ZULO BELTZAK

Zer da zulo beltza?

Zulo beltza dentsitate ikaragarri handia duen objektu astronomikoa da.

Grabitate indarra oso handia da, ihes-abiadura argiaren abiadura baino

handiagoa delarik. Beraz, ezerk ere ezin dio bere grabitate indarrari ihes

egin, horrats izenaren jatorria.

.

Nola sortzen dira?

Erlatibitate orokorrak aurreikusten du naturan masa kopuru jakin bat espazioko eremu mugatu batean elkartzen denean zulo beltz bat sortuko dela, grabitate-kolapso izeneko prozesuaren

bidez.

Espazioko eremu mugatu batean masa kopurua handitzen den heinean, bere grabitate indarra ere handituz doa

Ideia honen analisi kuantitabiboak, eguzkiaren masaren hirukoitza zuen izarrak, bere eboluziaren bukaeran, neutroi-izar bat normalean, halabeharrez grabitate-kolapsoa jasateko tamaina kritikora

murriztuko zela aurreikusi zen. Grabitate-kolapso prozesua abian jarri eta gero ez dago geldiaraziko duen indar fisikorik eta orduan zulo beltz bat sortuko da.

Gertakari horizontea

Gainazal irudikaria da, materialen irteera ekiditzen duena

Gertakari horizontea

Singulartasuna

sendoak diren infinitukipuntua

Zulo beltz motak

Izar masadun zulo beltza

Izar tipiko baten masa duena da, 4 eta 15 eguzki-masa bitartean.

1939an, Robert Oppenheimerrek 3,3 eguzki-masa baino gehiago duen objektu bat baino handiagoa denak grabitate indarren eraginez zulo beltz bilakatuko dela frogatu zuen

Masa ertaineko zulo beltza

100 eta 10.000 izar-masen parekoa duten zulo beltzak dira.

Duela gutxi aurkitu dira masa ertaineko zulo beltzak. 70. hamarkadan erdi mailako zulo beltzak izar multzoen bihotzean zeudela suposatzen zen baina ez zen hipotesi hori baieztatzen zuen frogarik aurkitu. 2000. urteko behaketek galaxien erdiguneei ez

zegozkien X izpi ultra-argitsuen existentzia frogatu zuten.

Zulo beltz supermasiboa

Izar kopuru handia espazioko eremu txiki batean dagoenean sor litezke.

Zulo beltz batek mGalaxia tipiko baten %1 inguru dutenak dira, miloika eguzki-masa beraz. Jatorri ezberdinak izan ditzakete:asa kantitate handia bereganatzen duenean.

Zulo beltz txiki desberdinak elkartuz.

Baldintza egokiak galaxia batzuen zentroan topa litezkeela pentsatzen da, agian gehienetan, baita gu gauden Esne Bidean ere.

Aurkikuntza berriak

2004ean zulo beltz talde bat aurkitu zen, zulo beltzak unibertsoan nola banatzen diren hobeto ulertaraziz. Honek ikerlariak unibertsoan zulo beltzen kopurua berrikustera bultzatu ditu. Uste zena baina bost aldiz zulo beltz

gehiago daudela pentsatzen da gaur egun.

2004ko uztailean astronomoek zulo beltz erraldoi bat aurkitu zuten, Q0906+6930, Hartz nagusia konstelazioan dagoen galaxia urrun baten erdigunean. Aurkitutako zulo beltzaren tamaina eta aurreikusitako adinak

unibertsoaren adina aurkitzen lagun dezakeen ezaugarriak ditu.

2004ko azaroan astronomo talde batek Sagittarius A*tik hiru argi urteetara orbitatzen ari den gure galaxiako lehen masa ertaineko zulo beltzaren aurkikuntzari buruzko informazioa azaldu zuten 1300 eguzki-masa dituen masa

ertaineko zulo beltz hau, zazpi izarreko taldearekin batera, galaxiaren erdiguneak banatutako izar masibo multzo baten hondakinak dira ziurrenik. Aurkikuntza honek zulo beltz supermasiboak ondoko zulo beltz

txikiagoak eta izarrak irentsiz hazten direnaren ideia babestuko luke.

2005eko otsailean, SDSS J090745.0+24507 izar erraldoi urdina Esne bidetik ihes abiaduraren bikoitzean (argi-abiaduraren 0.0022) urruntzen aurkitu zen. Izarraren bideak galaxiaren erdigunera garamatza. Bere abiadura

handiak galaxiaren erdigunean zulo beltz supermasibo bat dagoelako hipotesia babesten du.

Lurreko partikula azeleragailuetan mikro zulo beltzaren eraketaren berri eman da, baina baieztatzeke dago oraindik. Beraz ez dago zulo beltz primarioentzako izangairik.