Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego

Publikacja obejmująca dziesięć edycji Małopolskich Dni Dziedzictwa

Kulturowego, odbywających się w latach 1999-2008.

This book documents the ten Małopolska Cultural Heritage Festivals held in the years 1999-2008.

Wydawcy/Publishers:

Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego

Departament Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Turystyki

Department of Culture, National Heritage and Tourism of the

Marshal’s Office of the Małopolska Region

ul. Racławicka 56, 30-017 Kraków, Poland

www.malopolskie.pl

Małopolski Instytut Kultury

ul. Karmelicka 27, 31-131 Kraków, Poland

www.mik.krakow.pl

Teksty/Texts: Barbara Sanocka, Tomasz Zaucha (tekst nt. Pałacu biskupa Erazma Ciołka/

Erazm Ciołek Mansion)

Fotografie/Photographs: Marcin Klag oraz archiwum zamku w Korzkwi (3), archiwum

rodziny Nowina Konopków (pałac w Kościelnikach) (1), Przemysław J. Witek (Dworek Jana

Matejki) (2), archiwum dworu Machnickich w Olkuszu (1), Joanna Orlik (pałac w Osieku) (1),

archiwum zespołu sakralnego w Grodzisku (3), archiwum klasztoru na Skałce w Krakowie

(1), archiwum klasztoru w Tyńcu (1), Muzeum Archidiecezjalne w Tarnowie (1), Muzeum

Okręgowe w Tarnowie („Panorama siedmiogrodzka”) (2), Jerzy Sawicz (Collegium No-

vum UJ) (4), archiwum Zgromadzenia Księży Misjonarzy (4), archiwum GOK w Łużnej (4)

Opracowanie graficzne i skład/Graphic design & DTP: Marcin Klag

Tłumaczenie/Translation: HOBBIT Piotr Krasnowolski, Martin Cahn, Ben Koschalka

Redakcja wydawnicza i korekta/Editing & Proofreading (Polish version): Ewa Ślusarczyk

Opieka redakcyjna/Editor: Bożena Bieńkowska

Na okładce/Cover photo: kościół w Ptaszkowej/Church in Ptaszkowa, fot. Marcin Klag

ISBN 978-83-60538-12-8

© by Departament Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego,

Małopolski Instytut Kultury, 2007

Szanowni Państwo,

Małopolska jest regionem o największej w Polsce liczbie zabytków, miejscem narodzin polskiej kul-tury, pielęgnowanych tradycji i urozmaiconych wa-runków naturalnych. Wszystko to stanowi nasze re-gionalne dziedzictwo, którego musimy strzec, które musimy upowszechniać i popularyzować: wśród Małopolan – aby znali je i byli z niego dumni, oraz w kraju i zagranicą – aby nasz Region nadal cieszył się renomą w Europie.

Już dziesiąty raz swój wielki wkład w dzieło upo-wszechniania historii i zabytków regionu mają Mało-polskie Dni Dziedzictwa Kulturowego organizowane przez samorząd regionalny od 1999 roku. Co roku podczas dwóch dni goście oraz mieszkańcy Małopol-ski mogą zwiedzać często niedostępne na co dzień zabytki, a także poznawać przeszłość i tradycje re-gionu, uczestnicząc w licznych imprezach towarzy-szących. Dni Dziedzictwa są z powodzeniem reali-zowane jako stały element integrujący region i pro-mujący jego wspaniałą spuściznę historyczną, sta-nowiącą ważną część dziedzictwa narodowego. Idea corocznego organizowania dni odbierana jest przez zwiedzających jako wartościowe przedsięwzięcie edukacyjne i promocyjne, dzięki któremu ukazane jest zarówno bogactwo, różnorodność i atrakcyjność zabytków Małopolski, jak i pielęgnowanych trady-cji, w tym zawodów rzemieślniczych. Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego to także ważny przy-czynek do dokumentowania zasobów kulturowych Małopolski, które są przeogromne, a w wielu przy-padkach ze względu na zaszłości ustrojowe i trud-ną historię Polski, nie do końca opisane, a przez to niedoceniane.

W dotychczasowych dziesięciu edycjach Dni udo-stępniono zwiedzającym 150 obiektów zabytko-wych, m.in. klasztory, kościoły, muzea, kompleksy dworskie, pałace, wiekowe ogrody i stare nekropo-lie, miasteczka z ich charakterystyczną zabudową, zabytki sztuki ludowej i budownictwa. W organiza-cję Dni angażują się lokalne samorządy, domy kul-tury, stowarzyszenia, szkoły, wolontariusze, a nade wszystko właściciele i gospodarze obiektów za-bytkowych, często osoby prywatne. Od 2003 roku w czasie Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowe-go wręczana jest Nagroda Województwa Małopol-skiego im. Mariana Korneckiego za wybitne osiąg-nięcia w dziedzinie ochrony zabytków architektury drewnianej Małopolski oraz ich promocji.

Szanowni Państwo,

Mam przyjemność przedstawić wydawnictwo jubi-leuszowe, podsumowujące Małopolskie Dni Dziedzi-ctwa Kulturowego. Znajdziecie tu Państwo informa-cje dotyczące wszystkich dziesięciu edycji Dni Dzie-dzictwa. Warto zapoznać się z jego treścią. To klucz do skarbca małopolskiej historii, kultury i tradycji, w którym naprawdę nie brakuje klejnotów.

Ladies and Gentlemen,

When it comes to historical heritage, Małopolska is second to no other region. The birthplace of Polish culture, Małopolska is the region where traditions are cherished, and nature is as lush as scenery is varied. All these are elements of our region’s herit-age that we must look after, that we must make known, and that we must promote: among local residents – so that they know it and take pride, and in Poland and abroad – so that our Region contin-ues to enjoy European renown.

It is for the tenth time that regional authorities have organised Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego – Małopolska Cultural Heritage Festival, an event that since 1999 has strongly contributed to the work of promoting the history and heritage of the region. For two days every year, our guests and residents of Małopolska are invited to visit heritage sites that are normally inaccessible, and learn the past and traditions of the region by participating in numer-ous accompanying events. The Heritage Festival is a successful and permanent element of the region’s integration and promotion of its magnificent historic past that forms a crucial component of out national heritage. The visitors highly appreciate the idea of or-ganising annual Cultural Heritage Festival, perceiving it a valuable educational and promotional initiative, which allows the presentation of abundance, variety and attractiveness of the region’s material heritage on the one hand, and cherishing its traditions, also those of arts and crafts, on the other. Małopolska Cultural Heritage Festival provides an important con-tribution to the documentation of Małopolska’s cul-tural resources that are vast though – due to Poland’s tumultuous history and for political reasons – they have as often as not been nearly undocumented, and for that reason may remain underrated.

During the 10 years of the Festival, visitors were granted access to 150 heritage sites including mon-asteries, churches, museums, manors, mansions, palaces, stately gardens, ancient necropolises, towns with their characteristic architecture, and objects of folk art and industriousness. Involved in the organisa-tion of the Festival are local and regional authorities, culture centres, associations, schools, volunteers, and last but not least – owners and administrators of the heritage sites, many of whom are private persons. Since 2003, Marian Kornecki Memorial Prize of the Małopolska Region for eminent achievements in the protection and promotion of wooden architecture in Małopolska heritage has been presented during the Małopolska Cultural Heritage Festival.

Ladies and Gentlemen,

it is my pleasure to present to you the jubilee publi-cation, encapsulating Małopolska Cultural Heritage Festival. here, you will find plenty of information on each of the ten individual festivals. Its content is worth looking at. It is the key to the treasury of the history, culture, and tradition of Małopolska, where true gems are found in abundance.

Marszałek Województwa Małopolskiego

Marshal of the Małopolska Region

Marek Nawara

zaMkICASTlES

X X MDDK | �

• NIepołoMIce

• Sucha BeSkIDzka

• LIpoWIec/WygIełzóW

• NoWy WIśNIcz

• pIeSkoWa Skała

• DęBNo

• SzyMBark

• zator• SpytkoWIce

• NIeDzIca

zaMkICASTlES

DęBNo k. tarNoWa, ZAMEK 10JeŻóW, DWóR OBRONNy 12korzkIeW, ZAMEK 14LIpoWIec, ZAMEK 16NIeDzIca, ZAMEK 18NIepołoMIce, ZAMEK 20pIeSkoWa Skała, ZAMEK 22SpytkoWIce, ZAMEK 24Sucha BeSkIDzka, ZAMEK 26SzyMBark, DWóR OBRONNy 28WIśNIcz, ZAMEK 30zator, ZAMEK 32

• KRAKóW

• AlWERNIA

• OśWIęCIM

• SęKOWA

• SŁAWKóW

• SZCZyRZyC

• MIECHóW

• HEBDóW

• KAlWARIA ZEBRZyDOWSKA

• WIElICZKA

• SZAlOWA

• OWCZARy

• BIECZ

• IMBRAMOWICE

• TARNóW

• ZAKOPANE

• CZCHóW

• NOWy SąCZ

• KWIATOń• ORAWKA

• ŁAPCZyCA

• KRZESZOWICE

• STARy SąCZ

• GRyWAŁD

• STANIąTKI

• TROPIE

• OlKUSZ

• BOBOWA

• TUCHóW

• BRANICE

• IGOŁOMIA• CZERNA

• MŁOSZOWA

• TRZEBINIA

• WySOKA

• STRySZóW

• GORZEń GóRNy

• ŁOPUSZNA

• GRODKOWICE

• OSIEK

• PORęBA WIElKA

• lASKOWA

• JeŻóW

• MODlNICA• TOMASZOWICE

• PASZKóWKA

• DOŁęGA

• CIężKOWICE

• lIPNICA MUROWANA

• JURGóW

• FRyDMAN

• BARTNE

• GOŁKOWICE

• SZCZUCIN

• BOCHNIA

• ZUBRZyCA

• SZCZAWNICA

• HARMężE

• STRóżE

• KRyNICA

• NAWOJOWA

• BRZESKO

• korzkIeW

• KąśNA DOlNA

• KOśCIElNIKI

• PŁAWOWICE

• BEJSCE

• GRODZISKO

• lACHOWICE

• PTASZKOWA

• TyNIEC

• lANCKORONA

• GRyBóW

• ŁUżNA

10 | X X MDDK X X MDDK | 11

zamek w Dębnie niedaleko Brzeska jest jednym z nielicznych zabytków świeckiej architektury polskiej późnego średniowiecza, który zacho-wał pierwotny, prawie nie zmieniony wygląd. Jest on położony na niewielkim wzniesieniu, w otoczeniu drzew, a w jego pobliżu rozciąga się kilkuhektarowy park z aleją jesionów.Dębiński zamek odnotowano w dokumentach już na początku XIV w., a związaną z nim wieś – w 1357 r., kiedy to została ona przeniesio-na na prawo niemieckie. Dobra te należały wówczas do rodu Odrowążów. W 2. poł. XV w. otrzymał je drogą sukcesji Jakub z Dębna, kasz-telan krakowski, wybitny polityk i dyplomata na dworze króla Kazimierza Jagiellończyka. Wzniósł on obecny zamek w latach 1470- -1480, w posiadaniu rodu Dębińskich (przyjęli oni nazwisko od miejsca siedziby) pozostał on do 1583 r. Później znalazł się w rękach starosty lanckorońskiego Franciszka Wesseliniego, a ten przekształcił zamek w renesansową rezyden-cję. W XVII i XVIII w. należał do rodziny Tarłów, potem jego właścicielami byli m.in. lanckoroń-scy i Jastrzębowscy. Od 1976 r. znajduje się tu-taj Oddział Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Posadowiony na kamiennych fundamentach zamek jest zbudowany z cegły, ściany zdobią wzory z zendrówek oraz bogata kamieniar-ka. Składa się z czterech piętrowych, jedno-traktowych, połączonych ze sobą budynków, zgrupowanych wokół czworobocznego dzie-dzińca. Naroża części zachodniej wzmocnione są basztami, a na ścianach wschodniej części, po stronie północnej i południowej, znajdują się wykusze. Wejście na dziedziniec prowadzi przez barokowy portal z herbem Topór (rodu Tarłów). Na poziomie piętra dziedziniec obiega-ją w trzech skrzydłach drewniane krużganki. Wewnątrz zamku szczególnie warte zobacze-nia są komnaty piętra w części wschodniej, zdobione gotyckimi, kamiennymi detalami. Niezwykle bogata jest zwłaszcza dekoracja wy-kuszy tych sal. Z zewnątrz zdobią je maswerki, wić roślinna oraz herby. Wewnątrz, we wnę-kach mieszczą się kamienne ławy, a na ścia-nach można dostrzec liczne rzeźbiarskie deta-le. W zamku można podziwiać również dzieła epok późniejszych: renesansowe obramienia okien i reszty dekoracji sgraffitowej, barokowe portale, a także sklepienia sal parteru pocho-dzące z XVI-XIX w. Wnętrza komnat urządzono tak, by odtworzyć wygląd dostatniej siedziby szlacheckiej z czasów między XV a XVIII w.

the castle in Dębno near Brzesko is one of the few remaining examples of late-medieval Polish secular architecture that survived in its original, pract\ically unchanged appearance. It is located on a hillock, surrounded with trees, and adjoins a park with an avenue of ash trees. the castle is mentioned in written documents in the beginning of the 14th century, and the village even in 1357, when it was transferred to German law. The property then belonged to the Odrowąż clan. In the latter half of the 15th century, Jakub of Dębno, the Castel-lan of Kraków and an outstanding politician and diplomat at the court of King Kazimierz Jagiellończyk, succeeded to the estate, and had the castle built in the years 1470-1480. The castle stayed in the hand of the Dębińskis – the name Jakub’s family assumed having set-tled here, until 1583. later it was owned by the starost of lanckorona, Ferenc Wesselini, who turned the castle into a Renaissance residence. In the 17th and 18th centuries it belonged to the Tarło family; subsequently it was owned by the lanckoroński and Jastrzębowski fami-lies. Since 1976, it has housed a section of the Tarnów District Museum. the castle is founded on a stone footing, built of brick, and its walls are decorated with a pattern of decorative bricks and elaborate stonework. It consists of four two-storey, sin-gle-circuit, interconnected buildings, grouped around a quadrangular inner courtyard. West-ern quoins are reinforced with turrets, while the eastern walls have bays to the north and the south. The entrance to the courtyard is through a Baroque gateway with the Topór coat-of-arms (the emblem of the Tarłowski clan). In the upper level, a wooden gallery lines three of the courtyard’s wings. the interiors are particularly noteworthy for the upper chambers in the eastern part, deco-rated with Gothic stone details, notably in the bay windows. On the outside, the latter are decorated with tracery, floral patterns and coats-of-arms. Inside the bay’s niches, stone benches are placed, and the walls feature nu-merous sculpted details. later artwork can also be admired here: Renaissance window frames, the remains of sgraffito, Baroque doorways, and ground floor vaults, dating to the 16th to 19th centuries. The chambers were arranged to reflect the appearance of a wealthy aristocratic home throughout the 15th to 18th centuries.

DęBNo k. tarNoWa, zamek

DęBNo near tarNóW Castle


Dwór w Jeżowie wznosi się pośród drzew, na łagodnie opadającym ku rzece Białej sto-ku, po zachodniej stronie drogi prowadzącej ze Stróż do Bobowej. Zbudowany został naj-pewniej pod koniec XV w., a w 1529 r. trafił w ręce Adama Strasza herbu Ogończyk. Prze-budował on dwór, obniżając go o jedną kon-dygnację, a do południowej części z owalną wieżą dobudował tej samej szerokości część północną. Prace ukończono w 1544 r., o czym informuje tablica nad wejściem do dworu, z herbem Ogończyk i napisem: „Gdi Pan Bóg Snami Wsytko Miecz Będziemy”. W XVII i XVIII w. Jeżów wielokrotnie zmieniał właścicieli, a na przełomie XVIII i XIX w. znaj-dował się w tak złym stanie, że na piętrze urządzono spichlerz. Około 1900 r. znalazł się w posiadaniu Kazimierza Ramułta, który podjął się jego odnowy. Po II wojnie światowej budy-nek znów stał opuszczony. Dopiero w latach 60. XX w. dwór odrestaurowano, przywracając mu wygląd z czasów renesansu. Obecnie pełni on rolę Domu Pracy Twórczej liceum Sztuk Pla-stycznych w Tarnowie. obronny, gotycko-renesansowy dwór posiadał umocnienia w postaci ostrokołu i fosy, której zarys jest jeszcze widoczny. Na niewielkiej po-chyłości od południowego wschodu zachowa-ły się także ślady kwaterowego ogrodu rene-sansowego. Piętrowy dwór jest posadowiony na wysokich piwnicach, zbudowany z ciosów piaskowca i otynkowany, nakryty dachem gon-towym. W południowo-wschodnim narożniku znajduje się owalna baszta. Jej górna, szersza część wspiera się na kilkunastu kroksztynach (wspornikach) w formie arkadek, obiegających basztę dokoła. Wejście do dworu prowadzi po schodach przy ścianie północnej, pod który-mi znajdują się drzwi do wysokich piwnic.plan dworu jest zbliżony do kwadratu, podzie-lonego wewnątrz na cztery podobnej wielko-ści pomieszczenia. Tylko na piętrze, od strony północnej, znajduje się duża sala, zajmująca połowę budynku. Wewnątrz zachowały się ele-menty pierwotnej kamieniarki renesansowej: obramienia drzwi, na piętrze kominek z joń-skimi pilastrami, a nad drzwiami w zachod-niej izbie – tablica adoracyjna przedstawiająca Adama Strasza klęczącego przed upadającym pod krzyżem Chrystusem. ściany sal zdobią renesansowe malowidła odpowiadające ich przeznaczeniu: krajobrazy i ornamenty roślin-ne w pokojach mieszkalnych, a wizerunki świę-tych w dawnej kaplicy.

