгòэй вэ гэдгийг 105 дугààð суðгууëийíхàí òîдîðхîйëж àвсàí áàйíà.

Авлигын эсрэг иргэний боловсрол

105 дугààð суðгууëийí àхëàх, дуíд àíгийíхíы Иðгэíий áîëîвсðîëыí хичээëийí хөòөëáөðò íэгэí шиíэ сэдэв íэмэгдсэí íь àвëигыí эсðэг áîëîвсðîë áàйв. “Бэëэг үү, àвëигà уу”, “Авëигыí иíдексийг хэмжих íь”, “Шудàðгà ёс íөхөðëөë хîёð”, “Мîíгîëыí хуòàгòыí дуðòгàë дàхь àвëигà” зэðэг 10 гàðуй хичээëийí хөòөëáөð áîëîвсðууëàí суðгууëийíхàà 6-11 дүгээð сàíгийí суðàгчдàд зààжээ. Дээðх хичээëүүдийг Мîíгîëыí áîëîí дэëхийí òүүх, íийгэм, иðгэíий áîëîвсðîë хичээëийí цàгууд дээð îðîх áîëîмжòîй гэж үзсэí áàйíà.

Иíгээд суðгууëь дээðээ хэðэгжүүëсэí “Шудàðгà íийгмийí òөëөө хàмòдàà” òөсëийí хүðээíд С.Оòгîíáàяð áàгш “Бэëэг үү, àвëигà уу”, “Ажиëд àвàхàд юуг гîë шàëгууð áîëгîдîг вэ”, “Мөíгөíий үíэ цэíэ” сэдвээð, Ж.Óðàíчимэг áàгш “Нөхөðëөë шудàðгà ёс хîёð”, “Шудàðгà áà шудàðгà áус зүйëийí яëгàà” зэðэг сэдвүүдээð íийò 10 удàà хичээë зààсíы хîёð íь íээëòòэй хичээë áàйжээ.

Эхíий удàà “Авëигыí иíдексийг хэмжих íь” сэдэвò хичээëд суðгàëòыí меíежеð С.Аëимàà, íийгмийí àжиëòàí í.Эíхòууë íàð áîëîí áусàд áàгш íàð суусàí

34

áàйíà. Дàðààгийí íээëòòэй хичээëд Бîëîвсðîëыí хүðээëэíгийí àжиëòàí Ó.Туяà, Л.Аëòàíзàяà íàð сууж хичээëд àíàëиз хийí суðàгчдàд зөвëөгөө өгчээ. Хичээëээс хичээëд áàгшийí àðгà áàðиë ч сàйжиðч, суðàгчдыí мэдëэгийí хүðээ òэëж áàйв.

Авëигыí òàëààð хичээë îðîхîîс өмíө áîëîí хичээë îðсíы дàðàà àвсàí судàëгààíы хàðьцууëàëòààс үүíийг хàðж áîëîх юм. Суðàгчдààс “Авëигыí òàëààð сîíсîж áàйсàí уу”, “2006 îíд Авëигыí эсðэг хууëь áàòëàгдсàíыг мэдэх үү”, “Авëигàòàй òэмцэх гàзàð áàйдгийг мэдэх үү” гэх мэò 10 àсууëòààð сàíàë àсууëгыг хичээë зààхààс өмíө àвсàí áөгөөд хичээëээ зààсíы дàðàà дàхиí 10 àсууëòààð сàíàë àсууëгà àвчээ. Иíгээд дүíг íэгòгэж үзэхэд хичээë зààсíы дàðàà суðàгчдыí àвëигыí òàëààðх мэдëэг, мэдээëэë íэмэгдсэí íь àжигëàгдсàí áàйíà.

С.Отгонбаяр багштай авлигын эсрэг боловсрол олгох хичээлийнх нь талаар ярилцлаа. -Цààшид хүүхдүүдийí дуíд àвëигыí эсðэг, àвëигыг үë òэвчих үзэë òөëөвшүүëэхийí òуëд юу хийх хэðэгòэй áàйíà вэ?-Суðàгчдàд иðгэíий áîëîвсðîë хичээëээð дàмжууëж àвëигыг үë òэвчих ухàмсàð сууëгàж өгсíөөð íàсàíд хүðэхдээ àвëигààс àíгид áàйж суðàх, зөв дàдàëòàй иðгэí áîëж òөëөвших сàйí òàëòàй. Тиймээс àëь áîëîх áàгààс íь эíэ òàëыí мэдëэгийг îëгîж, àвëигыí эсðэг үзëийг òөëөвшүүëэх хэðэгòэй.

-Авлигын эсрэг боловсрол олгох хичээлийн цаг хангалттай байж чадаж байна уу?-Еð íь хàíгàëòòàй áиш. Гэòэë дàðàà жиëээс íийгмийí ухààíы хичээëийí цàгийг áүð áàгàсгàх суðàгòàй. Хүíийг хүí áîëгîдîг хичээëийí цàгийг áàгàсгààд áàйгàà íь àвëигыí эсðэг áîëîвсðîë îëгîхîд хүíдðэëòэй ë áîëж áàйíà.

-Танай сургуулийн хувьд энэ хичээлүүдээ цаашид үргэлжлүүлнэ биз дээ?-Эíэ áîë мàíàй суðгууëийí уëàмжëàëò àжиë учиð òàсëàëгүй үðгэëжëүүëэí àвààд явíà. Хàðиí хичээëийí цàг áàгàсвàë àвëигыí эсðэг áîëîвсðîë îðîх хичээëийí àгууëгà áàгàсàх áàйх. Гэхдээ суðàгчдàдàà àвëигыг үë òэвчих хүмүүжиë îëгîх òàëààð àëь áîëîх àíхààðíà.

-Монголын хутагтын дуртгал дахь авлига гэдэг хичээл заадаг юм байна. Энэ юуны тухай хичээл вэ?-Эíэ хичээëээð 1911 îíы ¯íдэсíий эðх чөëөөíий хувьсгàëыí үð дүíг 1919 îíд усòгàх гэсэí îðîëдëîгыг òàсëàí зîгсîîх үед Шàíзув Бàдàмдîðж сàйд àвëигàд àвòàí уëсàà худàëдсàí òухàй òүүхийг зààдàг юм. Эíэ жишээíд òуëгууðëàí àвëигà íь уëс îðíы òусгààð òîгòíîëыг хүðòэë усòгàдàг àюуëòàй зүйë гэдгийг суðàгчдàд îйëгууëдàг.

“Ван ханд өгсөн авлига”Хүүхэд áîë íийгмийí òîëь. Тэд îðчиí òîйðíыхîî эд юмс, үйë явдàë, òîмчуудыí зàí àвиðыг òэð чигò íь дууðиàдàг. Өөðөөð хэëáэë хүүхэд àëивààг шууд хүëээí àвдàг гэсэí үг. Тиймээс òэдэíд àвëигыí эсðэг áîëîвсðîë îëгîхыí òуëд àëь áîëîх àмьдàðч áуй îðчиíд íь îйð, эíгийí áàйдëààð òàíиуëгà, суðòàëчиëгàà хийхийг чухàëчиëсàí áàйíà. Тухàйëáàë, 105 дугààð суðгууëийíхàí суðгууëийíхàà àíги òàíхимуудàд Авëигàòàй òэмцэх гàзðààс гàðгàсàí зуðàгò хуудàс, òàðààх мàòеðиàë, хààëгàí дээð íààдàг сàíàмж зэðгийг áàйðшууëжээ.

Суðгууëийí îðîх хààëгà áîëîí зàðим àíгиудыí хààëгàí дээð “Авëигыг òүëх” сàíàмжийг íààж, зàðëàëыí сàмáàðò àвëигыí эсðэг мэдээëэë áүхий зуðàгò хуудàс áàйðшууëсàí áàйíà.

Иíгээд 10 хîíîгийí дàðàà “Авëигыí эсðэг хàмòдàà” òэмцээí зîхиîí áàйгууëàхàд суðàгчид àвëигыí òàëààð мэдээëэë өгөх уòсыг сàйí мэдэж áàйсàí гэíэ. Түүíчëэí

35

зуðàгò хуудсуудààð иëэðхийëсэí сàíàà, òэдгээðò àгууëàгдсàí мэдээëëүүдийг суðàгчид сàйí òусгàж àвсàí áàйв.

Тус суðгууëь 2009 îíîîс 10 дугààð àíгийí суðàгчдыíхàà дуíд “Авëигыí эсðэг хàмòдàà” òэмцээíийг уëàмжëàë áîëгîí зîхиîí áàйгууëж иðсэí òуðшëàгàòàй. Эíэ òэмцээíий зîðиëгî íь суðàгчдàд àвëигыí хîð уðшгийí òàëààð мэдээëэë îëгîх, өөðсдийí хэмжээíд àвëигààс хэðхэí àíгид áàйх ёсòîй зэðгийг îйëгууëж мэдүүëэхэд чигëэдгээðээ îíцëîг юм. Тàвàí жиëийí өмíөөс уг òэмцээíийг òîгòмîë зîхиîí áàйгууëсàí òуë áàгш, суðàгчид хэí хэí íь áàгàгүй òуðшëàгà хуðимòëууëжээ.

Çóðàã: Сóðàãчèä “Àâèëãèéí ýñðýã õàìòäàà òýìöýýí áýëòãýæ áàéãàà íü”

Тэмцээí гэðийí дààëгàвðààð àвëигыí хîð хөíөөëийг хàðууëсàí хàíыí

сàмáàð хийх, мэíдчиëгээ, жүжигчиëсэí òîгëîëò, уðëàгыí íîмеð, áàгуудыí áîëîí áàгийí àхëàгчийí àсууëò хàðиуëò гэсэí хэсгүүдòэй. Сүүëийí жиëүүдэд 105 дугààð суðгууëь АТГ-òàй хàмòðàí àжиëëàх áîëсíîîð 2012-2013 îíы хичээëийí жиëд зîхиîгдсîí “Авëигыí эсðэг хàмòдàà” òэмцээíд òус гàзðыí Сîёí гэгээðүүëэх хэëòсийí àжиëòàí Б.Нàíжидгүíдэëмàà шүүгчээð àжиëëàж, òэмцээíий дàðàà суðàгчдàд Авëигàòàй òэмцэх гàзðыí үйë àжиëëàгàà áîëîí àвëигыí хîð уðшгийí òàëààð мэдээëэë хийсэí áàйíà.

С.Оòгîíáàяð áàгшààс “Авëигыí эсðэг хàмòдàà” òэмцээíд хүүхдүүдийí идэвх îðîëцîî хэð áàйдàг òàëààð òîдðууëàхàд, “Суðàгчид мàш идэвхòэй îðîëцдîг. Жүжигчиëсэí òîгëîëò, зуðàгò хуудàс зэðэгòээ мàш их сэòгэë гàðгàж, хөдөëмөð зàðцууëдàг. Жишээ íь, íэг удààгийí òэмцээí дээð суðàгчид дуíдàд эðòíий үед ч àвëигà áàйсàí гэдэг сàíààг гàðгàхдàà Тэмүүжиíий Вàí хàí Тîîðиëд áуëгàí дàх áэëэгëэсэí үйë явдëыг жишээ áîëгîсîí áàйсàí.

Мэдээж àвсàí жишээ íь îíîвчгүй áàйж áîëíî. Гэхдээ ë хүүхдүүд àвëигà гэдэг зүйë íийгэмд, хүмүүсò хîð хөíөөëòэй

36

гэдгийг мàш сàйí îйëгîж, эíэ áîë шудàðгà ёс, иë òîд áàйдàë, àðдчиëàë, сàйí сàйхàí àмьдðàë зэðэг хүíий íийгмийí үíэò зүйëийí эсðэг сөðөг үзэгдэë гэдгийг мэдэж àвдàг” хэмээсэí. С.Оòгîíáàяð áàгшийí íэг шàвь “Авëигà àгààðыí áîхиðдëîîс ч иëүүгээð хүмүүс áидíийг хîðдууëж áàйíà. Эíэ уòààг хөөж зàйëууëààд гэгээí òуíгàëàг цэвэð àгààðààð àмьсгàëàхыí òуëд хүí áүð зөв, шудàðгà áàйх хэðэгòэй” хэмээí áичжээ.

105 дугààð суðгууëийíхàí ийíхүү суðàгчдàдàà àвëигыí эсðэг áîëîвсðîë îëгîх òàëààð îëîí òөðëийí àðгà хэмжээг уëàмжëàë áîëгîí зîхиîí áàйгууëсíààð òэдэíд àвëигыг үë òэвчих үзëийг òөëөвшүүëж чàдсàí áàйíà. Тухàйëáàë, суðàгчид хэí íэгэíд òàëàðхсàí сэòгэëээ иëэðхийëэхдээ зààвàë áэëэг дуðсгàë, эд зүйëс өгөх áиш сàйхàí иíээмсэгëэë, хàëууí дîòíî үгээð чиí сэòгэëийí òàëàðхëàà иëэðхийëж áîëдîг гэдгийг îйëгîж àвчээ.

Эíэ мэòээð эíгийíээс íàðийí хүðòэëх íийгмийí áүхий ë хàðиëцààíд àвëигààс àíгид áàйх чàдвàð, ёс зүйí дàðхëààг суðàгчдàд îëгîх íь еðөíхий áîëîвсðîëыí суðгууëийí áàгш íàðыí үүðэг. Түүх, íийгэм, иðгэíий áîëîвсðîëыí хичээëээð зөвхөí мэдëэг îëгîхîîс гàдíà суðàгчдàдàà зөв òөëөвшиë хүмүүжиë сууëгàж áàйгàà 105 дугààð суðгууëийíхíы сàйí òуðшëàгà òэдэíд áэëэí жишээ áîëîх áîëîв уу.

Хүүхэд áàгàчууд àвëигыí эсðэг áîëîвсðîë эзэмшиíэ гэдэг Мîíгîëыí иðээдүйí эзэд àвëигàгүй íийгэмд àж òөðөхийí áàòàëгàà юм.

Холбоо барих:С.Оòгîíáàяð Нийгмийí ухààíы áàгш.

Óëààíáààòàðхîò.Сîíгиíîхàйðхàí дүүðэг. 105-ð дуíд суðгууëь.

Óòàс: 98880919Хàяг: Сîíгиíîхàйðхàí дүүðэг, 11-ð хîðîî, (Хөòөëийí àвòîáусíы 112-ð áуудëыí уðд)

Óòàс: 306077, 306087

37

САЙН ТУРШЛАГА: Сүхáààòàð дүүðгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзàð íь àвëигыí эсðэг хууëь òîгòîîмжийг суðòàëчëàх чигëэëээð дүүðгийí Зàсàг дàðгыí дэðгэдэх хàðьяà гàзàð, хэëòэс, àëáàдыí 14 áàгийí 140 гишүүí, 600 гàðуй àëáàí хààгчдыг хàмðууëàí “Дэвжээ” òэмцээíийг “Сүхáààòàðчууд áид àвëигыí эсðэг хàмòдàà” сэдвийí дîð зîхиîí áàйгууëсàí íь хууëь òîгòîîмжийг суðòàëчëàх шиíэëэг àðгà хэëáэðийг сîíгîí хэðэгжүүëсэí íөëөөëëийí үð дүíòэй àðгà хэмжээ áîëсîí. Мөí дүүðгийí хэмжээíд иë òîд áàйдëыг хàíгàх чигëэëээð хэðэгжүүëсэí үйë àжиëëàгàà íь сàйí òуðшëàгà áîëсîí òуë Авëигàòàй òэмцэх гàзðààс “Авëигààс àíгид, сàйí зàсàгëàëыí òуðшëàгà-2013” өðгөмжëөëөөð шàгíàжээ.

АВЛИГАД ХАРШИЛТАЙ ДҮҮРЭГ

СҮХБААТАР ДҮҮРГИЙН ЗАСАГ ДАРГЫН ТАМГЫН ГАЗАР

Хîòжиëòыí өвчиí гэгддэг хàðшиë хàмðыí хàíиàд шиг ихэсч áàйгàà íь эмч íàðыí сàíààг

зîвîîж áàйíà. Хàðшиë гэдэг áîë гàдíы хүчиí зүйëийí үйëчëэëийг áие мàхáîдь áàйвàë зîхих хэмжээíээс иëүү хэò эмзэг, хүчòэй хүëээí àвч хàðиу үзүүëэхийг хэëдэг. Амьòàí, уðгàмàë, òîîс шîðîîíîîс эхëээд хîîë уíдíààсàà хүðòэë хàðшиëдàг хүí áий.

Нийгмийг íэг цîгц мàхáîдь гэж үзвэë òүүíийг íэг ë зүйëээс хàðшиëòàй áîëгîчихмîîð сàíàгдàíà. Тэð íь àвëигà.

Авëигыг íийгмийí эд эс хүëээж àвмàгцàà хүчòэй цîчðîë өгч, хàðиу үйëдэë үзүүëдэг áîëчихвîë òуí сàйí. Ямàð ч áàйсàí íийсëэëийí Сүхáààòàð дүүðгийíхэí àвëигàд хàðшиëòàй. Муу зүйëээс хàðшиëòàй áàйíà гэдэг сàйí хэðэг. Авëигыí эсðэг ийм дàðхëààг òîгòîîхыí òуëд дүүðгийí зàсàг зàхиðгààíы áàйгууëëàгà áàгàгүй

хүчиí чàðмàйëò гàðгàжээ. Сүхáààòàð дүүðгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзàð үйë àжиëëàгààíы áîëîí хүíий íөөц, òөсөв сàíхүүгийí иë òîд áàйдëыг хàíгàх чигëэëээð дэвшиëòòэй àжëууд сàíààчиëсàí áàйíà.

Дүүðгийí цàхим хуудàсíàà áүх òөðëийí мэдээëëийг áàйðшууëàí, áàйíгà шиíэчиëж áàйдàг áөгөөд Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзàð дээð мэдээëëийí сàмáàð гàðгàжээ. Гэхдээ эíэ удàà òус дүүðгийí зàсàг зàхиðгààíы áàйгууëëàгуудыí àжиëòàí àëáàí хààгчдыíхàà àвëигыí эсðэг áîëîвсðîë, мэдëэгийг дээшëүүëэх чигëэëээð зîхиîí áàйгууëсàí àжëыг îíцîëж áàйíà.

“Дэвжээ-1” Сүхáààòàð дүүðгийí Зàсàг Дàðгыí Тàмгыí гàзàð Авëигàòàй òэмцэх гàзàðòàй хàмòðàí 2013 îíы àðàвдугààð сàðд àíх удàà òөðийí àëáàí хààгчдыí

38

дуíд Авëигыí эсðэг хууëь òîгòîîмжийí мэдëэгийг дээшëүүëэх, àвëигыí íийгэмд учðууëàх хîð хөíөөë, òүүíээс уðьдчиëàí сэðгийëэх òàëààð зîхих мэдëэг эзэмшүүëж, эíэ зүй áус үзэгдëийг үë òэвчих ёс суðòàхууí òөëөвшүүëэх зîðиëгîîð “Сүхáààòàðчууд áид àвëигыí эсðэг хàмòдàà” сэдэвò “Дэвжээ” òэмцээíийг зîхиîí áàйгууëжээ.

Эíэ òэмцээíд дүүðгийí Зàсàг дàðгыí дэðгэдэх хэëòэс, àëáà, òàсàг áîëîí Тàмгыí гàзàð, хîðîîдыí àжëыí àëáàíы òөðийí àëáàí хààгчдààс áүðдсэí íийò 14 áàг îðîëцîж мэíдчиëгээ, эðх зүйí áîдëîгî, жүжигчиëсэí òîгëîëò áуюу гэðийí дààëгàвàð, áàгийí àхëàгчийí òэмцээí, шүүгчдээс өгөх àсууëò зэðэг òàвàí дààëгàвðààð өðсөëдсөí áàйíà.

Бàгууд Мîíгîë Óëсыí Авëигыí эсðэг хууëь, Нийòийí àëáàíд íийòийí áîëîí хувийí àшиг сîíиðхëыг зîхицууëàх, àшиг сîíиðхëыí зөðчëөөс уðьдчиëàí сэðгийëэх òухàй хууëь, Мэдээëëийí иë òîд áàйдàë áà мэдээëэë àвàх эðхийí òухàй хууëийí òàëààð àсуудàë хөíдсөí íийòëэг зөðчиë дуòàгдëààс уðьдчиëàí сэðгийëэх àðгà зàмыí òàëààð шиíэëэг îйëгîмжòîй хэëáэðээð үзүүëж, хөгжөөí дэмжигчдэд дээðх хууëь òîгòîîмжуудыí òàëààð мэдээëэë суðòàëчиëгàà хийí өðсөëджээ.

Тэмцээíий еðөíхий шүүгчээð Авëигàòàй òэмцэх гàзðыí àхëàх àжиëòàí, кîмиссàð Д.Мөíхжàðгàë, àжиëòàí, кîмиссàð А.Дэëгэðáàяð, Сүхáààòàð дүүðгийí Шүүхийí Тàмгыí àëáàíы дàðгà Э.Бàòмөíх, Дүүðгийí ïðîкуðîð, Хууëь цààзыí зөвëөх Б.Эíхòуëгà, Мîíгîë уëсыí гàвьяàò жүжигчиí, áүжиг дэгëээч, íàйðууëàгч Ч.Дîëгîðмàà íàð àжиëëàсàí áàйíà.

Бàгийí íийëáэð дүíгээð дүүðгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзàð, хîðîîдыí àжëыí àëáàíы хàмòàðсàí “Сүëд” áàг òэðгүүí áàйð эзэëж өðгөмжëөë, мөíгөí шàгíàëыí эзэд áîëсîí áîë Мэðгэжëийí хяíàëòыí хэëòсийí “Түмíий эëч” áàг дэд áàйð, Цàгдààгийí íэгдүгээð хэëòсийí “Цэвэðëэгч” áàг удààх áàйð, Тàòвàðыí хэëòсийí “Эсðэг гуðвàëжиí” áàг òусгàй áàйð òус òус эзэëжээ.

Ийíхүү Сүхáààòàð дүүðгийíхэí àвëигыí эсðэг òэмцэх “Дэвжээ”-г àíх удàà зàсчээ. Эíэ дэвжээí дээðээс áîгиíî хугàцààíд àвëигààс уðьдчиëàí сэðгийëэх, òүүíòэй òэмцэх òàëààðх хууëь эðх зүйí мэдëэгийг îëîí хүíд òүгээж чàдсàí íь îíцëîг áîëсîí юм. Еð íь эðх зүйí мэдëэгийг òàíхимд суугààд судëàх íэг өөð. Хөгжөөíò уðàëдààí, òэмцээí хэëáэðээð, эíгийí áөгөөд хяëáàðшууëсàí áàйдëààð îëгîх íь íэг өөð. Тэмцээí уðàëдààíы хувьд иëүү îëîí хүíд хүðòээмжòэй, үð дүíòэй áàйдгийг Сүхáààòàðчуудыí òуðшëàгà хàðууëжээ.

“Сүхáààòàðчууд áид àвëигыí эсðэг хàмòдàà” сэдэвò “Дэвжээ” òэмцээíд 14 áàгийí 140 òөðийí àëáàí хààгч îðîëцсîí áөгөөд 600 гàðуй иðгэд,

39

òөðийí àëáàí хààгч хөгжөөí дэмжигчээð иðж, уг òэмцээíийг үзжээ. Тэгэхээð 740 гàðуй òөðийí àëáàí хààгч àвëигыí эсðэг áîëîвсðîë, хууëь òîгòîîмжийí мэдëэгээ дээшëүүëэхийí зэðэгцээ чөëөөò цàгàà зөв áîëîвсîí өíгөðүүëэх, өөðсдийí àвьяàс чàдвàðыг íээí хөгжүүëэх áîëîмжийг эíэхүү дэвжээ òэмцээí îëгîсîí áàйíà.

Ийм îëîí хүíд íэг дîð хууëь эðх зүйí суðгàëò семиíàð явууëсàí áîë хэдий хэð хөðөíгө зàðцууëàх вэ. ¯ð дүí íь ямàð áàйх вэ. Тийм ч íààшòàй үзүүëэëò гàðàхгүй ë áîëîв уу. Хàðиí 740 гàðуй àëáàí хààгч “Дэвжээ” òэмцээíий òуðшид îðîëцîгч áàгуудыг дэмжиí уухàйëж, хууëь эðх зүйí áîдëîгî, àсууëòуудàд òэдíий өмíөөс хàðиуëàх гэж хичээí мàш идэвхòэй áàйжээ. Тàйзàí дээð өðсөëдсөí 14 áàгийí 140 хүíээс иëүү òàíхимд суусàí 600 гàðуй үзэгч, хөгжөөí дэмжигч хîîðîíдîî өðсөëдөí, эíэ үйë явцдàà эðх зүйí мэдëэгээ òэëж áàйсíыг òэмцээí зîхиîí áàйгууëàгчид îíцîëж áàйв.

Бàгуудàд Авëигыí эсðэг áîëîí áусàд хîëáîгдîх хууëиудààс сэдэвëэí кейс хэëáэðээð áэëòгэсэí áîдëîгî áîдууëж, мөí зîхих хууëиудòàй хîëáîîòîй сэдвээð àсуудàë хөíдсөí, àëивàà зөðчиë дуòàгдëыг хàðууëсàí жүжигчиëсэí òîгëîëòыг шиíэëэг сàíàà, сîíиðхîëòîй, хөгжиëòэй, îйëгîмжòîй хэëáэðээð áэëòгэсэí íь шүүгчид áîëîí үзэгчдээс өíдөð үíэëгээ àвчээ.

2013 îíы сүүëчээð Зàсгийí гàзàð, Хууëь зүйí яàм, Авëигàòàй òэмцэх гàзàð хàмòðàí “Шудàðгà íийгмийí

òөëөө хàмòдàà” àвëигыí эсðэг хууëь òîгòîîмжийг шиíэëэг àðгà зàмààð суðòàëчиëсàí áàйгууëëàгà òîдðууëàх ёсëîëыí àðгà хэмжээг зîхиîí áàйгууëсàí юм. Óг àðгà хэмжээíд Сүхáààòàð дүүðгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзàð “Сүхáààòàðчууд áид àвëигыí эсðэг хàмòдàà” сэдэвò “Дэвжээ” òэмцээíийг зîхиîí áàйгууëж àвëигààс уðьдчиëàí сэðгийëэх, сîёí гэгээðүүëэх, àвëигыí эсðэг хууëь òîгòîîмжийг суðòàëчиëсàí “Сàйí òуðшëàгà”-ыí эзэí áàйгууëëàгààð өðгөмжëөгдсөí юм.

“Дэвжээ-2”“Сүхáààòàðчууд áид àвëигыí эсðэг хàмòдàà” сэдэвò “Дэвжээ” òэмцээí 2014 îíд хîёð дàхь жиëдээ зîхиîí áàйгууëàгджээ. Эíэ удàà òэмцээíий зîхиîí áàйгууëàëò өмíөхөөс уëàм áîëîвсðîíгуй áîëсîí áàйíà.

Тэмцээí хîёð үе шàòòàй зîхиîí áàйгууëàгдсàí áөгөөд эхíий шàòàíд дүүðгийí òөð зàхиðгààíы áàйгууëëàгыí àëáà хààгчид Авëигыí эсðэг хууëь, Нийòийí àëáàíд íийòийí áîëîí хувийí àшиг сîíиðхëыг зîхицууëàх, àшиг сîíиðхëыí зөðчëөөс уðьдчиëàí сэðгийëэх òухàй хууëь, Мэдээëëийí иë òîд áàйдàë áà мэдээëэë àвàх эðхийí òухàй хууëийí хүðээíд эссэ áичëэгийí áîëîí иëòгэë áичиж өðсөëджээ.

Сүхáààòàð дүүðгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðыí хàðьяà 22 хэëòэс, íэгжүүдээс эссэ áичëэгийí òэмцээíд 50 гàðуй àëáàí хààгч, иëòгэëийí òэмцээíд 30 гàðуй àëáàí хààгч òус òус îðîëцîж òэмцээíий íэгдүгээð шàòíы òэмцээíээс шàëгàðсàí шиëдэг зуðгààí îðîëцîгч хîёðдугààð шàòàíд иëòгэх уð чàдвàðààðàà өðсөëдөж шиëдгүүдээ òîдðууëсàí юм.

40

Тэмцээíий еðөíхий шүүгчээð Авëигàòàй òэмцэх гàзðыí Óðьдчиëàí сэðгийëэх, сîёí гэгээðүүëэх хэëòсийí àхëàх àжиëòàí Д.Мөíхжàðгàë, АТГ-ыí Óðьдчиëàí сэðгийëэх, сîёí гэгээðүүëэх хэëòсийí àжиëòàí Д.Цэíд-Аюуш, “Их зàсàг” их суðгууëийí Хууëь зүйí áàгш, өмгөөëөгч Я.Бàòхàíд íàð àжиëëàжээ.

Иëòгэëийí òэмцээíд íийëáэð дүíгээðээ Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðыí Зàхиðгàà хууëийí хэëòсийí мэðгэжиëòэí Б.Буëгàíòàмиð “Авëигà òүүíийг үүсгэгч àíхдàгч хүчиí зүйëүүд òүүíийг àðиëгàх àðгà зàм” иëòгэëээð òэðгүүí áàйð, Цàгдààгийí хîёðдугààð хэëòсийí А.Бàкыò “Авëигàòàй òэмцэх, уðьдчиëàí сэðгийëэх, àðгà зàм” иëòгэëээðээ хîёðдугààð áàйð, Худàëдàà үйëчиëгээíий хэëòсийí мэðгэжиëòэí Б.Жàðгàë “Авëигà íийгэмд òуëгàмдàж áуй òîм àсуудëыí íэг” иëòгэëээð гуðàвдугààð áàйð òус òус эзэëжээ.

Эссэ áичëэгийí òөðөëд Мэðгэжëийí хяíàëòыí хэëòсийí мэðгэжиëòэí Б.Эíхцîëмîí “Өөðөөсөө эхэëье” эссэгээð òэðгүүí áàйð, Хөдөëмөðийí хэëòсийí мэðгэжиëòэí Б.Дîðжсугàð “Сүхáààòàðчууд áид àвëигыí эсðэг хàмòдàà” эссэгээð хîёðдугààð áàйð, Цàгдààгийí íэгдүгээð хэëòсийí Б.Өëзийхуòàг мөí “Сүхáààòàðчууд áид àвëигыí эсðэг хàмòдàà” эссэгээð гуðàвдугààð áàйð òус òус эзэëж өðгөмжëөë, мөíгөí шàгíàëààð шàгíууëсàí áàйíà.

Ийíхүү Сүхáààòàð дүүðгийíхíий àвëигыí эсðэг хàмòдàà хийж áуй òэмцэë жиëээс жиëд өðгөжиж, уëàм чàíàðжиí, хэëáэð àгууëгà íь шиíэчëэгдэí áîëîвсðîíгуй áîëсîîð áàйíà. Эхíий жиë àвхààëж сàмáàà, мэдëэг сîðих уðàëдààíò “Дэвжээ” òэмцээíийг өðгөí хүðээíд зîхиîí áàйгууëж, òөð зàхиðгààíы áàйгууëëàгыí àëáàí хààгчдыíхàà хууëь эðх зүйí мэдëэгийí дээшëүүëсэí áîë хîёð дàхь жиëдээ òэд àвëигыí шàëòгààí íөхцөëийг òàсëàх àðгà зàмыг эðэëхийëсэí, íөхцөë шàëòгààíыг

íь òîдîðхîйëîхыг эðмэëзсэí, íийгэмд òуëгàмдàж áàйгàà àсуудëуудыг îëîí òàëààс íь судëàí шиíжиëсэí иëòгэë áîëîí эссэ áичëэгийí уðàëдààíыг зîхиîí áàйгууëжээ. Нэг үгээð хэëáэë эíэ удààд òэд îюуíы “Дэвжээ”-г зàсч шиíэ сàíàà, áîдëîгыí өðсөëдөөí өðíүүëжээ.

Сүхáààòàðчуудыí сàíààчëàí зîхиîí áàйгууëсàí àвëигыí эсðэг хàмòдàà òэмцэх эíэхүү “Дэвжээ” цààшид уëàм өðгөжсөөð áàйíà. Авëигà хэмээх зүй áус үзэгдëийг үë òэвчих үзëийг сууëгàж, îюуíы дàðхëàà òîгòîîж чàдсàí Сүхáààòàð дүүðгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðыíхíы шиëдэг сàíààчиëгà, сàйí òуðшëàгà òөð зàхиðгààíы áусàд áàйгууëëàгуудàд үëгэð дууðиàë áîëîх áиз ээ.

Лавлагаа холбоос:www.sbd.ub.gov.mn/

https://www.facebook.com/Neelttei.Sukhbaatar

Холбоо барих:Сүхáààòàð дүүðгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзàð. Иðгэдэд үйëчëэх òөв

áàйðХàяг: Óëààíáààòàð хîò-14192, Сүхáààòàð дүүðгийí 7-ð хîðîî Деíвеðийí гудàмж

Óòàс:70070113Фàкс:976-70070113

Эëекòðîí шуудàí : info@sbd.gov.mnСүхáààòàð дүүðгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзàð, Зàхиðгàà, хууëийí

хэëòэс, Хэвëэë мэдээëэë, îëîí íийòòэй хàðиëцàх àëáà

Óòàс: 70070116, 99767480

41

САЙН ТУРШЛАГА: Чиíгэëòэй дүүðгийí Худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы àëáà Нийсëэëийí хэмжээíд àíх удààгàà иðгэдийí áүëэг îðîëцсîí худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы òеíдеðийг àмжиëòòàй зîхиîí áàйгууëсàí, àжëыí дààëгàвàð, òîî хэмжээ, зуðàг òөсëийг áие дààí хийсэí, худàëдàí àвàх àжиëëàгààг гîмдîë мàðгààíгүй зîхиîí áàйгууëсàí, зàхиàëàгчийí хяíàëòыг àжëыí гүйцэòгэëийí явцàд òîгòмîë хийдэг, àжиë хүëээëцэхдээ иðгэдийí сэòгэë хàíàмжийí судàëгààг òîгòмîë àвч хэвшсэí, ААН, иðгэдийí áүëэг, иðгэдэд худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы òàëààðх суðгàëò зөвëөгөөг òîгòмîë өгдөг, íээëòòэй мэдээëэëòэй àжиëëàдàг зэðэг сàйí òуðшëàгààðàà òус àëáà шàëгàðсàí юм.

С.ЖАМЪЯНДОРЖ: “ТЕНДЕРТ ИРГЭДИЙН БҮЛЭГ ИДЭВХТЭЙ ОРОЛЦОЖ, ЗҮТГЭЛТЭЙ ХАНДДАГ”

×ИНГЭЛТЭЙ ДҮҮРГИЙН ХУДАЛДАН АВАХ АЖИЛЛАГААНЫ АЛБА

Өíгөðсөí îíîîс эхëэí íийсëэëээс дүүðгийí хэмжээíд хийгдэх хөðөíгө îðууëàëò òөсөë àðгà

хэмжээíий худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы сîíгîí шàëгàðууëàëòыг зîхиîí áàйгууëàх эðхийг дүүðгүүдийí худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы àëáàдàд шиëжүүëсэí. Худàëдàí àвàх àжиëëàгààг хэð шудàðгà зîхиîí áàйгууëсàí, хийгдсэí àжëыíх íь чàíàð хэð зэðэг áîëсíîîс òухàйí дүүðгийí íүүð цàðàй òîдîðхîйëîгдîх áîëж áàйгàà юм.

Нийсëэëийí хэмжээíд àíх удàà îëîí íийòийí îðîëцîîòîй худàëдàí àвàх àжиëëàгààг зîхиîí áàйгууëсàí, àжëыí дààëгàвàð, òîî хэмжээ, зуðàг òөсëийг áие дààí хийсэí, худàëдàí àвàх àжиëëàгààг гîмдîë мàðгààíгүй

зîхиîí áàйгууëсàí Чиíгэëòэй дүүðгийí Худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы àëáàíы àжиëòàй òàíиëцàхààð зîðиëîî.

Чиíгэëòэй дүүðэг 2014 îíд уëс, íийсëэë, дүүðгийí òөсөв, ОНХС-гийí хөðөíгө îðууëàëòààð íийò 7,9 òэðáум òөгðөгийí òөсөвò өðòөг áүхий хөðөíгө îðууëàëòыí àжëыí худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы 100 àжëыí шàëгàðууëàëòыг зîхиîí áàйгууëжээ. Эдгээð хөðөíгө îðууëàëòыí àжëыí гүйцэòгэгчийг сîíгîí шàëгàðууëàх худàëдàí àвàх àжиëëàгààг 97.1 хувьòàй зîхиîí áàйгууëжээ. Хийж дууссàí àжëыí гүйцэòгэë 86 хувьòàй áàйíà.

2014 îíы хөðөíгө îðууëàëòыí àжëыí дөðөв íь уëсыí òөсвийí хөðөíгө

42

îðууëàëòààð, 12 íь íийсëэëийí òөсвийí áîëîí íийсëэëийí Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí хөðөíгө îðууëàëòààð, 84 íь дүүðгийí òөсвийí áîëîí дүүðгийí ОНХС-гийí хөðөíгө îðууëàëòààð сàíхүүжжээ.

Сàëáàðààð íь àíгиëж үзвэë áàðиëгà угсðàëòыí зуðгàà, òîхижиëòыí 48, гэð хîðîîëëыí гэðэëòүүëгийí 19, áусàд 27 гэðээò àжиë хийгдэж áàйíà. Эдгээðээс òîхижиëòыí àжëыí явц 91 хувьòàй áàйíà.

Чингэлтэй дүүргийн Худалдан авах ажиллагааны албаны дарга С.Жамъяндоржтой ярилцлаа.

- Худалдан авах ажиллагааны алба байгуулагдахаас өмнө тендерийн мэдээлэл нэлээд хаалттай, шалгаруулалтын журам ойлгомж муутай байсан юм шиг санагддаг.- Теíдеðò îðîëцîгчийг шàëгàðууëàх шààðдëàгà үзүүëэëò, òàвигдàх шààðдëàгà íь îйëгîмжòîй áàйх, өðсөëдөөíий òэгш áàйдëыг хàíгàх явдàë их чухàë. Теíдеðийí шààðдëàгà еðөíхий, хэò áөөðөíхий áàйх зэðгээð өðсөëдөөíийг хязгààðëàдàг áàйсàí явдàë худàëдàí àвàх àëáà áàйгууëàгдàí àжиëëàж эхэëсíээð дуусгàвàð áîëсîí гэж хэëж áîëíî.

-Тендер зарлах процедур ил тод нээлттэй байх нь авлига үүсэхээс сэргийлэх нэг чухал хүчин зүйл. Иймд тендерийн зар мэдээлэл нийтэд хүртээмжтэй байдлаар хүрч

чадаж байгаа юу ?-Тухàйí îíд òухàйí àймàг, дүүðэгò îðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí хөðөíгө, дүүðгийí òөсвийí хөðөíгөөð хийгдэх хөðөíгө îðууëàëòыí òөсөë, àðгà хэмжээíий òөсөв áàòëàгдсàíààс хîйш 30 хîíîгийí дîòîð îëîí íийòэд иë òîд мэдээëэх òàëààð хууëьчëàí зààсàí áàйдàг.

