Upload
piotr-drzewiecki
View
718
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Krytyka kulturalna
Warsztaty
recenzentów
Image: Salvatore Vuono / FreeDigitalPhotos.net
Krytyka kulturalna
• analiza i ocena wartości reprezentowanych przez dane dzieło kultury
• niezbędny element myślenia
• ustawiczne zadanie kulturowe
• cel pracy krytyka
Krytyka jest sądemNie znamy rzeczywistości samej w sobie. Prawda, dobro, piękno są dla nas nie rzeczami, ale zadaniami nad dopełnieniem których mamy pracowaćPrzyjąć świat za dany, przeszłość i dotychczasowe wyniki to wyrzec się przyszłości
Stanisław Brzozowski, Istota kultury, XIX w. krytyk kulturalny i pisarz
W kulturze rywalizują dwie sprzeczne ze sobą dążenia. Jedno polega na ujmowaniu rzeczywistości w określone kształty (formy, definicje, dzieła, teksty kultury).
Druga tendencja jest zaprzeczeniem pierwszej – to wymykanie się formom, to przeżywanie życia samego w sobie. To przeżywanie życia domaga się jednak jakiś ram i kształtów.
Witold Gombrowicz, Dzienniki
Sztuka powinna być „nie tylko dobra jako sztuka”, ale też „dobrze osadzona w życiu”.
Zanim „padniemy na kolana przed arcydziełem”, zastanówmy się „czy to aby arcydzieło”, „czy powinno nas oszałamiać”? Wobec sztuki często stajemy się zbyt nieśmiali i zakompleksieni
Witold Gombrowicz, Dzienniki
Pytania krytyka• Czy dane dzieło zbliża nas do
odkrycia prawdy o rzeczywistości? Czy wiemy coś więcej? Pytanie o prawdę
• Czemu służy? Co powoduje? Pytanie o dobro
• Jakich środków użyto? Jak dzieło zostało wykonane, skomponowane, napisane? Co w tym wyjątkowego? Pytanie o piękno
Krytyka – pytanie o wartości
• To, co cenne, godne pożądania, przedmiot troski, cel ludzkich dążeń, kryterium postępowania.
• Hierarchia wartości• Aksjologia – nauka o
wartościach• Logika, etyka, estetyka
Moda a krytyka kulturalna• Naśladowanie i identyfikacja• Styl, ubiór, sposób zachowania,
styl muzyczny, styl artystyczny, światopogląd
• Terminalność mody• Krytyka kulturalna – odkrywanie
wartości nieprzemijających i ocena aktualnych zjawisk
• Aktualność – element istoty dziennikarstwa
• Aspekty historyczny – ukazywanie powiązań z przeszłością
• Aspekt filozoficzny – zwracanie uwagi na samą wartość
Krytyk kulturalny a obowiązująca moda
• Nie kreujemy wartości (one są niezmienne)
• Możemy kreować modę• Popularyzacja
określonego sposobu ich przeżywania
Lektura dla krytyków kultury
Mieczysław Porębski, Krytycy i sztuka, Kraków 2004
Krytyka jest grą. Historia krytyków • Krytyk dokonuje wyboru –
wygrywa albo przegrywa, stąd krytyka jest grą. Odbiorca akceptuje lub odrzuca strategię krytyka
• Każda epoka ma własną krytykę– Średniowiecze – teolog (św.
