Download pdf - Atayi, Mohammad et al. (JOSIA 2016, vol.1, no.1) Excavation in Deep Trench B, Qasrdasht-Fars; Third Report

Journal of the Society for Iranian Archaeology

Vol. 1, No. 1, February 2016

مجله جامعه باستان شناسی اریانسال یکم، شماره 1، بهمن 1394

شهرسوخته•و•سرزمین•های•متأثر•و•مؤثر•در•آن••مطالعات•“مرز”:•رویکردی•انسان•شناختی•برای•پژوهش•های•باستان•شناختی•در•ایران••مغان•مهر•در•اوستا••استقراری•از•دوره•هخامنشي•در•ناحیه•تخت•جمشید:•گزارشی•از•کاوش•در•محوطه•دولت•آباد•مرودشت••بررسی•باستان•شناختی•در•تپۀ•قصردشت،•دشت•کمین-•فارس؛•گزارش•یکم••کاوش•الیه•نگاری•در•گمانۀ•پلکانی•)گمانۀ•الف(،•تپۀ•قصردشت•-•فارس؛•گزارش•دوم••کاوش•الیه•نگاری•در•گمانۀ•پیشرو•)گمانۀب(،•تپۀ•قصردشت•-•فارس؛•گزارش•سوم••

مجله جامعه باستان شناسی ایرانJournal of the Society for Iranian Archaeology

اهداف و گستره

مجله جامعه باستان شناسی ایران هر سال و بصورتساالنه منتشر می شود و هدف آن ارتقاي رویکردهاي انسان شناختی در

باستان شناسی ایران است. این مجله بر انتشار مقاالت تحلیلی، معرفی و نقدکتاب، مصاحبه هاي ژرفکاوانه تاکید می کند و مشوق مباحثات و تحلیل هاينقادانه در باستان شناسی است. حوزه فعالیت هاي مجله شامل همه مناطق ودوره هاي باستان شناختی است، با تاکید ویژه بر رویکردهاي انسان شناختی.

افزون بر این، مجله جامعه باستان شناسی ایران مقاالت پژوهشی درباره تجزیه و تحلیل داده هاي باستان شناختی برگرفته از کاوش ها، بررسی ها،

مطالعات آزمایشگاهی و روش شناختی را نیز دربر خواهد گرفت. دامنهفعالیت هاي مجله محدود به ایران و دوره تاریخی خاصی نخواهد بود، بلکه

از مقاالت فارسی و انگلیسی درباره و از کشورهاي دیگر نیز استقبال می کند.

AIMS AND SCOPE

Journal of the Society for Iranian Archaeology (JSIA) is published annually and is a peer reviewed journal aiming at the promotion of anthropologically oriented approaches in the Iranian archaeology. It fea-tures discussion articles, book reviews, and in-depth interviews, that favor debate and critical analysis. It covers all areas and periods of archaeology, with a particular focus on anthropological approaches. JSIA is also comprised of analyses of archaeological data from excavations, surveys, laboratory research, as well as technical and methodological studies. Its scope is not confined to Iran or any particular time period, rather it welcomes contributions in Persian and English from all other countries.

حق نشرهمه حقوق چاپ و نشر مطالب این مجله برای »جامعه باستان شناسی

ایران« محفوظ است. هرگونه بازنشر یا تولید مطالب مجله به هر شکلی از جمله: چاپ، انتشار الکترونیکی، فیلم یا صدا، بی اجازه قبلی و مکتوب از

سوی »مجله جامعه باستان شناسی ایران« مجاز نیست. جامعه باستان شناسی ایران بهره گیری از مقاالت و مطالب این مجله را برای افراد به منظور انجام

پژوهش ها و مطالعات فردی مجاز می داند. این مجله بر روی وبگاه آن به نشانی https://sites.google.com/site/journalsocietyarchaeology در

دسترس است.

CopyrightExcept as otherwise permitted under the Copyright, this publication may only be reproduced, stored ortransmitted, in any form or by any other means, with the prior permission in writing of the publisher. In particular, the Society for Iranian Archaeology permits the making of a single photocopy of an article from this issue for an individual for the purposes of re-search or private study. The journal is accessible on its webpage at https://sites.google.com/site/journalsocietyarchaeology.

Copyright © 2016 Society for Iranian Archaeology

برای نویسندگان مایل به انتشار مقالهپیش از ارسال مقاله برای انتشار، لطفا از پیش بررسی کنید و مطمئن شوید که حقوق نشر و اصول اخالقی جامعه باستان شناسی ایران در آن مورد توجه قرار گرفته، به درستی آماده سازی شده، از شیوه نامه مجله به خوبی پیروی می کند، مجوزهای الزم را برای انتشار داده ها دریافت کرده، و رضایت همه نویسندگان

مقاله را از پیش دریافت کرده است. پیشنهاد می کنیم که نویسندگان گرامی شیوه نامه آماده سازی مقاالت را از پیش و به دقت بخوانند. این شیوه نامه در https://drive.google.com/file/d/0B9bfG� یوبگاه مجله به نشان

vA-E2TMNEN4TEs1MXYwRW8/view?usp=sharing در دسترس است. خاطر نشان می کنیم که مقاالت تنها بصورت آنالین منتشر می شوند.

برای ارسال یا تحویل مقاله به منظور انتشار، از نشانی زیر استفاده کنید: [email protected]

Contribution of authrosBefore submitting, authors should check that their manuscript, adheres to the Society of Iranian Archae-ology’s copyright and ethics policies, has been pre-pared correctly, conforms to the journal’s guidelines, correctly attributes all sources and that permission has been obtained for reuse of published material, and has received the consent of all authors before submission. Authors are strongly advised to read the instructions at (https://drive.google.com/file/d/0B9bfG-vA-E2TMV2cwTmdfRTZVU0E/view?usp=sharing) before submitting a manuscript. Articles are published online only.

Submissions should be emailed to the following email address: [email protected]

مجله جامعه باستان شناسی ایرانJournal of the Society for Iranian Archaeology

Copyright © 2016 Society for Iranian Archaeology

مدیرمسئول و سردبیرکریم علیزاده

دپارتمان انسان شناسی، دانشگاه هاروارد، امریکا[email protected]

Editor in ChiefKarim Alizadeh

Department of Anthropology, Harvard University, [email protected]

Editorial Board/هیئت مشاوران

فریدون بیگلري موزه ملی ایران، ایران

Fereidoun Biglari National Museum of Iran, Iran

سامان حیدري-گوران دانشگاه ابرهارد-کارلس توبینگن، آلمان

Saman Heydari-Guran Eberhard-Karls-Universität Tübingen, Germany

سیدمنصور سیدسجادي موسسه ایزمئو، ایتالیا

Seyed Mansour Seyed Sajjadi IsMEO, Italy

کامیار عبدي مجله باستان شناسی و تاریخ

Kamyar Abdi Iranian Journal of Archaeology and History

علیرضا عسگري چاوردي دانشگاه شیراز، ایران

Alireza Asgari Chaverdi University of Shiraz, Iran

محمدتقی عطاییدانشگاه لودویک ماکسیمیلیانوس مونیخ، آلمان

Mohammad T. AtayiLudwig-Maximillans-Universität München, Germany

حمید فهیمی دانشگاه آزاد برلین، آلمان

Hamid Fahimi Freie Universität Berlin, Germany

عمران گاراژیان دانشگاه نیشابور، ایران

Omran Garazhian University of Neyshabour, Iran

یوسف مجیدزاده دانشگاه تهران، ایران

Yousef Majidzadeh University of Tehran, Iran

یوسف مرادي دانشگاه آزاد برلین، آلمان

Yousef Moradi Freie Universität Berlin, Germany

مرجان مشکور موسسه ملی مطالعات علمی فرانسه، فرانسه

Marjan Mashkour Centre National de Recherche Scientifique, France

بهزاد مفیدي نصرآبادي دانشگاه یوهانس گوتنبرگ ماینز، آلمان

Behzad Mofidi Nasrabadi Johannes Gutenberg-Universität Mainz, Germany

حکمت اهلل مالصالحی دانشگاه تهران، ایران

Hekmatollah Mollasalehi University of Tehran, Iran

نگین میري دانشگاه شهید بهشتی، ایران

Negin Miri University of Shahid Beheshti, Iran

جبرئیل نوکنده موزه ملی ایران

Jebrael Nokandeh National Museum of Iran

a /الف

Journal of the Society for Iranian Archaeology 2016 (1) مجله جامعه باستان شناسی ایران 1394 )1(

Contents / فهرست مطالب

ب

B

پیشگفتارکریم علیزاده )مدیرمسئول و سردبیر(

PrefaceKarim Alizadeh

1-30

1-30

شهرسوخته و سرزمین های متأثر و مؤثر در آنسیدمنصور سیدسجادی

Shahr-i Sokhta and Impacts on and from Its Neighboring LandsSeyyed Mansour Seyyed Sajjadi

31-42

31-42

مطالعات “مرز”: رویکردی انسان شناختی برای پژوهش های باستان شناختی در ایرانکریم علیزاده

Border Studies: An Anthropological Perspective for Archaeological Researches in IranKarim Alizadeh

43-69

43-69

مغان مهر در اوستاعلی هژبری

Moghan (Clerics) of Mihr (Mithra) in AvestaAli Hozhabri

70-86

70-86

استقراری از دوره هخامنشي در ناحیه تخت جمشید: گزارشی از کاوش در محوطه دولت آباد مرودشتاحمدعلی اسدی

A Settlement from the Achaemenid Period in Persepolis Region: A Report of Excavation at the Site of Dulatabad

Ahmadali Asadi87-131

87-131

بررسی باستان شناختی در تپۀ قصردشت، دشت کمین- فارس؛ گزارش یکممحمدتقی عطائی، آریوبرزن توکلی، اکبر عزیزی، حمیدرضا کرمی، فرهاد زارع کردشولی، محسن موسوی و ابراهیم قزلباش

Archaeological Survey at Tappe-ye Qasrdasht, Kamin Plain-Fars: First ReportMohammad.T. Atāyi, A� riobarzan Tavakoli, Akbar Azizi, Hamidrezā Karami,

Farhād Zāre Kordshuli, Mohsen Mosavi and Ebrāhim Ghezelbāsh132-158

132-158

کاوش الیه نگاری در گمانۀ پلکانی )گمانۀ الف(، تپۀ قصردشت - فارس؛ گزارش دوممحمدتقی عطائی، ابراهیم قزلباش، یونس زارع، آریوبرزن توکلی، ابراهیم روستا فارسی، غالمرضا فاتحی، حمیدرضا کرمی و

فرهاد زارع کردشولیExcavation in Step Trench A, Qasrdasht-Fars; Second Report

Mohammad.T. Atāyi, Ebrāhim Ghezelbāsh, Yones Zāre, A� riobarzan Tavakoli, Ebrāhim Rostā Fārsi, Gholamrezā Fātehi, Hamidrezā Karami, and Farhād Zāre Kordshuli

159-180

159-180

کاوش الیه نگاری در گمانۀ پیشرو )گمانۀب(، تپۀ قصردشت - فارس؛ گزارش سوممحمدتقی عطائی، کامیار عبدی، ابراهیم قزلباش، یونس زارع، آریوبرزن توکلی، ابراهیم روستا فارسی، غالمرضا فاتحی، حمیدرضا کرمی،

میثم شکری پور و فرهاد زارع کردشولیExcavation in Deep Trench B, Qasrdasht-Fars; Third Report

Mohammad.T. Atāyi, Kāmyār Abdi, Ebrāhim Ghezelbāsh, Yones Zāre, A� riobarzan Tavakoli, Ebrāhim Rostā Fārsi, Gholamrezā Fātehi, Hamidrezā Karami,

Meysam Shokripur, and Farhād Zāre Kordshuli

کاوش الیه نگاری در گمانۀ پیشرو )گمانۀب(، تپۀ قصردشت - فارس؛ گزارش سوم

محمدتقی عطائی*، کامیار عبدی، ابراهیم قزلباش، یونس زارع، آریوبرزن توکلی، ابراهیم روستا فارسی، غالمرضا فاتحی، حمیدرضا کرمی، میثم شکری پور و فرهاد زارع کردشولی

*موسسۀ باستان شناسی خاورنزدیک، دانشگاه لودویک ماکسیمیلیانوس مونیخ[email protected]