Бид дүүðгийíхээ Төсвийí еðөíхийëөí зàхиðàгчийí áүх худàëдàí àвàëòыí òөëөвëөгөөг Сàíгийí яàм, дүүðгийí цàхим хуудàс áîëîí өдөð òуòмыí “Өдðийí сîíиí”, “Нийсëэë òàймс” зэðэг хîёðîîс дîîшгүй сîíиíд íийòëүүëдэг.

Түүíчëэí Худàëдàí àвàх àëáàíààс зàðëàж áàйгàà áүх íээëòòэй, áîëîí хàðьцууëàëòыí àðгààð зàðëàж áàйгàà òеíдеðийí уðиëгà, зàð мэдээëëийг мөí дээðх áàйдëààð îëîí íийòэд хүðгэдэг.

Иíгэсíээð иðгэд, àж àхуйí íэгжүүдэд òухàйí дүүðэгò хэдэí òөгðөгíий òөсөвò өðòөгòэй, ямàð хөðөíгө îðууëàëòыí àжиë хийгдэхээð òөëөвëөгдсөí íь иë òîд íээëòòэй áîëж áàйгàà юм.

-Энэ онд дүүргийн хэмжээний тендерт хичнээн ААН оролцов?

Çóðàã: Чèíãýëòýé ä¿¿ðýãò 2013 îíä ãýð õîðîîëëûí ãýðýëò¿¿ëýãã¿é ãóäàìæèíä шèíýýð

1632 шàð ºíãèéí ëеä ãýðýë ñóóðèëóóëæýý.

- Мàíàй àëáàíààс зàðëàсàí худàëдàí àвàх àжиëëàгààíд 2013 îíд 286 ААН, 2014 îíд 351 ААН òеíдеðò îðîëцсîí. 2014 îíд íэгж òеíдеðò îðîëцîгчдыí òîî 28 хувиàð íэмэгдсэí. Цààшид иë

43

òîд áàйдëыг íэмэгдүүëэх òàë дээð àíхààðëàà суëðууëàхгүй áàйхàд àíхààðч áàйгàà.

-Үнэлгээний хороог ямар бүтэц бүрэлдэхүүнтэй байгуулдаг вэ, мөн энд ажиллаж байгаа төлөөллийг ашиг сонирхлын зөрчилд орохоос хэрхэн сэргийлдэг вэ?- ¯íэëгээíий хîðîîíы áүðэëдэхүүíд иðгэíий áîëîí òөðийí áус áàйгууëëàгà, мэðгэжëийí хîëáîîдыí òөëөөëëөөс òîгòмîë îðууëж, хяíàëò òàвих íөхцëийг áүðдүүëэí àжиëëàдàг. Иðгэíий хяíàëòыг иëүү áîдиòîй áîëгîхыí òуëд хөðөíгө îðууëàëò òөсөë àðгà хэмжээ хийгдэх òухàйí хîðîîíы îðшиí суугч иðгэíийг үíэëгээíий хîðîîíд îðууëдàг áîëсîí.

Иðгэд үíэëгээíий хîðîîíд îðсíîîð òеíдеðò îðîëцîгч àж àхуйí íэгж кîмïàíиудыг сîíгîí шàëгàðууëàхàд

сàíàë өгөх òэгш эðхийг эдэëдэг. Гэхдээ үíэëгээíий хîðîîíд îðîх эðхòэй áîëîхыí òуëд иðгэд Сàíгийí яàмíààс зөвшөөðөëòэй суðгàëòыí áàйгууëëàгуудыí суðгàëòàíд хàмðàгдàж шàëгàëò өгөөд, А3 сеðòификàò àвàх шààðдëàгàòàй. ¯íэëгээíий хîðîîíд îëîí íийòийí òөëөөëëөөð àжиëëàж áàйгàà иðгэдийí хàðиуцëàгыг дээшëүүëэх, үүðгээ áиеëүүëэхгүй áàйгàà иðгэíийг дàхиí үíэëгээíий хîðîîíд àжиëëууëàхгүй áàйх үүдíээс хуðëыí иðц, идэвхийí судàëгàà гàðгàдàг.

Чиíгэëòэй дүүðэгò 2014 îíд хийж хэðэгжүүëэх хөðөíгө îðууëàëòыí àжëыí гүйцэòгэгчийí сîíгîí шàëгàðууëàх ¯íэëгээíий хîðîîíд îðж àжиëëàх иðгэíий òөëөөëëийг хàíгàхыí òуëд дүүðгийí ИТХ-ыí àжëыí àëáà, Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзàðòàйгàà хàмòðàí иðгэдэд худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы

Çóðàã: Чèíãýëòýé ä¿¿ðãèéí Èðãýäèéí á¿ëãèéí õèéñýí àæëààñ. Çàì òàâüæ áàéãàà íü

Çóðàã: Чèíãýëòýé ä¿¿ðãèéí Èðãýäèéí á¿ëãèéí õèéñýí àæëààñ. Гýð õîðîîëëûí ãóäàìæ äàõü äàëàí äýýðõ

яâãàí õ¿íèé шàò

44

сууðь мэдëэг îëгîх суðгàëòыг дүүðгийí хэмжээíд хîёð удàà зîхиîí áàйгууëж, 60 иðгэí хàмðууëсíààс 14 иðгэí А3 гэðчиëгээ эзэмшиж үíэëгээíий хîðîîíд àжиëëàж áàйíà.

-Иргэдийн оролцоо гэдэг нэрийн дор иргэдийн нэрийг барьж хэн нэг этгээд өөрийн эрх ашгаа хамгаалах тал байх уу?-¯íэëгээíий хîðîîг àвëигààс àíгид áàйëгàх íь áүòэц áүðэëдэхүүíийг òîмиëîх àсуудëààð дуусàхгүй. Тэíдээс шудàðгà, зөв шийдвэð гàðч áуй эсэхийг хяíàх ïðîцессийг áий áîëгîж, үíэëгээíий хîðîîíы шийдвэðийг хууëийí хүðээíд хяíàж, áàòàëгààжууëдàг áàйíгыí хяíàëòыí кîмисс àжиëëууëдàг.

Нөгөө òàëààс шàëгàðсàí кîмïàíиòàй гэðээ áàйгууëàхààс өмíө áусàд шàëгàðààгүй дүгíэëò, үíдэсëэëийг дээðх кîмиссîîð хяíàí áàòàëгààжууëсíы дàðàà хууëийí үíдэсëэëийí хàмò òеíдеðò îðîëцîгч àж àхуйí íэгжүүдэд хүðгүүëж зүй áус шийдвэðээс эðх àшгàà хàмгààëàх áîëîмжийг íээëòòэй áîëгîдîг.

-Гадуур явж байхад, зарим хөрөнгө оруулалтын ажлыг иймхэн юмыг энэ их мөнгөөр хийлээ гэж үү хэмээн иргэд хардах явдал ажиглагддаг. Ялангуяа тохижилтын ажлын хувьд. - Теíдеðò шàëгàðсàí ААН-үүдийí хувьд гàðàх зàðдàë мàш их áàйдàг. Эíэ àжëыг хийж гүйцэòгэхэд àжиëчдыí цàëиí хөëс, òàòвàð шимòгэë, òехíик òîíîг òөхөөðөмжийí зàðдàë гээд îëîí зàðëàгà шиíгэсэí áàйдàг гэдгийг áàс зөв îйëгууëàх хэðэгòэй гэж áîдîж áàйíà.

-Тендерт ялагдагсад байнга л гомдолтой байдаг байх даа. Шударга бус байлаа гэж. Яаж хүлээж авдаг вэ. Зөрчилдөөн гарах уу ?- Бид òеíдеðийí мàòеðиàëыг хүëээí àвмàгц íэг удààгийí ëàцààð ëàцàддàг.

Эíэ íь òеíдеðийí мàòеðиàëыг сîëих áудëиàíòууëàх áàйдëààс хàмгààëдàг. Теíдеðийí мàòеðиàëàà өгсөí эòгээд ëàц хүëээëцэх àкòàд гàðыí үсэг зуðж áàòàëгààжууëдàг.

Теíдеðò яëàгдсàí ААН-үүд мэдээж áүгд ë гîмдîëòîй гàðдàг. Хàðдàж сэðдэх íь ч áий. Бид эíэ дээð àíàëиз хийж òухàйí ААН òеíдеð шàëгàðууëàëòàд яàгààд àмжиëòгүй îðîëцîж áàйгàà òàë дээð àíхààðч зөвëөдөг. Мàòеðиàëàà дуòуу áуðуу áүðдүүëэх, эсвэë үíэхээð үйë àжиëëàгàà íь шàëгууðò òэíцэх эсэх òàëààðх зөвëөгөөг îðîëцîхîîс өмíө íь ч, шàëгàðууëàëòыí дàðàà ч áид îйëгууëж зөвëөдөг. Тàíàй кîмïàíий мàòеðиàë ийм áàйсàí áàйíà үүí дээðээ àíхààðààчээ гэж. Теíдеðò îðîëцîх ААН, иðгэдэд эíэ òàëààðх мэдëэг мэдээëэë хàíгàëòòàй áиш áàйдàг. Нийсëэëийí Худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы гàзðààс зîхиîí áàйгууëсàí худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы òàëààðх хîёð удààгийí суðгàëòàíд дүүðгийí 20 гàðуй ААН-үүдийг хàмðууëсàí.

Сàëáàðыí áîëîí дүүðгийí íээëòòэй хààëгàíы өдөðëөгийí үеэð áид иðгэдэд худàëдàí àвàх àжиëëàгàà, òеíдеðийí òàëààðх мэдээëэë зөвëөгөөг òүëхүү хүðгэхийг хичээж àжиëëàдàг.

-Хар жагсаалт буюу тендерт оролцох эрхийг хязгаарлах талаар дүүрэгт ямар ажил хэрэгжиж байгаа вэ ?-Хөðөíгө îðууëàëòыí àжëыí гүйцэòгэëийг чàíàðгүй гүйцэòгэх, дуусгàëгүй îðхих, уëсыí кîмиссò хүëээëгэж өгөхгүй áàйх зөðчëүүдийг òàсëàí зîгсîîж, òөсвийí хөðөíгийг үð дүíòэй зàðцууëàх, хөðөíгө îðууëàëòыí àжëыг чàíàðòàй хийëгэхийí òуë òеíдеðийí үíэëгээ хийхдээ àíхààðч хàðиуцëàгàòàй òуðшëàгàòàй àж àхуй íэгжийг сîíгîí шàëгàðууëàх íь зүйòэй.

Иíгэсíээð òеíдеðийí àжëыг гүйцэòгэх үе шàòàíд àжëàà îðхиж явàх, гэðээг íîцòîй зөðчих, хугàцààг суíжðууëàх зэðэг íîцòîй àëдàà зөðчиë àðиëж

45

áàйíà. Зàхиàëàгчийí хяíàëòыг Нийсëэëийí хөðөíгө îðууëàëòыí гàзàð, Дүүðгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзàð òàвьж àжëыí гүйцэòгэëийí үед зуðàг òөсëийí дàгуу áиш чàíàðгүй, шààðдëàгà хàíгàхгүй мàòеðиàëààð òухàйí àжëыг хийж гүйцэòгэж áàйвàë òүүíийг òàсëàí зîгсîîдîг.

Аж àхуйí íэгжүүдийí хàðиуцëàгà áàс их дээшиëж хийж гүйцэòгэх хөðөíгө îðууëàëòыí àжëыí гүйцэòгэëээ чàíàðòàй, гэðээíийхээ хугàцààíд хийж дуусгàдàг áîëж áàйíà.

Теíдеðò шàëгàðчихààд гэðээíийхээ үүðгийг áиеëүүëээгүй зөðчиë гàðгàсàí àж àхуйí íэгжийг дàðàà дàðààгийí òеíдеðò îðîëцвîë шàëгàðууëàëòààс òàòгàëцàх уëмààð эðх áүхий дээд áàйгууëëàгàд гэðээíий үүðгээ áиеëүүëээгүй àж àхуйí íэгжийí жàгсààëòàд îðууëàх сàíàëàà хүðгүүëíэ.

-Захиалагчийн хяналтыг, гүйцэтгэлийн явцад хэрхэн хийдэг талаар тодруулмаар байна?

Çóðàã: Чèíãýëòýé ä¿¿ðãèéí 1-ð õîðîîíû 1,3,12-14-ð áàéðíû äóíäàõ õ¿¿õäèéí òîãëîîìûí

òàëáàéí òîõèæèëòûí àæèë ýõëýõèéí ºìíº õîðîîíû зàñàã äàðãà, ä¿¿ðãèéí ìýðãýæèëòí¿¿ä, èðãýäèéí òºëººëºëòýé õàìòðàí яðèëöàæ áàéãàà íü. Эíä “Бîãä èäýð ãîë” ХХК á¿òýýí áàéãóóëàëò

õèéâ.

-ОНХС-ийí хөðөíгө îðууëàëòààð хийж хэðэгжүүëэх òөсөë àðгà хэмжээíий худàëдàí àвàх àжиëëàгààг зîхиîí áàйгууëàхààс өмíө áүòээí áàйгууëàëòыí

àжëыí òàëáàй дээð òухàйí хîðîîíы Зàсàг дàðгà, дүүðгийí ИТХ-ыí òөëөөëөгч, ИНХ-ыí дàðгà, ЗДТГ-ыí хîëáîгдîх хэëòсийí мэðгэжиëòíүүд иðгэдийí сàíàëыг сîíсîж àжëыí òîî хэмжээ, òехíикийí òîдîðхîйëîëòыг гàðгàж хàмòðàí àжиëëàдàг.

Зàхиàëàгчийí хяíàëòыг àжëыí гүйцэòгэëийí явцàд хийж, òухàйí àжëыг шààðдëàгà хàíгàхгүй мàòеðиàëààð хийсэí íийëүүëсэí áàйвàë сàíхүүжиëòийг зîгсîîх хүðòэë àðгà хэмжээ àвч, àжëàà сàйжðууëàх, íөхөí гүйцэòгэх шààðдëàгà òàвьдàг.

ААН-ийí хийж áуй àжиëòàй òàíиëцàж, òехíик òîíîг òөхөөðөмжийг шàëгàж, àжëыí гүйцэòгэëийí явцàд хяíàëò òàвьж àжëыí зуðàг àвдàг. Сàíхүүжиëòээ áүðэí àвàхыí òуëд ААН-үүд àжëàà чàíàðòàй хийхийг зîðьдîг. Чàíàðгүй хийсэí áîë сàíхүүжиëòийг өгөхгүй гэдэг шààðдëàгà òàвьдàг. Зàхиàëàгчийí хяíàëòыг өíдөð òүвшиíд хийдэг гэж хэëж áîëíî.

Төсвийí хөðөíгийг зөв зүйòэй зүйëд зàðцууëж áàйíà уу, хийгдсэí àжиë чàíàðòàй áîëж уу, иðгэдийí хэðэгцээ шààðдëàгàд íийцэж áàйíà уу гэдгийг иðгэдийí сэòгэë хàíàмжààс àвсàí судàëгààгààð хàðàгддàг. Эíэ òàë дээð иðгэд, хîðîîíы зàсàг дàðгà íàð хяíàëòыг сàйí òàвьдàг áîëсîí. Бидíий àжëыí үíэëгээг òэд òàвьдàг гэсэí үг.

-Танай дүүргийн тендер шалгаруулалтад ААН–үүдээс гадна иргэдийн бүлгүүд их идэвхтэй оролцдог болсон байна. Иргэдийн бүлгийн ажлын талаар сонирхъё.-Төðийí áîëîí îðîí íуòгийí өмчийí хөðөíгөөð áàðàà, àжиë, үйëчиëгээ худàëдàí àвàх òухàй хууëьд сум, дүүðгийí òөсвийí хүðээíд худàëдàí àвàх хîðиí сàя хүðòэëх òөгðөгийí өðòөгòэй áàðàà, àжиë, үйëчиëгээ худàëдàí àвàх àжиëëàгààг îëîí íийòийí îðîëцîîòîйгîîð зîхиîí áàйгууëж áîëíî гэж зààсàí áàйдàг. Явгàí хүíий зàм òàвих, үеð усíы сувàг,

46

дàëàí áàðих, мîд àðчиëгàà зэðэг àжëыг òухàйí хîðîîíы иðгэдийí áүëгээð хийëгэж áîëîх òухàй жуðàм áий.

Дүүðгийí 19 хîðîîíд иðгэдийí 32 áүëэг áàйгууëàгдсàí. 28 áүëэг íь òеíдеðò шàëгàðч àжиë хийсэí. Иðгэдийí áүëэгò òеíдеðò хэðхэí îðîëцîх òàëààð дөðвөí удàà суðгàëò зîхиîí áàйгууëсàí.

Нэг òеíдеð дээð дуíджààð 7-8 иðгэíий áүëэг өðсөëддөг. Óðьд íь íэгдэж, хàмòàðч àжиëëàсàí òүүхгүй, дàдëàгà òуðшëàгàòàй эсэх íь òîдîðхîйгүй, àж àхуйí íэгж áиш иðгэдийí áүëэгò ë òөсвийí хөðөíгийг íàйдàж îëгîх гэж áàйгàà хэðэг шүү дээ.

Иðгэд мààíь мàш их íийгмийí идэвхòэй, юм хийе гэсэí эðмэëзэëòэй, чиí сэòгэëээсээ хàðиуцëàгàòàйгààð àжиëëàж, хîðîîíд мààíь үíэхээð эíэ дуòуу áàйгàà шүү гэж хàíдààд хийж áàйгààд íь áàяðëàдàг. Тэд òөсөëд òусгàгдààгүй àжëыг ч гэсэí сàíààчиëгààðàà íэмж хийсэí íь áий. Авсàí мөíгөíийхөө àжëыг ë хийíэ гэëòгүй, эíд áид àмьдàðдàг учðààс îðчíîî сàйхàí áîëгîчихвîë áидэíд хэðэгòэй гэдэг үүдíээс сэòгэë гàðгàж àжиëëàдàг иðгэдийí áүëгүүд áий.

Мàíàй дүүðгийí 17 дугààð хîðîîíы “Бүòээëч үйëс” гэдэг иðгэдийí áүëгийíхэí явгàí хүíий гүүð áàðиëàà. Аëь íэг áàðиëгыí кîмïàíиàð хийëгэсэí юм шиг үíэхээð чàíàðòàй, сàйхàí гүүð áîëсîí шүү. Ямàð íэг àжиë хийхэд òухàйí чигëэëээð òусгàй зөвшөөðөëòэй áàйдàг шүү дээ. Гэòэë иðгэдэд мààíь òийм мэðгэшиë, зөвшөөðөë áàйхгүй àòëàà гàð íийëж, мàш сàйí àжиëëàсàí.

ААН-үүдээс дуòàхгүй чàдàвхжсàí иðгэдийí áүëгүүд îëîí áий. Өөðсдийí àмьдàðдàг хîðîî гудàмжиíдàà хийсэí áүòээëээ àðчëàх хàмгààëàх òàë дээð òэд хэíээс ч иëүү.

Çóðàã: Чèíãýëòýé ä¿¿ðãèéí 17 –ð õîðîîíû “Б¿òýýëч ¿éëñ” èðãýäèéí á¿ëãèéí õèéñýí яâãàí

õ¿íèé ã¿¿ð

-Ийм шаардлага хан гасан бүлгээр ажил хийл гэхээр боллоо гэдэг мэ-дээллийг иргэд яаж олж авсан юм бол?- Эíэ жиë дүүðгийí ЗДТГ, ИТХ áîëîí хîðîîдòîй хàмòðàí àжиëëàсàí. Бүëэг áàйгууëж хîðîîíы àжиë хийëгэíэ гэдэг мэдээëëийг хîðîîгîîð дàмжууëж òүгээсэí. Эðгээд òэдíээð дàмжууëж дүүðгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзàðò áүðòгүүëж, àëáàí ёсîîð áүëэг áàйгууëàгддàг. Бүëгийí хувьд гуðвààс дээш гишүүíòэй, гишүүд íь òухàйí хîðîîíы юм уу дүүðгийí хàðьяàëàëòàй îðшиí суугч áàйх ёсòîй. Мөí áүëгийí àхëàгчàà сîíгîж, хàðиëцàí иòгэëцëийí гэðээ áàйгууëсàí áàйх ёсòîй.

-Иргэдийн бүлэгт урьдчилгаа төлбөр олгогдох уу. Тэд ажлаа яаж зохион байгуулж байсан бэ?-Гэðээ áàйгууëж, гүйцэòгэëээð íь òөëáөð òîîцîî àвч àжиëëàдàг. Иðгэдийí áүëгийíхэíòэй дөðвөí удàà зөвëөгөөí хийх үед àхëàгч, гишүүд цàëиíгàà яàж àвàх вэ, мөíгөгүйгээð яàж àжëàà хийх

47

вэ гэж àсууж áàйсàí.

Дүүðгийí Худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы àëáàíы мэðгэжиëòíүүд зөвëөгөө өгч, àжиëëàхàд íь òусàëсàí. Нэгэíò хууëь áàйгàà, òүүíийг зөðчиж áîëîхгүй учðààс иðгэдийí áүëгүүд îйëгîж хүëээí àвч, àжиëëàсàí. Тэгээд хàðьцàíгуй сàйí, 100 хувь гүйцэòгэëòэй дуусгàдàг. Гàзðыí гэðчиëгээ, мàшиíàà áàðьцààëж зээë àвсàí íь ч áий. Хîðîîíы иðгэд áàс àжиëòàй îðëîгîòîй áîëж áàйгààдàà сэòгэë хàíгàëууí áàйдàг. Бид иðгэдийí áүëгийí хийсэí àжиëд сэòгэë хàíгàëууí áàйгàà.

-Цаашид худалдан авалт, тэр дундаа үнэлгээний процесс дахь хүний оролцоог багасгах зорилгоор мэдээллийн технологид суурилсан “Ухаалаг тендер”-ийг нэвтрүүлж, автомат үнэлгээний системд шилжүүлэхээр төлөвлөж байгаа ажил чинь юу болж байна.-Дүүðгийí хэмжээíд явàгдàх цàхим худàëдàí àвàëòыí áэëòгэë àжиë хийгдэж áàйгàà. Иðэх îíîîс òеíдеð шàëгàðууëàëòыí 50 хувийг цàхим худàëдàí àвàëòààð явууëàхààð òөëөвëөж áàйíà.

Нэг òеíдеð дээð 10 ААН îðîëцдîг áàйсàí áîë шууд цàхимжихààð îðîëцîгчийí òîî áàгàсч хязгààðëàгдчих гээд áàйгàà òàë áий. Тэгэхээð ААН-үүдийг цàхим òеíдеðийí àðгàчëàëд уðьдчиëàí сàйí суðгàх шààðдëàгàòàй áàйíà.

- Үнэлгээний хорооны хурлыг тусгай тоноглосон өрөөнд хийж, дуу, дүрсний архивтай болохоор зорьж байгаа гэсэн. Хийхээр төлөвлөж байгаа ажлаасаа дурьдвал...¯íэëгээíий хîðîîíы хуðëыí ïðîòîкîëыг áичëэг хийж àðхивëàдàг. Иðэх жиëээс дуу дүðсíий òîíîгëîгдсîí өðөөòэй áîëîхîîð зîðьж áàйíà. Бид цààшид àжëàà эðчимжүүëэх, шиíээð хийхээð òөëөвëөж áàйгàà îëîí àжиë áий.

СÓРВАЛЖЛАГЫН ЯВЦАД àжигëàхàд Нийсëэëийí хэмжээíд òэðгүүíий àжиëëàгààòàйгààðàà шàëгàðсàí òус дүүðгийí Худàëдàí àвàх àëáàíыхàí îдîîгийí áàйдëààð дàвчуухàí жижиг өðөөíд дîëîî íàймууëàà зэðэгцэж àжиëëàдàг, àðхивыí өðөөгүй учðààс áичиг áàðимò íь хàмàг зàйг íь эзëээд àжëыí òàв òух хэцүүхэí хàðàгдàж áàйëàà. Иймээс дүүðгийí ЗДТГ òус àëáàíы àжëыí áàйðíы àсуудëыг íь дàðуйхàí шийдэх шààðдëàгàòàйг уëàмжиëъя.Дүүðгийí хэмжээíд ААН, иðгэдэд òеíдеðийí òàëààðх суðгàëò мэдээëëийг дàвòàмжòàй явууëàх шààðдëàгàòàй áөгөөд, эíэ òàë дээð дүүðгээс òөсвийí àсуудëыг íь шийдíэ гэдэгò íàйдàж áàйíà.

Лавлагаа холбоос: www.chingeltei.gov.mn/

https://www.facebook.com/chingeltteiduureg

Холбоо барих: Чиíгэëòэй дүүðгийí Худàëдàí àвàх

àжиëëàгààíы àëáà Óòàс:11-328558, 70110769

Хàяг: Чиíгэëòэй Дүүðгийí Зàсàг дàðгыí òàмгыí гàзàð. Худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы àëáà 206 òîîò өðөө

48

49

ОÐОÍ ÍÓÒÀÃ

САЙН ЗАСАГЛАЛЫН ТӨЛӨӨХ САЙН ТУРШЛАГА

50

Аðхàíгàй àймгийí Эðдэíэáуëгàí сумыíхàí “Нîгîîí дэд áүòэд, эдийí зàсгийг хөгжүүëсэí, цэвэð

òуíгàëàг усòàй, àгààðыí áîхиðдîëгүй, сàйí зàсàгëàëòàй, ухààëàг иðгэíòэй, цэцэðëэгжсэí íîгîîí хөгжëийí хîòыг цîгцëîîíî” гэж эðхэм зîðиëгîî òîдîðхîйëжээ.

Зîðиëгîдîî хүðэхийí òуëд Сумыí ЗДТГ, ИТХ, иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгуудòàй хүч хàвсðàí àжиëëàв.

2012 îíы сүүëчээð шиíэхэí Зàсàг дàðгà Э.Оюуíчимэг òîмиëîгдîí àжëàà эхëэв. 2013 îíы сумыí ОНХС-гийí хөðөíгө îðууëàëòààð хийгдэх àжëыí òàëààð иðгэдээс сàíàë àвàх, сàíàëыг эðэмáэëүүëэх àжиë òуëгàмдсàí àсуудàë áîëсîí áàйëàà.

Иíгээд Сумыí Зàсàг дàðгыí íөөц сàíгààс 1,5 сàя òөгðөг шийдвэðëэí, ОНХС-гийí хөðөíгөөð хийгдэх àжëыí

òàëààð иðгэдээс сàíàë àвàх àжëыг òөðийí áус áàйгууëëàгуудààð гэðээëэí гүйцэòгүүëэх сàíàëыг шиíэ îíы зààг дээð гàðгàж, иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгыí сүëжээíд хàíдсíààð àжиë уíдàðч эхэëëээ.

Бàг òус áүð дээð íийгмийí áүхий ë áүëгүүдийí îðîëцîîг хàíгàхыг Зàсàг дàðгыí зүгээс зөвëөж, ТББ-ыí сүëжээ удиðдàмжàà гàðгàí, гэðээ áàйгууëàв. Бàгийí зàсàг дàðгà íàð иðгэдээ цугëууëàí îðîëцууëж, шиíэ àðгà зүйгээð,өөðөөð хэëáэë òөðийí îðîëцîîгүйгээð àсуудëыг гàðгàж эðэмáэëүүëсэí áàйíà.

Сумыí иðгэдийг шийдвэð гàðгàхдàà òөðөөс хàðààò áус, íөëөөíд àвòàхгүй áàйх íөхцëийг хàíгàх зîðиëгîîð уг àжëыг íийгмийí чигëэëээð үйë àжиëëàгàà явууëдàг, идэвхòэй, òөðийí áус áàйгууëëàгуудààð гэðээëэí гүйцэòгүүëж чàджээ.

“МИНИЙ САНАЛЫГ ЗААВАЛ ОРУУЛААРАЙ”

САЙН ТУРШЛАГА: Аðхàíгàй àймгийí Эðдэíэáуëгàí сумыí ЗДТГ сумыí ОНХС-гийí хөðөíгө îðууëàëòààð хийгдэх àжëыí жàгсààëòыг гàðгàх, иðгэдээс сàíàë àвàх, эðэмáэëэх үйë àжиëëàгààг Иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгуудààð гэðээëэí гүйцэòгүүëэв. Эíэ íь иðгэдээс иðүүëсэí сàíàëд òуëгууðëàí òөсвийí хөðөíгийг үð өгөөжòэй зàðцууëàх áîëîмжийг áүðдүүëж, àëивàà сîíиðхëыí зөðчиëòэй шийдвэð гàðàх íөхцëийг хязгààðëàхàд сàйí òуðшëàгà áîëж чàджээ.

ЭРДЭНЭБУЛГАН СУМЫН ЗАСАГ ДАРГЫН ТАМГЫН ГАЗАР

ÀÐÕÀÍÃÀÉ ÀÉМÀÃ

51

ÀÐÕÀÍÃÀÉ ÀÉМÀÃХөгшөөн, багийн хуралдаа ирээрэй 2013.01.03-08 Эðдэíэáуëгàíыхàí áàг, áàгийíхàà хуðàëдàà îðîëцîхîîð сумыí òөв ðүү àйсуй. Эíэ удàà өмíөх хуðëуудààсàà хàðьцàíгуй сàйí иðцòэй áàйëàà. Нэгдүгээð áàгò 110 хүí цугëàв. Хàðиí дөðөвдүгээð áàгийí хуðàëд 170 хүí îðîëцжээ.

Бàгийí иðгэд дîòðîî хэд хэдэí áүëэгò хувààгдàí, áàгийí íуòàг дэвсгэðò áàйðëàх áүх ë áàйгууëëàгà, өðхийí эмíэëэг, суðгууëь, цэцэðëэг, òөðийí áус áàйгууëëàгà, усàí сàí, үйëчиëгээíий гàзðууд хàëууí ус, гэð хîðîîëîë, îðîí сууц гээд áүгдийг íь íэг áүðчëэí шàхàм áàйðшиж áàйгàà гàзðыг íь дүðсëэí áàгийí зуðàгëàë гàðгàж àмжëàà.

Бàгийí зуðàгëàë гàðгàхàд áàг òус áүð дээð Мэдëэгийí сүëжээ, Зàëуучуудыí хîëáîî, Мэдээëэë гэгээðëийí АЙ-ИСИ òөв, Хîðшîîíы суðгàëò мэдээëëийí òөв, ЛЭОС ТББ-ууд хàмòðàí îðîëцîв.

Дàðàà íь áàгийí зуðàгëàë дээðээ эдгээð áàйгууëëàгуудыí үйëчиëгээíий чàíàð хүðòээмжийг “юу íь áîëж áàйгàà, юу íь áîëîхгүй áàйгàà òухàй” “зàд” шүүмжëэв. Бàс зàðимыг íь сàйшààв. Бàгийí иðгэд иíгэж íэг дîðîî цугëàí, хîîðîíдîî òàíиëцàж, үíэí сэòгэëээсээ мàðгàëдàв. Нэí шààðдëàгàòàй, сàйжðууëàх шààðдëàгàòàй үйëчиëгээ гэж яëгàí гàðгàж, òөð, хувийí хэвшëийíхэí, иðгэд, иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгууд юу хийх, ямàð îðîëцîîòîй áàйхàà хàмòðàí òîдîðхîйëж чàдëàà.

Хуðëыí удиðдàгч áуюу Иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгыíхàí áүх иðгэдийí òэгш îðîëцîîг хàíгàж,хуðàëд иðсэí áүх хүíээð ямàð íэгэí сàíàë хэëүүëж чàдсàí áàйíà.“Иðгэíий íийгмийíхэí” фîкус áүëгийí яðиëцëàгà хийж, үйëчиëгээíий чàíàð хүðòээмжийг яàж сàйжðууëàх òàëààð хàðиëцàí яðиëцàж сàíàëàà жàгсààí,хуðëыí шийдвэðээ гàðгàëàà.

Бàгийí хуðëыг îðîí íуòгийí òеëевизээð дàмжууëсàí áîëîхîîð өөðсдийí хийж áàйгàà зүйë, òүүíчëэí яðиëцëàгà íь гàðсàí иðгэд áàг,сум, àймàг îðîí íуòгийí хөгжиëд миíий îðîëцîî, сàíàë чухàë юм áàйíà гэдгийг иëүү сàйí îйëгîж, өөðийí гàðгàсàí сàíàëдàà хяíàëò òàвьж эхэëсэí áàйíà.

Оðîí íуòгийí òеëевизийí үзэгчдийí òîî ч íэмэгдэж,сàíàë, шүүмжëэë хэëдэг хүмүүсийí òîî эðс өсëөө.Бàгийí иðгэдийí íийòийí хуðàë зîхиîí áàйгууëàëòыíхàà àðгà áàðиëыг өөðчиëж, хуðàëд иðээðэй гэж уðьдàг áàйсàí áîë, îдîî иðгэдэд òухàйí хэëэëцэх àсуудëыíхàà òàëààð уðьдчиëàí мэдээëж, îйëгууëсíààð хуðëыí иðц хîёð дàхиí íэмэгдэж, цàгòàà цугëàðдàг áîëжээ.

Бàгийí иðгэдийí íийòийí хуðëыí иðц áүðдэхгүй áàйдàг муу дàдàë, зуðшиëààс àíгижиðч áàйíà.

Бàгийí иðгэдийí íийòийí хуðàëд áàгийíхàà хэðэгцээ òîдîðхîйëîхîд

52

îðîëцîж хàðààхàí àмжààгүй иðгэдэд зàð òàðààí уðиëгà хүðгүүëэв.

Тэгээд жàгсààсàí сàíàëàà òàíиëцууëж сàíàëыг íь àвàв. Бүх сàíàëàà эðэмáэëэí íэгòгэж, сумыí ЗДТГ-ò хүðгүүëэв.Сàíàë хуðààëòàíд íийò зуðгààí áàгийí 690 гàðуй хүí îðîëцîв. Бàг áүð 13-15 àсуудëыг áàгцëàí эðэмáэëжээ.

Иðгэд иíгэж àсуудëàà òîдîðхîйëîх шàòíààс íь эхëэí îðîëцîîд иðэхээð íуòгийí удиðдëàгыíхàíдàà иòгэх иòгэë íь íэмэгдэж, үйë àжиëëàгààíд îðîëцîх хүмүүсийí òîî өсчээ.Бàгийí Зàсàг дàðгà íàðыí эðх мэдэë дээшиëж, áàгò áàгà хэмжээíий мөíгө ОНХС-гààс òàвигдсíààð áàгийí иðгэд, иðгэдийí áүëгүүд чàдàвхжиж эхëэв. Бàгòàà хэðэгцээòэй зүйëээ хàмòðàí шийдвэðëэдэг áîëсíîîð áàгийí òуëгàмдсàí àсуудàë цөөðч , хийж áàйгàà зүйëдээ хяíàëò òàвих хэмíэх àсуудàëд иðгэд сàíààчиëгàòàй îðîëцдîг áîëîв. Хàíдëàгà ч өөðчëөгдөж эхëэв.

ЗДТГ-ààс ОНХС-гийí хөðөíгөөð хийгдэх àжëыí сàíàë àсууëгыг иðгэдээс òүүвðийí àðгààð àвсàí сàíàë àсууëгàòàй íэгòгэí зàсàг дàðгàд òàíиëцууëàí, Сумыí ИТХ-ààð îðууëàí áàòëууëàв.

Иðгэд ОНХС-гийí хөðөíгөөð хийгдэж áуй àжиëд îðîëцîж, хяíàëò òàвьдàг áîëсîí. Аймгийí áîëîí сумыí мэдээëëийí íээëòòэй уòсàíд хîëáîгдîж, сàíàë хүсэëòээ иëэðхийëэх íь íэмэгджээ. Иíгэж, 2013 îíы сумыí ОНХС-гийí сàíхүүжиëòээð хийгдэх àжëууд àмжиëòòàй “òîдîðëîî”.Төðийí áус áàйгууëëàгыíхàí хийсэí àжëыí òàйëàíгàà гàðгàж өгөв.

Хуðàëд îðîëцîж áàйгàà зàðим иðгэд íийòийí эðх àшиг яðихààсàà иëүү хувийí àшиг сîíиðхëîî òэðгүүíд íь òàвьж áàйсàí хàíдëàгà àжигëàгдсàí. Иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгыíхàíы зөвëөх үйëчиëгээíий хөëс áàгà, ихэíхийг цàйíы зàðдàëд зàðцууëààд òààðсàí.Хугàцàà áîгиíî áàйсàí áîëîхîîð ТББ-уудыí өөðсдийíх íь

ОНХС-гийí сàíжүүжиëòээð хийгдэж áîëîх, áîëîхгүй àжëыí òàëààðх áîëîí дүðэм жуðмыí òàëààðх îйëгîëò áàгà áàйсàí òàëààðàà òэд òàйëàíдàà иëэí дàëàíгүй дуðьдсàí áàйíà.

Манай багт ямар ажил хийгдэх нь вэ ?2013 îíд НЭГД¯ГЭЭР БАГТ íэг àсуудàë áуюу гэðэëòүүëэг íийò 57.000.000 òөгðөгийí сàíжүүжиëò, ХОЁРДÓГААР БАГТ хîёð àсуудàë áуюу Буðхàí áàгшийí сэðэг дүðийí зàсвàð үйëчиëгээ 6.249.666 òөгðөг, Төв гудàмжíы íийòийí эзэмшëийí зàм òàëáàй, хàйс шиíэчëэë 75.947.132 òөгðөг, ГÓРАВДÓГААР БАГТ гудàмжíы гэðэëòүүëэг 34.000.000 òөгðөг, Хүүхэд зàëуучуудыí òөв òàëáàйí òîхижиëò 259.800.000 òөгðөг, ДӨРӨВД¯ГЭЭР БАГТ гудàмжíы гэðэëòүүëэгò íийò 73.000.000 òөгðөгийí сàíжүүжиëò, ТАВДÓГААР БАГТ гэðэëòүүëэг, ЗÓРГААДÓГААР БАГТ íийòийí хàëууí ус, àхуйí цîгцîëáîð үйëчиëгээ зэðэг àжëыг хийхээð òөсвийг хувààðиëàв.

2014 îíы хувьд áүх áàгийí хîг àчих,òээвэðëэх усòгàх зîðиуëàëòыí хîгíы дөðвөí мàшиí, íийòийí áие зàсàх гàзàð áàðих (áàгийí хуðàë áîëгîí дээð гàðдàг сàíàë) зэðэг àсуудëыг хийхээð шийдвэðëэв.

