içindekiler

Önsöz

Mustafa Akbulut .

Sunuş........................................................................ 5

Panelistler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Ekonomi ve Teknoloji

Üniversitesi (ETÜ) Kütüphanesi: TOBB Koleksiyonu ve Yayın Arşivi

Selma Alpay Aslan...................................................... 13

Vehbi Koç Vakfı Vehbi Koç ve Ankara Araştırmaları Merkezi (VEKAM)

Kütüphanesi

Alev Arslan.................................................................. 23

Bilkent Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Halil inalcık Koleksiyonu

Hakan Arslan................................................................ 31

Osmanlı'da Gündelik Yaşamın izinde: Osmanlı Bankası Arşiv ve

Araştırma Merkezi (OBAAM) Kütüphanesi

Aylin Beşiryan.............................................................. 37

Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Mimarlar Odası

Mimarlık Bilgi ve Belge Merkezi

Nermin Çakmak............................................................ 47

ihtisas Kütüphaneleri ve Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma

Kütüphanesi

Kasım Çelik................................................................. 59

iii

Ankara ingiliz Arkeoloji Enstitüsü

Yiğit Erbil...... 67

Türkiye'de Amerikan ilmi Araştırmalar Enstitüsü (ARIT) Ankara Şubesi

Özlem Eser.................................................................. 73

Bilkent Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Müzik Koleksiyonu

Tijen Gençaslan............................................................ 79

Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları

Koruma (TEMA) Vakfı Belge Bilgi Merkezi

Aysel Sürücü................................................................ 83

Panel Fotoğrafı.............................................................. 87

iv

Önsöz

Kütüphanelerin tarihi ile ilgili yapılan araştırmalar Batı'da yaygındır. Kü­

tüphane ve kütüphanecilik tarihini inceleyen tarihçiler, ilk özel kütüpha­

nenin M.Ö. 685-625 yılları arasında yaşayan Asur Kralı Asurbanipal'in em­

riyle kurulan ve 20.000 1<.il tabletten oluşan Ninovah Kütüphanesi olduğunu

yazmakta, iki bin yıl aradan sonra özel kütüphanelerin Orta çağ manastır­

larında ortaya çıktığını ifade etmektedirler. Orta Doğu ve Uzak Doğu'nun

tapınak kütüphaneleri araştırmacıların ilgisini fazla çekmemiştir. M.Ö.

330 yılında Büyük iskender, Persleri yendikten sonra Persepolis'i yakmış

ve burada bulunan Avestan dilinde yazılmış(Zerdüştlükle ilgili) yüzlerce

kil tableti tahrip ettirmiştir. Azerbaycan'daki Maragheh Gözlemevi'ndeki

kütüphanede matematik ve astroloji ile ilgili 40 bin eser bulunduğu da

tarih kitaplarında yer almaktadır (Hicri 657)1. ilk ciddi özel kütüphane

girişimi 20. yy'ın başında ABD'de başlatılmıştır. Özel kütüphanelerin

organize olmaları ve aralarında işbirliği kurulması amacıyla 19-20 Mart

1909'da Atlantic City'de toplanan kütüphaneciler bir dernek kurmaya ka­

rar vermişlerdir. Hareketin önderliğini yapan John Cotton Dana bir halk

kütüphanesi uzmanı ve aynı zamanda da Amerikan Kütüphane Derneği

(American Library Association, ALA) üst düzey yöneticisidir.

O tarihlerde Özel Kütüphaneler Derneği (Special Libraries Associ­

ation, SLA) üyeleri aynı zamanda ALA üyeleri olduklarından, 1912 yılında

yapılan bu toplantıda özel kütüphanenin ne olduğunu tanımlamaya ça­

lışmışlardır 2 • Toplantıda üzerinde anlaşılan tanım şöyledir: "Özel kütüp­

hane genel kütüphaneye kıyasla dokümantasyonu daha fazla kullanmalı­

dır." Bilindiği gibi dokümantasyon kelimesi ilk kez 1903 yılında Paul Otlet

tarafından kullanılmış ve kelimenin alanı genişletilmiştir. Bu hareket so­

nucu 1938 yılında ABD'de Amerikan Dokümantasyon Enstitüsü (American

Documentation Institute, ADI) kurulmuştur. Böylece genel kütüphaneler

bile yeni teknolojilere ve gelenek dışı materyallere sığınma ihtiyacı duy­

muşlardır.

-----~~~-------------------------1111 n IllI Önsöz

Bu arada şunu da hatırlamakta yarar var: ABD'de SLA'dan önce,

1898'de, Tıp Kütüphaneleri Derneği (Medical Library Association, MLA),

1906'da Amerikan Hukuk Kütüphaneleri Derneği (American Association of

Law Libraries) faaliyete geçmiştir.3.

Dünyada, özellikle de ABD'de, toplumun değişen ihtiyaçlarına ce­

vap verme gereği duyan özel kütüphaneler çeşitli aşamalardan geçmiştir.