JeŻóW, dwór obronny

the Jeżów mansion rises above the trees at the gentle slope descending towards the Biała river, west of the Stróże–Bobowa road. Prob-ably built in the late 15th century, in 1529 it became the property of Adam Strasz, of the Ogończyk coat-of-arms. The new owner re-built the residence, lowering it by one level, and adding an oval tower in the north to mir-ror the existing south tower. The remodelling works were completed in 1544, as witnessed by the memorial plaque over the north en-trance, bearing the Ogończyk coat-of-arms and an inscription: Gdi Pan Bóg Snami Wsytko Miecz Będziemy (Should the lord Dwell with Us, Then We Shall Have All). In the 17th and 18th centuries Jeżów often changed hands, and at the turn of the 18th and 19th centuries it became so dilapidated that its upper floors were destined to serve as a granary. Around 1900 it was purchased by Ka-zimierz Ramułt, who undertook to renovate it. After the second world war, however, the build-ing again stood abandoned. Only in the 1960s was the mansion restored to its Renaissance form. Today it houses Creative Workshops of the Tarnów Arts College. part-Gothic, part-Renaissance, the fortified mansion was surrounded with a palisade and

a moat, the outline of which is still discernible. On the gentle slope to the south-east, traces of a Renaissance garden plan can be seen. The mansion is a one-storey building with high vaulted cellars, built of sandstone slabs and covered in plaster, with a shingle roof. At the south-east corner of the mansion stands an oval tower. It widens towards the top, where it is supported with a gallery, which surrounds it. The entrance is situated at the top of the stairs in the northern façade, under which the door to the high vaults was placed. the plan of the building is rectangular, almost square, subdivided into four chambers of near-ly identical dimensions. Only the northern half of the upper floor contains one large hall. preserved inside are elements of original Ren-aissance stonework: door frames, a fireplace with ionic columns upstairs, and above the entrance in the western chamber – a votive plaque depicting Adam Strasz kneeling before Christ, who is falling under the weight of the cross. The walls of the chambers are decorated with Renaissance paintings matching their re-spective functions: landscapes and floral or-naments in the living quarters; saints in the former chapel.

JeŻóW Fortified Mansion


korzkIeW, zamekkorzkiew jest położona w niewielkiej odległości na północ od Krakowa. Na wzgórzu w zakolu rzeczki Korzkiewki wznosi się zamek otoczony XIX-wiecznym zespołem parkowym. Z zamko-wego wzgórza rozciąga się widok na wieś oraz stojący na sąsiednim wzgórzu XVII-wieczny kościół parafialny. Cały ten teren należy do Korzkiewskiego Parku Kulturowego.początki zamku w Korzkwi sięgają 2. poł. XIV stulecia, kiedy na stromym wzniesieniu po-wstała wieża mieszkalno-obronna otoczona kamiennym murem. Inicjatorem budowy tego założenia był zapewne Jan z Syrokomli, który zakupił górę Korzkiew w 1352 r. Później zamek przeszedł w posiadanie Szczepana świętopełka z Irządz, by przed końcem XV w. stać się włas-nością bogatego krakowskiego mieszczanina Piotra Krupki. Wówczas została przeprowadzo-na rozbudowa zamku. W latach 60. XVI w. za-mek należał do Zborowskich, później do rodzi-ny Ługowskich, w posiadaniu której pozostawał przez następne stulecie. W trakcie rozbudowy w wiekach XV i XVI zamek uzyskał swój zasad-niczy kształt. Został gruntownie odnowiony i wzbogacony o loggię w 1720 r., kiedy to znaj-dował się w posiadaniu rodziny Jordanów. Po nich właścicielami zamku byli Wesslowie i Wo-dziccy. Ci ostatni zamieszkiwali dworek u stóp zamku, który służył wówczas jako lamus. Na przełomie XIX i XX w. zamek popadł w ruinę. Zakupiony w 1997 r. przez krakowskiego archi-tekta Jerzego Donimirskiego, powoli odzyskuje utraconą świetność.zamek posadowiony jest na skale stromo opa-dającej w kierunku północnym i wschodnim. Do wejścia głównego, znajdującego się po stro-nie południowej, wiedzie droga wzdłuż zamko-wego muru. Wejście na zamkowy dziedziniec prowadzi przez budynek bramny, w przyziemiu którego mieści się półkoliście zamknięta bra-ma. Dziedziniec jest niewielki, otoczony murem z drewnianymi gankami, strzelnicami i dwiema basztami. W głównym, najstarszym skrzydle zamku na parterze mieści się wielka sala prze-kryta sklepieniem kolebkowym z lunetami; po-niżej znajdują się przestronne piwnice. Nie tak dawno będący jeszcze ruiną, korzkiew-ski zamek został już częściowo odbudowany; działa tutaj hotel i restauracja. Niezwykle wy-smakowane detale wnętrz: kominki, podłoga ułożona z drewnianych klocków, solidne para-pety, kute poręcze, zabytkowe meble oraz inte-resujące sztychy na ścianach tworzą niezwykły klimat tego miejsca.

korzkiew is situated close to the north of Kraków. Its castle stands within a 19th-century park on a hill encircled by a meander of the Korzkiewka stream. The castle hill commands a view of the village and the 17th-century par-ish church perched atop the neighbouring hill. The whole area is a part of the Korzkiewski Cultural Park.the history of the castle in Korzkiew began in the latter half of the 14th century, when a residential and defensive keep was built on the steep hill and surrounded by a stone wall. Its construction may have been initiated by Jan of Syrokomla, who purchased Korzkiew Hill in 1352. later the castle fell into the hands of Szczepan świętopełk of Irządze, to become the property of a rich Kraków burgher, Piotr Krupka, by the end of the 15th century. Dur-ing this time the castle expanded. In the 1560s, the castle was owned by the Zborowskis and later by the Ługowskis, who held it for the fol-lowing century. These 15th- and 16th-century remodellings gave the castle its basic shape. In 1720, in the hands of the Jordan family, it was thoroughly renovated and furnished with a loggia. They were followed by the Wessls and Wodzickis. The latter lived in the manor house at the foot of the castle, as at that time the cas-

tle was used only as additional storage space. At the turn of the 19th century, the castle fell into ruin. Purchased in 1997 by a Kraków archi-tect, Jerzy Donimirski, it is slowly regaining the grandeur it once lost.the castle is situated on a rock dropping steeply to the north and east. The road going along the castle wall leads to the main entrance situated in the south. Access to the courtyard is possible through the gatehouse with its gate with cres-cent-shaped top. The courtyard itself is quite small and is surrounded by a wall with wooden battlements, embrasures, and two towers. The ground floor of the main and oldest wing of the castle houses the Grand Hall covered with bar-rel vaulting with mall windows, and spacious cellars stretch below. until recently a ruin, the castle in Korzkiew has been partially restored and turned into a hotel and restaurant. The highly refined interior in-cludes fireplaces, floors arranged from wooden blocks, massive window sills, wrought railings, historical furniture, and interesting murals on the walls, all contributing to build the unique atmosphere of the place.

korzkIeW Castle


Na wysokim, lesistym wzgórzu nad Wisłą, na północ od wsi Babice znajdują się ruiny za-mku zwanego lipowcem. Najstarsze fragmenty wieży datowane są na koniec XIII lub początek XIV w. Istnienie zamku potwierdzają dokumenty z 1303 i 1308 r. dotyczące biskupa krakowskiego Jana Muskaty. W okresie walk z Władysławem Łokietkiem wzniósł on tutaj warowną wieżę. Na początku XV w., z inicjatywy biskupa Zbigniewa Oleśnickiego przeprowadzono rozbudowę obiek-tu. Przekształciła ona obronne założenie z domi-nującą wieżą w wygodną i okazałą rezydencję. prawdopodobnie od końca XV stulecia, a już na pewno w XVI w. – okresie walk i sporów religij-nych – zamek pełnił rolę więzienia dla kleru. Po pożarze w 1. poł. XVII w. został odbudowany i umocniony, jednak w 1655 r. zajęli go Szwedzi, a ustępując po dwóch latach, spalili go. Prace przeprowadzone w 1. poł. XVIII w. z inicjatywy biskupa Felicjana Szaniawskiego objęły przebu-dowę i adaptację pomieszczeń zamkowych na dom poprawczy dla duchownych. Do 1789 r. zamek był własnością biskupów krakowskich. Przejęty przez władze austriackie popadł w rui-nę, a ok. 1800 r. pożar zniszczył jego dach i po-ważnie naruszył mury.

LIpoWIec, zamek

główny korpus zamkowy, zbudowany z kamie-nia i cegły, jest dwupiętrowy, zgrupowany wokół niewielkiego, pięciobocznego, nieregularnego dziedzińca i otoczony murami z umocnieniami bastionowymi. W południowo-wschodnim na-rożniku dziedzińca znajduje się okrągła wieża. Z jej szczytu rozciąga się wspaniały widok na dolinę Wisły i położony u stóp zamku Nadwi-ślański Park Etnograficzny. Zamek właściwy otoczony jest od południa, zachodu i północy chodnikiem straży, zamkniętym niskim murem z otworami strzelniczymi. Po stronie wschod-niej zabudowań zamkowych mieści się obszer-ny dziedziniec gospodarski. przeprowadzone w XX w. prace konserwa-torskie doprowadziły do zachowania zamku w formie trwałej ruiny. Z najstarszego, goty-ckiego zamku zachowała się wieża i fragmenty murów zewnętrznych od północy i zachodu, wtopione w ścianę głównego korpusu. Z cza-sów XV-wiecznej przebudowy pozostały rów-nież herby biskupa Wojciecha Jastrzębca oraz biskupa Zbigniewa Oleśnickiego. Wewnątrz zamku można zobaczyć cele więzienne z za-chowanymi detalami architektonicznymi oraz niewielką ekspozycję historyczną.

LIpoWIec Castleupon a high, woody hill over the Vistula river, north of the village of Babice, there lie the ru-ins of a castle known as lipowiec. The oldest fragments of the tower date to the late 13th or early 14th century. The castle’s existence was documented in writing in 1303 and 1308 in sources linking it to the Bishop of Kraków, Jan Muskata. During his fight against ladislaus the Elbow-High or Short (Władysław Łokietek), the bishop built a keep here. In the beginning of the 15th century, bishop Zbigniew Oleśnicki had the site extended and turned the fortified castle into a comfortable and grand dwelling. Most probably since the end of the 15th, and certainly throughout the 16th century – the period of struggle for power and religious dis-putes – the castle served as a prison for clergy. After a fire in the first half of the 17th century it was reconstructed and reinforced, however in 1655 the Swedes captured it, and when they were fleeing two years later, they burnt the cas-tle. The works commissioned in the first half of the 18th century by bishop Felicjan Szaniaw-ski included the reconstruction and adaptation of castle buildings into a corrective institution for clergymen. Until 1789 the castle remained the property of the bishops of Kraków. When seized by Austrian administration, it fell into ruin; around the year 1800 a fire consumed the roof and seriously damaged the walls. the main corpus of the castle, built of stone and brick, is two-storey high. laid out around a small, irregular pentagonal courtyard, it is surrounded by castellated walls. In the south-eastern corner of the courtyard stands a round tower commanding a magnificent panorama of the Vistula Valley and the Nadwiślański Open-Air Ethnographic Museum situated at the foot of the castle hill. The castle proper is sur-rounded from the south, west, and north by a watchmen’s gallery and a low wall with shoot-ing holes. East to the castle there is another, spacious auxiliary yard. 20th-century conservation works were aimed at permanent preservation of the castle ruins. The tower and fragments of outer walls as-similated into the main corpus in the north and east remain from the oldest, Gothic keep. 15th- -century reconstruction also left behind coats- -of-arms of bishops Wojciech Jastrzębiec and Zbigniew Oleśnicki. Preserved inside the castle are prison cells with some surviving architec-tural detail, and a modest historical exhibition.

18 | X X MDDK X X MDDK | 1�

zamek w Niedzicy, położony na stromej ska-le nad spiętrzonymi w Zalewie Czorsztyńskim wodami Dunajca, był grodem obronnym pogra-nicza polsko-węgierskiego. Granica na Dunajcu oddzielała węgierski zamek w Niedzicy panu-jący nad Spiszem od polskiego zamku w Czor-sztynie. pierwsza wzmianka o zamku w Niedzicy pocho-dzi z początku XIV w. Były to zapewne ziemno-drewniane umocnienia. Budowa murowanego założenia przed 1330 r. przypisywana jest wę-gierskiemu rodowi Berzeviczych lub Wilhelmowi Drugethowi. Powstał wówczas tzw. zamek gór-ny złożony z muru obwodowego i wieży. Kolejna rozbudowa przeprowadzona przez Berzeviczych objęła skrzydło południowe, gdzie umieszczono salę gotycką i kaplicę. Nowy właściciel zamku, Emeryk Zapolya, przebudował go ok. poł. XV w., powiększając o tzw. zamek średni. W 1529 r. Niedzica przeszła w ręce Hieronima Łaskiego, ale niedługo potem stała się własnością Hor-vathów. Na przełomie XVI i XVII w. zamek został przebudowany w stylu renesansowym przez Jerzego Horvatha i rozbudowany o tzw. zamek dolny. Zasadniczo w tej postaci przetrwał do naszych czasów. Później Niedzica trafiła do rąk rodziny Giovanelli, by po przeszło stu latach, w 1776 r. powrócić do Horvathów. W połowie XIX w. zamek należał do rodu Salamonów, któ-rzy władali nim do 1943 r. po 1945 r. zamek poddano konserwacji i od-budowie, powierzając go w użytkowanie Sto-warzyszeniu Historyków Sztuki. Zamek mieści obecnie Dom Pracy Twórczej SHS, pokoje goś-cinne w zamku dolnym i drewnianym budyn-ku tzw. celnicy, czyli siedziby międzywojen-nej służby granicznej, muzeum i restaurację. W muzeum zamkowym znajdują się zbiory archeologiczne, zbiory malarstwa i rzemiosła artystycznego, a także hungarica. Wejście na teren założenia zamkowego prowa-dzi przez wjazd wykonany podczas przebudo-wy na przełomie XVI i XVII w. Znajduje się on od strony zachodniej i wiedzie na nieregular-ny dziedziniec, wokół którego zgrupowane są zabudowania zamku dolnego. Otacza je mur z pięcioma basztami. Schody przy stromej ska-le wspinają się ku niewielkim zabudowaniom zamku średniego, przylegającym do zamku górnego (wysokiego). Ośrodkiem najstarszej części zamku była wieża z przyległymi budyn-kami mieszkalnymi i kaplicą. z niedzickim zamkiem związanych jest wiele le-gend; w niektórych jest pewnie ziarno prawdy… Opowiadane są historie o tutejszych lochach i izbie tortur, o egzekucjach zbójników, którzy zamieszkiwali zamek w XVI w., a także o ukry-tym w podziemiach zamku skarbie Inków.