چکیــده: بــا توجــه بــه الگــوی پراکندگــی ســطحی ســفال های عصــر آهــن 2، تصمیــم بــر آن گرفتیــم کــه یــک گمانــۀ پیشــرو در انــدازۀ 2 × 2 متــر در دامنــۀ جنــوب شــرقی تپــه بــاز کنیــم. در ایــن گمانــه 24 الیــه و فیچــر شناســایی شــد کــه می تــوان آنهــا را در 5 مرحلــه دســته بندی نمــود. مرحلــۀ 1 شــامل یــک دیــوار خشــتی اســت. در غــرب ایــن دیــوار بقایــای اجاقــی کشــف شــد کــه روی یــک ســکوی کوچــک ســاخته شــده بــود. شــش کــف آتــش خــورده اجــاق نشــان از اســتفاده طوالنــی مــدت از آن دارد. الیه هــای درهــم تنیــدۀ خاکســتر و خــاک نــرم، مشــخصۀ مرحلــۀ 2 اســت. مرحلــۀ 3 عبــارت از یــک تــودۀ بی ســر و شــکل از گل فشــرده اســت. ایــن تــوده بی شــکل روی یــک ســطح ایجــاد شــده اســت. مرحلــۀ 4 عبــارت اســت از الیــه ای از خــاک نســبتا ســخت همــراه بــا مقــداری خاکســتر و عدســی های گل اســت. مشــخصات بافــت نهشــته های مرحلــۀ 5 از ایــن گمانــه، بســیار بــه مرحلــۀ 10 از گمانــۀ الــف در همیــن تپــه شــبیه اســت. کیفیــت ایــن مرحلــه ثابــت می کنــد کــه سرتاســر شــرق و جنــوب شــرق تپــه بــه عنــوان زباله دانــی مــورد ــدادی ســفال های پیــش از تاریخــی کــه نفــوذی ــر از تع ــه غی ــه خــاک بکــر نرســید. ب ــۀ ب، ب ــوده اســت. کاوش در گمان اســتفاده بــه ــن تپ ــف در همی ــۀ ال ــا 9 گمان ــای 5 ت ــوفه از مرحله ه ــفالی مکش ــای س ــابه گونه ه ــا 4 مش ــۀ 1 ت ــفال ها از مرحل ــۀ س ــتند، بقی هسهســتند. هماننــد مرحلــۀ 10 در گمانــه الــف، در مرحلــۀ 5 از گمانــۀ ب، همــۀ گونه هــای ســفالی البتــه بــه اســتثنای »ســفال نارنجــی

ــه خواهــد شــد. ــه ای مســتقل ارائ ــۀ قصردشــت در مقال ــد. گونه شناســی و طبقه بنــدی ســفال های تپ ــراق« حضــور دارن ب

کلیدواژه ها: تپۀ قصردشت، گمانۀ پیشرو ب، پیشاهخامنشی )عصر آهن 3(، گونه های سفالی.

Excavation in Deep Trench B, Qasrdasht-Fars; Third Report

Mohammad.T. Atāyi*,Kāmyār Abdi, Ebrāhim Ghezelbāsh, Yones Zāre, A� riobarzan Tava-koli, Ebrāhim Rostā Fārsi, Gholamrezā Fātehi, Hamidrezā Karami, Meysam Shokripur,

and Farhād Zāre Kordshuli.*Institut für Vorderasiatische Archäologie, Ludwig-Maximillans-Universität München,

Geschwister-Scholl-Platz 1, D-80539 Mü[email protected]

Abstract: Based on surface distribution of Iron Age II shards we opened a deep trench on the south-eastern slope. In this trench were identified 24 layers and features. These may be grouped into five phases as follows: Phase 1 consists of a mud-brick wall. At the western side of the wall the remains of a hearth - built on a small mud-brick platform - was discovered. It seems that the hearth was used for a long time because we identified six burnt floors in the hearth. Some interleaved layers of ash and loose soil characterize Phase 2. Phase 3 is a shape less packed clay mass that it was built on a surface. Phase 4 consists of a relatively hard soil with some ash and clay lenses. The characteristic of Phase 5 is similar to Phase 10 in Trench A. The quality of this phase proves that the throughout the eastern and south-eastern of the site was used as a dump. Therefore, the main occupation more likely lay in the western part of the site. We could not reach virgin soil in Trench B. With the exception of a few prehistoric shards, the rest of the potsherds from Phases 1 to 4 are similar to those from Phases 5 to 9 in Trench A, namely Mottled Hand-made Ware, Burnished Orange Ware, Matte Red Slipped Ware, Smoothed Plain and Painted Buff Wares. As in Phase 10 in Trench A, in Phase 5 in Trench B, all types of shards with the exception of Burnished Orange Ware are present. Typology and Classification of the pottery from Tappe-ye Qasrdasht will be published in a forth-coming article.

Keywords: Qasrdasht, deep Trench B, pre-Achaemenid, Iron Age III, pottery types.

اطالعات مقالهتاریخ دریافت 1393/10/22

تاریخ بازنگری 1394/08/07تاریخ دسترسی آنالین 1395/01/01

Article InformationReceived 01/12/2015Revision received 10/29/2015Available online 21/03/2016


Journal homepage/وبگاه مجلهhttps://sites.google.com/site/journalsocietyarchaeology

160

1. مقدمهدومیــن گمانــه در محوطــۀ باســتانی قصردشــت )تصویــر 1: 1( در دامنــۀ ــر ــاد 2 در 2 مت ــه ابع ــع M6 ب ــی مرب ــوب غرب ــج جن ــه، در کن ــی تپ جنوبــه دلیــل ــی ب ــرای گمانه زن ــن نقطــه ب ــر 1: 2(. انتخــاب ای ایجــاد شــد )تصویهمپوشــانی قابــل توجــه میــان محدوده هــای پراکنــش ســفال های دورۀ ــای K, L, M, N شــرقی-غربی ــن 3 در مربع ه ــا عصــر آه ــه ت ــالم میان عیو 7, 6, 5, 4 شــمالی-جنوبی بــود. در گمانۀالــف کــه بــه صــورت پلــه ای از راس تپــه تــا ســطح خــاک بکــر حفــر شــد، بــه الیه هــای حــاوی ســفال های ــا ــه، ب ــد. در نتیج ــورد نش ــن 2 برخ ــر آه ــی و عص ــی، عیالم ــش از تاریخ پیــۀب ــف، گمان ــراز الیه هــای پیــش از هخامنشــی در گمانۀال درنظــر گرفتــن تدر دامنــۀ جنوبــی تپــه ایجــاد شــد. بلندتریــن نقطــۀ ایــن گمانــه کــه در کنــج شــمال غربــی قــرار دارد، 1765.70 ســانتیمتر از ســطح دریــا ارتفــاع داشــته و ــاد ــدف از ایج ــت. ه ــه اس ــر از راس تپ ــر پایین ت ــا 9.70 مت ــه دقیق ــن نقط ایــر از دورۀ ــای کهن ت ــته های دوره ه ــه نهش ــریع تر ب ــتیابی س ــه، دس ــن گمان ایهخامنشــی بــود کــه درگمانۀالــف بــه آن دســت نیافتــه بودیــم. بنابرایــن محــل و ارتفــاع گمانــه بــه گونــه ای انتخــاب شــد کــه دربرگیرنــدۀ الیه هــای دوران

ــد از آن نباشــد. هخامنشــی و بع

2. شرح کاوش در گمانۀ پیشرو )گمانۀ ب(توصیــف واحــد TQB-L.100a: ایــن واحــد عبــارت از خــاک ســطحی اســت و محتویــات آن آمیختــه ای از گیــاه خــاک همــراه بــا ســنگریزه در ابعــاد

مختلــف اســت. میانگیــن ســتبرای آن در حــدود 25 ســانتیمتر اســت.

ــفال ــه س ــامل 38 قطع ــد ش ــن واح ــی ای ــای فرهنگ ــا: یافته ه یافته هــره ــن مه ــس ای ــت. جن ــبیح اس ــره تس ــدد مه ــک ع ــز ی ــرم( و نی )540 گــتیک ــاال از پالس ــه احتم ــد ک ــر می رس ــه نظ ــا ب ــت ام ــخص نیس ــا مش دقیقســاخته شــده باشــد. در هــر حــال در باســتانی بــودن آن تردیــد هســت. مقــدار ــه ــن واحــد اســت کــه ب ــات اســتخوانی از دیگــر یافته هــای ای ــزی قطع ناچیدلیــل ماهیــت درهــم الیــه و دســت چنــدم بــودن بســتر باستان شــناختی آن، ثبــت نشــد. ســفال ها غالبــا ریــز و هــوا زده انــد. در نمــودار پیوســت طبقه بنــدی

ــه شــده اســت. ــد ارائ ــن واح ــت شــده از ای ســفال های یافــی ــش از هخامنش ــفال ها از دورۀ پی ــی از س ــف متنوع ــگاری: طی گاهنــن نمونه هــای ــه جدیدتری ــده می شــود ک ــه دی ــان مجموع ــا اســالمی در می ت

ــه دورۀ اســالمی اســت. ــوط ب موجــود مربتوصیــف واحــد TQB-L.100b و TQB-F.101: در گوشــۀ جنــوب غربــی گمانــه، بخشــی از یــک چالــه کشــف شــد )تصویــر 7: 5(. ایــن چالــه بی واســطه زیــر خــاک ســطحی قــرار دارد )بنگریــد بــه تصویــر 31(. محتویــات درون چالــه بــا خــاک ســطحی یکــی اســت بــا ایــن تفــاوت کــه درون چالــه ــه ــت ک ــوباتی اس ــی از رس ــه حاک ــود ک ــده می ش ــله دی ــای س ــی الیه ه گاهدر مواقــع بارندگــی از بــاالی تپــه شســته شــده و درون چالــه نشســت کــرده ــرا فقــط بخشــی از ــه مشــخص نیســت، زی اســت. ابعــاد و عمــق واقعــی چالآن در محــدودۀ گمانــۀب قــرار دارد. پیونــد الیه نگاشــتی ایــن چالــه بــا الیــۀ خــاک ســطحی و نیــز بــا واحدهایــی کــه چالــه درون آنهــا کنــده شــده، نشــان می دهــد کــه چالــه قدمــت زیــادی نــدارد و بــر پایــۀ ســفال های درون آن در


تصویر 1. 1( تپۀ قصردشت و در پس زمینه کوه بالغی کوچک، دید از جنوب شرق؛ 2( محل گمانۀ ب پیش از کاوش.

Fig. 1. 1- The site of Qasrdasht, Bolaghi Kochak Moun-tain fills background of the photograph, and 2- Loca-

tion of Trench B before excavation.

تصویر 2. 1( نمایی عمودی از واحد 103 پس از کاوش؛ 2، 3 و 5( سه نمای مختلف از شی سنگی استوانه ای از واحد 103؛ 4( مشتۀ سنگی از واحد 103؛ 6 و 7( دو نما از سردوک، واحد 103؛ 8( گل مهر حرارت دیده، واحد 100ب؛ 9( نمایی از مقطع سفال

تصویر 4: 6 با شیوۀ ساخت »چینه ای« از واحد 103.Fig. 2. 1- A vertical view from Unit 103; 2, 3 & 5- Three

different views of semi-cylindrical stone object from Unit 103; 4- Oval shape pestle from Unit 103; 6 & 7-

Two views of loom weights (?) from Unit 103; 8- Burnt sealing clay from Unit 100b; and 9- A view of profile

of sherd Nr. 6 in Figure 4 was made by sequential slab construction technique from Unit 103.