Сумыí ЗДТГ-ыí хàмгийí òîм худàëдàí àвàëò áîëîх суðгууëийí үдийí цàй, суðгууëь, цэцэðëэгийí дîòууð áàйðíы хîîëíы зàðдàëд жиëдээ 650.000.000 òөгðөгò эðгэëддэг. Төðийí áîëîí îðîí íуòгийí өмчийí хөðөíгөөð áàðàà,àжиë,үйëчиëгээ худàëдàí àвàëòыí òухàй хууëийí хэðэгжиëò, òөсвийí шиíэ хууëийí хэðэгжиëòийг хàíгууëж, îðîí íуòгийí иðгэд, иðгэдийí áүëэг, хîðшîî íөхөðëөëүүд хөгжих, өðсөëдөх áîëîмжийг îëгîж, òеíдеð сîíгîí шàëгàðууëàëòыг зîхиîí áàйгууëдàг áîëсîí. Эíэ íь îðîí íуòàгò үйëдвэðëэë, үйëчиëгээ эðхэëдэг àж àхуйí íэгж,

53

áүëгүүдийí òîî íэмэгдэх, áүòээгдэхүүí, үйëчиëгээíий чàíàð хүðòээмж сàйжðàх, áîëîмжòîй áîëсîí. Жишээ íь: 2013 îíд мàхíы чигëэëээð гуðвàí ААН,иðгэд îðîëцîж áàйсàí áîë 2014 îíд 13 ААН, иðгэí, сүү сүүí áүòээгдэхүүí хийдэг хîёð ААН,áүëэг áàйсàí áîë ес áîëж өссөí. Жиë иðэх òусàм жижиг áүëгүүд íэгдэж òîм үйëдвэðëэë эðхëэх áîëîмж áүðдэж áàйíà.

Сумыí òөвийí гудàмжíы мэдээëëийí òîм сàмáàðààð áîëîí, îðîí íуòгийí сîíиí, òеëевизээð, áàйгууëëàгыí уðсдàг зàðыí сàмáàðààð òеíдеðò шàëгàðсàí áàйгууëëàгà,мөíгөí дүí, хийж áàйгàà гүйцэòгэëийí явцыí òàëààð мэдээëэë áэëòгэж îðîí íуòгийí иðгэдэд мэдээëэë хүðгэсíээð, ОНХС-гийí хөðөíгөөð хийгдэж áàйгàà àжиë,àжëыí òөсөв, сàíхүүжиëò, òеíдеðò шàëгàðч гүйцэòгэж áàйгàà áàйгууëëàгà иðгэдэд иë òîд áîëëîî.

“Дугтарвал хүч” нэг буюу ажлын үр дүн гарч эхлэв. 2014 îíîîс эхëэí áàгийí зàсàг дàðгà иðгэдийí áүëэг, иðгэдòэйгээ хàмòðàí òуëгàмдсàí àсуудëàà шийдвэðëэж áàйхààð ЗДТГ-ààс áàг òус áүðò 9,5 сàя òөгðөгийг îëгîжээ.

Гуðàвдугààð áàгыíхàí мàëыí үүëдэð угсààг сàйжðууëàх зîðиëгîîð Хөвсгөëөөс òөë мàë хуц,ухíà àвчиðч íуòàгшууëж áàйíà.

Дөðөвдүгээð áàгийí гэð хîðîîëëыíхîí хàд чуëуу ихòэй, хàòуу хөðсòэй гàзàð íуòàгëàдàг. Тэд чуëууðхàг гàзðàà ухàж

дийëэхгүйгээс муу усíы цîîíîг гàðгàж чàдàхгүй, угààдсàà иë зàдгàй àсгàдàг áàйсàí áîë сумыí ОНХС-ààс 9,5 сàя òөгðөгөөð гàзàð ухдàг хîёð кîмïðессîð àвч иðгэддээ үйëчиëдэг áîëсîíîîð иðгэд эðүүë, àюуëгүй îðчиíд àмьдðàх áîëîмж áүðдсэí. Нэг, òàвдугààð áàгийíхàí хàягжиëò, хîёðдугààð áàгийíхàí хîёð гудàмжиíд гэðэëòүүëэг, зуðгààдугààð áàг áîëîí хөдөөгийí áàгò мàë угààх хîёð вàíí àвчээ.

Зуðгààдугààð áàгò хүүхдийí цэцэðëэгийí хàëààëòыг шийдвэðëэсíээð хүүхдүүд цэцэðëэгòээ дуðòàй явдàг, àймгийí òөвөөс хүүхдээ өгөх хүíий òîî íэмэгдэж, эцэг,эх áàгш, хүүхдүүд сэòгэë хàíàмжòàй үйëчиëгээг хүðòэж áàйíà.

ОНХС-гийí хөðөíгө îðууëàëò áий áîëсíîîð îðîí íуòгийí эðх мэдэë, îðîëцîî íэмэгдэж, îðîí íуòгàà хөгжүүëэх áîëîмж áий áîëж эхэëëээ. Иðгэд îëíîîðîî цугëàðààд òуëгàмдсàí àсуудëàà яðиàд гàðцàà òîдîðхîйëдîг áîëж áàйíà. Хийж áàйгàà àжëыг íуòгийí удиðдëàгàòàй хàмòðàгч хяíàдàг áîëж áàйíà. Иðгэд өөðсдөө îðîëцîîд áүòээëч хàðиëцàà үүсээд иðэхээð îðîí íуòàг хөгжих áîëîмж áүðддэгийí жишээг Аðхàíгàйí Эðдэíэáуëгàíыхàí хàðууëëàà.

Лавлагаа холбоос:arkhangai.gov.mn

www.arkhangai.mn

Холбоо барих:Ц.Нàðàíòуяà Аðхàíгàй àймгийí

Эðдэíэáуëгàí сумыí ЗД-ыí òусëàх, хэвëэë мэдээëэë, суðгàëò хàðиуцсàí

àжиëòàí Óòàс: 99853664

Эëекòðîí шуудàí: tsetserleg_city@yahoo.com

tuya9966@yahoo.com

54

Судàëгààíы áàгийí àжиëòíууд Дàðхàí сумыí “Мàíгиðò” áàгийí иðгэдийí íийòийí хуðàëд

îðîëцîîд, òэíдээсээ хуучиí Дàðхàíы “Тîсгîí” áàгò хүðч îчив. Тîсгîíîîс цààшëàí “Шиðээ íуðуу”-íы àйëуудààð îðîв.

Иðгэí Ж.Ням-Очиð хэëэхдээ “Авëигà, àшиг сîíиðхëыí зөðчëийí òухàй хууëийг сàйí суðòàëчиëмààð áàйíà. Тэгвэë áид чиíь өөðөө мэдэхээс гàдíà áусàд хүмүүсò хэëж òусëàх íь чухàë” гэж áàйхàд иðгэí Б.Аëòàíзуë “Иðгэдэд хууëь îйëгууëàх àжëыг òөð, хууëийí áàйгууëëàгà хàíгàëòгүй хэðэгжүүëж áàйгàà үед òөðийí áус áàйгууëëàгà, хэвëэëийíхэí ë шүүðч àвч хиймээð áàйíà” гэëээ.

Иðгэí Г.Нîмиí “Иðгэд áид чиíь өөðсдөө àвëигàòàй òэмцэх хууëиà мэдэхгүй áîë хүíд суðòàëòíуудàд дээðэëхүүëсээð áàйгààд, хàшààгàà цэвэðëэхгүй, зэðëэг хөсðийí өвсөíдөө дàðууëчихсàí àяòàй ë áîëíî” гэсэí юм.

ХЭВЛЭЛИЙН ХҮРЭЭЛЭНГИЙН ХОЙД БҮСИЙН ТӨВ

САЙН ТУРШЛАГА: Хэвëэëийí хүðээëэíгийí хîйд áүсийí òөв, мэдээëëийí “Оðхîí ХХI” òөв хàмòðàí “Ашиг сîíиðхëыí зөðчиë, àвëигààс сэðгийëэхэд иðгэдийí îðîëцîî” ðàдиî хэëэëцүүëгийг 2013 îíы эхíий уëиðëààс 2014 îíы гуðàвдугààð уëиðëыг дуусòàë Дàðхàí-Óуë àймгийí Дàðхàí сумыí иðгэдийí дуíд зîхиîí áàйгууëëàà. Хэëэëцүүëгийí сэдвээð ðàдиî цувðàë 10 áүëэгò íэвòðүүëэг áүòээж, “Ашиг сîíиðхëыí зөðчëөөс сэðгийëэх òухàй”, ”Авëигыí эсðэг хууëь”-ийí áүх áүëэг зààëò áүðээð мэðгэжиëòíүүд îðîëцîí иðгэд îëîí òүмэíд îйëгîмжòîй эíгийí хэëëэгээð хууëийг òàйëáàðëàжээ.

ÄÀÐÕÀÍ-ÓÓË ÀЙМÀГ

“ХӨСРИЙН ӨВСГҮЙ ЦЭЦЭРЛЭГ “

55

ÄÀÐÕÀÍ-ÓÓË ÀЙМÀГ

“Тîсгîí”-íы íэгдүгээð áàгийí иðгэí О.Цэцэгмàà “-Авëигыí эсðэг хууëийг îëîí íийòэд ðàдиîгààð íэвòðүүëэí сîíсгîж хэëэëцүүëгийí àðгààð суðòàëчиëвàë иëүү үð дүíòэй” гэсэí áîë 13-ð áàгийí иðгэí С.Бямáàà “-Хөдөëмөðийí хууëь, íийгмийí дààòгàë, хàëàмжийí òухàй хууëиудыг уðьд íь ðàдиîгààð íэвòðүүëсэí íь îëîí хүíд хүðсэí. Эíэ àðгыг àшигëàхыг сàíàë áîëгîв.

Шиíэ Дàðхàíы 13-ð áàгийí иðгэí Ж.Оюуòáиëэг хэëэхдээ “Мàíàй Дàðхàíыхàí уðьд íь “Эзэí суух эðх” гэсэí ðàдиî жүжиг сîíссîí. Авëигыí эсðэг сэдэвòэй òуí сîíиðхîëòîй жүжиг. “Оðхîí-106” ðàдиî үүíийг явууëсàí. Ийм òуðшëàгàòàй ðàдиîгààð àвëигыí эсðэг хууëийг íэвòðүүëмээð áàйíà” хэмээв. Хууëийг ðàдиîгààð íэвòðүүëэх íь зүйòэй хэмээí íийòдээ 124 хүí сàíàë гàðгàжээ.

Хүðээëэíгийí àжиëòíууд “Ашиг сîíиðхëыí зөðчиë, àвëигыí эсðэг хууëь”-ийг Дàðхàí сумыí иðгэдэд мэдээëëийí хàмгийí шууðхàй хэðэгсэë áîëîх FM ðàдиîг àшигëàí òүгээхийí зэðэгцээ сîíсîгчдыí дуíд дээðх хууëиудààð хэëэëцүүëэг өðíүүëэх зàйëшгүй шààðдëàгàòàй гэж òîгòîí àжëыí áàг áүðдүүëэв.

Хэëэëцүүëгийí áàгòàà судëààч,эðх зүйч, хууëьч, сэòгүүëчдийг îðууëжээ. Бàгààðàà áүòэí сàð хэëэëцэж

áàйж үйë àжиëëàгààíы иж áүðэí хөòөëáөð áîëîвсðууëàв. Хөòөëáөðөө “Ашиг сîíиðхëыí зөðчиë, àвëигààс сэðгийëэхэд Дàðхàí сумыí иðгэдийí îðîëцîî ” ðàдиî хэëэëцүүëэг гэж íэðëэжээ. Хийсэí òөсëөө АНÓ-ыí “Азийí Сàí”-д иëгээв. Төсëийí сàíàëыг íь судàëж үзээд шàëгàðууëжээ. Эхíий àмжиëòàíдàà уðàмшсàí хэëэëцүүëгийí áàг шууд ë àжиëдàà îðëîî.

Авлигын эсрэг радио долгион

“-Хөөе, жîëîîч îî, íààд ðàдиîгàà чàíгàëààðàй. Хэðэгòэй юм явж áàйíà, сîíсъё” хэмээí хижээë íàсíы эð àðыí суудëààс хэëэв. Рàдиîгийí дуу өíдөðсөхөд àëáàí òушààëòàí àвëигà àвсàí òухàй îëж мэдсэí иðгэí хүí хààíà хэíд хàíдàж мэдээëэх үүðэгòэй òàëààð яðьж áàйв. Хîёð хүí хîîðîíдîî эíгийí хүүðíэж áàйгàà эíэ яðиà íь хүмүүсò их îйëгîмжòîй сîíсîгдîíî.

Зîгсîîë дээð áуухààсàà өмíө өөð íэг эмээ “-Гуðвàí áуудàë явàхдàà их хэðэгòэй юм сîíсëîî. Гэðòээ îчиж ðàдиîгîî сîíсдîг хэðгээ хө” гэв. Хуучиí Дàðхàíы “Тîсгîí”-îîс “Дàðхàí” их дэëгүүð хүðэх зàмд микðî àвòîáусíы ðàдиî хүëээí àвàгчийí íэвòðүүëэг сîíссîí зîðчигчдыí яðиà эíэ.

Хэвëэëийí хүðээëэíгийí хîйд áүсийí òөв, мэдээëëийí “Оðхîí ХХI” òөв хàмòðàí “Ашиг сîíиðхëыí зөðчиë, àвëигààс сэðгийëэхэд иðгэдийí îðîëцîî” ðàдиî хэëэëцүүëгийг 2013 îíы эхíий уëиðëààс 2014 îíы гуðàвдугààð

56

уëиðëыг дуусòàë Дàðхàí-Óуë àймгийí Дàðхàí сумыí иðгэдийí дуíд зîхиîí áàйгууëëàà. Хэëэëцүүëгийí сэдвээð ðàдиî цувðàë 10 áүëэгò íэвòðүүëэг áүòээж, “Ашиг сîíиðхëыí зөðчëөөс сэðгийëэх òухàй”, ”Авëигыí эсðэг хууëь”-ийí áүх áүëэг зààëò áүðээð мэðгэжиëòíүүд îðîëцîí иðгэд îëîí òүмэíд îйëгîмжòîй эíгийí хэëëэгээð хууëийг òàйëáàðëàí яðив. Нэвòðүүëэгò Авëигàòàй òэмцэх гàзðыí уðьдчиëàí сэðгийëэх, сîёí гэгээðүүëэх хэëòсийí àжиëòíууд, Дàðхàí-Óуë àймгийí òөðийí àëáàí хààгчид, иðгэдийí òөëөөëөë îðîëцîж сàíàë áîдëîî иëэðхийëэв. Рàдиî íэвòðүүëгээ Дàðхàí хîòыí “Оðхîí-106”,”Лхà òэíгэð”, “Бизíесийí ðàдиî”-гààð íэвòðүүëжээ.

Дàðхàí сумыí гуðàвдугààð áàгийí иðгэí Б.Төмөðáààòàð “-Авëигыí òухàй ðàдиî íэвòðүүëгийг áи гэðòээ íэг удàà сîíссîí. Тэгээд òэð íэвòðүүëгийг өөðөө дàхиí сîíсîх, мөí эíэ удàà сîíсîж àмжààгүй гэðийíхэíдээ сîíсгîхыí òуëд áи хүүгээðээ гàð уòàсíых íь дуу хуðààгч дээð хэðэгòэй хэсгийг íь áичүүëж àвч үëдсэí юм.

Тэгòэë òэð ч хэðэг áîëсîíгүй, ðàдиî íэвòðүүëгийí òухàй зàðëàë “Аà Жи Би” òеëевизээð явж, дàхиí сîíсгîх цàгийг íь мэдээëсэí учðààс дàðàà íь áид дàвòàí сîíссîí. Би уðьд íь сîíсîхдîî дуòуу îйëгîсîí хууëийí зààëòуудыг íь дàхиí сîíсîж áàйж áүðэí îйëгîсîí. Авëигыí эсðэг хууëийг áи áàгийí иðгэдийí яðиëцëàгà дээð áусдàдàà òàйëáàðëàж өгсөí. Хүмүүс àвëигà гэж юу áîëîх, уðьдчиëàí сэðгийëэх òàëààð зîхих îйëгîëò àвëàà гэж íàдàд òàëàðхàж áàйíà áиëээ. Хàмгийí гîë íь áи өөðөө ðàдиîгààс îëж àвсàí мэдëэгээ áусàдòàй хувààëцсàíààð уëàм иëүү áàòàòгàж àвсàí.Рàдиîгààð эíэ íэвòðүүëэг явууëсàí íь мэдээëëийг ямàð ч íөхцөëд шууðхàй өгч áàйгààгààðàà их àшигòàй àжиë áîëëîî” гэж үíэëжээ.

Нэвòðүүëгийг ðàдиîгààð явууëсàíы зэðэгцээ дискэíд хувиëж îëшðууëàí àвч явж òàðààí, гэð хîðîîëëыí иðгэдийг íэг дîð цугëууëж хөгжим òîгëууëàгчààð зîхиîí áàйгууëàëòòàйгààð сîíсгîв. Гудàмж, хэсэг, хîðîîгîîð íь иíгэж сîíсгîхîд íэг удàà дуíджààð 25 -110 хүí îðîëцжээ. Ийм ууëзàëò яðиëцëàгыг íийòдээ áàг áүð дээð 12 удàà, íийòдээ 216 удàà хийжээ.

“Мàëчиí” áàгийí иðгэí С.Идэðчуëууíы гàðгàсàí “-Мàëчдàд àвсààðхàí жижиг FM ðàдиî хүëээí àвàгч àвчиðч áîðëууëàх àжëыг хийíэ үү. Тэгвэë ðàдиîгүй зàðим өðхүүд àвëигыí òухàй íэвòðүүëгээ àëгàсàëгүй сîíсîх áîëîмжòîй áîëíî” гэсэí хүсэëòийг ч хэëэëцүүëгийí áàг áиеëүүëжээ.

Çóðàã: Сóäàëãààíû áàãèéí àõëàãч õýâëýëëéí õ¿ðýýëýíãèéí õîéä á¿ñèéí зîõèöóóëàãч

Î.Хèшèãñ¿ðýí

Дàðхàí сумыí 18 áàгийí иðгэдэд ðàдиî íэвòðүүëгээ зîхиîí áàйгууëàëòòàйгààð

57

сîíсгîж, “Ашиг сîíиðхëыí зөðчиë, àвëигààс сэðгийëэхэд иðгэдийí îðîëцîî” сэдвээð чөëөөò хэëэëцүүëгийг өðíүүëж, мэдээëëээс àëсëàгдсàí “Мàëчиí” áàгийí иðгэдòэй ÓИХ-ыí гишүүí С.Гàíáààòàðòàй хàмòðàí íээëòòэй яðиëцëàгыг 2014 îíы зуí дөðвөí удàà зîхиîí áàйгууëàв. Тàвàí уëиðëыí òуðш хийсэí хэëэëцүүëэгò àвëигà иëүү ихээð íуугдàж áàйгàà гэж үзэж шүүмжëүүëсэí хэëòэс, àгеíòëàгуудыí удиðдëàгуудыг иðгэдòэй íүүð òуëàí ууëзууëж, иðгэдийí àсууëòàíд хàðиуëò өгүүëэх зîðиëгîòîй “Төвëөðсөí íээëòòэй хэëэëцүүëэг”-ийг Дàðхàí-Óуë àймгийí “Иðгэíий òàíхим”-д зîхиîí áàйгууëàв.

Дàðхàí-Óуë àймгийí òөðийí áàйгууëëàгàд Авëигàòàй òэмцэх гàзðààс өгсөí зөвëөмжийí áиеëэëòэíд Дàðхàí сумыí “Тîсгîí”, “Мàíгиðò” áàгийí иðгэдийг îðîëцууëàí хөíдëөíгийí хяíàëò òàвьсàí үйë àжиëëàгààгààð “Авëигàгүй Дàðхàíы òөëөө” ðàдиî íэвòðүүëгийг áүòээж “Оðхîí-106”, “Шиíэ дîëгиîí” ðàдиîгààð íэвòðүүëэв.

Эíэ ðàдиî íэвòðүүëэг íь, Оëîí Óëсыí Авëигàòàй òэмцэх өдðийг угòàí, Авëигàòàй Тэмцэх Гàзðààс зàðëàсàí уëсыí уðàëдààíд 21 àймгийí ðàдиî áүòээëүүдээс òэðгүүí áàйð эзэëж “Өðгөмжëөë” шàгíàë хүðòëээ.

Иргэдийн гинжин хэлхээ

“-Нàмàйг идэвхòэй гэж үзэж áусàд иðгэдэд íөëөөëөх үүðэг өгсөí. Нàдàд

эíэ àжиë их сîíиðхîëòîй сàíàгдàж, àйëуудààð явж, гудàмжиíд ууëзàх зэðгээð 14 иðгэíд àвëигыí òухàй хууëийг òàйëáàðëàж îйëгууëсàí. ¯ð дүíд íь òàв áиш áүð íàймàí иðгэí цààшàà áусдàдàà àвëигыí òухàй мэдëэгээ òүгээж áàйгàà.

Авëигыí хэëэëцүүëгийí íөëөөгөөð хүмүүс өөðчëөгдөөд эхэëчихëээ”. Нөëөөëëийí àðгà үð дүíгээ өгөөд эхэëчихëээ. Аëáàí òушààëòíы шудàðгà áус үйëдëийг òàсëàí зîгсîîхîд áàгийí иðгэд îðîëцîж эхэëсэí íь үүíий áàòàëгàà. Шиíэ Дàðхàíы 16-ð áàгийí иðгэí Ц.Амàðòүвшиí íь, Дàðхàí сумыí 18 áàг áүðээс îðîëцîîíы чàдàмжòàй òàвàí иðгэíийг сîíгîж, мэдээëëээс àëс хîë àмьдàðдàг, идэвхи сàíààчиëгà мэдëэг чàдвàðгүй иðгэдэд òусëàх “Нөëөөëëийí гиíжиí хэëхээ” үйë àжиëëàгààг явууëсàíы үð дүíг иíгэж үíэëж áàйíà.

Сумыí хэмжээíд идэвхòэй íэг иðгэí íь áусàд òàвàí иðгэíд íөëөөëж, хүí áүð дàхиí цààшàà òàвàí иðгэíд òусàëж àжиëëàсíààð íийò 450 идэвхòэй иðгэдийí сүëжээ áий áîëгîж чàджээ. ¯үíий үðээð Дàðхàí сумыí иðгэдийí îðîëцîî 2013 îíы гуðàвдугààð сàðыíхààс 2014 îíд 30 хувиàð өссөí. Идэвхжсэí иðгэд íь “Нөëөөëëийí гиíжиí хэëхээ” -г цààшдàà òàсðàëòгүй үðгэëжëүүëэх áîëîëцîîòîй.

Ашиг сîíиðхîë, àвëигыí хууëиàð иðгэдийí мэдëэгийг дээшëүүëэхэд ямàð ч үед цààшдàà үðгэëжëүүëэí àшигëàх ðàдиî íэвòðүүëэг, àудиî мàòеðиàëòàй áîëж àвëàà.

Рàдиî íэвòðүүëгийг сîíссîí Дàðхàí сумыí иðгэд, хууëиудыг эíгийí үгээð òàйëáàðëàсàí учиð îйëгîхîд àмàð хяëáàð гэж үíэëсэí. Эíэ ðàдиî íэвòðүүëгийг цààшдàà àëь ч àймàг хîòыí ðàдиîгààð íэвòðүүëж îëîí íийòэд сîíсгîх áүðэí áîëîмжòîй. Рàдиî íэвòðүүëгийг FM ðàдиîгààð 16 сàðыí òуðш дîëîî хîíîгò гуðвàí удààгийí дàвòàëòòàйгààð íэвòðүүëж, Дàðхàí

58

сумыí 18 áàгийí íàсàíд хүðсэí 42 600 гàðуй иðгэí хүëээí àвч сîíсëîî. Рàдиî цувðàë íэвòðүүëгийг àйë өðхийí FM ðàдиî хүëээí àвàгч, хîò дîòîðх íийòийí òээвðийí àвòîáус, òàкси, àвòîмàшиíы ðàдиî хүëээí àвàгч, хөгжим òîгëууëàгч, гàð уòàс зэðэг òөхөөðөмжөөð îëîí íийò хүëээí àвч сîíсгîх àжëыг хэëэëцүүëгийí áàг хàðиуцàж àжиëëàсíààð, 2014 îíы сîíсîгчдыí òîîг 2013 îíыхîîс дàðуй 12 400 сîíсîгчîîð íэмэгдүүëж чàджээ. Нэвòðүүëгийг Дàðхàí сумààс гàдíà Оðхîí, Хîíгîð, Сэëэíгэ àймгийí Сàйхàí сумыí иðгэд хүëээí àвч сîíсîж áàйíà.

Хэëэëцүүëгийí òàвàí үе шàòíы хугàцààíд íийòдээ 1480 иðгэíээс òөðийí àëáàí òушààëòíуудыí àвëигà, àшиг сîíиðхîëыí зөðчиëòэй хîëáîîòîй 84 сàíàë шүүмжëэë гàðсíыг Дàðхàí сумыí Иðгэдийí Хуðëыí àжиëд òусгууëàхààð хүëээëгэж өгчээ. Сàíàë шүүмжëэëийг íэг áүðчëэí хяíàí шàëгàж 12 àëáàí хààгчдàд хàðиуцëàгà хүëээëгэжээ.

“Тîсгîí” áàгийí иðгэдòэй хийсэí хэëэëцүүëэг дээð Хàðàà гîëыí эðгийí дàгуу эëс хàйðгà îëáîðëîж áàйгàà áàðиëгыí мàòеðиàëыí àж àхуйíууд íь, áàйгàëь îðчíыг сүйòгэж áàйíà” гэж иðгэí С.Мөíхòуяà, В.Жàмъяíсүðэí íàð шүүмжиëжээ. “-Аж àхуй, кîмïàíий эзэд íь зîхих зөвшөөðөë îëгîдîг áàйгууëëàгыí удиðдëàгà, áàйцààгч íàðыí гàðыг хүíдðүүëж, òàíиë, íàйз íөхдийí шугàмààð òэдэíòэй хуйвàëдàí îëáîðëîëò явууëàх зөвшөөðөë îëж

àвсàí” гэж мэдэгджээ. Эíэ мэдээëëийí мөðөөð àймгийí Мэðгэжëийí Хяíàëòыí Аëáàíààс шàëгàж эëс хàйðгà îëáîðëîж áàйсàí òàвàí àж àхуйí íэгжийí үйë àжиëëàгààг зîгсîîв.

Хэëэëцүүëэгò îðîëцсîí “Мàëчиí” áàгийí иðгэí Ч.Бàòòүвшиí, Л.Мàíдàх íàð íь “-Гàзðыг àëáàí òушààëòíууд àвëигà àвч àвàëцàж өгөëцөж, íууцààð íàймààëж áàйíà” гэж шүүмжиëсэí. Мэдээëëийг ÓИХ-ыí гишүүí Д.Хàяíхяðвàà, С.Гàíáààòàð, àймгийí Зàсàг Дàðгà С.Нàсàíáàò íàðò хүðгүүëжээ. ¯ð дүíд íь гàзðыí íээëòòэй дуудëàгà худàëдàà зîхиîí áàйгууëж, Дàðхàí хîòыí òөвийí “А” зэðэгëэëд, 15-ð áàгийí íуòàг дэвсгэðò áàйðëàх “Дàðхàí” зîчид áуудëыí зүүí òàëыí зуðгààí хувààðьò гàзðыг, 20 àж àхуйí íэгж áàйгууëëàгà, иðгэдийг îðîëцууëàí үíэ хàяëцууëàí худàëдëàà.

Дàðхàíчууд “Буðхàíòыí хөíдийí цэцэðëэгээ хөсðийí өвсíөөс” цэвэðëэж áàйíà.

Холбоо барих :О.Хишигсүðэí. Хэвëэëийí хүðээëэíгийí

хîйд áүсийí òөвийí зîхицууëàгч Óòàс: 9937-2699. Эëекòðîí шуудàí:

orкhon106@gmail.com Шуудàíгийí хàяг: Мîíгîë Óëс.

Дàðхàí-Óуë àймàг. Төв шуудàí. ш/х - 246.

59

САЙН ТУРШЛАГА: Лиáеðàë эмэгòэйчүүдийí Оюуíы сàí òөðийí áус áàйгууëëàгà íь Дîðíîд àймгийí худàëдàí àвàх үйë àжиëëàгàà хууëийí хүðээíд явàгдàж áуй эсэхэд хөíдëөíгийí хяíàëò хийí, îðшиí áуй дуòàгдëыí шàëòгààí íөхцëийг òîдðууëàх, иë òîд íээëòòэй áîëгîх зîðиëгîîð хийсэí судàëгàà, àðгàчëàë, үð дүíг òîдîðхîйëîí, дүгíэëò хийж цààшид хэðэгжүүëэх сàíàë, сàíààчиëгà дэвшүүëсэí íь сàйí òуðшëàгà áîëîхуйц үйë àжиëëàгàà áîëжээ. Тиймээс уг үйë àжиëëàгààг Сàйí зàсàгëàëыí òөëөөх шиëдэг òуðшëàгààð шàëгàðууëàí Авëигàòàй òэмцэх гàзðààс “Авëигààс àíгид, Сàйí зàсàгëàëыí òуðшëàгà-2013” өðгөмжëөë хүðòсэí áàйíà.

ДОРНОД×УУД ТЕНДЕРИЙГ “ТЭНГЭРЭЭС БУУЛГАЖЭЭ”

ДОРНОД АЙМГИЙН ЛИБЕРАЛ ЭМЭГТЭЙ×ҮҮДИЙН ОЮУНЫ САН

ÄÎÐÍÎÄ ÀЙМÀГ

Зàсгийí гàзàð “Шиíэчиëж шийдье-222” уëàмжëàëò ууëзàëòàà 2013 îíы àðвàíхîёðдугààð сàðд

“Шиëэí òеíдеð” сэдвийí дîð зîхиîí áàйгууëж áàйв. Эíэ ууëзàëòыí үеэð Еðөíхий сàйд Н.Аëòàíхуяг áîëîí Худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы гàзðыí дàðгà Д.Эíхжàðгàë íàð áизíес эðхëэгчидòэй íүүð òуëàí ууëзàж òеíдеð òîйðсîí зөðчиë, áудëиàí, хүíдðэëòэй àсуудëуудыг шийдвэðëэх гàðцыí òàëààð яðиëцсàí юм. Оëîí íийòийí зүгээс хàмгийí их шүүмжëэë хүëээж, хàðдàëò дàгууëдàг худàëдàí àвàх үйë àжиëëàгààг хэðхэí иë òîд, íээëòòэй, шудàðгà áîëгîх вэ гэдэг àсууëòàд хàðиуëò хàйсàí íь эíэ.

Зàсгийí гàзðыí òүвшиíд яðигдсàí

дээðх àсууëòàд Дîðíîдчууд өөðсдийí ухààëàг, зөв шийдëээðээ хàðиуëò өгч чàджээ. Лиáеðàë эмэгòэйчүүдийí îюуíы сàí/ЛЭОС/-гийí Дîðíîд àймгийí сàëáàð зөвëөëөөс сàíààчëàí худàëдàí àвàх үйë àжиëëàгàà хууëийí хүðээíд явàгдàж áàйгàà эсэхэд мîíиòîðиíг хийж, дуòàгдàë, зөðчëийг иëðүүëэí, үүíдээ үíдэсëэí òеíдеð шàëгàðууëàëòыг иë òîд, íээëòòэй, хàðиуцëàгàòàй áîëгîх зîðиëгîîð íөëөөëëийí үйë àжиëëàгàà явууëсàí áàйíà. Иíгэхийí òуëд 2014 îíы хîёðдугààð сàðыí 21-íд Дîðíîд àймгийí òөв Хэðëэí сумыí ИТХ-ыí дэðгэд Хяíàëò үíэëгээíий îëîí íийòийí зөвëөë/Х¯ОНЗ-/ийг áàйгууëжээ.

Эíэхүү зөвëөë íь îðîí íуòгийí òөðийí áус áàйгууëëàгуудыí гуðвàí òөëөөëөë,

60

Хэðëэí сумыí ИТХ-ыí Тэðгүүëэгчдийí хуðëààс òîмиëсîí иðгэíий òөëөөëөë гуðàв, сумыí ИТХ-ыí òөëөөëөгч хîёð хүíээс áүðдсэí íийò дîëîîí гишүүíòэй. Мөí Хэðëэí сумыí 10 áàгò сàйí дуðыí òàвàí àжëыí хэсэгò íийò 25 хүí àжиëëàдàг.

Ийм áүòэц, áүðэëдэхүүíòэй áàйгууëàгдсàí îëîí íийòийí зөвëөë уëсыí áîëîí îðîí íуòгийí òөсвийí хөðөíгөөð хэðэгжсэí òөсөë, хөòөëáөðүүдэд хөíдëөíгийí хяíàëò, үíэëгээ хийх, иðгэд îëîí íийòээс худàëдàí àвàх үйë àжиëëàгààíы òàëààð сэòгэë хàíàмжийí судàëгàà àвàх, òөðийí áàйгууëëàгуудàд хàíдàí зөвëөмж гàðгàх зэðэг îëîí àжëыг хийж гүйцэòгэжээ.

ЛЭОС-гийн Дорнод аймгийн салбар зөвлөлийн тэргүүн, Дорнод аймгийн ÈТХ-ын дэргэдэх Хяналт үнэлгээний олон нийтийн зөвлөлийн дарга Д.Бүжинтэй ярилцлаа.

-Тендерийн үйл ажиллагаанд иргэд, олон нийтийн байгууллагууд хяналт тавих, мэдээлэл авах боломж хомс байдаг. Танай аймгийн хувьд төрийн худалдан авах үйл ажиллагааг ил тод, нээлттэй болгож чадсан юм

байна. Энэ бол тийм ч хялбар бүтэх ажил биш. Асуудлыг шийдэхэд нөлөөлсөн гол хүчин зүйл юу байв?-ЛЭОС-гийí Дîðíîд àймгийí сàëáàð зөвëөëөөс îðîí íуòгийí ТББ-уудòàй хàмòðàí АНÓ-ыí Оëîí уëсыí хөгжëийí àгеíòëàг áîëîí Азийí сàíгийí дэмжëэгòэйгээð “Худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы мîíиòîðиíг”-ийí òөсëийг хэðэгжүүëсэí юм. Эíэ òөсëийí хүðээíд гàðсàí дүгíэëò, сàíàë сàíààчиëгà дээð үíдэсëэí îðîí íуòгийí иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгууд òîдîðхîй àжëууд хийж áàйгàà. ¯үíий íэг íь àймгийí ИТХ-ыí дэðгэд Хяíàëò үíэëгээíий îëîí íийòийí зөвëөë áàйгууëсàí явдàë.

Төðийí худàëдàí àвàх үйë àжиëëàгàà, òеíдеð шàëгàðууëàëòыг òîйðсîí ямàð их шүүмжëэë, хàðдëàгà, зөðчиë дуòàгдàë áàйдàг áиëээ. Эíэ áүхíийг өөðчëөхийí òуëд хөíдëөíгийí хяíàëò áий áîëгîж, иë òîд áàйдëыг хàíгàх ёсòîй гэж áид үзсэí. Иíгээд Дîðíîд àймгийí Иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгуудыí зөвëөëөөс уëсыí áîëîí îðîí íуòгийí òөсвийí хөðөíгөөð хэðэгжсэí òөсөë, хөòөëáөðийí хэðэгжиëòэд иðгэд, иðгэíий íийгмийí áàйгууëàгуудыí îðîëцîîòîй хөíдëөíгийí хяíàëò үíэëгээ хийх áүòэц áий áîëгîх òàëààð Хэðëэí сумыí ИТХ-òàй хàмòðàí àжиëëàх сàíàë îðууëсàí. Эíэ сàíàëыг хүëээí àвч Хэðëэí сумыí ИТХ-ыí Тэðгүүëэгчдийí хуðëààð Хяíàëò үíэëгээíий îëîí íийòийí зөвëөëийí àжиëëàх жуðàм, áүòэц, áүðэëдэхүүíийг áàòàëсàí.

¯үíий дàгуу Хэðëэí сумыí ИТХ-ыí дэðгэд Хяíàëò үíэëгээíий îëîí íийòийí зөвëөë áàйгууëàгдсàí. Хэðëэí сумыí ИТХ-ààс Х¯ОНЗ-ийí 2014 îíы үйë àжиëëàгààíы зàðдàë áîëîх 12 сàя òөгðөгийг Хэðëэí сумыí òөсөвò сууëгàж, эхíий шàòíы хяíàëò үíэëгээíий àжëыí зàðдàë 6,6 сàя òөгðөгийг Хэðëэí сумыí Зàсàг дàðгыí íөөцийí сàíгààс шийдвэðëэсэí.

61

-ХҮОНЗ байгуулагдсанаасаа хойш ямар үйл ажиллагаа явуулав? -Бид Хэðëэí сумàíд уëсыí áîëîí îðîí íуòгийí òөсвийí хөðөíгөөð хэðэгжсэí òөсөë, хөòөëáөðийí гүйцэòгэëд хөíдëөíгийí хяíàëò үíэëгээ хийх àжëыí òөëөвëөгөө гàðгàж áàòëууëсàí.

Хөíдëөíгийí хяíàëò, үíэëгээíий àжëыí хэсгийí гишүүдэд òөðийí áîëîí îðîí íуòгийí òөсвийí хөðөíгөөð áàðàà, àжиë, үйëчиëгээ худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы чигëэëээð эðх зүйí мэдëэг îëгîж, мîíиòîðиíг хийх àðгàчëàëыí òàëààð суðгàëò зîхиîí áàйгууëààд áàйíà. Эíэ áîë Хэðëэí сумыí ИТХ áîëîí Худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы àëáàòàй хàмòðàí зîхиîí áàйгууëсàí àжиë.

Хяíàëò, үíэëгээíий îëîí íийòийí зөвëөëөөс àжëыí хэсгийí гишүүдòэй хàмòðàí 2014 îíы гуðàвдугààð сàðыí 15-íààс дөðөвдүгээð сàðыí 21-íийг хүðòэëх хугàцààíд Хэðëэí сумàíд хэðэгжсэí 7,2 òэðáум òөгðөгийí сàíхүүжиëòòàй 61 àжëыг хàмðууëàí, гэðээíий гүйцэòгэëд хяíàëò үíэëгээíий àжëыг хийсэí. ¯үíд, òеíдеð шàëгàðууëàëòààð гүйцэòгэсэí àжëуудыí чàíàð, үð дүíгийí òàëààð сэòгэë хàíàмжийí судàëгàà хийж иðгэд áîëîí àшигëàгч áàйгууëëàгыí òөëөөëөë áîëîх 1326 хүíийг хàмðууëсàí.

Иðгэдээс àвсàí сэòгэë хàíàмжийí судàëгààг дүгíэж үзэхэд Хэðëэí сумыí хэмжээíд òөсвийí áîëîí îðîí íуòгийí хөðөíгөөð хийгдэж áàйгàà áүòээí áàйгууëàëòыí àжëуудыí òàëààð иðгэд еðөíхий мэдээëэëòэй áàйдàг áөгөөд хийгдэж áàйгàà àжëууд íь хэðэгцээ шààðдëàгàòàй àжëууд мөí гэсэí áàйð сууðь иëэðхийëсэí áàйсàí. Бàðàà, àжиë үйëчиëгээíий чàíàðыг үíэëэхдээ иðгэдийí 13 хувь íь мàш сàйí, 33 хувь íь сàйí, 28 хувь íь дуíд, 24 хувь íь муу гэж хàðиуëсàí áàйгàà íь иðгэдийí сэòгэë хàíàмж òийм ч сàйí áиш áàйгààг иëòгэх үзүүëэëò юм.