NIeDzIca, zamek

the Niedzica Castle, perched on a steep rock, overlooking the waters of Dunajec dammed up into Czorsztyński Reservoir, was once an im-portant defensive stronghold in Polish-Hungar-ian borderlands. The Dunajec River separated the Hungarian castle in Niedzica, which ruled over the Spisz (Spis), from the Polish castle in Czorsztyn. the first written reference to the Niedzica cas-tle, at the time most probably merely earth and timber reinforcements, dates to early 14th century. Foundation of a stone building before 1330 is attributed to the Hungarian Berzeviczy family or to Wilhelm Drugeth. First the upper castle was built, with an outer fortified wall and a keep. The castle was soon extended by the Berzeviczys: a Gothic hall and a chapel were situated in the southerly wing. The castle’s new owner, Emeryk Zapolya, remodelled it around mid-15th century, adding the so-called middle castle. In 1529 Niedzica was briefly owned by Hieronim Łaski, and soon afterwards was taken over by the Horvath family. At the turn of the 16th century, Gyorgy Horvath had the strong-hold refurbished in the Renaissance style and supplemented it with the lower castle. From that moment on, it has remained nearly un-changed. later, Niedzica was inhabited by the Giovanelli family, only to return to the Horvaths approximately a hundred years later, in 1776. In mid-19th century the castle belonged to the Salamon family who controlled it until 1943. after 1945 the castle underwent renovation and conservation works, and was entrusted to the Art Historians’ Society. Today it houses a retreat for the Society’s study projects, guestrooms in the lower castle, and in the wooden “customs chamber” where border guards were stationed between wars, a museum, and a restaurant. The museum’s exhibits include archaeological findings, a painting and applied arts gallery, as well as a collection of Hungarica. the present entryway to the castle dates back to the remodelling at the turn of the 16th cen-tury. located in the west, it leads into an irregu-lar courtyard, around which the buildings of the lower castle are grouped, surrounded by a wall with five towers. The stairs ascend a steep rock towards the smaller middle castle, which neigh-bours the upper (or high) castle. The tower with adjoining living quarters and a chapel used to be the centre of the castle’s oldest section.

NIeDzIca Castle


Niepołomicki zamek jest drugą, obok kościoła parafialnego, fundacją kazimierzowską w tym mieście. Wybudowany w połowie XIV w., był miejscem ważnych spotkań politycznych i dyplomatycznych; stąd wyruszali królowie na myśliwskie wyprawy do pobliskiej Puszczy Niepołomickiej. Renesansową formę nadała niepołomickiej siedzibie przebudowa z cza-sów Zygmunta Augusta (1550-1571). Pracami kierował budowniczy Tomasz Grzymała, a po-magali mu murator Wincenty oraz Włoch Piotr Mezzo. Wówczas zamek stał się regularnie roz-planowaną budowlą na rzucie kwadratu, z we-wnętrznym, arkadowym dziedzińcem. Dalsze prace przy zamku były prowadzone w latach 1585 i 1637. Przy południowym skrzydle za-mku założono włoskie ogrody, powstałe z woli królowej Bony.Najazd Szwedów w połowie XVII w. spowodo-wał upadek tej królewskiej rezydencji. Po pierw-szym rozbiorze Polski w 1772 r. Niepołomice, a wraz z nimi zamek, znalazły się pod panowa-niem austriackim. Zaborcy przeznaczyli zamek na koszary i rozebrali drugie piętro. W XIX w. obiekt odnowiono z przeznaczeniem na sie-dzibę administracji, taką funkcję pełnił jeszcze po II wojnie światowej. Kiedy w 1991 r. prze-szedł na własność gminy Niepołomice, przystą-piono do kompleksowej renowacji. Po kilku la-tach remontów i prac adaptacyjnych królewska siedziba odzyskała swą dawną świetność.zamek założony na planie czworoboku, z ob-szernym, zbliżonym do kwadratu dziedzińcem, zwrócony jest fasadą w stronę południowo- -zachodnią. Dziedziniec otaczają z trzech stron arkadowe, XVII-wieczne krużganki: na parterze filarowe, a na piętrze kolumnowe. W trzech narożach dziedzińca znajdują się przybudówki; w dwóch z nich mieszczą się klatki schodowe. Główną bramę wjazdową zdobi renesanso-wy portal, powstały po 1550 r. i uzupełniony w XVII w. górną, manierystyczną częścią. We-wnątrz zachowane są pomieszczenia skarbca (z lat 1561-1563) ze sklepieniem wspartym na masywnym filarze oraz sali akustycznej o sklepieniu klasztornym, obejmującej dwie kondygnacje. obecnie w zabytkowych wnętrzach zamku działalność prowadzi Centrum Kultury „Za-mek” oraz Muzeum Niepołomickie, prezentu-jące eksponaty myśliwskie i łowieckie, a także zbiory Włodzimierza Puchalskiego. Działają tu-taj również restauracja i sale konferencyjne.

NIepołoMIce, zamek

Besides the parish church, Niepołomice castle is the only building founded in the town by King Casimir the Great (Kazimierz Wielki). Construct-ed in the mid-14th century, the castle became the place of momentous political and diplomatic meetings, and the base for hunting expeditions to the nearby Niepołomice Forest. The current, Renaissance appearance of the castle dates to the reign of King Sigismund (Zygmunt) August (1550-1571). The works were headed by the master stonemason Tomasz Grzymała, assisted by the bricklayer Wincenty, and an Italian by the name of Pietro Mezzo. Thus developed, the castle became a regular square edifice with an arcaded inner courtyard. Further improvements followed in 1585 and 1637. In order to please Queen Bona Sforza, Italian gardens were laid next to the southern wing.the Swedish raid in mid-17th century prompt-ed the fall of this royal residence. After the First Partition of Poland in 1772, Niepołomice, the castle included, fell under Austrian administra-tion. The occupants turned the castle into mili-tary barracks and dismantled the second floor. In the 19th century, the castle was renovated and designated to house various administra-tive offices, a function it continued to per-form even after the second world war. When

in 1991 the estate became the property of the Niepołomice municipality, a thorough renova-tion commenced. Several years later the castle was restored to its former glory. the castle has a rectangular courtyard, approxi-mating an ideal square, and its façade overlooks south-east. Three sides of the courtyard are lined with 17th-century arcades: with pillars on the ground floor, and columns in the upper floor. Two of the three annexes in the corners contain staircases. The main entryway is decorated with a Renaissance portal, post-1550, supplemented in the 17th century with the upper Renaissance-mannerist part. Surviving interiors include a treasury (dating back to 1561-1563) with a vault supported upon a solid pillar, and a two-storey-high acoustic room with a cloister vault. today the historic interiors accommodate the Zamek Culture Centre and the Niepołomice Mu-seum presenting hunting objects and trophies and the collection of Włodzimierz Puchalski. The castle also houses a hotel and restaurant.

NIepołoMIce Castle


W północnej części Ojcowskiego Paru Naro-dowego, na wysokim cyplu skalnym nad doli-ną Prądnika góruje zamek w Pieskowej Skale. Wzniesiony przy starej drodze handlowej pro-wadzącej z Krakowa na śląsk, jest warowną rezydencją renesansową z zachowanymi ele-mentami średniowiecznymi i uzupełnieniami z późniejszych epok. kroniki notują, iż pierwsze umocnienia znaj-dowały się na skalnym występie już w 1315 r. Kazimierz Wielki zlecił wzniesienie tutaj obron-nej wieży i obwarowań. W 1377 r. zamek został nadany przez ludwika Węgierskiego Piotrowi Szafrańcowi i w rękach tego rodu pozostawał do początku XVII w. Za rządów Szafrańców, w latach 40. i 70. XVI w., został przebudo-wany i powiększony w stylu renesansowym, wtedy też powstał dziedziniec z krużgankami. W XVII w. należał do Michała Zebrzydowskiego, który wzniósł tu kaplicę i umocnił zamek for-tyfikacjami. Zniszczony przez Szwedów zamek kupili następnie Wielopolscy, którzy go odbu-dowali i na nowo wyposażyli. W XIX w., dwu-krotnie spalony, popadł w ruinę. W 1903 r. zakupiło go i zaadaptowało na obiekt letnisko-wy warszawskie Towarzystwo Akcyjne Zamek Pieskowa Skała. Po przejęciu przez państwo (po 1945 r.) zamek przekazano Państwowym Zbiorom Sztuki na Wawelu, które powołały tu-taj swój oddział.rezydencja w Pieskowej Skale to przede wszyst-kim renesansowy zamek z trapezowym dzie-dzińcem otoczonym arkadowymi krużgankami, wspartymi na filarach i zdobionymi maszkaro-nami. W skrzydle wschodnim, od strony dzie-dzińca, znajduje się ryzalit mieszczący bramę wjazdową. W zabudowania tego skrzydła zosta-ła włączona gotycka baszta obronna. Od półno-cy dziedziniec zamyka mur dochodzący do skały nazywanej Dorotką. W tej części znajduje się XVII-wieczna kaplica św. Michała Archanio-ła z kryptami w podziemiach. Po wschodniej stronie zamku znajduje się dawne podgrodzie – rozległy dziedziniec zamknięty od południa podwójnymi murami obronnymi, od północy dwupiętrową oficyną i basztą, a od wschodu – kurtyną z dwoma bastionami w narożnikach.główny, renesansowy zamek mieści poniżej poziomu dziedzińca dwie kondygnacje z sze-regiem sklepionych pomieszczeń. W salach wyższych pięter, nakrytych belkowymi stropa-mi, zgromadzono dzieła malarstwa i rzeźby, a także meble i wyroby rzemiosła artystyczne-go z okresu od XIV do poł. XIX w.

pIeSkoWa Skała, zamek

pIeSkoWa Skała CastleIn the northern part of the Ojców National Park, upon a high rocky promontory above the Prądnik valley, reigns the Pieskowa Skała castle. Erected on the ancient trade route connecting Kraków to Silesia, it is a defensive Renaissance stronghold with some medieval elements pre-served, and with additions dating from later epochs. the chronicles note the earliest fortifications in this place already in the year 1315. King Ka-zimierz Wielki (Casimir the Great) had a keep and bastions built here. In 1377, King louis d’Anjou granted the castle to Piotr Szafraniec, of whose family it remained property until the early 17th century. During the Szafraniec ad-ministration, in the 1540s and 1570s, the castle was extended and rebuilt in Renaissance style; it is then that the arcades in the courtyard were constructed. In the 17th century, the residence belonged to Michał Zebrzydowski, who found-ed a chapel and reinforced the castle with bat-tlements. Badly damaged by the Swedish army, the estate was bought by the Wielopolski fam-ily, who restored it and furnished its interiors anew. In the 19th century, the castle twice fell victim to fire, and it turned to ruin. In 1903, the ‘Pieskowa Skała’ Stocks and Bonds Society of Warsaw bought the castle and converted it into a holiday resort. After the appropriation by the Polish State in 1945, it was to the Wawel Na-tional Art Collection, which made it its branch. pieskowa Skała is above all a Renaissance cas-tle with a trapeze-shaped courtyard lined with arcades, supported by pillars and decorated with gargoyles. Part of the eastern wing has an entrance gate and is set forth on the courtyard side. The eastern wing incorporates an ear-lier Gothic tower. To the north, the courtyard is encased with a wall adjoining the so-called ‘Dorotka’ rock. This part includes the 17th-cen-tury chapel of St Michael the Archangel, with vaulted crypts underground. To the east, the former lower castle is located – a vast court-yard bordered to the south by a double girth of defensive walls, to the north by a two-storey annex, and to the east by a curtain wall with two corner bastions.the main body of the Renaissance castle ac-commodates two floors below the courtyard level with a number of vaults, while the cham-bers in the upper floors have flat ceilings with wooden beams. On the top floors, a collection of paintings, sculptures, furniture and applied arts has been gathered, which presents objects dating from the 14th to the mid-19th century.


Na pograniczu ziemi krakowskiej i śląska, po prawej stronie Wisły, znajduje się wieś Spytkowice. Wymieniona w dokumentach w 1228 r., należała od 1315 r. do księstwa oświęcimskiego, a od 1445 r. do księstwa za-torskiego. W 1488 r. została sprzedana Piotro-wi Myszkowskiemu, którego syn, Wawrzyniec, w 1. poł. XVI w. przebudował tutejszy zamek w stylu gotycko-renesansowym. Rozbudowa-ny przez Szyszkowskich (1622-1643), stał się okazałą rezydencją wczesnobarokową. Prze-budowę zamku dokończył Łukasz Opaliński, który przejął go po Szyszkowskich. W okolicy zamku znajdowało się wówczas wiele stawów rybnych, będących źródłem sporych dochodów. Dzięki nim Mikołaj Myszkowski, syn Wawrzyń-ca, był w poł. XVI w. jednym z najbogatszych ludzi w Królestwie.od XVIII w. właściciele zmieniali się często, ale nie zamieszkiwali zamku. Od połowy XIX w. Spytkowice należały do Potockich; ówczes-ny dzierżawca, Michał Naimski, doprowadził do rozkwitu spytkowickie stawy. Zniszczonego w czasie II wojny światowej majątku zrzekli się Potoccy na rzecz Skarbu Państwa, a ten prze-kazał go Naczelnej Dyrekcji Archiwów. Dzięki generalnemu remontowi i rozbudowie w latach 90. zamek został przystosowany do obecnej funkcji: mieści się tutaj siedziba Ekspozytury Archiwum Państwowego w Krakowie.zwrócony frontem na południe zamek jest mu-rowanym i tynkowanym budynkiem o trzech skrzydłach ujmujących prostokątny dziedziniec. Elewację frontową flankują narożne, kwadra-towe wieże. Posadowiony na głębokich, częś-ciowo sklepionych piwnicach zamek wzniesio-no głównie z cegły. W najstarszych częściach skrzydła frontowego widoczne są fragmenty kamiennego muru, pozostawione bez tynku. Piętrowe skrzydła nakrywają wysokie, dwuspa-dowe dachy, mieszczące użytkowe poddasze. Na osi wejścia prowadzącego przez portal z herbem Szyszkowskich (Ostoja) znajduje się sień główna. Sale w układzie jednotraktowym skomunikowane są galerią obiegającą od we-wnątrz dziedziniec. We wnętrzach zachowały się wspaniałe, kamienne portale: od późnogo-tyckiego w południowo-wschodnim narożniku zamku, poprzez renesansowe aż do baroko-wych z herbem Ostoja.ekspozytura w Spytkowicach rozpoczęła dzia-łalność w 1995 r. i jest głównym magazynem archiwów krakowskich. Znajdują się tu m.in. akta Urzędu Miasta Krakowa z okresu od poło-wy XIX w. do 1945 r., zespół metryk parafii kra-kowskich z okresu od 1798 r. do końca XIX w. i dokumenty starostw powiatowych z okresu międzywojennego. Obecnie zgromadzonych jest tutaj łącznie dziewięć kilometrów bieżących akt, uporządkowanych w ok. 500 zespołów.

SpytkoWIce, zamek

SpytkoWIce Castleon the borderland between the Kraków district and Silesia, on the right bank of the Vistula river, lies the village of Spytkowice. Named in a document from 1228, from 1315 it belonged to the Oświęcim Princedom, and from 1445 to the Zator Princedom. In 1488 it was sold to Pi-otr Myszkowski, whose son Wawrzyniec had the existing castle remodelled in Gothic-Renais-sance style in the first half of the 16th century. The castle, extended by the Szyszkowski family (1622-1643), became a glamorous, late-Baroque residence. The reconstruction was completed by Łukasz Opaliński, who took over from the Szysz-kowskis. As the area abounded with fishponds bringing in high profits, Mikołaj Myszkowski, son of Wawrzyniec, was in the mid-16th century one of the richest people in Poland.From the 18th century onwards the castle often changed hands, but the owners never moved in to live there. As of the mid-19th cen-tury Spytkowice belonged to the Potocki clan; their tenant Michał Naimski developed the fisheries there. The Potockis ceded the estate, which was ruined during the second world war, to the Polish State; subsequently, it was given to the State Archives’ Administration. In a thor-ough renovation and extension in the 1990s, the castle was adapted to its present function – and today it houses a branch of the State Archives in Kraków.Facing south, the castle is a stone-and-brick building with plaster-covered walls, with three wings embracing a rectangular courtyard. The main façade is flanked with square corner tow-ers. Founded upon deep, partly vaulted cellars, the castle was built mostly of brick. In the old-est sections of the front part, fragments of a stone wall are showing, free of plaster. Two-sto-rey wings are covered with tall, double-pitched gable roofs, hiding an extra, attic storey. the portal with the Szyszkowski family coat-of- -arms – the Ostoja – leads to the main vestibule at its axis. There is a single circulation tract, and the rooms are connected with an inner gallery around the courtyard. In the interiors, magnifi-cent stone portals have survived: from a late-Gothic doorway in the south-eastern corner, through Renaissance entryways, to Baroque gates bearing the Ostoja coat-of-arms.the branch of the State Archives in Spytkowice was opened in 1995 and is now the main stor-age space of the Kraków’s archives. Kept here, among other documents, are the Kraków city records from the mid-19th century to 1945, birth certificate logs from 1798 to the end of the 19th century, and district authority files from 1918-1939. At present, 9 kilometres of records, divided into approximately 500 sub-sets, are stored here.