161

دورۀ متاخــر اســالمی حفــر شــده اســت. کاربــری چالــه مشــخص نیســت. خــط بــرش چالــه در الیه نــگاری گمانــۀ ب، بــه شــمارۀ 101 ثبــت شــد. میانگیــن

ژرفــای چالــه در حــدود40 ســانتیمتر اســت.ــفال و ــات س ــامل قطع ــد 100ب ش ــی واح ــای فرهنگ ــا: یافته ه یافته هــه شــکل پولــک اســت. ابعــاد یافتــۀ اخیــر حداکثــر یــک قطعــه گل پختــه بــار دو ــا فش ــه گل رس و ب ــک قطع ــی از ی ــن ش ــت. ای ــانتیمتر اس 2 در 2 ســر ــازندۀ روی ه ــت س ــر انگش ــب اث ــن ترتی ــه ای ــه و ب ــکل گرفت ــت ش انگشدو ســمت شــی باقــی مانــده اســت )تصویــر 2: 8(. بــاالی ایــن شــی ســوراخ شــده اســت. کاربــری ایــن شــی مشــخص نیســت امــا از ظاهــر آن برمی آیــد کــه ســوراخ مــورد نظــر پــس از شــکل دادن قطعــۀ گل ایجــاد شــده و ســپس ایــن شــی پختــه شــده اســت. بــه نظــر می رســد از ایــن شــی بــه عنــوان مهــر و مــوم کاال اســتفاده شــده باشــد. اینکــه شــی ســهوا یــا عمــدا پختــه شــده و نیــز تاریــخ ســاخت آن مشــخص نیســت. از ایــن واحــد همچنیــن تعــداد 53 قطعــه )1.06 کلیوگــرم( ســفال کشــف و ثبــت شــد. ســفال ها برخــالف واحــد پیشــین، بزرگ تــر و نیــز غیــر هــوازده انــد. از ایــن واحــد اســتخوانی بــه دســت نیامــد. در نمــودار پیوســت طبقه بنــدی ســفال های یافــت شــده از ایــن واحــد

ارائــه شــده اســت.ــی ــش از هخامنش ــفال ها از دورۀ پی ــی از س ــف متنوع ــگاری: طی گاهنــن نمونه هــای ــه جدیدتری ــده می شــود ک ــه دی ــان مجموع ــا اســالمی در می تموجــود مربــوط بــه دورۀ اســالمی اســت. در میــان مجموعــه ســفال های ایــن واحــد، ســفال شــاخص وجــود نــدارد و بــه همیــن دلیــل اظهــار نظــر دقیــق

دربــارۀ گاهنــگاری ایــن مجموعــه میســر نیســت.توصیــف واحــد TQB-F.102: پــس از حــدود 10 ســانتیمتر خاکبــرداری ــوار خشــتی ــک دی ــه، بخشــی از ی ــرقی گمان ــۀ ش ــف، در نیم ــد 100ال از واحــا ــاز و ت ــه آغ ــی گمان ــع جنوب ــرقی ضل ــۀ ش ــوار از نیم ــن دی ــد. ای ــف ش کشکنــج شــمال شــرقی گمانــه بــه صــورت اریــب ادامــه می یابــد. طــول دیــوار در حــدود 210 ســانتیمتر اســت. در کنــج شــمال شــرقی گمانــه، پهنــای دیــوار بــه دو ردیــف خشــت افزایــش می یابــد. حــال آنکــه بقیــه آن از یــک ردیــف ــث ــم باع ــار ه ــف خشــت در کن ــود دو ردی ــده اســت. وج ــاخته ش خشــت س

شــده تــا دیــوار کــه در کل راســتای جنــوب غربی-شــمال شــرقی دارد، حــدود ــه قائمــه ــا یــک زوای ــا انتهــای کنــج شــمال شــرقی ب ــده ب 70 ســانتیمتر مانــک دو ــال باعــث تفکی ــوار عم ــن دی ــه ســمت شــرق بپیچــد. در نتیجــه، ای بفضــای معمــاری شــده اســت کــه در ادامــه بــه آنهــا خواهیــم پرداخــت. آنچــه از بلنــدای دیــوار باقــی مانــده در حــدود 60 ســانتیمتر اســت )تصویــر 6: 1؛ 7: 1 و 5(. دیــوار از خشــت هایی بــه ابعــاد 28 در 28 در 8 ســانتیمتر ســاخته شــده و بــا مالتــی از گل زرد رنــگ بــه هــم متصــل شــده اند. بــه نظــر می رســد کــه یــک درگاهــی در انتهــای جنــوب غربــی دیــوار تعبیــه شــده بــود؛ زیــرا پاگــرد ایــن درگاه فقــط از یــک ردیــف خشــت درســت شــده اســت و ارتفــاع ســطح ــر ــانتمتر پایین ت ــدود 60 س ــوار در ح ــه دی ــطح بقی ــاع س ــت درگاه از ارتف خشاســت. البتــه فقــط بخشــی بســیار کوچکــی از ایــن درگاهــی درون محــدودۀ گمانــه قــرار دارد و بــه همیــن دلیــل پهنــای واقعــی آن نامشــخص اســت. البته می تــوان احتمــال داد کــه ایــن قســمت بــر اثــر عواملــی تخریبــی دیگــر بــه ایــن شــکل درآمــده و در اصــل ورودی نبــوده اســت؛ امــا وجــود زوایــه قائمــه در بخــش موجــود بیــن کــف درگاهــی و مابقــی دیــوار و نیــز ایــن نکتــه کــه خاکســترهای واحــد 103 )بنگریــد بــه ادامــه( در ســطح ایــن ورودی نیــز دیــده ــه ــدا ب ــل و از ابت ــمت در اص ــن قس ــه ای ــد ک ــد ش ــوان متقاع ــود، می ت می شمنظــور درگاهــی ســاخته شــده بــود. کل ایــن ســاختار را واحــد 102 نامیدیــم. ــف از خشــت ها ــه دو ردی ــف خشــت ســاخته شــده ک ــوار موجــود از 9 ردی دیــا کاه ــوار ب ــرار دارد. دو طــرف دی ــن ق ــی، درون الیه هــای زیری ــوان پ ــه عن بــت. ــده اس ــدود ش ــای کاه( ان ــا خرده ه ــراه ب ــگ هم ــاک رس زرد رن گل )خــه دالیلــی میانگیــن ســتبرای آن در حــدود60 ســانتیمتر اســت. ایــن دیــوار بکــه در ادامــه بــه آن خواهیــم پرداخــت پــس از مستندســازی برداشــته شــد.

ــه ــفال ب ــه س ــداد 11 قطع ــد تع ــن واح ــان خشــت های ای ــا: از می یافته هدســت آمــد. در نمــودار پیوســت طبقه بنــدی ســفال های یافــت شــده از ایــن

الیــه ارائــه شــده اســت.ــفال های دورۀ ــاخص از س ــۀ ش ــور دو گون ــه حض ــه ب ــگاری: باتوج گاهنــخ ــوان تاری ــوار، می ت ــالت دی ــت و م ــت خش ــی درون باف ــش از هخامنش پی

ــوار پیشــنهاد نمــود. ــن دی ــرای ای ــش از هخامنشــی ب پی


تصویر 3. منتخبی از گونۀ »سفال نارنجی براق« از واحد 103.Fig. 3. Selected of Burnished Orange Ware sherds from

Unit 103.

تصویر 4. منتخبی از گونۀ »سفال لکه دار دست ساز« از واحد 103.Fig. 4. Selected Mottled Hand-made Ware sherds from

Unit 103.

162

توصیــف واحــد TQB-L.103: همانگونــه کــه در توصیــف واحــد 102 گذشــت، بــا ایجــاد دیــوار خشــتی عمــال دو فضــای مجــزا در شــرق و غــرب ــۀ 90 ــا زاوی ــوش ب ــای چهارگ ــک فض ــی از ی ــت. بخش ــده اس ــاد ش آن ایجــه ــرب ب ــمال و غ ــوی ش ــه از س ــد ک ــایی ش ــوار شناس ــرق دی ــه در ش درجــه ــاک آمیخت ــن فضــا از خ ــده اســت. درون ای ــه ش ــوار 102 احاط ــیله دی وســا کمــی خاکســتر پــر شــده کــه رنــگ آن را بــه طوســی متمایــل می کنــد. بجنــس بســترۀ خــاک ناهمگــن و همــراه بــا ســنگ هایی بــه ابعــاد متوســط 5 ســانتیمتر، دانه هــای ریــز ذغــال، ســنگریزه -عمومــا حــدود 1 تــا 5 میلیمتــر-، ــد ــن واح ــترۀ ای ــر 2: 1؛ 7: 5(. گس ــت )تصوی ــتانی اس ــواد باس ــتخوان و م استمــام بخــش موجــود فضــای شــرقی را پــر کــرده و روی ســطح درگاهــی را ــن ــه آن ســوی غــرب درگاهــی نفــوذ کــرده اســت. میانگی ــز پوشــانده و ب نی

ســتبرای آن در حــدود 30 ســانتیمتر اســت.ــرم(، 1 ــفال )1.620 کیلوگ ــه س ــداد 50 قطع ــد تع ــن واح ــا: از ای یافته هــی ــبز، 3 ش ــگ س ــه رن ــرت ب ــس چ ــک از جن ــنگی کوچ ــوع س ــه مصن قطعــد. شــی ســنگی ــه دســت آم ــات اســتخوان ب ــرم قطع ــز 119 گ ســنگی و نیشــمارۀ 1، جســمی نیــم اســتوانه اســت بــا کــف تخــت کــه یــک زائــده در راس آن مشــاهده می شــود. بــه نظــر می رســد کــه ایــن شــی در اصــل بــه شــکل اســتوانۀ کامــل بــوده و بــر اثــر شکســتگی بــه شــکل کنونــی درآمــده اســت. ــن ــده می شــود. ای ــز دی ــاالی شــی نی ــدۀ ب ــن در زائ ــار شکســتگی همچنی آثشــی از ســنگ آهــک شــیری رنــگ ســاخته شــده اســت. بــه نظــر می رســد ــام ســطوح ــرا تم ــرار داشــته اســت؛ زی ــی را درون آب روان ق ــن شــی مدت ایآن آبســوده شــده اســت. ارتفــاع بخــش اســتوانه ماننــد شــی در حــدود 8.5 و بلنــدای کل شــی 10.7 ســانتیمتر اســت. قطــر شــی در کــف نیــز در حــدود 14 ــر 30: 6(. شــی ســنگی شــمارۀ ــر 2: 2، 3، و 5؛ تصوی ســانتیمتر اســت )تصویــنگ ــانتیمتر از س ــاد 8 در 6 س ــه ابع ــکل ب ــی ش ــنگ بیض ــک مشته س 2، یآهــک خاکســتری تیــره اســت. احتمــاال منشــاء ایــن مشــته از قلوه هــای کــف ــار صیقــل در تمــام ســطح ایــن مشــته قابــل ــوده اســت. آث ــوار ب ــه پل رودخانــت ــده اس ــت ش ــتفاده تخ ــر اس ــر اث ــز ب ــمت آن نی ــک س ــت و ی ــت اس روی)تصویــر 2: 4(. شــی ســنگی شــمارۀ 3، یــک قطعــه ســنگ طبیعــی بــه شــکل هــرم ســرتخت اســت بــا ابعــاد متوســط 12 در 12 در 8 ســانتیمتر. جنــس ایــن

ــب توجــه وجــود ــه جال ــره اســت و نکت شــی از ســنگ آهــک خاکســتری تیســوراخی در میــان آن اســت کــه قطــری در حــدود 1.5 ســانتیمتر دارد )تصویــر ــا شــاید در اصــل ــا مشــخص نیســت، ام ــن شــی دقیق ــری ای 2: 6 و 7(. کارببــه عنــوان ســنگ وزنــه و یــا ســردوک مــورد اســتفاده بــوده اســت. همانگونــه کــه اشــاره شــد، از ایــن الیــه تعــداد 50 قطعــه ســفال در ابعــاد نســبتا بــزرگ ــده از ــت ش ــفال های یاف ــدی س ــودار پیوســت طبقه بن ــد. در نم ــه دســت آم ب

ایــن واحــد ارائــه شــده اســت.گاهنــگاری: دو گونه»ســفال نارنجــی بــراق« )تصویــر 3( و »ســفال لکــه دار دست ســاز« )تصویــر 4( غالــب ســفال های ایــن مجموعــه را تشــکیل می دهــد. یــک قطعــۀ بــزرگ از گونــۀ اخیــر )تصویــر 4: 6( بــا روش چینــه ای ســاخته شــده اســت )تصویــر 2: 9( وجــود یــک نمونــه از مرحلــۀ لپویــی و یــک نمونــه از دورۀ اســالمی در ایــن مجموعــه قابــل اعتنــا نیســت و بــه احتمــال