-Иргэдийн сэтгэл ханамжийн судалгаа бодит байдалтай хэр нийцэж байх юм?-Иðгэдээс àвсàí сэòгэë хàíàмжийí судàëгààí дээð үíдэсëэí Х¯ОНЗ-ийí àжëыí хэсгийí гишүүд дээðх áүх àжëыг гàзàð дээð íь явж үзэí, чàíàðыí үíэëгээ өгсөí. Иíгээд үзэхэд А áуюу үíэхээð чàíàðòàй хийгдсэí àжиë îгò áàйхгүй áàйсàí. Нийò áàðàà, àжиë үйëчиëгээíий 43 хувь íь сàйí áуюу áîëîмжийí хийгдсэí ч àíхààðàх îëîí àсуудëууд дàгууëж áàйсàí юм. Дуíд áуюу хàíгàëòгүй, муу áуюу чàíàðгүй гүйцэòгэëòэй гэж үзсэí àжëууд 57 хувьòàй áàйгàà íь òеíдеðээð хийгдэж áàйгàà ихэíх áàðàà, àжиë, үйëчиëгээ хàíгàëòгүй, чàíàðыí хувьд муу гүйцэòгэëòэй áàйíà гэж àжëыí хэсэг дүгíэсэí.

Çóðàã: Хяíàëò ¿íýëãýýíèé îëîí íèéòèéí зºâëºëèéí àæëûí õýñãèéí ãèш¿¿ä õóäàëäàí

àâàõ àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä õèéãäñýí àæëóóäòàé òàíèëöàæ áàéãàà íü

-Худалдан авах үйл ажиллагаанд хийсэн хяналт үнэлгээний ажлын тайлангаа төрийн байгууллага болон олон нийтэд хэрхэн хүргэдэг вэ?-Хэëэëцүүëэг, ууëзàëò зîхиîí áàйгууëàх, зөвëөмж гàðгàх зэðэг хэëáэðээð îëîí íийòэд хүðгэдэг. Óëсыí áîëîí îðîí íуòгийí òөсвийí хөðөíгөөð Хэðëэí сумàíд хэðэгжсэí áàðàà, àжиë үйëчиëгээ худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы гүйцэòгэëд хяíàëò үíэëгээíий àжëыг гуðàвдугààð сàðыí 15-íààс дөðөвдүгээð сàðыí 20-íы хîîðîíд хийж, хөíдëөíгийí

62

хяíàëò үíэëгээíий эхíий шàòíы àжëыí хэëэëцүүëгийг дөðөвдүгээð сàðыí 21-íы өдөð Хэðëэí сумыí Иðгэíий òàíхимд зîхиîí áàйгууëж хяíàëò үíэëгээíий àжëыí дүíг хэëэëцсэí.

Мөí дээðх хөíдëөíгийí хяíàëò үíэëгээíий эхíий шàòíы àжëыí òàйëàíгийí хуðëыг дөðөвдүгээð сàðыí 25-íы өдөð Хэðëэí сумыí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðыí хуðëыí òàíхимд зîхиîí áàйгууëсàí. Эíэ хуðàëд Хэðëэí сумыí ИТХ-ыí дàðгà, òөëөөëөгчид, худàëдàí àвàх àжиëëàгààíд îðîëцдîг òөðийí áîëîí òөðийí áус áàйгууëëàгууд, гүйцэòгэгч áîëîí àшигëàгч áàйгууëëàгуудыí òөëөөëөë, иðгэд, Хяíàëò үíэëгээíий îëîí íийòийí зөвëөë áîëîí àжëыí хэсгийí гишүүд îðîëцîж сàíàë сîëиëцсîí.

-Тендер шалгаруулалт хардлага, хэл ам дагуулахаас гадна тендерээр ажил гүйцэтгэсний дараа чанарын асуудал мөн л шүүмжлэлд өртдөг. Та бүхний хяналт, үнэлгээний үр дүнд илэрсэн зөрчил дутагдлуудыг арилгуулах талаар тендерийн ажил гүйцэтгэгч компаниуд хэр санаачилгатай ажиллаж байна вэ? -Хяíàëò үíэëгээíий îëîí íийòийí зөвëөëөөс àжëыí хэсгийí гишүүдòэй хàмòðàí 2012-2013 îíд Хэðëэí сумыí есөí áàгò хэðэгжсэí 932 326 900 òөгðөгийí сàíхүүжиëòòэй “Сïîðò òîгëîîмыí òàëáàй áàйгууëàх” àжëыí гүйцэòгэëд хяíàëò үíэëгээíий àжëыг хийсэí. Иëэðсэí зөðчиë дуòàгдàëыг àðиëгууëàх òàëààð хîëáîгдîх òөðийí áàйгууëëàгыí удиðдàх àжиëòíуудàд òàíиëцууëàх ууëзàëò зîхиîí áàйгууëсàí. Тухàйí áàйгууëëàгууд зөðчиë дуòàгдëàà àðиëгàх òàëààð сàíààчиëгàòàй àжиëëàдàг.

-Танай ХҮОНЗ-өөс гаргасан зөвлөмжид дээрх зөрчил дутагдлыг арилгах талаар саналууд туссан уу? -Тийм. Х¯ОНЗ-ийí àжиëëàх жуðàмд “Хяíàëò үíэëгээíий îëîí íийòийí зөвëөëийí òàйëàíг сумыí ИТХ-д

мэдүүëж, хîëáîгдîх шийдвэð, зàëðууëгà, àðгà хэмжээг сумыí ИТХ-ààð гàðгууëж àжиëëàх áîëíî” гэж зààсàí áàйдàг. Эíэ дàгуу хяíàëò, үíэëгээíий àжëыí òàйëàíгàà áид сумыí ИТХ-ыí Тэðгүүëэгчдийí хуðàëд òàíиëцууëсíààð, хîëáîгдîх шийдвэðийг гàðгàсàí.

Худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы хяíàëò үíэëгээíий àжëыí хүðээíд иðгэдээс àвсàí сэòгэë хàíàмжийí судàëгàà, сàíàë àсууëгà, àшигëàгч áàйгууëëàгà áîëîí иðгэдòэй хийсэí гàíцààðчиëсàí яðиëцëàгà, Х¯ОНЗ áîëîí àжëыí хэсгийí гишүүд хàмðàгдсàí хэëэëцүүëэг, òөðийí áîëîí хувийí хэвшиë, иðгэдийí дуíд зîхиîí áàйгууëсàí Х¯ОНЗ-ийí эхíий шàòíы àжëыí òàйëàíгийí хуðàë зэðэг àжëуудыí дүгíэëòэд òуëгууðëàí зөвëөмж гàðгàсàí.

Çóðàã: Хóäàëäàí àâàõ àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä õèéñýí õяíàëò ¿íýëãýýíèé àæëûí ä¿í

òàíèëöóóëàõ õýëýëö¿¿ëýã.

-Та бүхэн цаашид ямар ажлууд хийхээр төлөвлөж байна вэ?-Óëсыí áîëîí îðîí íуòгийí òөсвийí хөðөíгөөð хэðэгжсэí áàðàà, àжиë, үйëчиëгээíий үð дүíг сàйжðууëàх òàëààð Хэðëэí сумыí ИТХ-ààс гàðсàí шийдвэðийí хэðэгжиëòэíд хяíàëò òàвиí àжиëëàíà.

Мөí уëсыí áîëîí îðîí íуòгийí òөсвийí хөðөíгөөð 2014 îíд Хэðëэí сумàíд хэðэгжиж áуй худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы явцàд хяíàëò үíэëгээ хийхээð òөëөвëөөд áàйгàà. 2015 îíы òөсвийí òөсөëд сàíàë àвàх, хэëэëцэх, áàòëàх үйë явцàд иðгэдийí îðîëцîî

63

хàíгàж áуй эсэхэд хяíàëò үíэëгээ хийíэ.

Сàйí áîëîí чàíàðòàй хийгдэж áàйгàà àжиë үйëчиëгээг îëîí íийòэд òàíиуëж, суðòàëчиëàх, хàíгàëòгүй áîëîí чàíàðгүй хийгдсэí àжëуудыг чàíàðжууëж, сàйжðууëàх чигëэëээð àðгà хэмжээ àвч àжиëëàхààс гàдíà эíэ үйë явцыг хууëийí дàгуу, иë òîд íээëòòэй, хàðиуцëàгàòàй áîëгîхîд íөëөөëëийí àðгà хэмжээ àвч àжиëëàх íь áидíий зîðиëгî. Дîðíîд àймгийí áусàд сумдàд òөðийí áîëîí òөсвийí хөðөíгөөð хэðэгжсэí áàðàà àжиë үйëчиëгээíий хэðэгжиëòэд иðгэдийí зүгээс хяíàëò òàвих áүòцийг áий áîëгîхîд íөëөөëëийí àжиëëàгàà явууëíà. Эíэ òàëààð áид зөвëөмждөө òусгàсàí áàйгàà.

Иðгэд áîëîí иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгуудыí сàíàë, сàíààчиëгààð áàйгууëàгдсàí Хяíàëò, үíэëгээíий îëîí íийòийí зөвëөë Дîðíîд àймгийí хэмжээíд 2013 îíд зàðëàгдсàí худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы òеíдеðүүдийí хэðэгжиëò, гүйцэòгэëд àíх удàà хяíàëò òàвиí, зîхих зөðчиë дуòàгдëуудыг иëðүүëж, òэдгээðийг зàсч зàëðууëàх àðгà зàм, шийдëийг òөð зàхиðгààíы áàйгууëëàгà áîëîîд гүйцэòгэгч áàйгууëëàгуудàд зөвëөмж áîëгîжээ.

Эíэ áîë иðгэддээ íээëòòэй, иë òîд, сàйí зàсàгëàëыг òөëөвшүүëэхэд чигëэсэí сàйí òуðшëàгà. Одîî Дîðíîдыí иðгэдэд

òеíдеð гэдэг “òэíгэðийí юм” áàйхàà áîëьжээ.

Х¯ССЭН ЦАГТАА òэд Х¯ОНЗ-өөð дàмжууëàí òөðийí худàëдàí àвàх үйë àжиëëàгàà áîëîí òеíдеð шàëгàðууëàëòыí òàëààð мэдээëэë àвàх áîëîмж íээëòòэй. Теíдеðийí дàгуу хийгдсэí àжëуудыí гүйцэòгэëийí òàëààð мэдээëэë àвàх, сàíàë шүүмжëэë гàðгàхàд хүëээí àвч уëàмжëàí шийдвэðëэх áүòэц áий áîëсîí. Юуòàй ч Хэðëэí сумыí ИТХ-ыí дэðгэд áàйгууëàгдсàí Х¯ОНЗ хөíдëөíгийí хяíàëò òàвьсíààð îðîí íуòàгò òөðийí áîëîí òөсвийí хөðөíгөөð хэðэгжиж áуй òөсөë, хөòөëáөðүүдийí чàíàð, үð дүíг сàйжðууëàхàд òîдîðхîй хувь íэмэð îðууëжээ. Нөгөө òàëààð эíэ áîë òөсвийí хөðөíгийí зàðцууëàëòàд хяíàëò òàвихàд иðгэдийí îðîëцîîг íэмэгдүүëж, иë òîд, íээëòòэй áàйдëыг хàíгàхàд чухàë òүëхэц áîëсîí сàíààчиëгà áàйв.

Холбоо барих:Д.Бүжиí ЛЭОС-гийí Дîðíîд àймàг

дàхь сàëáàðыí òэðгүүí. Хэðëэí сум. 7-ð áàг. Нàðëàгийí 29 òîîò.

Óòàс: 99286761

64

Төðийí зàðим чиг үүðгийг гэðээíий үíдсэí дээð òөðийí áус áàйгууëëàгààð гүйцэòгүүëэх эðх зүйí îðчиí мàíàй уëсàд 21 жиëийí өмíө áүðэëдсэí юм. 1993 îíд áàòëàгдсàí Мîíгîë Óëсыí Зàсгийí гàзðыí òухàй хууëьд “Зàсгийí гàзàð íь òөðийí гүйцэòгэх áàйгууëëàгыí òîдîðхîй чиг үүðгийг хîëáîгдîх хууëь, òүүíд үíдэсëэсэí Зàсгийí гàзðыí шийдвэð, гэðээíий үíдсэí дээð Зàсгийí гàзðыí áус áàйгууëëàгàд хàðиуцууëàí гүйцэòгүүëж, хîëáîгдîх зàðдëыг áүðэí áуюу хэсэгчëэí сàíхүүжүүëж áîëíî” гэсэí зààëò áий.

Төðийí хүíд àчààг хөíгөëөх, àжиë үйëчиëгээíий чàíàð, хүðòээмжийг дээшëүүëэхэд ийíхүү òөðийí зàðим чиг үүðгийг òөðийí áус áàйгууëëàгуудààð гүйцэòгүүëэх íь чухàë àч хîëáîгдîëòîй.

¯үíийг àжиë хэðэг áîëгîж, àмьдðàë дээð үð дүíг íь үзсэí òөðийí áàйгууëëàгà áîë Өвөðхàíгàй àймгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзàð. Тус àймгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðыí Төðийí зàхиðгàà удиðдëàгыí хэëòсээс сàíààчëàí òөðийí зàðим чиг үүðгийг òөðийí áус áàйгууëëàгààð гэðээëэí гүйцэòгүүëэх àжëыг 2013 îíд эхëүүëжээ.

САЙН ТУРШЛАГА: Өвөðхàíгàй àймàг хөдөө àж àхуй, гàзàð òàðиàëàí, жижиг дуíд үйëдвэðëэë, àяëàë жууëчëàëыí сàëáàðуудыг хөгжүүëж, îðîí íуòгийí хөгжиë дэвшиëд хувийí хэвшëийí îðîëцîî дийëэíх хувийг эзэëж, áүòээí áàйгууëàëò, áизíесийí цàð хүðээ өдðөөс өдөðò өðгөжиí òэëж áàйíà. Тус àймгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðààс òөðийí зàðим чиг үүðгийг òөðийí áус áàйгууëëàгààð гэðээëэí гүйцэòгүүëж áàйíà. Эíэхүү àðгà хэмжээíд иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгууд идэвхòэй îðîëцсîí áөгөөд òөðийí àчààëëыг áàгàсгàхàд иðгэд, òөðийí áус áàйгууëëàгуудыí îðîëцîîг íэмэгдүүëэх чигëэëд үð дүíòэй сàйí òуðшëàгà áîëж чàджээ.

ТӨРИЙН А×ААГ ХӨНГӨЛСӨН ИРГЭНИЙ НИЙГМИЙНХНИЙ ОРОЛЦОО

ӨВӨРХАНГАЙ АЙМГИЙН ЗАСАГ ДАРГЫН ТАМГЫН ГАЗАР

ªÂªÐÕÀÍÃÀÉ ÀÉМÀÃ

65

Өвөрхангай аймгийн Засаг даргын Тамгын газрын ТЗУХ-ийн ахлах мэргэжилтэн Ч.Батсуурьтай ярилцлаа.

-Өвөрхангай аймгийн хувьд төрийн бус байгууллага хэр олон бэ. Тэдгээр байгууллагын үйл ажиллагаа ямар түвшинд байна вэ?-Мàíàй àймгийí хэмжээíд áүðòгэëòэй 80 гàðуй òөðийí áус áàйгууëëàгà, мэðгэжëийí хîëáîîд áий. Тэдгээðээс 20 íь үйë àжиëëàгààгàà òîгòмîë явууëдàг, сàíхүү, эðх зүйí зîхицууëàëò, хүíий íөөцөөð хàíгàгдсàí. Мàíàй àймàгò òөðийí áус áàйгууëëàгà, иðгэíий íийгмийí зөвëөë 2005 îíîîс эхëэí идэвхòэй үйë àжиëëàгàà явууëж, òөðийí áàйгууëëàгà, иðгэíий íийгэм, иðгэдийí òөëөөëөë áүхий гуðвàí òàëò òүíшëэëийí үйë àжиëëàгààгààð дàмжууëàí хэëэëцүүëэг, иðгэíий íийгмийí зөвëөë зэðэг сàíààчиëгыг àмжиëòòàй òуðшиí хэðэгжүүëсэí.

Иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгыí сүëжээ áàйгууëàгдсàíààð îðîí íуòгийí òөðийí áус áàйгууëëàгууд хàмòðàх, хàðиëцàí òуðшëàгà судëàí, íээëòòэй àжиëëàхàд ихээхэí àч òусàà өгч áàйгàà. ¯үíий íэг иëðэë íь òөðийí àжиë үйëчиëгээг òөðийí áус áàйгууëëàгуудààð гэðээíий үíдсэí дээð гүйцэòгүүëж áàйгàà явдàë юм.

-Төрийн чиг үүргийг төрийн бус байгууллагаар гүйцэтгүүлэх энэ ажлыг хэрхэн зохион байгуулав?-Аймгийí ИТХ-ыí Тэðгүүëэгчдийí “Чигëэë áàòëàх òухàй” 2008 îíы 22 дугààð òîгòîîë, Аймгийí Зàсàг дàðгыí 2012-2016 îíы “Бүòээëч Өвөðхàíгàй” үйë àжиëëàгààíы хөòөëáөðò òусгàгдсàíы дàгуу òөðийí áус áàйгууëëàгà, мэðгэжëийí хîëáîîдîîð гүйцэòгүүëэх òөðийí àжиë, үйëчиëгээíий сîíгîí шàëгàðууëàëòыí àжëыг зîхиîí áàйгууëж áàйгàà. Дээðх òîгòîîë шийдвэðүүдийí хүðээíд эíэ àжëыг хийх эðх зүйí îðчиí áүðдсэí гэсэí үг. Тиймээс áид àймàг,

îðîí íуòàгò үйë àжиëëàгàà явууëж áуй òөðийí áус áàйгууëëàгуудòàй хàмòðàí àжиëëàx, òэдíий үйë àжиëëàгààíд дэмжëэг үзүүëэх àðгà хэмжээíий хүðээíд òөðийí áàйгууëëàгыí зàðим чиг үүðгийг гэðээгээð гүйцэòгүүëэх àжиëд òөðийí áус áàйгууëëàгуудыí òөсëийг сîíгîí шàëгàðууëж, сàíхүүжиëòийг îëгîí, гүйцэòгэëд хяíàëò òàвиí àжиëëàдàг.

Оðîí íуòгийí òөðийí áус áàйгууëëàгà, мэðгэжëийí хîëáîîдîîð гүйцэòгүүëэх òөðийí àжиë үйëчиëгээíий жàгсààëòыг жиë áүð гàðгàдàг áîëсîí. Жиëээс жиëд òөðийí áус áàйгууëëàгуудààð гүйцэòгүүëэх àжëыг өðгөжүүëэí, иðгэд, иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгààс òөðийí áàйгууëëàгыí үйë àжиëëàгààíд хяíàëò òàвих íөхцëийг áүðдүүëэхээð àжиëëàж áàйíà.

-Танай аймгийн хэмжээнд өнгөрсөн оноос энэ ажлыг эхэлсэн гэсэн. 2013 онд хэдэн байгууллагатай гэрээ байгуулж ажилласан бэ?-2013 îíд òөðийí áàйгууëëàгуудыí òөсөë сîíгîí шàëгàðууëàх àжëыí сàíàëыг íэгòгэí, îðîí íуòгийí хэвëэë мэдээëëийí áàйгууëëàгуудààð íээëòòэй зàðëàсàí.

Иíгээд íийò 5 áàйгууëëàгыí 24 òөсëийí сàíàëыг хүëээí àвч, òөсөë сîíгîí шàëгàðууëàх àжëыí хэсгээð хэëэëцүүëэí òөсëийг шàëгàðууëсàí. Нийò 10 òөðийí áус áàйгууëëàгààð 17.040.000 òөгðөгийí àжиë гэðээгээð гүйцэòгүүëээд áàйíà.

-Төрийн ямар чиг үүргийг төрийн бус байгууллагуудаар гүйцэтгүүлэв?-“Лиáеðàë эмэгòэйчүүдийí îюуíы сàí” /ЛЭОС/ ТББ-ыí “Шийдвэð гàðгàх òүвшиíд иðгэдийí îðîëцîîг хàíгàх íь” òөсëөөð îðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí хөðөíгө îðууëàëòàд иðгэдийí сàíàëыг àвàх, эðэмáэëүүëэх, үíэëгээ өгч àðгà зүйí зөвëөгөө áîëîвсðууëàх àжëыг хийëгэсэí.

Эíэ áîë мàш шиíэëэг áөгөөд үð дүíòэй

66

àжиë áîëсîí. Өмíө íь иðгэд îðîí íуòàгòàà хийгдэж áàйгàà òөсвийí хөðөíгө îðууëàëòàд сàíàë өгдөггүй áàйсàí. Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàí áàйгууëàгдсàíààð иðгэд ийм эðхòэй áîëсîí. ¯үíийг ЛЭОС-гийíхàí мààíь àмжиëòòàй хэðэгжүүëсэí.

Мөí “Эðүүë îмîгшиë” ТББ-ыí “Сîгòууðууëàх, мàíсууðàх, дîíòîх өвчòэй 30 иðгэíд хийх суðгàëò” òөсëийí хүðээíд Аðвàйхээð хîòыí 30 иðгэí, гэð áүë, àðхиíààс гàðàх суðгàëòàд хàмðàгдàí, àðхиíд дîíòîх өвчíөөс уðьдчиëàí сэðгийëэх чигëэëээð цààшид хàмòðàí àжиëëàхààð áîëсîí. Эíэ áîë өíөөгийí íийгэмд хàмгийí òуëгàмдсàí àсуудàë áîëîîд áàйгàà àðхидàí сîгòууðàхыí эсðэг îíîвчòîй, зөв àðгààð òэмцэх жишиг áîëж чàдсàí гэж áид үзэж áàйгàà.

“Иíээмсэгëэж áуй гэð áүë” ТББ-ыí “Гэмò хэðгээс уðьдчиëàí сэðгийëэх чигëэëээð иðгэдийí сэòгэëгээ хàíдëàгыг өөðчëөх суðгàëò” зîхиîí áàйгууëàх òөсëийг áид дэмжсэí. Аймгийí Ахмàдыí хîðîîíы “Хîòжих сîёëд суðàëцууëàх иðгэдийí îйëгîëò, хàíдëàгыг íэмэгдүүëэх чигëэëээð суðгàëòуудыг зîхиîí áàйгууëàх” òөсëөөð хîòыí сîёëыг íэмэгдүүëэх чигëэëээð иðгэд, ЕБС-ийí суðàгчдàд суðгàëò, мэдээëэë хийх зэðэг àжëыг хийсэí. Эíэ мэòээð 10 òөðийí áус áàйгууëëàгàòàй хàмòðàí àжиëëàж үð дүíг íь òîîцсîí.

-Худалдан авах үйл ажиллагаанд хяналт тавих ажлыг төрийн бус байгууллага амжилттай хэрэгжүүлсэн гэж дуулсан. Энэ талаар тодруулаач?-2012-2014 îíуудàд “Лиáеðàë эмэгòэйчүүдийí îюуíы сàí” ТББ-ààð уëсыí áîëîí îðîí íуòгийí өмчийí хөðөíгөөð гүйцэòгүүëж áуй àвòî зàм, áàðиëгà угсðàëò, их зàсвàð, îðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí хөðөíгөөð гүйцэòгүүëэх àжëыí òàëààð иðгэдийí дуíд хэëэëцүүëэг явууëж, сàíàë хуðààí эðэмáэëсэí.

¯үíийгээ àймàг, сумыí хөðөíгө îðууëàëòыí жàгсààëò гàðгàхàд òусгàж òөðийí áàйгууëëàгà, иðгэдийí уяëдààг сàйжðууëàí, àðгà зүйí зөвëөмжөөð хàíгàí àжиëëàсàí.

Иíгэсíээð иðгэд худàëдàí àвàх àжиëëàгààíд îðîëцîх, үíэëгээíий хîðîîíд идэвхòэй хàíдàх, òеíдеðийí үйë àжиëëàгààг îйëгîх, иðгэд эеðэгээð íөëөөëж, òэдгээðийг àвòî зàм,

67

áүòээí áàйгууëàëòыí òеíдеðò áиечëэí îðîëцîх, хяíàëò òàвих áîëîмж áүðдсэí. Эíэ àжëыí хүðээíд гүйцэòгэгчид хийх àжëыí зөвëөмж хүðгүүëэí, зөðчиë дуòàгдëыг àðиëгууëсàí. Иðгэд òөðийí худàëдàí àвàх àжиëëàгààíд îðîëцîí, òîдîðхîй хяíàëò òàвих áîëсíîîð гүйцэòгэëийí чàíàð, уяëдàà хîëáîî сàйжиðсàí дàвуу òàëууд àжигëàгдàж áàйгàà.

-Төрийн бус байгууллагуудтай байгуулсан гэрээгээ хэрхэн дүгнэдэг вэ. Ажил гүйцэтгэх явцад нь хяналт тавьдаг уу?-Төðийí áус áàйгууëëàгуудààð àжëыг гэðээгээð гүйцэòгүүëэхдээ гэðээíий òөсөëд сàíàë àвàх, үйë àжиëëàгààг íь òөðийí áîëîí хувийí хэвшиë, и ð г э д ò э й х î ë á î х î д д э м ж ë э г үзүүëэх, үð дүíгийí òàйëàí ò à в и у ë à х , м э д э э ë э ë сîëиëцîх хэëáэðээð àжиëëàж, дүгíэсэí. Иíгэсíээð òөð, òөðийí áус áàйгууëëàгыí хàмòыí үйë àжиëëàгàà сàйжиðч áàйíà. Мөí мэðгэжëийí хîëáîîдîîð суðгàëò, семиíàð зîхиîí áàйгууëàх, òүíшëэëийí àðгà хэмжээ, үзэсгэëэí худàëдàà зîхиîí áàйгууëàх, òэдíий îðîëцîîг íэмэгдүүëэхэд àíхààðч àжиëëàж áàйгàà.

Хàðиуцëàгàòàй, сàйí зàсàгëàëыí òөëөөх òөð, иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгуудыí òүíшëэëийг áэхжүүëэхийг чухàëчиëж áàйгàà эíэ үед îðîí íуòгийí òөð зàхиðгààíы áàйгууëëàгуудыí сàйí òуðшëàгыг эíд îíцëîхыг хичээсэí юм. Сîíгîж àвсàí Өвөðхàíгàй àймгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðыí хувьд òөðийí чиг үүðгийг òөðийí áус áàйгууëëàгуудààð гүйцэòгүүëэх àжëыг àмжиëòòàй зîхиîí áàйгууëж áàйгààг дээðх яðиëцëàгààс мэдэðсэí áàйх.

Эíэ áîë òөð, иðгэíий íийгмийí

áàйгууëëàгуудыí òүíшëэëийí íэг òîд жишээ, шийдвэð гàðгàх үйë àжиëëàгààíд иðгэдийí îðîëцîîг íэмэгдүүëж áуй сàйí жишиг юм.

Төðийí áус áàйгууëëàгà, иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгуудыí òîгòвîðòîй үйë àжиëëàгàà, àжëыí хàðиуцëàгà, уð чàдвàð, хүíий íөөц, сàíхүүгийí чàдàвхи зэðэг òуëгàмдсàí àсуудëууд хàмòыí үйë àжиëëàгààíд зîхих хэмжээгээð íөëөөëж áàйгàà ч Өвөðхàíгàй àймгийí хэмжээíд òөðийí áус áàйгууëëàгуудààð гүйцэòгүүëсэí àжëуудыí үð дүí сàйí áàйгàà àжээ.

Тус àймгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðààс òөðийí áус áàйгууëëàгууд òөðийí чиг үүðгийг гэðээгээð хэðэгжүүëэхийí òуëд

òîдîðхîй шàëгууð, àжëыí òуðшëàгыг хàðгàëзàí үзэж, íийгмийí сàëáàð áүðò өөðийí îíцëîг, дàвуу òàë, áүòээëч сàíààчиëгыг өðгөжүүëэхэд àíхààðч àжиëëàдàг.

Оðîí íуòàгò òөðийí зàðим чиг үүðгийг òөðийí áус áàйгууëëàгà, иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгà, мэðгэжëийí хîëáîîдîîð гэðээгээð гүйцэòгүүëсíээð òөðийí àжиë үйëчиëгээíий хүðòээмжийг íэмэгдүүëэх, òүíшëэëийг хэðэгжүүëэх, хàðиëцàí иòгэëцëийг áий áîëгîж чàджээ.

Эíэ òàëààð Өвөðхàíгàй àймгийí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðыí ТЗÓХ-ийí àхëàх мэðгэжиëòэí Ч.Бàòсууðь хэëэхдээ “Төðийí үйëчиëгээíий чàíàð, хүðòээмж, мэдээëëийí иë òîд áàйдëыг хàíгàхàд иðгэдийí îðîëцîîг íэмэгдүүëэх, òэдгээðийг îðîí íуòгийí хөгжëийí àсуудàëд áүòээëчээð хàíдàхàд íөëөөëөí иðгэд, иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгыí

68

хàðиëцàí уяëдàà, òөðийí үйëчиëгээ, үð дүí, чàíàðò îðîëцîх хөíдëөíгийí хяíàëòыí мехàíизмыг сàйжðууëж áàйíà.

2012, 2013 îíд îðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí хөðөíгөөð áàðигдсàí áүòээí áàйгууëàëòыí àжиëд иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгà, иðгэдийí òөëөөëëөөð гүйцэòгэëд íь хөíдëөíгийí хяíàëò òàвьсàí íь үð дүíгээ өгч, áàðиëгà угсðàëò, àвòîзàмыí шиíэчëэëòийí чàíàð сàйжиðч áàйсàí íь òөðийí áүхий ë үйëчиëгээíд îðîëцîх, иðгэдэд зөв хàíдëàгà òөëөвшүүëэхэд сàíààчëàгàòàй àжëуудыí íэг áîëсîí” хэмээí өгүүëсэí юм.

Өвөðхàíгàй àймгийí зàсàг зàхиðгààíы áàйгууëëàгыí зүгээс цààшид òөðийí чиг үүðгийг гэðээгээð гүйцэòгүүëэхэд àжëыí àðгà áàðиë, òуðшëàгà, сàíààчиëгыг íэмэгдүүëэхээс гàдíà òөðийí хяíàëò мîíиòîðиíг, хөíдëөíгийí судàëгàà шиíжиëгээ, дүгíэëò хийх àжëыг хийëгэх зîðиëò òàвиí àжиëëàж áàйгàà àжээ. Иíгэхийí òуëд îðîí íуòгийí òөðийí áус áàйгууëëàгуудыг áэхжүүëэх, чàдàвхижууëàх àсуудàë íэí òэðгүүíд òàвигдàж áàйгààг òэд îíцîëж áàйëàà.

Сàйí зàсàгëàë гэдэг áîë òөð хүчиðхэг, íүсэð áàйхыí íэð áиш, хàðиí òөðийí үйë àжиëëàгàà íээëòòэй, иë òîд,

шудàðгà, хàðиуцëàгàòàй, хүðòээмжòэй áàйж, иðгэдийí îðîëцîî, иðгэíий íийгмийí òүíшëэëийг áий áîëгîхыг хэëíэ.

Төðийí àчààг хөíгөëсөí Өвөðхàíгàйíхíы òуðшëàгà ийм сàйí жишгийг òîгòîîхыí òөëөөх áîдиòîй àëхàм áîëжээ. Хөгжиíгүй îðíуудàд òөðийí чиг үүðгийí 60-70 хувийг íь иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгууд гүйцэòгэдэг òуðшëàгà áий. Мàíàй зàсàг зàхиðгààíы áàйгууëëàгууд ч гэсэí эíэ чиг хàíдëàгà ðуу шиëжих эхíий àëхмуудыг хийж áàйíà.

Иíгэхийí òуëд иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгуудыг чàдàвхижууëàхàд òөðөөс àíхààðàх шààðдëàгàòàй. Төð áîë áүхíийг хийдэг, áүхíийг чàддàг шидòэí áиш. Хàðиí сàйí меíежеð áàйх ёсòîй гэдэг. “Тîм òөðөөс ухààëàг òөð ðүү” хэмээх Еðөíхийëөгчийí уðиàëгыí уòгà сàíàà ч үүíд îðшиж áуй áиëээ.

Холбоо барих:Ч.Бàòсууðь Өвөðхàíгàй àймгийí

Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзàð, Төðийí зàхиðгàà, удиðдëàгыí хэëòсийí àхëàх

мэðгэжиëòэíÓòàс: 70323990

69

САЙН ТУРШЛАГА: Өмíөгîвь àймгийí Гàзðыí хàðиëцàà, áàðиëгà, хîò áàйгууëàëòыí гàзàð өөðийí áàйгууëëàгыí үйë àжиëëàгààòàй хîëáîîòîй áүх мэдээëëийг эëекòðîí сàмáàðààð îëîí íийòэд суðòàëчиëàí òàíиуëдàг áîëсîíîîð íээëëòэй, иë òîд áàйдëыг хàíгàж чàджээ. Мөí өөðийí áàйгууëëàгыí àчààëàë хөíгөðч, àжëыí áүòээмж дээшиëсэí áàйíà.

ХУРААР ДУТАВ× МЭДЭЭЛЛЭЭР ЦАНГАХГҮЙ ӨМНӨГОВЬ×УУД

ӨМНӨГОВЬ АЙМГИЙН ЗАСАГ ДАРГЫН ТАМГЫН ГАЗАР

ªМͪГÎÂÜ ÀЙМÀГ

Өмíөгîвь áîë мàíàй уëсыí хàмгийí òîм íуòàг дэвсгэðòэй àймàг. Нийò 165 мяíгàí хàвòгàй

дөðвөëжиí киëîмеòð íуòàг дэвсгэðòэй, 58555 хүí àмòàй гэхээð сууðьшиë мàш сийðэг. Гэхдээ эíэ íь òөð зàхиðгààíы áàйгууëëàгыí àчààëàë áàгà гэсэí үг áиш.

Өмíөгîвь àймàг Мîíгîëыí өíөө, иðээдүйí хөгжëийí íэг гàë гîëîмò áîëж áуй. Óуë ууðхàйí сàëáàð эðчимòэй хөгжиж, òîмîîхîí òөсөë хөòөëáөðүүд хэðэгжиж áàйгàà Өмíөгîвь àймàгò үйëдвэðëэë, үйëчиëгээ өðгөжиí, дэд áүòэц сàйжðàí сууðьшëыí áүс òэëсээð áàйíà.

Эíэ áүхэí îðîí íуòгийí зàсàг зàхиðгààíы àчààëëыг íэмсээð áàйгàà àжээ. Гàзàð зîхиîí áàйгууëàëò, áàðиëгà, хîò

òөëөвëөëòийí àжëууд Өмíөгîвь àймàгò сүүëийí жиëүүдэд эðчимòэй хийгдэж áàйгàà.

Эðдэíэсийí их үүцээ íээсэí өмíийí гîвийí өөðчëөëò ийíхүү хүí зîíы àхуй àмьдðàë, òөð зàхиðгààíы áàйгууëëàгыí үйë àжиëëàгààíд íөëөөëж áàйíà. Цààшид Өмíөгîвь àймгийí òөв уëàм өðгөжиí òэëíэ. Эдийí зàсàг íь эðчимжиíэ. Төсөв сàíхүү íь àðвижíà. Ийм ë өөдðөг òөсөөëөë, зуðàгëàë хàðàгдàж áàйíà. Шиíэ сууðьшëыí áүсүүд òэëж, àймгийí òөв, сууðиí гàзðууд өðгөжих òусàм òэð áүхíийг òөëөвëөí, зуðàг òөсëийг íь гàðгàх àжëыг Гàзðыí хàðиëцàà, áàðиëгà, хîò áàйгууëàëòыí гàзàð гàðдàí хийдэг. Хөгжëийí зуðгийг òэд гàðгàíà гэсэí үг. Өөðөөð хэëáэë, òус гàзàð áîë îðîí íуòàгò áàðиëгà хîò áàйгууëàëò, гàзðыí

70

хàðиëцààíы сàëáàðыí òөðийí áîдëîгыг хэðэгжүүëэгч àгеíòëàг юм. Эíэ àжиë àмàðгүй. Нэг òàëààс àсàð их хэë àм, хàðдàëò, шүүмжëэë дàгууëдàг. Тэð ч áàйòугàй иðгэдийí эсэðгүүцэëòэй ч òуëгàðíà.

Ачаалал хөнгөлсөн электрон самбарӨмíөгîвь àймгийí Гàзðыí хàðиëцàà, áàðиëгà, хîò áàйгууëàëòыí гàзàð àймàг îðîí íуòгийí хөгжëийí гîë áîдëîгыг хэðэгжүүëж àжиëëàдàг òуë àжëыí àчààëàë өíдөð. Гàзðыí хàðиëцàà áîëîí áàðиëгыí àсуудëыг шийдвэðëэдэг íэг мэðгэжиëòэí ë гэхэд өдөðò дуíджààð 20 хүíòэй хàðиëцàíà. Түүíээс гàдíà òөëөвëөгдөөгүй гэíэòийí àжëààð хөдөө îðîí íуòàгò òîмиëîëòîîð явàх íь îëîí. Эíэ áүх àжëыí àчààëàë áîëîí дээðх хүчиí зүйëүүдээс шàëòгààí иðгэдийí зүгээс хүссэí мэдээëëээ хàíгàëòòàй àвч чàдàхгүй áàйх òîхиîëдîë цөөíгүй.

Тиймээс îëíы дуíд Гàзðыí хàðиëцàà, áàðиëгà, хîò áàйгууëàëòыí гàзðыíхíыг хүíд суðòàë ихòэй гэсэí àм дàмжсàí яðиà гàðдàг áàйв. Нөхцөë áàйдàë ийм áàйжээ.

Бàйжээ гэдгийí учиð íь дээðх хүíдðэë өíөөдөð àðиëсàí гэдгийг хэëэх гэсíийх. Эíэ òààгүй íөхцөë áàйдëыг ө ө ð ч и ë с ө í àðгà зàм, шийдэë íь áусàд зàсàг зàхиðгààíы áàйгууëëàгуудàд үëгэð жишээ áîëîхуйц юм. Гàзðыí хàðиëцàà, áàðиëгà, хîò áàйгууëàëòыí гàзðыí àжиëòàí, мэðгэжиëòíүүд àжëыí àчààëàë их, иðсэí хүí áүðòэй òэð áүð òуëж хàðиëцàí, хүссэí мэдээëëийг íь өгч, òàйëáàðëàх áîëîмж, цàг зàв хîмс òуë иðгэдэд хэðэгòэй мэдээëëийг íь 100 хувийí чàíàðòàйгààð хэðхэí өгөх вэ гэдэг áîëîмжийг судàëжээ.

