Download pdf - پایداری انرژی مصداقی از پایداری فرهنگی در معماری

International Conference on Civil Engineering Architecture & Urban Sustainable Development

18&19 December 2013, Tabriz , Iran

1

در پایداری انرژی مصداقی از پایداری فرهنگی

**معماری

2سعید تیزقلم زنوزی، * 1 مسعود ولی نژاد شوبی

، مرکزکارشناس ارشد معماری دانشکده هنر و معماری تهران * -1

[email protected]

ی دانشگاه آزاد تهران مرکزدکترای معماری و استاد معمار -2

چکیده:

یجاد فضایی برای بشر از آغاز خلقت خود در همه حال به دنبال ا

ابعاد بوده است. برای رسیدن به این آسایش روش های آسایش خود در همۀ

مختلف و راه های متفاوتی را مورد آزمایش قرار داده و در طی زمان به

این روش را می م و محل زندگی خود رسیده است.بهینه متناسب با اقلی یروش

توان بهینه ترین و طبیعی ترین راه برای رسیدن به آسایش فضایی در آن

به پربازده ترین یگیری از انرژی های طبیعکه با بهره یروشمنطقه دانست.

ما در عصر حاضر ، آن روش را در رویکردی به که . فضا دست پیدا کرده بود

برای رسیدن به یک فرم پایدار باید پایدار جستجو می کنیم. نام معماری

به میزان هماهنگی آن فرم با طبیعت اطراف توجه کرد، فرم هماهنگ و هم

، انرژی خود را از طبیعت گرفته و در کنار آن زندگی می راستا با طبیعت

کند. ولی فرمی که بر خالف طبیعت اطراف خود حرکت کند به مانند ماهی می

اند که برای شنا کردن بر خالف رودخانه انرژی مضاعفی را باید صرف کند تا م

به عنوان به حرکت درآید و این اصلی بود که در طراحی های بومی هر منطقه

. این روش ابداعی در هر اقلیم در طی زمان استمشاهده یک قانون قابل

پیدا کامل متناسب با نوع معیشت ، مذهب و دنیا بینی بومیان تغییر و ت

، نشانی که منیت بومیان کرده و به نشان هویتی خاص آن منطقه تبدیل شده

. در این مقاله به تبیین معماری بومی ه استرا تعریف می کرد آن منطقه

به عنوان نمونه ای از معماری اقلیمی مازندران با هوایی معتدل و مرطوب

ای مقابله با عوامل و به معرفی روش های سنتی ای که بومیان بر پرداخته

که خاص مناطق ییروش ها ناهنجار محیطی به کار می بردند ، می پردازیم.

به تبعات اقلیمی دور شدن بناهای عصر حاضر در آخر . باشدمی معتدل مرطوب

به لزوم تبعیت از این این منطقه از این روش های پایدار سنتی پرداخته و

در ساختمان های عصر حاضر این پایدار روش ها به عنوان یک اصل هویتی

. اشاره می کنیم پایداری و کمترین مصرف انرژیاقلیم برای رسیدن به

مازندران ، معتدل و مرطوب ، هویت ، پایداری انرژی ، کلیدی: واژه های

پایداری فرهنگی

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]



2

این مقاله برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشدد نگارندده بدا عندوان **

کده بده .ه فرهنگ مازندرانی با رویکرد پایداری فرهنگی( می باشد)پژوهشکد

دانشکده هنر معمداری تهدران مرکدز ازراهنمایی دکتر سعید تیزقلم زنوزی،

نگاشته شده است.

مقدمه: -1

سواحل جنوبی دریاچه خزر در کشور ایران "منطقه مورد مطالعه ،

درجه شمالی و طول 63تا 63است که به طور تقریب بین عرض جغرافیایی

، "در پهنه بندی بارشی ایران[1]درجه شرقی است." 53تا 5/83جغرافیایی

این محدوده خود شامل دو بخش است:بخش نیمه پر بارش خزری با میانگین بارش

میلیمتر را به خود 1000میلیمتر و بخشپر بارش خزری که بارشی ساالنه 303

از باران مداوم و رطوبت نسبی زیاد می توان به " [2]اختصاص داده است. "

از [3]عنوان دو عامل اصلی در شکل گیری معماری در این منطقه نام برد"