Sucha Beskidzka jest położona w dolinie Ska-wy, pomiędzy grzbietami Beskidu Makowskie-go, Małego i żywieckiego. lokowana na prawie niemieckim w 1405 r., otrzymała prawa miej-skie w 1896 r. początkowo Suchą władał ród Strzałów, na-tomiast na przełomie XV i XVI w. – Słupskich. W połowie XVI w., poprzez mariaż z córką Sta-nisława Słupskiego, dziedzicem wsi został złot-nik krakowski Gaspar Castiglione vel Kasper Suski. W 1554 r. wzniósł on kamienno-drewnia-ny dwór obronny. Jego potomkowie, zadłużeni u Komorowskich, sprzedali majątek w 1608 r. Nowy właściciel Suchej, Piotr Komorowski, roz-budował dwór, nadając mu charakter okazałej rezydencji w stylu renesansowym. W połowie XVII w. majątek na dwa stulecia stał się włas-nością Wielopolskich. Dzięki Annie z lubomir-skich Wielopolskiej ok. 1708 r. zamek został po-większony i zmodernizowany. W 2. poł. XIX w. należał do Branickich, a w latach 20. i 30. XX w. do Tarnowskich. W czasie wojny wyposażenie zamku oraz biblioteka uległy rozproszeniu.po wojnie zamek w Suchej był m.in. siedzibą szko-ły i nadleśnictwa. W 1996 r. kompleks zamkowy przejął samorząd lokalny. Obecnie w zamku mie-ści się Muzeum Miejskie, Miejski Ośrodek Kultury – Zamek i Galeria Sztuki, Wyższa Szkoła Turystyki i Ekologii oraz restauracja i hotel „Kasper Suski”.

Sucha BeSkIDzka, zamek

zbudowane z kamienia i cegły założenie za-mkowe składa się z trzech skrzydeł, tworzą-cych otwarty na wschód dziedziniec. Otaczają go dwukondygnacyjne, arkadowe krużganki piętrowego skrzydła południowego i zachod-niego z narożnymi loggiami oraz parterowe skrzydło północne. Bryła zamku jest urozmai-cona czterema wieżami, w tym jedną zegaro-wą. Obramienia okien, drzwi oraz cokoły i łuki arkad zostały wykonane z piaskowca; na nie-których detalach zachowały się herby właści-cieli zamku. W zamkowych wnętrzach warto obejrzeć oka-załą Salę Rycerską i kaplicę w wieży zegarowej, a także zbiory Muzeum Miejskiego, mieszczą-cego się na piętrze skrzydła południowego. Salę Rycerską nakrywa strop belkowy, a zdobi okazały, kamienny, późnorenesansowy komi-nek z herbami Piotra Komorowskiego (Korczak) i jego żony Katarzyny Przerębskiej (Nowina). Kaplicę znajdującą się na piętrze wieży zega-rowej nakrywa sklepienie w formie kapy, a na ścianach widoczne są fragmenty polichromii.od strony południowej zamek otacza ogród w stylu angielskiego parku krajobrazowego. Na terenie parku w Domu Ogrodnika mieści się Izba Regionalna Towarzystwa Miłośników Zie-mi Suskiej oraz neogotycka oranżeria.

Sucha Beskidzka lies in the valley of the Skawa River, surrounded by the mountain ranges of Be-skid Makowski, Mały, and żywiecki. Chartered as a village on the power of German law in 1405, it later became a town. Initially, Sucha was owned by the Strzała ‘clan’, and at the turn of the 15th century by the Słupskis. In the mid-16th century, it was acquired through marriage to the daughter of Stanisław Słupski by Gaspar Castiglione vel Kasper Suski, a goldsmith from Kraków. He had a defensive man-or built of wood and stone in the grounds. His heirs, in debt with the Komorowskis, sold the es-tate to Piotr Komorowski in 1608. The new owner developed the manor into a stately home in the Renaissance style. In the mid-17th century, Sucha became the property of the Wielopolski family, and remained so for 200 years. Around 1708 the castle was extended and modernised following the efforts of Anna Wielopolska née lubomirska. In the latter half of the 19th century, the palace belonged to the Branickis, and in the 1920s and 1930s to the Tarnowski family. During the war, the valuable collections of the castle’s gallery and library perished.after the war the castle in Sucha accommodated, among other functions, a school and a high forest administration office. In 1996 it was acquired by the local authorities. Today it houses the Muse-um of Sucha, the Municipal Culture Centre with a gallery, the WSTiE College of Tourism and Ecology, and the ‘Kasper Suski’ hotel and restaurant. Built of stone and brick, the castle comprises three wings, with a courtyard between them open to the east. It is surrounded by two storey arcades in the southern and western wings with corner loggias, and a single-storey northern wing. The body of the castle is embellished with four towers, one of them bearing a clock. The sand-stone used for door and window frames, plinths, and arcades bears the coats-of-arms of the pal-ace’s owners. Worth visiting among the palace’s interiors are the imposing Knights’ Hall and the chapel in the clock tower, and the collection of the Municipal Museum stored on the higher floor of the south-ern wing. The Knights’ Hall features beautiful beams supporting the ceiling, and a late-Ren-aissance fireplace with the Korczak and Nowina coats-of-arms corresponding to Piotr Komorowski and his wife Katarzyna née Przerębska respec-tively. The ceiling of the chapel is in the form of a canopy, and its walls are graced with fragments of polychromic murals. From the south the palace is surrounded by a gar-den in the style of an English landscape park. Sit-uated in the park, the Gardener’s lodge houses the Regional Chamber of the Society of lovers of the land of Sucha, and a neo-Gothic orangery.

Sucha BeSkIDzka Castle


Wzdłuż doliny rzeki Ropy malowniczo rozcią-gają się zabudowania wsi Szymbark. W XIV w. była ona tak znaczną i ludną osadą, że otrzy-mała prawa miejskie. Jednak szybciej rozwija-jące się sąsiednie Gorlice zdominowały go i pod koniec XVI w. Szymbark utracił status miasta. Należał on przez kilka wieków do możnego rodu Gładyszów, pieczętujących się herbem Gryf. W XVII w. przeszedł w ręce Strońskich, a następnie Siedleckich i Bronikowskich. Pod koniec XVIII w. należał do prałata gnieźnień-skiego, ks. Jana Bochniewicza. Później, opusz-czony, popadł w ruinę. W XIX w. był użytkowa-ny jako gorzelnia.pierwotny dwór Gładyszów istniał w Szymbar-ku w połowie XV w. Obecny został wzniesiony w latach 40. XVI w., a pod koniec tegoż wieku nastąpiła druga faza budowy dworu, kiedy to uzyskał on swój ostateczny kształt. Prawdo-podobnie w latach 1589-1590 wzbogacił się o wystrój rzeźbiarski oraz dekorację sgraffito-wą ścian zewnętrznych. W 1656 r. został spalo-ny przez wojska Rakoczego. Pomimo starannej odbudowy nie wrócił już do dawnej świetności. Dziś obiekt znajduje się pod opieką Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu.

SzyMBark, dwór obronny

kasztel zbudowany został na planie prostokąta o wymiarach dwadzieścia na trzynaście metrów, z kamienia łamanego i cegły. Piętrowy, posado-wiony na wysokich piwnicach, posiada w naro-żach baszty alkierzowe, wzbogacone nadwieszo-nymi wykuszami. Budynek wieńczy arkadkowa attyka, a zdobią go pozostałości dekoracji sgraf-fitowej i ramowej. piwnice kasztelu są podzielone na dwa dłu-gie pomieszczenia, nakryte sklepieniami ko-lebkowymi. Parter mieści dwie izby oraz sień, a na piętrze znajduje się niewielka izba oraz duża, oświetlona z trzech stron sala. Pomiesz-czenia piętra miały charakter reprezentacyjny. Przylegające do nich narożne małe salki w al-kierzach służyły celom mieszkalnym. W dwóch alkierzach zachowały się kominek i piec oraz reszty dekoracji malarskiej. kasztel w Szymbarku jest najlepiej zachowanym na ziemiach polskich przykładem prostokątnego, zwartego dworu obronnego z narożnymi alkierza-mi, zwieńczonego okazałą attyką. Jak dotąd nie udało się ustalić budowniczego kasztelu i wciąż nie wiadomo, skąd pochodziły wzorce do jego budo-wy. Być może wywodzą się one z terenów Italii lub z Węgier, gdzie Gładysze mieli rozległe kontakty.

Stretched along the Ropa river valley, the vil-lage of Szymbark is pleasing to the eye. In the 14th century, the village grew in importance and its population increased in number so that it obtained the status of a town. Howev-er the neighbouring Gorlice grew even faster and gained precedence over Szymbark, which consequently lost its municipal rights towards the end of the 16th century. For several hun-dred years Szymbark belonged to the mighty Gładysz family whose coat-of-arms was a Griffin. In the 17th century, these lands were owned successively by the Stroński, Siedlecki, and Bronikowski families. Towards the end of the 18th century, the Szymbark estate was held by the prelate of Gniezno, priest Jan Bochnie-wicz. later, abandoned, it fell into ruin. In the 19th century, it was used as a distillery.the original manor of the Gładysz family in Szymbark was already in existence in the mid-15th century. The one we see today was con-structed in the 1540s and further extended at the end of the same century – it is then that it acquired its final form. It probably received the elaborate sculpted ornaments and the sgraffito decoration of the outer walls in 1589-1590. In 1656, the Hungarian army of George II Rákóczi (1621-1660) burnt the manor down, and even though it was carefully restored, its golden age was long gone. Today it remains under the care of the District Museum in Nowy Sącz. the castellated manor, or keep, was built on the plan of a rectangle 20×13 metres, using stone blocks and brick. Two storeys high, its founda-tions are formed of high vaulted cellars, and in the corners it features distinct rectangular tow-ers with overhanging bays. It is finished with an arcaded parapet wall, and decorated with traces of sgraffito and frame decorations. the cellars are subdivided into two elongated chambers covered with barrel vaults. On the ground floor we find two chambers and a ves-tibule, and on the upper floor, one small room and a large hall with windows facing in three di-rections. The upper rooms were grander, while the adjacent small rooms within the towers constituted the personal quarters of the resi-dents. The latter feature an original fireplace, a stove, and traces of painted wall decorations. throughout Poland, the manor in Szymbark is perhaps the finest preserved example of a com-pact, rectangular castellated manor, with its characteristic corner towers and an elaborate parapet wall. So far, it has not been possible to establish which builder or architect constructed the Szymbark keep, and the dispute over the origins of the building is still open. We still do not know the sources upon which it was mod-elled. Perhaps they are to be found somewhere in Italy or Hungary, with which the Gładysz family was strongly connected.

SzyMBark Fortified Manor


Nad zabudowaniami Nowego Wiśnicza do-minuje wzniesiony na rozległym wzgórzu za-mek. Pierwotna, gotycka budowla powstała tutaj w XV w. dzięki Kmitom herbu Szrenia-wa, do których Wiśnicz należał już w XIV w. Wcześniej osada wymieniana w dokumentach w 1242 r. była własnością klasztoru w Staniąt-kach. Rozbudowany w 1. poł. XVI w. staraniem Piotra Kmity zamek przybrał formę renesanso-wej rezydencji. W 1593 r. zamek odkupił Sebastian lubomirski, który chciał go przeznaczyć na siedzibę rodu. W latach 20. XVII w. syn Sebastiana, Stanisław, przekształcił renesansowy budynek w okazałą, wczesnobarokową rezydencję i zarazem wa-rownię. Pracami kierował nadworny architekt lubomirskich, Maciej Trapola.

WIśNIcz, zamek

zniszczony i zrabowany w czasie najazdu szwedz-kiego zamek zmieniał wielokrotnie właścicieli, by w 1901 r. powrócić w ręce lubomirskich. Pra-ce konserwatorskie rozpoczęto jeszcze w okresie międzywojennym, a po przejęciu zamku przez państwo w 1945 r. były kontynuowane. Obecnie obiekt znajduje się pod opieką Muzeum Okrę-gowego w Nowym Sączu i stanowi jego oddział. Część pomieszczeń zajmuje hotel „Kmita”.zamek otaczają fortyfikacje typu włoskiego w formie pięcioboku z bastionami na narożni-kach. W bastionach mieściły się kazamaty, sale dla załogi i stajnie nakryte dachami lub nasypami ziemnymi. Od strony wschodniej znajduje się trój-dzielna brama z większym, sklepionym półkoliście, środkowym wjazdem dla wozów. Bramę zdobią kolumny, belkowanie i woluty, a w jej zwieńcze-

niu znajduje się tablica z napisem dotyczącym rozbudowy zamku oraz herb lubomirskich. Mieszczący się pośrodku systemu obronnego zamek jest murowaną, czteroskrzydłową bu-dowlą z czterema wieżami w narożach i piątą pośrodku skrzydła północnego. Wewnątrz za-mku znajduje się dziedziniec z krużgankami i okrągłą klatką schodową w północno-wschod-nim narożniku. Nieodzownym elementem za-mku pełniącego rolę rodowej siedziby była kaplica z kryptą. Znajduje się ona w skrzydle wschodnim, a zdobią ją wewnątrz stiuki Jana Chrzciciela Falconiego. W salach zamku można podziwiać piękne i niezwykle cenne wyposaże-nie: kamienne i marmurowe portale, kominki, sztukaterie i malowidła ścienne, a w krypcie pod kaplicą – sarkofagi lubomirskich.

the castle, erected on a broad hilltop, is a dom-inant landmark of Nowy Wiśnicz. The original Gothic building was erected in the 15th century by the Kmita family of the Szreniawa coat-of- -arms, who acquired the ownership of Wiśnicz in the previous century. The previous owner of the settlement, first mentioned in documents from 1242, was the monastery of Staniątki. The castle, extended in the first half of the 16th century under the supervision of Piotr Kmita, was turned into a Renaissance residence. In 1593 the castle was bought by Sebastian lubomirski, who intended to turn it into his family dwelling. In the 1620s his son Stanisław converted the Renaissance building into a glam-orous castle and a fortress in early Baroque style. The remodelling was supervised by the lubomirski family architect, Matteo Trapola. Damaged and plundered during the Swedish raids, the castle changed hands several times, but eventually, in 1901, it was restored to the lubomirski family. Reconstruction works were begun between the two world wars and were continued after the nationalisation of the cas-tle in 1945. Nowadays the Regional Museum in Nowy Sącz takes care of the castle, which has become a local branch of the museum. Some of the rooms have been leased to the ‘Kmita’ hotel.the castle is surrounded by Italian-style pen-tagonal fortifications with bastions in the corners of the ramparts. The bastions used to house the casemates, rooms for the troops, and stables, covered with roofs or embank-ments. The tripartite gate with a centrally lo-cated vast, semicircular entrance for the carts is situated in the eastern part of the fortifi-cations. The gate is decorated with columns, beams and volutes and its finial encompasses a plaque with an inscription commemorating the castle’s extension, accompanied by the lubomirski family coat-of-arms. the castle, situated in the middle of the forti-fication system, is a brick four-wing building. It has four corner towers, and the fifth one is located in the middle of the northern wing. The courtyard inside the castle has galler-ies and a round stairway in the north-west-ern corner. In every seat of a noble family, a chapel with a crypt was indispensable. Here it is located in the eastern wing and its interior was decorated by Giovanni Battista Falconi. The rooms of the castle are beautifully and sumptuously equipped with stone and marble portals, fireplaces, mouldings and murals. The crypt under the chapel contains sarcophagi of the lubomirskis.

