5. BIRINClBASKININNSZ Bukitap,Trkdilizerindeyillarylliyapilan
aragttrmalann, duyulanheyecanlarinve samimbirTrkesevgisininyazi h-
linekonalmastylameydanageldi. Trkemizin,Trkiyetoprak-
larinda,bykbir milIestetik'le isienmigolugunabirkitapbo- yunca
dikkatedenilk eser, belkide budur.
Muharriri,Trkdili'ninniceguzelliklerini,ustnlklerini,in-
celiklerini,hengini,nekadarasl vebykbirmilletindiliolu- undakiggus
kabarticiyceilkleri -elinden geldigi kadar- bu
kitabinsahfelerindetoplamayaallgmigtir. Kitaptakiyazilarm
mbimbirkismt,sonyirmibegyilicinde muhtelif,gazeteve
mecmualardanegrolunmugtur.Birkismida akademik
toplantilardaverilenkonferanslarve okunanteblig-
lerdir.Bunlarmheps!,buraya, Ozerlerindeyapilanyeniiemler- le
almmigtir. Kitap,ashnda bir btn'dr. Onun,degigikbagliklaraltin- da,
umlniyetlebeger,altigarsahfelikblmlerhtindeolu;M, bu
butunlugudegigtirmez. htitcAuh-Lui=L acue>1r i tasAIMut airle
.html e Utwbar-Ja t ill i
6. Eserdebell grg, duyug,dgngve buluann, biribirin- denayrigibi
duranbu blmlerde,ye,ryer tekrarlandigigrle- cektir. Bu tekrarlar,o
yazilarm, nce, biribirindenayrizaman- Iardayazilmig
olmasmdandir.Dahamhimolarak da tekrar- lanmasindazarardan okfayda
bulunduguinancmdandir. TrkeninSirlari'nda,dilimizin bilhassa son
otuz yil iin- deki buhranlimcersmaisrarla temsedilmitir.Sonyillarin
yanigve metodsuzdiItutumlanzerinde bundanyllarca evvel
syledigimizniceszlerimizdekiisbet, esefe belirtelimkibu- gn
artikherkesingzlerlnndedir. -Trkiye'degusonylliardaoynananpolitikve
ideolojikoyun- lar acihakkatimeydanakoymugtur.
Buhakkat,milletimizinvemilliyetimizindayandigihermu-
kaddestemeliylkmak isteyenIerin Trkvatanmda kendilerini aiga
vurmalarlylameydandadir. Bu ihnet gebekesinin,ylklimasina yardim
ettigi milIde- erierimizinbagindaazzTrkemizvardir.Btnsolemelliyi-
kicilarindildetammiyleuydurmacayikullanmalaribununaci
dellidir,kiokuyucu,kitabm inde bufciano nicegerekeri- niyillardan
berisylenmigbulacaktir. TrkeninSirlari,
Atatrk'nkisasrenztrkedeneme-
si'ndensonraTrkelegmigherkelimeninhlisTrkeoldugu- nu kabl
etmektekiok millve isbetli grgne bykyer aylrmltir. Atatrk'nzerinde
tambir millhassslyetedurdugubu dil anlayigive di vasiyetionunlmnden
sonra nedenterk edilmigtir?Ayniyillarda
Trkmilletinedenbiribirinindilinian-
7. L amayanhatt biribirinin dilinden nefreteden zinrelerhline
(etiritmigtir? Burasibu kitabiokuyacaklar iin artik bir muamm olma-
Facaktir. Kitapta,mumknoldugukadar,Trke'nin ses gzelligine lygun
bir iml kullanilmigtir.Birokkelimelerinsesli harfieri izerine
konulan(^) ireti, Trkemizinbilhassa Anadoluve
alkanlarTrkiyesi'ndetammiylemillbirses olarakkazandi- i
uzunhece'leri belirtmekiindir. Aymiretlerin Ive gibi arfler zerine
konulamayigi,imlmizin, bu dilin dehsinid- nmek
duygusundanuzakkimselerin elindekalmasindandir. Bu aci hdiseninde
daha bir ok hakTkatleri,bu kitabin abfeleri arasinda grlecektir. I
. MllllLilli ligd.' i n'. .,.li.. sW.gspi, .,sr ,1i.-.I
Yl'.I.I),iti. spWBM.t'-'HiB5i -MilliWhiE-i- IIUt Mrill:1 ri e
-
8. E I NDEKILER Bir Dil Kon eranst
................................... 1 ImparatorluhDilleri
................................... 20 BirDil Nas11Gtellegir?
................................... 37 Bahar ve Trk e
................................... 43 Beyaz Lisan
................................... 49 AltinTavuh Hihyesi
.................... 5 Benim Dnym
................................... 61 Kelimelerin Izdivct
................................... 67 GtelEv'in Hihyesi
................................... 73 Gnn!SzneDair .....
.........r.................. 80 Ynus'un Trhesi
................................... 85 IlmiYenenBir Vehim . . ...
... . .... .. . 99 F a i D ^2 1-- - W = med - - 5 5 5 5 -.5 5 i a -
E a - Eh 0 mmBmm - - - - Um - - - KelimelerinTadt
................................... 110 YahyKemal Trkesi
................................... 123 E endi,Efendimit
................................... 130
9. Kpe 136 Trhenin GulBaheleri .. .................. ... 139
Hayl'in lm .............. - - - - - . ... 145 Merdiven
............. -- - - - - 153 rneginFciast -- ------- 157 O
Gl-endmYerineKonulanCadt - 163 Gtel ve Gzel'denAnlamak - 169
NasdAdattyorlar? __-- 175 IstanbulKonu mast --- 184 Gramerci -- --
---- -- 191 Cdnan,Nln ve Gldah 198 Ata, Hoca ve gretmen 203 Dil
Savaglari 209 Elif.. Gl...Ankara... 215 -
SultanAbdlhamd'inTrheciligi 220 Stalinve Dil 232 TrheyiArayanlar
238 Fethedilmig ToprahlarGibi 244 En Byh Gaflet 249 Dil ve
EdebiyatDerslerimit 254 Dilin Szleri 260 Fuad Kprlve Trk Dili 267
Htnf Ltfeler 274--U BB-w---ma d17--Mi --gp Selve Sal Hihyesi -
279----- sm-a ma-4 i sm, - - - an,, . YineBir Dil Dramt 284 Dil
Inhdbt'ndan28 Y11Sonra 2 ' EINEW I IIWP i FJEHJ.Tii .TMi?T
10. ARDILKONFERANS1 Trk Dili'nisaviniz! nkTrklerin, uaz
gamigleri kadar bykgelecefi olacaktsr. Trk Diliini seviniz! nk
Trklerin, en az gemieleri adar bytk gelecegi olacaktir. 5zlerime
bir Tanzimat diplomation unutulmaz nkte- yle baglayacagim: ' Bu
nkte, Rus ariNikola'nm Turkiyelye (dnyal- Emde ugursuz bir
propaganda zaferi kazanarak firlattigi) lasta Adam iftirsi
yillarmda sylenmigtir. Nkteyi bilirsiniz: Sultan Aziz devrinin
Sadrazam ve Hriciye Nzm Kee- izade Fuad Pa.ya, Avrupalda bir
diplomatlar toplantismda ulunuyordu. Soz arasmda ordya ltife yollu
bir sual anldi: - Zammmizin en kuvvedi devleti hangisidir? enildi.