ویژگی های شاخص معماری این منطقه می توان به سقف شیبدار و بیرون گرایی

اشاره کرد که هرکدام عناصر متفاوتی را باخود به همراه دارند تا عالوه بر

بنا را در برابر باران های شدید و طوالنی مصون بدارند ، با اینکه

فضاهای داخلی به دلیل برای استفاده بازشدگی هایی ، حداکثر کوران را

رطوبت باال به عمل آورند. از رشته کوه البرز می توان به عنوان یکی از

ن دالیل مهمی که باعث ساکن شدن رطوبت در این منطقه شده است نام برد ، ای

رشته کوه با مانند دیوار در قسمت جنوبی این منطقه مانع از خروج رطوبت و

بخار ناشی از دریا می شود و به همین خاطر بناهای این منطقه این کوران

را با استفاده از تمهیدات معماری در بناهای خود ایجاد می کنند. از جمله

سقف ، نوع ، ییسازماندهی فضا می توان بهاقلیمی در این منطقه هوجو

ایوان ،کرسی چینی و استفاده از مصالحی مانند چوب ، سبوس گل ، سنگ ،

. در زیر به نقش اقلیمی و فرهنگی هر کدام از این عناصر به اشاره کرد

عنوان یک نشان شاخص منطقه ای می پردازیم.

استفاده بهینه از وزش باد در بافت شهری: -2

دلیل رطوبت باال ، بومیان حداکثر تالش را در منطقه ی مازندران به

. در دانه بندی کردندانجام می در بافت ها رطوبت ساکنایجاد برای عدم

مانع از شهری با ایجاد بافتی غیر متراکم و رعایت تناسبات ارتفاعی ،

راکد شدن هوا در سطح شهر و محله می شده اند. به دلیل تفاوت سمت وزش باد

مازندران، جهت گیری بناها در شهر های مختلف این استان در نقاط مختلف

متفاوت بوده ولی اکثرا دارای کشیدگی شرقی غربی یا شمال شرقی جنوب غربی

و یا شمال غربی جنوب شرقی می باشند.

[6] : جریان آزاد باد در بافت سنتی 1شکل



6

استفاده بهینه از وزش باد در ساختمان: -3

چیدمان فضایی: -1-3

باعث شده تا بومیان در رابطه با نوع این منطقه عوامل اقلیمی

مل ناهنجار محیطی را اچیدمان فضایی رفتار خاصی از خود نشان دهند تا عو

می به هنجار هایی برای آسایش فضایی بناهای خود تبدیل کنند. از جمله

ایوان و ع ،کشیدگی شرقی غربی ، قرارگیری فضاهای اصلی در ارتفاتوان به

در زیر به توضیح این عوامل و نقش اقلیمی آنها در .اشاره کرد نفسکش

چهار تیپ پالن رایج در این منطقه ،2شکل بناهای این منطقه می پردازیم.

را نشان می دهد.

[4] ت اقلیمی در چهار تیپ پالن رایج در منطقه مازندرانا: تمهید 2شکل

: الف: کشیدگی شرقی غربی

درصد شرایطی سختی را در فصول گرم 00مازندران با رطوبتی حدودا

. رطوبت باال عالوه بر تعرق بیش از حد سال به برای ساکنین به همراه دارد

، انواع بیماری ها مانند رماتیسم و درد های استخوانی را به همراه می

کن ، تهویه را . بومیان برای حل این مسئله و جلوگیری ایجاد رطوبت ساآورد

وقتی باد به .به عنوان اصلی مهم در طراحی بناهای خود به حساب می آورند

هوا در اطراف و باالی آن شکسته و ساختمان برخورد می کند ، جریان مستقیم

پخش می شود . در این حالت فشار هوا در سطوح رو به باد زیاد و در سطوح

اختالف ر سطوح مختلف ساختمانپشت به باد بسیار کم است و بدین ترتیب د

00اگر زاویه بین بنا و باد قدری بیشتر یا کمتر از فشار ایجاد می شود.

درجه باشد ، تهویه بهتر صورت می گیرد . ولی چون جهت باد غالب از مسیر

در منطقه درجه مناسب می باشد. 00خود منحرف می شود ، لذا زاویه ای حدود

شتر مواقع سال از سمت شمال ) شمال شرقی ، شمال مازندران باد مطلوب در بی

، شمال غربی( می وزد ، در مرحله ی اول با قرار دادن سطح بزرگتر بنا و

ایجاد یک کشیدگی شرقی غربی ، بیشترین باد را به سمت فضاهای خانه هدایت

هر خانه را به عرضمیکنند و در مرحله ی دوم برای ایجاد یک تهویه درست ،

در نظر می گیرند تا باد هدایت شده به داخل بتواند به اطاقیک اندازۀ

و تهویه دوطرفه بهتر انجام شود. نحوی صحیح از فضا خارج شود



8

ب: نفسکش:

یکی از تمهیداتی که در تمام بناهای مازندران دیده می شود ، قرار

در واگیری حیاطی کوچک به نام نفسکش در قسمت شمالی ساختمان می باشد. ه

حیاط بزرگ تر ، و در مقابل بوده نفسکش به دلیل قرار گیری در سایه ، خنک

از آنجایی که هوای "می باشد. در سمت جنوبی به دلیل آفتاب مستقیم ، گرم

خنک از هوای گرم سنگین تر است، هوای خنک به زیر هوای گرم کشیده و منجر

در منطقه اقعی که باداین عمل در مو [5] "به ایجاد جریان هوا می شود.

