Sprawozdanie - Dni Dziedzictwa 2016

Sprawozdanie

Spis treści O projekcie .............................................................................................................................................. 2

Program XVIII Dni Dziedzictwa ................................................................................................................ 2

Publikacja................................................................................................................................................. 6

Współpraca.............................................................................................................................................. 8

Frekwencja .............................................................................................................................................. 9

Promocja ............................................................................................................................................... 10

Wolontariat ........................................................................................................................................... 15

Obiekty prezentowane podczas XVIII Dni Dziedzictwa ......................................................................... 17

Centrum Szkła i Ceramiki w Krakowie ............................................................................................... 17

Kompleks wodociągów na Bielanach w Krakowie............................................................................. 19

Kaplica „Na Wodzie” w Ojcowskim Parku Narodowym .................................................................... 20

Osada młynarska Boroniówka w Ojcowskim Parku Narodowym ..................................................... 21

Kościół i klasztor oo. Karmelitów Bosych w Czernej ......................................................................... 22

Zamek w Zatorze ............................................................................................................................... 23

Kościół sióstr Norbertanek w Krakowie ............................................................................................ 25

Kościół pw. Najświętszego Salwatora wraz z kaplicą pw. św. Małgorzaty w Krakowie .................... 26

Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie............................................................. 27

Założenie dworskie w Zbyszycach ..................................................................................................... 29

Kościół pw. Narodzenia NMP w Krużlowej Wyżnej........................................................................... 30

Dwór w Kwiatonowicach................................................................................................................... 32

2 | S t r o n a

O projekcie

Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego to jedno z największych cyklicznych wydarzeń ukazujących

i promujących bogactwo kulturowe Małopolski. Powstało z inicjatywy Zarządu Województwa

Małopolskiego, a realizowane jest przez Małopolski Instytut Kultury w Krakowie. Co roku podczas

dwóch majowych weekendów można nieodpłatnie zwiedzać kilkanaście wybranych obiektów,

korzystając z materiałów przygotowanych specjalnie na tę okazję, a także poznawać przeszłość

i tradycje regionu, uczestnicząc w licznych imprezach towarzyszących. Udostępniane są obiekty mało

znane lub na co dzień niedostępne, pozostające często w prywatnych rękach.

Do odbiorców Dni Dziedzictwa skierowany jest portal dnidziedzictwa.pl prezentujący bieżące

informacje o projekcie, obiekty i trasy zwiedzania, które pojawiły się we wszystkich dotychczasowych

edycjach, oraz opracowania poświęcone udostępnianym zabytkom.

Wydarzeniu towarzyszy bezpłatna publikacja autorstwa Katarzyny Kobylarczyk, dziennikarki

i reportażystki, nawiązująca do tematu przewodniego wydarzenia, który zmienia się w każdej edycji.

Rokrocznie Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego przyciągają do obiektów prezentowanych

w Krakowie i Małopolsce kilka tysięcy turystów (w 2015 roku w Dniach Dziedzictwa wzięło udział

ponad 9000 osób). W osiemnastu edycjach Dni udostępniono zwiedzającym ponad 250 zabytkowych

obiektów w regionie.

Każdego roku w przygotowanie i realizację wydarzenia zaangażowanych jest blisko 100 podmiotów,

instytucji i osób oraz wolontariuszy pracujących w punktach informacyjnych.

Oferta Dni Dziedzictwa kierowana jest do wszystkich osób zainteresowanych dziedzictwem

kulturowym Małopolski, turystyką regionalną oraz historią i tradycją niezwykłych miejsc

wyselekcjonowanych przez zespół realizujący wydarzenie.

Grupę docelową Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego stanowią przede wszystkich osoby

dorosłe w wieku 26–45 lat (41%), 46–65 lat (38%), wykształceniem wyższym (79%) oraz średnim

(20%). W Dniach uczestniczą mieszkańcy Krakowa (55%) i innych miast i wsi Małopolski (33%)1.

Program XVIII Dni Dziedzictwa

Motywem przewodnim zrealizowanych w maju 2016 roku XVIII Małopolskich Dni Dziedzictwa

Kulturowego. Wszystko płynie była woda. W ramach programu wydarzenia odbiorcom ukazana

1 Dane procentowe pochodzą z badań własnych MIK, których wyniki są dostępne na stronie:

http://badania-w-kulturze.mik.krakow.pl/2015/06/12/wyniki-badan-ankietowych-wsrod-uczestnikow-xvii-dni-dziedzictwa/

3 | S t r o n a

została zarówno jej kreatywna, jak i destruktywna natura. W programie Dni obecne były również

tematy ekologii, obiegu wody w przyrodzie, zastosowania jej w kuracjach zdrowotnych i w przemyśle.

W XVIII edycji Dni Dziedzictwa udostępnionych zostało 14 obiektów zlokalizowanych na dwóch

trasach krakowskich oraz dwóch trasach małopolskich: północno-zachodniej i południowo-

wschodniej.

21–22 maja 2016

TRASA KRAKOWSKA

Centrum Szkła i Ceramiki w Krakowie

Kompleks wodociągów na Bielanach w Krakowie

TRASA PÓŁNOCNO-ZACHODNIA

Kaplica „Na Wodzie” oraz osada młynarska Boroniówka w Ojcowskim Parku Narodowym

Kościół i klasztor oo. Karmelitów Bosych w Czernej

Zamek w Zatorze

28–29 maja 2016

TRASA KRAKOWSKA

Kościół sióstr Norbertanek, kościół pw. Najświętszego Salwatora wraz z kaplicą pw. św. Małgorzaty

w Krakowie

Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha

TRASA POŁUDNIOWO-WSCHODNIA

Założenie dworskie w Zbyszycach

Kościół pw. Narodzenia NMP w Krużlowej Wyżnej

Dwór w Kwiatonowicach

Podobnie jak w poprzednich edycjach, w każdym z wyżej wymienionych miejsc na uczestników Dni

czekali gospodarze, przewodnicy, eksperci i pasjonaci, którzy podczas oprowadzań, spotkań, spacerów

i wykładów odkrywali przed zwiedzającymi tajemnice prezentowanych obiektów oraz fascynujące

historie osób z nimi związanych. W programie wydarzenia w wybranych obiektach znalazły się

również wystawy, warsztaty i gry plenerowe, kiermasze i koncerty.

programu

4 | S t r o n a

Łącznie w ramach XVIII Dni Dziedzictwa odbyły się 252 punkty programu, w tym:

• 87 oprowadzań z gospodarzami

• 89 oprowadzań z przewodnikami

• 19 pokazów

• 10 spacerów

• 9 spotkań

• 5 wykładów

• 5 wystaw

• 3 warsztaty dla dzieci

• 2 gry

• 14 rejsów smoczą łodzią

• 4 kiermasze

• 2 koncerty

• 4 wydarzenia dodatkowe

252

punkty programu

5 | S t r o n a

Podczas wydarzenia prowadzone były badania ankietowe. Ankietę wypełnił co 25 uczestnik

wydarzenia. W ankietach znalazły się pytania dotyczące doboru obiektów, poziomu oprowadzań po

obiektach, organizacji oraz obsługi wydarzenia, a także publikacji i promocji2.

Osoby, które wypełniły ankiety, bardzo wysoko i wysoko oceniły zarówno dobór tegorocznych

obiektów (92,9% ankietowanych), jak i poziom oprowadzań po nich (92,5% ankietowanych).

2 Pełne wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w trakcie XVIII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego dostępne są na stronie: http://badania-w-kulturze.mik.krakow.pl/2016/06/15/wyniki-badan-ankietowych-wsrod-uczestnikow-xvii-dni-dziedzictwa-2/

6 | S t r o n a

Publikacja

Publikacja towarzysząca Dniom Dziedzictwa w 2016 roku pt. Wszystko płynie, autorstwa Katarzyny

Kobylarczyk, została wydana w nakładzie 6000 egzemplarzy.