Keecizade Fuad Papa, bu su1e, tereddtsz, gu ce- abiverdi: - Osmanh
Imparatorlugu!.. 1 i
11. TRKENINSIRLARI I - Nasil olur?!.. dediler. O, ispat etti: -
nka,dedi, siz digandan, biz ieriden, var kuvveti- mizle yikmaya
ahetigimiz halde, o hal ayakta duruyor!.. Fuad Papa, zarif bir
diplomat olarak, bu emleyi tamam sylememigti. Avnipah diplomatlara,
"Devletibiz ieriden yi- kiyoruz!" deyig, bir zariflik Icbiydi,
fakat "Siz digandan yi- kiyorsunuz" soz eksik sylenmigti. Bunun
tammi: "Siz, hem digaridan, hem de ieriden yrkiyorsunuz!" geklinde
ol- mahydi. nko,Trkiyeinin XVI. asir sonlanndan bu yana, ran-
lilar,Avusturyalilar, sonra ve bilhassa Rslar, Italyan, Fransiz ve
Ingilizler, hsih butn Avrupahlar tarafmdan siyst, iktis- di ve
askert bir abluka iine ahmgi 300 yildan fazla srmg- tr. Bu muazzam
zaman iinde, bizi yikmak isteyenlerin, Turkiyelyi sadece digandan
zorladiklano sanmak, aim saf- hk olur. Mesel biz, bir zamanlar,
dnyayi bir hararet gibi saran - milliyetilik cereymm, Trkiye'ye
Nnuk Kemaliler, Ahmed Vefik, Sleyman Paga'lar, Ali Suv'ler getirdi
zannederiz. Halbuki milliyetilik cereym, Trk topraklanna bu
Tanzimat milliyetilerinin eser verdikleri tarihden ok daha nce
girmigtir. Ama, Trkler arasma degil . O zamanlar T-k topraklannda
yagayan Sirplar, Bulgar- lar, Yunanhlar, hatta Araplar gibi, bize
tabi kavimler arasma... Milliyetilik, hatta hrriyet ve istiklal
fikirleri, bu ka- 2 vimler arasma, Paslar ve Avrupahlar tarafmdan,
onlarm hay-
12. siR D1LKONFERANSI n iin degil, fakat bizi yikmak iin, ok
planh bir gekilde ve bir kundak gibi sokulmustur. nkbu milletler,
hrriyet ve istikll kazamnca, bag- larim ahp gitmeyecekler, bizden
ve bizim vatan paralan- mizla birlikte kopacaklardi. Filibe gibi,
skpgibi, Manastir, Selnik ve Kerkuk gi- bi, tagacak kadar Trklerle
dolu nice gehirlerimizde, msl- man Trkler ya kihtan geirilecek, ya
muhacir olup yolla- ra dugecek veya Sirplara, Bulgarlara,
Yunanhlara veya Arap- lara esir olacaklardi. Bugn ok aci bir
gekilde biliyoruz ki Trkiye'yi ieriden yikiem en planhsi olan bu
hareketler, o zaman da, szm ona, birer ideoloji harekettydi. Fakat
aynen bu aikladignmz neticeyi vermigti. Demek istiyorum ki
Trkiye'nin egitli beginci kollar ta- rafmdan, turlu ideoloji
oyunlanyle ieriden yikihei yeni de- gildir.Bugn ok ciddi gekilde
meydana iknuptir ki daha H. Osman'dan baglayarak, Lle Devri hukmdn
ncAh- med gibi; XV11I. astm diger buyk ve mnevver pdigahi ncSehm
gibi hkmdarlann ve Trkiye'yi, Avrupt yeniliklerle kalkmdirmaya
ahyan Neveehirli Ibrhim Papa gibi vezirlerin, birtakim i isyanlarla
ziyn ediligleri, sadece bizim marifetimiz degildir. Trkiye'de
birtakim halk kotlelerini isyna tegvik fali- yetlerinde bizi
kugatandevletlerin zehirli hissesivardir. Bugn, hl boyle
faliyetlerin, Trkiye'de nasil devam ettigini ise, sizler, ok fyi
biliyorsunuz. -Simdi,bu htiradan bir bagka htiraya
atlayacagim:
13. TRKENiNSIRLARI 1933 ylhnda, Bir Trk diplomati daha, kisa
bir zaman iin Avrupalda bulunuyordu. Bir mahfilde, bir Ingiliz
diplo- matiyla kargilagtt.1933, Turkiye'de dil inlulbi'nm bagladi-
gitrihti. Ingiliz diplomati. Trkiydeki dil inkilbma tems ederek,
aym zamanda, tamnmig bir edip olan Trk diploma- tma dedi ki: -
Aman, dikkatli olunuz, Moskova, bu ige el atacaktir!.. Konugan,
Ingiliz diplomatiydi: Milletler, birbirlerinin i alemlerinde ne
dolaplar evirirler, onlan ieriden vurmak iin firsatlardan nasil
istifade ederler? Tabil, ok iyi biliyordu. .'Bu iyi bilgi,
sonradan, bir bagka Ingiliz, bu sefer bir In- giliz edbi tarafmdan,
daha ciddI gekilde, ele ahndi. Bu Ingiliz edibi, George Orwellidir.
Orwell, 1984 adh romamnda, milletlerf dil yikmu'yla kertip bir
takim srler haline koymak isteyenlerin hedef- lerini ve
hikayesiniyazmigtir. Dilleri.yikmak... Mesela bizde yalmz
Trkelegmig sozle- ri degil, bizzat Trke szleri de degigtirip,
kelime diye, zevksiz henksiz ve mzisiz birtakim sevilmez,
anlagilmaz szckler Icdetmek... Bylelikle, birbirleriyle anlagmalan
yahut belirli slogan- lardan bagka birgey anlamalari imkansiz hale
gelen taze kala- bahklan, birer sru heline getirmeye ahemak... ve
sonra, bir degnekle, istenilen yola gtrmek... 1984'deki tehlikeye,
yeryznde, her dilden ok Trk di- li mi srklenmistir? Bu suale,
Turkiye'de olan bitenleri iyi gren her insan, en dogru cevabi
verebilir. 4 , Peki, Turkiye'de bir dil inkilabi, daha dogrusu
di.lvsita-
14. BIRDIL KONFERANSI nyla bir kalkmma 01masi miydi? Elbette
olmahydi. Fakat bu, sadece ilim dilinde, agdag klturmzn su gibi,
ekmek gibi muhta oldugu bir sha- la olmahydi. Biz, Trkemizi, agdag
medeniyetlerin her liareketini ifdeye muktedir, zengin ve milli bir
dil hli- megetirecektik. Hedef buydu. agdaymedeniyetlerle atbagi
yuryecek. air kltr lism. nk, dil inkilabma kadar, Trae'de trapa
terimler sistemi hkimdi. Trk ocuklan, zviyetn-1 mtebdiletn-1
dhiletn liyerek, Arap, Fars kelime ve kaideleriyle zincirlenmig
ter- kiplerle hendese okuyorlardt Kprck kemigi yerine azm-1 terkova
diyorlardt Kala kemigi yerine azm-1 harkafa diyorlardi. Igte bunlar
degigecekti. Fakat yerlerine daha irkinlerini koymak iin degil,
halk frkesinde zaten yagamakta olan bilek kemigi gibi, ggs kemigi
gibi, halk dehasmm eseri olan szleri ve benzerleri- ai koymak
iin... Bunu da ancak salahiyetli ve tibarh bir ilim heyeti; Tr-
hyeli ve Avrupah, gerek ilim adamlanndan kurulu, hakiki air Akademi
yapabilirdi. Evet, bu bir terim meselesiydi. Kelimelere gelince...