Bernard)– Oświecenie – filozof (Diderot)– XIX w. – poeta (Apollinaire)– XX w. – krytyk dziennikarz,
odrębny gatunek dziennikarstwa– Współczesna krytyka
ekspertów
Rola i funkcja krytyków
• Krytyk powinien widzieć, słyszeć, czytać
• Krytyk powinien sprawiać, żeby widziano, słuchano, pisano; a więc: pokazywać, mówić i pisać. Zachęcanie odbiorcy
• Sprawiać by sprawiano, że się widzi, słucha, czyta. Budzenie odbiorcy do własnej krytyki, prowokowanie, nakłanianie do polemiki. Edukacja krytyczno-kulturalna
Recenzja – podstawowy gatunek krytyki kulturalnej• Recenzja naukowa – pisana
przed publikacją dzieła i ma decydujący wpływ na to, czy utwór zostanie przyjęty (np. jako praca dyplomowa)
• Recenzja artystyczna – ocena utworu literackiego, filmowego. Formy – od krótkiej notatki po rozbudowany esej
ABC dobrej krytyki• Szczerość krytyka zapewnia
wiarygodność, poczytność. Nie bać się własnych sądów. Mieć zaufanie do własnego myślenia
• Nie pisać pod publikę. Napiszemy źle, ośmieszymy się, stracimy czytelnika
• Wypowiadam to, co myślę i czuję – zgodność z własnymi odczuciami i przemyśleniami (fundament dobrej recenzji)
• Być wiernym wartościom, ale najpierw zdefiniować co dla mnie przedstawia wartość (dojrzałość)
Co krytyk-kulturalny musi umieć
• Wiedza o dziele, o którym piszę• Pogłębiona analiza i porównania.
Potem synteza. To podnosi wartość recenzji
• Co dane dzieło objawia o nas samych, o problemach, co wiemy więcej o świecie i ludziach, co odczuliśmy niezwykłego
• Wyraźne stanowisko – sąd• Nie wystarczy: „mnie się wydaje”,
„podoba mi się” – nieco akademickiej argumentacji, bo spotkamy się z ironią odbiorcy i zarzutem ignorancji - uzasadnienie sądu
• Odwołanie się do wartości, ale bez moralizatorstwa
Świadomość odbiorcy
• Do kogo piszemy• Piszę tak jakbym rozmawiał ze
swoim czytelnikiem siedząc na ławce
• Wyobrażam go sobie. Staram się dotrzeć do niego
• Przede wszystkim zachęcam do samodzielnego zapoznania się z dziełem
• Mogę zniechęcać do dzieła lub zalecać. Ale daje wolność wyboru mojemu odbiorcy
Warsztat recenzenta
• Zdobyć wiedzę – na temat reżysera, aktorów, pisarza. W tekście najciekawsze i najważniejsze wiadomości o nich. Porównania – Marek Kondrat gra tu inną rolę niż w…
• Ujawniam kulisy powstawania dzieła – współczesny odbiorca to lubi
• Ujawniam część fabuły. Zaciekawiam. Zachęcam do samodzielnego spotkania z dziełem. To nie streszczenie
• Rysuję problematykę• Dywaguję na temat języka,
inscenizacji• Odnoszę się do oryginału, jeśli jest
pierwowzór np. literacki dla filmu. Porównuje
Krytyk ogląda, słucha i czyta
• Nie dopuszczalne: pisać recenzję o czymś, czego się nie widziało, nie czytało, nie słyszało
• Nie odkładaj pisania na później (pierwsza wersja na gorąco np. po wyjściu z kina; pierwsze wrażenie)
• Rób notatki. Spisuj wyjątkowe sceny i dialogi.
• Pisz z humorem. Bez patosu• Unikaj banałów – „przepiękna
sceneria”, „wspaniały film, godny polecenia”, „totalna porażka”, „fantastyczna melodia”
• Nie bój się atakować dzieła. Nie atakuj na siłę
Młodzi i starzy krytycy
• Stara prasa – większa wiedza, mniej świeżości w ocenie, schemat, niezrozumienie współczesności
• Młoda prasa – często ignorancja: mylenie faktów i nazwisk, nieznajomość podstawowych terminów; buntownicze, ożywcze spojrzenie; szczerość
• Zacznij być krytykiem. Pisz recenzję. Próbuj publikować. Już od dzisiaj.
Film, książka, płyta muzyczna
• O czym chciałbym opowiedzieć innym? Do czego zachęcić?
• Co we współczesnej kulturze cenię najbardziej?
• Prezentacje studentów