s[lif k|;f/ ;]jf leq n}+lus / kf]if0f

kIfsf] Plss/0f (INGENAES)

INGENAES का सहकर्मि�� गैर सरकारी संस्थाहरुको लागिग संगठनात्�क क्ष�ता अभि�वृद्धी कार्य�शाला

सत्र ७: गैर सरकारी संस्था हरुको लागिग रणगि�तीक योज�ा

मुथुसामी कुमार� , गि� एच गि� (�ा. के )

�रिरवार युवा तथा सामुदायियक गि"ज्ञा� गि"भाग युगि�भर्सिस&टी अफ फ्लोरिर�ा

• रणगि�तीक सोचाइ • रणगि�तीक योज�ा भ�ेको के हो? • गैर सरकारी संस्थाहरुको लागिग यो गिक�

आवश्यक छ?• रणगि�तीक योज� कगिहले "�ाउ�ु हुन्छ र

कगिहले हँुदै�? • रणगि�तीक योज�ाका मुख्य चराणहरु

सत्र ७ को योज�ाहरु

• रणगि�तीक हु�ु भ�ेको संस्थाको लक्ष्यहरुमा स्पस्ट हु�ु , यस्का श्रोतहरु को "ारेमा जा�कार हु�ु र संस्थाका श्रोतहरु र लक्ष्यलाई यस्को "ातावरणसँग यिमलाउ�ु हो

• रणगि�तीक सोचाइले संस्थालाई अझ प्रभावकारी र लायक "�ाउ�

�रिरवत=� ग�>मा जो� गद=छ

• ती� प्रमुख आवश्यकताहरु :१) उदे्धश्य, २)"ातावरणहरुको "ुझाई , ३) प्रगितकृयाहरुको गि"कास / गि�मा=ण मा शिFज=�शिFलता

रणगि�तीक सोचाइ

• रणगि�तीक योज�ा भ�ेको प्रणाशिलमा आधारिरत प्रकृया हो

• रणगि�तीक योज�ा भ�ेको “आधारभुत गि�ण=यहरु र काय=हरु उत्�ाद� ग�> अ�ुFाशिसत प्रयत्� हो जस्ले संस्था के हो, यस्ले के गछ= , गिक� गछ= , भन्ने कुराको भगि"श्यमा केन्द्रिन्Lत भै "ाटो देखाउछ “ (Bryson)

• यो एउटा ब्य"स्था��को साध� हो जस्ले संस्थाको काय= प्रकृयालाई �रिरवत=�शिFल"ाट प्रगितकृयातमकमा �रिरवत=� गछ=

रणगि�तीक योज�ा भ�ेको के हो?

• यो लामो समयको योज�ा होइ� • यस्ले भगि"श्यका गि�ण=यहरु ग�> प्रयास गदN�

• यो �ेतृत्वको असल गि�ण=यको गि"कल्� होइ� • यो प्रगगितशिसल प्रकृया होइ�

रणगि�तीक योज�ा के होइ� ?

• यदी संस्था संकटमा छ भ�े

• �ु�संगठ� ग�ु= अघी वा �छी

• आर्सिथ&क अगि�स्चिस्चतता भोगिगरहेको "ेला

• यदी �ेगित्रत्वोमा केही समस्या छ� भ�े

रणगि�तीक योज�ा कगिहले "�ाउ�ु हुँदै�?

• �याँ अवधारणाहरु र �हुचलाई सगिSय तुल्याउछ

• संस्थामा स"ैको सहभागिगतालाई "ढाउछ

• सामुगिहक गि"चार गि�मा=ण गछ=

• मान्यता र गिवश्वाF हरु स्पस्ट �ाछ=

• अवसरहरु र "ाधाहरुको �ूवा=�ुमा� गछ=

• भैरहेका गि�ण=यहरुको लागिग ढाचा प्रदा� गछ= र "जार रणगि�ती "�ाउछ

रणगि�तीक योज�ा गिक� महत्व�ूण= छ ?

• ज" एउटा �याँ संस्था स्चिस्थर हुन्छ

• एक गि�ष्कृय अवधी �छी सस्थालाई �ु�: जागिXत गराउ�

• �याँ मुख्य फ�कोको तयारी ग�=

• ज" उध्योगमा �ूण=रुमा ह्राF आउछ

• ज" उधयोगमा मागमा आधारिरत गि[न्द्रिद्ध उच्च हुन्छ

• ज" सरकारद्वारा श्रोतहरुको उच्च तहहरुको समायोज� हुन्छ

रणगि�तीक योज�ा कगिहले "�ाउ�ु �छ= ?