Eu, bagka, hem de bambaska bir . Problemdir: Kelimeler zerinde hi
kimsenin oynamaya aakki yoktur. nk: Kelimeler, milletindir.
Simdi,asil mevzuma geliyorum: HEE UlliinfT
TPER']RTEt!IIIEURIfWC3RTI o L a
15. TRK"N SIRLARI Sufnl dnya sadetleri iinde hibir gey, aziz
Trk o- cuklanna Trk dilini gretmek kadar gzel hizmet degildir.
Vatan ocuklanna bir milletin yarattigi ve yaattigi dili; butun
gzellikleri, incelikleri, yucelikleri ve gzel sesleriyle
ogretmek... Onlan. byle bir dilin sihirli ifadelerine ykselterek;
her an, daha ok duyan, dugnen, anlayan ve yaratan insanlar olarak
yetistirmek... Dilin, boyles:ne tilsimh vsita oldugunu bilmek ve b-
tun bunlan, Lilerek, severek yapmak... Burada cesaretle
syleyebilirim ki yeryuznde nice insan, byle byh bir sanatm, byle
gerefli bir hizmetin vazfelisi oldugunu dgnmemigtir. nkbilindigi ve
zannedildigi gibi, bu gze1hizmet, yalmz dil ve edebiyat
hocalarmmva- zlfesi degildir. Muallimler, hangi dersin hocasi
olurlarsa ol- sunlgr, Trk ocuklanna hergeyden ok Trkeyi gretecek,
onlara, anadillerinin ses ve sz gzelliklerinden,.ifde ve ma- n
zenginliklerinden gfteler ve besteler vereceklerdir. Og- retmek
degi1 de anne ve baba iseniz, abla ve agabey iseniz, bu sizin daha
sevgili vazfenizdir. Yavrulanmza, sozlerini halk dehsmm yarattigi
ve bestesi yine halk sanatmdan yk- selen ninni'ler sylemekten
baglayarak, greteceginiz en g- zel sey,Trke'dir. Aradaki fark, bunu
bilmekte ve bunu Trke'nin bten incelik ve gzelliklerini
benimseyerek, zevkle ve ulku ile yapmaktadir. nk.diller,milletlerin
en aziz, en tilsimh, en kiymetli servetleridir. ankadillerin bir
ses gzelligi ile dalgalamp bir duyurma, anlatma ve inandirma gucne
ulagmalan, ki-' I
16. BiRDiLKONFERANSI , - sa zamanda olmamigtir. nkt yeryznde
diller kadar millet fertlerini birbirle- rine baglayan, onlara
birbirlerini sevip anlamakta, hele sev- gilerini dile getirmekte
aziz yardimci olan bagka kuvvet mev- cut de ldir. -r Bir trih
boyunca ordu insanlan, savag meydanlanndan geirerek, zafere, gazi
veya gehit olmaya kogturan cihangir- ler, buyk baanlano, birok da,
sava11ara duyurabildikle- ri hitabet dilihin buyleyici guzelligiyle
kazandilar. Bizim trihimizde: Bu denizler, bu irmaklar bize yet-
mez! Daha deniz, daha irmak istiyoruz! Yurdumuzu y- lesine bytelim
ki gk kubbesi ona adir, gneg de bay- rak olsun! diyen. Oguz Han;
yine byle bir hitbeyle, ken- disine isyan etmig bir orduya
aldirangibi zafer kazandiran Yavuz Sultan Selm ve daha nice
cihangirler, bu trht zafer- lerini, birok da kutlelere sz
syleyilerindeki inandmci lisna borludurlar. Mermere can veren
heykeltrag gibi, kelimelere ses ve ha- yat veren soz sanatkanmn da
bu baansi, sze msiklnin :luyurucu kudretini katabildigi lude derin
ve lmszdr. Bu bakimdan, byck ses .yiri Baktin: vzeyibu alemeDvud
gibi sal Bakt kalan bu kubbede bir hop sada imig rnisrlannda, yalmz
giir anlayigi bakimmdan degil, din anla- psi bakimmdan da vanlmig
derin hakikat vardir. nk,tekrar edelim ki: Dillerin bir masikt
kudreti kazanmasi, kelimelerin birer 7
17. TRKENINSIRLARl nagme gzelligi almasi, kisa zamanda
olmamigtir. Denilebi- lir ki dil ve edebiyat sanati, bu guzel
neticeye varmak iin, sanat ve edebiyat tarhinin daha ilk anlarmdan
baglayarak; sz'n sesile birlestirmege ahamista. Bunun en aik
deltll, sz'n en gzel sesli ifdesi olan piir sanattinm, baglangtta
msiki sanatmdan ayn olmaygi- dir: Bilindigi gibi, ilk giirler,
asirlarca, hatta aglarca, msiki aletlerindenikan seslerle birlikte
soylenmistir. . Bir misal olarak, eski Yunanhlar, sze bir
duyuruculuk vermek iin, siir'i,Iyre isimli sazla sylyorlardt Eski
Iranhlar,bunun iin, rd, enk, rebb gibi sazlar kullamyorlardt. lbrnl
giiri, Davud Peygamberlin de kullan- digi mizmr isimli bir sazla
syleniyordu. Davd'un ilhle- rine Mezmtr denilmesi, bu dini
piirlerin mizmr'la birlikte sylenmesindendi. Eski Trkler, piiri,
kopuz'la soylyorlardi. Saz, eski Trk giirinin, aynhk kabul etmez
arkadagiydi. Trkler, onsuz giir sylemez; yalmz sz sanatmda degil,
yapacaklan hareketle- rin de pek ogunda onun yardimmt ararlardi.
Bntn bunlar, dillerin daha ilk devirlerinde szle msikt katmak
ihtiycmdandir'. Dillerde kelimeler, uzun asirlar iin- de, igte bu
msikili ahymalar.sonunda nagmelegmistir. Dsnmelidir ki, sz'un.sesle
bu lde ihtiyci oldugu- nu, daha ilk insanlar, bizim kendilerine
iptid dedigimiz in- sanlar anlamistir. Asirlann, bzan aglarm
emegiyle, boylesine gzel ses ve gzel man kazanmig kelimelerin,
neden, suveya bu hoyrat- hklar icinde ziyn edilmemesi lzim
geldiginin (anlayanlar iin) en buyk delilt budur.