WIśNIcz Castle


zator, położony nad Skawą w Kotlinie Oświę-cimskiej, istniał jako wieś już w XII w. Prawa miejskie nadał mu w 1292 r. książę cieszyński Mieszko. W 1445 r. powstało księstwo zator-skie, które książę Janusz IV sprzedał w 1494 r. Janowi Olbrachtowi, z prawem dożywotniego władania. Kiedy w 1513 r. zginął ostatni książę zatorski, miasto stało się siedzibą starostwa, a ostatecznie, w 1564 r., włączono je do Ko-rony. Dobra zatorskie kupił w 1778 r. starosta Fryderyk Piotr Dunin; później należały m.in. do Poniatowskich i Tyszkiewiczów. W 1833 r. stały się własnością Potockich. pierwotny zamek książęcy zbudowano tu-taj po 1455 r. Przebudował go Fryderyk Piotr Dunin w 2. poł. XVII w. Obecny wygląd zamku to efekt prac przeprowadzonych w 1836 r. na zlecenie Aleksandra Potockiego przez Fran-ciszka Marię lanciego i Parysa Filippiego. Za-mek stał się romantyczną rezydencją o cechach

zator, zamek

neogotyku angielskiego. Jego wnętrza ozdobili Kajetan Goliński i Włoch liatti. Zdewastowany w czasie II wojny światowej, później odrestau-rowany, był m.in. siedzibą Rybackiego Zakładu Doświadczalnego. Obecnie rodzina Potockich czyni starania o odzyskanie majątku.zbudowany na wysokim brzegu Skawy zamek otoczony jest ogrodem krajobrazowym. Wejście na teren posiadłości prowadzi przez neogoty-cką, ceglaną bramę z krenelażem. Murowany, dwupiętrowy zamek został założony na planie prostokąta, z aneksami przy krótszych bokach. Elewacja frontowa jest zaakcentowana czte-ropiętrową wieżą pośrodku, lekko wysuniętą przed lico ściany i zwieńczoną krenelażem. Nad oknami parteru widoczne są maswerkowe zdo-bienia w formie oślego łuku, a nad oknami pię-tra – gzymsy z arkadkami. Wejście do budynku prowadzi przez neogotycki portal do sklepionej sieni z posadzką ozdobioną

herbem Potockich. Z niej na prawo wiodą drzwi do tzw. Sali Paprociowej, a za nią – do Sali Bluszczowej. Nakryte wielodzielnymi sklepie-niami sale dekorowane są pasami malowanych liści paproci i bluszczu. Po lewej stronie sieni mieści się zdobiona barwnymi malowidłami Sala Myśliwska. Sklepienie sali, podzielone stiukowymi listwami na pola o różnym kształ-cie, wypełnia malowana dekoracja o motywach groteskowych oraz krajobrazy. W Sali Myśliw-skiej zamku barwna polichromia pokrywa nie tylko sklepienie i ściany, ale również neogo-tycki piec i płyciny drzwi. Drzwi obramione są malowaną w kwiaty bordiurą, a w dekorację płycin wpleciono herby właścicieli zamku: Ła-będź, Pilawa Srebrna i Złota. Za Salą Myśliwską znajduje się Złota Sala, której sklepienie, de-korowane sztukateriami o motywach meandra i kasetonami z rozetami, było niegdyś ozdobio-ne prawdziwym złotem.

zator village, located by Skawa river in the Oświęcim Valley, has existed since the 12th century. It was granted town rights by Mieszko, Prince of Cieszyn, in 1292. The Princedom of Zator was established in 1445. Its ruler, Janusz IV, sold it to King Jan Olbracht in 1494, reserv-ing for himself lifelong rights to the land. After the tragic death of the last Prince of Zator in 1513, the town became a seat of the starosty office, and eventually in 1564 it was incorpo-rated into the royal domain. In 1778 the Zator estate was bought by the starost Fryderyk Piotr Dunin; its subsequent owners included the Po-niatowski and Tyszkiewicz families. In 1833 Za-tor changed hands again, becoming a property of the Potocki Family. the original castle was built some time after 1455 and remodelled by Fryderyk Piotr Dunin in the latter half of the 17th century. The cas-tle owes its present appearance to the work commissioned by Aleksander Potocki and per-formed by Francesco Maria lanci and Paris Filippi in 1836. The castle metamorphosed into a romantic residence in an English Gothic style. The interiors were decorated by Kajetan Goliński and an Italian architect named liatti. The castle was ruined during the second world war and restored to accommodate – among other tenants – the Experimental Fishery In-stitute. Currently, the Potockis are striving to regain their property.the castle is situated on a high slope descend-ing to the Skawa river, and surrounded by a landscape park. The approach to the residence leads through the neo-Gothic crenellated brick gate. The brick two-storey castle has the shape of a rectangle, with annexes on the shorter sides. The front façade has a characteristic, centrally situated four-storey tower, which protrudes slightly from the wall. The tower is crenellated, its ground-floor windows crowned with arched tracery decoration, and in the up-per floors embellished with arcaded cornices. the building is entered through a neo-Gothic portal leading to a vaulted hall, its floor deco-rated with the Potocki family coat-of-arms. The door on the right opens onto the so-called ‘Fern Room’, adjoining the ‘Ivy Room’. Both rooms are covered with multipartite vaults and deco-rated with painted belts of fern and ivy leaves. The ‘Hunters’ Room’ situated to the left of the hall is decorated with colourful paintings. Stuc-co bands divide the vault into fields of varying shape, decorated with grotesques and land-scape paintings. The colourful decoration of the Hunters’ Hall covered not only the ceiling and the walls, but also the stove and door panels. The door is framed with a rim of painted flow-ers, and the panel features entwined coats-of- -arms of the castle’s owners: Łabędź, Pilawa Srebrna and Pilawa Złota. Decorated with stuc-co meanders and rosetted coffers, the vaulting of the Golden Hall adjacent to the Hunters’ Hall was once gilded with true gold.

zator Castle

pałace I DWoryPAlACES, MANSIONS

AND MANORS

X X MDDK | 37

• krakóW

• WIeLIczka

• zakopaNe

• krzeSzoWIce • BraNIce• IgołoMIa

• MłoSzoWa• trzeBINIa

• WySoka

• StrySzóW• gorzeń górNy

• łopuSzNa

• groDkoWIce

• oSIek

• poręBa WIeLka

• LaSkoWa• JEżóW

• MoDLNIca• toMaSzoWIce

• paSzkóWka

• Dołęga

• NaWoJoWa

pałace I DWoryPAlACES MANSIONS

AND MANORS

BraNIce, DWóR (TZW. lAMUS) 38Dołęga, DWóR 40gorzeń górNy, DWóR EMIlA ZEGADŁOWICZA 42groDkoWIce, PAŁAC żElEńSKICH 44IgołoMIa, PAŁAC 46kąśNa DoLNa, DWOREK I. J. PADEREWSKIEGO 48koścIeLNIkI, PAŁAC 50krakóW, DWOREK JANA MATEJKI W KRZESŁAWICACH 52krakóW, DWOREK WŁODZIMIERZA TETMAJERA 54krakóW, PAŁAC BISKUPA ERAZMA CIOŁKA 56krakóW, PAŁAC GóRKóW 58krakóW, PAŁAC I PARK IM. ERAZMA JERZMANOWSKIEGO 60krakóW, PAŁAC W BAlICACH 62krakóW, PAŁAC WIElOPOlSKICH 64krakóW, RyDlóWKA 66krzeSzoWIce, ZESPóŁ PAŁACOWO-PARKOWy POTOCKICH 68LaSkoWa, DWóR 70łopuSzNa, ZESPóŁ DWORSKI 72MłoSzoWa, ZAŁOżENIE PAŁACOWO-PARKOWE 74MoDLNIca, DWóR 76NaWoJoWa, PAŁAC 78oLkuSz, DWOREK MACHNICKICH 80oSIek, PAŁAC 82paSzkóWka, PAŁAC 84płaWoWIce, PAŁAC 86poręBa WIeLka, DOM WŁADySŁAWA ORKANA 88StrySzóW, DWóR 90toMaSzoWIce, ZESPóŁ DWORSKI 92trzeBINIa, DWóR ZIElENIEWSKICH 94WIeLIczka, PAŁAC KONOPKóW 96WygIełzóW, DWóR Z DROGINI W NPE 98WySoka, DWóR 100zakopaNe, DOM POD JEDlAMI 102

• AlWERNIA

• OśWIęCIM

• SęKOWA

• SŁAWKóW

• SZCZyRZyC

• MIECHóW

• HEBDóW


• SZAlOWA

• OWCZARy

• BIECZ

• IMBRAMOWICE

• TARNóW• NIEPOŁOMICE

• CZCHóW

• NOWy SąCZ


• ŁAPCZyCA

• STARy S ACZ

• GRyWAŁD

• STANIąTKI

• TROPIE

• oLkuSz

• BOBOWA

• TUCHóW

• CZERNA

• SUCHA BESKIDZKA


• NIEDZICA

• NOWy WIśNICZ

• PIESKOWA SKAŁA

• DęBNO

• SZyMBARK

• ZATOR

• CIężKOWICE


• JURGóW

• FRyDMAN

• BARTNE• GOŁKOWICE

• SZCZUCIN

• BOCHNIA

• ZUBRZyCA

• SZCZAWNICA

• HARMężE

• STRóżE

• BRZESKO

• KRyNICA

• KORZKIEW

• kąśNa DoLNa

• koścIeLNIkI

• płaWoWIce

• BEJSCE

• GRODZISKO

• lACHOWICE

• PTASZKOWA

• TyNIEC

• lANCKORONA

• GRyBóW

• ŁUżNA


Branice to jedna ze starszych podkrakowskich miejscowości, leżąca na wschód od miasta. W dokumentach nazwę Branice wzmiankowa-no już w 1250 r., kiedy książę Bolesław Wstyd-liwy przyznał wojewodzie krakowskiemu, Kle-mensowi, prawo łowienia tutaj bobrów. Wieś od początku istnienia aż do końca XVIII w. była własnością Gryfitów i siedzibą rodową Brani-ckich pieczętujących się herbem Gryf.zespół dworsko-parkowy w Branicach tworzy kilka budynków oraz otaczający je park z resz-tami założenia krajobrazowego. Najważniej-szym i najstarszym elementem zespołu jest budowla zwana lamusem, będąca pierwotną siedzibą rodu. Nieopodal znajduje się klasycy-styczny, murowany dwór z 1. poł. XIX w., z ko-lumnowym portykiem.Budynek zwany lamusem stanowił niegdyś główną siedzibę Branickich. Jego pierwotne zręby pochodzą z początku XVI w., kiedy to był zapewne wieżą obronno-mieszkalną. Rozbu-dowy siedziby dokonał ok. 1603 r. Jan Branicki herbu Gryf, starosta niepołomicki, kasztelan żarnowiecki i biecki. Modernizację budynku powierzył Branicki krakowskiemu warsztato-wi Santiego Gucciego. W wyniku przebudo-wy powstała piętrowa, murowana budowla, na rzucie zbliżonym do kwadratu (o wymiarach 11,45×9,80 m), o późnorenesansowej formie. ściany tzw. lamusa pokrywa dekoracja sgraffi-towa, a dach pogrążony zasłania attyka z arka-dami i grzebieniem krenelażowym. Na kamiennych piwnicach przesklepionych kolebkami znajdują się pomieszczenia parteru wzniesione z cegły: sień ze schodami na piętro oraz sala nakryta sklepieniem kolebkowym z lu-netami. Na piętrze mieści się wielka sala o pięk-nym kamieniarskim wystroju. Są to okna w re-nesansowych obramieniach i portal o wklęsłym gzymsie, dekorowany liśćmi akantu i zwieńczo-ny długą ślimacznicą z herbem Gryf. Jest tutaj także sięgający sufitu kominek, obudowany płaskorzeźbionymi płytami z kamienia piń-czowskiego, zdobiony hermami zwierzęcymi, gzymsami oraz herbami w kartuszach.Na terenie zespołu pałacowo-parkowego znaj-duje się Oddział Muzeum Archeologicznego w Krakowie, a w tzw. lamusie prezentowana jest ekspozycja o charakterze archeologicznym.

BraNIce, dwór (tzw. lamus)

Branice is one of the oldest settlements in the vicinity of Kraków, situated to the east of the city. In written documents, the name Bran-ice was mentioned as soon as in 1250, when Prince Bolesław Wstydliwy (Boleslaus the Mod-est) granted the Voivode of Kraków, Klemens, the right to hunt local beavers. From its incep-tion until the end of the 13th century, the vil-lage was owned by the Gryfita clan, and served as the family seat of the Branickis of the Gryf coat-of-arms.the manor and park compound in Branice con-sists of several buildings and a surrounding park in which traces of the original concept can be seen. The most important and oldest build-ing is the lamus or storehouse, the original dwelling of the family; next to it is the 19th- -century manor. Nearby stands a classicist man-sion from the first half of the 19th century with a colonnaded portico.the ‘storehouse’ was once the main residence of the Branicki family. It originated in the early 16th century, when it probably acted as a resi-dential and defensive tower. It was extended around 1603 by Jan Branicki of the Gryf coat-of-arms, a starost at Niepołomice, castellan in żarnowiec and Biecz. Branicki commissioned the Kraków workshop of Santi Gucci to carry out the modernisation project. As a result of the remodelling, a two-storey brick construction was built on the plan of a nearly regular square (11.45×9.80m), late Renaissance in form. The walls of the lamus are covered with sgraffito, and a receded roof is concealed behind an attic with a balustrade and decorative detail. atop the barrel-vaulted cellars rises the brick ground floor: an entrance hall with a staircase to the first floor, and a room covered with a barrel vault incorporating lunettes. Upstairs we find an extensive chamber with magnificent stonework: windows in Renaissance frames and a doorway with a recessed cornice, deco-rated with Acanthus leaves and a volute bear-ing the Gryf coat-of-arms. There is a ceiling-high fireplace, surrounded with Pińczów stone slabs with bas-reliefs of animals, family crests, and carved cornices. as the manor and park are a branch of the Ar-chaeological Museum in Kraków, an archaeo-logical exhibition is open in the ‘storehouse’.

BraNIce Manor


W płaskim krajobrazie, w widłach Wisły i Du-najca, otoczony drzewami stoi skromny dwór o charakterystycznej, tradycyjnej formie siedzi-by szlacheckiej. Ma drewniane, bielone ściany i wysoki dach kryty gontem. Od frontu znajduje się ganek oparty na dwóch filarach i obrośnięty dzikim winem, a przed nim – kolisty gazon. pierwszy dwór w Dołędze postawiono ok. 1820 r., kiedy to wieś została zakupiona przez prywat-nych właścicieli (podczas licytacji dóbr kościel-nych przejętych przez rząd austriacki). Wcześniej Dołęga należała do posiadłości biskupstwa krakowskiego. Obecny dwór został wybudowa-ny w połowie XIX w. przez Marię Pikuzińską- -Güntherową. Córka Marii i Aleksandra Günthera, Maria Güntherówna, wyszła za mąż za pisarza Ignacego Maciejowskiego („Sewera”), dzięki któremu na przełomie XIX i XX w. we dworze bywali Adam Asnyk, Włodzimierz Tetmajer, lu-cjan Rydel, Stanisław Przybyszewski, a także młody Stanisław Wyspiański. Majątek uniknął parcelacji po II wojnie świato-wej i aż do lat 70. XX w. był własnością Jadwigi z Wolskich Tumidajskiej, która odziedziczyła go po przodkach. W 1973 r. przekazała ona dwór

Dołęga, dwór

państwu z przeznaczeniem na muzeum. Od dwu-dziestu lat z ramienia Muzeum Okręgowego w Tarnowie gospodarują w nim Irena i Włady-sław Konieczni. Modrzewiowy, parterowy dwór zbudowano w konstrukcji zrębowej na planie podkowy. Główny trakt z gankiem, mieszczący jadalnię, salon i gabinet, pełnił rolę reprezentacyjną. Skrzydła były prywatną przestrzenią gospoda-rzy: we wschodnim skrzydle znajdowały się sy-pialnie, a w zachodnim – kuchnia i spiżarnia. W salonie, urządzonym meblami biedermeie-rowskimi i secesyjnymi, można obejrzeć foto-grafie Güntherów oraz ich przyjaciół bywają-cych w Dołędze. Narożny gabinet, wyposażony XIX-wiecznym kompletem mebli z orzecha, mie-ści pamiątki związane z powstaniem stycznio-wym i rabacją chłopską. Z gabinetu prowadzi wejście do pokoju prof. Michała Siedleckiego, wybitnego biologa i podróżnika. Ostatni pokój ekspozycji – sypialnię Jadwigi Tumidajskiej, urządzoną secesyjnymi meblami, zdobią po-darowane jej przez Jana Bartosińskiego obrazy autorstwa Stanisława Wyspiańskiego. W zabyt-kowych wnętrzach zachowały się także piece kaflowe z połowy XIX w.

amid the flat landscape between the Wisła and Dunajec rivers, surrounded with trees and pre-ceded by a round lawn, stands a country man-or. It has the modest and characteristic aspect of a traditional home of Polish gentry: wooden, whitewashed walls, a tall shingle roof, and a front porch supported on two pillars overgrown with vines. the first manor in Dołęga was built around 1820, when the village was bought by private owners at the auction of former ecclesiastical estates appropriated by the Austrian govern-ment. Prior to that, Dołęga belonged to the domain of the Kraków bishopric. The present manor was built on the commission of Maria Pikuzińska-Güntherowa, who as a child saw the tragic events of the 1846 peasants’ upris-ing. Remembering her childhood experience, she later established a school for peasant chil-dren in Dołęga. The daughter of Maria and Ale-ksander Günther, Maria Güntherówna married writer Ignacy Maciejowski, known as ‘Sewer’. The manor then saw many famous visitors at the turn of the 19th and 20th centuries: the po-ets and painters Adam Asnyk, Włodzimierz Tet-majer, lucjan Rydel, Stanisław Przybyszewski, and the young Stanisław Wyspiański. the estate escaped dismantling after the sec-ond world war, and until the 1970s it remained

Dołęga Manorthe property of Jadwiga Tumidajska, née Wol-ska, who inherited it from her ancestors. In 1973, she presented the manor – intended for a museum – to the Polish State. For the last 20 years the house has been cared for by Ire-na and Władysław Konieczny on behalf of the Tarnów District Museum. this single-storey manor was built in larch wood, on a frame structure and the plan of a horseshoe. The main circulation passage, with the porch, dining room, drawing room, and cabi-net, was more public, while the wings were pri-vate: the eastern wing hid the bedroom, and the western contained the kitchen with the pantry. In the drawing room, furnished in Biedermeier and art nouveau styles, photographs of previ-ous inhabitants and their guests can be seen. The corner study, fitted with a 19th-century a walnut furniture set, contains mementoes of the January Uprising and the Peasants’ Rebellion. Adjoining it is the room of Profes-sor Michał Siedlecki, a famous naturalist and traveller. The last room on display – Jadwiga Tumidajska’s bedroom, with furniture in an art nouveau style – boasts two paintings by Stanisław Wyspiański, a gift of Jan Bartosiński to the hostess. Preserved in the historical inte-riors are stone and tiled stoves from the mid- -19th century.