قریــب بــه یقیــن نفــوذی هســتند. توصیــف واحــد TQB-F.104: پــس از خالــی کــردن محتویــات چالــه ــده از گل رس ــاخته ش ــکل س ــودۀ بی ش ــک ت ــی از ی ــد 100ب(، بخش )واحــدا شــد. ــه زرد، هوی ــل ب ــه رنــگ متمای ــا خرده هــای کاه ب ــده همــراه ب ورزدیــوده ســخت و فشــرده ــن ت ــت ای ــی، باف ــح خــوب و ورز کاف ــل مصال ــه دلی باســت. بخــش موجــود ایــن تــودۀ بی شــکل در محــدودۀ گمانــه در کل ــا بخــش ــی آن مشــخص نیســت ام ــاد واقع راســتایی شــرقی-غربی دارد. ابعــه ــانتیمتر دارد ک ــدود 70 س ــی در ح ــدود 120 و پهنای ــی در ح ــود درازای موجــته ــای آن کاس ــویم از پهن ــک می ش ــرقی آن نزدی ــای ش ــه انته ــه ب ــر چ همی شــود. بلنــدای کلــی ایــن تــوده بی شــکل در حــدود 190 ســانتیمتر ــوان ــکل نمی ت ــودۀ بی ش ــن ت ــتی ای ــارۀ چیس ــی درب ــت فعل ــت. در وضعی اســایش ــه ای فرس ــوار چین ــک دی ــی از ی ــل بخش ــاید در اص ــا ش ــری داد؛ ام نظــکل، ــودۀ بی ش ــن ت ــی از ای ــد. در بخش های ــوده باش ــاده ب ــا فروافت ــه و ی یافتــا مقــداری ســنگ در ابعــاد متوســط و دانه هــای ذغــال دیــده می شــود کــه ببافــت همگــن، ســخت و متراکــم تــوده، مغایــر اســت. همیــن طــور در ارتفــاع


تصویر 5. 1( نمایی عمودی از واحد 105 پیش از کاوش؛ 2و 3( دو نما از اجاق 107.Fig. 5. A vertical view of Unit 105 before excavation;

and 2 & 3- Two views of Hearth 107.

تصویر 6. 1( نمایی از دیوار 102 و اجاق مقابل آن )واحد 114ب(. اطراف اجاق با واحد 106 پرشده است؛ 2( نمایی عمودی از بقایای کف آتشدان

.108Fig. 6. 1- A view of Wall 102 and Hearth 104

front of it. Around of the hearth was surround-ed by Unit 106; and 2- View of the remains of

floor of Hearth 108.

163

1763.93 ســانتیمتری از ســطح دریــا دو خمچــه خــرد شــده بــه دســت آمــد )بنگریــد بــه واحــد 116( کــه در ضلــع جنوبــی ایــن واحــد قــرار داشــت؛ طوری ــه ــرار گرفت ــوده ق ــن ت ــن دو ظــرف خرد شــده در دل ای ــی از ای کــه بخش هایبــود. بــن ایــن تــوده روی واحــد 118 قــرار دارد. بــه دلیــل سســتی الیه هــای زیــر آن )بنگریــد بــه واحــد 118 و پیــش از آن( شــاید بتــوان بیشــتر متقاعــد ــه ای ــوار چین ــک دی ــی از ی ــرده، بخش ــکل و فش ــوده بی ش ــن ت ــه ای ــد ک ش

ــر 16(. ــود باشــد )تصوی ــاده ب فروافتگاهنــگاری: اگرچــه یافتــه ای از دورن بافــت ایــن تــودۀ فشــرده بــه دســت نیامــد، امــا بــا توجــه بــه نهشــته شــدن الیه هــای 115 و 117 در اطــراف آن و پیونــد انکارناپذیــر ایــن واحدهــا بــا ایــن تــوده، می تــوان از گاهنــگاری ایــن ــز اســتفاده کــرد. ــودۀ بی شــکل نی ــن ت ــگاری نســبی ای ــرای گاهن دو واحــد بمــدارک موجــود از دو واحــد 115 و 117 )بنگریــد بــه ادامــه( نشــانگر محــدودۀ

زمانــی پیــش از هخامنشــی اســت.توصیــف واحــد TQB-L.105: پــس از برداشــت کامــل خــاک ســطحی ــار ــا چه ــوار خشــتی )واحــد 102(، ب ــی دی ــف( و در ســمت غرب )واحــد 100الــاختار ــۀ 106و س ــۀ 105، الی ــۀ 100ب، الی ــدیم: الی ــرو ش ــزا روب ــد مج واح107. توصیــف واحــد 100ب پیشــتر انجــام شــد. در اینجــا بــه توصیــف واحــد ــت در ــه درس ــت ک ــتر اس ــۀ خاکس ــک الی ــد ی ــن واح ــم. ای 105 می پردازیمجــاورت دیــوار 102 نهشــته شــده اســت، گســترۀ چندانــی نــدارد و فضایــی ــه ــن الی ــر 5: 1(. ای ــت )تصوی ــانده اس ــانتیمتر را پوش ــدود 60 در 60 س در حخــود روی یــک ســازۀ دیگــر نهشــته شــده اســت )واحــد 107( کــه در ادامــه ــه آن خواهیــم پرداخــت. میانگیــن ســتبرای ایــن واحــد 5 ســانتیمتر اســت. ب

ــت ــرم( کشــف و ثب ــه ســفال )3 گ ــط 2 قطع ــد فق ــن واح ــا: از ای یافته هــه ــن الی ــده از ای ــت ش ــفال های یاف ــدی س ــودار پیوســت طبقه بن ــد. در نم ش

ارائــه شــده اســت.گاهنــگاری: متاخرتریــن ســفال بــه دســت آمــده از ایــن واحــد مربــوط بــه گونــۀ »ســفال لکــه دار دست ســاز« اســت. ایــن گونــه مربــوط بــه دورۀ پیــش از هخامنشــی اســت. قطعــه دیگــر مربــوط بــه فرهنــگ پیــش تاریخــی باکــون

الــف بــوده و نفــوذی اســت.ــس از برداشــت ــه پ ــد دیگــری ک ــد TQB-L.106: واح ــف واح توصیخــاک ســطحی بــا آن روبــرو شــدیم، یــک الیــۀ ناهمگــن ولــی نســبتا ســخت اســت. محتویــات آن از پاره هــای خشــت، خشــت های وارفتــه و تعــداد محــدودی ســنگ در ابعــاد متوســط 5 ســانتیمتر تشــکیل شــده اســت. رنــگ خــاک بســتره، قهــوه ای متمایــل بــه زرد اســت و تمــام ســطح بخــش غربــی ــر ــه ادامــه( را پ ــد ب ــوار خشــتی )واحــد 102( و اطــراف ســازۀ 114 )بنگری دیــدود 40 ــد در ح ــتبرای واح ــن س ــر 6: 1؛ 7: 5(. میانگی ــت )تصوی ــرده اس ک

ســانتیمتر اســت.یافته هــا: از ایــن واحــد در کل 123 گــرم قطعــات اســتخوانی، 97 قطعــه ســفال )1.1 کیلوگــرم( )تصویــر 8( و یــک قطعــه کوچــک مصنــوع ســنگی از جنــس ســنگ چــرت و بــه رنــگ ســبز تیــره کشــف و ثبــت شــد. در نمــودار پیوســت طبقه بنــدی ســفال های یافــت شــده از ایــن الیــه ارائــه شــده اســت.

گاهنــگاری: جدیدتریــن و بیشــترین ســفال های بــه دســت آمــده از ایــن الیــه مربــوط بــه گونه هــای منســوب بــه پیــش از هخامنشــی اســت. قطعــات دیگــر مربــوط بــه فرهنــگ پیــش تاریخــی باکــون الــف و لپویــی اســت و بــه

احتمــال بســیار زیــاد نفــوذی هســتند.


تصویر 7. 1( نمایی عمومی از واحد 102 و 114 ب؛ 2( نمایی عمودی از بقایای دو کف آتشدان )113 و 114 الف( روی سکوی خشتی )114ب(؛ 3( نمایی از جزییات

کف آتشدان 113 روی کف آتشدان 114الف؛ 4( نمایی از کف آتشدان 114 الف؛ 5( نقشۀ واحدهای معماری مکشوفه در گمانۀ ب.

Fig. 7. 1- A general view of Units 102 and 114b; 2- A vertical view of the remains of two floors of Hearth 113 and 114a on the mud-brick platform 114b; 3- A detail view of floor of Hearth 113 abow the the floor

of Hearth 114a; 4- A view of floor of Hearth 114a; and 5- Plan of structural units in Trench B.

تصویر 8. منتخبی از سفال های واحد 106: 1، 3، 4، 5 و 8 از گونۀ »سفال لکه دار دست ساز«، 2، 6، 7 و 10 از گونۀ »سفال نارنجی براق«، 9 و 11 از

گونۀ »سفال نخودی هموار ساده و منقوش«.Fig. 8. Selected potsherds from Unit 106: Mottled Hand-made Ware (1, 3, 4, 5 & 8), Burnished Or-

ange Ware (2, 6, 7 & 10) and Smoothed Plain and Painted Buff Ware (9 & 11).

164

توصیــف واحــد TQB-F.107: چنانچــه پیشــتر گفتــه آمــد، یــک الیــۀ ــرب ــمت غ ــت در س ــدودی داش ــی مح ــه پراکندگ ــد 105( ک ــتر )واح خاکسدیــوار 102 نهشــته شــده بــود. ایــن الیــۀ خاکســتر روی یــک ســازۀ خشــتی ــه دیــوار ــود. ایــن ســازۀ خشــتی مســتطیل شــکل، چســبیده ب ایجــاد شــده ب102 و در همــان راســتای دیــوار )شــمال شــرقی-جنوب غربــی( ســاخته شــده اســت. ایــن ســازۀ خشــتی بــه شــمارۀ 114 ثبــت شــد )تصویــر 6: 2؛ 7: 5(. در کانــون ایــن ســازۀ مســتطیل شــکل یــک آتشــدان ذوزنقــه ای شــکل کشــف شــد کــه دهانــۀ آن حــدود 8 ســانتیمتر گشــادتر از انتهــای شــرقی آن اســت. ــانتیمتر ــدود 12 س ــا ح ــاط ت ــی نق ــدان-که در برخ ــای آتش ــف و دیواره ه کمحفــوظ مانده انــد- از گل ورزدیــده بــه ضخامــت 3 ســانتیمتر تشــکیل شــده کــه بــه دلیــل حــرارت دیدگــی پختــه و ســخت گشــته اســت )تصویــر 5: 2 و 3(. بــه همیــن دلیــل رنــگ ایــن قســمت از ســرخ تــا قهــوه ای متغیــر اســت. ــز گــذر زمــان تــرک خــورده ــر حــرارت و نی تمــام بخش هــای آتشــدان در اثــر ــا در نظ ــت. ب ــکل اس ــه ای ش ــدان ذوزنق ــن آتش ــم ای ــه گفتی ــت. چنانک اسگرفتــن ایــن موضــوع ابعــاد کــف آتشــدان چنیــن اســت: ضلــع شــرقی 18 و دو ضلــع شــمالی و جنوبــی 24 ســانتیمتر اســت. طــول ضلــع غربــی26 ســانتیمتر بــوده اســت، امــا بــه درســتی مشــخص نیســت کــه آیــا اجــاق در ایــن قســمت هــم دارای دیــواره بــوده یــا نــه؟ خاکســتر درون آتشــدان را واحــد 105 و خــود

ــم. آن را 107 نامیدییافته ها: از این واحد هیچ یافتۀ فرهنگی به دست نیامد.

گاهنگاری: برای گاهنگاری بنگرید به واحد 114.ــه ــف واحــد TQB-F.108: پــس از کاوش واحــد 107 و بالفاصل توصیدر زیــر آن، بقایــای آتشــدان دیگــری پیــدا شــد. ایــن آتشــدان کــم و بیــش در ابعــاد و مصالــح، مشــابه نمونــۀ قبلــی اســت. بــا ایــن تفــاوت کــه فقــط کــف آن باقــی مانــده اســت. ســتبرای کــف موجــود در حــدود 3 ســانتیمتر اســت و ــف در ــدۀ ک ــای باقی مان ــاد بخش ه ــورده اســت. ابع ــرک خ ــرارت ت ــر ح در اث

حــدود 20 در 20 ســانتیمتر اســت )تصویــر 6: 1 و 2(. یافته ها: از این واحد هیچ یافتۀ فرهنگی به دست نیامد.