ایجاد نمی وزید با ایجاد باد به وسیلۀ قرار گیری این دو حیاط مانع از

به گفتۀ ساکنان این بناهای سنتی شدت .ودش رطوبت ساکن در فضای زندگی می

نحوه ی 6در شکل بوده است.و خنکی این باد به اندازۀ کولر های امروزی

شان می دهد.عملکرد نفسکش و مسیر جریان بادرا ن

[5] :مسیر جریان باد خنک از نفسکش به سمت حیاط آفتاب گیر 3شکل

پ: ایوان:

دیده می شود، استقرار بیشتر خانه ها در برخورد که ای از گونه"

این ایوان در اکثر بنا ها (1332)دیبا و یقینی ، ".می باشدبنا بر روی ایوان

تخلخل بیشتر بنا می شده است. ایوان ها ها به داخل بنا نفوذ کرده و باعث

از مدول خاصی پیروی می کرده اند و معموال ایوان های داخلی ابعادی معادل

از طریق ایوان به طنصف اتاق های همجوار خود داشته اند و همۀ اتاق ها فق

بناهای قرار گیری ایوان در از نکات مثبتی که هم در ارتباط بوده اند.

: جلوگیری از نفوذ خورشید به 1راه داشت می توان به ، این منطقه به هم

مانعی برای رسیدن باران : 2. آن در زمستان نفوذدرون فضا در تابستان و

هدایت بهتر باد به داخل فضا به وسیلۀ ایجاد فشار :6به سطح دیوار بنا .

: به عنوان مکانی برای فعالیت های روزانه در 8های مثبت و منفی هوایی.

قرار گیری ایوان در در بنا نشان 8در شکل ، اشاره کرد.واقع گرم سال م

داده شده است.



5

)آرشیو قرار گیری ایوان در یکی از بناهای سنتی مازندران : 4شکل

نگارنده(

ت: فضاهای اصلی و فرعی:

در این منطقه ترتیب قرارگیری فضاها در طبقات به شکلی بود که

نند ، آشپزخانه ، حمام ، انبار در فضای همکف و فضاهای فضاهای خدماتی ما

زندگی مانند ، ایوان و اتاق ها در طبقه اول قرار می گرفتند . این عمل

بودن سرعت باد در ارتفاع و امکان : باال1د دلیل انجام می گرفت. به چن

: به دلیل رطوبت خاک ، 2هوا بدون موانع احتمالی . و تهویه بهتر کوران

زندگی دائمی را در طبقۀ اول قرار می دادند تا از رطوبت دور باشد و محل

فضاهای خدماتی را به دلیل استقرار موقتی افراد در طبقۀ همکف قرار می

از پنجره های بلند برای مکش حداکثر باد و کوران بیشتر در فضای دادند.

بنای سنتی نمایی از یک 5 شکل و 8در شکل ساختمان استفاده می کرده اند.

در مازندران می باشد که محل قرار گیری فضاهای فرعی و اصلی و ارتفاع

پنجره ها مشخص شده است.

[4] محل قرار گیری فضاهای اصلی و فرعی و ارتفاع پنجره : 5شکل

. استفاده بهینه از مصالح بومی:4

توان بافت طبیعی منطقه مانند انواع چوب ، گیاه ، سنگ و خاک را می

اجازۀ رشد را به آنها داده و مورد نظر مجموعه عناصری دانست که اقلیم

گونه های طبیعی یک اقلیم نمی تواند در اقلیمی دیگر رشد و زندگی کنند ،

بنابراین مجموعه عناصر طبیعی یک اقلیم را می توان تنها عوامل سازگار با

نند. بنایی که در یک حرکت ک آنآن اقلیم دانست که می توانند در راستای



3

تاثیرات در نتیجه و استمحیط ساخته می شود عضو جدا نشدنی از آن اقلیم

بنا در که تاثیرات مثبت در مواقعی متقابلی بر روی یکدیگر می گذارند.

و از جمله این تاثیرات می به وقوع می پیوندد راستای طبیعت حرکت کند

فضایی در بنا ، مصرف انرژی کمتر طول عمر بیشتر ساختمان ، آسایش توان به

ولی اگر ساختمان به محیط گازهای گلخانه ای ، اشاره کرد. حداقل، تولید

بی تفاوت باشد تاثیرات منفی ، برای محیط و ساختمان خواهد بود.خود

از منابع اصلی اتالف انرژی در ساختمان می توان به سقف ، دیوار ،

در زیر به تمهیدات اقلیمی که در هریک از .کف ، در و پنجره اشاره کرد

در این اجزا برای کاهش اتالف انرژی در مازندران صورت گرفته می پردازیم.