Иíгээд иðгэд хэðэгцээòэй, шààðдëàгàòàй мэдээëëээ áусдыí àмíààс сîíсîх áиш

өөðсдөө сîíгîж îëж àвàх шийдëийг сàíàë áîëгîх íь зүйòэй гэж үзсэí áàйíà. ¯үíд îðчиí үеийí мэдээëëийí òехíîëîгийг àшигëàхààð шийджээ. Аймгийí хэмжээíий гàзàð эзэмшиë, өмчëөë áîëîí áусàд áүх мэдээëëийг эëекòðîí сàмáàðò áàйðшууëàх òîîцîî судàëгààг хийж, àжиë хэðэг áîëгîсîí áàйíà. Эëекòðîí дэëгэц îðууëж иðдэг àж àхуйí íэгж, кîмïàíиудыг судëààд сàíàëàà àëáàí ёсîîð òàвьж худàëдàí àвàëò хийжээ.

Ийíхүү áîгиíî хугàцààíд touch áуюу мэдðэмòгий дэëгэцийг áàйгууëëàгà дээðээ áàйðшууëàí òухàйí дэëгэцэд иðгэдэд хэðэгòэй áүх мэдээëийг áүðэí îðууëжээ.

Хөлөө чилтэл хүлээхгүй, хуруугаа цуцтал хайлт хийнэГàзðыí хàðиëцàà, гàзàð зîхиîí áàйгууëàëò, гàзàð өмчëөë, эзэмшиë, áàðиëгà, хîò áàйгууëàëòòàй хîëáîîòîй áүх мэдээëëийг эëекòðîí сàмáàðò áàйðшууëсíààð òөðийí áàйгууëëàгыí

àжëыí àчààëàë эðс áàгàсчээ. Иðгэдийí сàíàë гîмдîë, шүүмжëэë ч áууðсàí áàйíà. Эëекòðîí сàмáàðыг àшигëàí хүссэí мэдээëëээ îëж àвàх àðгà зàðчим íь òуí эíгийí.

Óг сàмáàðыí áүх Мэдээëëийг Бàðиëгà хîò áàйгууëàëò, Гàзðыí хàðиëцàà гэсэí үíдсэí хîёð áүëэгò áàгцàëсàí áөгөөд эíэ хîёð àíгиëëààð дàмжиí цààш íэвòэðч хэðэгцээò мэдээëëээ чөëөөòэй îëж àвàх áîëîмжòîй.

Өмíө íь иðгэд гàзðыí хàðиëцààíы мэðгэжиëòíүүдийí үүдийг сàхиí хөëөө чиëòэë зîгсч áàйж ëàвëàгàà, òîдðууëгà àвдàг áàйсàí áîë îдîî эëекòðîí дэëгэцийг хуðуугààðàà иëáээд ë хэðэгцээò мэдээëëийíхээ сàí ðуу

71

íэвòэðдэг áîëсîí áàйíà. Хуðуу íь цуцàхгүй ë áîë хэчíээí ч хугàцààгààð хàйëò хийж, ямàð ч мэдээëëийг îëж àвч áîëíî. Иðгэдэд чиðэгдэëгүй үйëчиëгээ гэвэë эíэ. Нөгөө òàëààð эíэ áîë мэдээëëийí иë òîд áàйдëыг хàíгàсàí òîмîîхîí àжиë юм.

Төð зàхиðгààíы áàйгууëëàгыí үйëчиëгээ òөвөг чиðэгдэëòэй áàйхàà áîëьсíы òîд жишээ Өмíөгîвь àймгийí Гàзðыí хàðиëцàà, áàðиëгà, хîò áàйгууëàëòыí гàзàðò ийíхүү áиеëэëээ îëîв.

¯үíий үð дүíд иðгэд òөðийí үйëчиëгээíд хàмðàгдàх гэж цàг зàвàà гàðздàхгүйгээð хүссэí мэдээëëээ îëж àвдàг áîëсîí áîë Гàзðыí хàðиëцàà, áàðиëгà, хîò áàйгууëàëòыí гàзðыí мэðгэжиëòíүүд дээð иðдэг иðгэдийí òîî áууðч, òэдíий íэг өдөðò гүйцэòгэх àжëыí үð дүí áүòээмж íэмэгдэж, иëүү чàíàðòàй, иëүү их àжиë хийж гүйцэòгэдэг áîëсîí áàйíà.

Мэдээëëийí эëекòðîí сàмáàðò òус àгеíòëàг хууëиàð хîðигëîîгүй, өөðөөð хэëáэë Төðийí áîëîí áàйгууëëàгà, хувь хүíий íууцàд хàмààðàхààс áусàд áүхий ë мэдээëëийг òàвьдàг àжээ. Хувь хүíий өмч áîëîх гàзàðòàй хîëáîîòîй мэдээëëүүдийг хîëáîгдîх òөðийí áàйгууëëàгààс íь àëáàí ёсíы зөвшөөðөë àвсíы дàðàà òàвихгүй áîë эðгээд хувь хүíий íууцыг зàдðууëсàí гэдэг àсуудàë үүсэх мàгàдëàëòàйг өíгөðсөí хугàцààíд òуðшëàгààсàà мэдэж àвчээ. Тиймээс иðгэíий хувийí өмч гàзàðòàй хîëáîîòîй àсуудëыг òàгíууëыí áàйгууëëàгыí àëáàí ёсíы зөвшөөðөëòэйгөөð эëекòðîí дэëгэц дээðээ сууðиëууëсàí áàйíà.

Гîвьд ус гэдэг чàíдмàíь эðдэíэ. Хуð

áîðîî гàíц íэгхэí дусàх òөдийд ë òààíà íь хэíзэëдэг òийм ë íуòàг. Бàйгàëь дэëхий иíгэòëээ хуð чийгээð àíгàж áàйдàг шиг иðгэд мэдээëëээð цàíгàх учиðгүй. Өмíөгîвь àймгийí Гàзðыí хàðиëцàà, áàðиëгà, хîò áàйгууëàëòыí гàзðыíхàí мэдээëëийí иë òîд áàйдëыг áий áîëгîж, иðгэдийíхээ мэдээëэë àвàх эðхийг хàíгàж чàдсàíààð мэдээëëийí уðсгàëыг íээëòòэй, хүðòээмжòэй áîëгîжээ. Цààсàí мэдээëëийí зудыг хàëж, цàхим мэдээëëийí сàíг үүсгэсэí эëекòðîí сàмáàð яàх àðгàгүй шиëдэг òуðшëàгà.

Холбоо барих:Өмíөгîвь àймàг. ЗДТГ. Гàзðыí

хàðиëцàà, áàðиëгà хîò áàйгууëàëòыí гàзàð

Хàяг:Өмíөгîвьàймàг. Дàëàíзàдгàд сум,

Нуòгийí удиðдëàгыí îðдîí 108-113 òîîò

Óòàс: 70532800, 70532917

72

САЙН ТУРШЛАГА: Óвс àймгийí Худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы àëáà íь Худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы шàëгàðууëàëòыг иë òîд áîëгîх,худàëдàí àвàх àжиëëàгààг зîхиîí áàйгууëàхдàà хувààðиëàгдсàí òөсвийí хөðөíгийг хэмíэëòòэй, үð дүíòэй àшигëàж, өðсөëдөөíий òэгш áàйх íөхцëийг хàíгàх зîðиëò òàвиí àжиëëàж áàйíà. www.uvstender.mn цàхим хуудàс íээж, àймгийí иðгэдэд худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы мэдээëэë, òеíдеð шàëгàðууëàëòыí зàð, үð дүíг íийòэд иë òîд òүгээх áîëîмжийг áүðдүүëж чàджээ.

ЦАХИМ ТЕНДЕРЭЭР ЦАХИУР ХАГАЛСАН УВСЫНХАН

“Шилэн халаас”

2013 îíд Еðөíхийëөгчийí сîíгууëийí дàðàà òөсвийí иë òîд áàйдëыг хàíгàхàд чигëэсэí “Шиëэí дàíс”, “Шиëэí òеíдеð” зэðэг сàíààчëàгууд гàðч, òөсвийí иë òîд áàйдëыí үзэë áàðимòëàë áîëîí хууëийí òөсëийг áîëîвсðууëàí хэëэëцэж áàйсàí үе áиëээ.

Эíэ сàíààчиëгà îðîí дàяàð гàðàхààс àðàй өмíөхөí áуюу 2013 îíы хîёðдугààð сàðд Óвс àймгийí Зàсàг дàðгà Д.Цэíдсүðэí зàхиðàмж гàðгàж, “Шиëэí хàëààс” гэсэí àðàй өөð өвөðмөц сîдîí íэðòэй хөòөëáөð áàòàëжээ. “Шиëэí Хàëààс” хөòөëáөðийí гîë зîðиëгîд òөðийí áàйгууëëàгà, сумд, òөсөвò гàзðууд худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы мэдээëëийí иë òîд áàйдëыг хàíгàх òухàй òусгàгдсàí áàйíà.

УВС АЙМГИЙН ХУДАЛДАН АВАХ АЖИЛЛАГААНЫ АЛБА

ÓÂÑ ÀЙМÀГ

73

Оðîí íуòгийí òөсвийí иë òîд áàйдëыí 2013 îíы судàëгààíààс үзэхэд îðîí íуòгийíхíы Худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы àëáàíы мэдээëэë òөдийëэí хàíгàëòòàй иë òîд íээëòòэй áîëж хэвшиж чàдààгүй хэвээð áàйíà.

Оðîí íуòгийí хөðөíгө îðууëàëò, худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы жиëийí òөëөвëөгөө, òеíдеðийí зàð уðиëгà, үð дүíгийí òàйëàíгàà цàхим хуудсàíд цàг хугàцààíд íь áàйðшууëж хэвшсэí цөөí хэдэí àймгийí íэг Óвс юм.

Өмнө нь...2013 îíîîс өмíө îëîí íийòэд òөðийí худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы мэдээëëийг òүгээх àжиë хүðòээмж муу, эíэ òàëààðх иðгэдийí îйëгîëò мэдëэг òөдийëөí сàйí áиш áàйв.

Иðэх îíд àймàг îðîí íуòàгò íь уëсыí áîëîí îðîí íуòгийí òөсвийí хөðөíгөөð ямàð хөðөíгө îðууëàëò áүòээí áàйгууëàëòыí àжиë хийгдэх, òөсөвò áàйгууëëàгууд áîëîí сумдàд ямàð хэмжээíий òөсөв, хөðөíгө îðууëàëò хувààðиëàгдсàí òàëààðх òîдîðхîй мэдээëëийг îëîí íийò, áизíес эðхëэгчдэд хүðгэх мэдээëëийí òîгòсîí сувàг áàйсàíгүй.

Худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы зîхиîí áàйгууëàëò, òеíдеðийí уðиëгà, òеíдеð шàëгàðууëàëòыí үð дүí, худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы òàйëàí зэðэг мэдээëэë íь хязгààðëàгдмàë хүðээíд зөвхөí хîëáîгдîх òөðийí áàйгууëëàгыí àжиëòíуудàд ë хàмààðàëòàй áàйëàà.

Төðийí áàйгууëëàгààс худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы òөëөвëөгөө, òеíдеðийí уðиëгà, òеíдеð шàëгàðууëàëòыí үð дүí зэðэг мэдээëëийг îëîí íийòэд хүðгэхэд зàðим òîхиîëдîëд хүíдðэëòэй áàйжээ.

Теíдеðийí уðиëгыг îðîí íуòгийí òеëевизээð зàðëàдàг áîëîвч áүх òеíдеðийí уðиëгыг íэг áүðчëэí òеëевизээð зàðëууëàхàд зàðдàë өíдөð. Тиймээс íээëòòэй òеíдеðийí уðиëгыг дîëîî хîíîг ë зàðëàдàг /Хууëьд зààсíààð 30 хîíîг зàðëàх ёсòîй/. Мөí

òөвийí áîëîí îðîí íуòгийí сîíиíуудàд òеíдеðийí уðиëгыг íийòэëдэг áîëîвч эíэ íь хүðòээмж муу áàйжээ. Сàíгийí яàмíы www.e-procurement.mn сàйòàд òеíдеðийí уðиëгууд íийòëэгддэг ч,îðîí íуòгийíхàí эíэ сàйòыí òàëààð мэддэггүй шàхàм áàйв.

Одоо... “Шиëэí Хàëààс” хөòөëáөðийí хэðэгжиëòэíд АЗДТГ-ыí Сàíхүү òөðийí сàíгийí хэëòэс хяíàëò òàвьж àжиëëàдàг. Óг хөòөëáөð áàòëàгдсàíы дàðààхàí “Төðийí худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы íээëòòэй иë òîд áàйдëыг суðòàëчиëàх àяí” –ыг Меðси Кîð Оëîí уëсыí áàйгууëëàгыí дэмжëэгòэйгээð зîхиîí áàйгууëсàí áàйíà. Төðийí áàйгууëëàгуудыí дуíд “Нээëòòэй худàëдàí àвàëò” áîëзîëò уðàëдààí зàðëàж дүгíэв. Оðîí íуòгийí хэвëэë мэдээëëийí áàйгууëëàгуудòàй хàмòðàí худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы зîхиîí áàйгууëàëò, òеíдеðийí уðиëгà, òеíдеð шàëгàðууëàëòыí үð дүíг îëîí íийòэд íээëòòэй иë òîд мэдээëэх хэвшиë áий áîëгîх эхëэë òàвигдëàà.

Çóðàã: Сóìäûí èðãýíèé òàíõèìèéí àæèëòàí, àëáàí áàéãóóëàãà àãеíòëàãóóäûí ºðãºäºë ãîìäîë

õàðèóöñàí àæèëòíóóäàä öàõèì ºðãºäëèéí ñèñòеìèéã õýðõýí àшèãëàõ òàëààð ñóðãàëò яâóóëæ

àìæèëòòàé ºíäºðëºëºº.

74

www.uvstender mn цахим хуудас нээв.Аяíы хүðээíд хàмгийí òîмîîхîí хийгдсэí àжëыí íэг íь Óвс àймгийí худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы мэдээëëийí íэгдсэí сàí áий áîëгîх, худàëдàí àвàëòыí áүх мэдээëëийг îëîí íийòэд хүðгэх мэдээëëийí òîгòсîí сувàг áий áîëгîх зîðиëгîîð. www.uvstender mn цàхим хуудсыг áий áîëгîх явдàë áàйв. Цàхим хуудсыг ICOGS òөсëийí хүðээíд “Төðийí худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы íээëòòэй иë òîд áàйдëыг суðòàëчиëàх àяí”-ы àжëыí хэсгийí гишүүдийí сàíààчëàгààð Кëîудíеòвîðк ХХК хийж гүйцэòгэв.

Теíдеðийí áудëиàí, àвëигà, хээë хàхууëийг хàëàх зîðиëгîîð òөсвийí хөðөíгөөð хийх худàëдàí àвàх àжиëëàгààг 100 хувь îíëàйí хэëáэðò шиëжүүëэхээð Зàсгийí гàзðыí мөðийí хөòөëáөðò òусгàсàíòàй уяëдууëàí эхэëсэí эíэ àжиë цàгàà îëжээ.

Худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы үйë явцàд хөíдëөíгийí хяíàëò үíэëгээ, мîíиòîðиíг хийх îðîí íуòгийí òөðийí áус áàйгууëëàгууд чàдàвхжиж, идэвхòэй àжиëëàж эхëэв. Хөíдëөíгийí áàйгууëëàгуудыí хийсэí хяíàëò, үíэëгээ, мîíиòîðиíгийí òàйëàíг цàхим хуудсàíдàà òîгòмîë òàвьж òэдíий гàðгàсàí зààвàð зөвëөмжийг àжиëдàà хэðэгжүүëж áàйíà.

Оðîí íуòàгò эíэ цàхим хуудсыг íээсíээð хэðэгëэгчдэд шààðдëàгàòàй мэдээëэë áүðэí уòгààðàà íээëòòэй òàвигддàг áîëëîî. Иíгэсíээð иðгэд цàг хугàцàà хîжиж, òөðийí үйëчиëгээ òүðгэí шууðхàй áîëж хүíд суðòàë áàгàсíà. Зàхиàëàгч áà гүйцэòгэгчдийí òеíдеðò áэëòгэх цààсàí зàðдàë áàгàсíà. Мэдээëэë òехíîëîгийí дэвшëийг àшигëàх зàмààð худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы иë òîдыг áàйдëыг цàг хугàцàà, îðîí зàйд хязгààðëàгдàхгүйгээð хүëээí àвàх áîëîëцîîòîй áîëîв.

“Төсвийí òухàй” шиíэ хууëь áàòëàгдàж, àймàг сумàíд хийгдэх хөðөíгө

îðууëàëò, áàðàà àжиë үйëчиëгээ худàëдàí àвàх àжиëëàгààг àймàг, áие дààí зîхиîí áàйгууëàх áîëсîí эíэ үед àймгийí худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы мэдээëëийí íэгдсэí сисòемийг áий áîëгîх зàйëшгүй шààðдëàгà гàðсàí юм. Төðийí худàëдàí àвàх àжиëëàгàà íь òөëөвëөëò, зîхиîí áàйгууëàëò, хэðэгжиëò, хяíàëò үíэëгээ гэсэí дөðвөí үе шàòààð дàмжиí хэðэгждэг áөгөөд эдгээð үе шàòуудыí мэдээëëийг íэг дîð àгууëсàí мэдээëëийí сàíг эíэхүү цàхим хуудсààð хàíгàх зîðиëò òàвиí àжиëëàж үð дүíгээ өгч áàйíà.

Аймгийí хувьд худàëдàí àвàх àжиëëàгàà íь зөвхөí Худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы àëáàíы àжиë áиш. 22 òөсөвò áàйгууëëàгà, 19 сумдыí áүгдийíх íь үүðэг юм. Тиймээс эдгээð áàйгууëëàгуудàд òус áүðд íь хэðэгëэгчийí эðх үүсгэж òеíдеðийí уðиëгà, òеíдеð шàëгàðууëàëòыí үð дүíг íийòëэх áîëîмжîîð хàíгàëàà.

Цàхим хуудсààð дàмжууëàí îëîí íийòэд мэдээëэë òүгээх íь хàвьгүй зàðдàë áàгàòàй хүðòээмж өíдөð áàйгàà íь àжигëàгдëàà. Одîîгîîð эíэ сàйòàд сàðд 4500-5500 хүí хàíдàж мэдээëэë àвч áàйíà.

Аймгийí Худàëдàí àвàх àëáà íь зàхиàëàгч, гүйцэòгэгчдэд зîðиуëсàí цàхим худàëдàí àвàëòыг хэðхэí зîхиîí áàйгууëàх òàëààð Меðси Кîð Оëîí уëсыí áàйгууëëàгыí сàíхүүжиëòээð хîёð удàà суðгàëò зîхиîí áàйгууëàв.

Цахим тендерээр цахиур хагалав

¯ð дүíд íь îðîí íуòгийí идэвхòэй үйë àжиëëàгàà явууëдàг 12 ААН-ийг цàхим худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы MEPS сисòемд áүðòгүүëж, 2014 îíд худàëдàí àвàëòыí àжëыí 23 хувийг цàхим хэëáэðээð зîхиîí áàйгууëжээ.

Óвс àймгийí Худàëдàí àвàх àëáà жиëд дуíджààð 9-11 òэðáум òөгðөгийí өðòөг áүхий 50-70 òөðëийí áàðàà àжиë

75

үйëчиëгээíий худàëдàí àвàх àжиëëàгààг зîхиîí áàйгууëдàг.

2014 îíы íàймдугààð сàðыí 31-íы áàйдëààð íийòдээ 12,7 òэðáум òөгðөгийí òөсөвò өðòөгòэй 61 òөðëийí áàðàà àжиë үйëчиëгээíий òеíдеð шàëгàðууëàëò зîхиîí áàйгууëж 12,6 òэðáум òөгðөгийí гэðээ хийгдсэíээð 136,7 сàя òөгðөгийí хэмíэëò гàðгàсàí áàйíà.

61 òеíдеð зîхиîí áàйгууëàхàд дàвхàðдсàí òîîгîîð íийдээ 105 кîмïàíи òеíдеð шàëгàðууëàëòàíд îðîëцîж 67 кîмïàíиòàй àжиë гүйцэòгэх, áàðàà íийëүүëэх гэðээ хийсэí áàйíà.

Эíэ íь дуíджààð íэг òеíдеðò 1,7 кîмïàíи îðîëцсîí гэсэí үг. Зîхиîí áàйгууëсàí íийò òеíдеðийí 13,1% íь зөвëөх үйëчиëгээ, 50,8% íь íээëòòэй òеíдеð шàëгàðууëàëò, 1,6% íь òүëхүүð гàðдууëàх гэðээíий íөхцөëòэй, 32,7% íь хàðьцууëàëòыí àðгààð 1,6% íь шууд гэðээ хийх àðгààð òеíдеð шàëгàðууëàëòыг зîхиîí áàйгууëжээ.Худàëдàí àвàх àëáàíыхàí àжëàà иëүү сàхиëгà áàòòàй явууëàхыí òуëд www.uvstender.mn цàхим хуудсàíд áàйгууëëàгыí эëекòðîí шуудàíгийí үйëчиëгээ íэвòðүүëëээ.

Иíгэсíээð худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы àжиëòíууд, үíэëгээíий хîðîîíы гишүүд, сумдыí зàсàг дàðгыí îðëîгчид áîëîí òөðийí áàйгууëëàгууд íэгдсэí сòàíдàðò эëекòðîí шуудàíгийí хàягòàй áîëж иðгэд áîëîí àж àхуйí íэгжòэй зөвхөí худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы àсуудëààð хàðиëцàх сувàг íээгдëээ.

Óðьд íь àшигëàдàг цàхим шуудàíгийí хàяг íь хувийí áîëîí àëáàíы шуудàíòàй хîëиëддîг, îëîí хүíий хàягíààс яëгàхàд хэцүү, цээжëэхэд áэðхшээëòэй зэðэг хүíдðэë учиðдàг áàйсàí.Эíэхүү эëекòðîí шуудàí үйëчиëгээ íь ...@uvstender.mn хàягòàй áàйх áөгөөд виðус áîëîí сïàмыí хàмгààëàëòòàйгààðàà дàвуу òàëòàй юм.

Дүгнэлт: Цàхим худàëдàí àвàëòыí òухàй суðгàëòыг зàхиàëàгч áîëîí гүйцэòгэгчдэд зîðиуëàí Меðси Кîð Оëîí уëсыí áàйгууëëàгыí сàíхүүжиëòээð хîёð удàà зîхиîí áàйгууëжээ. Сумдыí худàëдàí àвàх àжиëëàгàà хàðиуцсàí мэðгэжиëòíүүдэд цàхим хуудàсíы сисòемийг àжиëëууëàх òàëààð суðгàëò хийсэí áîëîвч, îдîîгîîð áүгд жигд сàйí хэðэгëэж хэвшээгүй áàйíà.

Тиймээс сумдыí худàëдàí àвàх àжиëëàгàà хàðиуцсàí àжиëòíууд áîëîí, òөсвийí áàйгууëëàгыí худàëдàí àвàх àжиëëàгààг хàðиуцсàí мэðгэжиëòíүүдийг áàйíгà мэдээëëээ îðууëдàг áîëгîж хэðэгëэж хэвшүүëэх. Цàхим хуудàсíы зàðим цэсíүүд íь мэдээëэëгүй хîîсîí áàйгàà òуë мэдээëëийí хэсгийг áàйíгà шиíэчëэх шààðдëàгàòàй íь àжигëàгдëàà.

Цàхим хөòчийí чàдвàðыг сàйжðууëàх, хяíàëò үíэëгээ òеíдеðийí гүйцэòгэëийí мэдээëëийг идэвхòэй áîëгîх, хичээë суðгàëòыí àгууëгыг өðгөжүүëэх àжëàà эðчимжүүëэхийг àíхààðууëъя.

Лавлагаа холбоос:www.uvstender.mn

www.e-procurement.mn

Холбоо барих:Л.Цîгòсàйхàí Худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы àëáàíы дàðгà

Óòàс 99456715,Эëекòðîí шуудàí:

tsogoo64@yahoo.com /В.Дàвàà.Худàëдàí àвàх àжиëëàгààíы

мэðгэжиëòэí Óòàс 99696869

Эëекòðîí шуудàí: anum_0730@yahoo.com/

Х.Төðòîгòîх – Меðси Кîð Мîíгîë ОÓБ, Óвс àймгийí òүíшëэëийí зîхицууëàгч

Óòàс 99459150Эëекòðîí шуудàí:

turtogtoh@mn.mercycorps.org /

76

“Миний өргөдөл хаана гацчихав”

Иðгэíээс хүëээж àвсàí өðгөдөë гîмдëыí хàðиуг хууëийí хугàцààíд íь шийдвэðëэж, эðгэж хàðиуг íь өгдөггүй òàг áîëчихдîг хүíд суðòàëòíууд òөðийí àëáàíд áàйсààð ë áàйíà.

Иðгэí хүí өөðийíх íь өðгөдөë хүсэëò хэí гэдэг àëáàí òушààëòàí дээð ямàð шàëòгààíààð гàцчихààд áàйгààг мэдэх áîëîмжгүйдээ хàмгийí их áухимддàг.

Нуòгийí зàхиðгààíыхíы эë хүíд суðòëыг “хàëàхààð” иðгэдийí өðгөдөë хүсэëòийг цàхим сисòемээð áүðòгэж, хууëийí хугàцààíд өðгөдөë гîмдëыг шийдвэðëэж áàйх, үйë явцыг òүðгэí шууðхàй áîëгîх, өðгөдөë гîмдëыí шийдвэðëэх явц íь ямàð шàòàíдàà явж áàйгààг иðгэд өөðсдөө хяíàëò òàвьж áàйх íөхцëийг áүðдүүëж, òөðийí үйëчиëгээíий чàíàðыг сàйжðууëàх íөхцөë áүðдүүëэх явдàë íь “Хүүхэд зàëуучуудыí өðсөëдөх

чàдвàðыг дэмжих òөв” ТББ-ийíхíы Óвс àймàгòàà хэðэгжүүëсэí “Цàхим өðгөдөë” òөсëийí зîðиëгî áàйëàà.

“Гацааг гаргахаар зүтгэсэн нь”

Төслийн удирдагч Р.Èтгэлийн өдрийн тэмдэглэлээс:

2013 оны гуравдугаар сард “Хүүхэд зàëуучуудыí өðсөëдөх чàдвàðыг дэмжих òөв” ТББ, àймгийí ЗДТГ-ыí 7045-2222 дугààðòàй өðгөдөë гîмдîë хүëээí àвдàг уòсыг цàхим сàйòàд хîëáîí àжиëëууëàхààð хàмòàðсàí òөсëөө áàòëàв.

2013 оны дөрөвдүгээр сард àймгийí ЗДТГ-òàй дугуй шиðээíий ууëзàëò хийж, www.70452222.mn дîмэйí íэð àвàхààð òîхиðîëцîж, òөëáөðийг òөсëөөс уðьдчиëàí хийëээ.

Óг íь ЗДТГ-ыí сàíхүүжиëòээð хийгдэх

САЙН ТУРШЛАГА: 2006 îíд áàйгууëàгдсàí, íийгэмд үйëчиëдэг иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгà. Хүүхэд зàëуучууд ðуу хàíдсàí òөðийí үйëчиëгээíд хяíàëò үíэëгээ, судàëгàà явууëàх àжëыг эðхëэдэг. Эíэ удàà òус áàйгууëëàгыí Óвс àймàгò íэвòðүүëсэí “Цàхим өðгөдөë гîмдëыí сисòем www. 70452222.mn “–ийг îíцîëж áàйíà.

ИРГЭНИЙ ГОМДОЛ ”ИЛ” ХАРАГДАНА

“ХҮҮХЭД ЗАЛУУ×УУДЫН ӨРСӨЛДӨХ ×АДВАРЫГ ДЭМЖИХ ТӨВ” ТӨРИЙН БУС БАЙГУУЛЛАГА

ÓÂÑ ÀЙМÀГ

77

áàйсàí ч, гэðээ хийгдээгүй, сàíхүүжиëò îðж иðээгүй òуë àжиë удààшиðч áàйсàí учðààс ТББ-ыí зүгээс эíэ àðгà хэмжээг àвсàí. Пðîгðàммд îðîх áàйгууëëàгуудыí жàгсààëòыг хэëэëцэí гàðгàв.

2013 оны тавдугаар сард ïðîгðàммыг áàйðшууëж òуðших àжëыí хүðээíд ïðîгðàмм хàíгàмжид 40 гàðуй áàйгууëëàгыí 450 гàðуй хүíий мэдээëëийг áэëэí áîëгîв.

... Ажëыí эхэíд, òөсëийг сàíààчëàгч ТББ-ыíхàí, ИТХ, Иðгэíий òàíхим, àймгийí ЗДТГ хàмòðàí яðиëцàж өðгөдөë гîмдëыí цàхим сисòемийí еðөíхий зîхиîí áàйгууëàëò, хэðэгëээíий òàëààð ïðîгðàммыí еðөíхий àжëыí дààëгàвðыг áîëîвсðууëж, ïðîгðàмм хàíгàмжийí кîмïàíиòàй гэðээ áàйгууëàí сисòемийг áîëîвсðууëàí òуðшиëò судàëгàà явууëж, сисòемд áүх òөðийí áàйгууëëàгà, àëáàí òушààëòíы мэдээëëийг îðууëж áүðòгэëжүүëэв.

Цàхим хàíдàëòыг идэвхжүүëэхийí òуëд хэвëэë мэдээëëээð суðòàëчиëгàà хийж, òөðийí àëáàí хààгчдàд зîðиуëсàí суðгàëò зîхиîí áàйгууëàв.

Фэйсáүүк хуудсààð дàмжууëàí суðòàëчиëàх зэðгээð îëîí íийòэд хүðгэх үйë àжиëëàгààг идэвхòэй зîхиîí áàйгууëжээ.

¯үíий үð дүíд цàхим өðгөдëийí сисòем àшигëàëòàíд îðсîí эхíий гуðвàí сàðыí хугàцààíд 5000 гàðуй иðгэí цàхим хуудсàíд хàíдàж мэдээëэë àвсàí áàйíà.

Одîî òус цàхим хуудсыг Иðгэíий òàíхим òîгòвîðжууëàí àжиëëàж áàйíà. Сисòемийí үйë àжиëëàгààг иëүү сàйжðууëàх àжëыг àймгийí ЗДТГ хàðиуцàí àжиëëàхààð шийдвэðëэжээ.

Эíэ àжëыг àймгийí ЗДТГ, ИТХ, Иðгэíий òàíхимòàй хàмòðàí хэðэгжүүëсэí íь òөсëийí цààшдыí òîгòвîðòîй áàйдàë íь áүðэí хàíгàгдàх íөхцөë áүðдүүëжээ.

Төслийн удирдагч Р.Èтгэлийн өдрийн тэмдэглэлээс:

2013 оны зургаадугаар сард Пðîгðàммыг áàйðшууëж òуðших àжëыí хүðээíд òуðшиëòàíд îðîëцîх àëáàí òушààëòíуудыг сîíгîж òэдíий өмíөөс дүðд òîгëîí òуðшиëò явууëàв. Өðгөдөë гîмдëыí сисòемийг àшигëàх гàðыí àвëàгà áэëòгэж, òуðшиëòàíд îðîëцîгчдîд òàðààсàí.

2013 оны долдугаар сард ïðîгðàммыг áàйðшууëж òуðших àжëыí хүðээíд хэðэгëэгчдийг facebook-ээс шууд íэвòэðдэг áîëгîв. Мөí òуðшиëòыí хугàцààíд îðууëсàí өгөгдëүүдийг усòгàж, íàймàí сàðыí íэгíээс эхëэí àëáàí ёсîîð áүðòгэж эхëэхээð áîëîв.

2013 оны наймдугаар сард сумдыí иðгэíий òàíхимыí àжиëòíууд, áàйгууëëàгыí өðгөдөë гîмдîë хàðиуцсàí àжиëòíуудàд ïðîгðàммыг хэðхэí àшигëàх òàëààð суðгàëò явууëëàà. 36 хүí хàмðàгдàв.

Өргөдөл цахимаар хүлээж авна.

...Óвс àймгийí àëáàí ёсíы áîëîí áусàд цàхàм хуудсуудàд цàхим өðгөдөë гîмдëыí сисòемòэй шууд хîëáîгдîх хîëáîëòуудыг хийв.

Цàхим өðгөдөë гэсэí дэд сàйò үүсгэжээ. Аймгийí зàсàг дàðгыí зàхиðàмжийí дàгуу хэëòэс àгеíòëàгыí үйë àжиëëàгààг иðгэдээð үíэëүүëэх, òэдíий сàíàë áîдëыг сîíсîх àжиëд цàхим өðгөдөë гîмдëыí сисòем хàмòðàí îðîëцîж áàйíà.

Мөí Тàðиàëàí, Өмíөгîвь сумдàд цàхим өðгөдөë гîмдëыí сисòемээ суðòàëчиëàв. Цàхимààð хàíдàж áàйгàà хэðэгëэгчдийí òîîг íэмэх үүдíээс өðгөдөë гîмдëыг шийдвэðëэсэí áàйдëыг íь зуðгààð àвч Óвс àймгийí цàхим хуудсуудàд òàвьсàí. Мөí иðгэдийí àíхààðàë òàòàхуйц зàðим сàíàë, гîмдëыг цàхимààð òàðààж эíэ àсуудëыг яàж шийдвэðëэх áîë гэсэí

ÓÂÑ ÀЙМÀГ

78

хүëээëò үүсгэхийг зîðиëîî.

“Нээлттэй” эсвэл ”хаалттай”

Хийсэн ажлынхаа талаар төслийн удирдагч Р.Èтгэл тун товчхон ийн хариуллаа:

-Бүðòгэëийí àжиëòàí иðгэдээс иðүүëсэí сàíàë гîмдëыг áүðòгэí àвч, хîëáîгдîх àëáàí òушààëòàíд òàíиëцууëж шийдвэðëүүëдэг ч, хэíд, хэдийд îчсîíыг иðгэí өөðөө àсууж ëàвëàхààс íààш мэдэх áîëîмжгүй áàйв.

Цàхим өðгөдөë òөсөë хэðэгжсэíээð иðгэд өөðийí явууëсàí сàíàë гîмдëыг хîëáîгдîх àëáàí òушààëòàíд хэдийд шиëжүүëж, хэд хîíîгò хэðхэí шийдвэðëэгдсэíийг цàхим хуудàсíààс хàðàх áîëîмжòîй áîëíî.

Өөðөөð хэëáэë, òөðийí àëáàí хààгчийí хàðиуцëàгà иë хàðàгдàж áàйíà гэсэí үг юм. Иðгэíий иëгээсэí сàíàë гîмдëыí àðд “Нээëòòэй” гэсэí òàíих òэмдэг áàйвàë òухàйí àсуудàë шийдвэðëэгдээгүй, “Хààëòòàй” òàíих òэмдэгòэй áîë шийдвэðëэгдсэí áàйгààг иëòгэíэ. Мөí òухàйí сàíàë гîмдîë ямàð хэëáэðээð иðсэí íь хàðàгдàж áàйх áөгөөд иðгэд цàхим хуудсàíд áүðòгүүëсэí кîдîîð íэвòэðíэ.

Иðгэдийí хувьд áусàд хүмүүсийí өðгөдөë гîмдëыг хэí хэðхэí шийдвэðëэж áàйгààг сîíиðхîх áîëîмжòîй áîëсîí. Өðгөдөë гîмдëыí хүëээí àвàëòыг цàхимжууëж чàдсàíààð

гàð àжиëëàгàà, цààсíààс цàхим сисòемд шиëжсэí. Иðгэдийí иðүүëсэí өðгөдөë гîмдîë, сàíàë хүсэëòийí àðхив áүðдсэí. Мэдээëëийí иë òîд áàйдëыг хàíгàхàд шиíэëэг àðгà хэëáэð íэвòðүүëж áàйгàà юм.

Иргэний гомдол ”ил” харагдана

Увс аймгийн ЗДТГ, засаг захиргааны байгууллагуудад ирүүлсэн өргөдөл гомдлын 2014 оны 3-р улирлын тайлангаас эшлэв:

Аймгийí хэмжээíд 2014 îíы 3-ð уëиðëыí áàйдëààð 11478 сàíàë, өðгөдөë, гîмдîë иðсíийг áүðòгэí àвч 11236 áуюу 97,89 %-ийг шийдвэðëэí хàðиу өгч àжиëëàëàà. Шийдвэðëэх шàòàíдàà áуюу хугàцàà áîëîîгүй 242 сàíàë, өðгөдөë, гîмдîë áàйíà.

Гàзàð хүссэí, гàзðыí эзэмшиë, àшигëàëò, өмчëөëийí òàëààð, мîдíы зөвшөөðөë хүссэí áîëîí òэòгэвэð òэòгэмж, хàëàмжийí сàíхүүжиëò, òэòгэмжòэй хîëáîîòîй, àжиëд îðîхыг хүссэí, мөíгөí áîëîí эд мàòеðиàëыí òусëàмж хүссэí өðгөдөë ихээð иðсэí áàйíà.

Аймгийí Зàсàг дàðгàд áîëîí Тàмгыí гàзàðò хàíдàж 1674 иðгэí өðгөдөë, хүсэëò гàðгàсíы 1639 сàíàë, өðгөдөë, гîмдîëд хàðиу өгч шийдвэðëэëò 97,9 % -òàй áàйíà.

35 өðгөдөë, гîмдîë шийдвэðëэгдэх хугàцàà áîëîîгүй судëàгдàж áàйíà. Аймгийí Зàсàг дàðгàд хàíдàж òусëàмж, гэð, àжиëд îðîхыг хүссэí, хàëààëò, дуëààíòàй хîëáîîòîй áîëîí гудàмж òөсөëòэй хîëáîîòîй чөëөөëсөí гàзàðò íөхөí òөëáөð àвàх, гàзðыí мàðгààíòàй àсуудëыг шийдвэðëүүëэхийг хүссэí өðгөдөë, сàíàë, хүсэëòүүд ихээð иðсэí áàйíà.

7045-2222 íээëòòэй уòсàíд хàëààëò, дуëààíы шугàмыí зàсвàð, хàëууí, хүйòэí ус үе үе òàсàðч áàйгàà òàëààð,

79

жишиг хîðîîëîëыí цàхиëгààí, усíы àсуудëыг шийдвэðëэж өгөх, худàëдàí àвàх àжиëòàй хîëáîîòîй мэдээëэë, Түðгэí сумыí эðүүë мэíдийí òөвд àсðàгч, Сàгиë сумыí цэцэðëэгò òусëàх áàгшийí îðîí òîîíы òàëààðх гîмдîë гэх мэò àсуудëààð хîëáîгдîж хàðиуëò àвчээ.

...Иðгэíий өгсөí өðгөдөë гàзðыí гàвààð îðсîí юм шиг òàг áîëчихдîг áàйдàë áàгàсч, òàíы өгсөí өðгөдëийí хàðиу эíэ, иíгэж шийдвэðëэж áàйíà хэмээí эðгэж хàðиу өгдөг áîëëîî.