18. BIRDLKONFERAN51.- Diller, bu musikt aletlerinden yokselen
sesi, zamanla, sazlan terkedecek kadar, kendi misra, cumle ve
kelimelerine nasil iglediler? Asirlar ilerledike, dilin bizzat
kendisi, bu nagmelegmig kelimelerin yardumyla, misralar hatta dz
szler olarak nasil, birer msik cumlesi halinegirdi. Kisaca, diller
ses bakimmdan nasil gzellegip nasil msi- klepti?Burada, bu mevzun
ok derin olan tafsilatma girme- yecegim. Yalmz qunu belirteyim ki:
Trk Dili, siirsylemek, hatta sz sylemek iin, trl sazlardan ba ka,
dile ses katan henk unsurlarmm en m- himlerinden olan kfiyelyi Icat
eden lisandir. Trke, daha llk giirlerinden baglayarak
alliterasyonllan bynk zevkle ve ahgkanhkla kullanan ilk giir
dilidir. Boylelikle, viiri,yalmz sazla degil, dilin kendi mImarisi
iinde de msik ile syle- gen bir milletin lismdir. . Bu sebepledir
ki, diller, bir trih boyunca, yalmz kelime sayisi 6akunmdandegil,
ses gzelligi bakimmdan da iglen- niglerdir.. Bunun iindir ki
kelimeler, .astrlann ve asirlar inde mill atalann igledikleri birer
sz mcevheri'dir. On- an dt boncuk'larla degigtirmek La Fontainelin
horozu gi- ai, mcevherin kiymetini bilmemektendir. Dillerin
msiklegmesi trthinde; dillerin biri birinden tyn fonetik
sistemlerle gligmesinde, aym zamanda vatan opraklanndan yokseler;
sihirli seslerin; ikltm ve cografya iussiyetlerinin de
byk.tesirivardir. Bu bakimdan,Fran- a dilini, bin yllda, Fransa'nm
topragi yaratti, diyen ransizca cumlede derin haktkat gizlidir.
Nitekim, Trk msiktsi gibi, Trk diliinin de muzikal te- 9
19. TRKENNSIRLAR1 kamlnde Trk vatanlarmm buyk tesiri olmustur.
Turk vatanlanmn, diyorum, nk Trke, birok bagka diller gi- bi, yalmz
bir vatanda degil, m.illetimizin trih boyunca, nice mustakil ve
muhtegem devletler kurdugu, egitli vatanlarda iglenmigtir. Trkiye
Trkesiinin de gzelliginde en buyuk cograft tesir, 900 yila varan
bir zamandan beri, Anadolu ve Balkanlar Trkiyesi'nin tesiridir.
Fakat Trke, tipki Trk milleti gibi, tarhin son dokuz asrmda, dnyanm
kitasi zerinde lisant bir imparatorluk kurmuy ve bir imparator- luk
dili halinde iglenmistir. Eu bakimdan dilimiz, hkm srdugu
topraklarm neresinde gezel bir ses bulmussa, onu, kendi bnyesine
almakta byk kbiliyet gstermistir. Uzun Hece: Mesel Trk irki, eski
Asya toprak1armda bir ordu mil- letiti. Milyonca at besleyen, at
zerinde yagayan, at zerinde olenTrklerin uzun konugmaya vakti
yoktu. Yagamlan boz- kir ikhminin sertligi de buna imkan
birakmiyordu. Onun iin, Trkede Gel! Git! Var! IOr! 1klIn! Kog! Dur!
gibi, tek heceli cumleler sesleniyordu. Bu tok ve kapah heceler,
eski Trkenin karakteristigini tegkil ediyordu. Baglangita damak
yerine tamgak, kayik ye- nnekad-guk denilmesi bundandi. Boylelikle,
Trkenin yal- niz tek heceli kelimelerine degil, iki
hecelikelimeluine de bu-Uk ve kapah heceler hkimdi. . Turkistan
Trkesinde, zamanla .nce harfleri agman gik hece'lcr de olmustu.
Kud-hug keliv.esinin kuyug ve kuyu olmasi boyleydi. 10- Fakat bu
Eski Trke'de uzun hece yoktu.
20. I i BIROlLKONFERANSI Uzun hece, sadece bir Arap veya Acem
hecesi degildir. Eski Akdeniz medeniyetine mensup btun milletlerin
di- inde, Ibranilde, Yunancada, Latincede, v.b. uzun hece vardir.
Su demek ki, uzun hece, bizim, zerinde imparat.orluk urdugumuz
topraklarm, yni dnko ve bugnku vatammi- Em sesidir. Trk milleti bu
sesi duymug, sevmig ve benituse- nistir. Hem de bu topraklarda
trhihin en byk ve en ge- efli imparatorlogunu kuran millet oldugu
iin duymug, sev- nie ve benimsemietir. Ayni uzun hece, cubisme'in
felsefesini yaptigi plastik sa- 1atlardaki ncu bulud gibi, boylan
ve enleri olan dillere >ir derinlik izgisi verip zengin musikt
saglayan bir nc ies'tir. XIII. asir Anadolu pairi Ynus Emre'nin
piirlerindeki: Nidem elim ermez yre ' Bulunmaz derdime are Oldum
ilimden avare Beni bunda egler misin? msrlan, yahut: Ben Yunus-i
blreyim - Dost ilinden vareyim ' Bagtan ayaga yareyim * Gel, gr
beni ask neyledi? yleyisi, bu gzel sesleri, Trk halkmm soz ve giire
verdigi iagmelerle kazanmigur. Neden? 11
21. TRKE N SIRLARI Bize, bu misrlardaki uzun heceleri grel
gsteren sebep nedir? Bu uzun hece, Trkede bir Arap dili yankisi,
bir Acem zevki midir? Sadece bunlar degil, Trk istese, bu dil-
lerden aldigi kelimeleri kisa telffuz edebilirdi. Nitekim yle
telaffuz ettikleri de vardir. Esasen, hibir kelime Trkede bagka
dillerdeki telaffuzuyla yerlegmig degildir. Trk, onlan, az veya ok,
kendi zevkine, kendi syleyisine gre ayarlamig ve Trkiye Trkesiinin
kendi gzel sesiyle kullanmigtn. Arabin Ellhilma bizim Allah dememiz
boyledir; Arabin ma- nra'sina bizim minre dememiz boyledir; Acemlin
gul s- zne bizim gl gzelligi vermemiz byledir. Hatta, eski Trkln
Tengri kelimesine bizim Tann sesi vermemiz de byledir. Trkede uzun
hece'nin sevilisi ve bir milli nagme hali- ne konulogu, Trk
giirini, asirlarca, anlanevi Divan Siiries tetigi'yle ve disiplinle
kuc=klayan klasik terbiye sonucu ol- sa bile, azun hece: Akgam
oldu, yine basti kareler, Gitme yrim seni arslan pareler diyen halk
trksnde artik yerli bir zevktir. Essen milletimiz, bu uzun hecelyi
yalmz bagkalarindan aidigi kelimelerde kullanmamistir. Kendi.
kelimelerinde de bzi heceleri buyk bir zevkle uzatmigtir. Bu zevki
hatta Trkelestirdigi kelimelere bile tatbik ettigi olmogtur. Mesel
Arapada sahh diye bir sz vardir. Turk, bunu shi diye uzatip
inceltmigtir. Arapada sahlap diye bir keli- me vardir. Trk halk
telffuzu, buna sleb demistir Arapa
22. I BRDLKONFERANSI la'na kelimesinin Trkede nne telaffuzu da
boyledir. Eurk, Salanikos ad11bir gehir zaptetmigtir. Fakat bu adi
be- enmemig, zamanla, ona Selnik demistir. Selnik... Bu kelimedeki
ince ve uzun l sesini, btn lunyada Trkden daha gzel telffuz eden
bir bagka millet roktur. Bagkalan buna la derler, laa derler, fakat
kolay kolay diyemezler. Bizim lle deyigimizde, ceyln sesimizin g-
:elliginde ve kendi ala kelimemizden inceltip uzatarak ya- attigumz
el sznde, hep bu Trk l'si seslenir. Ftih Sultan Mehmedlin ordusu,
1stanbul gehrini zap- ettigi zaman, bu gehrin bir semtinde Cebe Ali
admda bir 'Ork kumandam karargh kurmugtu. Bu karargha gidip ge- en
Turkler, o semte o kumandanin admi verdiler. Trk te- iffuzunden bu
semte ya Cebeli veya Cabah demesi bekle- Lirdi. Fakat oyleolmadi.