1920'lerde dünyada ya da ABD'de var olan özel kütüphaneler şu alan­

lardadır: Finans, gazete, sigortacılık, teknoloji, reklamcılık, endüstri ve

ticaret. 1930'larda ise müze kütüphaneleri ortaya çıkmıştır. 1940'larda

yayıncıların kütüphaneleri gazete kütüphanelerinden, ticaret kütüpha­

neleri de finans kurumlarının kütüphanelerinden ayrılmıştır. Penisilin ve

diğer mucizevi ilaçların gelişmesiyle eczacılık kütüphaneleri kurulmuş­

tur. Bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler, özelliklede uzayaraştırmaları

alanındaki gelişmeler sonucu yeni özel kütüphaneler kurulmuştur4 •

20. yy'ın başından itibaren ABD'de halk kütüphanelerinin konu

departmanları (subject departments) ile üniversitelerin bölüm kütüp­

haneleri de özel kütüphane kapsamına girmiştir. Örneğin Pittsburgh'da

bulunan ve Amerikan demir-çelik milyarderi Andrew Carnegie tarafından

kurulan Carnegie kütüphaneleri (müze ile kütüphane 1895'te birlikte

kurulmuştur) koleksiyonları son derece güçlü sanat, bilim ve teknoloji

bölümlerine sahiptir. Özellikle dört yıl çalıştığım Sanat ve Müzik Bölümü,

sanatçılar, sanat tarihçiler, modacılar, reklamcılar, film yapımcıları ve mi­

marlar için gerekli çok zengin kitap, saydam ve resim koleksiyonlarına

sahiptir.

Teknolojik materyallerin artması ve yer sorunu nedeniyle bazı

üniversite kütüphaneleri bölüm ve bölge kütüphaneleri kurmuştur. Ör­

neğin Kanada'daki McGill Üniversitesi, 1930'lardan itibaren bölüm kü­

tüphanelerinin yanı sıra 43 şube kütüphanesi kurmuştur. Bu üniversitenin

Schulich Bilim ve Mühendislik Kütüphanesi (Schulich Library of Science

and Engineering) çok ünıüdür5 • Bu ve benzeri kütüphaneler, ii. Dünya

Savaşı sonrası yazılan teknik rapor ve makaleler vasıtasıyla ortaya çıkan

belgeleme sorunlarını çözmek için gerekli bilgi devriminin gerçekleştiril­

mesinde büyük görevler üstlenmişlerdir.

2

---------- --------------- ''-1 1'.'11'''1

Önsöz

Araştırmalara göre 20. yy'ın ilk yarısında, özel kütüphanelerin

temel görevi, sadece kaynak sağlamak değil, bu kaynaklarda yer alan

bilgiyi sunabilmektir. Bu anlayış ingiltere'de kabul görmüş ve 1923 yılında

Özel Kütüphaneler ve Enformasyon Büroları Derneği (Association of Spe­

cial Libraries and Information Bureaux, ASLlB) kurulmuştur.

1950-1960 yılları arasında özel kütüphaneler ve dokümantasyon

merkezleri yeni bir işbirliği başlatmışlardır. Öyle ki, bir süre SLA ile ADI

arasında bir birleşmenin olabileceği dahi düşünülmüştür6 • Bu dönemde­

özel kütüphane uzmanları ile dokümantalistler arasında Bilgi işlem (In­

formation Processing) konusundaki sıkı işbirliği göze çarpar. Buna kar­

şın yeterli sayıda özel kütüphane uzmanının yetişmemesi (özellikle de

kütüphane deneyimi ve konu uzmanlığı alanında) bu alandaki boşluğun

bilim adamları tarafından doldurulmasına neden olmuştur. 1956 yılında

Paris'te yapılan toplantıya SLA temsilcileri katılmışlarsada "dokümanta­

listlerin çalışma şekli daima kütüphanecilerin çalışma şeklinden farklı­

dır... " kararına engel olamamışlardır. Bu karar özel kütüphanecileri do­

kümantalistlerden daha aşağı seviyede görmek anlamına geliyordu. Buna

misilleme olarak özel kütüphaneciler de dokümantalistlere şöyle karşı lı­

lık vermişlerdir: "Amatörler tarafından yapılan özel kütüphanecilik ... "7

Özel kütüphanelerde görevli kütüphanecilerin yetişmesi konusu

1970'lere kadar ihmal edilmiştir. Kütüphanecilik okullarında gerekli ve

yeterli sayıda ders ve kurs bulunmadığı SLA'nın 1960 yılında yaptığı bir in­

celemeden anlaşılmaktadır8 • Ancak özel kütüphaneler günümüzde gerek

bilgisayarların kütüphanelerde kullanılması gerekse kütüphanecilik okul­

larının programlarında özel kütüphanecilik konularına yer verilmesi do­

layısıyla başarılı hizmetler sunmuştur. 1990'lardan itibaren www(world

wide web)'in gelişmesi diğer kütüphane türlerinde olduğu gibi özel kü­

tüphaneler arasındaki işbirliğine de büyük katkıda bulunmaktadır9 •

Günümüzde özel kütüphaneler çok çeşitlenmiştir. Bunların baş­

lıcaları; tıp, sanat, hukuk, müzik, bankacılık, ticaret, sanayi, kar amacı

gütmeyen dernekler ve tarım gibi alanlarda olanlarıdır. Bu kütüphaneler,

bağlı bulundukları kurumlara ve çalışanlarına hizmet vermekle yükümlü­

dürler. Bunlardan bazıları kurum dışından gelen araştırmacılara da hiz-

3

-----"....~------------------------------,-,--~ Önsöz

----------------------------

met sunmaktadırlar.