در یک بنای غیر اقلیمی در هریک از این اجزا انرژی اتالفمیانگین 3شکل

نشان داده شده است.

بام شیبدار : -1-4

ه در ارتباط مستقیم با عوامل سقف تنها جزء از ساختمان است ک

محیطی مانند باد ، باران و آفتاب قرار دارد . سقف و فرم خاص آن ، از

عناصر مهم هر اقلیم می باشد که متناسب با آب هوای آن اقلیم برای رسیدن

. استفاده می کرده اندآن اقلیم به تعادل بیشتر از فرم و مصالح ویژۀ خود

وع معیشت بومیان سقف از مصالح متفاوتی پوشش در مازندران هم به دلیل تن

داده می شود. ولی نقطه مشترک بین آنها دو طرفه یا چهار طرفه بودن سقف

می توان سه نوع پوشش برای سقف را تعریف در این منطقه مورد استفاده است.

: سقف گالی پوش 2: سقف های سفالی ، معموال در شهر ها دیده می شود ، 1کرد.

: 6در مناطق جلگه ای که شغل کشاورزی رواج دارد دیده می شود ، ، معموال

سقف لته سر ، معموال در مناطق جنگلی با شغل دامداری مورد استفاده قرار

می گیرد.

بام سفالی : -1-1-4

:خرپای سقف که از چوب 1این سقف ها از چند الیه تشکیل شده بود،

:دست های نی یا چوب های نازکی را به 2بود،محکمی به نام آزاد ساخته شده

: کاه گل یا سبوس گل را روی دسته نی قرار می 3خرپا گره و متصل می کردند.

دسته ی نی مانع از . : در آخر سفال را روی گل قرار می گذاشتند4دادند.

لغزیدن گل می شود و به همان نسبت هم گل مانع از فروریختن سفال. سفال

ده به شکل نیم مخروط های ناقص بود که به صورت پشت و رو های مورد استفا

در هم جفت می شدند به ترتیبی که سفال رویی درز ایجاد شده در سفال زیرین

هیچ گونه اتصالی بین سفال و خرپا وجود ندارد و فقط وزن "را می پوشاند.

ن سنگین سفال ها و اصطحکاک بین سفال ها و الیه های زیرینش مانع از لغزید

شیب این بام ها به نسبت به دورۀ قبل کم شده و لبه سفال ها می شود.البته

ی پایین بام را قدری با زیرسازی باال می آوردند تا کمک به نگهداری سفال

قرار گیری گل در زیر سفال ها ، گیاهانی بر روی به دلیل [7] ها شود."

زیست محیطی ، تبدیل دارا بودن نکان مثبت سقف ها می روییدن که عالوه بر

، این گیاه وحشی شده بودند. مختص همین منطقه ،به نوعی خاص از سقف سبز

با حبس هوای اطراف و جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید به سقف موجب

ایجاد یک عایق بر روی پوشش بام و با ریشه های خود مانع از فرسایش و

سقف سفالی و گیاهان 3شکل است. ریزش سفال و گل در مواقع بارندگی می شده

روییده از آن را نشان می دهد.



0

)آرشیو از شهرهای مازندران یکی : سقف سفالی در یک خانه سنتی در 6شکل

نگارنده(

بام گالی پوش: -2-1-4

در مناطقی که شغل اکثر مردمان کشاورزی بود از پوشش های گالی

در دریاچه ها، )گالی(هزار نی" ردند.پوشش سقف خود استفاده می کبرای

و [14]"استخرها، نهرها، مناطق باتالقی و مردابی و آب های کم عمق می روید

عالوه بر مقاومت در برابر حشره)با وجود ازدیاد این موجودات در این "

خنک سازی فضای خانه به دلیل رطوبت باالی این منطقه نقش شایان منطقه( در

نیز بدین همینطور ساقه های برنج [8] "می کرده است به توجهی را ایفا

منظور به کار می رود. منتها ساقه های برنج بیشتر در اطراف کشتزارها و

است و گالی رشد نمی کند، مورد استفاده در نواحی که از مرداب ها دور

قرار می گیرد. از ساقه های برنج جهت درست کردن طنابهای گیاهی نیز

ود. به طور کلی در این کناره از میخ و سیم های فلزی جهت استفاده می ش

اتصاالت استفاده نمی شده است و بدین منظور، طنابهای گیاهی که متداول

ترین آنها "وریس" است مورد استفاده قرار می گرفته، وریس نوعی طناب است

که به وسیله تاب دادن ساقه های برنج بافته می شود و از استحکام خوبی

خوردار است و کاربرد بسیار زیادی در اجرای ساختمانهای این منطقه بر

در از این بام هم می توان به عنوان نوعی از یک بام سبز نام برد. دارد.