Halkimiz, bu Istanbul k esini Ci- h hengiyle gezelleptirdi. nk
Trkiye Trklerinin di- nde artik bir uzun hece zevki vardi. Ve bu
zevk, yeni vata- m, yeni cografyanm terennumydu. Bunun bir ispati
da Anadolu ftihlerinden Tur Ali Bey'in atirasmdaseslenir: Dede
Korkut Hikyeleri'nde adi geen u Trk beyine Han Tur Ali diyen Trk
halki, bu adi za- anla Kan Turah gibi, hepsi kalm, seslerle
sylemistir. Bu yleyi, Anadolu'ya gelig tarihindeki Trkenin sesine
uy- undur. Demek ki Trkenin, Turah telffuzundan, Cibli yleyigine
geebilmesi iin, milletimizin, yeni vatamn sesi- i tam besyz yll
duymasi ve dinlenmesi lazim gelmistit. Eski Trkede, bizim kankh
diye bildigimiz, bir kangu- 1; -kelimesi vardir. Aym kelimenin
Anadolu'da bize bir Is- i
23. TRKENINSIRLARI tik1l Harbi kazandiran,aziz adi, k a gn
1'dir. Trkede yu- mugak gile biten birok hecelerin uzun hece
oldugunu an- lamaya mecbruz. Fruk Nfiz'in, Anadolu daglanm kagm
zerinde aan bir Trk kizi iin syledigi: Sanki vurmus da onun bir
kara sevda bagma Kahramanlar gibi yalmz ikiyor dag bagma
misrlanndaki d a gkelimesinin, sevd ile kaflyelendirilme- si
bundandir. Nitekim Yahy Kemal'in: Adalardan yaza ettik de ved
Sizhyor bagnmiz stundeki dag Seni htirhyoruz Viranbag misrlanmn son
heceleri, Trkiye Trkesinde birer kapah hece degil, birer uzun
hece'dir. Kisaca, Trk dili tarihinde bu sesin seviligi, vatan sema-
larma, ince, uzun minareler yukselten ve kizlarma. Elif adi veren
bir milletin estetigidir. Dilimizde t a y gibi bir kelime- nin Bekt
g i diye incelip uzamasi; kurgun sesinde bir szn kurg n I hengini
almasi, hep ayni yeni estetigin neticesidir. * Bu rnekler daha pek
oktur. Ancak mevzuumuz, onlann sayisi zerinde durmamiza imkan
vermiyor. Yalmz gu noktaya mutlak bir igik tutulmahdir ki Trkiye
Trkesi'nde degigen eyler vardir. Bu degigme, binlerce ve binlerce
Trkelegmig 14 kelimenin sesinde ve mnesmdadir. Dilimizin, yeni bir
tarih
24. r L BIRDILKUNFcRANSI safhasmda ve yeni bir vatan
cografyasmda dokuz asir iglenip guzellegmesindedir;bu iglenme ve
gzellesme trihinde, keli - cnelerin yeni sesler ve yeni mnlar
kazanmasmdadir. Bu sebeple, kelimeleri hor grmek, haktr germek,
hele su veya bu politik veya ideolojik sebeple dilden atilabilir
gor- tuek, onlann olug ve youtulus tarihini bilmemekten veya
umursamamaktan dogan, byk gaflettir. nk, milletlerin oldugu gibi,
kelimelerin de trihi vardir. Bir milletin atalan, asirlarca o
kelimelerle duymug, onlar- la dsnmg; birbirlerini ve evlatlanm o
kelimelerle sevmig; bu kelimeleri tammiyle mill bir sanatla igleyip
gzellegtir- ruig ve kendi milli musiksiyle seslendirmisse...
evltlar, artik a kelimelere dugman kesilemezlerl.... Buna byk
milletler degil, yaratthytan kk milletler bile cesret etmemigtir.
Byle, bir tarth boyunca iglene yontula, guzellegmig,halk iirine,
ile harmine, mill1 vicdna yerlegmigkelimeleri sev- rnemiz,
anlamamiz ve korumamiz tabtdir. Byle kelimeler, dillerde, efsnelnin
Nisan yagmurundan dagen damlalan sa- def iinde saklayip igledikten
sonra, iri ve parlak inci'ler h- line koymast gibi, zamanla ve
sabirla iglenmiglerdir. Bu hlisineileri, birtakim encik boncukla
degigtirmek, en azmdan incideki kiymeti anlamamaktir. Biz Trkenin
bagna gelen felaketi, bu dilin dnya dille- ti arasmdaki yerini ve
karakterini dikkate almamak gibi-va- bim bir hatda buluyoruz. unku
Trke, henangi kk ve bagkalanna mahkm bir millet dili degil, bir
imparator- I
25. TRKENNSIRLARI luk diliidir. Imparatorluk dili ne
demektir?Burada genig vakit alacak bu mhim mevzou, ikinci bir
konugmama birakiyorum. Yal- mz gu kadanm syliyeyim ki: Her dil
imparatorluk dili ola- maz. nkher millet imparatorluk kuramaz!..
Bunun iin buyk millet olmak, hatta buyk millet ola- rak yaratilmak
lzimdir. Torae, daha Asya topraklannda iken, in Kore, Hint,
ran,Mogol, Islv ve Yinan dilleriyle kelime ahgverigi yapmig- ti.
Bugn yanhghkla ztrke samlan birok kelimenin, arag- tmlmca, ince,
Mogolca, Sogdca ve Yunanca ikmasi bun- dandir. 1slm Medeniyeti
asirlarmda ise, Trkler, dunyamn kitasmahkim millet olarak bayraklan
altmda tuttuklan engin elkelerdenvergi ahr, ba ahr, mahsl toplar
gibi, keli- me de toplamiglardir. Boylelikle btun o lkelere yalmz
kih kuvvetiyle degil kltr kuvvetiyle de sz geirmiglerdir. Bu
yerlerden derlenenve asirlarca Trk zevkiyle iglenip Trkeleptirilen
kelimeler, bizim zafer ve geref a:1rlarimizm canh miraslandir. Bu
kelimeler atalanmiz tarafindan fethe- dilmig ve vatan yapilmig
topraklar gibi, fethedilmig ve Turk yapilmig kelimelerdir.