Książka opowiada o związkach 14 obiektów prezentowanych w XVIII edycji Dni z wodą – tematem

przewodnim wydarzenia. Partnerem wydania był gospodarz jednego z obiektów na trasie krakowskiej

– Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji S.A. w Krakowie.

Podobnie jak poprzednie tomy – W tym sęk! (architektura drewniana), Wejdź na szlak (tematyczne

szlaki kulturowe), Wielki wybuch 1914–1918 (okres I wojny światowej), Był sobie czas (czas

w zabytkach) – była dostępna w punktach informacyjnych przy wszystkich obiektach prezentowanych

podczas Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego.

Podczas Dni Dziedzictwa książka została rozdana w nakładzie 4500 egzemplarzy. Po wydarzeniu

publikacja została przekazana do dystrybucji gospodarzom, współorganizatorom

i partnerom Dni Dziedzictwa, trafiła także do bibliotek i szkół w Małopolsce.

Wersja elektroniczna publikacji została natomiast udostępniana na portalu internetowym

dnidziedzictwa.pl, na stronie mik.krakow.pl, w serwisie issuu.com, również w formatach epub i mobi.

7 | S t r o n a

Zdecydowana większość ankietowanych uczestników wydarzenia (94,6%) wysoko i bardzo wysoko

oceniła tegoroczną publikację towarzyszącą Dniom.

Małopolski Instytut Kultury był również w 2016 roku, wraz z gospodarzami dworu w Kwiatonowicach

– państwem Magdaleną Miller i Kasprem Świerzowskim – oraz Studiem Wydawniczym Dodo Editor,

inicjatorem reedycji książki pt. AVANTI. Listy z podróży naokoło świata. Drugie wydanie publikacji

Szwajcarki Liny Bögli, która na przełomie XIX i XX wieku wyruszyła z Kwiatonowic w podróż dookoła

świata, powstało przy wsparciu finansowym Gminy Gorlice oraz rodziny Bögli i jej przyjaciół

ze Szwajcarii i USA.

Uczestnicy Dni Dziedzictwa mogli zakupić książkę Liny Bögli podczas drugiego majowego weekendu

Dni Dziedzictwa (28–29 maja) w dworze w Kwiatonowicach, w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej

8 | S t r o n a

Manggha oraz w założeniu dworskim w Zbyszycach, a po Dniach Dziedzictwa na stronie internetowej

Dodo Editor oraz w wybranych księgarniach internetowych.

Współpraca

W przygotowanie XVIII Dni Dziedzictwa zaangażowanych było ponad 100 podmiotów, instytucji

i osób prywatnych, w tym:

• 12 gospodarzy,

• 5 współorganizatorów,

• 22 partnerów,

• 16 podmiotów współpracujących przy wydaniu publikacji,

• 7 patronów medialnych,

• 42 wolontariuszy.

Dodatkowo działania promocyjne prowadzone w Krakowie i na terenie Małopolski (w powiatach

i gminach, w których znajdują się prezentowane w 2016 roku obiekty, oraz w sąsiadujących z nimi

JST), wsparło około 50 podmiotów (ośrodki kultury, muzea, punkty informacji turystycznej z sieci

MSIT).

9 | S t r o n a

93,14% odbiorców biorących udział w badaniach ankietowych wysoko i bardzo wysoko oceniło

organizację wydarzenia oraz obsługę zwiedzających w obiektach prezentowanych podczas XVIII edycji

Dni.

Frekwencja

W XVIII Małopolskich Dniach Dziedzictwa Kulturowego uczestniczyło 10 000 osób. Podczas

pierwszego weekendu najwięcej osób odwiedziło zamek w Zatorze – ponad 1300 osób, z kolei

w drugi weekend najwyższą frekwencję odnotowano w kościele pw. Najświętszego Salwatora

z kaplicą pw. św. Małgorzaty w Krakowie – 1150 osób.

21–22 maja 2016

• Centrum Szkła i Ceramiki w Krakowie

Frekwencja: 550 osób

• Kompleks wodociągów na Bielanach

w Krakowie


• Kaplica „Na Wodzie” w Ojcowskim

Parku Narodowym


• Osada młynarska Boroniówka

w Ojcowskim Parku Narodowym


• Kościół i klasztor oo. Karmelitów

Bosych w Czernej


• Zamek w Zatorze

Frekwencja: 1364 osoby

28–29 maja 2016

• Kościół sióstr Norbertanek w Krakowie

Frekwencja: 994 osoby

• Kościół pw. Najświętszego Salwatora z

kaplicą pw. św. Małgorzaty w Krakowie


• Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej

Manggha w Krakowie


• Założenie dworskie w Zbyszycach


• Kościół pw. Narodzenia NMP

w Krużlowej Wyżnej


• Dwór w Kwiatonowicach


10 | S t r o n a

Promocja Kampania promocyjna XVIII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego wykorzystywała różnorodne

kanały komunikacji dostosowane do sprecyzowanych grup docelowych. Duży nacisk został położony

na działania w Internecie i Social Media. W skład kampanii promocyjnej weszły następujące elementy:

Patronaty medialne

Pozyskanie patronów medialnych dla wydarzenia:

• Gazeta Wyborcza Kraków (wzmianka o wydarzeniu w dodatku Co jest grane, zapowiedzi

w serwisie krakow.wyborcza.pl oraz serwisie cojestgrane24.wyborcza.pl)

• Miasto Dzieci (zaproszenie na wydarzenie w serwisie, umieszczenie bannera)

• Radio Kraków (zaproszenia do audycji, zamieszczenie informacji o wydarzeniu oraz spotu

promującego na www)

• Karnet (zamieszczenie informacji o wydarzeniu, wzmianki w kalendarium i reklamy

w wydaniu papierowym oraz opisu wydarzenia i bannera w serwisie)

• Polska Niezwykła (zaproszenie na wydarzenie w serwisie, umieszczenie bannera)

• Kulturatka (zaproszenie na wydarzenie w serwisie, umieszczenie bannera)

• TVP Kraków (umieszczenie informacji o wydarzeniu w serwisie, informowanie o wydarzeniu

w Kronikach, emisja spotu promującego wydarzenie)

11 | S t r o n a

Reklamy prasowe

Zostały wykupione miejsca reklamowe w prasie krakowskiej:

• MetroCafe: reklamy ukazały się 13, 20, 27 maja 2016

• Dziennik Polski, dodatek kulturalny Magnes: reklamy ukazały się w magazynie kwietniowym

oraz majowym

• Gazeta Krakowska, Tygodnik Kraków Piątek Wieczorem: reklama ukazała się 13 maja 2016

• Po drodze: w numerze kwietniowym pojawił się banner reklamowy zapowiadający artykuł

w kolejnym numerze, natomiast w wydaniu majowym artykuł sponsorowany na

rozkładówkę.

oraz w prasie regionalnej:

• Gazeta Krakowska, tygodniki (Gazeta Gorlicka, Gazeta Nowosądecka, Małopolska,

Limanowska) – reklamy ukazały się 13 maja 2016

• Głosy (Głos Wadowicki, Głos Podhalański, Głos Podkrakowski, Głos Oświęcimski, Głos

Chrzanowski, Głos Limanowski) – bezpłatne gazety były kolportowane w okresie kwiecień–

maj 2016

Reklamy radiowe

Kampania w Zet Gold: 14–20 maja – emisja 5 odcinków audycji (90’’), emisja 25 zapowiedzi (30’’),

24–28 maja – 20 spotów reklamowych

Outdoor

Plakatowanie Krakowa: 13–27 maja 2016 – kampania plakatowa wydarzenia na słupach i tablicach

reklamowych w Krakowie o łącznym nakładzie 200 plakatów formatu B1. Dodatkowo plakaty

w formacie B1 i B2 były eksponowane przez partnerów, gospodarzy, instytucje lokalne itp.