Дүгнэлт:

Төсëийí áàгийíхíы зîðиëгî áиеëжээ. Хийсíээ эðгэí хàðàхàд дàхиàд ë зàсч зàëðууëмààð àжиë уíдðààд эхэëëээ.

Өðгөдөë гîмдëыí шийдвэðëэëòийí сàð áүðийí хугàцàà хэòðэëòийí òàйëàí мэдээг зөвхөí òîîгîîð áиш, цààшид áàйгууëëàгààð íь хàðàгддàг áîëгîх. Иíгэсíээð хяíàëò òàвих áүðэí áîëîмжòîй áîëíî.

www.70452222.mn цàхим хуудàсíààс áуюу ЗДТГàзðààс áусàд áàйгууëëàгàд шиëжүүëж шийдвэðëэсэí сàíàë, өðгөдөë, гîмдëыí òîîг хàðууëдàг áîëîх.

Тэгвэë àймгийí Зàсàг дàðгà, ЗДТГ òухàйí сàðд шийдвэðëэсэí өðгөдөë гîмдëîî

яëгàж хàðàх áîëîмжòîй áîëíî.

Өðгөдөë, сàíàë, хүсэëòийг àíгиëдàг áîëîх /Жишээ íь : Гэð хүссэí, òусëàмж хүссэí, àжиëд îðîхыг хүссэí зэðгээð àíгиëдàг, òîîí үзүүëэëòээð гàðдàг áîëîх/.

Иðгэíээс òөðийí áàйгууëëàгà, àëáàí òушààëòàíд гàðгàсàí өðгөдөë, гîмдëыí òухàй хууëийí 16 дугààð зүйëд “... Өðгөдөë, гîмдëыг хүëээí àвсàí өдðөөс хîйш 30 хîíîгò áàгòààí шийдвэðëэíэ. Шààðдëàгàòàй òîхиîëдîëд уг хугàцààг òухàйí áàйгууëëàгыí удиðдàх àëáàí òушààëòàí 30 хүðòэë хîíîгîîð íэмж суíгàж áîëíî. Хугàцàà суíгàсàí òухàй өðгөдөë, гîмдîë гàðгàгчид мэдэгдэíэ.” гэсэí зààëòыí дàгуу хугàцààг суíгàх áîëîмжîîð хàíгàх.

Цàхим хуудсàíд фàйë хàвсàðгàхàд гуðвààс дîîшгүй мàòеðиàë îðууëдàг áîëîх. Óчиð íь иðгэíий өðгөдөë íэгээс иëүү хуудàсòàй иðэх òîхиîëдîë эëáэг áàйгàà зэðгийг àíхààðч, цààшид сàйжðууëàх шààðдëàгàòàй áàйгàà òухàйгàà òөсëийí áàгийíхàí òàйëàíгийí хуðàëдàà òàвьëàà.

Лавлагаа холбоос:http://www.70452222.mn/

http://www.uvs.gov.mn/

Холбоо барих:

Р. Иòгэë Óвс àймгийí Хүүхэд зàëуучуудыí чөëөөò өðсөëдөөíийг

дэмжих òөв ТББ-ыí òэðгүүí Óòàс: 99459851

Эëекòðîí шуудàí: itgel2@yahoo.comХàяг: Óвс àймàг.Óëààíгîм сум

2-ð áàйð 64 òîîò

80

Мàíàй уëсыí òөсөв òэëж, сàíхүүгийí үйë àжиëëàгààíд òàвигдàх шààðдëàгà

өíдөðсөхийí хэðээð òөсвийí иë òîд, хàðиуцëàгàòàй áàйдàë, үð àшгийí àсуудëууд чухëààð òàвигдàх áîëсîí. Эíэ чигëэëд òөðийí áàйгууëëàгууд íэëээд àíхààðч, òөсвийí мэдээëëийг иë òîд áîëгîх, òөсөв áîëîвсðууëàх үйë явцàд îëîí íийòийг îðîëцууëàх àëхмуудыг хийж áàйв. 2013 îíîîс хүчиí òөгөëдөð үйëчиëж эхэëсэí Төсвийí òухàй хууëь, Төсвийí òîгòвîðòîй áàйдëыí òухàй

хууëьд эíэ үйë àжиëëàгààг идэвхжүүëэх íөхцөëүүд òуссàí юм. Мөí 2011 îíд áàòëàгдсàí Мэдээëëийí иë òîд áàйдàë áà мэдээëэë àвàх эðхийí òухàй хууëиàð òөðийí áîëîí òөсвөөс сàíхүүждэг áàйгууëëàгыí иë òîд áàйдëыг хàíгàх, иðгэí, хууëийí эòгээд эдгээð áàйгууëëàгààс мэдээëэë àвàх үйë явцыг зîхицууëсàí. Óг хууëиàð үйë àжиëëàгàà, òөсвийí хөðөíгөөð áàðàà, àжиë, үйëчиëгээ худàëдàí àвàх мэдээëëээ íээëòòэй áàйëгàх үүðгийг òөðийí áàйгууëëàгуудàд íîгдууëж, иðгэí,

САЙН ТУРШЛАГА: Буяíò сумыí òөв íь Хîвд хîòîîс 25 км зàйд îðшдîг, зүүí òàëààðàà Мяíгàд сум, уðд òàëààðàà Чàíдмàíь, Мàíхàí сум, áàðууí òàëààðàà Дууò сум, хîйд òàëààðàà Хîвд сумòàй хиëëэдэг. Буяíò сум íь Зàсàг зàхиðгàà, íуòàг дэвсгэðийí íэгжийí хувьд òàвàí áàгààс áүðддэг. Хàëх, кàзàх, òувà, узáек үíдэсòэí, 10 гàðуй ясòíààс áүðдсэí 2647 хүíòэй 718 өðхòэйгээс 610 íь мàëчиí өðх юм. Хүí àмыí дийëэíх íь мàë àж àхуй, гàзàð òàðиàëàí эðхэëдэг. Сумыí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзàð хууëь òîгòîîмжийг суðòàëчëàх, хэðэгжүүëэх, хөгжиë дэвшëийí зîхисòîй шийдвэð гàðгàх, îðîí íуòàгò үйë àжиëëàгàà явууëдàг òөв хөдөөгийí òàвàí áàгийí иðгэд áîëîí òөсөвò àëáàí áàйгууëëàгà, àж àхуйí íэгж, òөðийí áà òөðийí òус áàйгууëëàгуудàд òөðийí үйëчиëгээ үзүүëж, зîхиîí áàйгууëòààð хàíгàх үйë àжиëëàгààг удиðдàí зîхиîí áàйгууëдàг. Эíэ чиг үүðгийíхээ хүðээíд òөсвийí иë òîд áàйдëыг хàíгàх зîðиëгîîð òөсвийí мэдээëëийí сàмáàðыг àжиëëууëж эхэëсэí íь сàйí òуðшëàгààð íэðëэгджээ.

ТӨСВИЙН ИЛ ТОД БАЙДЛЫГ ХАНГАСАН БУЯНТ СУМЫН ТУРШЛАГА

ХОВД АЙМГИЙН БУЯНТ СУМЫН ЗАСАГ ДАРГЫН ТАМГЫН ГАЗАР

ÕÎÂÄ ÀЙМÀГ

81

хууëийí эòгээд òөðийí áàйгууëëàгààс мэдээëэë àвàх эðхийг áàòàëгààжууëсàí юм. Сàйí зàсàгëàëыг áэхжүүëэх íэг чухàë íөхцөë íь òөсвийí иë òîд, хàðиуцëàгàòàй áàйдëыг дээшëүүëэх явдàë гэж үздэг. Төсвийí мэдээëëийг иë òîд áîëгîж, òөсвийí зàðëàгыг òàйëàгíàдàг áîëсíîîð íийгэмд иòгэëцэë áүðдэж, зàх зээëийí эðсдэë áà мэдээëëийí òэíцвэðòэй áус áàйдàë áууðч, зàх зээë иëүү үð дүíòэй àжиëëàх áîëîмж áүðддэг.

Төсвийí иë òîд áàйдëыг òөсвийí òàйëàгíàëò òîдîðхîй, íàйдвàðòàй, дàвòàмжòàй, цàг үеэ îëсîí, îíîвчòîй áàйх, сум îðîí íуòгийí áîдëîгыí шийдвэð гàðгàх үйë àжиëëàгàà íь îëîí íийòэд íээëòòэй áàйх гэж òîдîðхîйëсîí áàйдàг. Тиймээс òөсвийí иë òîд áàйдàë íь òөсвийí үð дүíòэй удиðдëàгыí àмиí чухàë áүðэëдэхүүí хэсэг юм.

Хàðиí хэдхэí жиëийí өмíө иíгэж яðихàд жиðийí иðгэд áàйòугàй òөðийí áàйгууëëàгыí àëáàí òушààëòíууд гàйхàх áàйсàí áîëîв уу. Төðийí áàйгууëëàгыí үйë àжиëëàгàà òэð òусмàà òөсвийг зàхиðàí зàðцууëàхòàй хîëáîîòîй үйë àжиëëàгààíы òàëààðх мэдээëэë иðгэд îëîí íийòэд хààëòòàй áàйëàà. Төсвийí зàðцууëàëòыí òàëààðх мэдээëëийг òөðийí íууц ë гэж áîддîг. Тиймээс сум îðîí íуòàгò íь хэдэí òөгðөгийí хөðөíгө îðууëàëò хувààðиëàгдàж юуíд зàðцууëàгдàж áàйгàà, îðîí íуòгийí áàйгууëëàгууд ямàð хэмжээíий уðсгàë зàðдàë гàðгàдàг зэðгийг иðгэд мэддэггүй áàйсàí юм.

Хîвд àймгийí Буяíò сумàíд ийм ë áàйв. Бàðууí хязгààðыí àëсëàгдмàë сууðиíд òөсвийí иë òîд, íээëòòэй áàйдëыí òухàй яðихàд хүðшгүй хîëыí юм шиг сàíàгддàг үе áàйжээ. Иðгэдийí îëîíх íь зàсàг зàхиðгààíы áàйгууëëàгыг иðгэíий үíэмëэх, гàзðыí гэðчиëгээ îëгîдîг ë гàзàð шиг сàíàдàг. Түүíээс áиш òàòвàð òөëөгчдийí мөíгийг зàхиðàí зàðцууëж, сум, îðîí íуòгийí хэмжээíд хөðөíгө îðууëàëò, áүòээí áàйгууëàëòыí àжëууд

хийж, íийгмийí үйëчиëгээг үзүүëж áàйдгийг íь, òэð áүх үйë àжиëëàгààíд иðгэд хяíàëò òàвих эðхòэй, òөðийí àëáàí òушààëòíууд òэð íөхцөëийг хàíгàж өгөх үүðэгòэйг мэддэггүй áàйв. Төð, иðгэí хîёð áие áиеэсээ хэò хîëдсîí, дуíдàà үë үзэгдэх хàíààð òусгààðëàгдсàí эíэ áàйдàë Мîíгîëыí хөдөөд íийòëэг үзэгдэë áàйëàà.

Сүүëийí àðвààд жиëийí дîòîð áàйдàë өөð áîëсíыг Буяíò сумыí жишээí дээð хэëж áîëíî. Төðийí áàйгууëëàгыí òөсөв сàíхүүгийí үйë àжиëëàгààòàй хîëáîîòîй мэдээëëийг иë òîд, íээëòòэй áîëгîх хууëь эðх зүйí îðчиí áүðдсэíээð òөð, иðгэí хîёðыг хîëáîсîí, өөðөөð хэëáэë үйëчëүүëэгч, үйëчëэгч хîёðыí дуíд áîссîí үë үзэгдэх хàíà ààжмààð íуðàí уíàжээ.

Хууëьд òөсвийí áàйгууëëàгà мэдээëëийг îëîí íийòэд хүðгэхдээ мэдээëëийí сàмáàð, цàхим áîëîí хэвëэмэë хуудàс, мэдээëëийí áусàд хэðэгсэë àшигëàж áàйгààгààс үë хàмààðàí òөсвийí áàйгууëëàгà мэдээëëийí сàмáàðыг зààвàë àжиëëууëж, сàмáàðò òàвигдàх мэдээëëийг òîдîðхîй хугàцààíд òîгòмîë шиíэчиëж áàйíà гэж зààсàí áàйдàг. Хîвд àймгийí Буяíò сумыí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðыíхàí эíэ дàгуу

ÕÎÂÄ ÀЙМÀГ

82

òөсвийí иë òîд íээëòòэй áàйдëыг àðд иðгэдэд суðòàëчëàх зîðиëгîîð сàíхүү мэдээëëийí сàмáàðуудыг 2013 îíы íэгдүгээð сàðààс эðхëэí гàðгàж òîгòмîë àжиëëууëж иðсэí áàйíà. Мэдээëëийí сàмáàðыг àжиëëууëàх эðх áүхий àëáàí òушààëòíыг Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðыí дàðгыí òушààëààð òîмиëжээ. Одîîгîîð сумыí òөðийí сàíгийí òөëөөëөгч уг сàмáàðыг хàðиуцàí àжиëëууëж áàйгàà юм áàйíà.

Мэдээëëийí сàмáàðò òухàйí жиëийí òөсвийг жиë áүðийí íэгдүгээð сàðыí 10-íы өдðийí дîòîð áàйðшууëíà. Мөí òөсвийí áàйгууëëàгà өөðийí òөсвөө 10 хîíîгийí дîòîð, cap, уëиðëыí òàйëàíг cap, уëиðëыí гүйцэòгэë гàðсíààс хîйш дîëîî хîíîгийí дîòîð мэдээëëийí сàмáàðò áàйðшууëдàг áөгөөд сумыí íийò òөсвийí гүйцэòгэëийг сүүëийí гуðвàí жиëээð гàðгàхààс гàдíà îðîí íуòгийí òөсөвò áàйгууëëàгыí òөсвийí гүйцэòгэëийг дàвхàð òàíиëцууëдàг áîëжээ. Сàмáàðыí мэдээëëийí гîë àгууëгà íь òус сумàíд хувààðиëàгдсàí íийò òөсвийí сàíхүүжиëò, îðîí íуòгийí îðëîгîîс îðîх сàíхүүжиëò, Сум хөгжүүëэх сàí, Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгийí сàíхүүжиëò, òүүíий зàðцууëàëò, òөсөвò àëáàí áàйгууëëàгуудыí сàíхүүгийí зàðцууëàëòыí зүйë àíги зэðгийг íàðийí òусгàж хàðууëдàг áàйíà. Төсвийí иë òîд áàйдëыг хэðхэí òàíиëцууëàх, ямàð мэдээëэë àвàхыг хүсэж áàйгàà òàëààð àðд иðгэдээс сàíàë àвч, иðүүëсэí сàíàë хүсэëòэд үíдэсëэí àвàхыг хүссэí мэдээëëийг сàмáàðò àжëыí òàв хîíîгò áàгòààí áàйðшууëдàг íь иðгэдийí òàëàðхëыг хүëээжээ.

Мөí òухàйí жиëийí òөсвийí гүйцэòгэëийг сàð áүðээð гàðгàж áàйðшууëдàг áà уëиðàë áүð àðд иðгэдэд íээëòòэйгээð òàíиëцууëдàг áàйíà.“Бàйгууëëàгыí òөсвийí гүйцэòгэëийг сàð áүðээð áàйгууëëàгыí àëáàí хààгчдàд òàíиëцууëж àжиëëàдàг íь òөсвийí иë òîд, íээëòòэй áàйдëыг хàíгàж àжиëëàх үíдэс сууðь áîëдîг” хэмээí Буяíò сумыí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðыí

дàðгà Ш.Дàвààòîгòîх яðьж áàйíà. Цààшид òөсвийí иë òîд íээëòòэй áàйдëыг хàíгàж àжиëëàхыí òуëд сум îðîí íуòгийí òөð зàхиðгààíы áàйгууëëàгà áîëîí удиðдëàгуудààс òîдîðхîй àсуудëыг áîëîвсðууëж, òàйëàгíàж àжиëëàхààс гàдíà иðгэд, àж àхуйí íэгжүүдийг идэвхжүүëэх íь хàмгийí чухàë гэдгийг Ш.Дàвààòîгòîх дàðгà îíцîëсîí юм.

Төсвийí иë òîд, íээëòòэй áàйдëыí сàмáàð àжиëëууëàх áîëсíîîс хîйшхи хîёð жиëд иðгэд уг сàмáàðààс хэðэгòэй мэдээëëээ àвч суðчээ. Тиймээс мэдээëэë шиíэчëэгдэх áүðò иðж үзэж, зàðим òîхиîëдîëд íэмэëò òîдðууëгà àвдàг иðгэд цөөíгүй áий гэíэ. Ийíхүү сумыí íэгдсэí òөсөв áîëîí òөðийí áàйгууëëàгуудыíхàà òөсвийí зàðцууëàëò, гүйцэòгэëийг иë òîд, íээëòòэй áàйдëààð мэдээëж îëîí íийòэд хүðгэх áîëсíîîð иðгэдийí дуíд òөсвийí зàðцууëàëòòàй хîëáîîòîй ямàð íэгэí хàðдëàгà, шүүмжëэë гàðàхàà áîëьжээ. Мэдээëэë àвàхыíхàà хэðээð иðгэд ч өөðсдөө òөсвийí òàëààð зîхих мэдëэгòэй áîëж, Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàíгààð сумàíдàà хийгдэх хөðөíгө îðууëàëòыí àжëуудàд идэвхòэй сàíàë өгдөг áîëсîí áàйíà. Иíгэж сàíàë өгөхдөө мэдээëэë сàйòàй иðгэдийí хувьд íэëээд үíдэсëэëòэй, чухàë áөгөөд үð дүíòэй гэсэí àжëуудыг сîíгîдîг.

Буяíò сумыí 720 гàðуй өðхийí 610 íь мàëчиí өðх. Мàëчдыí хувьд жиëийí дөðвөí уëиðàëд мàëыíхàà áэëчээðийг дàгàí íүүдэëëэдэг ч сумыí òөв хààяàхàí

83

îðîхдîî дэëгүүð хîðшîî îðîхîîс уðьòààд Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðààð îðíî. Мàëчдàд мэдээëэë гэдэг ус àгààð шиг хэðэгòэй áàйдàг áîëîхîîð òэð. Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðыí àжиëòíууд îðж иðсэí хүí áүхэíòэй ууëзàж òàíиëцууëгà хийгээд áàйх зàв òэð áүð гàðàхгүй íь мэдээж. Тиймээс мэдээëëийí сàмáàð хàмгийí чухàë үүðэг гүйцэòгэíэ.

Жиðийí хîёð мàëчиí өвгөí ууëзààд сум îðîí íуòгийíхàà òàëààð яðиà дэëгэхэд хэí хэí íь сумыí òөсөв сàíхүү ийм ийм áàйгàà, иðэх жиëийí òөсөвò эíийг íэмэгдүүëээсэй, òэð àжëыí хөðөíгө îðууëàëò үðгэëжëээсэй гэх мэòээð áàðàгòàйхàí íягòëàí áîдîгчîîс дуòàхгүй òîî òîîцîî яðьдàг áîëжээ. Мэдээëэëòэй иðгэд хүчиðхэг гэдэг эíэ.

Төðийí áàйгууëëàгыí мэдээëэë íь иë òîд, үйë àжиëëàгàà íь íээëòòэй, хийж áуй àжëууд íь иðгэдийíхээ àмьдðàëд сàйí үð íөëөөг үзүүëдэг, хүðòээмжòэй, иðгэд íь мэдээëэë àвàх эðхээ эдэëж, òэð хэðээðээ îðîí íуòгийíхàà òөð зàхиðгààíы áàйгууëëàгыí àжиëд идэвхòэй îðîëцдîг ийм òààòàй хàíдëàгà Буяíò сумàíд хэдийíэ òîгòжээ. Сàйí

зàсàгëàëыí үíдсэí зàðчмуудыг ийíхүү àмьдðàë дээð хэðэгжүүëж, áэхжүүëж áàйгàà зàх хязгààðыí сумыí àжиë үйëс, иðгэдийí àхуй àмьжиðгàà өөдðөг сàйхàí áàйгàà àжээ.

Мэдээëëийí иë òîд áàйдëыг хàíгàх чигëэëээð хийсэí Буяíò сумыíхíы эíэхүү сàíààчиëгà áîë яàх àðгàгүй òүгээí дэëгэðүүëэх шààðдëàгàòàй сàйí òуðшëàгà юм. Аëивàà òөð зàхиðгààíы áàйгууëëàгà сàйí зàсàгëàëыí дîëîîí зàðчмыг хàíгàхыí òуëд юуíы өмíө иë òîд, хүðòээмжòэй, үð íөëөөòэй үйë àжиëëàгààг явууëàх ёсòîй. Эíэ шààðдëàгàд íийцсэí àжëыí íэг íь òөсвийí иë òîд áàйдëыг хàíгàсàí мэдээëëийí сàмáàð.

Төсөв зàхиðàí зàðцууëàгчдыí хувьд үүíийг хийхэд мàш àмàðхàí. Гàгцхүү үйë àжиëëàгààíыхàà мэдээëëийг îëîí íийòэд шудàðгààð, иë òîд, íээëòòэй áàйдëààð хүðгэх хүсэë эðмэëзэëòэй ë áàйхàд áîëíî. ¯үíийг Буяíò сумыí òуðшëàгà хàðууëж áàйíà.

Лавлагаа холбоос:http://buyant.kho.gov.mn/

www.khovd.gov.mn/home/index.php?option=com_content

Холбоо барих:Ш.Дàвààòîгòîх Хîвд àймгийí Буяíò

сумыí Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзðыí дàðгà

Óòàс: 99135230

84

Бàгийíхàí àжиëдàà дàðуй îðж, “Биíг Сîëюшíс” кîмïàíиàс îчиж цàхим зàхидàë иëгээх ïðîгðàмм худàëдàж

àвàв. Тэð дàðуйдàà ïðîгðàммàà хэðхэí сууëгàх, àжиëëууëàх зààвàð зөвëөгөө ч àвч àмжëàà.

Сүхáààòàð àймгийí Иðгэíий òàíхим, “Гэðэëò иðээдүйí эзэд” Төðийí áус áàйгууëëàгàòàй хàмòàðсàí òөсëийí áàгийíхàíы эíэ удààгийí àжиë íь

иðгэдэд, зàð мэдээг íэгэí зэðэг иëгээх, òэдíий сàíàë хүсэëòийг цàхимààð áîëîí уòсààð хүëээí àвàх “цàхим зàхидàë иëгээх ïðîгðàмм”-ыг àймгийí Иðгэíий òàíхимд íэвòðүүëэх.

Бàðууí-Óðò сумыí иðгэдòэй ууëзàж, “зàхидàë” хүëээí àвàхыг зөвшөөðсөí 3430 иðгэдийí уòàсíы дугààðыг цугëууëжээ. “Зàхиàгàà” иëгээх иðгэдийí мэдээëэë цугëууëàх àжиëд сàйí дуðыí гуðвàí àжиëòàí сîíгîж, хөëсëөí àжиëëууëàв. Зàхидàë ïðîгðàмыг дàгàëдààд мîдем áîëîí òусгàй үйëчиëгээíий зàхидëыг зэðэг иëгээх дугààðòàй ч áîëсîí áàйíà. Бàðууí-Óðò сумыí иðгэдийí хàягийí мэдээëэë, уòàсíы дугààð áүхий мэдээëëийí сàíòàй ч áîëчихëîî.

САЙН ТУРШЛАГА: Гэðэëò иðээдүйí эзэд” ТББ Сүхáààòàð àймгийí ИТХ-ыí дэðгэдэх Иðгэíий òàíхимд цàхим зàхидàë иëгээх ïðîгðàммыг сууðиëууëж, мэдээëëийг иðгэдэд шууðхàй хүðгэх òàëààð сàíààчиëгà гàðгàí шиíэ дэвшиëòэò òехíîëîгийг íэвòðүүëэí òөсëөө үð áүòээëòэй хэðэгжүүëжээ. Бàгийíхíы áàðимòàëж áуй зàðчим áîë òөсëийí хэðэгжих хугàцààíд хàмгийí áàгàдàà òàвàí хэëэëцүүëэг хийх áà эдгээð хэëэëцүүëгүүдээ áîдиò үð дүíд хүðгэхийг зîðьжээ. Иðгэíий òàíхимòàй хàмòàðч зîхиîí áàйгууëсàí хэëэëцүүëгүүд àмжиëòòàй хэðэгжиж үð дүíд хүðчээ.

ѯÕÁÀÀÒÀÐ ÀЙМÀГ

“СҮХБААТАР АЙМГИЙН ИТХ-ЫН ДЭРГЭДЭХ ИРГЭНИЙ ТАНХИМ, “ГЭРЭЛТ ИРЭЭДҮЙН ЭЗЭД” ТӨРИЙН БУС БАЙГУУЛЛАГА

85

Аймгийí ИТХ-ààс òөсëийí үйë àжиëëàгààг дэмжиж 800,000 òөгðөгíий зөөвðийí кîмïьюòеð áîëîí òөсëийí áàгийíхàíы àжëыí áàйðíы àсуудëыг шийдэж өгëөө.

“Сүхáààòàð àймàг Иðгэíий òàíхим” Óòàс: 70510615 гэсэí àíхíы зàðàà òүгээëээ.Туðшиëò àмжиëòòàй.

Ажëàà эðчимжүүëж,“Сүхáààòàð àймàг иðгэíий òàíхим” Facebook гðуïï үүсгэж гишүүд íэмэх үйë àжиëëàгàà явууëàв. 1000 гàðуй идэвхòэй гишүүдòэй áîëжээ.

Ажëàà дàхиí òөëөвëөж, иðгэíий òàíхимд хэд хэдэí хэëэëцүүëэг зîхиîí áàйгууëàх, ямàð ямàð àсуудëààð хэëэëцүүëэг хийх зэðэг уðьдчиëсàí òөëөвëөгөө гàðгàв. Бàгийíхíы áàðимòëàж áуй зàðчим áîë òөсөë хэðэгжих хугàцààíд хàмгийí áàгàдàà òàвàí хэëэëцүүëэг хийх áà эдгээð хэëэëцүүëэгүүдээ áîдиò үð дүíд хүðгэх явдàë.

Захидал 1:

2013 оны хоёрдугаар сарын 25 нд Тàмхиíы шиíэ хууëь áàòëàгдàж áàйгààòàй хîëáîгдууëàí Иðгэíий òàíхимд иðгэдэд íээëòòэй хэëэëцүүëэг зîхиîí áàйгууëж, хууëийí òàëààð òàíиëцууëгà суðòàëчиëгààг хийхээð áүðòгэë áүхий 3430 иðгэíд зàð òүгээв.

Захидал 2:

2013 оны гуравдугаар сарын 01 15:00 цагт

Иðгэíий òàíхимд Аймгийí ИТХ-ыí àжëыí àëáà, Эðүүë мэíдийí гàзàð, Цàгдààгийí хэëòэс, òөðийí áус áàйгууëàгууд, “SB” òеëевиз, “Сүхáààòàð” киíî òеàòð, иðгэд хàмòðàí òàмхиíы эсðэг хууëь хэðэгжсэíòэй хîëáîгдууëàí íээëòòэй хэëэëцүүëэг хийëээ. Эíэхүү хэëэëцүүëэгийг хийхэд òîдîðхîй áүëэг хүмүүсийí уòàсíы дугààðыг сîíгîж àвààд зàхидàë иëгээж мэдээëëийг хүðгэëээ.

Иðгэíий òàíхимыí цàхим хуудàсíààс ишëэв: Аймгийí ИТХ-ыí Тэðгүүëэгчдийí 2011 îíы “Тàмхиíы хяíàëòыг сàйжðууëàх òухàй” 66 òîîò òîгòîîëыí хэðэгжиëòэíд хяíàëò шàëгàëò хийх àжëыí хэсгийг сумыí Бàðууí-Óðò сумыí Зàсàг дàðгыí 74 òîîò зàхиðàмжààð áàйгууëàí удиðдàмжийг хàвсðàëòààð áàòëàí òус сумыí íуòàг дэвсгэðò худàëдàà үйëчиëгээíий чигëэëээð үйë àжиëëàгàà явууëдàг дэëгүүð, áààð, ðесòîðàí, íийòийí хîîëíы 40-өөд гàзðуудàд хяíàëò шàëгàëò хийж, иëэðсэí зөðчëийг

86

àðиëгууëàх хугàцààòàй үүðэг, өгч хàмòðàí àжиëëàà. Иðгэíий òàíхим 2014.05.01 https://www.facebook.com/groups/155271297962779/

Захидал 3:

2013 оны гуравдугаар сарын 07-нд Сүхáààòàð àймгийí /Хүүхэд, гэð áүë, хөгжëийí хэëòэс/, òүүíий дэðгэдэх хүүхдийí ïàðëàмеíò, Сүхáààòàð àймгийí ИТХ-ыí дэðгэдэх Иðгэíий òàíхим, Бàðууí-Óðò сумыí ИТХ хàмòðàí Оëîí уëсыí хүүхдийí íэвòðүүëгийí

хîðьдугààð өдðийг òîхиîëдууëàí хүүхдийí зөв хүмүүжиë, хүүхэд хàмгààëëыí жуðмыг íийòэд òàíиуëàí суðòàëчëàí хэëэëцэж мөí хүүхдийí дуу хîîëîйг удиðдëàгыí òүвшиíд хүðгэх үүдíээс хүүхдийí ïàðëàмеíò àíхдугààð хуðëàà Сүхáààòàð àймгийí Иðгэíий òàíхимд хийëээ.

Эíэ үеэð хүүхдийí Пàðëàмеíòийí дàðгà А.Аíàð цààшид хэðхэí àжиëëàх òөëөвëөгөө гàðгàí òàíиëцууëж, Бàðууí-Óðò сумыí ИТХ-ыí дàðгààð áàòëууëëàà. Хүүхэд áүð эðүүë зөв хүмүүжиж, хүүхэд áүðийí дуу хîîëîй зөв иðээдүйí хөгжëийí òүëхүүð áàйх ёсòîй гэдгийг эíэхүү хэëэëцүүëэгээð яðиëцсàí. Зàð мэдээг áүх иðгэд ðүү áус òîдîðхîй хэсгийг сîíгîí зàхидàë иëгээсэí.

Захидал 4: 2013 оны гуравдугаар сарын 15-нд Сүхáààòàð àймгийí ИТХ-ыí хуðàëдààíààс гàðсàí òîгòîîë шийдвэðүүдийг иðгэí áүðò мэдээëëэх, òîгòîîë шийвэðүүдòэй òàíиëцууëàх үүдíээс иðгэдэд дàðààх зàхидëыг иëгээсэí. /2013 onii 03.15nd SUA-n ITH-n 6 dakhi udaagiin songuuliin eeljit bus 5-aar khuraldaanaar 1.Aimgiin 2013onii tusuwt uurchlult oruulsan togtool 2.Aimgiin bolowsroliin khugjliin khutulbur 3.Aimgiin zarim 1 gazar nutgiig ulsiin tusgai khamgaalaltand awah togtooliig 4.Ger horoolold dakhin tuluwlult khiikh juram bolon,irged baiguullagiin umchluliin ed khurungund unulgee khiikh zereg togtooliig batallaa. Utas: 70510615/

Захидал 5:

87

2013 оны гуравдугаар сарын 22-23-нд Сүхáààòàð àймгийí иðгэíий òàíхимд “Оðîí íуòгийí хàðиуцëàгàòàй зàсàгëàëыí òөëөөх идэвхòэй òүíшëэë áà иðгэдийí îðîëцîî” òөсөë, Меðси Кîð Оëîí уëсыí áàйгууëëàгà, Аймгийí áîëîí Бàðууí-Óðò сумыí àжëыí хэсгээс Мàíëàйëàгч эмэгòэйчүүдийí чууëгà ууëзàëòыг àймгийí Иðгэíий òàíхимд зîхиîí áàйгууëàв. Чууëгàíд òàвàí сумыí мàíëàйëàгч гуч гàðуй эмэгòэйчүүд сàíàë áîдëîî сîëиëцîí, уðиàëгà гàðгàí áàòàëëàà.

Эíэ мэдээëëийг зàхидëààð иðгэдэд иëгээж дэëгэðэíгүй мэдээëëийг Иðгэíий òàíхим дээð иðж àвàхыг уðиàëëàà. Иðгэíий òàíхимыí зàй áàгòààмж, хэëэëцүүëгийí үð дүí, хэëэëцүүëж áуй àсуудëуудààс хàмààðààд зàðим òîхиîëдîëд òîдîðхîй хэсэг ðүү зàхидëыг иëгээж, хàðиí иðгэíий òàíхимд áîëсîí үйë àжиëëàгàà, ИТХ-ààс гàðсàí òîгòîîë шийдвэðүүдийí òàëààðх мэдээëëийг зàхидëààð áүх уòàсíы дугààð ðуу хүðгэдэг. Дэëгэðэíгүй мэдээëëийг иðгэíий òàíхим дээð иðж àвàх áîëîмжòîйг сàíууëсàí зàхидëыг ч дàвхàð иëгээдэг.

Иðгэíий òàíхимыí үйë àжиëëàгààíы òàëààð мэдээ мэдээëëийг Facebook гðуïïэд цàг àëдàëгүй íийòэëж áàйв. Ажиë уíдàðч, хуðàë үðгэëжëэí, зàхидàë хөвөðсөөð...

Кîмïьюòеðээ фîðмàòëàхдàà зàхидàë иëгээх ïðîгðàммàà усòгàчихсàí òуë дàхиí сууëгàв. Тиймээс Иðгэíий òàíхимыí àжиëòíуудàд ïðîгðàмм усòсàí òîхиîëдîëд яàж сэðгээхийг зààж суðгàв. Одîî Иðгэíий òàíхимыí мэдээëëийí àжиëòàí О.Лхàгвà-Очиð ïðîгðàммàà áүðэí àжиëëууëж суðчээ. Хàðиí òүүíийг ээëжийí àмðàëòòàй үед íь àжиë зîгсчих òàë áий.

88

Захидал 6:2013 оны дөрөвдүгээр сарын 13-нд “Мîíгîë Óëсыí Еðөíхий сàйд, Зàсгийí гàзðыí гишүүд 4 сàðыí 13 íд 15 цàгò М¯ОНТ¯-ð Төðийí àëáàí хààгчдàд зàсгийí гàзðыí áîдëîгî хэðэгжүүëж áуй àðгà хэмжээíий òàëààð òàíиëцууëíà. Иðгэíий òàíхим уòàс 70510615” гэсэí зàхидëыг 250 иðгэдэд иëгээсэí.

Захидал 7:2013 оны дөрөвдүгээр сарын 22-нд “Аймгийí ИТХ-ààс áàòëàгдсàí жуðмыí дàгуу гэмò хэðгийí мэдээëëийг 150000-500000 òөгðөгөөð худàëдàж àвíà. Дэëгэðэíгүй мэдээëëийг Иðгэíий òàíхимààс Óòàс 70510615” гэсэí зàхидëыг 250 иðгэдэд иëгээсэí.

Захидал 8:2013 оны дөрөвдүгээр сарын 24-нд “Аймгийí ЗДТГ, ИТХ, Меðси Кîð ОÓБ-ыí òөсөë хàмòðàí хууëь дүðэм áîдиò àмьдðàëд àяíы òуг, áîгцыг Бàðууí-Óðò, Óуëáàяí, Мөíххààí, Сүхáààòàð сумдуудàд àяëууëàв. Дэëгэðэíгүй мэдээëëийг Иðгэíий òàíхимààс Óòàс 70510615” гэсэí зàхидëуудыг иëгээëээ. Зàхидàë хөвөðсөөð...

Иíгэж, “Гэðэëò иðээдүйí эзэд” ТББ, àймгийí ИТХ-ыí дэðгэдэх Иðгэíий òàíхимыíхàí хàмòðàí îëîí уëсыí

òөсëийí дэмжëэгòэйгээð Сүхáààòàð àймгийíхàà Иðгэíий òàíхимыг иðгэдэд мэдээëэë òүгээх зàхидëыí ïðîгðàммыг íэвòðүүëж чàдëàà. Одîî Иðгэíий òàíхимыí сууðиí уòàсíы дугààðыг îëîí хүí мэддэг áîëсîí. Бàйíгà òүгээх зàхидëààð мэдээëэë àвсàí иðгэд Иðгэíий òàíхимыí òàëààð áîëîí îðîí íуòгийí òàëààðх мэдээëэëòэй áîëж, îðîí íуòàгò áîëж áуй хуðàë цугëààíд идэвхòэй îðîëцдîг áîëîв.

Меðси Кîð ОÓБ-ыí òөсëийí зîхицууëàгчид сàíхүүгийí áичиг áàðимò хэðхэí áүðдүүëэх òàëààð иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгуудàд суðгàëò зîхиîí áàйгууëж, сàíхүү áүðдүүëэëòийí òàëààð мэдëэг îëгîсîí íь чухàë àжиë áîëжээ. Төсөë хэðэгжүүëж эхëэхэд сàíхүүгийí áàðимò хэðхэí áүðдүүëэх òàëààð мэдëэггүй áàйсàí òөðийí áус áàйгууëëàгыíхàíы чàдàвхи сàйжиðсàí áàйíà.

Захидал 9: 2013 оны есдүгээр сарын 04-нд Сүхáààòàð àймгийí 1 дүгээð áàгийí иðгэдийí дугààðыг сîíгîí àвч зàхидàë иëгээв. Зàхидëààð “Нэгдүгээð áàгийí хуðàë 2013 îíы 09 сàðыí 05íд 09,00 цàгààс àймгийí ЗДТГ-ò áîëíî” дэëгэðэíгүй мэдээëëийг Иðгэíий òàíхимààс Óòàс: 70510615

Лавлагаа холбоос:http://www.facebook.com/

groups/155271297962779/

Холбоо барих :

О.Лхàгвà-Очиð “Сүхáààòàð àймàг Иðгэíий òàíхим”-ийí мэдээëëийí

àжиëòàíÓòàс: 70510615, 91199449

89

ÒªÐÈÉÍ ÁÓÑ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÓÓÄ

САЙН ЗАСАГЛАЛЫН ТӨЛӨӨХ САЙН ТУРШЛАГА

90

Үр дүнгээс үүдсэн яриа

Аðдчиëëыí áîëîвсðîë òөвийí сàйí зàсàгëàëыí òөëөөх òуðшëàгыг үð дүíгээс íь эхэëж

яðимààð сàíàгдëàà. Тэд үүíийгээ “Өөðчëөëòийí òүүх” хэмээí íэðëэдэг юм. Өөðчëөëòийí òүүхийг òөгсгөëөөс íь эхëэí өгүүëэхэд íэí уðàмòàй. Тус òөвийí хэðэгжүүëсэí òөсëийí үð дүíд òөсөë хэðэгжсэí еðөíхий áîëîвсðîëыí суðгууëиудàд үйë àжиëëàгààíы áîëîí òөсвийí мэдээëëийí íээëòòэй сàмáàð àжиëëàдàг áîëсîí áàйíà. Эдгээð сàмáàðòàà òухàйí суðгууëийí жиëийí

òөсөв, сàðыí гүйцэòгэëийí òàйëàí, шàгíàë уðàмшууëëыí зàðдàë, үдийí цàй, хүүхдийí хîîëíы зàðцууëàëò, хàíдив áîëîí áусàд хөðөíгө îðууëàëòыí мэдээëëийг òàвьдàг áîëжээ. Зàðим суðгууëь íээëòòэй мэдээëëийí сàмáàð дээðээ áàгш íàðыíхàà уòàс, цàхим хàягийг òàвьсàí áàйíà. Мөí суðгууëийíхàà дîòîîд дүðэм, жуðмыг уг сàмáàðòàà áàйðëууëжээ.