نمونه ای بنای سنتی با پوشش گالی را نشان می دهد. 0شکل

: سقف گالی پوش در یک خانه سنتی در یکی از روستاهی مازندران 3شکل

)آرشیو نگارنده(

لته سر : بام -3-1-4

این قبیل ساختمان ها بیشتر در نواحی کوهستانی و کوهپایه ای و

مناطقی که به جنگل نزدیک است، ساخته می شوند. تخته لت را غالبًا با قطعه

قطعه کردن و یا ورقه نمودن چوب درخت توسکا، بلوط ویا جنگل بدست می

اد این تخته ها استاندارد نیست هر چند که می توان آورند. در ایران ابع

25در 44گفت که ضخامت آن حدود یک الی دو سانتیمتر و طول وعرض آن حدودًا

سانتیمتر است. تخته لت در ممالک پیشرفته مصارف ساختمانی زیادی دارد که

مهمترین آن پوشش بام وگاهی پوشش بدنه ساختمان است. منتهی ابعاد تخته ها

ستاندارد است و دقیق بریده می شود. همچنین در زیر تخته های بام یک الیه ا



3

قرار حرارتی باالخره یک الیه عایق عایق رطوبتی و زیر آن یک تخته سه ال و

این اشند.ب می متصل سه ال تخته به گالوانیزه میخهای با ها تخته و دارد

عمر کمی دارد ، ولی بام در مقابل باران و آفتاب مقاومت چندانی نداشته و

نمایی از 3در شکل هنوز هم در مناطق خاصی مورد استفاده قرار می گیرد.

بام لته سر در یکی از خانه های روستایی به نمایش گذاشته شده است.

)آرشیو در یک خانه سنتی در یکی از روستاهی مازندران لته سر: سقف 8شکل

نگارنده(

دیوار : -2-4

: اسکلت 1دیوار در این منطقه از چندین الیه تشکیل می شود. ساخت

پوشش پایانی دیوار: 6: مواد پرکننده . 2دیوار .

اسکلت دیوار : -1-2-4

از آنجاییکه رطوبت نسبی در این منطقه زیاد است ، اختالف درجه "

حرارت هوا در شب و روز زیاد نبوده و این مسئله موجب شده تا شب های

بسیار گرم باشد. به همین دلیل به کارگیری مصالحی که ظرفیت ابستان نیز ت

چوب از [9] "حرارتی کم تری دارند در این ایام بسیار سودمند می باشد.

جمله مصالحی است که با ظرفیت حرارتی پایین در این منطقه به وفور یافت

بدیل شده می شود و بدین لحاظ به یکی از مصالح متداول در این منطقه ت

است.

ستون های برآمده از پی از جنس چوب بوده و فاصلۀ این ستون ها بین

متر می باشد. حدفاصل بین ستون ها را با چوب هایی پر می کنند. 2تا 5/1

محل قرار گیری این چوب ها به دو شکل مورب و صاف می باشد . در شکل مورب

و ستون در دوسر خود با میخ وصل ، چوب های چهار تراش به صورت مورب به د

می شوند . این چوب ها در دوالیۀ بیرونی و داخلی اجرا می شوند و فضای بین

این دوالیه با مواد پرکننده پر می شود. در شکل صاف ، چوب ها به صورت نر

از خصوصیات و ماده به هم متصل و کل بنا در نوع با هم درگیر می باشد.

خنک بودن در فصل تابستان و گرم کردن چوب گلی، منحصر به فرد خانه های

به طوریکه مصرف . در فصل زمستان می باشد فضای اتاق با حداقل انرژی

همچنین با توجه به نحوه اتصال ستونها با انرژی به حداقل ممکن می رسد

همین دهد ،که می آنها به ارتجاعی حالت ، چوب های مورب و یا صاف بین خود

ه ها را در مقابل زلزله بسیار مقاوم کرده و تخریب این خانه عامل این خان

، دونوع استفاده از چوب در اسکلت 0. شکل گیرد ها به سختی انجام می

دیوار را نشان می دهد.



0

)آرشیو نگارنده( : استفاده از چوب در اسکلت دیوار 9شکل

مواد پرکننده : -2-2-4

این منطقه است که به عنوان یک گل از مصالح فراوان دیگر در

کار بومیان گل را با ضایعات پرکننده در بنا استفاده می شود. برای این

گیاهی منطقه مانند برنج ویا کاه مخلوط می کردند که از وا رفتن گل

گاهی اوقات از پشم گوسفند در مخلوط گل استفاده می جلوگیری می کرده است.

مالت را به عایق تبدیل می کند ، سبب عمر شود. این عمل عالوه بر اینکه

بیشتر مالت و افزایش مقاومت آن نیز می شود. دانشمندان در تحقیقات خود به

VOCاین نتیجه رسیدند که " پشم توانایی منحصر به فردی برای جذب گاز های

[15] "مانند فرمالدئید ، دی اکسید نیتروژن و دی اکسید گوگرد را دارد.