TV M: emisja spotów reklamowych 9–29 maja w autobusach i tramwajach krakowskich

12 | S t r o n a

Druki promocyjne

Dystrybucja ulotek oraz plakatów: 10–28 maja dystrybucja ulotek z programem wydarzenia (15 tys.

egz.) w Krakowie w sieci informacji turystycznej, lokalach gastronomicznych, obiektach kulturalnych

etc., w obiektach gospodarzy, miejscowościach partnerskich i okolicznych oraz podczas wydarzenia

Wysyłka 500 sztuk zaproszeń do osób z bazy MIK

13 | S t r o n a

Internet

Kampania graficzna w sieci GDN (wyświetlenia: 800 000, kliknięcia: 1000), AdWords (wyświetlenia:

ok. 15 000, kliknięcia: 1000)

Kampania bannerowa w serwisie krakow.wyborcza.pl w terminie 18–27 maja

Wysyłka newsletterów MIK + mailing zapraszający na Dni (zasięg: prawie 3000 osób)

Social Media

Posty sponsorowane w serwisie Facebook:

• 9–28 maja zapraszający na wydarzenie (zasięg: ponad 20 000)

• 13–31 maja – post video o wystawie „Obiekty nadbrzeżne” (zasięg: 35 000)

YouTube wideo: emisja filmu promującego wystawę towarzyszącą Dniom „Obiekty nadbrzeżne”

w terminie 13–31 maja, liczba obejrzeń: 4066, targetowanie: turystyka, historia, wystawy, miejsca

historyczne

Facebook

Działania promocyjne na fanpage’u MIK trwały od 17 lutego do 9 czerwca 2016. Posty pojawiały się

z częstotliwością 3–5 razy w tygodniu (posty zapowiadające wydarzenie, przybliżające tegoroczne

obiekty, konkursowe itp.). W czasie trwania kampanii liczba niepowtarzających się osób, które

zobaczyły na fanpage’u MIK posty dotyczące XVIII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego,

wyniosła 12 597 (w 2015 4488). Profil Małopolskiego Instytutu Kultury polubiło 7948 osób (w 2015:

6649), a więc 1299 nowych osób (379 nowych osób od 30 stycznia, z czego 124 osoby polubiły profil

w maju).

Liczba wszystkich postów, kliknięć „Lubię to”, komentarzy oraz udostępnień dotyczących Małopolskich

Dni Dziedzictwa Kulturowego umieszczonych na fanpage’u:

• liczba postów – 65

• liczba kliknięć „Lubię to” – 2114 (w 2015: 980)

• liczba udostępnień – 227 (w 2015: 175)

• liczba komentarzy – 143 (w 2015: 79)

• zasięg – 182 241 (w 2015: 55 020)

• kliknięcia – 20 950 (w 2015: 12 597)

W porównaniu do ubiegłego roku liczba kliknięć „Lubię to”, komentarzy oraz udostępnień wzrosła.

Tendencja wzrostowa pokazuje dużo większą aktywność użytkowników w porównaniu do roku 2015.

Wyniki udowadniają, jak ważnym i przyszłościowym kanałem w komunikacji i promocji stają się Social

Media.

14 | S t r o n a

Działania dodatkowe

Spacer fotograficzny – Instameet na zamku w Zatorze, 23 kwietnia 2016

Spacer został zorganizowany wraz z grupą Igers Kraków, która na Instagramie osiąga zasięgi 6 mln

wejść w ciągu roku. Wydarzenie to miało za zadanie poprzez atrakcyjne zdjęcia wesprzeć promocję

tegorocznej edycji Dni Dziedzictwa. W rezultacie w aplikacji Instagram pojawiło się ok. 200 zdjęć z

tagami wydarzenia.

Wystawa „Obiekty nadbrzeżne”, 13–31 maja 2016

Wystawa trzech drewnianych instalacji. Prace zostały ulokowane w strategicznych i bardzo

atrakcyjnych miejscach bulwarów wiślanych, gdzie spacerują mieszkańcy Krakowa, ale również turyści

odwiedzający miasto. Spektakularne rozmiary, intrygujący kształt oraz z pozoru delikatny materiał

przyciągały uwagę, zachęcały do podejścia bliżej i poszukania informacji – czym jest ta instalacja, do

czego nawiązuje i kto jest autorem. Na przymocowanych tabliczkach pojawiły się informacje

o wydarzeniu i artyście. Zaprezentowane zostały nie tylko same rzeźby, ale również proces ich

powstawania (3 filmy z montażu), promowane w serwisie Facebook (posty zwykłe, post

sponsorowany) i w serwisie YouTube (kanał MIK, reklama).

Współpraca z Industriadą

- Zamieszczenie reklamy Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego na jednej stronie w drukowanym

programie INDUSTRIADY (nakład 40 tys. egzemplarzy)

- Zamieszczenie informacji o współpracy i Małopolskich Dniach Dziedzictwa Kulturowego na stronie

industriada.pl (w zakładce: aktualności) i profilu Szlaku w serwisie Facebook

- Zamieszczenie informacji o współpracy i wspólnych działaniach promocyjnych w materiałach

prasowych dystrybuowanych podczas konferencji prasowej prezentującej pełny program wydarzeń

w ramach INDUSTRIADY

Odzew w mediach

W związku z wydarzeniem w mediach elektronicznych ukazało się ok. 175 publikacji:

• ok. 45 w ogólnopolskich i krakowskich mediach elektronicznych

• ok. 25 w mediach turystycznych

• ok. 40 w lokalnych serwisach/lokalnych mediach informacyjnych

• ok. 10 na stronach gospodarzy, współorganizatorów

• ok. 20 w serwisach tematycznych, blogach

• ok. 15 w serwisach samorządowych

• ok. 20 w mediach społecznościowych

15 | S t r o n a

Prasa – pojawiło się ok. 16 publikacji (m.in. Gazeta Wyborcza, Dziennik Polski, Gazeta Krakowska,

Karnet, Głos Podkarpacki, Magnes)

Radio – ok. 45 materiałów: Radio Kraków (zapowiedzi wydarzenia, wywiad w audycji Przed hejnałem,

wywiad w audycji Co niesie dzień, relacje terenowe z obiektów), Zet Gold (wywiad w audycji

kulturalnej), Tok FM (wywiad w audycji Krakowskie Przedmieście, zapowiedzi wydarzenia), Czwórka –

Polskie Radio (wywiad), Złote Przeboje (fragmenty wywiadu, zapowiedzi wydarzenia), Radio Pogoda

(fragmenty wywiadu, zapowiedzi wydarzenia), Etno FM – Małopolskie Radio Kulturalne (zapowiedź

wydarzenia)

Telewizja – ok. 6 materiałów: TVP Kraków (zapowiedzi w Kronikach, relacja terenowa z Ojcowa,

wywiad w programie Region), Telewizja Regionalna

Wolontariat

W 2016 roku w wolontariat organizowany w ramach Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego

zaangażowanych było 42 wolontariuszy.