Özel kütüphanelerin koleksiyonları kapsam bakımından sınırlı ol­

malarına rağmen çeşitli türlerde kaynaklar içerirler. Günümüzde kitap

dışı materyaller, dijitalortamda kullanıcılarınhizmetine sunulmaktadır.

Bilgi ağı (network) yoluyla işbirliği gelişmektedir. Bu nedenle kü­

tüphanede hizmetin hızlı, sağlıklı ve eksiksiz verilmesi önemlidir. Ayrıca

kütüphanecilerin hem kütüphaneyi hem de hizmet verdikleri kurum çalı­

şanlarını iyi tanımaları gerekmektedir.

Prof.Dr. Mustafa Akbulut

Kaynakça

1. Frank E. Mc Kenna. "Special Libraries and the Special Libraries Association".Encyclopedia of Library and Information Sciences. New York. Marcel-Dekker, 1971,c.19,386-387.s.

2. Robert W. Williams. " The Documentation and Special Libraries Movements in theUnited States, 1910-1960". Journal of the American Society for Information Sci­ence. 48(9),1997; 775.5.

3. Frank E. Mc Kenna, 398.5.4. Frank E. Mc Kenna, 396.5.5. Rolla Haddad, Anna Stoute ve Natalie Waters. "Special Libraries in an Academic

Context: A Peak at Three McGill Libraries". Feciliter, 1(2006), 7-8.5.6. Robert W. Williams, 778.5.7. Robert W. Williams, 779.5.8. Robert W. Williams, 780.5.9. Janet Balas. "Special Libraries and Special Librarians on the Internet". Computers

in Libraries, 46-48.5.

4

Sunuş

29 Mart 2007 tarihinde düzenlenen ihtisas Kütüphaneleri Paneli, "Tarih

Boyunca Kütüphane ve Kütüphaneci" temalı 43. Kütüphane Haftası et­

kinlikleri çerçevesinde ve Vehbi Koç Vakfı Vehbi Koç ve Ankara Araştırma­

ları Merkezi (VEKAM)'nin ev sahipliğinde gerçekleştirilmiştir. Panelistler,

Türkiye'de hizmet veren çeşitli ihtisas kütüphanelerinin kütüphanecileri

ve konu uzmanlarıdır. Kütüphane Haftası kapsamında ihtisas kütüphane­

leri konulu ilk panelolma özelliğini taşıyan bu etkinliğin bildirileri panele

kalıcılık kazandırmak amacıyla bir araya getirilmiştir. Böylece ihtisas kü­

tüphanelerimizin gerek meslektaşlarımız gerekse bu kütüphanelerimiz­

den yararlanan kullanıcılar arasında daha geniş kitlelere tanıtılması he­

deflenmiştir. Bu panelin önümüzdeki yıllarda diğer ihtisas kütüphaneleri­

nin tanıtımını teşvik edici çalışmalara örnek olması arzu edilmektedir.

Bildiriler kitabı bir ekip çalışmasının ürünüdür. Bu ekipte yer alan ve her

biri konusunda uzman değerli birçok isme teşekkür kaçınılmazdır. Önce­

likle ihtisas Kütüphaneleri Paneli'ni yöneten Prof. Dr. Mustafa Akbulut'a,

paneli hazırlayan ve ev sahipliği yapan (özverili işbirliği ve yayının hazır­

lanması aşamalarındaki katkıları nedeniyle) VEKAM yöneticisi Sayın Zey­

nep Önen'e, panelin başarılı koordinatörü VEKAM Kütüphanecisi ve Arşiv

Uzmanı Sayın Alev Arslan'a, Türk Kütüphaneciler Derneği'ne, bildirilerin

ingilizce'ye çevirisindeki özen li çalışmasıylaSayın Nazım Hikmet Richard

Dikbaş'a; ingilizce metinlerin redaktörü olma nezaketini gösteren Sayın

Sara Yontan Musnik'e teşekkürlerimi sunuyorum. Şüphesiz kitabımızın

ortaya çıkmasındaki en büyük katkı panelistlerimize aittir. Kendilerine

kitabımızın yayına hazırlanma sürecinde gösterdikleri ilgi için sonsuz te­

şekkürler.

Esin Sultan Oğuz

Eylül 2007

5