Simdisen, mdemki bu tar1hin ocugusun; eski zafer ve geref asirlannm
bugunk evladisml.. Atalannm sana miras biraktigi her gzel geyi
seveceksint.. Bu dili seveceksin!.. Hem de her haliyle
seveceksin!.. Atalann bize miras biraktigi en gzel iki geyden biri
bu- gnk Trk vatam ise, ikincisi Trke'dir. 16 Onu, 01ur olmaz
kaprislerle yikamazsmi
26. siR DL KONFERANSI Seni yikmak iin once onu yikmamn lzmuna
inanan lgmanlanmn yardimcisi olamazsml.. Bu dili seveceksinl.. Hem
de her hliyle sevecek ve koru- racaksm!.. Trke, nasil sevilir?..
Vaktiyle, Birinci Trk Dili Kurultayilnda, buynk edip, llid Ziya
Ugakhgil, bir tebligde, aydmlanmiza Trkeyi evme dersi vermigti.
Demigtik ki: "Ben, Trkelnin ezeli bir qiluyim. Hepimiz yle de- il
miyiz? Ben, Trkeyi, muhtelif devirlerinde, muhtelif lbiselerle,
muhtelif gekillerde grdm ve sevgilimi o li- aslar altmda, kendi
cevherinde sevdim. Ben eski Bbiali (katiplerindenigittigim ssl
dili) sev- ligim gibi, Aksaray'da karpuz sergisinde mgteri ayart-
nak iin igirtkanhk eden Trk delikanhsmm trl za- fetlerle dolu
Trkesini de sevdim. Ben Dvan Edebiytilum gazelleriyle mest oldum.
Fakat sevgili Izmir'imin, Iki emelikkizmm incir ig- erken syledigi
turku ile de mest oldum. Ben o sevgiliyi, atlas galvanyle, bagmm
zerinde altm glenmig takkesiyle grdm. Ben onu peripan gnnl1 girin:
O gl-endam bir al gale burnson yrsn Ucu gnlm gibi ardmca srnsn
yrsun eytinde oldugu gibi, bir al pala sarimp yurdugnn g- erek de
sevdim. Bagmda hotozu, belinde kugagt, sadef kakih seriri k L
27. NiHDSMBANARLI zerine uzanmig; yhut Saldabdida, Gksu'da
seyrna ikmig hliyle de grdum, yine nevdim.Fakat tabiatta hergey
tekmlden, inkilaptan ibret oldugu iin her devrin zevkide sym
olmuyor. Ben son devrin, 1pekig'in kelebek kanadi kadar ince, zrif,
drt metrelik kumagiyle giyinmig, bagmda kck beresiyle, bir rzgr
gibi, kaldmmlar zerinde seke seke yryen ve rzgr mi onu gtryor; o mu
rzgn srk- lyor, diye, insam gpheye duquren hliyle de T rk - e'yi
grdm ve sevdim." Trkeyi sevmek budur. Bir dil, kendi z evldan
tarafm- dan, ancak byle sevilir. Biz asl unutmamahyiz ki Trk
Diliinin son inkilbi, Ata- trk'un sanldigi hamledir. Bu hamlenin de
son noktasi, o inkilap iinde yine Ata- trk'n ykseluigi gerugtr. Bu
grg, Atatrk'an o1my- le biak gibi kesilen ve terkedilen -
Diteoristyleif- de edilmistir. Bu teori, Trkeyi Trkelegmi her sozu
Trke sayan, puurlu ve tabn anlayia gtrmg tr. Atatrk, bu anlayly
ierisinde lmustr. Bu sebeple, aym - anlayig, bize yalmz
trihimizdeki sayisiz atalarm degil, son olarak Atatrkln de
mirsidir. nkMustafa Kemal Papa, ok kisa bir zamanda, ev- resindeki
sahtekarlardan siynlarak, Trkeyi hakkl aynasm- da grmgtu. Trke
budur ve bundan sonra da boyle olacaktir. Burada, son bir htira
olarak, Trk Diliinin daha eski bir J
28. BiR Dil.KONFERANSI L agikma donecegim: Bu Turk Dili
agiki,Divnu Lgtilt- Trk yazan, Kaggarh Mahmud'dur. Kggarh Mahmud,
bundan dokuz asir evvel, hem de Bagdat'ta, Trk Dili iin gunlan
syluyordu: "Trk dilini greniniz! nku Trklerin uzun sre- cek
saltanatlari olacaktir!" Onun dedigi oldu. Fakat syledigi szlerin
haktkati bitmedi. nkbu soz bugn iin de dogrudur; ve yle bir de-
gigiklikle,bugn de sylenebihr: Trk dilini sevinizi nkuTrklerin en
az gemisle- ri kadar byk gelecegi olacak ve bu gelecek, o gemige .
dayanacaktir. 19
29. H IMPARATORLUKDiLLERI Herhalk kendi iklimininlismm syler.
-YabyKemal- Milletlerin dilleri zerinde sz sahibi olacaklann; dili,
milletten ve mill1 maziden ayn varhk gibi germeleri bynk gaflettir.
Byle kimselerin,mill dillerini hergeyden ok sevmeleri ve sevmekten
de stn bir duyug ve dungle o dili anla- malan beklenir. Mesel
Trkeyi sevmek ve anlatmak iin, nce, Trk milletini sevmek;
milletimizin bir trih boyunca emek verip yarattigi her mill eseri
sevmek ve an1amak lazimdir. Bunun iin, milletimizin trihde ve
cografyada kurdugu - medeniyetlerin karakterini bilmek ve Trk
Diliinin, Trk medent karakterine aykm oldugunu veya
olabilecegini.sana- cak kadar buyk ilim hatalanna dugmemek
Icabeder. Ancak byle bir grg zviyesinden bakabilmek gartlyla- dir
ki mukyeseli diller trthi metoduyla ahgilarak, Trk- elnin, nce Asya
dilleri; sonra, dnya dilleri arasmdaki ye-
30. I IMPARATORLUKDILLERI i, degeri ve millt karakteri, gneste
igildamig gibi parlak ve logru grnur. . nkotarih ve kader, yalmz
milletlere karakter vermek- e kalmaz mill dillere de karakter
verir. Her milletin t.rihte re cografada grlen mill tekevvunn
yanmda, o milletin conugtugu dilin de tarih iinde kazamlmig bir
ahsiyeti, bir lil mimrisi ve tamamtyle mill bir tekevvun vardir.
Trk dilinin su son 30 yll iindeki epsiz. talihsizligi, bu- n bu
bilgi ve duquncelerden uzak kimselerin elinde kalma- mdandir.
Mevzo, tammlyle bir ilim, bir sanat hatta bir a ek mev- iken, dilin
bir politika ve bir sapik ideoloji mevzu ya- nlmasi ve daha fensi,
yabanci hatta dman politikalarm imellerine let olabilecek bir
kimsesizlige dgrlmesi, b- ruk talihsizlik olmustur. Ylllardan beri,
Turkiyelde, dil mevzunda, adeta bir mil- 1 mudfaa cephesi ailmasi
da Turkenin, hakiki evlatlan dinde bu kimsesizlikten kurtanlmasi
gayretiyledir. Diller, fonetik geligmelerine, morfolojik
tegekklleri.ne; loguglarma, yayihplarma, basit veya sentetik diller
oluglan- ma ve daha baska dil knunlarma gore, trlo aragtmnalara
sevz olmugtur. Fakat dillerin, bir de milletlerin tar1hine, tarth1
kaderine ve yagadiklan mceralara gre, bizzat tanh eliyle yapilmig
bir umflamp vardir. ' Buna gre, bazi diller, kultur ve edebiyat
dili olarak bas- ka dillere boyun egmig, hatta zamanla bagka dil
olmug lisan- Lardir.Bunlarm bir kismi da baska dillerden
faydalanmaya bile g1eriyetmeyen, kuk millet, kavim ve kabile
dilleri- dir. Byle diller, ummiyetle bir vatanda, hatta kuk bir
21
31. NiHAD>MiBANARLI I vatanda iglenirler. - Bir kisim diller
de vardir ki yalmz bir vatanda degil, bir- ok vatanlarda devlet
kurmuy hkimiyet kurmo , buyk milletlerin dilidir. Bu diller, pek
tabn olarak, medeniyet ve hakimiyet gttr- dkleri
ulkelerindillerinden derlenmig kelimelerle de zen- gin, bynk
diller'dir. Imparatorluk dilleri, milletlerin hkim olduklan top-
raklardan vergi ahr, ba ahr, mahsl toplar gibi, kelime de ahrlar.