Do zadań wolontariuszy należały:

• pomoc w promocji, dystrybucji materiałów informacyjnych,

• przygotowanie materiałów niezbędnych w punktach informacyjnych,

• obsługa infolinii,

• udzielanie informacji i pomaganie publiczności Dni,

• współpraca przy obsłudze wybranych punktów programu: warsztatów, spotkań, wykładów,

oprowadzań, koncertów, wystaw,

• dokumentacja fotograficzna wydarzenia,

• pomoc w przygotowaniu raportu ewaluacyjnego z realizacji wydarzenia.

16 | S t r o n a

Wolontariat w ramach Dni Dziedzictwa skierowany był do osób zainteresowanych poznaniem

charakteru pracy w instytucji kultury oraz historią i lokalnym dziedzictwem Małopolski,

a także do wszystkich chcących poszerzyć swoje kompetencje i wzbogacić doświadczenia związane

z współtworzeniem dużego wydarzeni o skali regionalnej.

Każdy z wolontariuszy uczestniczących w programie wolontariatu podpisał z Małopolskim Instytutem

Kultury w Krakowie umowę wolontariacką, określającą zakres i ramy współpracy, a na zakończenie

współpracy otrzymał zaświadczenie o odbytym wolontariacie oraz referencje.

17 | S t r o n a

Obiekty prezentowane podczas XVIII Dni Dziedzictwa

Centrum Szkła i Ceramiki w Krakowie

ul. Lipowa 3, Kraków

Położone na prawym brzegu Wisły Zabłocie już w średniowieczu odgrywało ważną rolę w życiu

gospodarczym Krakowa. Działały tu kamieniołomy dostarczające wapień, cegielnie i port rzeczny –

ważny punkt na trasie handlu wielicką solą. Szczególny rozwój Zabłocia przypadł na okres

dwudziestolecia międzywojennego, gdy tereny te stały się przemysłowym zapleczem Krakowa.

Funkcjonowały tu fabryki związane z przemysłem gumowym, metalowym, mechanicznym,

spożywczym (słynny zakład cukierniczy Pischingera przy ul. Kącik), spirytusowym, kosmetycznym

i szklarskim.

Jednym z takich zakładów była uruchomiona w 1922 roku przy ulicy Lipowej 3 fabryka zapałek Znicz,

założona przez spółkę, na czele której stał krakowski adwokat dr Rudolf Frühling. Powstanie

Państwowego Monopolu Zapałczanego w 1925 roku doprowadziło do upadku firmy. Kilka lat później,

w 1931 roku, budynki po Zniczu zostały przejęte przez „Krakowską Hutę Szkła L. Bąkowski, D. Chazan

i S-ka”. Główni udziałowcy spółki – żołnierz I Kadrowej, a równocześnie inżynier rolnik Leon Bąkowski

i przedsiębiorca pochodzenia żydowskiego Dawid Chazan – byli właścicielami hut szkła w Białymstoku

i Narewce, skąd sprowadzili do Krakowa większość hutników.

W 1936 roku Leon Bąkowski odsprzedał swoje udziały wspólnikowi. Przedsiębiorstwo zmieniło nazwę

na „Krakowska Huta Szkła D. Chazan i S-ka”. Produkowano w nim głównie butelki na wódkę

18 | S t r o n a

(na zamówienie Państwowego Monopolu Spirytusowego), a także butelki na wino i wody mineralne

oraz szkło apteczne. W hucie pracowali zarówno mężczyźni, jak i kobiety, często całe rodziny. Łącznie

500 osób, co w 1938 roku czyniło z huty szóste największe przedsiębiorstwo w Krakowie pod

względem liczby zatrudnionych. Pracowano w drewnianej hali, którą dopiero w latach 1950–1951

zastąpiono murowaną.

W 1940 roku huta przy Lipowej została skonfiskowana przez Niemców, ale działała dalej, zarządzana

najpierw przez spółkę Treuhand Verwertung GmbH, a od 1943 roku przez Generalną Dyrekcję

Monopoli. Po wojnie przeszła w zarząd Państwowego Monopolu Spirytusowego, a w 1947 została

upaństwowiona. Cztery lata później, jako Krakowska Huta Szkła, weszła w skład Krakowskich Zakładów

Szklarskich, zrzeszających także Hutę Szkła „Wawel” przy ulicy Zabłocie oraz Hutę Szkła w Skawinie.

Ręczne formowanie szkła zastąpiono zautomatyzowanym, zmieniono także profil produkcji – z butelek

na baloniki żarówkowe, szkło akumulatorowe i naczynia prasowane.

W 1962 roku przy Lipowej 3 powstał ośrodek naukowo-badawczy: Zakład Badań i Doświadczeń

Przemysłu Szklarskiego. Dziewięć lat później doszło do połączenia Zakładu z hutą – powstała nowa

jednostka: Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Szklarskiego, który od 1972 roku działał jako filia

Instytutu Szkła w Warszawie (od 1975 roku Instytutu Szkła i Ceramiki). Był to okres wyjątkowego

rozwoju krakowskiej placówki, która zasłynęła w całej Polsce nie tylko z prowadzenia specjalistycznych

badań nad szkłem, ale i z produkcji barwnych szkieł artystycznych, znanych jako „szkła krakowskie”.

Projekty artystów takich jak Jerzy Słuczan-Orkusz (jeden z pionierów szklarskiego designu w Polsce),

Michał Jakubas, Zofia Pasek, Marian Gołogórski czy Barbara Świstacka były realizowane przy użyciu

tradycyjnych narzędzi szklarskich przez wysoko wykwalifikowanych hutników w hali przy Lipowej.

Ręcznie formowane wyroby, sygnowane wizerunkiem smoka dmuchającego szklaną bańkę, szybko

zdobyły popularność w kraju i za granicą. Produkcja, podjęta w 1969 roku, została zakończona

z przyczyn ekonomicznych w roku 1998.

W 2007 roku Instytut Szkła i Ceramiki wraz z krakowską filią działającą przy ulicy Lipowej został

połączony z Instytutem Materiałów Ogniotrwałych w Gliwicach i Instytutem Mineralnych Materiałów

Budowlanych w Opolu (z oddziałem w Krakowie). Trzy lata później, po dołączeniu kolejnej jednostki

naukowo-badawczej, powstał Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych. Jednym z jego oddziałów

jest Oddział Szkła i Materiałów Budowlanych w Krakowie, z siedzibami przy ul. Cementowej i Lipowej,

do którego należy Centrum Szkła i Ceramiki Lipowa 3.

Opis obiektu: Aleksandra Skorek

19 | S t r o n a

Kompleks wodociągów na Bielanach w Krakowie

ul. Księcia Józefa 299, Kraków

Zespół budynków i urządzeń technicznych wodociągów miejskich „Bielany” usytuowany jest

u podnóża Srebrnej Góry, po wschodniej stronie klasztoru Kamedułów. Zajmuje on niewielką działkę

po północnej stronie ulicy Księcia Józefa oraz duży, rozciągający się wzdłuż Wisły teren po stronie

południowej. W części północnej, ogrodzonej ceglanym murem, znajdują się obiekty technologiczne

(hala maszyn parowych, kotłownia, laboratorium) oraz budynek mieszkalny z ogródkami

przydomowymi i portiernia. Jest to najstarsza część zespołu, zbudowana w latach 1898–1900.