گاهنگاری: برای گاهنگاری بنگرید به واحد 114.توصیــف واحــد TQB-L.109: پــس از برداشــت کامــل آتشــدان 108، یــک الیــۀ خاکســتر پیــدا شــد. ایــن الیــه، گســترۀ چندانــی نــدارد و فضایــی در حــدود 50 در 50 ســانتیمتر را پوشــانده اســت. ضخامــت ایــن الیــه در حــدود 2 ســانتیمتر اســت. ایــن الیــۀ خاکســتر بــرای شناورســازی بــه پایــگاه منتقــل

شــد و از دورن آن یــک قطعــه اســتخوان بــه دســت آمــد.ــه ــه ســفال ب ــک قطع ــرم اســتخوان و ی ــن واحــد 23 گ ــا: از ای ــه ه یافتــری ــق مرم ــی رقی ــورد نظــر دارای پوشــش گل ــه ســفال م ــد. قطع دســت آم

اســت.ــید ــت جمش ــاروی تخ ــش از ب ــن پوش ــا ای ــفال هایی ب ــگاری: س گاهنــی 1383: 42(. ــت )عطائ ــی اس ــه دورۀ هخامنش ــوط ب ــده و مرب ــی ش معرف

ــد 114. ــه واح ــد ب ــن بنگری همچنیــه ــف واحــد TQB-F.110: پــس از کاوش واحــد 109 و بالفاصل توصیدر زیــر آن، بقایــای آتشــدان دیگــری پیــدا شــد. ابعــاد ایــن آتشــدان مشــخص نیســت زیــرا فقــط بخش هایــی از مرکــز کــف ایــن آتشــدان بــه ضخامــت 3 ــال ــده اســت )10 در 10 ســانتیمتر(. بخــش موجــود کام ــی مان ســانتیمتر باق

تــرک خــورده بــود.یافته ها: از این واحد هیچ یافتۀ فرهنگی به دست نیامد.

گاهنگاری: برای گاهنگاری بنگرید به واحد 114.توصیــف واحــد TQB-L.111: پــس از برداشــت کامــل آتشــدان 110، یــک الیــۀ خــاک بــه ســتبرای 6 ســانتیمتر نمایــان شــد. رنــگ خــاک در اثــر حــرارت بــه نارنجــی متمایــل شــده بــود. ایــن الیــه، گســترۀ چندانــی نــدارد و

فضایــی در حــدود 50 در 50 ســانتیمتر را پوشــانده اســت. یافته ها: از این واحد هیچ یافتۀ فرهنگی به دست نیامد.

گاهنگاری: برای گاهنگاری بنگرید به واحد 114.ــه ــف واحــد TQB-F.112: پــس از کاوش واحــد 111 و بالفاصل توصیدر زیــر آن، بقایــای آتشــدان دیگــری پیــدا شــد. ابعــاد ایــن آتشــدان مشــخص نیســت زیــرا فقــط بخش هایــی از مرکــز کــف ایــن آتشــدان بــه ضخامــت 3 ــال ــود کام ــش موج ــانتیمتر(. بخ ــت )10 در 15 س ــده اس ــی مان ــانتیمتر باق س

تــرک خــورده بــود.یافته ها: از این واحد هیچ یافتۀ فرهنگی به دست نیامد.

گاهنگاری: برای گاهنگاری بنگرید به واحد 114.


تصویر 9. نمایی عمومی از واحد 102 پس از برداشتن اجاق 114ب.Fig. 9. General view of Unit 102 after the removal of the

mud-brick platform and fireplace (114b).

تصویر 10. منتخبی از گونۀ »سفال لکه دار دست ساز« از واحد 115. Fig. 10. Selected Mottled Hand-made Ware sherds from

.Unit 115

165

ــه ــف واحــد TQB-F.113: پــس از کاوش واحــد 112 و بالفاصل توصیدر زیــر آن، بقایــای آتشــدان دیگــری پیــدا شــد. ابعــاد ایــن آتشــدان مشــخص ــده ــی مان ــدان باق ــن آتش ــف ای ــز ک ــی از مرک ــط بخش های ــرا فق ــت زی نیســده در حــدود 3 اســت )20 در 20 ســانتیمتر(. ســتبرای ایــن کــف حــرارت دیــر 7: 1، 2 ــود )تصوی ســانتیمتر اســت. بخــش موجــود کامــال تــرک خــورده ب

و 3(.یافته ها: از این واحد هیچ یافتۀ فرهنگی به دست نیامد.

گاهنگاری: برای گاهنگاری بنگرید به واحد 114.توصیــف واحــد TQB-F.114a و b: پــس از کاوش واحــد 113 و بالفاصلــه در زیــر آن، بقایــای آتشــدان دیگــری پیــدا شــد. دیواره هــای ایــن آتشــدان باقــی نمانــده اســت امــا بیشــتر کــف آن باقــی اســت )تصویــر 7: 4(. ــن ــف ای ــاد ک ــود. ابع ــازی نم ــاد آن را بازس ــوان ابع ــت می ت ــن جه ــه همی بــال ــود کام ــف موج ــت. ک ــوده اس ــانتیمتر ب ــدود 45 در 45 س ــدان در ح آتشــود ــر می ش ــرب پهن ت ــمت غ ــه س ــاق ب ــف اج ــاد ک ــود. ابع ــورده ب ــرک خ تکــه احتمــاال گویــای آن اســت کــه شــاید ورودی اجــاق از ایــن ســمت بــوده اســت. بســتر زیــر آن کــه از خشــت اســت تــا 10 ســانتیمتر بــه رنــگ نارنجــی درآمــده کــه احتمــاال گویــای اســتفاده طوالنــی مــدت از آن اســت. ســتبرای ــف در ــتبرترین ک ــن س ــت. ای ــانتیمتر اس ــدود 5 س ــدان در ح ــن آتش ــف ای کمیــان کف هــای شناســایی شــده در ایــن اجــاق اســت. همچنیــن بایــد اشــاره ــه همیــن ــه دســت نیامــد و ب ــر ایــن کــف، کــف دیگــری ب شــود کــه در زیدلیــل ایــن کــف مربــوط بــه نخســتین آتشــدان ســاخته شــده روی ایــن ســازۀ خشــتی بــوده اســت )تصویــر 7: 5(. خــود ســازۀ مســتطیل شــکل بــه عنــوان واحــد 114ب نامگــذاری شــد. از کاوش ایــن ســکوی خشــتی و از درون خشــت

آن تعــداد 49 قطعــه ســفال )640 گــرم( بــه دســت آمــد.شــواهد معمــاری نشــان می دهــد کــه ایــن ســازه پــس از بــرآوردن دیــوار 102 ســاخته شــده اســت؛ زیــرا هــر دو نمــای دیــوار 102 بــا کاهــگل انــدود ــازۀ ــان س ــگل می ــدود کاه ــۀ ان ــک الی ــع ی ــر 9(. در واق ــت )تصوی ــده اس ش

مســتطیل شــکل و دیــوار وجــود دارد. الزم بــه ذکــر اســت کــه تمــام نماهــای قابــل رویــت ســازۀ مســتطیل شــکل نیــز بــا کاه گلــی مشــابه انــدود شــده بود. بــا وجــود ایــن، می تــوان مطمئــن بــود کــه ســازۀ مســتطیل شــکل در فاصلــه زمانــی کوتاهــی پــس از ســاخت دیــوار، ایجــاد شــده اســت. هیــچ گونــه چفــت و بســتی میــان خشــت های واحــد 102 و 114ب وجــود نداشــت )تصویــر 9(. ایــن ســازه بــا خشــت ســاخته شــده اســت. ابعــاد و مصالــح خشــت های ســازۀ 114ب بــا خشــت های بــه کار رفتــه در دیــوار 102 مشــابه اســت. امــا در ایــن ــا را ــی از آنه ــی برخ ــته اند و گاه ــت ها را شکس ــی از خش ــی بخش ــازه گاه ســن ــا در نظــر گرفت ــازه ب ــن س ــاد ای ــته اند. ابع ــودی کار گذاش ــه صــورت عم ب

انــدود کاهــگل در نماهــای آن 115 در 90 ســانتیمتر اســت.پــس از پایــان کاوش ایــن مجموعــه، می تــوان دربــارۀ کاربــری آن نظــر ــوار 102 ــای دی ــه در پ ــت ک ــی اس ــع اجاق ــی در واق ــازۀ حرارت ــن س داد. ایســاخته شــده بــود. ایــن اجــاق از بســتری خشــتی تشــکیل شــده کــه در اولیــن مرحلــۀ اســتفاده از آن در حــدود 40 ســانتیمتر ارتفــاع داشــته اســت. در مرکــز ــن دو ــۀ ای ــد. مجموع ــرده بودن ــاد ک ــدانی را ایج ــتی، آتش ــکوی خش ــن س ایــکل ــاق را ش ــک اج ــان آن ی ــدان می ــتی و آتش ــکوی خش ــی س ــده یعن پدیــادی ــان زی ــدت زم ــرای م ــاق ب ــن اج ــه از ای ــد ک ــر می رس ــه نظ ــی داد. ب ماســتفاده کــرده انــد، چــه اینکــه دســت کــم آتشــدان مرکــزی پنــج بــار دیگــر بازســازی شــده و بــا هــر بــار بازســازی، ســطح بســتر خشــتی نیــز بــاال آورده ــه ابعــاد نســبتا کوچــک ایــن اجــاق و نیــز محتویــات ــا توجــه ب شــده بــود. بالیــۀ 108 کــه حــاوی اســتخوان بــوده، شــاید بتــوان اظهــار نمــود کــه از ایــن ــد. نکتــه قابــل توجــه در مــورد ــز اســتفاده می کرده ان ــرای پخــت و پ اجــاق بــد بلکــه ــاق را در اطــراف آن نمی ریختن ــاق اینکــه، خاکســترهای اج ــن اج ایآن را بــه جایــی دیگــر حمــل می کردنــد؛ زیــرا در کاوش اطــراف ایــن اجــاق

الیــۀ خاکســتر بــه دســت نیامــده اســت. ــتخوانی ــات اس ــرم قطع ــد 47 گ ــن واح ــد 114 ب: از ای ــای واح یافته هــان خشــت و مــالت ســازه کشــف و ثبــت شــد. در و 49 قطعــه ســفال از میــه ــه ارائ ــن الی ــده از ای ــت ش ــفال های یاف ــدی س ــت طبقه بن ــودار پیوس نم


تصویر 11. منتخبی از گونۀ »سفال لکه دار دست ساز« از واحد 115.Fig. 11. Selected Mottled Hand-made Ware sherds

from Unit 115.


Unit 115.

166



Unit 115.