مواد پرکننده در دیوار به نمایش گذاشته شده است. 10در شکل

پوشش پایانی دیوار: -3-2-4

به دلیل ارتباط مستقیم نما با رطوبت معموال از مصالحی برای پوشش

نما استفاده می کرده اند که مقاومت کافی در برابر رطوبت و باران های

هایی است که در نمای مستمر را داشته باشد . دوغاب آهک از جمله مالت

بناهای بومی این منطقه به وفور استفاده می شود و می تواند خواسته های

از دوده و خاکستر هم در بومیان را در ارتباط با رطوبت باال برآورده کند.

دوغاب های آهکی استفاده می شده که به خاصیت عایق بودن مالت می افزاید.

های آهکی بیشتر در روستاها استفاده و از سفیدکاری نما به وسیلۀ دوغاب

از آجرکاری در نما استفاده می شود که از مالت آهکی و بیشتر شهر در

به همۀ مالت های مورد استفاده قرار می گرفته.خاکستر در بند کشی آن

اندود معموال مقداری نمک اضافه می کنند تا از رشد گیاه در آن جلوگیری

ی از دیوار سفیدکاری شده با دوغاب آهک به نمایش نمای 3در شکل کنند. همه

گذاشته شده است.

کف ساختمان : -3-4

کف ساختمان های این منطقه به دلیل تماس مستقیم با رطوبت از

، دارای تمهیدات بیشتری در مقابل طریق آب های جاری و یا خاک مرطوب

رارتی یکی از فاکتور در این قسمت از ساختمان مقاومت ح رطوبت می باشد.

های مهم در انتخاب مصالح می باشد. سنگ را می توان از مصالحی دانست که

سنگ با برآورد نیاز های بومیان ، در کف ساختمان بیشترین مصرف را دارد.

عالوه بر مقاومت زیاد در مقابل رطوبت هوا و نم زمین دارای ظرفیت حرارتی

از پی سازی ، کف ءتمهیدات در همۀ اجزااین بیشتری نسبت به چوب می باشد.



10

در متن زیر به تبیین این اجزاء می تا کرسی چینی قابل مشاهده است.

پردازیم.

: پی سازی -1-3-4

به دلیل فراوانی چوب در این منطقه در پی سازی هم از چوب هایی

به پی این نوع پی سازی در شمال به نام سمد و آزاد استفاده می شده است.

در مرحلۀ اول محل قرارگیری پی چوبی در زمین کنده شده و سکتی مشهور است.

چیده می شود. برای قرارگیری پی چوبی در در کف گودبرداری تختیک رج سنگ

داخل گودال بومیان برای عایق نمودن چوب و طول عمر آن راه هایی را به

چوب یکی از راه ها می کار می بردند. استفاده از قیر و یا قطران بر روی

باشد و راه دیگر برای ایجاد عایق رطوبتی سوزاندن چند میلی متر سطح چوب

استفاده شده در پی می باشد. با سوزاندن سطح چوب ، سلول های مرده چوب

سطح آن را پوشانده و مانع از نفوذ رطوبت به داخل بافت چوب می شود .

ب پی که از سطح زمین خارج می شود برای عایق سازی رطوبتی در قسمتی از چو

، معموال با مخلوط شن ، ماسه ، خاک رس ، خاکه زغال و شیرۀ آهک مالت مرغوب

و سفتی به دست می آید که بر روی قسمتی از چوب پی که از زمین بیرون آمده

و قسمتی از ناحیه داخلی پی ، به صورت کوبیده شده ، مورد استفاده قرار

عایق رطوبتی مرغوبی را به وجود می آورده و خطر می گیرد. این عمل

[14].دپوسیدگی چوب را به مقدار زیادی کاهش می ده

: کرسی چینی -2-3-4

مازندران به دلیل رطوبت و نم در خاک و عمق کم آب های در منطقۀ

سکویی کامال ۀ زیر زمینی ، بناها فاقد زیر زمین می باشند و بنا به وسیل

سانتی متر کرسی 50د. به این سکو با ارتفاع حدود نفاصله می گیراز زمین

برای می گویند. کرسی چینی معموال به وسیله سنگ صورت می گرفته است.

اینکه رطوبت از طریق کرسی به کف اتاق منتقل نشود ، فضای داخلی کرسی را

ی باعث حرکت باد در فضای خالخالی می گذاشتند و به وسیلۀ دریچه هایی

کرسی و عدم حبس رطوبت می شده اند ، به این فضا به اصطالح گربه رو می

گویند.