Wieś Gorzeń Górny leży na przedgórzu Beskidu Małego, kilka kilometrów na południe od Wado-wic. Założona na prawie niemieckim po 1333 r., należała w 2. poł. XV w. do rodu Gorzeńskich. Później wieś kilkakrotnie dzielono i zmieniała ona właścicieli. Po 1725 r. należała do rodziny Skorupków-Padlewskich, z którą należy wią-zać budowę obecnego dworu. W 1873 r. część Gorzenia Górnego z dworem rozparcelowano. Wtedy to siedemnastohektarową posiadłość z parkiem i dworem zakupił Tytus Zegadłowicz. W 1908 r. majątek stał się własnością poety i pisarza Emila Zegadłowicza (1888-1941). gorzeniecki dwór stoi u stóp wzgórza Gro-dzisko, w parku, gdzie wiele drzew zasadził i pielęgnował Tytus Zegadłowicz. Pierwotnie parterowy dwór rozbudowano na przełomie XVIII i XIX w., a w połowie XIX w. nadano mu charakter klasycystyczny: dobudowano kolum-nowy ganek i nadbudowano piętro. Generalny remont mocno zniszczonego budynku, przepro-wadzony przez Tytusa Zegadłowicza, nie zmie-nił jego bryły. Dwór pozostał klasycystycznym, piętrowym budynkiem, założonym na planie prostokąta, z czterokolumnowym gankiem od frontu. Z pierwotnego dworu zachowały się sklepienia w trzech salach na parterze; w jednej z nich znajdowała się zapewne kaplica. W czasach, kiedy mieszkał tu Emil Zegadłowicz, a szczególnie w latach 20. XX w., dwór był waż-nym ośrodkiem życia kulturalnego. Spotykali się w nim pisarze i artyści związani i współpra-cujący z założoną przez Zegadłowicza grupą poetycką „Czartak”: Edward Kozikowski, Jani-na Brzostowska, Tadeusz Szantroch, Bolesław leśmian, Julian Fałat, Wojciech Weiss i wielu innych. W 1946 r. żona poety i jego córka uporządko-wały zbiory i otworzyły we dworze muzeum biograficzne Zegadłowicza. Dzięki temu można tu dzisiaj oglądać zgromadzone przez poetę dzieła: kolekcję grafik i obrazów J. Mehoffera, J. Matejki, l. Wyczółkowskiego, V. Hoffmana, ki-limy J. Hulewicza oraz interesujące rzeźby miej-scowego artysty ludowego, Jędrzeja Wowry.We dworze znajdują się też pamiątki po poecie, rękopisy jego utworów, a także „Księga Gości i Zdarzeń”, czyli kronika dworu w Gorzeniu, prowadzona przez Zegadłowicza od 1932 r. W muzeum obejrzeć można również oryginal-ne piece z poł. XIX w. oraz dekorację sieni wy-konaną w latach 30. XX w. przez Franciszka Suknarowskiego i Wincentego Bałysa, uczniów Xawerego Dunikowskiego.

gorzeń górNy, dwór Emila Zegadłowicza

the village of Gorzeń Górny lies in the foothills of the Beskid Mały mountains, several kilo-metres south of Wadowice. Chartered on the power of the German law after 1333, in the second half of the 15th century it was owned by the Gorzeński family. The estate was then repeatedly divided, and the village changed owners several times; after 1725 it belonged to the Skorupko-Padlewskis, who commissioned the construction of the manor we see today. In 1873, part of the Gorzeń Górny estate was parcelled. It was then that Tytus Zegadłowicz bought a 17-hectare property with the park and the manor in it. In 1908, poet and writer Emil Zegadłowicz (1888-1941) succeeded to the estate. the mansion stands in the foothills of Grodzisko mountain, in the park where Tytus Zegadłowicz personally planted and tended many trees. The original one-storey manor was extended first at the turn of the 18th and 19th centuries, and in the mid-19th century it gained its classicist appearance, when the colonnaded porch and another storey were added. A comprehensive restoration of the fairly run-down mansion, carried out by Tytus Zegadłowicz, did not in-troduce any substantial changes: the manor remained a one-storey rectangular building,

with a four-column porch at the front. Original vaults remain in three chambers downstairs, one of which probably served as a chapel. In the days of Emil Zegadłowicz, particularly in the 1920s, the manor was a hub of cultural activity. Writers and artists associated with the “Czartak” poetry group, which Zegadłowicz had established, held regular meetings there. The members included Edward Kozikowski, Janina Brzostowska, Tadeusz Szantroch, Bolesław leśmian, Julian Fałat, Wojciech Weiss, and many more. In 1946, the poet’s widow and daughter cata-logued his collections and archives and opened the Zegadłowicz museum. And so today we can admire the artworks he collected: draw-ings and paintings by J. Mehoffer, J. Matejko, l. Wyczółkowski, and V. Hoffman, tapestries by J. Hulewicz, and interesting works by a local folk sculptor, Jędrzej Wowro. The manor holds numer-ous mementoes of the poet, his manuscripts, as well as the ‘Book of Guests and Events’, a chron-icle of the manor in Gorzeń, which Zegadłowicz had kept since 1932. Noteworthy too are the original stoves dating back to the mid-19th cen-tury, and the vestibule decoration of the 1930s, the work of Franciszek Suknarowski and Win-centy Bałys, Xawery Dunikowski’s students.

Emil Zegadłowicz’s Manor in gorzeń górNy


Leżące w połowie drogi między Wieliczką a Bochnią Grodkowice wzmiankowane były już pod koniec XIV w. Od XV stulecia należały one rodu Zadorów-lanckorońskich z Brzezia; w 1. poł. XVI w. wieś została na pewien czas wy-dzierżawiona królowej Bonie Sforzy. W 1623 r. Zofia z lanckorońskich sprzedała Grodkowice Stanisławowi żeleńskiemu z żelanki, do które-go należały także lucjanowice. Rodzina żeleń-skich mieszkała w Grodkowicach przez ponad trzy stulecia, aż do czasów II wojny światowej. Po 1945 r. dobra grodkowickie upaństwowiono. Obecnie w pałacu mieści się siedziba Dyrekcji Zakładu Doświadczalnego Hodowli i Aklimaty-zacji Roślin.Najstarszy dwór w Grodkowicach został zbudo-wany przez lanckorońskich zapewne w wieku XV i przetrwał do 1666 r., kiedy to syn Stani-sława żeleńskiego, Marcjan, odziedziczył wieś i nakazał tu wznieść dom będący kopią dworu z lucjanowic. Na początku XX w. Grodkowice przeszły w ręce Władysława żeleńskiego, bra-tanka kompozytora. Stary, XVII-wieczny dwór nie nadawał się do mieszkania, wobec czego żeleński postanowił zbudować nową siedzibę. Jej zaprojektowanie zlecił Teodorowi Talow-skiemu, słynnemu architektowi krakowskiemu, znanemu z realizacji kamienic „Pod śpiewającą żabą”, „Pod Pająkiem” i wielu innych. pałac zbudowano w 1902 r. na planie zbliżo-nym do kwadratu, z cegły i jasnego kamienia. Zwartą bryłę piętrowego budynku architekt wzbogacił narożną, ukośnie usytuowaną wieżą, loggiami i werandą od strony ogrodu; zazna-czył również obniżeniem wysokości narożną, parterową część kuchenną. Z zewnątrz ściany zdobi skromny fryz ceglany oraz gładko opra-cowana kamieniarka obramień okien, drzwi i loggii. Na wieży umieszczono datę budowy, a nad głównym wejściem do pałacu tablicę z sentencją: „Sibi amico et posteritati” („Sobie, przyjacielowi i potomności”). Wejście to prowa-dzi do centralnie umieszczonego, piętrowego westybulu, który na wysokości drugiej kondyg-nacji obiega drewniany ganek. W westybulu znajdują się wejścia do poszczególnych pokoi oraz części kuchennej, a także na klatkę scho-dową, która prowadzi na piętro.W pobliżu pałacu otoczonego parkiem znajdu-je się jeszcze wiele interesujących budynków gospodarczych tworzących niegdyś rozległy ze-spół folwarczny, m.in. czworaki, obory, stajnie i spichlerz.

groDkoWIce, pałac żeleńskich

halfway between Wieliczka and Bochnia, Grod-kowice can be traced back to the end of the 14th century. From the 15th century onwards, it belonged to the Zadora-lanckoroński fam-ily of Brzezie, and in 1471 King Kazimierz Jagiellończyk granted Magdeburg law to the vil-lage. In the first half of the 16th century, the village had been leased for some time to Queen Bona Sforza. In 1623, Zofia of lanckoroński sold Grodkowice to Stanisław żeleński of żelanki, who also owned lucjanowice. The żeleński family lived in Grodkowice for over three centu-ries, until the second world war. After 1945, the property was nationalised. At present, the pal-ace houses the Authorities of the Experimental Plant Breeding Station.the earliest manor in Grodkowice was built by the lanckoroński family probably in the 15th century and survived until 1666, when the son of Stanisław żeleński, Marcjan, succeeded to the property and commissioned the construc-tion of a new house, an ideal copy of the manor in lucjanowice. At the beginning of the 20th century, Grodkowice estate was inherited by Władysław żeleński, the composer’s nephew. The old, 17th-century manor was already fairly dilapidated and was not fit for dwelling, and therefore żeleński decided to have a new one

constructed. He commissioned the design from a famous Kraków architect, Teodor Talowski, best known for his houses known as ‘The Sing-ing Frog’, ‘The Spider’, and many others. the palace was built in 1902, of brick and light-coloured stone, the building’s outline ap-proximating a square. The compact shape of this two-storey edifice was supplemented with a corner tower, placed at an angle, with log-gias and a veranda on the side of the garden; while the corner, kitchen section was accentu-ated with the lowering of the storey. Outside, the walls were decorated with a modest brick frieze, and with smooth stonework of the windows, doorways, and loggias. The tower bears the date of construction, and the main entryway has a plaque with a latin motto: sibi amico et posteritati (for myself, my friend, and posterity). The entryway leads into the central, two-storey high vestibule, surrounded in the upper floor with a wooden gallery. From the vestibule, doors lead to particular rooms and the kitchen, as well as the staircase ascending to the upper floor. there are plenty of interesting farm buildings that surround the manor and the park, includ-ing quarters for farm workers, barns, stables, and a granary.

żeleński family Mansion in groDkoWIce


Igołomia jest położna na lewym brzegu Wisły, na terenie, który obfituje w ślady osadnictwa staro-żytnego i wczesnośredniowiecznego. Źródła pisa-ne wymieniają wieś w 1229 r., kiedy to dzieliła się na tzw. Igołomię Mniejszą, należącą do kolegiaty św. Floriana i Igołomię Większą, będącą uposaże-niem klasztoru tynieckiego. Sprzedana w 1402 r. Jakuszowi z Boturzyna, zmieniała wielokrotnie właścicieli. Od 1778 r. należała do Akademii Kra-kowskiej; na początku XIX w. przeszła w ręce Wo-dzickich, później rodziny Skorupków, a w 1870 r. wieś kupił Wilhelm Homolacz. Od początku XX w. zamieszkiwali w Igołomi Morstinowie; ostatnimi właścicielami była Karolina z Mycielskich Morst-inowa i jej córka Teresa Morstin. Pałac po grun-townym remoncie w latach 60. XX w. jest użytko-wany przez Instytut Archeologii i Etnologii PAN. klasycystyczny pałac, otoczony parkiem w sty-lu angielskim, został wzniesiony na przełomie XVIII i XIX w. z inicjatywy Franciszka Wodzickiego lub jego córki, z Wodzickich Przerębskiej. Muro-wany budynek jest od strony zajazdu piętrowy, a od ogrodu, na skutek znacznego spadku terenu, posadowiony na wysokich suterenach. Założony na planie prostokąta, ma czterokolumnowy por-tyk od frontu i ryzalit od strony ogrodu. Ryzalit

IgołoMIa, pałac

ten, mieszczący salon, na zewnątrz u dołu półko-listy, a powyżej trójboczny, zwieńczony jest attyką z wazonami. Nad wejściem głównym i sąsiednimi oknami znajduje się fryz z motywem fali. Wysokie okna parteru ozdabiają pod parapetami płyciny z meandrem oraz gzymsy nadokienne wsparte na konsolkach.główne wejście do pałacu wiedzie przez portyk do przestronnego hallu z kominkiem, za którym mieści się przechodzący przez dwie kondygna-cje, okrągły salon. Jego ściany zdobi osiem pły-cin wypełnionych stucco lustro i obiegający go w 2/3 wysokości fryz z gryfami w układzie antyte-tycznym. Salon nakrywa spłaszczona kopuła zdo-biona kasetonami i rozetami. W ścianie znajduje się marmurowy kominek z reliefem przedstawia-jącym ofiarę składaną Eskulapowi. Autorem tych dekoracji jest Fryderyk Baumann. Po obu stronach salonu znajdują się po dwa trakty pokoi, których wnętrza również zdobią sztukaterie o motywach roślinnych oraz fryz ze sfinksami.Mieszcząca się w pałacu Pracownia Archeolo-giczna Instytutu Archeologii i Etnologii PAN zgro-madziła tutaj interesujące zabytki archeologicz-ne, m.in. naczynia ceramiczne, narzędzia pracy i ozdoby wykonane kilka tysięcy lat temu.