شــده اســت.گاهنــگاری: واحــد 105 و واحدهــای 107 تــا 114 در کل متعلــق بــه یــک اجــاق هســتند کــه پنــج بــار بازســازی و دوبــاره اســتفاده شــده اســت. بــا توجــه بــه پیونــد ســاختاری ایــن اجــاق بــا دیــوار 102 و الیــۀ 106 کــه در اطــراف ــش ــه پی ــا ب ــن واحده ــر دوی ای ــه ه ــود و از آنجاییک ــده ب ــته ش ــاق نهش اجــم دوره ــز ه ــاق نی ــن اج ــاال ای ــگاری شــده اند، احتم از دورۀ هخامنشــی گاهنــار ــز چه ــاق نی ــتی اج ــکوی خش ــتر س ــت. از درون بس ــد اس ــن دو واح ــا ای بگونــه از ســفال های پیــش از هخامنشــی بــه دســت آمــده اســت. بــر اســاس ــه پیــش از دورۀ هخامنشــی ــوان بنیــان ایــن اجــاق را ب شــواهد موجــود می تــوده، ــتفاده ب ــورد اس ــدت م ــه م ــا چ ــاق ت ــن اج ــه ای ــود. اینک ــگاری نم گاهنــه ســفال از درون ــم کــه یــک قطع ــوان نظــر قاطعــی داد. اشــاره کردی نمی تــت ــاروی تخ ــتر از ب ــابه آن پیش ــه مش ــده ک ــت ش ــتر 109 یاف ــۀ خاکس الیــرح ــرض را مط ــوان دو ف ــا می ت ــت. در اینج ــده اس ــت آم ــه دس ــید ب جمشــوده ــه از پیــش از دورۀ هخامنشــی رایــج ب نمــود: اول اینکــه شــاید ایــن گونــن ــت. چنی ــه اس ــداوم یافت ــی ت ــا دورۀ هخامنش ــتفاده از آن ت ــاخت و اس و سفرضــی بــا توجــه بــا یافته هــای گمانــۀ الــف در تپــۀ قصردشــت غیرمحتمــل اســت. احتمــال دوم اینکــه اســتفاده از ایــن اجــاق و فضاهــای مجــاور تــا دورۀ هخامنشــی ادامــه یافتــه باشــد. طبــق ایــن فــرض، کــف چهــارم اجــاق در دورۀ

هخامنشــی بازســازی شــده اســت. توصیــف واحــد TQB-L.115: در زیــر تمامــی واحدهــای پیــش گفتــه، یــک واحــد متشــکل از چندیــن الیــه و عدســی خــاک و خاکســتر بــه صــورت تنیــده درهــم قــرار داشــت )تصویــر 9(. الیه هــای خــاک در رنگ هــای مختلــف از قهــوه ای تــا متمایــل بــه زرد هســتند. میــان بافــت برخــی از ایــن ــانتیمتر ــا 5 س ــف از 3 ت ــاد مختل ــنگ در ابع ــال و س ــای ذغ ــا، دانه ه الیه هــه شــکل عدســی هســتند و مشــاهده می شــود. الیه هــای خاکســتر بیشــتر بدر میــان الیه هــای خــاک قــرار دارنــد. برخــی از ایــن عدســی ها فقــط شــامل ــت ــور یاف ــه وف ــال ب ــای ذغ ــر دانه ه ــی دیگ ــتند، در برخ ــرم هس ــتر ن خاکســد ــن واح ــترۀ ای ــود، بس ــای موج ــن الیه ه ــت ناهمگ ــه باف ــر ب ــود. نظ می شنــرم و سســت اســت. همــه ایــن الیه هــای درهــم تنیــده بــا هــم یــک واحــد ــد ــه و دو ســوی واح ــام ســطح گمان ــن واحــد در تم ــه شــد. ای در نظــر گرفت

104 انباشــته شــده بــود. ســتبرای ایــن واحــد چشــمگیر اســت، بــا ایــن حــال ــه ــه، از ســتبرای آن کاســته می شــود. ب ــه ســمت کنــج شــمال غربــی گمان بدلیــل محــدودۀ کوچــک گمانــۀ ب، اظهــار نظــر بیشــتر در مــورد چیســتی ایــن واحــد و چرایــی انباشــت آن بــه ایــن شــکل در حــال حاضــر ممکــن نیســت. ــاالی ــمت ب ــاختند، قس ــوار 102 را می س ــه دی ــی ک ــد زمان ــر می رس ــه نظ بواحــد 115 را تســطیح کرده انــد. همیــن ســطح همــوار شــده، کــف فضاهــای ــن واحــد در ــن ســتبرای ای ــوار 102 را تشــکیل می دهــد. میانگی دو ســوی دی

حــدود120 ســانتیمتر اســت. یافته هــا: از ایــن واحــد 854 گــرم قطعــات اســتخوانی،556 قطعــه ســفال ــرت و ــنگ چ ــس س ــنگی از جن ــوع س ــه مصن ــا 15( و 3 قطع ــر 10 ت )تصویــدی ــت طبقه بن ــودار پیوس ــد. در نم ــت ش ــف و ثب ــره کش ــبز تی ــگ س ــه رن ب

ــه شــده اســت. ــه ارائ ــن الی ــت شــده از ای ســفال های یافگاهنــگاری: جدیدتریــن و بیشــترین ســفال های بــه دســت آمــده از ایــن الیــه مربــوط بــه گونه هــای پیــش از هخامنشــی اســت. 9 قطعــه نیــز مربــوط

بــه فرهنــگ پیــش از تاریخــی لپویــی بــوده کــه احتمــاال نفــوذی اســت.ــر شــدیم ــف واحــد 104 متذک ــد TQB-L.116: درتوصی ــف واح توصیــکل ــودۀ بی ش ــت ت ــی از آن در درون باف ــه بخش ــده ک ــرف خردش ــه دو ظ کقــرار داشــت بــه دســت آمــد )تصویــر 16 و 17: 1 و 2(. بــه دلیــل اینکــه درون ایــن ظــروف پــر از خــاک نــرم آمیختــه بــه خاکســتر بــود و از ایــن نظــر بــا ــه ــرا ب بافــت واحــد 117 کــه ظاهــرا درون آن جــای دارد، متفــاوت اســت، آنــه ــی گمان ــرش جنوب ــن ظــروف در ب ــی از ای ــم. نیم ــت کردی ــمارۀ 116 ثب شــا، ــه ه ــن یافت ــت ای ــل اهمی ــه دلی ــر 31(. ب ــه تصوی ــد ب ــرار داشــت )بنگری قبقیــۀ قطعــات ایــن ظــرف را از دیــوارۀ گمانــه خــارج کردیــم. ایــن قطعــات در پایــگاه وصالــی شــد. خــرده ســفال ها شــامل دو ظــرف یکــی ناقــص بــوده و شــامل نیمــۀ پایینــی یــک خمچــه می شــود )تصویــر 17: 3( و دیگــری کامــل

تصویر 14. منتخبی از سفال های واحد 115: 47 تا 56 از گونۀ »سفال لکه دار دست ساز« و 57 تا 62 از گونۀ »سفال نارنجی براق«.

Fig. 14. Selected potsherds from Unit 115: Mottled Hand-made Ware (47-56) and Burnished Orange Ware

(57-62).

167

بــوده و بــه ارتفــاع 34 ســانتیمتر )تصویــر 17: 4( اســت. میانگیــن ســتبرای ایــن واحــد در حــدود20 ســانتیمتر اســت. از محتویــات درونــی ایــن ظــروف هیــچ

اســتخوانی بــه دســت نیامــد.ــاز« ــه دار دست س ــفال لک ــه »س ــروف از گون ــن ظ ــت ای ــگاری: باف گاهنــن ــاز می گــردد. ای ــه پیــش از دورۀ هخامنشــی ب ــگاری آن ب اســت کــه گاهنــا گاهنــگاری نســبی ســفال های بــه دســت آمــده از واحــد 117 گاهنــگاری ب

مطابقــت دارد. ــد ــراف واح ــۀ 115 و اط ــر الی ــد TQB-L.117: در زی ــف واح توصی104، الیــه ای از خــاک قهــوه ای متمایــل بــه زرد بــه ســتبرای حــدود 1 متــر ــه، ناهمگــن و بســیار ســخت و ــن الی ــاک ای ــت خ نهشــته شــده اســت. بافــه حاصــل فرســایش یــک ســازۀ ــن الی ــه نظــر می رســد ای فشــرده اســت. بــن ــتانی در ای ــای باس ــش یافته ه ــت. پراکن ــوده اس ــه ای ب ــا چین ــتی و ی خشالیــه، متعــادل و یــک نواخــت نیســت؛ زیــرا در دو ســوی واحــد 104 تعــداد و ــه ای کــه در هــر ســمت ــه گون ــاد یافته هــای باســتانی بیشــتر می شــود. ب ابعــت شــد. ظــروف ــن واحــد، بخش هــای بزرگــی از ظــروف خــرد شــده یاف ایبزرگتــر )واحــد 116( در ســمت جنــوب واحــد 104 و ظــرف دیگــر -کــه ناقــص بــود و امــکان بازســازی آن فراهــم نشــد )تصویــر 17: 6 و بنگریــد بــه تصویــر ــۀ ــک حق ــا، ی ــته از اینه ــد. گذش ــت آم ــه دس ــمال آن ب ــمت ش 31(- در سســفالی کوچــک و ســالم )تصویــر 17: 5( از ارتفــاع 1763.15 متــری از ســطح دریــا در بخــش مرکــزی نیمــۀ شــرقی گمانــه یافــت شــد. بــا توجــه بــه عمــق ــه را ــا ســطح کاوش در گمان ــی، تصمیــم گرفتیــم ت ــه و محدودیــت زمان گمانبــه نصــف کاهــش دهیــم. در نتیجــه کاوش فقــط در نیمــۀ شــرقی گمانــه )در

ابعــاد 1 در 2 متــر( ادامــه یافــت. یافته هــا: از ایــن واحــد 391 گــرم قطعــات اســتخوانی،510 قطعــه ســفال ــه ــر 17: 5(، 5 قطع ــفالی )تصوی ــالم س ــۀ س ــک حق ــرم(، ی )10.380 کیلوگمصنــوع ســنگی از جنــس چــرت و بــه رنــگ قهــوه ای و ســبز تیــره و روشــن )تصویــر 17: 8( و در نهایــت یــک قطعــه کانــی گالــن )Galena بــا نشــان اختصــاری pbs »ســولفید ســرب«( بــه وزن 70 گــرم بــه دســت آمــد )تصویــر ــز ــتخراج فل ــی اس ــع اصل ــاال، منب ــی ب ــا چگال ــی ب ــی طبیع ــن کان 17: 7(. ای

ســرب اســت. همچنیــن فلــز نقــره نیــز در طبیعــت بــه صــورت معدنــی وجــود نــدارد و از همیــن کانــی اســتحصال می شــود. در نمــودار پیوســت طبقه بنــدی

ــه شــده اســت. ســفال های یافــت شــده از ایــن واحــد ارائگاهنــگاری: بیشــتر ســفال ها از گونــه »ســفال لکــه دار دست ســاز« ــا ــه اســت. ام ــن گون ــز از همی ــفالی نی ــالم س ــۀ س ــر 18(. حق ــتند )تصوی هستعــداد »ســفال نارنجــی بــراق« نیــز قابــل توجــه اســت )تصویــر 19: 16-13، ــز وجــود دارد ــه »ســفال نخــودی همــوار منقــوش« نی 18، 20 و 21(. 2 قطع)تصویــر 19: 24 و 29( کــه یــادآور ســفال های عصــر آهــن 3 شــمال غــرب، غــرب و مرکــز فــالت ایــران اســت. در مجمــوع گاهنــگاری ایــن قطعــات بــه

ــردد. ــاز می گ ــی ب ــش از دورۀ هخامنش پیتوصیــف واحــد TQB-L.118: واحــد 118 یــک الیــۀ از گل ناهمگــن و متراکــم بــه رنــگ خاکســتری روشــن اســت و ســتبرای در حــدود 10 ســانتیمتر دارد. درون ایــن الیــه و در بــرش نمــای غربــی )بنگریــد بــه تصویــر 31(، یــک خشــت ســالم دیــده می شــود کــه درازایــی در حــدود 28 و ســتبرایی در حــدود 8 ســانتیمتر دارد. ایــن الیــه تمــام ســطح گمانــه را پوشــانده بــود. بــا توجــه بــه ایــن نکتــه و اینکــه چنــد ظــرف ســالم و ناقــص روی آن و یــا نزدیــک ســطح آن قــرار دارنــد )بنگریــد بــه توصیــف واحــد 117(، و نیــز تــودۀ بی شــکل 104 ــه، یــک ــه نظــر می رســد ایــن الی کــه از روی ایــن ســطح آغــاز می شــود، بســطح کوبیــده شــده اســت کــه کــف فضایــی روبــاز چــون حیــاط را تشــکیل

مــی داده اســت.یافته هــا: از ایــن واحــد 142 گــرم قطعــات اســتخوانی، 59 قطعــه ســفال )230 گــرم( و 3 قطعــه مصنــوع ســنگی از جنــس چــرت و بــه رنــگ ســبز تیره کشــف و ثبــت شــد. در نمــودار پیوســت طبقه بنــدی ســفال های یافــت شــده

از ایــن واحــد ارائــه شــده اســت.گاهنــگاری: بیشــتر ســفال ها از گونــۀ »ســفال لکــه دار دست ســاز« هســتند )تصویــر 20(. تعــداد کمــی نیــز »ســفال نخــودی همــوار« بــه دســت آمــد. در میــان گــروه اخیــر 1 قطعــه ســفال منقــوش نیــز وجــود دارد )تصویــر ــی ــش از دورۀ هخامنش ــه پی ــات ب ــن قطع ــگاری ای ــوع گاهن 20: 3(. در مجم


تصویر 15. منتخبی از گونۀ »سفال نارنجی براق« از واحد 115. Fig. 15. Selected Burnished Orange Ware sherds from

.Unit 115

TQB.104

TQB.116

TQB.117

TQB.117

TQB.117

1764.60

1764.70

1763.92

1764.20

1763.75

1763.40

0 20 40 60 80 100cm

N

تصویر 16. نقشۀ مسطحۀ واحد معماری 104 و موقعیت خمچه های خرد شده )واحد 116( در جنوب آن.