Hem bu ahem lust de yoktur. Kendilerine lazim ol- dugu kadar veya
canlan istedigi kadar alabilirler. Bir taraftan kendi kultur, sanat
ve iktidarlanm bu lkele- re yayar; dunyanm drt bocagmdakendi
hukmlerininge- tigini grp kendi dillerinin konuguldugunu duymanm;
kendi bayraklannm dalgalandigmi grmenin hazzim, gur- runu tadarlar.
teyandan, aym lkelerden derledikleri luzumlu keli- meleri kendi
dillerinin gramerine, estetigine ve fonetigine gre milltleptirerek
kendi kelimeleri yaparlar. Biz, bunlara oteden beri fethedilmig
lkeler gibi, _ fethe- dilmig kelimeler diyoruz. Ancak, yeryznde ve
cihan tarihinde imparatorluk dili olmamig diller ok, fakat,
imparatorluk dilleri azdir. nku dnya trihinde hem asker ve idari
imparatorluk, hem de dil ve kultr imparatorlegu kurabilmig millet
azdir. Bu saydigimiz vasiflara, phesiz bazi mhim farklarla, uygun
imparatorluk dilleri, denilebilir ki Ltince, Arapa, Ingilizce ve
Trkeldir. En dillerin hibiri zd i I degildir. Essen yeryczunde
hibir kltur ve medeniyet dili, hi- 22 bir zaman zd i 1 olmak
taassubuna ve basitligine iltift L
32. iMPARATORLUKDILLER etmemigtir. Mesel, yakm asirlara. kadar,
Ltince'yi zdil sananlar vardi. Fakat dil, trih ve edebiyat trihi
arastirmalan meyda- na koydu ki Ltince zdil degildir. Bu lisnm
kelimelerinin yuzde ellisi Yunanca'dan almmigtir. Geri kalan
kelimelerin de mhim bir kismi, degigik ellerde,Latince'ye bagka
dil- lerden girmistir. Fakat her buyk dil gibi, Ltince'nin de sesi
ve mImrl- s milltdir. Bu kadim dilin o kadar saglam ve yeni
kelimele- re kaynak olabilme kudretinde bir yapisi vardir ki bugn
ha- la Avrupa dilleri, istisnasiz olarak, bagta tip eczacihk, biyo-
loji, astroloji, fizik, kimye ilimleri olmak zere, birok ilimlerin
ve birok icatlann en yeni, modern terimlerini ve adlanm Ltince
kklerden yapmaktadirlar. Bu, Turkiye'de bile byledir. Eczhneleri
vitrin vitrin dolduran hazir illann adlan- na bakimz. Bunlann
Turkiye'de yapilanlanmn bile adlanm Latince kklerdenve eklerden
aldigmi greceksiniz. Bu il- larm prospectus'lerini okumak
mecbriyetinde kaldignmz zaman ise eger, Fransizca - Latince tip
dilini bilmiyorsamz, hibirgey anlamayacaksmiz. Ltince, bir
zamanlar, yeni Ltince dilleri denilen, Fransizcaya, Ispanyolcaya,
Italyancaya, Romence ve Porte- kizceye kaynak olmug lisandir, fakat
zdil degildir. Ltince'nin zdil olniadigi anlagihnca btn gzler Yu-
nancaya evrilmig ve ilk anlarda yle samlmigtir ki dunya- um ilk
bynk destan edebiytim, siirini,trajedisini, felsefe- sini ve
mitolojisini yaratan Yunanca, zdil'dir. Fakat bu ih- timal de boga
ikmigtir ve hemen anlagilmistir ki Yunan- calmn en az yandan fazla
kelimesi bagka dillerden almma- 2y
33. NIHADSMBANARU dir. Bunlar, Makedorlya, Anadolu, Sariye ve
muhtelif Mezo- potamya dilleridir. Yunanhlann Apollon gibi,
Aphodite gibi tann ve tann- alanmn isimleri bile Anadolo ve
Mezopotamya dillerinden ahnmig tir. * Ikinci imparatorluk dili
Arapa'dir. Arapa, kelime sayi- si bakimmdan, dnyanm en zengin
dillerinden biri, belki de birincisidir. Fakat bu dilde bagka
dillerden ahama kelimele- rin sayisi buyk bir yekn tutar. Arapa,
basta lbrant olmak zere, Yunanca'dan, Ltince'den, Sanskrite ve
Farsa'dan ve daha birok dillerden kelime almig, buyk dildir.
Araplar, . bagka dillerden Arapalagmty, kelimelere mua'rreb derler,
fakat bu kelimelere, hangi dilden gelirse gelsin, kendi dille-
rinin damgasmi vurmakta byk ustahk gsterirler. Arapa'da. Arap
cografyasmdan dogma bir ahenk sistem olan arz vezni'ndeki
tef'ilellerin de essmi tegkil eden, fe, aym, lm harflerinin diger
harflerle ve kisa uzun sesler1e bir- legmelerinden meydana gelmig
bab'lan; birtakim ses ve keli- me kahplan, hatta bir nevi mn
kahplan vardir. Yabanci ke- limeler bu seslere ve bu kahplara
dokulunce; dkuldg ka- bm geklini alan su gibi, Arap dilinin
ahengineve gekillerine brnrler; bu kahplara gre manalar ahr ve
Arapa olurlar. Arapanm, Yunanca'dan ahnma philosophia ve philo-
sophos kelimelerinden felsefe ve feylesof gibi, tefelsf ve felsefe
gibi; yine Yunanca sophia kelimesinden, s f i gi- bi, tasavvuf
gibi, mutasavvif gibi kelimeler yaratmasi by- ledir. Frisiden ahnan
end a ze kelimesinin Arap dili bn- yesinde hendese ahengine girmesi
ve bundan, mesel hendes I gibi mhendis gibi, Trkaye de girmig keli-
24 , meler dogmasi, boyle bir hadisedir. Yine Farisiden ahnan
34. [MPARATORLUKDILLERI I i ev a n kelimesinin Arapa d v a n
hengi almasi, bun- Jan devvn gibi, tedvin gibi, mdevven gibi,
kelimeler t- etilmesi de by1edir. Arapamn, daha Mildm VII. asunda
Kur'an lism gibi nuhtegem bir ifade kudretine ve yksek mzikaliteye
ship, lhl bir dil olmasi, bagka dillerden alabildigine faydalanmig
akat aldigi her kelimeyi, ebekugagt altmdan geirmiesi- 1e, Arapanm
gramerine ve fonetigineadapte ederek Arap- ;ahgtirmig olmasmm tabt
zaferlerindendir. Islm medeniyeti, bu dili geligtiren ve
medeniyetin gelig- nesinde dilinin zenginhginden ve guzelliginden
siddetleis- ifade eden bir millet tarafindan kurulmustur.