Situated on the left bank of the Vistula, Igołomia, in an area well known for archaeological find-ings, is mentioned in written documents in 1229 as divided into Igołomia Minor, belonging to St Florian’s Collegiate Church and Igołomia Major, part of the Tyniec Abbey domain. Sold to Jakusz of Boturzyn in 1402, Igołomia of-ten changed hands. Since 1778 it belonged to the Kraków Academy, and in the beginning of the 19th century, to the Wodzickis, and then the Skorupkos. In 1870 the village was purchased by Wilhelm Homolacs. From the early 20th century, Igołomia Mansion was home to the Morstins, and its last owners were Karolina Morstin née Mycielska and her daughter Teresa Morstin. The mansion was thoroughly renovated in the 1960s and is used by the Institute of Ethnol-ogy and Archaeology of the Polish Academy of Sciences. the classicist, brick mansion surrounded by English-style garden was built at the turn of the 18th century to the commission of Franciszek Wodzicki or his daughter Przerębska née Wod-zicka. The rear part of the brick construction is raised upon high basements, as the grounds are sloping in that direction. It has a rectangu-lar outline, a front portico supported with four columns, and projected garden façade. The

IgołoMIa Mansion

projecting bay, which contains a drawing room, is semicircular at the bottom, and triangular in the upper part, where it closes in a parapet topped with vases. Above the main entrance and the side doors on either side runs a frieze with a wave motif. Tall ground floor windows are decorated with classical ornaments and cornices supported with ancones. the entrance through the main portico opens to a spacious hall with a fire-place, leading to a round drawing room, two-storeys high. Its walls are decorated with eight stucco lustro panels, and at two thirds of its height the room is surrounded with a frieze with pairs of grif-fins. It is covered with a flattened dome, deco-rated with caissons and rosettes. The marble fireplace is topped with a relief depicting the offering made to Esculapus. Fryderyk Baumann created the stuccos in the interior were created by Fryderyk Baumann. On either side there are two sets of rooms, whose interiors are also decorated with floral stuccowork and a frieze with sphinxes. the Institute of Ethnology and Archaeology of the Polish Academy of Sciences gathered here interesting archaeological findings, including ceramic vessels, tools, and decorations made a few thousand years ago.


kąśna Dolna lies a few kilometres west of Cięż- kowice, among the hills of Pogórze Ciężkowickie. Its history dates back to the reign of Casimir the Great (Kazimierz Wielki), who entrusted Jakub Rożen with the establishment of a vil-lage here. The Rożens were its hereditary own-ers until the latter half of the 17th century. In the 18th century, the village most probably belonged to Andrzej de Reklewski, from whom it was purchased early in the 19th century by the Gostkowskis. The construction of the manor house (1833) in Kąśna that we see today may be connected to Paweł Gostkowski, the contempo-rary owner of the domain.the remodelling of the manor and the changes to its setting were the contribution of the next owner, Ignacy Jan Paderewski, who purchased the estate in 1897 and would spend his sum-mers here for six successive years. Despite huge investments on behalf of the composer, the estate brought no revenue, so it was sold in January 1903. The new owners of Kąśna, the Kodrębskis, lived here until 1912, when they sold it to Stanisław Nowak, who managed it un-til 1945. At that time, the new authorities took over the manor, both the buildings and the park were destroyed, and a camping site was built in the vicinity of the manor. The long-term efforts

kąśna Dolna leży kilka kilometrów na zachód od Ciężkowic, pośród pagórków Pogórza Cięż-kowickiego. Jej historia sięga czasów Kazimierza Wielkiego, który powierzył Jakubowi Rożnowi założenie wsi na tym terenie. Rożnowie byli jej dziedzicami aż do 2. poł. XVII w. W XVIII stule-ciu wieś należała przypuszczalnie do Andrzeja de Reklewskiego, a na początku XIX w. zakupili ją Gostkowscy. Budowę istniejącego w Kąśnej dworku (1833) można powiązać z Pawłem Gost-kowskim, ówczesnym właścicielem majątku.przebudowa dworku i zmiana otoczenia była za-sługą kolejnego właściciela. Ignacy Jan Paderew-ski nabył tę posiadłość w 1897 r. i spędzał tutaj letnie miesiące przez kolejnych sześć lat. Pomi-mo poczynionych przez kompozytora ogrom-nych inwestycji, majątek nie przynosił zysków, więc w styczniu 1903 r. sprzedano go. Nowi właściciele Kąśnej, Kodrębscy, mieszkali tutaj do 1912 r. Później sprzedali majątek Stanisławowi

Nowakowi, który gospodarzył w nim do 1945 r. Wówczas nowe władze przejęły dwór; budynki i park zdewastowano, w pobliżu dworku wybu-dowano domki kempingowe. Wieloletnie dzia-łania Tarnowskiego Towarzystwa Muzycznego i wsparcie służb konserwatorskich doprowadzi-ły do objęcia ochroną dworu i parku w 1980 r., w efekcie zaś do ich przejęcia. Od 1998 r. posiad-łością zarządza Centrum Paderewskiego Tarnów – Kąśna Dolna.Stojący na łagodnym wzniesieniu dworek po-przedzony jest szerokim podjazdem i otoczony krajobrazowym parkiem w stylu angielskim. Murowany, parterowy budynek nakrywa niski, dwuspadowy dach. Wejście od frontu prowadzi przez otwarty ganeczek wsparty na czterech ko-lumnach zwieńczonych belkowaniem i attyką. Budynek zaplanowano na rzucie prostokąta, z podziałem na dwa trakty – frontowy i ogro-dowy, rozdzielone korytarzem. We wnętrzach

urządzonych dzięki meblom przekazanym przez Muzeum Narodowe w Warszawie znajduje się ekspozycja poświęcona osobie Ignacego Jana Paderewskiego. Część prezentowanych eks-ponatów należy do pierwotnego wyposażenia dworu w Kąśnej.W rozległym, 16-hektarowym parku znajduje się wiele miejsc o niepowtarzalnym uroku: staw z pomostem, 300-metrowa aleja lipowa i okazy kilkusetletnich dębów.Spośród wielu muzycznych wydarzeń odbywa-jących się Kąśnej, warto wspomnieć o letnich Muzycznych Spotkaniach u Paderewskiego oraz o organizowanym co dwa lata Festiwalu Muzyki Kameralnej „Bravo Maestro”.

kąśNa DoLNa, dworek I. J. Paderewskiego

I. J. Paderewski’s Manor in kąśNa DoLNa

of the Tarnów Music Society and the support of the heritage preservation services succeeded in obtaining legal protection for the manor and park in 1980, resulting in the takeover of the es-tate. Since 1998, it has been managed by the Paderewski Centre Tarnów – Kąśna Dolna.Standing on a gentle slope of a hill, the manor is approached by a broad alleyway and sur-rounded by an English-style landscape park. The solid, single-storey building is covered by a low, gabled roof. The front entrance leads through an open porch, with the roof supported on four columns. The rectangular building is divided into two suites: front and garden, separated by a corridor. The interiors, arranged with furniture contributed by the National Museum in Warsaw, house an exhibition devoted to the person of Ignacy Jan Paderewski. Some of the exhibits dis-played here were part of the original furnishings of the Kąśna manor house.the spacious park covers 16 hectares (40 acres) and is blessed with plenty of places of unique charm: the pond with a bridge, a 300-metre-long linden alley, and a few ancient oaks.Worth mentioning among the many musical events held in Kąśna, are the “u Paderewskiego” Summer Musical Meetings, and the biannual Bravo Maestro Chamber Music Festival.


Dzielnica Nowa Huta, kojarząca się przede wszystkim z socjalistycznym miastem i ogrom-nym kombinatem, powstała na terenach, gdzie przez wieki istniały wioski, kościoły, pałace i dwory. Jedną z takich wsi są Kościelniki, przy-łączone do miasta w 1973 r. jako osiedle Nowej Huty. Znajduje się tutaj XVIII-wieczny pałac oto-czony rozległym parkiem oraz budynki (obecnie zrujnowane), które były pierwotnie częściami obronnego założenia o średniowiecznym ro-dowodzie: zameczek – później zaadaptowany na oficynę zachodnią, oficyna wschodnia oraz budynek bramny i kaplica.kościelniki w XV w. należały do Odrowążów, a od 1489 r. do biskupa włocławskiego Krzesława Ku-rozwęckiego. Od jego rodziny majątek zakupił na początku XVII w. wojewoda krakowski Stani-sław lubomirski, który rozbudował istniejącą tu fortalicję. Niedługo potem sprzedał Kościelniki kapitule krakowskiej, od której wydzierżawił je w 1663 r. Władysław Morstin. Jego syn, Stefan, już jako właściciel majątku, zlecił w 1708 r. budo-wę pałacu. Pośrodku dawnego założenia obron-nego wzniesiono według projektu Józefa Pioli ba-rokową rezydencję. W 1773 r. Kościelniki zakupił Eliasz Wodzicki i przeprowadził przebudowę pa-łacu. Wodziccy zamieszkiwali w Kościelnikach do 1945 r. Zdewastowany pałac wraz z otoczeniem został odzyskany przez spadkobierców pod ko-niec lat 90. Obecnie należy do rodziny Nowina Konopków i jest odrestaurowywany. Dzisiejszy wygląd pałacu jako barokowego bu-dynku o wyrazistych ryzalitach pochodzi z po-czątku XVIII w. oraz z czasów późniejszej, kla-sycystycznej przebudowy. Jest przykładem ba-rokowego założenia nazywanego entre cour et jardin (między dziedzińcem a ogrodem): przed pałacem znajdował się dziedziniec flankowa-ny oficynami i bosketami, a za pałacem geo-metryczny ogród. Klasycystyczna przebudowa dokonana na przełomie XVIII i XIX stulecia, we-dług projektu Józefa le Bruna, zmieniła wygląd pałacu, dyspozycję wnętrz oraz otoczenie. Od frontu dobudowano czterokolumnowy portyk i obniżono dach pałacu, wewnątrz przebudo-wano amfiladowy układ pomieszczeń i klatkę schodową, a geometryczne założenie ogrodowe przekształcono w swobodny park angielski. W 1787 r. w pałacu przebywał król Stanisław August Poniatowski, odwiedzając swoją siostrę Izabelę, wdowę po Janie Klemensie Branickim, która rezydowała w Kościelnikach przez kilka-naście lat.

koścIeLNIkI, pałac

associated primarily with the communist city and gargantuan steel mills, the District of Nowa Huta – literally “the new mill” was erected in an area that had for centuries belonged to hamlets, villages, churches, and estates. One of these villages is Kościelniki that was absorbed into the city as a residential settlement of Nowa Huta in 1973. It features an 18th-century mansion surrounded by a spacious park and buildings (currently in ruins) that were origi-nally part of a defensive structure of medieval origin: the small castle that had stood there was later integrated into the western wing of the mansion, the eastern wing, the gatehouse, and the chapel.In the 15th century, Kościelniki belonged to the Odrowąż ‘clan’, and in 1489 became the property of the Bishop of Włocławek, Krzesław Kurozwęcki. Early in the 17th century, the es-tate was purchased from Kurozwęcki’s family by the Voivode of Kraków, Stanisław lubomir-ski, who developed the small fortress that had stood here. Soon, the magnate sold Kościelniki to the Kraków Chapter, who in turn leased it

in 1663 to Władysław Morstin. His son Stefan, already the owner of the estate, commissioned the construction of the mansion in 1708. Józef Piola designed here, among the former defen-sive structures, a Baroque residence. In 1773, Kościelniki was purchased by Eliasz Wodzicki who in turn refurbished the mansion. The Wod-zickis lived in Kościelniki to 1945. The destroyed mansion together with the park surrounding it was recovered by its inheritors towards the end of the 1990s. Currently, it belongs to the Nowi-na Konopkas and is being restored to its former splendour. the current Baroque style of the mansion, with marked projections, dates from the early 18th century and the days of its later, classi-cist reconstruction. It is an example of a typi-cal Baroque layout known as entre cour et jar-din (between the courtyard and the garden): there used to be a courtyard flanked with lawns, flowerbeds, and boskets in front of the mansion, and a geometrical garden behind it. The classicist reconstruction from the turn of the 18th century, realised according to the de-

sign of Józef le Brun, changed the appearance of the mansion, its functions in terms of its in-terior, and the surroundings. The front received a portico supported on four columns, the roof of the entire mansion was lowered, the layout of the floors changed, and the staircases were remodelled, while the strict geometric garden plan was turned into a free-form English-style garden.In 1787, the mansion hosted King Stanisław August Poniatowski, who was visiting his sister Izabela, widow of Jan Klemens Branicki, who spent over a decade in Kościelniki.

koścIeLNIkI Mansion


Wieś Krzesławice, obecnie część Krakowa, wzmiankowana była po raz pierwszy w XIII w. W ciągu wieków swego istnienia należała m.in. do konwentu bożogrobców z Miechowa, a tak-że do Akademii Krakowskiej. W 1788 r. właści-cielem Krzesławic został Hugo Kołłątaj, które-mu jednak wkrótce władze zaborcze skonfisko-wały majątek. Dobra krzesławickie kupił w 1822 r. krakowski bankier, Jan Kanty Kirchmayer, który zbudował w miejscu poprzedniej, drewnianej siedziby Hugona Kołłątaja nowy dwór, istniejący do dzi-siaj. Kolejnym właścicielem wsi i dworu został w 1876 r. Jan Matejko. W oparciu na jego projek-cie dokonano przebudowy i rozbudowy dworu: od strony wschodniej dobudowano pracownię oraz kuchnię, a od frontu – drewniany ganek.po śmierci Jana Matejki (1893) wieś odziedzi-czył syn, Tadeusz, który wkrótce odsprzedał Krzesławice rodzinie Burzyńskich. Zamiesz-kiwali oni dwór aż do 1959 r., kiedy to Maria Burzyńska dokonała darowizny posiadłości na rzecz Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięk-nych w Krakowie. W dworku obecnie mieści się oddział TPSP i działa muzeum poświęcone Janowi Matejce.

krakóW, dworek Jana Matejki w Krzesławicach

parterowy dworek otoczony jest ogrodem oraz rozległym parkiem. Wnętrza dworku zaaran-żowano i wyposażono tak, aby jak najwierniej oddawały nastrój i urządzenie podmiejskie-go domu z 2. poł. XIX w. W salonie, dawnym pokoju córki malarza, Beaty, oraz kilku innych pokojach znajdują się przedmioty związane bezpośrednio z Janem Matejką: sztalugi, XIX- -wieczne meble w stylu ludwika Filipa i ławka ogrodowa należały niegdyś do artysty. Niezwy-kle interesujące są projekty polichromii do koś-cioła Mariackiego. Do najciekawszych pamiątek należy także poczet polskich królów i książąt, wykonany według szkiców Matejki, przez jego uczniów: leonarda Stroynowskiego i Zygmunta Papieskiego.oprócz ekspozycji związanej z osobą Jana Ma-tejki, w jednym z pokoi urządzono niewielką wystawę poświęconą osobie Hugona Kołłątaja. Znajdują się tutaj XVIII-wieczne meble, na ścia-nach wiszą portrety Kołłątaja, króla Stanisława Augusta i Tadeusza Kościuszki. Jest także cykl anonimowych akwarel ilustrujących Śpiewy Hi-storyczne Jana Ursyna Niemcewicza oraz ode-zwy Hugona Kołłątaja.

today a part of Kraków, the Village of Krzesławice was first mentioned in the 13th century, as the property of the Convent of the Order of the Holy Sepulchre in Miechów, and later of the Kraków Academy. In 1788 it became the property of Hugo Kołłątaj, who, however, was soon deprived of the estate by the authorities of the invading forces. In 1822, the Krzesławice estate was bought by a Kraków banker, Jan Kanty Kirchmayer, who built a new manor house to replace the old one, where Hugo Kołłątaj resided. The next owner of the estate, Jan Matejko, acquired it in 1876 and designed some alterations and extensions: an atelier and a kitchen were added to the east, and a wooden porch at the front. after his death the property was inherited by his son, Tadeusz, who soon sold it to the Burzyński family, who turned it into a farm. The family lived here until 1959, when Maria Burzyńska donated the estate to the Society of Friends of the Fine Arts in Kraków. Nowadays, the building houses a local branch of the Society and the Jan Matejko Museum.the one-storey building is surrounded by a gar-den and a vast park. The interiors of the man-or were arranged and furnished so as to best render the atmosphere and appearance of a suburban manor in the latter half of the 19th century. Situated in the living room, the former room of the painter’s daughter Beata, and a few others are objects directly related to Jan Matej-ko: among the exhibits there is louis Philippe 19th-century furniture, the favourite garden bench, and easels of Matejko. yet the most in-teresting memento related to Matejko and kept in the museum is Poczet Królów Polskich wg Jana Matejki (‘The Gallery of Polish Kings according to Jan Matejko’) executed by the artist’s students leonard Strojnowski and Zygmunt Papieski, on the basis of their master’s sketches. Besides the display related to Jan Matejko, one of the interiors is devoted to the person of Hugo Kołłątaj. It is furnished with 18th-century exhibits, and has portraits of Kołłątaj, King Stanisław Au-gust, and Tadeusz Kościuszko on the walls. There is also a cycle of anonymous watercolour illustra-tions to Jan Ursyn Niemcewicz’s Śpiewy History-czne, and the proclamations of Hugo Kołłątaj.