Fig. 16. Plan of Structural Unit 104 and the position of broken storage jars (Uint 116) at the south of it.

168

ــردد. ــاز می گ بتوصیــف واحــد TQB-L.119: در زیــر واحــد 118، یــک الیــۀ قطــور از خــاک قهــوه ای متمایــل بــه زرد بــا ســتبرایی در حــدود 80 ســانتیمتر شــکل گرفتــه و بافتــی ناهمگــن و نــرم دارد. درون ایــن الیــه، عدســی های متعــددی از خــاک و خاکســتر در رنگ هــای مختلــف بــه چشــم می خــورد. درون برخــی ــن ــود. ای ــده می ش ــال دی ــای ذغ ــی دانه ه ــدار فراوان ــی ها مق ــن عدس از ای

الیــه نیــز سرتاســر ســطح گمانــه را پوشــانده اســت. یافته هــا: از ایــن واحــد 127 گــرم قطعــات اســتخوانی، 219 قطعــه ســفال )4.130 کیلوگــرم( کشــف و ثبــت شــد. در نمــودار پیوســت طبقه بنــدی

ــت. ــده اس ــه ش ــه ارائ ــن الی ــده از ای ــت ش ــفال های یاف ســتر ــد: بیش ــف ش ــد کش ــن واح ــفالی از ای ــه س ــه گون ــگاری: س گاهنــا ــر 21: 2 ت ــتند )تصوی ــاز« هس ــه دار دست س ــفال لک ــۀ »س ــفال ها از گون ســۀ ــر 21: 1( و گون ــات« )تصوی ــز م ــش قرم ــا پوش ــفال ب ــۀ »س ــی گون 6(، ول»ســفال نخــودی همــوار« نیــز حضــور دارنــد )تصویــر 21: 7 و 8(. در مجمــوع

ــردد. ــاز می گ ــی ب ــش از دورۀ هخامنش ــه پی ــات ب ــن قطع ــگاری ای گاهنــه ــر واحــد 119 دو واحــد جداگان ــف واحــد TQB-L.120: در زی توصیقــرار دارد. واحــد 120 و 121. واحــد 120 بخشــی از بقایــای خاکســتر احتمالــی ــه در ــن الی ــی از ای ــط بخش ــر 22: 1(. فق ــت )تصوی ــاده اس ــاق س ــک اج یمحــدودۀ گمانــه قــرار دارد. بخــش موجــود گســترۀ چندانــی نــدارد )در حــدود 50 در 60 ســانتیمتر(. محتویــات ایــن واحــد غیــر از رگه هــای خاکســتر روشــن ــا 10 ــن 5 ت ــط بی ــاد متوس ــنگ در ابع ــد س ــال و چن ــای ذغ ــره، دانه ه و تیســانتیمتر اســت. میانگیــن ســتبرای ایــن واحــد در حــدود 5 ســانتیمتر اســت.

یافته ها: از این واحد هیچ یافته فرهنگی به دست نیامد.ــد 121 ــا واح ــد ب ــود در پیون ــه خ ــن الی ــه ای ــی ک ــگاری: از آنجای گاهنــز روشــن ــن واحــد نی ــا حــدی قدمــت ای ــۀ 121 ت ــگاری الی ــا گاهن اســت، ب

ــه(. ــه ادام ــد ب ــد شــد )بنگری خواهتوصیــف واحــد TQB-L.121: واحــد 121 از یــک الیــۀ نســبتا قطــور ــه از خــاک، خاکســتر و دانه هــای ذغــال تشــکیل ــی ناهمگــن آمیخت ــا بافت بــز در ــانتیمتر نی ــا 10 س ــن 5 ت ــط بی ــاد متوس ــنگ در ابع ــدادی س ــده و تع شــترۀ ــا بس ــده ت ــث ش ــن باع ــت ناهمگ ــن باف ــود. ای ــده می ش ــترۀ آن دی بســد ــن واح ــت ای ــن درون باف ــد. همچنی ــرم و سســت باش ــیار ن ــه بس ــن الی ایــه درون ــود ک ــده می ش ــز دی ــص نی ــتر خال ــی از خاکس ــدرت رگه های ــه ن بــه ــت. نکت ــتر اس ــه بیش ــت الی ــه باف ــبت بقی ــه نس ــال ب ــای ذغ ــا دانه ه آنهــد TQA-L.99 در ــا واح ــه ب ــن الی ــاد ای ــب توجــه مشــابهت بســیار زی جالــن واحــد در حــدود ــن ســتبرای ای ــه اســت. میانگی ــن تپ ــف در همی ــۀ ال گمان

ــت. ــانتیمتر اس 40 سیافته هــا: از ایــن واحــد 577 گــرم قطعــات اســتخوانی، 307 قطعــه ســفال )4.900 کیلوگــرم(، یــک قطعــه ظــرف ســنگی از مرمــر ســفید و یــک قطعــه مصنــوع ســنگی از جنــس چــرت بــه رنــگ قهــوه ای کشــف و ثبــت شــد. در ــه ــه ارائ ــن الی ــده از ای ــت ش ــفال های یاف ــدی س ــت طبقه بن ــودار پیوس نم

شــده اســت.گاهنــگاری: بیشــتر ســفال ها از گونــۀ »ســفال لکــه دار دست ســاز« هســتند. همچنیــن 5 عــدد ســفال نخــودی همــوار در ایــن مجموعــه، مشــابه ــالت ــز ف ــرب و مرک ــرب، غ ــمال غ ــن 3 ش ــر آه ــوش عص ــای منق نمونه هــتند ــوذی هس ــه نف ــی در مجموع ــش از تاریخ ــای پی ــت. نمونه ه ــران اس ای)تصویــر 23(. بنــا بــر شــواهد گاهنــگاری، قدمــت ایــن الیــه بــه پیــش از دورۀ

هخامنشــی بازمی گــردد.توصیــف واحــد TQB-L.122: ایــن واحــد از نظــر تفــاوت رنــگ کامــال از الیــۀ بــاال و پاییــن خــود متمایــز اســت. محتویــات ایــن واحــد از خاکــی نــرم بــه رنــگ قهــوه ای متمایــل بــه نارنجــی بــا ســتبرایی در حــدود 30 ســانتیمتر اســت )تصویــر 22: 6 و 7(. ایــن الیــه در تمــام ســطح گمانــه گســترده شــده و از درون آن تعــداد معــدودی ســنگ در ابعــاد 5 تــا 10 ســانتیمتر نیــز بــه دســت


تصویر 17. 1( خمچه های خرد شده )واحد 116( در محل اصلی؛ 2( خمچه های خرد شده )واحد 116( در جای اصلی؛ 3 و 4( خمچه های خرد شده پس از

وصالی؛ 5( حقۀ سفالی از واحد 117؛ 6( یک ظرف ناقص از واحد 117 در جای اصلی؛ 7( کانی گالن از واحد 117؛ 8( مصنوعات سنگی از واحد 117.

Fig. 17. 1- Broken storage jars in situ (Unit 116); 2- Other view of the broken storge jats in situ; 3 & 4- Storage jars after restoration; 5- Miniature jar from Unit 117; 6- Uncompelet vessel in situ from Unit 117; 7- A fragment of galena from Unit 117;

and 8- Chipped stone from Unit 117.

تصویر 18. منتخبی از گونۀ »سفال لکه دار دست ساز« از واحد 117.Fig. 18. Selected Mottled Hand-made Ware

sherds from Unit 117.

169

آمــد. شــباهت عجیــب ایــن الیــه بــا واحــد TQA-L.100 در گمانــۀ الــف ــن ــود ای ــه می ش ــی وسوس ــکار اســت، چنانچــه آدم ــل ان ــه غیرقاب ــن تپ همی

الیــه را ادامــه الیــۀ 100 در گمانــۀ الــف فــرض کنــد. ــه ــتخوانی ، 279 قطع ــات اس ــرم قطع ــد 713 گ ــن واح ــا: از ای یافته هســفال )5.80 کیلوگــرم( و 3 قطعــه مصنــوع ســنگی از جنــس چــرت )2 قطعــه بــه رنــگ ســبز تیــره و یــک قطعــه بــه رنــگ قرمــز تیره(کشــف و ثبــت شــد. ــه ــن واحــد ارائ ــت شــده از ای ــدی ســفال های یاف در نمــودار پیوســت طبقه بن

شــده اســت.گاهنــگاری: بیشــتر ســفال ها از گونــۀ »ســفال لکــه دار دست ســاز« ــا پوشــش قرمــز مــات« ــۀ »ســفال ب ــر از ایــن گون ــر 24(، غی هســتند )تصوی)تصویــر 25: 18، 21 تــا 23( و گونــۀ »ســفال نخــودی همــوار« )تصویــر 25: 8 تــا 17، 19 و 20( نیــز حضــور دارنــد. 2 عــدد از گونــۀ اخیــر منقــوش اســت ــوذی ــوع نف ــی در مجم ــش از تاریخ ــای پی ــر 25: 12 و 13(. نمونه ه )تصویهســتند )تصویــر 25: 24 و 25(. بنــا بــر شــواهد گاهنــگاری، قدمــت ایــن الیــه

ــردد. ــاز می گ ــی ب ــش از دورۀ هخامنش ــه پی بــی ــا بافت ــه ای قطــور ب ــن واحــد الی ــد TQB-L.123: ای ــف واح توصیناهمگــن بــوده و در تمــام ســطح گمانــه گســترده شــده اســت. محتویــات آن ــگ ــه در کل، رن ــت ک ــتر اس ــا خاکس ــه ب ــاک آمیخت ــی از خ ــامل رگه های شبســتره را بــه خاکســتری متمایــل کــرده اســت )تصویــر 22: 6 و 7(. تعــدادی ــن ــت ای ــام باف ــال در تم ــا 10 ســانتیمتر و دانه هــای ذغ ــاد 5 ت ســنگ در ابعــته ــن کاس ــه پایی ــاال ب ــال از ب ــای ذغ ــدار دانه ه ــود. از مق ــده می ش ــد دی واحــیار ــد بس ــن واح ــترۀ ای ــی بس ــن خصوصیات ــود چنی ــل وج ــه دلی ــود. ب می ش TQA-L.103 نــرم و سســت اســت. شــباهت عجیــب ایــن الیــه بــا واحــدــتبرای کاوش ــن س ــت. میانگی ــه اس ــل توج ــه قاب ــن تپ ــف همی ــۀ ال در گمان

شــده ایــن واحــد در حــدود 110 ســانتیمتر اســت. باالتریــن و پایین تریــن حــد ارتفــاع کاوش شــده ایــن واحــد در نمــای بــرش شــرقی گمانــۀ ب از 1761.45

ــه تصویــر 31(. ــا 1759.97 متــر از ســطح آبهــای آزاد اســت )بنگریــد ب تــه ــتخوانی، 810 قطع ــات اس ــرم قطع ــد 1133 گ ــن واح ــا: از ای یافته هــرت )6 ــس چ ــنگی از جن ــوع س ــه مصن ــرم(، 10 قطع ــفال )13.170 کیلوگ سقطعــه بــه رنــگ ســبز تیــره و روشــن و 4 قطعــه بــه رنــگ قرمــز و قهــوه ای( )تصویــر 22: 2(، بخشــی از یــک شــی اســتوانه ای شــکل ناقــص از گل پختــه ــخص و ــت نامش ــا ماهی ــی ب ــی گل ــک ش ــر 30: 5(، ی ــر 22: 5؛ تصوی )تصویــه و ــته بن ــه پوس ــر 22: 4(، 4 قطع ــانتیمتر( )تصوی ــدود 4 در 2 س ــص )ح ناقــده روی ــه ش ــر بافت ــا رد حصی ــده ب ــرارت دی ــی ح ــف گل ــک ک ــی از ی بخشآن )تصویــر 22: 3( کشــف و ثبــت شــد. در نمــودار پیوســت طبقه بنــدی