درب و پنجره : -4-4

،سه نکته ای که در درب و پنجره در این منطقه قابل مشاهده است

: رنگ ، می باشد.6: مصالح . 2: ارتفاع . 1

کوران و تهویه هوا ارتفاع درب و پنجره ، برای کشش حدکثر باد جهت

به نمایش گذاشته شده است. از لحاظ 5یک اندازه و بلند است. که در شکل

مصالح همانطوری که در سطور قبل به آن پرداخته شد به جهت استفاده از

در رابطه مصالحی با حداقل ظرفیت حرارتی ، از چوب استفاده می شده است.

، در و با رنگ آمیزی نرده نبومیا با استفاده رنگ در نمای ساختمان ها

با فیروزه ای تند زنده و قرار گیری تعداد زیادی گل شمعدانی بر پنجره ها

.حشرات مزاحم را از خانه دور می کردند ، روی آن

تبعات دور شدن از سنت: -5



11

از روش بناها امروزه در منطقه مازندران به دلیل دور شدن معماری

دی در حوضۀ زیست بوم و هویت جمعی هستیم. از جمله شاهد تبعات جهای سنتی

تبعات زیت بوم در این منطقه می توان به گرم شدن هوا در این منطقه ،

بیشتر و از تبعات هویتی می توان به عدم حس آلودگی هوا ، مصرف انرژی

پذیرش سنت ، عدم ایجاد وابستگی و بحران های رفتاری اشاره تعلق ، عدم

ه بررسی چندی از تبعات اقلیمی به دلیل عدم پایبندی به روش کرد. در زیر ب

.های معماری سنتی این اقلیم می پردازیم

گرم شدن هوا: -1-5

مصالح طبیعی مانند چوب و پوشش گیاهی ، با جذب گرمای خورشید مانع

از افزایش دمای محیط اطراف خود می شده اند . بومیان با استفاده از این

ح در بناهای شهری خود مانع از افزایش دما در مناطق خود شده و محیطی مصال

مطبوع را ایجاد می کرده اند. ولی امروزه یکی از دالیل افزایش دما در

منطقه مازندران را می توان استفاده نامناسب از مصالح در بافت شهری

رشید را دانست. "شهرهای بزرگ به دلیل داشتن سطوح گسترده و سخت، گرمای خو

[11]"شوندگرفته و به فضای اطراف پس می دهند و باعث گرمای اطراف خود می

زمانی می توانیم به کاهش دما و هوایی مطبوع تر در شهرهای این تنها

منطقه رسید که تعداد زیادی از خانه ها و سطح بیشتری از دیوار های شهری

د و کار نیاز به یک از مصالحی طبیعی وبا ظرفیت حرارتی کم استفاده کنن

قانون گزاری درست در رابطه با استفاده از مصالح و نئع طراحی در این

منطقه دارد.

آلودگی هوا: -2-5

در بافت قدیم منطقه به دلیل دانه بندی درست بناها و رعایت اصول

نفسکش و بازشدگی های ،بناها با ایجاد برون گرایی طراحی خط آسمان و در

کوران هوا به درستی انجام می شد. این امر عالوه بر اینکه مانع از بزرگ ،

حبس رطوبت در این منطقه می شود از ساکن شدن هوای آلوده نیز جلوگیری

به دلیل عدم رعایت اصول پایه اقلیمی و روش مازندران امروزهخواهد شد.

ر پس از دومین استان آلوده کشو جزو" که در باال ذکر شد های معماری سنتی

عدم رعایت خط آسمان که موجب عدم 10شکل در [12] "استسیستان و بلوچستان

کوران در شهرها می شود با عالمت منفی و رعایت خط آسمان را با عالمت مثبت

نشان داده است.

استفاده از تناسب درست در ارتفاع بناها برای ایجاد کوران هوا: 11شکل

[6]

تر:مصرف انرژی بیش -3-5



12

که توانسته بود با این منطقه بومیعدم توجه به روش های معماری

می تواند موازنه کردن تمام عوامل محیطی به آسایش فضایی دست پیدا کند ،

"عمده پیامدهایی از جمله مصرف بیش از حد انرژی را به همراه داشته باشد.

سیستم [13] " .تمشکل برق در مازندران در بخش سیستم های سرمایشی اس

عمل چرخش و خنک کردن هوا را به صورت مصنوعی در بناهای امروز سرمایشی که

قرار گیری فضاهای درست و اجزای مناسب انجام می دهد در بناهای سنتی با

مانند حیاط نفسکش ، بازشدگی های بلند ، برونگرایی و ایوان در بناها

نه تنها عدم آسایش را الگوها و امروزه با دور شدن از آن صورت می گرفت

برای خود ایجاد کردیم بلکه باعث تخریب زیست بوم هم شده ایم.