Po drugiej stronie ulicy, na rozległym terenie nad Wisłą, odbywa się pobieranie wody i wstępne

procesy jej oczyszczania. Służy temu szereg studzien, zbiorników, osadników i filtrów. Oprócz nich

zlokalizowane są tutaj budynki warsztatów i filtrów pośpiesznych, pompownia, magazyn paliw oraz

tunel przebiegający pod korytem Wisły. Historia powstania wodociągów miejskich dla Krakowa sięga

lat 60. XIX wieku, kiedy podjęto pierwsze próby sprowadzenia zdrowej wody dla miasta. Dopiero

jednak w 1894 roku zdecydowano o wykonaniu otworów wiertniczych na Bielanach i usytuowaniu

tam ujęcia wody. Nadzór nad pracami powierzono inż. Romanowi Ingardenowi, który wykonał projekt

wodociągu i został kierownikiem Miejskiego Biura Wodociągowego. W 1898 roku przystąpiono do

budowy i w ciągu dwóch lat wzniesiono niezbędne obiekty. Uroczyste otwarcie wodociągu, noszącego

wówczas imię cesarza Franciszka Józefa, nastąpiło w lutym 1901 roku. Wodociąg bielański

zaprojektowano tak, aby pokryć zapotrzebowanie na wodę dla Krakowa na co najmniej trzydzieści lat.

Wkrótce po jego uruchomieniu zabrakło wody w studni pobliskiego klasztoru oo. Kamedułów, więc

doprowadzono tam wodociąg. Między 1908 a 1914 rokiem zbudowano dziesięć kolejnych studni oraz

przejście tunelowe pod Wisłą na jej lewy brzeg. W okresie międzywojennym m.in. wymieniono

w kotłowni urządzenia na nowocześniejsze, wyregulowano koryto Wisły, a także wybudowano nowy

20 | S t r o n a

osadnik i stację chlorowania wody. W latach 1950–1955 wskutek szybkiego rozwoju miasta, a przede

wszystkim budowy Nowej Huty, pogorszyła się jakość wody i zaczęło jej brakować. Rozbudowano więc

sieć wodociągową, wybudowano nowy zbiornik pod kopcem na Zwierzyńcu i zamontowano

urządzenia do ozonowania wody. Dzięki temu ponad stuletni i mający walory zabytkowe zakład

wodociągów na Bielanach pozostaje wciąż sprawnie działającym obiektem.

Opis obiektu: Barbara Sanocka

Kaplica „Na Wodzie” w Ojcowskim Parku Narodowym

Ojców, powiat krakowski

Ojców położony był w granicach zaboru rosyjskiego, dlatego tutejsze uzdrowisko od drugiej połowy

XIX wieku najchętniej odwiedzali mieszkańcy Królestwa Kongresowego. Dla nich bowiem wyjazd do

galicyjskich – a więc zagranicznych – kurortów był znacznie utrudniony. To właśnie z myślą o tych

kuracjuszach dr Stanisław Niedzielski – od 1898 roku dyrektor zakładu hydropatycznego Goplana –

zbudował kaplicę na terenie zakładu leczniczego, tak by chorzy nie musieli wędrować do oddalonego

kościoła parafialnego w Smardzowicach.

Niedzielski początkowo myślał o wzniesieniu świątyni w obrębie ruin zamku ojcowskiego, ale w końcu

zdecydował się zbudować kaplicę na rzece Prądnik, malowniczo wijącej się dnem doliny. Na świątynię

zaadaptował niewielki, drewniany budynek łazienek, gdzie wcześniej stosowano tak zwane kąpiele

faliste. Przebudowę rozpoczęto latem 1901 roku, by zakończyć ją jeszcze na jesieni tego roku.

11 czerwca 1902 roku kaplica została uroczyście poświęcona przez dziekana olkuskiego ks. Marcina

Smołkę.

Do pracy przy przebudowie Niedzielski zwerbował miejscowych robotników, którymi kierował stolarz

Ignacy Chmielowski. Zachowano trójdzielny układ wcześniejszych łazienek, lecz poszerzono część

środkową. Dawną latarnię na dachu rozbudowano w dwukondygnacyjną sygnaturkę. Kaplicę

21 | S t r o n a

osadzono na trzech murowanych filarach zakotwiczonych w korycie Prądnika – wcześniej łazienki stały

na podmurówce z kamienia wapiennego. Nad snycerskim opracowaniem ołtarza we wnętrzu świątyni

pracował rzeźbiarz Czepiel z Ojcowa (były uczeń szkoły zakopiańskiej), twórcą samego ołtarza był zaś

niejaki Wimmer. Na wystrój ołtarza składało się wówczas pięć figurek świętych umieszczonych w jego

górnych niszach, a także dwa orły ponad trzema wężami wyobrażającymi trzech zaborców (rzeźby

skradziono podczas włamania w 1999 roku). Ołtarz wieńczy szczyt przypominający chłopską chałupę.

Obraz Matki Bożej Wspomożenia w ołtarzu namalowała kuracjuszka Stefania Cichocka – artystka

z Warszawy.

W latach 30. XX wieku planowano rozbiórkę kaplicy „Na Wodzie” w związku z koncepcją przeniesienia

ze Smardzowic zabytkowego drewnianego kościoła na miejsce po wyburzonej Goplanie, jednak na

szczęście zamiar ten nie został zrealizowany.

W 1993 roku kaplica w Ojcowie została włączona do parafii Skała, zaś w 2008 roku powołano do życia

nową parafię Ojców-Grodzisko pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oraz św. Józefa

Rzemieślnika.

Opis obiektu: Joanna Nowostawska-Gyalókay

Osada młynarska Boroniówka w Ojcowskim Parku Narodowym

Grodzisko 22, Skała, powiat krakowski

W przeszłości Prądnik nazywany był „życiodajną tętnicą” Krakowa. Określenie to zawdzięcza zapewne

istnieniu dużej liczby zakładów wodnych, zlokalizowanych wzdłuż jego koryta i napędzanych siłą

przepływającej wody. Były to głównie kuźnie, papiernie, folusze, gdzie obrabiano sukno, szabelnie,

w których wykonywano białą broń, browary, gorzelnie oraz prochownie, tartaki i młyny wodne,

stanowiące niegdyś bardzo istotne zaplecze przemysłowe i spożywcze Krakowa.

22 | S t r o n a

Na malowniczo położoną zagrodę Boroniówka w Grodzisku, należącą do rodziny Piwowarskich, składa

się oprócz młyna także działający tartak wodny, stodoła i dawny dom młynarza wyposażony w piec

chlebowy.

Historia tego miejsca sięga prawdopodobnie XV wieku. Jego pierwszymi właścicielkami były siostry

klaryski z pobliskiej Skały. Siostry cieszyły się królewskimi przywilejami, w związku z czym zakładały

wsie, budowały browary i młyny, które najczęściej oddawały w dzierżawę w zamian za opłatę w zbożu

i kaszy. Wiemy, że w pierwszej połowie XIX wieku klaryski przekazały młyn i tartak wodny w arendę

rodzinie Boroniów. Niestety w drugiej połowie XX wieku nastąpiło gwałtowne załamanie się

młynarstwa w Dolinie Prądnika na skutek wprowadzenia bardzo niekorzystnego prawa

gospodarczego. Zagroda będąca w rękach kolejnego pokolenia Boroniów zaczęła popadać w ruinę.

Sytuacja ulega zmianie dopiero kilka lat temu, gdy osadę kupiła rodzina Piwowarskich. Podnieśli oni

gospodarstwo z ruiny i, co najważniejsze, uruchomili młyn i tartak wodny. Dzięki ich zapałowi i pasji

udało się przywrócić kilkusetletnią młynarską tradycję tego miejsca.

Opis obiektu: Paulina Kasprzycka

Kościół i klasztor oo. Karmelitów Bosych w Czernej

Czerna 79, Krzeszowice, powiat krakowski

Zagubiona pośród wąwozów i bukowego lasu Czerna, podobnie jak przed wiekami, ma charakter

odizolowanej od świata pustelni. Otacza ją prawie osiemdziesięciohektarowy las, pokrywający

wzgórze klasztorne oraz sąsiednie, położone po stronie wschodniej, za rzeką Eliaszówką. Oba wzgórza

to teren tzw. wielkiej klauzury papieskiej, opasany ponad czterokilometrowym, kamiennym murem.