ــت. ــده اس ــه ش ــه ارائ ــن الی ــده از ای ــت ش ــفال های یاف سگاهنــگاری: از ایــن واحــد تعــداد قابــل توجهــی ســفال پیــش از تاریخــی باکــون الــف و دو قطعــه ســفال قرمــز لپویــی بــه دســت آمــد )تصویــر 26 و ــه دار ــفال لک ــۀ »س ــامل گون ــوفه ش ــفال های مکش ــۀ س ــا بقی ــر اینه 27(. غیــا پوشــش قرمــز مــات« و »ســفال نخــودی همــوار« دست ســاز«، »ســفال بــوذی ــوع نف ــش از تاریخــی در مجم ــای پی ــر 28 و 29( اســت. نمونه ه )تصویــش از دورۀ ــه پی ــه ب ــن الی ــت ای ــگاری، قدم ــواهد گاهن ــر ش ــا ب ــتند. بن هس

ــردد. ــاز می گ ــی ب هخامنشــا ــود، امــا ب ــا وجــود اینکــه مجــوز فعالیــت میدانــی مــا تمدیــد شــده ب بــت ــۀ ب قصردش ــر در گمان ــاک بک ــه خ ــیدن ب ــکان رس ــت، ام ــان فرص پایــت، ــۀ قصردش ــف و ب در تپ ــۀ ال ــای گمان ــه الیه ه ــا مقایس ــد. ب ــم نش فراهــه ــر دو گمان ــن ه ــای زیری ــد الیه ه ــن ش ــادی مطمئ ــد زی ــا ح ــوان ت می تماهیــت یکســانی دارنــد. هــر دو از انباشــت زبالــه و دورریزهــا ایجــاد شــده اند. ایــن تشــابه نــه فقــط از نظــر بافــت بلکــه از نظــر رنــگ نیــز کامــال روشــن اســت. بــا در نظــر گرفتــن پیوند هــای الیه نگاشــتی، تشــابه یافته هــای


تصویر 19. منتخبی از سفال های واحد 117: 15، 17، 19، 22، 25، 28، 31، 32، 33، 35 و 36 از گونۀ »سفال لکه دار دست ساز«؛ 13، 14، 16، 18، 20، 21، 27، 30 و 34 از

گونۀ »سفال نارنجی براق« و 24 و 29 از گونۀ »سفال نخودی هموار منقوش«.Fig. 19. Selected potsherds from Unit 117: Mottled

Hand-made Ware (15, 17, 19, 22, 25, 28, 31, 32, 33, 35 & 36) and Burnished Orange Ware (13, 14, 16, 18, 20, 21, 27, 30 & 34) and Smoothed Painted Buff Ware (24

& 29).

تصویر 20. منتخبی از سفال های واحد 118: 4 تا 11 از گونۀ »سفال لکه دار دست ساز« و 1 تا 3 از گونۀ »سفال نخودی هموار ساده و منقوش«.

Fig. 20. Selected potsherds from Unit 118: Mottled Hand-made Ware (4-11) and Smoothed Plain and

Painted Buff Ware (1-3).

170

فرهنگــی و نیــز گاهنــگاری آنهــا در هــر دو گمانــه، بســیار محتمــل می دانیــم کــه ســطح خــاک بکــر در گمانــۀ ب نبایــد تفــاوت بنیادینــی بــا گمانــۀ الــف داشــته باشــد. در ایــن صــورت خــاک بکــر در گمانــۀ ب، احتمــاال بایســتی در حــدود 80 ســانتیمتر زیــر آخریــن ســطح کاوش شــده قــرار داشــته باشــد. بــا توجــه بــه ســتبرای بخــش کاوش نشــده، توقــع تغییــر دورۀ فرهنگــی بســیار نامحتمــل اســت. پــس از پایــان کاوش، هــر دو گمانــه بــا نوارهــای پالســتیکی ــده از کاوش ــت آم ــه دس ــای ب ــا خاک ه ــپس ب ــده و س ــذاری ش عالمت گــفالی ــای س ــرای گونه ه ــنهادی ب ــگاری پیش ــود گاهن ــادآور می ش ــدند. ی پرش

موقتــی هســتند.

سپاسگزاریدر تمــام مــدت کاوش از لطــف کشــاورزان اطــراف تپــه بــه ویــژه ــردم روســتای ــور و منصــور نصــر و م ــور، آقاجــان علی پ ــز علی پ ــان عزی آقایدولت آبــاد برخــوردار بودیــم. آقــای کــورش روســتایی کانــی گالــن را شناســایی ــه ــاناز خجســته طــرح ســه بعدی برخــی از اشــیاء کوچــک ب ــم س ــود. خان نمدســت آمــده از گمانه هــا را تهیــه کــرد. محمــد راهســاز و همایــون پارســایی بــه مــدت دو روز در گمانــۀ ب یاری مــان دادنــد. آقایــان نــوروز رجبــی و قــادر شــیروانی از هیــچ کمکــی دریــغ نکردنــد. از همــه ایــن عزیــزان سپاســگزاریم.

کتابنامهعطائی، محمدتقی

1383 معرفــی ســفال هخامنشــی حوضــۀ فــارس: بررســی روشــمند طبقــه بنــدی شــدۀ بــاروی تخــت جمشــید، پایــان نامۀ کارشناســی ارشــد رشــتۀ باســتان شناســی،

دانشــکدۀ ادبیــات و علــوم انســانی، دانشــگاه تهــران )منتشــر نشــده(.


تصویر 21. منتخبی از سفال های واحد 119: 2 تا 6 از گونۀ »سفال لکه دار دست ساز«؛ 1 از گونۀ »سفال با پوشش قرمز مات« و 7 و 8 از گونۀ »سفال نخودی هموار«.Fig. 21. Selected potsherds from Unit 119: Mottled

Hand-made Ware (2-6), Matte Red Slipped Ware (1) and Smoothed Buff Ware (7-8).

تصویر 22. 1( نمایی عمودی از واحد 120؛ 2( مصنوعات سنگی از واحد 123؛ 3( قطعه گل حرارت دیده با نقش حصیر روی آن از واحد 123؛ 4( شی گلی با ماهیت نامشخص از واحد 123؛ 5( شی از گل پخته از واحد 123؛ 6( نمای جنوبی گمانۀ ب؛ 7- نمای

شمالی گمانۀ ب.Fig. 22. 1- General view of Unit 120; 2- Chipped stone from Unit 123; 3- A fragment of backed or burnt clay

with mat imprint from Unit 123; 4- unknown clay object from Unit 123; 5- Backed clay object from Unit 123; 6- Sothern face of Trench B; and 7- Northern face

of Trench B.

171


تصویر 23. منتخبی از سفال های واحد 121: 2، 3، 4، 23، 24 و 25 از گونۀ »سفال لکه دار دست ساز«؛ 1، 19، 20، 21، 22، 26 و 27 از گونۀ »سفال با پوشش قرمز مات«؛ 5، 6، 7، 8، 13، 14، 17 و 18 از گونۀ »سفال نخودی هموار ساده«؛10، 11، 12، 15 و

16 از گونۀ »سفال نخودی هموار منقوش«.Fig. 23. Selected potsherds from Unit 121: Mottled Hand-made Ware (2, 3, 4, 23, 24 & 25), Matte Red

Slipped Ware (1, 19, 20, 21, 22, 26 & 27) and Smoothed Plain Buff Ware (5, 6, 7, 8, 13, 14, 17 & 18), and

Smoothed Painted Buff Ware (10, 11, 12, 15 & 16).


Unit 122.

172


تصویر 25. منتخبی از سفال های واحد 122: 24 تا 26 از گونۀ »سفال باکون الف«؛ 18، 21، 22 و 23 از گونۀ »سفال با پوشش قرمز مات«؛ 8، 9، 10، 11، 14، 15، 16، 17، 18 و 19 از گونۀ »سفال نخودی هموار ساده«؛ 12 و 13 از گونۀ »سفال نخودی

هموار منقوش«.Fig. 25. Selected potsherds from Unit 122: Bākun A

Ware (18, 21, 22 & 23), Matte Red Slipped Ware (18, 21, 22 & 23) and Smoothed Plain Buff Ware (8, 9, 10,

11, 14, 15, 16, 17, 18 & 19), and Smoothed Painted Buff Ware (12-13).

تصویر 26. منتخبی از گونۀ »سفال باکون الف« از واحد 123.Fig. 26. Selected Bākun A Ware sherds from Unit 123.

173


تصویر 27. منتخبی از گونۀ »سفال باکون الف« از واحد 123.Fig. 27. Selected Bākun A Ware sherds from Unit 123.

تصویر 28. منتخبی از سفال های واحد 123: 34 و 37 از گونه »سفال نخودی هموار ساده« و مابقی از گونۀ »سفال لکه دار دست ساز«.

Fig. 28. Selected potsherds from Unit 123: Smoothed Plain Buff Ware (34 & 37) and the rest Mottled Hand-

made Ware.

174


تصویر 29. منتخبی از سفال های واحد 123: 48، 50، 52، 53 و 55 از گونه »سفال نخودی هموار ساده و منقوش«؛ 58 از گونۀ »سفال با پوشش قرمز مات«؛ 54 از گونۀ

»سفال نارنجی براق« و مابقی از گونۀ »سفال لکه دار دست ساز«.Fig. 29. Selected potsherds from Unit 123: Smoothed

Plain and Painted Buff Ware (48, 50, 52, 53 & 55), Matte Red Slipped Ware (58), Burnished Orange Ware

(54), and the rest Mottled Hand-made Ware.

0 5 10

1

2

3

4

5

6

تصویر 30. طرح اشیاء سنگی و گل پخته از گمانه های الف و ب در تپۀ قصردشت.Fig. 30. Drawings of Stone and backed clay objects from

Trenches A and B, Qasrdasht.

تپۀ قصردشت: گمانۀ الف و ب، اشیاء کوچک

شمارهتوصیف لوحۀ 1شمارۀ الیهطرح

1TQA-121/26کاسه از سنگ مرمر سفید

2TQA-99/25کاسۀ مخروطی از سنگ مرمر سفید

3TQA-91/9کف ظرف از سنگ آهک سفید

4TQA-99/28 شی سفالین احتماال سردوک ساخته شده از گل نخودی باپوشش گلی غلیظ کرم

5TQB-123/1شی توپر از گل پخته با کاربری نامعلوم

6TQB-103/1شی از سنگ آهک سفید رنگ با کاربری نامعلوم

175


TQB.122

TQB.122

TQB.122

TQB.122

TQB.123

TQB.123

TQB.123

TQB.123

شمچال� هنمچا� شرق� هنمچا� جنوب� هنمچا� غرب� هنمچا�

تصویر 31. طرح دیواره های گمانۀ ب.Fig. 31. Sections of Trench B, Qasrdasht.

176


تصویر 32. 1( کاوش در پایین ترین بخش گمانۀ ب؛ 2( اعضای هیات بررسی و کاوش تپۀ قصردشت. ایستاده از راست به چپ: اکبر عزیزی، کامیار عبدی، آریوبرزن توکلی، میثم شکری پور و فرهاد زارع کردشولی. نشسته از راست به چپ: غالمرضا فاتحی، محمدتقی عطائی )سرپرست(، یونس زارع و حمیدرضا

کرمی. ابراهیم قزلباش، ابراهیم روستا فارسی و محسن موسوی غایب اند.Fig. 32. 1- Excavating at the deepest part of Trench B; and 2- Survey and excavation team members: Standing from right to left: Akbar Azizi, Kāmyār Abdi, Ariobarzan Tavakoli, Meysam Shokripur and

Farhād Zāre Kordshuli. Sitting from right to left: Gholamrezā Fātehi, Mohammad.T. Atāyi, Yones Zāre and Hamidrezā Karami. Ebrāhim Ghezelbāsh, Ebrāhim Rostā Fārsi, and Mohsen Mosavi are absent in

this picture.

177


178


179


180