نتیجه گیری:

در هر اقلیمی درکنار عوامل ناهنجار محیطی ، عناصری برای مقابله با

این ناهنجاری ها وجود دارد. به طور مثال در مناطق کوهستانی با سرمای

ه با گرفتن گرما در روز و پس دادن آن در شب می زیاد ، سنگ وجود دارد ک

تواند محیط را متعادل کند یا در مناطق گرم و خشک ، وجود خاک رس و

استفاده از آن به عنوان یک مصالح ساختمانی بسیاری از مشکالت حرارتی را

حل کرده است و یا در منطقۀ معتدل مرطوب به دلیل فراوانی چوب با ظرفیت

تواند آسایش حرارتی را برای ساکنان به همراه آورد . حرارتی کم می

بومیان هر منطقه و در این مقاله به طور خاص منطقۀ مازندران واقف بر این

قضیه بودند و در ساخت بناهای خود از این فاکتورهای مهم برای رسیدن به

آسایش فضایی استفاده می کرده اند. استفاده از این فاکتورها در همۀ

معتدل مرطوب جهان به یک صورت نیست و جنبه هایی مانند مذهب ، دنیا مناطق

بینی بر نوع استفاده از آن ها تاثیر می گذاشت و هر منطقه به شیوه ای

خاص عمل می کردند ، این شیوه در هر منطقه به مرور زمان فرهنگ آن منطقه

ده اند. را تشکیل می داد و بومیان منطقه به وسیلۀ آن فرهنگ تعریف می ش

در عصر حاضر برای رسیدن به معماری پایدار با کمترین مصرف انرژی باید به

معماری بومی همان منطقه توجه کرد. معماری که عالوه بر اینکه فرهنگ آن

منطقه را تعریف می کرد ، با استفاده از نیروهای طبیعت کمترین مصرف

پیدا کند عالوه بر انرژی را هم نیز به همراه داشت. اگر این عمل تحقق

اینکه حس تعلق را برای ساکنان به همراه آورد، می تواند در از بین رفتن

زیست بوم کمک قابل توجهی را انجام دهد. از راهکار های برگشت معماری

امروز به معماری برآمده از فرهنگ می توان باال بردن سطح آگاهی منطقه ،

بررسی معماری بومی و رفع نواقص اجرای قانون های محدود کننده ، تحلیل و

آنها برای استفاده در عصر حاضر دانست.

منابع:

تحلیل و ارائه مددل سدینوپتیکی کلیمداتولوژی . جواد ،خوشحال دستجردی [1]

پایدان نامده ، جنوبی دریدای خدزر برای بارش بیش از صد میلیمتر در سواحل

1603 .دانشگاه علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، ،دکتری

اقلیم شناسی ایدران . محمد رضا ، کاویانی. سید ابولفضل ، مسعودیان [2]

1630 . 30-33.صص انتشارات دانشگاه اصفحان .

تحلیل و بررسی معماری بومی گیالن .شهریار ، یقینی .داراب ، دیبا [3]

1602 .28ش مجله معماری و شهرسازی . .

. 62مجلده معمدار . ش . در بافت قدیم بابلمسکن زهره . ، بزرگ نیا [4]

1635 .02-06صص



16

انتشارات . محمدی ،قبادیان ت : طراحی اقلیمی . دونالد، وانسون [5]

1630 .113. صص دانشگاه تهران

-152. صدص . انتشارات روزنده اهل کجا هستم . مروارید،قاسمی اصفهانی [6]

155. 1636

.بررسی معماری خانه های شهری مازندران . علی ، رحمتی زاده [7]

برزگدر ، یوسدف ت : . ،معمداری و طراحدی فرهندگ . آموس، راپاپورت[ 8]

.انتشارات شلفین . نیاپاشا

اولدین . مسدکن روسدتایی در جوامدع روسدتایی گدیالن. علدی ، باغبانی[ 9]

.کنفرانس بین المللی سکونتگاه های روستایی

. جلدد اول اجدرای سداختمان )عناصدر و جزییدات( .ن حسدی، زمرشیدی [14]

8811 .08صص انتشارات زمرد.

ارزیدابی .حسن ، . بهرامی ندا ، مهناز . پاکاری ،محمودی زرندی [ 11]

فصلنامه علمدی پژوهشدی .چگونگی تاثیر گذاری بام سبز در کاهش دمای محیط

1601 .شماره بیستم ،باغ نظر

. www.ghatreh.com/news/nn4577495، خبرگزاری مهر [12]

( ، 1600) سازمان بهره وری انرژی ایران )سابا(. [13]

www.saba.org.ir/fa/news/1075 .

[14] Chestnut Tara / Anderson Hannah E / Fenneman Jamie / Margan Vanessa, /Introduction to

Common Native and Potential Invasive Freshwater Plants in Alaska.

[15] Indoor Air Quality, Black Mountion Insulation . 2012

http://www.saba.org.ir/fa/news/1075

http://www.saba.org.ir/fa/news/1075