W jego obrębie znajdowało się dwanaście osobnych domków pustelniczych z kaplicami. Klasztor

położony na południowo-zachodnim zboczu otacza mur tzw. małej klauzury.

23 | S t r o n a

Karmelici to zakon pustelniczy, założony w XII wieku na górze Karmel. Jedną z jego gałęzi, o surowszej

regule, zatwierdzonej w 1593 roku, są karmelici bosi. Przybyli oni do Polski na początku XVII wieku i

niedługo potem wojewodzina krakowska, Agnieszka z Tęczyńskich Firlejowa, ufundowała dla nich

w Czernej kościół i klasztor oraz podarowała karmelitom pobliskie łomy dębnickiego marmuru.

Kościół, wraz z jednym skrzydłem klasztornym, zbudowano w latach 1631–1640, a budowę klasztoru

dokończono w ciągu kilku następnych lat. Mury otaczające założenie powstawały aż do lat 70. XVII

wieku.

Zespół klasztorny został niezwykle oryginalnie rozplanowany: w czworobok zabudowań klasztoru

wpisano kościół w formie krzyża. Klasztor tworzą cztery skrzydła na planie regularnego czworoboku

o wymiarach siedemdziesiąt siedem na siedemdziesiąt metrów. Mieszczący się pośrodku kościół jest

związany ze skrzydłami klasztornymi za pośrednictwem budynków znajdujących się na przedłużeniu

jego ramion. W narożnych przestrzeniach pomiędzy ramionami kościoła a skrzydłami klasztoru

zaplanowano wirydarze. Kościół pw. św. Eliasza ma krótkie prezbiterium, za którym mieści się chór

zakonny i ośmioboczna wieża. Kościół nakrywają sklepienia kolebkowe oraz kolebkowe z lunetami,

a na skrzyżowaniu nawy i transeptu – krzyżowe. Część wyposażenia wnętrza świątyni i klasztoru oraz

niektóre szczegóły architektoniczne wykonane są z czarnego marmuru dębnickiego. Oprócz portali

jest to marmurowy barokowy ołtarz główny z obrazem Anioła karmiącego Eliasza. W ołtarzu znajduje

się także barokowe tabernakulum wykonane z czarnego i różowego marmuru.

Na terenie klasztoru mieści się muzeum poświęcone św. Rafałowi Kalinowskiemu, którego prochy

spoczywały na tutejszym cmentarzu do 1937 roku.


Zamek w Zatorze

pl. Tadeusza Kościuszki 1, Zator, powiat oświęcimski

24 | S t r o n a

Zator, położony nad Skawą w Kotlinie Oświęcimskiej, istniał jako wieś już w XII wieku. Prawa miejskie

nadał mu w 1292 roku książę cieszyński Mieszko. W 1445 roku powstało księstwo zatorskie, które

książę Janusz IV sprzedał w 1494 roku Janowi Olbrachtowi, z prawem dożywotniego władania. Kiedy

w 1513 roku zginął ostatni książę zatorski, miasto stało się siedzibą starostwa, a ostatecznie, w 1564

roku, włączono je do Korony. Dobra zatorskie kupił w 1778 roku starosta Fryderyk Piotr Dunin; później

należały m.in. do Poniatowskich i Tyszkiewiczów. W 1833 roku stały się własnością Potockich.

Pierwotny zamek książęcy zbudowano tutaj po 1455 roku. Przebudował go Fryderyk Piotr Dunin

w drugiej połowie XVII wieku. Obecny wygląd zamku to efekt prac przeprowadzonych w pierwszej

połowie XIX wieku na zlecenie Anny z Tyszkiewiczów Potockiej-Wąsowiczowej przez Franciszka Marię

Lanciego, Parysa Filippiego i Stanisława Gołębiowskiego. Zamek stał się romantyczną rezydencją

o cechach neogotyku angielskiego. Jego wnętrza ozdobili Kajetan Goliński i Włoch Liatti.

Zdewastowany w czasie II wojny światowej, później odrestaurowany, był m.in. siedzibą Rybackiego

Zakładu Doświadczalnego. W 2015 roku zamek w Zatorze wrócił do spadkobierców Adama

Potockiego, ostatniego przedwojennego właściciela majątku.

Zbudowany na wysokim brzegu Skawy zamek otoczony jest ogrodem krajobrazowym. Wejście na

teren posiadłości prowadzi przez neogotycką, ceglaną bramę z krenelażem. Murowany, dwupiętrowy

zamek został założony na planie prostokąta, z aneksami przy krótszych bokach. Elewacja frontowa jest

zaakcentowana czteropiętrową wieżą pośrodku, lekko wysuniętą przed lico ściany i zwieńczoną

krenelażem. Nad oknami parteru widoczne są maswerkowe zdobienia w formie oślego łuku, a nad

oknami piętra – gzymsy z arkadkami.

Wejście do budynku prowadzi przez neogotycki portal do sklepionej sieni z posadzką ozdobioną

herbem Potockich. Z niej na prawo wiodą drzwi do tzw. Sali Paprociowej, a za nią – do Sali

Bluszczowej. Nakryte wielodzielnymi sklepieniami sale dekorowane są pasami malowanych liści

paproci i bluszczu. Po lewej stronie sieni mieści się zdobiona barwnymi malowidłami Sala Myśliwska.

Sklepienie sali, podzielone stiukowymi listwami na pola o różnym kształcie, wypełnia malowana

dekoracja o motywach groteskowych oraz krajobrazy. W Sali Myśliwskiej zamku barwna polichromia

pokrywa nie tylko sklepienie i ściany, ale również neogotycki piec i płyciny drzwi. Drzwi obramione są

malowaną w kwiaty bordiurą, a w dekorację płycin wpleciono herby właścicieli zamku: Łabędź, Pilawa

Srebrna i Złota. Za Salą Myśliwską znajduje się Złota Sala, której sklepienie, dekorowane sztukateriami

o motywach meandra i kasetonami z rozetami, było niegdyś ozdobione prawdziwym złotem.


25 | S t r o n a

Kościół sióstr Norbertanek w Krakowie

Parafia pw. Najświętszego Salwatora w Krakowie, ul. T. Kościuszki 88, Kraków

Przed wiekami obszar dzisiejszej dzielnicy Zwierzyniec i Półwsia Zwierzynieckiego podporządkowany

był kapryśnej rzece Wiśle, która nieustannie, to zmieniając bieg koryta, to znów obficie się rozlewając,

stwarzała nie lada wyzwanie dla tutejszych mieszkańców. Mnóstwo tu było stawów, bagien

i nadbrzeżnych szuwarów. W tej plątaninie wód ludzie budowali osady początkowo tylko

na wynioślejszych miejscach, stopniowo jednak przesuwali się coraz niżej ku rzece, wymyślając coraz

to nowe sposoby na jej ujarzmianie. Sąsiedztwo rzeki dawało poczucie bezpieczeństwa, a także

możliwość łatwego transportowania ciężkich surowców, czym trudnili się zwierzynieccy włóczkowie –

flisacy i handlarze drewnem. Tak, ci sami, którzy wygnali z Krakowa Tatarów.

Wątki związane z wodą odnajdujemy w miejscowych opowieściach i charakterystycznych rytuałach.

I tak mamy: legendę o gromadnym chrzcie w wodach Wisły dokonanym przez św. Wojciecha

nieopodal kościoła Najświętszego Salwatora, pochód Lajkonika, inaczej zwanego Lejkonikiem lub

Konikiem Zwierzynieckim, czy słynny odpust Emaus w lany poniedziałek, na który powinien się udać

każdy krakus w drugi dzień świąt Wielkiej Nocy. Akwatyczne odniesienia do tych prastarych historii

widać dziś w nazwach ulic: Flisacka, Włóczków, plac Na Stawach. Ślady ciągów wodnych odnajdujemy

na starych mapach i rycinach w miejscach dziś całkiem już suchych.