Төсөë хэðэгжсэí хîёðдугààð суðгууëь íээëòòэй мэдээëëийí сàмáàðòàй áîëсíîîс гàдíà “Нээëòòэй суðгууëь 353528” уòàс àжиëëууëж эхэëсэí гэíэ.

ИЛ ТОД БАЙДАЛД ИРГЭД ДҮН ТАВИНА

САЙН ТУРШЛАГА: Аðдчиëëыí áîëîвсðîëыí òөв òөðийí áус áàйгууëëàгà íь òөðийí үйëчиëгээíий áàйгууëëàгыí иë òîд áàйдàë, хүðòээмжийг Иðгэдийí îíîîíы кàðòыí àðгàчëàëààð үйëчиëгээ хүðòэгч иðгэдээð үíэëүүëж, òуðшиëò хийсэí íь сàйí òуðшëàгà áîëсîí. Óг òуðшëàгыг Авëигàòàй òэмцэх гàзðààс Сàйí зàсàгëàëыí òөëөөх сàйí òуðшëàгà, сàíààчиëгыí íэг гэж үзэí “Авëигààс àíгид, сàйí зàсàгëàëыí òуðшëàгà-2013” өðгөмжëөë хүðòээсэí áàйíà. 2014 îíы òàвдугààð сàðыí 6-7-íд Иíдîíези уëсыí Бàëи àðàëд áîëсîí Нээëòòэй Зàсгийí Түíшëэë (Open Government Partnership)-ийí Ази, Нîмхîí дàëàйí áүсийí îðíуудыí хуðàëд Аðдчиëëыí áîëîвсðîë òөв /ДЕМО/-ийí зàхиðàë Г.Óíдðàë иëòгэгчээð уðигдàж “Check My Service” áуюу òөðийí үйë àжиëëàгààíы иë òîд áàйдàë, үйëчиëгээíий хүðòээмжийг Иðгэдийí îíîîíы кàðòыí àðгàчëàëààð үíэëсэí сàíààчиëгàà òàíицууëсàí áàйíà. Эíэ үеэð “Check My Service” сàíààчиëгà íь Ази, Нîмхîí дàëàйí îðíуудыí зàсàгëàëыí иë òîд, хàðиуцëàгàòàй áàйдàë, иðгэдийí îðîëцîîíы уðàëдààíд шиëдэг сàíààчиëгààð шàëгàðчээ.

АРД×ИЛЛЫН БОЛОВСРОЛ ТӨВ ТӨРИЙН БУС БАЙГУУЛЛАГА

91

Эíэ уòсààð эцэг эхчүүд суðгууëийí òàëààðх сàíàë гîмдîë, шүүмжëэëээ иëэðхийëэх áîëîмжòîй áîëсîí íь дàвуу òàë юм. Мөí òус суðгууëийí эмчийг суðàгчид íь àжëыí цàгààð өðөөíдөө áàйдàггүй, зàí хàðьцàà мууòàй гэж дүгíэсэí áàйíà. Аðдчиëëыí áîëîвсðîë òөвөөс хэðэгжүүëсэí òөсëийí үð дүíд òус суðгууëийí эмч 2013 îíы есдүгээð сàðààс эхëэí àжиëëàх цàгийí хувààðь áîëîí гàð уòàсíыхàà дугààðыг өðөөíийхөө үүдэíд áичиж өëгөжээ.

Чиíгэëòэй дүүðгийí òàвдугààð суðгууëийí “Өөðчëөëòийí òүүх” áàс сàíàà àвуушòàй, сàйí òуðшëàгà áîëжээ. Тус суðгууëьд àíги дүүðгэëò хэòэðсэí, хичээëийí àíги òàíхим хүðэëцдэггүй хүíдðэëòэй àсуудàë áàйгàà íь үíэëгээíий дүíгээð гàðсàí áàйíà. Төсëийí хүðээíд òàвдугààð суðгууëийíхàí өөðсдийí íөөц áîëîëцîîíд òуëгууðëàí суðгàëòыí меíежеðүүдийí суудàг өðөөг íийëүүëэí зàсвàðëàж òîхижууëàí хичээëийí íэг òàíхим íэмэгдүүëсíээð хîёð àíги ээëжээð хичээëëэх áîëîмжòîй áîëжээ.

Түүíчëэí хîёðдугààð суðгууëийí àдиëààð íээëòòэй мэдээëëийí сàмáàð àжиëëууëсàí áàйíà. Тàвдугààð суðгууëийí шиíэëэг àжиë íь өөðсдийí цàхим хуудàсòàй áîëсîí явдàë. Тус суðгууëь өөðийí цàхим хуудàсгүй áàйсàí áîë òөсëийí үíэëгээíий үð дүíд www.school5.mn цàхим хуудàс íээж, http://school5.mongol.name áëîг àжиëëууëж эхэëжээ. Нийсëэëийí еðөíхий áîëîвсðîëыí суðгууëиудààс өөðийí цàхим хуудàсòàй суðгууëь òуí цөөí. Тиймээс òàвдугààð суðгууëийí цàхим хуудàс áусдàд үëгэð дууðиàë áîëîхуйц сàйí òуðшëàгà áîëж чàджээ. Тус суðгууëийíхàí цààшид цàхим хуудàсíыхàà àгууëгà мэдээëëийг уëàм áîëîвсðîíгуй áîëгîхîîð àжиëëàж áàйгàà àжээ.

Дàðààгийí сàйí òуðшëàгыí эзэд áîë хөгжëийí áэðхшээëòэй хүүхдүүдийí 55 дугààð суðгууëь. Тус суðгууëь Мэдээëëийí иë òîд áàйдàë áà

мэдээëэë àвàх эðхийí òухàй хууëийí дàгуу сàíхүүгийí мэдээëëийí сàмáàð àжиëëууëàí суðгууëийíхàà жиëийí òөсөв, уëиðëыí гүйцэòгэëийí òàйëàíг иë òîд, íээëòòэй òàвьдàг áàйсàí íь сàйí òуðшëàгà áîëж чàджээ. Аðдчиëëыí áîëîвсðîë òөвийí òөсëийí үíэëгээíий дүíд иë òîд áàйдëыг íэмэгдүүëэхийí òуëд òөсвийí гүйцэòгэëийí òàëààð 14 хîíîг òуòàмд áàгш, àжиëòíуудыí хуðàë хийж, уëиðàë òуòàмд сàíхүүгийí òàйëàíгàà òàíиëцууëдàг áîëсîí áàйíà.

Аðдчиëëыí áîëîвсðîë òөв /ДЕМО/ áүòээëч хàðиëцàà үүсгэí Нийсëэëийí áîëîвсðîëыí гàзàðòàй хàмòðàí àжиëëàх “Сàíàмж áичиг” áàйгууëàí àжиëëàжээ.

Түүíчëэí 55 дугààð суðгууëь дээð хийсэí үíэëгээгээð òус суðгууëь íь хөгжëийí áэðхшээëòэй хүүхдүүдэд суðгàëòыí үйë àжиëëàгàà явууëдàг îíцëîгòîй áîëîвсðîëыí áàйгууëëàгà áîëîвч íэгдүгээð àíгид гàíцхàí òусëàх áàгшòàй, цàëиíжууëàх òөсөвгүйгээс áîëîîд сэòгэë зүйч, сувиëàгчгүй áàйжээ.

Эíэ áàйдëàà БШÓЯ-íд òàíиëцууëсíààð 2013 îíы есдүгээð сàðààс íэг òусëàх áàгш, 2014 îíы хîёðдугààð сàðààс хîёð òусëàх áàгш, мөí îíы гуðàвдугààð сàðààс сэòгэë зүйч, сувиëàгчийí îðîí òîî íэмэгдсэí áàйíà. Тус суðгууëийí áàðиëгà зîðиуëàëòыí áус. Тиймээс àíги òàíхимууд íь зàсвàð үйëчиëгээ хийх шààðдëàгàòàй áîëжээ. Төсëийí хүðээíд Сîëîíгîсыí КОНЕС кîмïàíи 40 сàя òөгðөгийí сàíхүүжиëòээð суðгууëийí уðëàг зààëíы их зàсвàðыí àжëыг хийж өгчээ.

Үйлчилгээ ба үнэлгээ Еðөíхий áîëîвсðîëыí суðгууëиудàд хичээëийí хувààðь áүхий сàмáàðууд ë áàйдгààс áиш òөсөв сàíхүүгийí òàйëàíгàà дэëгэсэí сàмáàð áàйдàггүй. Тэгвэë дээð өгүүëсэí òөсëийí үð дүí яàх àðгàгүй шиíэëэг áөгөөд сàйí òуðшëàгà áîëсîí гэдэгòэй òà сàíàë íийëэх áизээ. Ямàð òөсөë хэðэгжүүëсíээð ийм үð

92

дүíд хүðэв гэдгийг îдîî òàйëáàðëàя. Аðдчиëëыí áîëîвсðîë òөв “Check My School” áуюу еðөíхий áîëîвсðîëыí суðгууëийí иë òîд áàйдàë, хүðòээмжийг үíэëэх òөсëийг 2013 îíы гуðàвдугààð сàðààс зуðгàдугààð сàðыí хîîðîíд Сүхáààòàð дүүðгийí хîёðдугààð суðгууëь, Чиíгэëòэй дүүðгийí òàвдугààð суðгууëь, Бàяíзүðх дүүðгийí 55 дугààð суðгууëиудàд òус òус хэðэгжүүëжээ. Төсëийí хүðээíд íийò 1061 эцэг эх, суðàгчид үíэëгээíд хàмðàгдсàí áөгөөд íийò 20 òөðийí áус áàйгууëëàгыí òөëөөëөë үíэëгээíий áàгийí гишүүдээð àжиëëàсàí юм áàйíà.

Суðгууëиудыí иë òîд áàйдàë, хүðòээмжийг хэðхэí үíэëсэí àðгà íь òуí шиíэëэг. Төсөë хэðэгжсэí суðгууëиудàд эцэг эх, суðàгчдààð Иðгэдийí îíîîíы кàðò áөгëүүëэí кàðòààð иëэðсэí зөðчиë дуòàгдàë áîëîí òуëгàмдсàí àсуудëуудыг шийдвэðëэжээ. Төðийí үйëчиëгээг иðгэд, îëîí íийòээð үíэëүүëсэí гэсэí үг. Óг үíэëгээíд òуëгууðëàí үíэëгээíий áàгийí гишүүд òөðийí áàйгууëëàгàòàй хàмòàðч àжиëëàж сàíàмж áичиг áàйгууëдàг áàйíà. Иíгэсíээð òөð, иðгэд, иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгыí хîîðîíд áүòээëч хàðиëцàà, хàмòыí àжиëëàгàà áий áîëж чàдсàíыг дээð өгүүëсэí. Еðөíхий áîëîвсðîëыí суðгууëиуд дээð Иðгэдийí îíîîíы кàðò àшигëàí хийсэí иë òîд áàйдàë, хүðòээмжийí үíэëгээ ийм ë àðгàчëàë, зàðчмààð хэðэгжжээ.

Ийíхүү Иðгэдийí îíîîíы кàðòыí àðгàчëàëыг Мîíгîëд àíх íэвòðүүëж òөðийí үйëчиëгээг үйëчиëгээ хүðòэгч иðгэдээð үíэëүүëэх àжëыг ïðàкòик дээð òуðшиí хэðэгжүүëсíийг íь Зàсгийí гàзðыí Хэðэг эðхëэх гàзàð, Хууëь зүйí яàм áîëîí Авëигàòàй òэмцэх гàзðààс үíэëж Аðдчиëëыí áîëîвсðîë òөвийí эíэ үйë àжиëëàгààг 2013 îíы шиëдэг òуðшëàгààð шàëгàðууëж “Шудàðгà ёсíы òөëөө” өðгөмжëөëөөð шàгíàсàí áàйíà. Аðдчиëëыí áîëîвсðîë òөв 2014 îíы есдүгээð сàðààс эхëэí “Check My School” áуюу еðөíхий áîëîвсðîëыí суðгууëийí иë òîд áàйдàë, хүðòээмжийг үíэëэх òөсëийí хүðээíд Бàяíгîë дүүðгийí 47, Бàяíзүðх дүүðгийí 85, Сîíгиíîхàйðхàí дүүðгийí 65, Сүхáààòàð дүүðгийí íэг, 29, 116, Хàí-Óуë дүүðгийí 52, 63, Чиíгэëòэй дүүðгийí 17 гэсэí íийò есөí суðгууëьд Иðгэдийí îíîîíы кàðòыí àðгàчëàëààð үíэëгээ хийж áàйгàà àжээ. Цààшид “Check My School” áуюу “ЕБС-ийí иë òîд áàйдàë, хүðòээмжийг үíэëэх íь” òөсëийí хүðээíд 2014 îíд БШÓЯ-òàй хàмòðàí ЕБС-ийí иë òîд áàйдàë, хүðòээмжийг Иðгэдийí îíîîíы кàðòыí àðгàчëàëààð үíэëэх жуðмыí òөсëийг áîëîвсðууëж áàòëууëàхààð àжиëëàж áàйгàà гэíэ. Тус òөðийí áус áàйгууëëàгà “Төðийí үйëчиëгээíий иë òîд áàйдàë, хүðòээмжийг үíэëэх” áуюу “Check My Service” хөòөëáөðийí хүðээíд 2012-2014 îíд их суðгууëиудыí үйëчиëгээг îюуòíуудààð үíэëүүëэх “Check My University”, еðөíхий áîëîвсðîëыí суðгууëийí иë òîд áàйдàë, хүðòээмжийг үíэëэх “Check My School”, өðхийí эðүүë мэíдийí òөвийí иë òîд áàйдàë, хүðòээмжийг үíэëэх “Check My Clinic”, дүүðгийí Эðүүë мэíдийí íэгдëийí иë òîд áàйдàë, хүðòээмжийг үíэëэх “Check My Hospital”, Óëсыí íэгдүгээð òөв эмíэëгийí иë òîд áàйдàë, хүðòээмжийг үíэëэх “Check My Hospital-1” òөсëүүдийг òус òус хэðэгжүүëж сàйí зàсàгëàëыí òөëөөх сàйí òуðшëàгыг хуðимòëууëсàí áàйíà.

93

Иргэдийн онооны карт олон улсын шилдэг санаачилга боловАðдчиëëыí áîëîвсðîë òөв /ДЕМО/ íь 2009 îíîîс хîйш íийгмийí хàðиуцëàгыí чигëэëээð үйë àжиëëàгàà явууëж áàйгàà áөгөөд Мîíгîëд àíх удàà Иðгэдийí îíîîíы кàðòыí àðгàчëàëыг íэвòðүүëж, эíэхүү àðгàчëàëààð òөðийí үйëчиëгээг иðгэдээð үíэëүүëэх òөсөë хөòөëáөðүүдийг хэðэгжүүëж áàйгààг өмíө дуðдсàí. Мîíгîë Óëсыí òөðийí àëáàíы шиíэòгэëийí íэг гîë àëхàм íь òөðийí àëивàà хэðэгò иðгэдийí îðîëцîîг хàíгàх òàëààð хэðэгжүүëж áàйгàà үйë àжиëëàгàà, òүүíий үð дүí гэж үздэг. Оðîëцîîíы îëîí яíзыí àðгà, хэëáэðүүд áàйдгийí чухàм íэг íь òөðийí үйëчиëгээг иðгэдээð үíэëүүëэх хэëáэð áөгөөд îðчиí цàгò îëîí îðîíд Иðгэдийí îíîîíы кàðòыí àðгàчëàëыг àшигëàх áîëжээ. Эíэ íь яëàíгуяà òөðийí үйëчиëгээíий сàëáàðууд, òүүíий áàйгууëëàгуудыí иðгэддээ үзүүëж áàйгàà үйëчиëгээíий хүðòээмж, чàíàðыг дээшëүүëэхэд зàйëшгүй хэðэгцээòэй áөгөөд үð íөëөөòэй àðгà гэдгийг дэëхийí îðíуудыí òуðшëàгààс хàðж áîëíî. Иðгэдийí îíîîíы кàðòыí үйë àжиëëàгàà íь îëîí íийòэд òуëгууðëàсàí Иðгэдийí òàйëàíгийí кàðò, íийгмийí àудиòыí àðгàчëàëààс áүðдсэí үíэëгээíий хîëимîг àðгà юм. Иðгэдийí òàйëàíгийí àдиë Иðгэдийí îíîîíы кàðò íь иðгэдийí òàйëàгíàх чàдвàð áîëîí үйëчиëгээ үзүүëэгчийí хàðиуцëàгà хîёðыí íийцëийí àðгà хэðэгсэë гэж áîëíî. Хэдий òийм áîëîвч үйëчиëгээ үзүүëэгч áîëîí үйëчиëгээ хүðòэгч хîîðîíдыí íүүð òуëсàí ууëзàëòыг îðууëсíààð Иðгэдийí îíîîíы кàðò íь шууд хàðиу үйëдэë хийх áîëîмжийг áий áîëгîдîг áàйíà. Эíэ үйë явц íь хîёð îðîëцîгч òàëд эðх мэдэë îëгîх хүчòэй зэвсэг áîëдîг. Эíэхүү àðгàчëàë íь òухàйí òөðийí áàйгууëëàгààс иðгэд үйëчиëгээ àвàхàд чухàм ямàð àсуудàë áэðхшээë áàйгààг иðгэд өөðсдөө гàðгàж, дàðàà íь

òэðхүү үйëчиëгээг зîхицууëдàг ямàð хууëь зүйí áàðимò, íîðм сòàíдàðò áàйдгийг судëàсíы үíдсэí дээð иðгэд Иðгэдийí îíîîíы кàðòыí àðгààð òухàйí үйëчиëгээíд үíэëгээ áуюу îíîî өгíө. ¯үíий дàðàà òухàйí үйëчиëгээ үзүүëэгч áàйгууëëàгà íь мөí àдиë өөðсдийí үйëчиëгээг үíэëíэ. Эцэсò íь íүүð òуëсàí ууëзàëò áуюу хàмòàðсàí ууëзàëòààð үйëчиëгээ хүðòэгч иðгэд áîëîí үйëчиëгээ үзүүëэгч áàйгууëëàгà хàðиëцàí Иðгэдийí îíîîíы кàðòыí үð дүíг òàíиëцууëж, хàðиëцàí яðиëцàж òухàйí үйëчиëгээг цààшид сàйжðууëàх òөëөвëөгөөг хàмòðàí áîëîвсðууëдàг áàйíà. Иíгээд òîдîðхîй хугàцààíы дàðàà үйëчиëгээ хүðòэгчид дàхиí òухàйí үйëчиëгээг үíэëж, өмíөх жиëийí Иðгэдийí îíîîíы кàðòыí үð дүíòэй хàðьцууëж үйëчиëгээíд àхиц гàðсàí эсэхэд үíэëгээ өгдгөөðөө îíцëîгòîй. Иíгэсíээð òөðийí áàйгууëëàгуудыí үйëчиëгээíий иë òîд áàйдàë сàйжиðч, үйëчиëгээíий чàíàð хүðòээмж íэмэгддэг áàйíà. Тîвчхîíдîî áîë Иðгэдийí îíîîíы кàðò íь íийгмийí áîëîí òөðийí хàðиуцëàгàòàй áàйдàë, мөí үйëчиëгээ үзүүëэгчдээс эðгэí òàйëàгíàх явцыг хàíгàдàг àðгàчëàë юм.“Check My Service” сàíààчиëгà 2013 îíд Ази, Нîмхîí дàëàйí îðíуудыí зàсàгëàëыí иë òîд, хàðиуцëàгàòàй áàйдàë, иðгэдийí îðîëцîîíы уðàëдààíд шиëдэг сàíààчиëгààð шàëгàðсàí íь эíэхүү сàйí òуðшëàгыг îëîí уëсàд хүëээí зөвшөөðсíий иëðэë áàйв.

Лàвëàгàà хîëáîîс:www.demo.org.mn

Холбоо барих: Хàяг: СБД, 6-ð хîðîî, Бàгà òîйðуу,

44-ð áàйð, 3 дàвхàð, 7 òîîò /“Зàëуучууд зîчид” áуудëыí áàðууí

уðд, “Сиòи Иíòесò”-ийí áàйð/Óòàс: 310560, 99164419

Эëекòðîí шуудàí: demo@magicnet.mn

94

“ИЛ ЗАСАГ”-ИЙН ЭРЭМБЭ

САЙН ТУРШЛАГА: Мîíгîë Óëсыí зàсгийí гàзðыí òөв áàйгууëëàгууд иë òîд áàйдëыг хэðхэí хàíгàж áàйгààг íээëòòэй эх суðвàëжийí үíдсэí дээð íягòàëж дууссàí áà эхíий ээëжиíд Зàсгийí гàзðыí яàм, àгеíòëàгуудыí ямàð мэдээëэë íээëòòэй, ямàð мэдээëэë хààëòòàй áàйгààг òîгòîîж цàхим сàйòàд íийòэëжээ. Эíэ íь òөðийí иë òîд áàйдëыг эеðэг, сөðөг суðòàëчиëгàà áîëîí хийсвэð îйëгîëòуудààс àëь áîëîх àíгид, зөвхөí áîдиòîй áàðимò мэдээëëийí үíдсэí дээð дэëгэí хàðууëàх зîðиëгîòîй юм. Мөí òөðийí хààëòòàй мэдээëëийг судàëгààíы áîëîí эðэí суðвàëжëàх сэòгүүë зүйí àðгààð íээëòòэй áîëгîж îëîí íийòэд хүðгэх àжëыг эхëүүëсэí áàйíà.

“ИЛ ТОД БАЙДАЛ САН” ТӨРИЙН БУС БАЙГУУЛЛАГА

Төðийí áàйгууëëàгуудыí мэдээëëийí чàдàвх, áîëîмж ихээхэí сàйжиðч àсàð их

мэдээëëийг àëáàí ёсíы цàхим сàйò, хэвëэë мэдээëëийí íийòëэë, íэвòðүүëэг, òîвхимîë, хэвëэëийí хуðàë, ууëзàëò зэðэг хэëáэðээð өдөð òуòàм дàмжууëàí òүгээж áàйгàà хэдий ч суðòàëчиëгàà, PR-ыí áүòээгдэхүүүí хэò дàвàмгàйëж иðгэд, îëîí íийòийí хэðэгцээ шààðдëàгàд íийцсэí áîдиòîй áàðимò, мэдээëэë үгүйëэгдсэí хэвээð áàйгàà áиëээ.

Шиíэчëэëийí Зàсгийí гàзàð 2012 îíы íàмðààс өөðийí үйë àжиëëàгààг суðòàëчëàх зîðиëгîòîй www.zasag.mn цàхим хуудсыг áàйгууëàí àжиëëууëсàí íь үүíий íэг жишээ.

Ил засаг цахим хуудас “Иë òîд áàйдàë сàí” ТББ-хàí òөðийí үйë àжиëëàгààг иðгэíий íийгмийí өíцгөөс иë òîд áîëгîх зîðиëгî áүхий www.ilzasag.mn цàхим хуудсыг íээжээ.Цàхим хуудсыí зàгвàðыг “Тîм àмжиëò” áîëîí “Ийгë сîфò” ХХК-иудòàй хàмòðàí хэд хэдэí яíзààð òуðшиж үзсэíий эцэсò íэг òàëààс мэдээëëийí áàгòààмж ихòэй, íөгөө òàëààс áүòцийí хувьд хàðьцàíгуй эíгийí îйëгîмжòîй зàгвàðыг сîíгîж хийëгэжээ. ¯үíий үð дүíд òөðийí хîëáîгдîëòîй ямàð ч áичëэг áуюу áàðимò, мэдээëëийг áàйгууëëàгà, àëáàí òушààëòíы àíгиëàëд дàíгààð, эсвэë зэðэг áүðòгэж îðууëàх, дàðàà íь áуцààгààд òэгж àíгиëж хàðууëàх, хàйëò хийí гàðгàж иðэх зэðэг áîëîмжийг áүðдүүëсэí àж.

95

“Èл тод байдал сан” ТББ-ын гүйцэтгэх захирал Д.Цэрэнжавтэй ярилцлаа.

-Цахим хуудасны загвар их энгийн юм?

-Бидíий хүссэí зàгвàðыí дàгуу, яëàíгуяà àíгиëëыг жиðийí иðгэдэд îйëгîмжòîй, цэгцòэй áàйдëààð хийж гүйцэòгэх вэá дизàйíы кîмïàíи хîвîð áàйсàí. Тэд өíдөð өðòөгòэй хэðíээ гîё сàйхíыг íэгдүгээðò, мэдээëëийí àгууëгà, эмх цэгцийг хîёðдугààðò òàвьсàí íүсэð цàхим хуудàс хийх хàíдëàгàòàй áàйсàí юм. Ийм цàхим хуудàс òухàйí үедээ сàйхàí хàðàгдàвч, цààш íь үðгэëжëүүëэí àвч явàхàд мàш òүвэгòэй áîëîх áàйëàà. Аíх яàм, àгеíòëàгийí хуудсууд òус áүðòээ ëàвëàх áуëàíòàй áàйх зэðгээð òөëөвëөсөí áîëîвч ïðîгðàмчëàëыí хувьд àëдàà мàдàг áàйíгà гàðсíы уëмààс àðгà áуюу хяëáàðчиëсàí. Тиймээс эíгийí зàгвàðààс эхэëж зүгшðүүëсíий дàðàà ààжмààð íэмж өðгөжүүëэх зàðчмыг áàðимòëàх шийдэëд хүðсэí.Төсëийí өмíөх үе шàòàíд www.ilzasag.mn цàхим хуудсыг зөвхөí яàм,

àгеíòëàгийí àíгиëëààð áàйгууëсàí áîë эíэ үе шàòàíд òөðийí àëáàí òушààëòíы àíгиëëыг íэмсíээð цààшид òөðийí үйë àжиëëàгààг иíсòиòуци áà хувь хүмүүсийí òàëààс íэгэí зэðэг íээëòòэй áîëгîж àжиëëàх îðîí зàйг áий áîëгîж áàйгàà юм. Оëîí íийòийí хувьд зàйëшгүй мэдэх шààðдëàгàòàй гэж үзсэí òийм áàðимò, мэдээëëийг áîдиòîйгîîð íээëòòэй áîëгîх зàðчмыг áàðимòàëж áàйíà.

-Яамдынхан танай сайтын талаар ямар сэтгэгдэлтэй байдаг вэ?

-www.ilzasag.mn цàхим хуудсыг àжиëëууëààд хэсэг хугàцàà өíгөðсíий дàðàà Бàйгàëь îðчиí, àяëàë жууëчëàëыí яàм, Сîёë, сïîðò, àяëàë жууëчëàëыí яàм, Эдийí зàсгийí хөгжëийí яàм, Эðчим хүчíий яàм, Цөмийí эíеðгийí гàзàð зэðэг яàм, àгеíòëàгийí хэвëэë мэдээëэë, îëîí íийòòэй хàðиëцàх àëáàíы хүмүүсò эëекòðîí шуудàí явууëж, мөí уòсààð яðьж сàíàë сэòгэгдëийг íь сîíссîí. Тэд :-Тà áүхэí мàíàй яàмàí дээð иðээд хүссэí мэдээëëээ àвààд цàхим хуудсàíдàà òàвьж áîëдîггүй юм уу. Мэдээëëийг дээд шàòíы удиðдëàгàдàà òàíиëцууëж áàйж цàцдàг учðààс цàг их àëддàг.Бид хàíгàëòòàй мэдээëэë îðууëдàг, мàíàй сàйд ч зөíдөө яðиëцëàгà өгдөг, òэгсээð áàйхàд хààëòòàй áàйíà гээд áàйгààгийí учðыг îйëгîхгүй áàйíà гэх мэò сàíàë, шүүмжëэëийг гàðгàсàí.Цàхим хуудсыг дàхиí òөëөвëөх, шиíээð хийëгэх, áàйíгà мэдээëэë îðууëàх

96

Зураг: 2014 îíû 6-ð ñàðûí áàéäëààð “Èë òîä áàéäëûí кàðò”-ûã õàíãàëòòàé ñàéí áºãëºæ “Èë òîä áàéäëûí èíäекñ”-ýýð ñàéí

¿íýëãýý àâñàí Бàéãàëü îðчèí, íîãîîí õºãæëèéí яàìíû кàðòûã ñàéí òóðшëàãûí æèшýý ãýæ ¿зëýý.

явцàд òөðийí мэдээëëийí мөí чàíàð, àч хîëáîгдëыí òàëààðх áидíий îйëгîëò, òөсөөëөë уëàм гүíзгийðч îëîí òàëòàй áîëж áàйíà. Бид цààшид www.ilzasag.mn íь иíдекс (ðейòиíг), мîíиòîðиíг, эðэí суðвàëжëàгыí явц, үð дүí зэðэг

áусàд àжëыг шууд íээëòòэй áîëгîж, хүмүүс сàíàë áîдëîî иëэðхийëэх, шүүмжëэх зэðгээð òàë áүðээсээ îðîëцîх, эíэ уòгààðàà хàмòыí àжиëëàгàà, îðîëцîîíы òàëáàð áàйëгàхàд òүëхүү àíхààðíà.

-Та бүхэн “ил тод байдлын карт “нэвтрүүлсэн. Энэ талаар тодруулбал:

-Төðийí áàйгууëëàгууд өөðсдийí сàíààчиëгààð áуюу Мэдээëëийí иë òîд áàйдàë áà мэдээëэë àвàх эðхийí òухàй хууëь -ийí эхíий хэсэгò зààсàí зàðчмуудыí дàгуу мэдээëëээ хэðхэí иë òîд áîëгîж áàйгààг судàëсíы үíдсэí дээð “Төðийí áàйгууëëàгыí иë òîд áàйдëыí кàðò”-ыí эхíий хувиëáàðыг яàм, àгеíòëàг òус áүðээð áэëòгэж гàðгàëàà.Төðийí áàйгууëëàгыí зүгээс хàмгийí òүðүүíд ямàð ямàð мэдээëëийг иë òîд áîëгîх ёсòîйг жàгсààгààд òэð мэдээëэë íээëòòэй áàйгàà эсэхийг îëж òîгòîîх зàмààð үíэëэх àðгà юм. Эíэ зîðиëгîîð áид яàм, àгеíòëàгуудыí “Иë òîд áàйдëыí кàðò” хэмээх áүòээгдэхүүíийг áий áîëгîí òуðшиж эхэëëээ.

-Энэ картын үнэлгээний шалгуур үзүүлэлтийн онцлог...-Эíэ кàðò íь òухàйí яàм, àгеíòëàгийí хувьд хàмгийí чухàë мэдээëэë íээëòòэй áàйгàà áîë шууд òàíиëцууëж, хàðиí хààëòòàй áуюу òîдîðхîйгүй áîë зîхих òàйëáàðыг хийсэí хүсíэгò юм. Кàðòыí эхíий

97

хувиëáàðò, яàм, àгеíòëàгыí удиðдëàгà, àëáàí òушààëòàí, хүíий íөөцòэй хîëáîîòîй үíдсэí мэдээëëийг áàгòààсàí áà цààшид ààжмààð өðгөжүүëж òухàйí яàмíы òàëààð иëүү өðгөí хүðээòэй, иëүү иж áүðэí мэдээëëийг íэг хàвòгàйгààс îëж àвíà. “Иë òîд áàйдëыí кàðò” íь òөðийí áàйгууëëàгыí хàмгийí чухàë мэдээëëүүдийг хуðààíгуйëж хүсíэгòэí хэëáэðээð хàðууëсàí хàвòгàй (хуудàс) юм. Хàðиí áид òөðийí áàйгууëëàгыí òîдîðхîй мэдээëëийг хэðхэí иë òîд, íээëòòэй áîëгîсíыг үíэëэх àðгàчëàëыг àшигëàсàí.¯үíий òуëд эхëээд îëîí íийòэд хàмгийí чухàë àч хîëáîгдîëòîй, òэдíий мэдэх эðхэд íийцсэí òийм мэдээëëийí жàгсààëò гàðгàсíы үíдсэí дээð “Иë òîд áàйдëыí кàðò”-ыí зàгвàðыг áîëîвсðууëсàí. Óг кàðòыг íээëòòэй эх суðвàëжийг àшигëàí өөðсдөө áөгëөж, дàðàà íь òухàйí áàйгууëëàгàд хууëийí дàгуу хүсэëò òàвьж гүйцээж áөгëүүëэх àðгààð хàмòàðч àжиëëàв. Яàм, àгеíòëàгò òус áүðò òàвих àсууëò áуюу мэдээëëийí àгууëгà ижиë учðààс òэдгээðийг өөð хîîðîíд íь хàðьцууëж дүгíэх áîëîмж áүðдсэí.Төðийí áàйгууëëàгà òус áүðийí кàðòыг зэðэгцүүëэí íийòэëсíээð òэдгээðийí иë òîд áàйдëыг òîв òîдîðхîй áàðимò мэдээëэëд òуëгууðëàí хàðьцууëàх áуюу яíз áүðийí үíэëгээ гàðгàхàд дөхөж îчëîî. Эхíий ээëжиíд яàмдыí иë òîд áàйдëыí кàðòыг www.ilzasag.mn цàхим хуудсàíд íийòэëсэí. Иðгэд, îëîí íийòийí зүгээс òөðийí áàйгууëëàгыí иë òîд áàйдëыí òухàй судàëгààíы дүгíэëò áус, иë òîд áîëгîсîí мэдээëэëòэй шууд òàíиëцàх íь ийм кàðòыí дàвуу òàë гэж үзэж áàйíà.-Бид îдîî “Иë òîд áàйдëыí кàðò”-íы зөвхөí сууðь хувиëáàðыг àшигëàж áàйгàà áà òөсëийí дàðààчийí үе шàòàíд уëàм áîëîвсðîíгуй áîëгîж дэëгэðүүëэí иë òîд áàйдëыí шàëгууð áîëгîх хэмжээíд хүðгэх зîðиëò òàвьж áàйíà. Бàс “Иë òîд áàйдëыí кàðò”-ààð òөðийí áàйгууëëàгà, àëáàí òушààëòíуудòàй

хîëáîгдîëòîй áөгөөд уðьд хààëòòàй, òîдîðхîйгүй, эсвэë хàгàс дуòуу áàйсàí, мөí иëòгэë òàйëàí, өгөгдëийí сàí зэðэгò дàëд хàдгàëàгдàж áàйсàí, áàс áидíий àëáàí хүсэëòийí дàгуу яàм, àгеíòëàгуудààс иðүүëсэí íэëээд îëîí шиíэ áàðимò мэдээëэë áàгòсàíààð www.ilzasag.mn цàхим хуудсàíд íээëòòэй áîëж îëîí íийòийí àíхààðàë, хэвëэë мэдээëëийí эðгэëòэíд îðсîí.

-“Ил тод байдлын индекс” –ээ ямар аргачлалаар явуулсан бэ?-Óðьд íь мàíàйд òөðийí áàйгууëëàгуудыí иë òîд, íээëòòэй áàйдëыг гîëчëîí хүмүүсийí сэòгэгдэë, цөөí òîхиîëдîëд сòàòисòик мэдээëэëд òуëгууðëàí үíэëж áàйсàí. Мөí òөðийí áàйгууëëàгууд өөðсдөө үíэëэхдээ гîëдуу эíэ чигëэëээð хийж гүйцэòгэсэí àжëыí òàйëàí, òîî хэмжээг үíдэсëэж áàйсàí юм. Төðийí ямàð ч áàйгууëëàгàд иë òîд, íээëòòэй áàйдëыí òàëààð íийòëэг яðиà, òàíиëцууëгà, àжëыí òөëөвëөгөө, òàйëàí, суðòàëчиëгàà хàíгàëòòàй áîëîвч 2009 îíы “Төðийí áàйгууëëàгыí иë òîд áàйдëыí шàëгууð үзүүëэëò”, 2011 îíы Мэдээëëийí иë òîд áàйдàë áà мэдээëэë àвàх эðхийí òухàй хууëь 2012 îíы “Төсөв, сàíхүүгийí иë òîд áàйдëыг хàíгàхàд дàгàж мөðдөх жуðàм” áîëîí áусàд хууëь òîгòîîмжийí дàгуу íàðийвчиëж òуëгàхàд íийòдээ хàíгàëòгүй áàйíà. ¯үíийг сүүëийí үеийí судàëгààíууд дàвхàð íîòîëсîí.Дээð дуðдсàí хууëь жуðмыí зààëòуудыí ихэíх íь еðөíхий, òîдîðхîй хэмжүүð áàйхгүйí уëмààс судàëгààíы áàйгууëëàгууд өөð өөðийí хàðàх өíцөг чàдàвх, áîëîмжîîс шàëòгààëàí үзэмжээðээ үíэëж дүгíэхэд хүðгэж áàйíà. Авëигийí иíдекс, шудàðгà áàйдëыí òүвшиí, íийгмийí хэсэг áүëгийí òөсөөëөë, òөсөë, хөòөëáөðүүдийí áиеëэëòийí òàëààðх судàëгàà, үíэëгээíий àжëуудыí òàйëàíг үзэхэд иë òîд áàйдëыí шàëгууðыí íэð òîмъёî, àгууëгыí òàëààðх íэгдсэí

98

îйëгîëò, сòàíдàðò хàðààхàí òîгòîîгүй íь àжигëàгдëàà.

-Шинэ арга зүй нэвтрүүлсэн гэсэн үг үү?-Ийм íөхцөëд мàíàй áàйгууëëàгà өөðийí үзэмжээð дàхиí íэг иíдекс гàðгàж дàвòàх íь учиð дуòàгдàëòàй гэж үзсэí.Мàíàй òөсëийí áүòээгдэхүүí áîëîх Төðийí áàйгууëàгуудыí иë òîд, íээëòòэй áàйдëыí иíдекс (ðейòиíг)-ийí шàëгууð үзүүëэëò, àðгàчëàëыг áîëîвсðууëàх àжиë хîцðîгдîíгуй явж áàйгàà íь áидíий өмíө òуëгàðсàí íэг áэðхшээë юм.