• रणगि�तीक ब्य"स्था�� भ�ेको रणगि�तीक सोचाइ र योज�ाको उ�योग हो

• यस्ले संस्था चल्�े उशिचत �रिरवत=�को गगितशिसल "ातावरणमा जो� दिदन्छ

• यो समय अ�ुसार �रिरवत=� हु� सक्�े खालको हुन्छ र संस्थालाई गगितशिFल राख्छ

रणगि�तीक गैर सरकारी संस्था ब्य"स्था��

१ . रणगि�तीक योज�ा गि�मा=ण ग�ु=�छ= गिक �दN� गि�ण=य ग�>

– सरोकारवालाहरु र गि�ण=यकता=हरुको गि"चमा सहमगित र सम्झौता ग�> आवश्यकता

– सगिह समुह , दल र श्रोतहरु

२. यिमस� र लक्ष्यहरु स्पस्ट ग�> – संस्था र यसका सेवाहरुको सन्तुयिbको लागिग सरोकारवालाहरुको क्षेत्र

�गिहचा� ग�> – यिमस� लक्ष्य र मन्यताहरुलाई �रिरवर्तित&त "ाह्य तत्वहरुको आधारमा

प्रसोयिधत ग�>

रणगि�तीक योज�ाका मुख्य चरणहरु

३ . "ल ,Fक्ती ,कमजोरी ,अवसरहरु र चु�ौगितहरुको �गिहचा� ग�= आन्तरिरक तथा "ाह्या "ातावरणअलाई मुल्यान्क� वा लेखाजोखा ग�>

रणगि�तीक योज�ाका मुख्य चरणहरु

आन्तरिरक

"ल/Fक्ती कमजोरिरहरु

बाह्य

अवसरहरु चु�ौगितहरु

• संस्थाको ईगितहास ,वास्तगिवक यिमस� ,के्षत्र र तहको �ु�र"लोक�, सयिमक्षाको सुरुवात हुन्छ

• आन्तरिरक ढाचा, प्रकृया र काय=सन्चाल�को मुल्याङ्क�

• �रिरक्षण ग�ु=��> क्षेत्रहरु: "ो�= ,ब्यशिक्तहरु ,स्वयम्सेवकहरु, आर्सिथ&क �ाटो ,सुगि"धाहरु, प्रगि"धी, काय=Sम तथा सेवाहरुको आगिवश्कार

• हालको काय=Sमहरुको मुल्याङ्क� : गि�"ेF र �ारीणाममा को �ूण=ता गुणात्मक र �रीमाणसम्"न्धी तथयान्कहरुद्वारा गि�स्चय ग�ु=

• मुल्य-फाईदा गि"स्लेFण • योग्यता, क्षमता गि"स्लेषण र McMillan Matrix

आन्तरिरक मुल्याङ्क�

• संस्थालाई प्रभाव ��= सक्�े समाजका �रिरवत=�हरुको �गिहचा� गछ=

• चु�ौती र अवसरहरुमाशिथ प्रकाF �ाछ=

• ५-१०"ष=को समय शिसमा हुन्छ

• अन्य कुरा वा "ातावरणमा �रिरवत=�ले कसरी संस्थालाई असर गछ= भन्ने कुराको लेखाजोखा गछ=

"ाह्य मुल्याङ्क�

• संस्थाको "जार र के्षत्रको आवश्यकअता र अ�ुभवको �गिहचा� गछ=

• "जारको माग र स्वभावको लेखाजोखा गछ=

• संस्थाको "जार आFयलाई महत्व दिदन्छ

• �रिरक्षण गरिर�ु ��> के्षत्रहरु: सेवाXगिहहरु ,प्रगितस्पर्धिध&हरु , सरकारी यजेन्सीहरु आदी

"जार मुल्याङ्क�

• यो एउटा "ाह्य चु�ौगितहरु तथा अवसरहरु र आन्तरिरक Fक्ती, "लहरु "ाट संशे्लषण गरिरयको सम्भागिवत रणगि�तीहरु �रिरक्षण ग�> गि"धी हो

• योज�ा प्रकृया जस्ले �गिहला संस्था भिभत्रको Fशिक्त,"ल र कमजोरिरहरु लाई खोतल्छ

• यो प्रकृयाले त्यस�छी संस्था "ागिहरको Fशिक्त,"ल र कमजोरिरहरुलाई खोतल्छ

• "ल र कमजोरिरहरु "त=मा�का आन्तरिरक तत्वहरु हु� ज"की अवसरहरु र चु�ौगितहरु भगि"श्यका "ाह्य तत्वहरु हु�

SWOT गि"ष्लेFण

(S)Fक्ती/ "ल - संस्थाका आन्तरिरक Fशिक्त,"लहरु के हु�?(शिस�युक्त कम=चारीहरु ,"शिलयो "ो�=, आदी )

(W) कमजोरिरहरु- संस्थाका आन्तरिरक कमजोरिरहरु के हु� ?(�ुरा�ा प्रगि"यिधहरु,अ�ुदा� लेख�को शिस�को कमी आदी )