Na Zwierzyńcu, ponad 800 lat temu, przybyłe na zaproszenie Jaksy Gryfity z Miechowa norbertanki

z czeskiego klasztoru w Doksanach zapoczątkowały istnienie nowej wspólnoty kontemplacyjnej.

Kościół i klasztor pw. Świętych Augustyna i Jana Chrzciciela ufundowany przez Jaksę posadowiono na

skalistym cyplu, będącym – jak uznali geolodzy – skamieniałą ławicą małży! Przed milionami lat

rozciągało się tu bowiem ciepłe i słone morze. Klasztor konsekrował w 1181 roku biskup krakowski

Gedko, jednocześnie włączając do niego położony nieopodal, istniejący już wcześniej na tym miejscu,

26 | S t r o n a

romański kościół Najświętszego Salwatora. Cudem ocalały od Tatarów, w XIII wieku kościół stał się na

jakiś czas nową siedzibą norbertanek (oraz męskiego odłamu tego zakonu, gdyż klasztor początkowo

był dwukonwentowy), aż do momentu odbudowania ich macierzystej siedziby kilkanaście lat później.

Najstarsze elementy dzisiejszego kościoła Świętych Augustyna i Jana Chrzciciela są więc

późnoromańskie i romańsko-gotyckie. Szczególną uwagę zwracają fragmenty ceglanych fryzów

arkadkowych i późnoromański kamienny portal od północy. Zabudowania klasztorne zaś do końca XV

wieku pozostawały drewniane.

Bryła klasztoru, jaką dziś możemy podziwiać, została ujednolicona według planów Jana Trevano po

zniszczeniach klasztoru dokonanych podczas oblężenia Krakowa w 1587 roku przez wojska arcyksięcia

Maksymiliana. Do odbudowy i rozbudowy doprowadziła wówczas ksieni Dorota Kątska. Wystrój

wnętrza kościoła ma charakter barokowo-klasycystyczny i jest dziełem ks. Sebastiana Sierakowskiego

z lat 1777–1782. Jego uzupełnienie stanowi retabulum ołtarza głównego zaprojektowane przez

Sławomira Odrzywolskiego w 1889 roku.


Kościół pw. Najświętszego Salwatora wraz z kaplicą pw. św. Małgorzaty

w Krakowie

Parafia pw. Najświętszego Salwatora w Krakowie, ul. T. Kościuszki 88, Kraków

W zachodniej części Krakowa, pomiędzy Starym Miastem a Bielanami, rozciąga się dzielnica

Zwierzyniec. Tereny te, leżące na lewym brzegu Wisły, przez ponad siedem stuleci należały do zakonu

norbertanek. Znajdowały się tutaj pola i folwarki będące źródłem utrzymania klasztoru. W pobliżu

konwentu norbertanek położone jest niewielkie wzniesienie nazywane wzgórzem św. Bronisławy.

Na jego wschodnim stoku wznoszą się murowany kościół i drewniana kaplica.

Pierwszy kościół na miejscu obecnej świątyni, nazywanej w tradycji zwierzynieckiej Najświętszego

Salwatora, powstał w pierwszej połowie XII wieku. Na tym samym miejscu już w drugiej połowie XII

27 | S t r o n a

wieku rozpoczęto budowę kolejnego kościoła, lecz jej nie dokończono. Pod koniec XII lub na początku

XIII stulecia wzniesiono kamienną świątynię romańską, która w znacznej części zachowała się do

czasów obecnych.

Kościół ten pełnił funkcję parafialnego, a później został przyłączony do klasztoru Norbertanek.

Zniszczony ok. 1587 roku, był odbudowywany od 1605 roku; prace ukończono dzięki staraniom

norbertanek w latach 1620–1622. Wzniesiono wówczas wieżę oraz zbudowano kryptę. W czasie

najazdu szwedzkiego (1657) kościół został spalony, później odnowiony i ponownie konsekrowany

w 1680 roku.

Świątynia jest kamienno-ceglaną, niewielką budowlą, jednonawową, z wieżą od strony zachodniej.

Obecna postać kościoła pochodzi głównie z przebudowy z początku XVII wieku, z włączeniem w nią

murów wcześniejszej, romańskiej świątyni. Te najstarsze części są widoczne od strony wschodniej,

jako nietynkowany mur. Wnętrze nakrywają sklepienia krzyżowe i kolebkowe, a w ścianach bocznych

prezbiterium znajdują się, częściowo rekonstruowane, biforia (bliźniacze okienka). Wyposażenie

wnętrza stanowią barokowy ołtarz z końca XVII wieku, murowana ambona (1605) oraz współczesny

ołtarz nawiązujący formą do stylu romańskiego.

Położona niedaleko kościoła drewniana kaplica nosząca wezwanie św. Małgorzaty i św. Judyty została

zbudowana w 1690 roku. Powstała ona na miejscu dwóch wcześniejszych kaplic, które spłonęły.

Znajduje się na terenie dawnego cmentarza i przypuszczalnie od początku swego istnienia służyła jako

kaplica cmentarna. Zbudowana na planie ośmioboku, w konstrukcji zrębowej, nakryta jest

ośmioboczną pseudokopułą z latarnią. Wewnątrz mieści się XVII-wieczny ołtarz przeniesiony tutaj

z kościoła Salwatora, a także dwa ołtarze pochodzące z kościoła św. Wojciecha.


Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie

ul. M. Konopnickiej 26, Kraków

28 | S t r o n a

Stojąc u stóp Wawelu z twarzą zwróconą ku Wiśle, trudno nie zauważyć miękko i faliście rysującego

się na drugim brzegu rzeki budynku, nawiązującego formą do płynącej obok wody. Kiedy się do niego

przybliżymy, zauważymy, że jego lustrzana od strony rzeki fasada oddaje „pożyczony krajobraz”, jak

świetnie to ujął jeden z teoretyków architektury. Konstrukcję dachu zaś tworzy kilka przecinających się

fal, spływających jakby z biegiem rzeki. Co kryje się we wnętrzu tej nowoczesnej i znakomicie

wpisanej w nadrzeczny pejzaż Krakowa budowli, zaprojektowanej przez japońskiego architekta Aratę

Isozakiego w latach 1993–1994 (staraniem Andrzeja Wajdy), doskonale już dziś wiedzą mieszkańcy

miasta. Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha przechowuje między innymi bogatą kolekcję

dzieł sztuki japońskiej zgromadzoną przez jednego z najzagorzalszych jej wielbicieli, Feliksa

„Mangghę” Jasieńskiego. Pseudonim ten Jasieński przyjął od tytułu słynnej serii albumów

z drzeworytami artysty Katsushiki Hokusaia. Manga to po prostu „różnorodne szkice”. Do szczególnie

rozpoznawalnych dzieł w tej kolekcji należy Wielka Fala w Kanagawa Hokusaia, barwny drzeworyt

ze szkoły ukiyo-e („obrazy przepływającego świata”). To, że Arata Isozaki w swym projekcie nawiązał

do tej właśnie Wielkiej Fali, nie budzi chyba żadnych wątpliwości. Przy wznoszeniu budynku muzeum

pracował krakowski architekt Krzysztof Ingarden we współpracy z Jackiem Ewý. Obaj architekci

są autorami projektów Pawilonu Herbacianego (1999–2000), Szkoły Języka Japońskiego(1998–2003),

a także Galerii Europa – Daleki Wschód (2015).