Иймээс Түíшëэëийí гишүүдийг îðîëцууëсàí хэëэëцүүëэг, мөí áусàд áàйгууëëàгà, судëààчидòàй хийж áàйгàà àжиë хэðгийí ууëзàëòыí үеэð гàðсàí сàíàë шүүмжëэë, зөвëөмжүүдийг хүëээí àвч зàðчмыí өөðчëөëòийг îðууëàх íь зүйòэй гэж үзëээ. ¯үíд, òөðийí яàм, àгеíòëàгийí иë òîд, íээëòòэй áàйдëыг

Мэдээëëийí иë òîд áàйдàë áà мэдээëэë àвàх эðхийí òухàй хууëь -ийí áүх шàëгууð үзүүëэëò, дээðээс íь өөðсдийí зүгээс íэмсэí шàëгууðуудыг áàгòààсàí íүсэð áàйдëààð áиш, хàðиí хэсэгчиëж, òîдîðхîй сэдэв, àсуудàë, үйë явдàë, áàðимò жишээг òухàйí цàг хугàцàà, îðîí зàйд хэðхэí иë òîд áîëгîсíîîð үíэëж áàйх òийм àðгà зүйг эðж хàйж áàйíà.

Тухàйëáàë, яàмдууд сàйдыí зөвëөë, эсвэë òөðийí àëáàíы зөвëөëийí áүðэëдэхүүíийг хэðхэí зàðëàсàí, ямàð íэгэí худàëдàí àвàх àжиëëàгààг явууëàхдàà хууëьд зààсíààð үíэëгээíий хîðîîíы иë òîд áàйдëыг хàíгàхыí òуëд òөðийí áус áàйгууëëàгыí òөëөөëëийг îðууëж àжиëëууëсàí áàðимòууд, яàм, àгеíòëàгийí òөсвийí òîдîðхîй зүйëийí (òөðийí àëáàí хààгчийí áуðууòàй үйëдëээс учиðсàí хîхиðëыí íөхөí òөëáөð, òîмîîхîí худàëдàí àвàëò гэх мэò) зàðцууëàëòыг òàйëàгíàсàí áàйдàë, эсвэë òухàйí яàм, àгеíòëàг, áàйгууëëàгыí мэдэëд áàйдàг áуюу àшигëàдàг өмч хөðөíгө (áàйшиí áàðиëгà, гàзàð, àмðàëòыí гàзàð, îðîí сууц зэðэг) -ийí òухàй мэдээëэë íээëòòэй эсэх.

Эíэ мэò òîдîðхîй үíэëгээг хэсэг хугàцààíы дàðàà дàвòàí явууëж ямàð өөðчëөëò, чиг хàíдëàгà гàðсíыг òîгòîîх, уëмààð хэд хэдэí ийм үíэëгээг íэгòгэж иж áүðдэë áîëгîх зэðгээð иíдекс (ðейòиíг)-ийí àðгà зүйг үе шàòòòàйгààð íэвòðүүëж àжиëëàíà.Цààшид иë òîд áàйдëыí иíдекс (ðейòиíг)-ийг òîдîðхîй дàвòàмжòàйгààð гàðгàíà.

“Хаалттай” мэдээлэл хийгээд эрэн сурвалжлага

-Ил тод байдал сангийн судлаачдын ихэнх нь сэтгүүлчид. Та бүхнийг хаалттай сэдвээр эрэн сурвалжлага хийж эхэлсэн гэж сонссон.

99

-Төðийí áàйгууëëàгà, àëáàí òушààëòíуудыí òухàй мэдээëëийг иðгэд, сэòгүүëчдийí, үзэë áîдëыíхîî дàгуу үíэëж дүгíэсэí, зàхиàëгàò, эсвэë хөíдëөíгийí íөëөө îðсîí íийòëэë, íэвòðүүëэг, суðòàëчиëгààíààс îëж àвдàг. Ийм íөхцөëд òэð áүх мэдээëэë áîдиò áàйдàëòàй хэð íийцэж áàйгààг òîгòîîх үүдíээс òөсëийí эíэ үе шàòàíд òеëевизийí мэдээëëийí хөòөëáөð áà íийгэм, уëс òөðийí àгууëгàòàй íэвòðүүëгүүд áîëîí өдөð òуòмыí сîíиíуудыí òөсòэй íийòëэëд мîíиòîðиíг хийх эхëэëийг òàвиëàà. Төсëийí дàðààчийí áүðэëдэхүүí хэсэг áîëîх хààëòòàй мэдээëëийг эðэí суðвàëжëàх зàмààð íээëòòэй áîëгîх сэдвүүдийг уðьдчиëсàí áàйдëààð: “Төðийí зàðим өíдөð àëáàí òушààëòíуудыí хөðөíгө îðëîгыí мэдүүëэгò дуðдсàí, òэдíий хувь эзэмшдэг кîмïàíиуд хэзээ áàйгууëàгдсàí, ямàð үйë àжиëëàгàà явууëдàг, áусàд хувь эзэмшигчид íь хэí áîëîхыг òîдðууëàх зàмààð уëс òөðчдийí хэëхээ хîëáîî, áîëзîшгүй сîíиðхëыí зөðчëийг дэëгэí хàðууëàх, зàðим яàм, àгеíòëàг àжиëëàгсàддàà зîðиуëàí îðîí сууцíы áàðиëгà зàхиàëàí áàðиуëж áàйгàà, òөсвийí áàйгууëëàгууд өөðийí мэдëийí гàзðыг áàðиëгыí кîмïàíид өгч, îðîí сууц áàðиуëж áàйгààг судàëж иë òîд áîëгîх, Зàсгийí гàзðыí 29 òусгàй сàíгààс àíхààðàë òàòсàí 5-6 òусгàй сàíгийí зàðцууëàëòыí зàдàðгààг àðгà хэмжээ òус áүðээð (2013 îíы 1,2,3-ð уëиðàë áîëîí жиëийí эцсийí дүíгээð) íээëòòэй áîëгîхîîð “ сîíгîж жàгсààëò

гàðгàí íягòàëж áàйíà.

-Манайд эрэн сурвалжлагыг хэвлэл мэдээллийн сенсаац нийтлэл, нэвтрүүлэг бэлтгэх гэсэн утгаар түлхүү ойлгож ирсний улмаас сэтгүүлчид анхаарал татахуйц баримт мэдээлэл тааралдвал, эсвэл сураг ажиг сонсмогцоо хальт тодруулаад хувийн зүгээс дүгнэлт өгч шуугиулахыг оролддогоос болж тэрхүү чухал асуудал бүрэн тодрохгүй үлдэх, сэтгүүлч өөрөө бусдад ашиглагдах, захиалга гүйцэтгэгч болж хувирах, заримдаа гүтгэлгийн хэрэгт орооцолдох явдал гардаг.

-Хàðиí áид Азийí сàíгийí òөсëийí зүгээс îëгîсîí áîëîмжийг àшигëàí íээëòòэй эх суðвàëж, мэдээëëийí сàí, àðхивò хàíдàí уðьдчиëсàí судàëгàà хийх зàмààð îëж àвсàí өгөгдөë, áàðимò мэдээëëээ áîëîвсðууëàí àсуудëыí еðөíхий дүð зуðгийг гàðгàсíы дàðàà сэòгүүëчээð дуòууг гүйцээх áуюу хàмààðàë, учиð шàëòгààí зэðгийг иëðүүëэхэд чигëэсэí мàш òîдîðхîй эðэí суðвàëжëàгыг хийëгэж áàйгàà áîëíî.

Бид òөëөвëөсíий дàгуу, мөí МÓИС, Хэвëэëийí хүðээëэí, “Гëîá Иíòеðíэйшíë” áàйгууëëàгыí судëààчдыí зөвëөгөөг àвч áàðимò мэдээëëийг áîëîвсðууëàх шиíэëэг àðгà зүйд òуëгууðëàсàí өгөгдëийí сэòгүүë зүй áуюу data journalism-ийг Мîíгîëд хөгжүүëэх зîðиëò òàвьж áàйгàà áөгөөд мàíàй эðэí суðвàëжëàгàд хàмðàгдàж áуй сэòгүүëчид àíхдàгчид áàйх юм.

Лавлагаа холбоос:www.ilzasag.mn

Холбоо барих:Д.Цэðэíжàв “Иë òîд áàйдàë сàí”

ТББ-ыí Гүйцэòгэх зàхиðàë Óòàс: 99163657

Эëекòðîí шуудàí: tseren2005@yahoo.com

100

Зàсгийí гàðгàсàí шийдвэðээð цэцэðëэгийí áàгàчууд өдөðò 1650 òөгðөгийí хîîë хүíс хэðэгëэдэг.

Өëсгөхгүй ë áàйвàë òэð иëчëэг чàíàðыí àсуудàë яðиàд ч хэðэггүй. Цэцэðëэгийí òөсөв òîгëîîм àвàх, цàгààí хэðэгëэë, сàíдàë шиðээ àвàхàд хààíàà ч хүðдэггүйг áàгш эðхëэгч íàð áàйíгà ë учиðëàдàг.

Нэг íь òөсөв мөíгө хүðэхгүй áàйíà гэх, íөгөө íь хүүхдийíхээ цэцэðëэгийí îðчиí íөхцөë ямàð áàйгààг мэдэхгүй явсààð, дуíд íь хүүхэд хîхиðч áàйíà. Мэдээëэë àвàх эðх íь хууëиàð íээëòòэй áîëсîí эíэ цàгò эцэг эхчүүд áид хэíэггүй явсààð ë áàйх уу.

2011 îíд áàòëàгдàí мөðдөгдөж áàйгàà Мэдээëëийí иë òîд áàйдàë áà мэдээëэë àвàх эðх -ийí òухàй хууëь, òөсөв сàíхүүгийí иë òîд áàйдëыг хàíгàхàд мөðдөх жуðàм íь зөвхөí òөðийí àëáàí хààгчдàд зîðиуëàгдсàí юм шиг ë îйëгîж áàйсàí íь эíдүүðэë àжээ.

Эíэ хууëь áүх шàòíы үйëчиëгээíий áàйгууëëàгàд хàмààòàй гэдгийг “Мîíгîëыí Эмэгòэйчүүдийí сàí” áîëîí “Эмэгòэй удиðдàгч Сàí” ТББ-òàй хàмòðàí Азийí сàíгийí дэмжëэгòэйгээð цэцэðëэгийí үйë àжиëëàгààíы иë òîд áàйдëыг сàйжðууëàх “¯йëчиëгээгээ өөðсдөө хяíàя” òөсëийíхөí хàðууëëàà.

“ҮЙЛ×ИЛГЭЭГЭЭ ӨӨРСДӨӨ ХЯНАЯ”

САЙН ТУРШЛАГА: “Мîíгîë Óëсàд Зàсàгëàë, иë òîд áàйдëыг дэмжих òөсөë”-ийí хүðээíд “¯йëчиëгээгээ өөðсдөө хяíàя” íэðòэй áичиë òөсëийг Азийí сàíгийí òэòгэëэгòэйгээð дөðвөí дүүðгийí дөðвөí цэцэðëэг дээð эхëүүëжээ.Óг òөсөë íээëòòэй, иë òîд áàйдëыг òухàйí цэцэðëэг дээð хэвшүүëж, эцэг эхчүүдийí хяíàëò áîëîх иðгэдийí îíîîíы кàðòыí òусëàмжòàйгààð òөðийí үйëчиëгээíд хяíàëò шиíжиëгээ үíэëгээ хийж, цэцэðëэгийí òàëààðх иðгэдийí сэòгэëгээ хàíдëàгыг өөðчëөх òөдийгүй Мэдээëëийí иë òîд áàйдàë áà мэдээëэë àвàх эðхийí òухàй хууëь -ийг òөðийí үйëчиëгээíий àíхдàгч áàйгууëëàгà цэцэðëэг дээð хэвшүүëж, хэðэгжиëòийг íь хàíгàхàд òусëàëцàà, дэмжëэг үзүүëэх зîðиëгîòîй юм. Эíэхүү òөсëийг “Мîíгîëыí эмэгòэйчүүдийí сàí” áà “Эмэгòэй удиðдàгч сàí” ТББ-ууд хàмòðàí хэðэгжүүëжээ.

“МОНГОЛЫН ЭМЭГТЭЙ×ҮҮДИЙН САН” ТӨРИЙН БУС БАЙГУУЛЛАГА

101

Энэ талаар тодруулахаар уг төслийг хэрэгжүүлсэн Монголын эмэгтэйчүүдийн сангийн гүйцэтгэх захирал Б.Эрдэнэчимэгтэй уулзлаа.

-Хүүхдүүд цэцэðëэгò хàмðàгдàж чàдàхгүй áàйгààгийí гîë шàëòгààí íь цэцэðëэгийí хүðэëцээ хàíгàëòгүй, шиëжиí сууðьшигчдыí òîî íэмэгдэж áàйгàà явдàë юм.

Цэцэðëэгийí òàëààðх мэдээëэë иë òîд áàйдàггүй учиð эцэг,эхчүүд òàíиë òàëàà àшигëàí àвëигà өгч цэцэðëэгò îðууëдàг гэсэí íийòëэг îйëгîëò îëîí íийòийí дуíд áàйдàг.

Эцэг эхчүүдэд хэдэí хүүхдийг áүðòгэх, òàíы хүүхэд áүðòгэëийí хэддэх дугààðò жàгсч áàйíà, хүүхдийí шиëжиëò хөдөëгөөíөөс хàмààðààд хэдийд îðîí òîî гàðàх, ямàð уð чàдвàð, òуðшëàгàòàй áàгш íàð àжиëëàж áàйгàà зэðэг хэðэгцээòэй мэдээëэë íь иë òîд áàйдàг áîë хîíîí өíжиí дугààðëàж, хэí íэгэí òàíьдàг хүíийг хàйхгүй áàйх áîëîмж áàйíà гэсíээð áидíий яðиëцëàгà эхэëëээ.

-Үнэхээр цэцэрлэгүүдийн ачаалал их байгаа шүү дээ. -Цэцэðëэгүүд дîòîîд íөөц áîëîëцîî, íийòийí эðх àшгийí хэðэгцээ шààðдëàгàд íийцүүëэí өөðийí хүчиí чàдëààс дàíдàà хэòэðсэí àчààëàëòàй àжиëëàж áàйíà.

Ийм үед íэмж цэцэðëэг áàðьж чàдàхгүй áàйíà гэж гîмдîëëîхîîс иëүү îдîî áàйгàà хүчиí чàдàë, îðîí òîîг íэмж ээëжийí áàгшòàй áîëгîх хэðэгòэй юм. Нийсëэëд цэцэðëэгийí зîðиуëàëòààð áàðигдсàí 30 гàðуй áàðиëгà өөð зîðиуëàëòààð хувийí өмчид шиëжиí àшигëàгдàж áàйгààг мэдээëсíийг шиíэ áàðиëгà áàðих òөсөвгүй áàйгàà шийдвэð гàðгàгчид мààíь ëàв àíзààðсàí áàйх. Еð íь áîë цэцэðëэгийí сàйí зàсàгëàëыí íэг хэсэг íь òөëөвëөëò юм шүү.

-Төсөлд хамрагдсан цэцэрлэгүүдийг хэрхэн сонгосон бэ? Гэр хороолол, хотын төвийн цэцэрлэгүүдийн хооронд ялгаа байв уу ?-Бид үүíийг мэдээж áîдîëцсîí. Эдгээð цэцэðëэгүүд àдиë áиш, яëгààòàй òөдийгүй өөð өөðийí îíцëîгòîй áàйсàí. Тухàйëáàë, хîòыí зàхыí гэð хîðîîëëыí гэгдэх Хàí-Óуë дүүðгийí Яàðмàгийí 189 дүгээð цэцэðëэг өмíөх жиë íь áàйгууëàгдàж áүх зүйëийг шиíээð эхëэж áуй îíцëîгòîй áàйв. Бàяíгîë дүүðгийí 76 дугààð цэцэðëэг гэð хîðîîëëыí áîëîí áàйðíы хүүхдүүд хàмòдàà явдàг гуðàв, дөðөвдүгээð хîðîîëîëд сîциàëизмыí үед áàðигдсàí îëîí цэцэðëэгийí íэг.

Бàяíзүðх дүүðгийí 22 дугààð цэцэðëэг îðîí сууцíы хîðîîëîëд áàйðëàëòàй, áусàд гуðвàí цэцэðëэгээ áîдîхîд îëîí уëсыí òөсөëд өмíө íь хàмðàгдàж,“Шиëэí òүðийвч”-íий òàëààð òуðшëàгà хуðимòëууëсàí, өөðийí цàхим хуудàсòàй îðчиí үеòэй хөë íийëж явàà өвөðмөц цэцэðëэг. Сүхáààòàð дүүðгийí хîёðдугààð цэцэðëэг хîòыí òөвд áàйðëàëòàй 70,80-ààд îíы áàðиëгàòàй цөөí àíгиòàйгààðàà áусдààсàà яëгàгдàх îíцëîгòîй áàйсàí.

102

-Цэцэрлэгийн үйл ажиллагааны ил тод байдал гэхээр нэг их сонин сонсогдож байна шүү. Бид чинь Засгийн газрын мэдээлэл, аймаг дүүргийн мэдээлэл л ил тод байна уу, үгүй юу л гэж маргадаг болохоос цэцэрлэгийг бүүр анзаарч ч байгаагүй байсан юм байна. -2012 îíîîс эхëэí хэðэгжсэí Мэдээëëийí иë òîд áàйдàë, мэдээëэë àвàх эðхийí òухàй хууëьд òөðийí áүх áàйгууëëàгà мэдээëëээ иë òîд áàйëгàх үүðэг хүëээсэí áàйдàг. Ийм учиð эцэг эхчүүдийí зүгээс хууëиà хэðэгжүүëэхийг шààðдàж òухàйí цэцэðëэгийí áүхий ë үйë àжиëëàгààíы òàëààð мэдээëэë àвàх эðхòэй.

Гэхдээ хууëийí òàëààð мэдээëэë эцэг эхчүүдэд дуòмàг áàйгàà учиð мэдээëëүүдийг иë òîд áîëгîхыг шààðддàггүй. Эíэ íь íэг òàëààð цэцэðëэгийí зүгээс үйëчëүүëэгчдээ зîðиуëсàí хэðэгцээòэй мэдээëэë áàгà, íөгөө òàëààð эцэг эхчүүдэд хàíгàëòòàй, хэðэгцээòэй мэдээëэë дуòмàг áàйдàгòàй хîëáîîòîй.

-Тийм шүү. Өглөө хүүхдээ бушуухан оруулж өгөөд, орой нь хурдхан аваад явахыг л бодно, юун тэр мэдээлэлтэй манатай л юм болдог. Багш юм хэлэхгүй бол анзаарах ч үгүй. Ихэнхдээ л байдал ийм байдаг. -Нэг àíгид 20 хүүхэдòэй àжиëëàх ёсòîй áàгш мààíь 60 гàðуй хүүхэдòэй өдөðжиíгөө àжиëëààд, хүí áүðò íэг áүðчëэí мэдээëэë өгíө гэдэг íь áàс хэцүү. Ийм учиð эцэг эхчүүд цэцэðëэгò хүүхэд íь ямàð үйëчиëгээ àвч áàйíà гэдэг мэдээëëийг áүðэí àвч чàддàггүй.

Суðгууëийí өмíөх áîëîвсðîëыí òухàй хууëиíд эцэг эхчүүд “цэцэðëэгийí суðгàëòыí îðчиí, хүíсíий эðүүë àхуй, àюуëгүй áàйдàë, суðгàëòыí чàíàðòàй хîëáîгдсîí сàíàë хүсэëò, гîмдîë гàðгàх, суðгууëийí өмíөх áîëîвсðîëыí үйëчиëгээ, áàгшийí үйë àжиëëàгààòàй хîëáîгдîх àсуудëààð хяíàëò òàвьж, сàíàë гàðгàх, хүүхдийг суðгàх үйë àжиëëàгààòàй хîëáîгдууëàí өөðөөс

гàðгàсàí зàðдàë, хàíдивыí зàðцууëàëò, àшигëàëòыí òàëààð мэдээëэë àвàх, хяíàëò òàвих” эðхòэй áîëîвч ийм эðхòэй гэдгийгээ мэддэг эцэг эх цөөí.

-Эцэг эхийн оролцоо хязгаарлагдмал байна гэж та хэлэх гээд байна аа даа?-Цэцэðëэгийí îðчíыг сàйжðууëàхàд òусàëж, хàíдив өгөх, хàмòðàх зэðгээð идэвхòэй îðîëцдîг сàíààчиëгàòàй ээж ààвууд íэëээд áий.

Цэцэðëэгийí зàхиðгàà íь ч эцэг эхчүүдийí дуíд уðàëдààí зîхиîх зэðэг эцэг эх, цэцэðëэгийí хîîðîíдыí хîëáîî хàðиëцààгàà áэхжүүëэх òөðөë áүðийí үйë àжиëëàгàà явууëж áàйíà. Мөí эцэг эхчүүд мààíь хичээëийí жиëийí òуðш хүүхдүүдийíхээ суðсàí áүхíийг үзэж хàðàх áîëîмжòîй áàйдàгò сэòгэë хàíгàëууí áàйдàг. Эцэг эхийí îðîëцîî үүгээð ë хязгààðëàгдàж áàйíà.

-Эцэг эхчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх нь хамгийн чухал юм аа даа. Тэднийг яаж идэвхжүүлэх вэ?

-Тэгэëгүй яàхàв. Эцэг эхчүүд íь àжëàà хийхийí òуëд цэцэðëэгò хүүхдээ өгчихээд ë “чимээгүй” явàх ёсòîй áиш, хàðиí өөðсдийí îðîëцîî, идэвх сàíààчиëгààð цэцэðëэг дээð îëîí зүйëийг өөðчиëж áîëíî гэдэг иòгэë үíэмшиëòэй áîëж эхëэж áàйíà. Нàмàð цэцэðëэг эхëэх үеэð шөíөжиí дàðààëàëд зîгсîж хүүхдээ цэцэðëэгò àðàй гэж îðууëсàí áîë хэë àм

103

гàðгàхгүйхэí áàйя гэдэг сэòгэëгээг өөðчëөх зîðиëò áидíий өмíө òуëгàðсíыг хэëэх ёсòîй áîëîв уу. Цэцэðëэг дээð áàйх ёсòîй îëîí сòàíдàðò, íîðм зөðчигдөж áàйдàгò эцэг эхчүүд сàíàà зîвîх áîëсîí. 20 хүүхдийí íîðмòîй íэг àíгид хîòыí òөвд ч, хîòыí зàхàд ч 60 гàðуй хүүхэд, шàхàëдàí áàйгàà íь эíгийí үзэгдэë áîëсíыг хэðхэí яàж шийдэх шийдëийг хàмòдàà эðж хàйж эхэëëээ.

-Цэцэрлэгийн бүх мэдээлэл ил тод байх ёстой гэхээр хүмүүс яаж хүлээж авч байна?

-Эцэг эхчүүдийí хувьд íэëээд áîëгîîмжиëсîí áàйдëààð хүëээí àвсàí. Бид цэцэðëэгòэйгээ зөðчиëдөхийг хүсэхгүй áàйíà гэсэí хàíдëàгàòàй áàйсàí. Хîёð òөðийí áус áàйгууëëàгыí хувьд мэдээëийг иë òîд áîëгîсíîîð хүүхэд íь өíөөдөð эðүүë, àюуëгүй áàйдàë хàíгàгдàж áàйгàà эсэхийг мэдэх шààðдëàгàòàй áàйгààг îйëгууëсàí.

Бид àжиëëàсàí дөðвөí цэцэðëэгийíхээ эцэг эхийí зөвëөëийí гишүүдийг суðгàëòàд хàмðууëж, òэдíээð цэцэðëэгийí îðчíы òàëààðх судàëгààг хийëгэж үзëээ. Нэг àíгид áàйх хүүхдийí îðîí òîî, íэг хүүхдэд íîîгдîх òàëáàй, íэг сууëòууðò áие зàсàх хүүхдийí òîî гэсэí гуðàвхàí үзүүëэëòийí дàгуу үíэëж үзэхэд ë цэцэðëэгийí îðчиí ямàð áàйгàà, хүүхдийí эðх яàж зөðчигдөж áàйгààг мэдэðсэí.

Эöýã ýõèéí õèéñýí ¿íýëãýýíèé ìýäýýëýë

Шалгуур үзүүлэлт Норм норматив Бодит байдал Үр дагавар, эрсдлүүд

Нэг ангид байх ёстой хүүхдийн тоо

20 хүүхэд

60 хүүхэд 1 ангид хүмүүжиж байна Багш 2 дахин их ачаалалтай ажиллаж байгаа учир хүүхэд

нэг бүрт хүрч ажиллах, анхаарал тавих боломжгүй үүнээс үүдэлтэй хүүхдийн аюулгүй байдлын эрсдэл нэмэгдэнэ

1 хүүхдэд ноогдох талбай

Дунджаар 5 м2

Нэг хүүхдэд ноогдох талбай 2-2,4 дахин бага

/Нэг хүүхдэд ноогдох талбай

...м3

Агааржуулалтын төхөөрөмж байхгүй, цонх онгойлгож агааржуулдаг учир өвлийн цагт хүүхэд ханиад хүрэх

магадлал өндөр. Бүгчим, чийгтэй, амьсгалын замаар дамжих халдварт өвчин гараx эрсдэлтэй, хүүхдийн

хөгжил,, эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлөх магадал өндөр. Хүүхдийн хэвийн хөдөлгөөн хязгаарлагдсан учир биеийн

хөгжлийг саатуулах эрсдэлтэй.

Суултуур

8 хүүхдийн дунд 1/стандартын

дагуу нэг ангид байх

хүүхдийн тоотой харьцуулан

тооцов/

20 хүүхдэд 1 суултуур ноогдож

байна

/нэг ангид 3 суултуур л байдаг/

Эрүүл ахуйн шаардлага хангасан орчин алдагдаж, бохиртож, багшийн ачааллыг нэмэгдүүлдэг, халдварт

өвчин тусах эрсдэл өндөр, бие биенээ удаан хүлээх зуур өмдөндөө бие засах, өндөр эрсдэлтэй.

Чàíàðòàй үйëчиëгээ àвàхыí òөëөө эцэг эхчүүд îðîëцîх хэðэгòэй гэдгийг ч Эцэг эхийí зөвëөëийí

104

гишүүдийí хийсэí үíэëгээ хàðууëëàà. Ийм учиð цэцэðëэгийí эцэг эхчүүд òүүíий дîòîð Эцэг эхийí зөвëөëийí үйë àжиëëàгààíы íэг чигëэë áîë хүүхдийíхээ àвч áàйгàà үйëчиëгээíий òàëààð мэдээëэë áàйíгà àвàх, үйëчиëгээ ямàð áàйгààд хяíàëò òàвьж, дуòàгдëыг сàйжðууëàхыг шààðдàх, шийдвэð гàðгàхàд îðîëцîх îðîëцîîг íэмэгдүүëэхийг зîðьсîí.

-Цэцэрлэгийнүйл ажиллагааг нээлттэй болгохын тулд ямар бодитой ямар ажлууд хийсэн бэ? -Эцэг эхчүүдэд хэðэгцээòэй мэдээëëийг зөвхөí сàмáàðààð òөдийгүй цàхим хуудàс, íийгмийí мэдээëëийí сүëжээг àшигëàí òàðààх íь àч хîëáîгдîëòîй гэдэг íь хàðàгдëàà.

Бид сîíгîí àжиëëàсàí дөðвөí цэцэðëэгòээ цàхим хуудàс íээж, эцэг эхчүүдэд цэцэðëэгийí үйë àжиëëàгàà, áàгш, àжиëëàгсдыí òухàй áîëîí худàëдàí àвàëò, òөсөв сàíхүүгийí òàëààð иë òîд мэдээëсэí.

Дээðх мэдээëэë íь цэцэðëэгò хүүхэд ямàð зүйë суðч, ямàð хîîë идэж áàйíà гэсэí мэдээëëээс эхëээд хүүхэд өдөðò хэдэí òөгðөгíий хîîë иддэг, цэцэðëэгийí òөсөв, хүүхдийí хîîë, хүíсийг ямàð áàйгууëëàгààс худàëдàí àвдàг зэðэг îëîí àсуудàëд хàðиу àвàх áîëîмжийг áүðдүүëсэí юм.

Бàгш àжиëòíууд áîëîí эцэг эхчүүдийí îðîëцîîг цэцэðëэгийí үйë àжиëëàгààíд хàíгàх дàðààгийí áүðэëдэхүүí хэсэгò íүүð òуëсàí ууëзàëò, суðгàëòуудыг зîхиîí áàйгууëж, цэцэðëэгийí үйë àжиëëàгààíд эцэг эхчүүдòэй хàмòðàí хяíàëò шиíжиëгээ, үíэëгээ хийж, àсуудàë дэвшүүëж хàмòðàí шийдвэðëэх, иðгэдийí îíîîíы кàðòààð үíэëгээ хийсэí íь үð дүíòэй áîëсîí.

Цэцэðëэгийí хîîëíы àмò чàíàðыг сàйжðууëàх, хîîë хүíсíий хàíгàëòàд эцэг эхчүүдийí àíхààðëыг хàíдууëàх àжëыг зîхиîí áàйгууëëàà.

Сàйí зàсàгëàëыí áàс íэг áүðэëдэхүүí хэсэг áîëîх хууëь, эðх зүйí хүðээíд òус цэцэðëэгүүд үйë àжиëëàгààгàà явууëàх àжëыг хэвшиë áîëгîхыí òуëд үйë àжиëëàгààíд сууðиëсàí суðгàëò явууëж, хîëáîгдîххууëь эðх зүйí àкòààð гàðыí àвëàгà áэëòгэí өгч хууëийí хэðэгжиëòээð дүðийí òîгëîëò хийх, íүүð òуëсàí ууëзàëòààð мэдээëэë хүðгэх, эíгийí îйëгîмжòîй áàйдëààð òөсвийí хууëийг мэдээëëийí сàмáàðààð дàмжууëàí суðòàëчëàх гэх мэò àжëуудыг хийсэí íь эцэг эхчүүд áîëîí áàгш àжиëòíууд хууëийг хэðэгжүүëэхэд îðîëцîîòîй áàйх ёсòîйгîî îйëгîхîд чухàë àëхàм áîëсîí юм.

-Та бүхний сонгосон арга хэр оновчтой байв ?

-Бидíий сîíгîсîí àðгà зөв áàйсàí. Аðгà зөв áàйсíыг эцэг эхчүүдийí цàхим хуудàсò үëдээсэí сэòгэгдэë áîëîí суðгàëòууд дээð яðьсàí зүйëээð áàòàëгààжиж áàйíà. Төðийí үйëчиëгээíий àíхàí шàòíы íэгж áîëîх цэцэðëэгийí үйëчëүүëэгчдийíхээ

105

îíцëîг, òэдíий сîíиðхîë хэðэгцээíд íийцсэí мэдээëëийг áүгдийг íэг мөð сàйжðууëàх íь цàг хугàцààíы àсуудàë. Эцэг эхчүүд цэцэðëэгò хүүхэд íь ямàð үйëчиëгээ àвч áàйíà гэдэг мэдээëëийг өгч áàйх ямàð îíîвчòîй хэëáэð áàйж áîëîх вэ гэдгийг àíхààðсàí юм. Цэцэðëэгүүд áүгд цàхим хуудàс íээж, áîëж áàйгàà гîë үйë явдëыг мэдээëэх áîëсîí òөдийгүй,үйë àжиëëàгààíы иë òîд áàйдàë гэсэí цэсòэй áîëсîí.

Мэдээëëийí сàмáàðààð дàмжууëàí эцэг эхчүүдэд мэдээëëийг эíгийíээð, îйëгîмжòîй òàíиëцууëàх уðàëдààí цэцэðëэгүүдийí дуíд зàðëàсàí. Óðàëдààíыг эцэг эхчүүд шүүсэí.

Мэдээëëийí иë òîд áàйдëыí òàëààð эцэг эхчүүдийíхээ îйëгîëò мэдëэгийг íэмэгдүүëэх “Оðîëцîîíд сууðиëсàí íээëòòэй цэцэðëэг” цувðàë суðгàëòыг зîхиîí áàйгууëсàí. Суðгàëòààð эцэг эхчүүд хүүхдийíхээ àíгийí сàмáàð, цэцэðëэгийí хэмжээíд òàвигдсàí сàмáàðуудàд дүí шиíжиëгээ хийж, сàйжðууëàх òàëààð сàíàë áîдëîî иëэðхийëсэí.

Эцэг, эхчүүд уðьд íь мэдээëëийí сàмáàðыг зөвхөí хàðààд ë өíгөðдөг áàйсàí áîë ямàð мэдээëэë òàвигдсàí гэдэгò дүí шиíжиëгээ хийж, сàйжðуууëàх сàíàëуудыг гàðгàсàí.

Дөðвөí цэцэðëэг дээðээ “Нээëòòэй цэцэðëэг” сàðыí àяí өðíүүëсэí. Аяíы хүðээíд цàхим хуудàсíы áàяð, эцэг эхчүүдийí суðгàëò, “шиëэí òүðийвч”

сàíхүүгийí үйë àжиëëàгààг òàíиëцууëàх íээëòòэй өдөðëөг, “Эðүүë хүíс” өдөðëөгийг зîхиîí áàйгууëсàí.

Эðүүë хүíс өдөðëөгийí үеэð цэцэðëэгийí хүүхдийí хîîë, хүíсэíд хэðэгëэж áàйгàà áүòээгдэхүүíийг хààíààс àвдàг хүүхдийí хîîëíы иëчëэг, íîðмыí òàëààð îйëгîëòîî íэмэгдүүëсэí.

Төсëийí òîгòвîðòîй үðгэëжëэх áàйдëыг хàíгàх зîðиëгîîð Нийсëэëийí Бîëîвсðîëыí гàзàðòàй хàмòàðч цэцэðëэгийí дүðмийг шиíэчëэí áîëîвсðууëсàí. Цэцэðëэгийí дүðэмд мэдээëëийí íээëòòэй иë òîд áàйдëыг хàíгàж àжиëëàх àсуудàëòàй хîëáîîòîй íэëээд хэдэí зààëòыг òусгàсàí.

-Эхлүүлсэн ажлаас сэтгэл дундуур үлдсэн юм юу байна ?

-¯йë àжиëëàгààíд эцэг эхчүүдийí идэвхòэй хэсэг ë îðîëцîж áàйëàà. Цэцэðëэгò áàгш, àðгà зүйч, òусëàх áàгш, òусëàх àжиëчид гэсэí îðîí òîîòîй. Хàðиí цàхим хуудàс àжиëууëàхàд цэцэðëэгийí àжиëëàгсдàд дàвхàð àчààëàë үүсэх, цàг зàв зàðцууëсíы òөëөө ямàð íэгэí íэмэгдэë хөëс àвàхгүй, àжиë хàвсðàí гүйцэòгэх òàëààð íэмэгдэë хөëсийг цэцэðëэгийí òөсөвò òусгàх áîëîмжгүй áàйсàí учиð, цàхим хуудсууд òухàй áүð шиíэчëэгдэж чàдàхгүй áàйсàí.

-Төслийнхний гол зорилго болох нээлттэй цэцэрлэгийн цаашдын дүр төрхийг дүрсэлбэл?

-Цэцэðëэгийí үйëчиëгээíий òàëààðх мэдээëэë иë òîд, áàгш àжиëчид, эцэг эхчүүд сàíàë áîдëîî иëэðхийëэх îðîëцîх áîëîмжòîй гэдгийг òөсëийí áàгийíхàí мààíь хàðууëàхыг хичээж áàйíà.

Бид хàмòдàà àðдчиëсàí ёсîíд суðàëцàж, цэцэðëэгийí үйëчиëгээг чàíàðòàй áîëгîí, хууëь, дүðэм жуðàм, сòàíдàðòыí дàгуу хүðгэхэд àíхààðч áàйíà.

Мэдээëëийí иë òîд áàйдëыг хàíгàж

106

àжиëëàж áàйгàà òуðшëàгàà дөðвөí дүүðгийí цэцэðëэгүүдòэй хувààëцàх зîðиëгîîð “Нээëòòэй цэцэðëэг” хэëэëцүүëэг, дөðвөí дүүðгийí 110 цэцэðëэгийí эðхëэгч, íягòëàí áîдîгч íàðò “Цэцэðëэгийí сàйí зàсàгëàë áà мэдээëëийí иë òîд áàйдàë” суðгàëòыг зîхиîí áàйгууëж хуðимòëууëсàí àðгà òуðшëàгààсàà хувààëцсàí.

Төсвийí íээëòòэй иë òîд áàйдëыг хàíгàí àжиëëàж áàйгàà òàëààð Бàгàíууð дүүðгийí 138-ð цэцэðëэгийí àðгà òуðшëàгààс суðàëцсàí. Төсвийг үйëчëүүëэгчиддээ îйëгîмжòîй, эíгийí, сîíиðхîëòîй òàíиëцууëдàг áîëсíîîð эцэг эхчүүдийí цэцэðëэгийí òөсвийí òàëààðх îйëгîëò мэдëэгээ íэмэгдүүëсэí.

-Энэ туршлагаас та бүхэн ямар шинэлэг санаа оноо сургамж олж авсан бэ?

-Эцэг эхчүүдэд өгөх мэдээëëийí хүðòээмж, чàíàðыг сàйжðууëàх íь үйëчиëгээг сàйжðууëàх íэг чухàë хүчиí зүйë. Мэдээëэëòэй áîëж áàйж иðгэд, эцэг эхийí үйë àжиëëàгàà идэвхòэй áîëж, îðîëцîî íэмэгдэíэ. Оðîëцîî íь зөвхөí цэцэðëэгээс сàíààчиëсàí үйë àжиëëàгààг дэмжих òөдийгүй àвч áàйгàà үйëчиëгээгээ эцэг эхчүүд өөðсдөө хяíàж áîëíî гэдгийг îëж хàðсàí.

Лавлагаа холбоос:www.mones.org.mn

www.kindergarten2.mn; www.kindergarten76.mn;

www.kindergarten189.mn; www.kids22.mn

Холбоо барих:“Мîíгîëыí эмэгòэйчүүдийí сàí” ТББ

Óòàс: 7711991 Эëекòðîí шуудàí: mones@mongol.net

Бàйðшиë: Сүхáààòàð дүүðэг 6-ð хîðîî, Бàгà òîйðуу 48-ð áàйð 305 òîîгò

107

ТОВ×ИЛСОН ҮГИЙН ТАЙЛБАР :

Бàгийí ИНХ -Бàгийí иðгэдийí íийòийí хуðàëБХД-Бàгàхàíгàй дүүðэгДЕМО-Аðдчиëëыí áîëîвсðîë òөвЕБС-Еðөíхий áîëîвсðîëыí суðгууëьЗДТГ- Зàсàг дàðгыí Тàмгыí гàзàðЛЭОС-Лиáеðàë эмэгòэйчүүдийí îюуíы сàíИНБ -Иðгэíий íийгмийí áàйгууëëàгàИОК-Иðгэдийí îíîîíы кàðòИТХ- Иðгэдийí òөëөөëөгчдийí хуðàëОНХС -Оðîí íуòгийí хөгжëийí сàí ÓБЕГ-Óëсыí áүðòгэëийí еðөíхий гàзàðСБД-Сүхáààòàð дүүðэгТББ -Төðийí áус áàйгууëëàгàХ¯ОНЗ-Хяíàëò, үíэëгээíий îëîí íийòийí зөвëөë

108