(O)अवसरहरु- के "ाह्य अवसरहरुले संस्थालाई अघी "ढ� मदत् ग�= सक्छ�?(सन्जालका अवसरहरु, �याँ गि�ती तथा दिदFा, आदी)

(T) चु�ौगितहरु - संस्थालाई अघी "ढ�"ाट रोक्� सक्�े के चु�ौगितहरु हु� सक्छ�? (खस्कदो अथ=तन्त्र ,"ढदो प्रगितस्पधा=, आदी )

SWOT गि"ष्लेFण

४. संस्थाले भोगिगरहेका रणगि�तीक मुद्दाहरुको �गिहचा� ग�ु= – संस्थासँग सम्"न्धिन्धत काय=Sम तथा गि�गितहरुले सस्थालाई अगिहले र �छी भगि"श्यमा �गि�

असर गछ= – गितगि�हरुले के देखाउछ�: संस्थाका लामो समय सम्म रह�े समस्याहरु ,काय=Sम तथा

आर्सिथ&क सफलता �ाउ� हटाउ�ु ��> "ाधाहरु

५ . लक्ष्यहरु, उदे्धश्यहरु र रणगि�तीहरु गि�मा=ण ग�ु=

• लक्ष्यहरु: प्राप्त गरिर�ु ��> सामान्य उदे्धश्यहरु • उदे्धश्यहरु : प्राप्त गरिर�ु ��> गि"शिFस्ट उदे्धश्यहरु • रणगि�तीहरु: समा"ेF गरिर�ु ��> गि[हत �द्धती

रणगि�तीक योज�ाका मुख्य चरणहरु

• मि�सन र �ुल्र्य �ान्र्यताहरु --------------------------------->"सदाका लागिग “

• लक्ष्र्यहरु --------------------------------------------->३-५ "ष=को ( उदाहरण - सदस्यता "ढाउ�ु)

• उदे्धश्र्यहरु ----------------------->१ "ष=को ( उदाहरण- "ष=मा ५% का दरले सदस्यता "ढाउ�ु)

• रणगिनतीहरु- ------------------------------> १-५ "ष=को (गि�युक्ती सन्यन्त्र )

रणगि�तीक योज�ाका समयशिसमाहरु

६. रणगि�तीक योज�ा अ��ाउ�ु तथा सयिमक्षा ग�ु=– स"ै सरोकार"ालाहरु "ाट स्विस्वगिSती शिल�ु – रणगि�तीक योज�ा अ��ाइ अघी "ढ� संस्थाको औ�चारिरक गि�ण=य शिल�ु

७. संस्थाको आदF= दुद=र्सिF&ता स्थागि�त ग�ु= • योज�ा सफल "�ाउ� दुद=र्सिF&ताको सफलता आवश्यक हुन्छ • सरकारवालाहरुलाई संस्था कता जादैछ "ुझ्� मद्धत गछ=

रणगि�तीक योज�ाका मुख्य चरणहरु

८. प्रभा"कारी काय=योज�ा गि�मा=ण ग�ु=– सम्पन्न गरिर�ु ��> मुख्य लक्ष्यहरु र उदे्धश्यहरु – रणगि�तीक लक्ष्यहरु प्राप्त ग�= श्रोतहरु स्थागि�त ग�ु= – कु� उदे्धश्यको लागिग को न्द्रिजम्मेवार छ र कगिहले त्यो उदे्धश्य �ुरा गरिर�ु �छ= भन्ने

जा�कारी दिदन्छ – मुल्याङ्क�को लागिग क्षेत्र समेट�ु

9. रणगि�तीहरु र रणगि�तीक योज�ा प्रकृयाहरुको �ु� अवलोक� ग�ु= – रणगि�तीक योज�ा चगिSय हुन्छ – ज" एउटा रणगि�तीक योज�ाको अन्त्य हुन्छ ( ३-५ "ष=मा) त" अक~ रणगि�तीक

योज�ा सुरु हुन्छ – रणगि�तीहरु र प्रकृयाहरुको मुल्याङ्क�लाई अझ राम्रो "�ाउ� अक~ योज�ामा लागु

गरिरन्छ

रणगि�तीक योज�ाका मुख्य चरणहरु

१: प्रकृया

२ : उत्�ाद�

३: योज�ा

४: काय=योज�ा

५: मुल्याङ्क�

६: अक~ रणगि�तीक योज�ा चSको लागिग �ृष् ठ�ोषण

प्रभावकारी रणगि�तीक सोचाइ

सत्र ३ को कृयाकला� �न्नामा गि�म्� कुराहरु …• लेख्�ुहोस् .....…त�ाईंको संस्थाको ........• एउटा Fक्ती, "ल • एउटा कमजोरी • एउटा अवसर • एउटा चु�ौती२. सामुगिहक छलफल र प्रगित"ेद� �ेF ग�>!

कृयाकला