Aymraillet, ki- a zamanda buynk bir imparatorluk vocada
getiriligini, bir- ok da, dilinin, daha ilk anda bir imparatorluk
lisam olmaya iddetle elverigli bulunan fonetik ve morfolojik
imknlanna orludur. Onc imparatorluk dili Ingilizceldir. Ingilizce
daha nodern bir lisan olarak, imparatorluk dili olmamn btun iazzmi
ve gurrunu yudum yudum tadabilmig lisandir. In- ;ilizlerin,
"Bahtiyardir o Ingilizce ki onda her dilden ke- ime vardar "
deyiglerindeki mstesn i ler i I i k, bu quur- u imparatorluk dili
anlay1emm bir ifdesidir. Bu, o demektir ci: Ingiliz dili, gu son
asirlarda, dnyamn beg kitasi azerinde isni bir hkimiyet kurmustur;
bu dili yaratan millet, o beg utaya soz geirmig, bu afada kitalann
beginden de kelime lerleyerek, insanhk trhine dunyanm en zengin, en
renkli re en medent dillerinden birini kazandirmistir. Daha birka
yil evvel, Uzak Dogu, Kore ve Japondillerin- len Ingilizceye
yeniden binlerce kelime almmasi ve bu keli- nelere, Ingiliz
tbiiyyetine kabullerinin nu fus kagidi veril- as i I
35. NIHADSMiBANARLI mesi. aym ileri anlayigm yepyeni bir
tecellsidir. Ingilizce de, tipki Arapa gibi,bagkadillerden aldigi
ke- limeleri, hussi bir syleyigle, yni bu kelimelere lngilizce- nin
sesini vererek millllestirir. Bu dilde, bugn, hl yuzde yelmisbeg
nisbetinde Ltin- ce ve Fransizca kelime vardir. Fakat bu
kelimelerde yle bir ses degigikligi apilmigve kelimeler ylesine
Ingilizce ol- mustur ki, bunlar, bir milletin kelimelere milh bir
musikI ve- rigindeki sihirli cografya tesirini ve kavml dehayi
gesterir. Mesel, ash Ltince olan cultra kelimesinin Fransizca- si
kltr (culture)fakat Ingilizcesi kalir'dir. Kalir, lngi- lizcedir.
Tipki bunun gibi, final kelimesi Fransizca, fakat aym ge- kilde
yazilan ve aym mnda kullamlan fayml, Ingilizcedir. Fransizcada
kestiyon telffuz edilen kelimenin, Ingilizcede kuvesm
ahenginegirmesi de byledir. Kuvesm, Ingilizcedir. Ve, Ingilizcede
boyle 90.000 kelime vardir. Grlyor ki dillerin kelimeleri degil
fakat sesleri millt- dir, her dilin kendi i ve dig msiktsi
millidir. Trkiyelde bir turla dikkat edilemeyen, bynk dil hakt-
kati budur. Hibir medeniyet dilinin btn kelimelerimillt olamaz,
fakat sesi mutlaka milli olur. Bir de mimrlsi milh olur. Yni,
kelimelerin yanyana gelmesinden dogan sz istifi, bu yanyana
geliglerin yarattigi ifade abidesimilhdir. Kisaca, cmle yapisi
milltdir. Mesel Trke fail + mefluller + fiil (ozne+ tumleler +
yklem) siralampndaki buyuk mantik 2 6 mill dir.
36. IMPARATORLUKDILLERI Devrik cmle mill degildir. O kadar ki
Trk ancak telaglandigt, dili dolagtigi, acele konugmak zorunda
kaldigi, kisaca pagirdigi zaman devrik cmleyle syler. Zamammizdaki
devrik cumle bollugu da byle bir gag- kmhgm ifdesidir. Simdi,diger
bir imparatorluk dili olan T Yk e'ye ge- liyorum. Trk diline
ieriden ve digandan musallat olanlann, gaf- letle veya kasitla,
grmek istemedikleri bir haktkatde budur ki, Trke, daha Orta
Asya'daki kurulug asirlannda bile, z- dl degil,bir imparatorluk
dililydi. Bir dilin doguunda, karakterinde, an'anesinde ve de-
hsmda, bagka dillerden derlenmig keltmeleri mllIlestir- me hayative
kudretivarsa, artik a dilizdil yapmaya kalk- mak, dili kendi
tabiatmdan ve dehsmdan uraklagtirmak- tir ki bunu ancak cehletin ve
dalletin elleri yapar. Trk milleti, Asya kitasmda baska milletleri,
bir devlet ve iktidat olarak, idare vazifesini alnteti. Bu vzifeyi
giddetle . benimsemig ve btun mrnce yapmisti. Trk dilini anlamak
iin, yalmz bu noktaya dikkat etmek kfidir. nkeski Terkler, btn eski
Trk kaynaklarmda is- rarla belittildigi gibi yeryuzune byle bir
vazfe ile geldikle- rine inamyor ve bu vazifeyi, kendilerine
Tanri'nm bir emri bilerek yaplyor1ardi Bir misl olarak, D1vn
Lgti't-Trk - mellifi ve buyk dil limi Kggarh Mahmud, bu mhim
escrinde bu noktaya ugurlu parmak koyar; bu trthl haktka-
tibelirtmeye luzum grerek der ki: 27
37. NHADSMiBANARU " Grdm ki yce Tanri, devlet gnegini Trklerin
burlarmdan dogdurmus. Onlara T rk a d i n 1 ken- disi vermig; onlan
yery z n uh k n i kilmig, ve cihan halkmm d i zg i nler -i n i
onlann ellerine bi- rakmig." Igte T 0 rk ey i a nl a y i g, Trk
tarlhine oldugu ka- dar, Trk diline de byle cmlelerin igigi altmda
bakabil- mekle nnunkundur. Trkenin, dar, mahdut ve kuk mil- let
dili oldugunu sanmak ve sandirmak degil, byk millet dili oldugunu,
bylece bilmek ve anlamak lzimdir: Kendilerini nizm-1 lem iin
yaratilmig bilen Tarkler, Asya topraklannda, asirlarca tetik
zerinde beklemiglerdir. Genig Asya cografyasmda buyk ve insni Trk
iktidarma bagkaldiracak bir hareket nerede ve ne kadar uzakta
olursa olsun, bu hareketi, bugunka gibi, uaklarla veya digermo-
torlu vsitalarla degil, a tl a rl a yetigerek bastirmiglardir.
Atlarmi besleyecek otlaklar bulabilmek iin de yazlan bagka, kiplan
bagka yerde geirmielerdir. At'm Trk vicda- nmda, candan bir
arkadas, bir karde; hatta "kardegden de ileri" sayilmasi ve
mukaddes sembol olmasi da bundandir. mrlerininizm-i lem'e vakfeden
Trkler, bu atlarla var- diklan her lkede begendikleri her kelimeyi
Trke yapmig, fakat kendileri saraylar, ulu mbetler, l