29 | S t r o n a

Założenie dworskie w Zbyszycach

kościół: Zbyszyce 29, Gródek nad Dunajcem, powiat nowosądecki

Zbyszyce to niewielka miejscowość położona na prawym brzegu Jeziora Rożnowskiego. Jej pierwszymi

właścicielami odnotowanymi w źródłach byli Kępińscy herbu Niesobia. Kolejni członkowie rodu

gospodarzyli tu przez ponad cztery stulecia. W pierwszej połowie XV wieku ufundowali murowany

kościół, który do dziś stoi we wsi, na zboczu Dąbrowskiej Góry. Jego położenie, masywne ściany,

a także zachowane okienka strzelnicze świadczą o obronnym charakterze budowli.

O dawnej świetności Zbyszyc świadczyć może również znajdujący się nieopodal kościoła okazały dwór

pochodzący z przełomu XVIII i XIX wieku. Został on prawdopodobnie zbudowany na miejscu

obronnego kasztelu strzegącego traktu handlowego biegnącego niegdyś doliną Dunajca. W wyniku

przekształceń architektonicznych dokonywanych przez kolejnych właścicieli – szczególnie rodzinę

Szujskich – utracił on swą obronną funkcję i przemienił się w klasyczną posiadłość. Obecnie dwór wraz

z otaczającym parkiem należy do Domu Pomocy Społecznej, który jeszcze w latach 90. XX wieku

gruntownie go wyremontował i dostosował do potrzeb pensjonariuszy.

Dunajec, któremu ludzie zawdzięczali swój byt, stawał się także czasami ich śmiertelnym wrogiem. Na

przestrzeni wieków powodzie w dolinie Dunajca czyniły ogromne spustoszenia. W kronice parafialnej

Zbyszyc zachowały się opisy katastrofalnych skutków wylewów rzeki, między innymi z 1813 roku

i 1934 roku. To właśnie chęć ujarzmienia jej i czerpania korzyści z nieprzewidywalnego „żywiołu

wody” wpłynęły na kierunek gospodarczych inwestycji w II Rzeczpospolitej. Zapory wodne zyskały

wówczas rangę obiektów strategicznych.

30 | S t r o n a

Zapora zbudowana w Rożnowie w latach 1935–1941 rozwiązała problem powodzi i wspomogła

proces elektryfikacji kraju za pomocą niewielkiej elektrowni wodnej, jednak dla większej części

Zbyszyc położonych w dolinie Dunajca oznaczała koniec istnienia. Tętniące życiem centrum i około 40

domostw znalazło się pod wodą.


Kościół pw. Narodzenia NMP w Krużlowej Wyżnej

Krużlowa Wyżna 10, powiat nowosądecki

Krużlowa to niewielka wieś położona w pobliżu Grybowa, u stóp malowniczej góry Rosochatki.

Najstarsza wzmianka o Krużlowej pochodzi z 1335 roku, ale prawdopodobnie już wcześniej istniała

w tym miejscu osada. Od końca XIV wieku wieś należała do wpływowej rodziny Pieniążków herbu

Odrowąż. Członkowie tej rodziny silnie wpisali się w historię regionu nowotarskiego, przyczyniając się

do rozwoju lokalnego osadnictwa. To właśnie ze środków fundacji Jana Pieniążka w 1520 roku

wzniesiono i bogato wyposażono drewniany kościół pw. Narodzenia NMP w Krużlowej. Wpływ

Pieniążków na losy świątyni dokumentują znajdujące się w jej wnętrzu epitafia i herby rodowe.

Wśród zachowanych sprzętów sakralnych krużlowskiego kościoła na szczególną uwagę zasługuje

gotycka chrzcielnica.

Począwszy od IV wieku, miejscem przyjmowania chrztu przez chrześcijan było baptysterium –

wolnostojący budynek, zwany także kościołem chrzcielnym. Na przestrzeni wieków rytuał udzielania

chrztu się zmieniał, co spowodowało odejście od wznoszenia baptysteriów i wprowadzanie

chrzcielnic. Początkowo przypominały one zbiorniki na wodę w formie kadzi, kotłów czy mis

o cylindrycznym kształcie, wykonanych zazwyczaj z drewna.

31 | S t r o n a

Piętnastowieczna krużlowska chrzcielnica wykonana jest z kamienia i ma kształt ośmiobocznego,

stylizowanego kielicha mszalnego. Jej forma nie jest oczywiście przypadkowa, bowiem od

najdawniejszych czasów mistycy uważali liczbę osiem za symbol nowego życia. Natomiast kształt,

nawiązujący bezpośrednio do naczynia eucharystycznego, wiązał się prawdopodobnie z sakralizacją

wody chrzcielnej, stanowiącej dla chrześcijan wizualny symbol oczyszczenia z grzechu.

Kościół w Krużlowej należy do wybitniejszych dzieł późnogotyckiego budownictwa drewnianego.


32 | S t r o n a

Dwór w Kwiatonowicach

Kwiatonowice 1, Zagórzany, powiat gorlicki

Pierwsze historyczne wzmianki o Kwiatonowicach pojawiają się w XIV wieku. Wiemy, że przez kilka

stuleci wieś była w posiadaniu klasztoru Benedyktynów w Tyńcu. Jednak pod koniec XVIII wieku,

na skutek polityki prowadzonej przez władze austriackie, opactwo utraciło część swych dóbr.

Kwiatonowice kupił wówczas Antoni Neymanowski.

Nie wiemy, kiedy dokładnie zbudowano kwiatonowicki dwór, ale z pewnością istniał on już

w pierwszej połowie XIX wieku. W 1875 roku majątek objął nowy właściciel. Był nim pochodzący

z Wielkopolski Kazimierz Sczaniecki h. Ossoria, którego burzliwe losy – w tym udział w powstaniu

styczniowym i emigracja – przywiodły do Galicji.

Rodzinie Sczanieckich zawdzięczamy przede wszystkim pojawienie się w Kwiatonowicach szwajcarskiej

guwernantki Liny Bögli. Nie byłoby w tym nic niezwykłego, gdyby nie fakt, że niepozorna bona

z czasem przeobraziła się w znaną podróżniczkę i pisarkę. Podczas pierwszej, trwającej dziesięć lat

podróży przemierzała morza i oceny, docierając do najodleglejszych i najbardziej egzotycznych miejsc

na świecie. Owocem tej wyprawy była jej pierwsza książka zatytułowana Vorwärts! – napisana

w zaciszu kwiatonowickiego dworu. Przetłumaczona również na język polski jako „Avanti”: listy

z podróży naokoło świata, po dziś dzień stanowi fascynującą lekturę.

Dwór w Kwiatonowicach pozostał w rękach Sczanieckich aż do stycznia 1946 roku. Po II wojnie

światowej w wyniku parcelacji majątku i działań kolejnych właścicieli stan dworu ulegał stopniowo

pogorszeniu. Urzędowały w nim kolejno dom wypoczynkowy, kurza ferma, przedszkole i dwie szkoły.

33 | S t r o n a

W 1979 roku dwór został przeznaczony na pomieszczenia biurowe spółdzielni produkcyjnej

„Kwiat”.

W 2000 roku zrujnowany dwór zakupili państwo Magdalena Miller i Kasper Świerzowski. Od razu

przystąpili do remontu, który przynosi wspaniałe efekty. Z wielką starannością i smakiem sukcesywnie

przywracają zabytkowy charakter wnętrz i ich historyczną funkcję. Na skąpych pozostałościach po

dworskim ogrodzie nasadzili nowe drzewa i rośliny.


Education

Sprawozdanie - Dni Dziedzictwa 2016