Jan Matejko’s Manor in krzeSłaWIce


Bronowice Małe, obecnie dzielnica Krakowa leżąca w północno-zachodniej części mia-sta, to dawna podkrakowska wieś. Założona w XIII w., należała do uposażenia kościoła Ma-riackiego. W 1863 r. wybudowano tu dla fran-ciszkanów dworek otoczony sadem (zakonnicy mieli bowiem w Bronowicach swój folwark). W 1892 r. dwór z zabudowaniami sprzedano bronowickim chłopom. Dziesięć lat później ku-pił go Włodzimierz Tetmajer, malarz i poeta, a także działacz polityczny. artysta ten mieszkał w Bronowicach od 1890 r., najpierw w dworku zbudowanym obok domu teścia, Jacka Mikołajczyka, a od 1903 r. w wyre-montowanym dworku pofranciszkańskim. Prze-prowadził także remont budynków gospodar-czych i wybudował dla siebie murowaną pra-cownię malarską. W czasie, kiedy zamieszkiwał w dworku wraz ze swoją żoną Anną, miejsce to funkcjonowało jako salon artystyczno-lite-racki Krakowa, gościło tu wiele ówczesnych znakomitości. po śmierci Włodzimierza Tetmajera w 1923 r. majątek pozostał w rękach rodziny. W 1971 r. potomkom artysty odebrano północną część założenia z budynkami gospodarczymi i pra-cownią malarską. Dwadzieścia lat później odzy-

krakóW, dworek Włodzimierza Tetmajera

skali oni jednak zdewastowane zabudowania i wyremontowali je, przywracając im dawny wygląd. W 1991 r. została założona Fundacja im. Włodzimierza Tetmajera, na czele której stanął prawnuk artysty, Marcin Konstanty.Stojący na stoku wzniesienia, parterowy dwo-rek o bielonych ścianach, nakrywa gontowy dach łamany. Od wschodu, na osi, znajduje się ganek, a od strony północnej przybudówka mieszcząca kuchnię i sień gospodarczą. Dwór zbudowano z drewna w konstrukcji zrębowej, a jego ściany uszczelniono zaprawą z gliny mieszanej ze słomą. Wnętrze dworku jest dwu-traktowe, rozplanowane symetrycznie i trady-cyjnie. Na osi budynku mieści się sień wejścio-wa, za nią niewielkie pomieszczenie, a po obu jej stronach po dwie pary pokoi. Głównym po-mieszczeniem dworu był znajdujący się w trak-cie frontowym salonik z zachowanym do dzi-siaj kominkiem.We wnętrzach dworku można podziwiać wie-le prac Włodzimierza Tetmajera. Umieszczono tu obrazy olejne (m.in. Portret żony z dziećmi) i akwarele oraz szereg szkiców wykonanych ole-jami, akwarelami, ołówkiem, piórkiem i tuszem. Na ścianach powieszono również prace córki Włodzimierza Tetmajera, Jadwigi Naimskiej.

Włodzimierz Tetmajer’s Manor in Bronowice, krakóW

Bronowice Małe, today a district of Kraków north-west of the city centre, was once a vil-lage in its own right. Established in the 13th century, it belonged to the domain of St Mary’s church. In 1863, an orchard-surrounded manor was founded here to serve the Franciscan friars (who owned a farmyard in Bronowice). In 1892, the manor and the surrounding yard were sold to local peasants, and 10 years later they were purchased by Włodzimierz Tetmajer, painter, poet, and also political activist. the latter artist had lived in Bronowice since 1890, first in his cottage–manor built next to his father-in-law Jacek Mikołajczyk’s home, and from 1903 in the remodelled post-Franciscan manor. Tetmajer had the auxiliary buildings renovated and a studio built of bricks. When he lived in the manor with his wife Anna, their home doubled as an artistic and literary salon, entertaining many acclaimed personas of the day. after Włodzimierz Tetmajer died in 1923, the estate remained in the family. However, in 1971 the heirs were partly dispossessed: the north-ern part of the estate, including auxiliary build-ings and the studio, was confiscated. 20 years later they regained the derelict buildings, and restored them to their former appearance. In 1991, the Włodzimierz Tetmajer Foundation was established, headed by the artist’s grand-son, Marcin Konstanty.the single-storey manor with whitewashed walls and a shingled mansard roof is situated on a slope. At the axis, to the east, is a porch, and to the north, an annex with a kitchen and a pantry. The manor is built of wood, in a frame construction, and its walls are sealed with a mixture of clay and straw. Inside, there are two circulation routes in a traditional, symmetrical layout. At the axis there is an entrance hall, with a small chamber behind it, and two rooms on each side. The centrally located parlour – with the fireplace surviving to this day – was the manor’s focal point.In the interiors, many works by Włodzimierz Tetmajer can be seen: oil paintings (including a portrait of his wife and children), watercolours, and drawings in pencil, pen, and ink, as well as two paintings by the artist’s daughter, Jadwiga Naimska.


In the years 1503-1505 the Bishop of Płock, Erazm Ciołek (1474-1522), built a stately man-sion that replaced two 14th-century canon houses. The bishop was the secretary to King Aleksander Jagiellon, humanist and diplomat. The construction was carried out by the same architects and masons who were at the time working on the first Renaissance part of the Wawel Royal Castle. As the architects working on it hailed both from Italy and Germany, its style connects late-Gothic diamond columns in the hallway with purely Renaissance elements such as the entrance portal, which follows the Florentine fashion. although in the 16th century the mansion was extended with the construction of additional annexes, it later shared in the fate of Kraków, which experienced in the latter half of the 17th and early 18th centuries a time of stagnation caused by plagues and wars. Nevertheless, the mansion regained its splendour only in the first half of the 18th century, when the façade was renovated, and the characteristic halls of the first floor were covered with illusionist frescos. In 1805, the mansion became the property of the Austrian authorities and was made home to a whole range of offices. The fire of 1837 destroyed a part of the rear annexe, resulting

in restoration work over the years 1839-1841 which distorted the original architectural form of the palace. In the latter half of the 19th century and through-out the 20th, the mansion underwent several conservation overhauls which, however, failed to prevent its degradation. In 1996, the mansion became the property of the National Museum in Kraków, and in 1999 its complex restoration began, funded by the Civic Committee for the Restoration of Kraków Heritage (SKOZK). The pro-gramme of restoration and conservation works was focused on returning the mansion to its origi-nal form, from the days of its greatest splendour, and at the same time adapting it to its new func-tion as a museum. The works were completed in 2006 and two permanent galleries were opened in October 2007. The first floor houses the exhibi-tion entitled Sztuka dawnej Polski. XII-XVIII wiek. (Polish art from 12th to 18th c.), which presents the most spectacular and valuable works from the Museum’s medieval, Renaissance, and baroque collections, while the ground floor has become home to a comprehensive collection of icons from the former south-eastern reaches of the Com-monwealth of Poland–lithuania.

Tomasz Zaucha, National Museum in Kraków

Bishop Erazm Ciołek’s Mansion in krakóW

W latach 1503-1505 biskup płocki Erazm Cio-łek (1474-1522) zbudował w miejscu dwóch XIV-wiecznych kanonii okazały pałac. Biskup był sekretarzem Aleksandra Jagiellończyka, humanistą i dyplomatą. Budowę prowadził ten sam warsztat, który równocześnie wznosił pierwszą część renesansowego zamku królew-skiego na Wawelu. Zatrudnieni w nim byli za-równo architekci włoscy, jak i niemieccy, dlate-go architektura pałacu łączy w sobie elementy budownictwa późnogotyckiego, jak krystalicz-ne kolumny sieni, z czysto renesansowymi. Do tych ostatnich należy przede wszystkim portal wejściowy wykonany według wzorców floren-ckich. W ciągu XVI w. pałac rozbudowano – po-wstały oficyny. Później budowla podzieliła losy Krakowa, dla którego 2. poł. XVII i początek XVIII w. były czasem zastoju spowodowanego wojnami i epidemiami. Pałac odzyskał świet-ność w 1. poł. XVIII w.: odnowiono fasadę, a re-prezentacyjne sale pierwszego piętra zostały pokryte iluzjonistycznymi freskami. W 1805 r. pałac przeszedł na własność rządu austriackie-go i od tego czasu mieściły się tu różne urzędy. W 1837 r. pożar zniszczył część oficyny tylnej, co było powodem podjęcia prac remontowych.

krakóW, Pałac biskupa Erazma Ciołka

Przeprowadzono je w latach 1839-1841, w re-zultacie zniekształcając pierwotną architekturę pałacu. W 2. poł. XIX i w XX w. pałac poddawano kilkakrotnie doraźnym naprawom, jednak nie zapobiegły one degradacji budowli. W 1996 r. pałac stał się własnością Muzeum Narodowe-go w Krakowie, a w 1999 r. rozpoczęła się jego kompleksowa konserwacja, prowadzona dzięki środkom udzielonym przez Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa. Program konser-watorski był ukierunkowany na przywróce-nie pałacowi pierwotnej formy z czasów jego świetności, a zarazem na przystosowanie go do nowej funkcji muzealnej. Prace zakończyły się w 2006 r., a w październiku 2007 r. otwar-to dwie stałe galerie muzealne. Na pierwszym piętrze mieści się wystawa Sztuka dawnej Pol-ski. XII-XVIII wiek, prezentująca najlepsze zbiory Muzeum Narodowego z okresu średniowiecza, renesansu i baroku, natomiast na parterze znajduje się ekspozycja znakomitej kolekcji ikon z ziem południowo-wschodnich dawnej Rzeczypospolitej.

Tomasz Zaucha, Muzeum Narodowe w Krakowie


pałac Górków usytuowany jest na rogu ulic Kanoni-czej i Podzamcze, u stóp wzgórza wawelskiego. Jest to teren najstarszej dzielnicy Krakowa, Okołu, któ-rej układ urbanistyczny został wytyczony w XIII w. pierwsze, drewniane zabudowania istniały tutaj już w połowie XIV w., a ok. 1400 r. był to już go-tycki dom murowany Klemensa z Moskarzewa. Należący od 1407 r. do Kurozwęckich, został przez nich przekształcony w gotycko-renesansowy pa-łac. W trakcie kolejnej przebudowy, przeprowa-dzonej już przez Górków (2. poł. XVI w.), stał się on manierystyczną rezydencją z krużgankami wokół dziedzińca. Od 1591 r. pałac należał do krakow-skiej kapituły katedralnej. Kolejne zmiany wystro-ju budynku miały miejsce w XVIII w., kiedy zyskał on charakter barokowo-klasycystyczny. pałac zniszczony w czasie walk konfederacji barskiej (1768-1772), odbudowany został przez biskupa Józefa Olechowskiego (zamurowanie krużganków, wykonanie nowych polichromii). W 1806 r. przejęły go władze austriackie. Wów-czas zmieniono układ wnętrz i ich wystrój, a pod koniec XIX w. zbudowano oficynę wschodnią. Po 1945 r. pałac przekazano służbie zdrowia. W trak-cie remontu trwającego od 1967 r. odkryto kruż-ganki i zdemontowano belki stropowe. Ostatnie badania, prace remontowe i konserwatorskie zakończono w 2006 r. Pałac Górków od 2004 r.

krakóW, pałac Górków

jest siedzibą Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Za-bytków oraz Oddziału Ochrony Zabytków Urzędu Miasta Krakowa.Wejście do pałacu prowadzi od ulicy Kanoniczej, przez kamienny portal z początku XVIII w., do sieni wjazdowej. Stąd można dostać się na dziedziniec z krużgankami lub schodami na piętro. W sieni oraz na korytarzach piętra zostały wyeksponowa-ne belki pochodzące z pałacu, z fragmentami bar-wnych polichromii. W salach na piętrze, znajdujących się w narożniku południowo-zachodnim zachowały się na ścianach XVIII- i XIX-wieczne polichromie. W sali narad wi-doczne są malowidła o charakterze architekto-nicznym: proste, ramowe podziały ścian, a poniżej boniowanie. W supraporcie (miejsce nad drzwia-mi) zachował się monochromatyczny pejzaż. W gabinecie podziwiać można polichromie z końca XVIII w., z ornamentami roślinnymi. Pokrywała je warstwa XIX-wiecznych malowideł z przedstawie-niami pejzażowymi, które zdjęto i przeniesiono do sąsiedniej sali (sekretariatu).W pomieszczeniu w skrzydle północnym pełnią-cym rolę czytelni archiwum, zachowany jest XVII- -wieczny drewniany strop belkowy. W XVIII stu-leciu powstała pokrywająca go polichromia: wić roślinna i malowidła naśladujące fakturę marmuru oraz herb kapituły krakowskiej.

the Mansion of the Górka Family is situated on the corner of Kanonicza and Podzamcze streets, at the foot of Wawel Hill, within one of the old-est settlements in Kraków – Okół, whose layout was shaped in the 13th century. early wooden developments already existed on the site of the Mansion by the mid-14th century, and, from ca 1400, the plot was occupied by the solid Gothic house that belonged to Klemens of Moskarzew. In 1407, it was already the property of the Kurozwęckis, who transformed it into a Gothic-Renaissance mansion. During the next remodelling, this time conducted by the Górka family (in the latter half of the 16th century), it was turned into a mannerist city residence with a cloister surrounding the yard. From 1591, the mansion belonged to the Kraków Cathedral Chapter. More changes to the building’s inte-rior came about in the 18th century, when it received its baroque-classicist character. Destroyed at the time of the Confederation of Bar (1768-1772), the mansion was rebuilt by Bishop Józef Olechowski, who had the cloister walled up and murals painted. In 1806, it was taken over by the Austrian authorities. At that time also the internal layout changed, and so did the furnishings. Towards the end of the 19th century, the eastern wing was added. After 1945, it was entrusted to the public healthcare service, and during the restoration works that continued after 1967, the cloister was opened up once more and the ceiling beams were re-moved. The most recent research and preser-

Górka Family Mansion in krakóW

vation works ended in 2006. Since 2004, the Górków Mansion has been the seat of Voivode-ship Office for Heritage Protection (WUOZ) and the Heritage Protection Department of the Mu-nicipality of Kraków.the front entrance into the mansion in Kano-nicza street leads through an early-18th-centu-ry portal into the hallway. From here you can go either to the courtyard, encircled by an arcaded gallery, or upstairs to the first floor. Displayed in the hallway and first floor corridors are the beams from the mansion with fragments of polychrome paintings.preserved in the upstairs halls in the south-western corner are some 18th- and 19th-cen-tury polychrome paintings. Visible in the Coun-cil Hall are simple, painted wall sections with rustication below. A monochrome landscape is preserved in the space over the door. The walls of the study are decorated with late-18th-cen-tury wall paintings with floral ornamentation. They used to be covered by a layer of 19th-cen-tury painted landscapes, which were removed and carefully transferred to the adjacent room (secretary’s office).the 17th-century wooden beam ceiling has been preserved in the western-wing room that serves as a reading-room for the mansion’s archives. The polychrome painting covering it with intertwining floral decorations and murals imitating the structure of marble together with the coat-of-arms of the Kraków Chapter origi-nated in the 18th century.


zespół pałacowo-parkowy im. Erazma Jerz-manowskiego jest położony w południowo- -wschodniej części Krakowa, na terenie dawnej wsi Prokocim. Powstała ona prawdopodobnie pod koniec XIII lub na początku XIV stulecia. Na przełomie XVI i XVII w. dobra prokocimskie na-leżały do Ostrogskich, a później do Zasławskich. W 1749 r. Prokocim przeszedł w ręce rodziny Wodzickich. Na zlecenie Eliasza Wodzickiego w latach 1777-1783 wzniesiono klasycystycz-ny pałac. Kolejnymi właścicielami Prokocimia byli Skorupkowie (1863-1889), którzy rozpo-częli przebudowę siedziby. Prace prowadzone przez Karola Knausa zostały dokończone już po śmierci Skorupków, kiedy Prokocim odziedzi-czył ich spadkobierca, Józef Grodecki. Wkrótce potem dobra prokocimskie zakupił Erazm Jerz-manowski, przemysłowiec i mecenas sztuki. Wówczas ogrodzono park, wytyczono w nim ścieżki i ustawiono rzeźby oraz zbudowano oranżerię.po śmierci Jerzmanowskiego, jego żona Anna sprzedała majątek zakonowi augustianów (1910). Zakonnicy otworzyli w pałacu szkołę dla chłopców, a w jednym z dworskich budyn-ków gospodarczych urządzili kaplicę dla miesz-kańców Prokocimia. W czasie II wojny świa-towej pałac wraz z parkiem i gospodarstwem zajęli Niemcy. Po wojnie augustianie rozpoczęli

krakóW, pałac i park im. Erazma Jerzmanowskiego

działalność w Prokocimiu, lecz w 1950 r. zakon w Polsce rozwiązano, a jego majątek przejął Skarb Państwa. W pałacu umieszczono dom dziecka i przedszkole. W 1993 r. augustianie odzyskali pałac i obecnie jest w nim dom za-konny, a w odremontowanej kaplicy odbywają się nabożeństwa.pałac zachowany jest do dzisiaj w formie nada-nej mu przez Karola Knausa pod koniec XIX w. Jest budowlą piętrową, murowaną i tynkowa-ną, o urozmaiconej bryle. Wejście do pałacu jest zaakcentowane ryzalitem zwieńczonym falistym szczytem, od strony ogrodu zaś znaj-duje się loggia i kolisty ryzalit narożny, nakryty kopułą. Detale architektoniczne zaczerpnięte przez Knausa z różnych stylów (barok, secesja) tworzą eklektyczną formę pałacu.W jego pobliżu znajdują się zabudowania po-chodzące z końca XIX w., m.in. wspomniana już kaplica oraz budynek gospodarczy z wieżą wo-dociągową.W otaczającym pałac parku o powierzchni ok. pięciu hektarów rosną kilkusetletnie drzewa – pomniki przyrody. Park, założony na prze-łomie XVIII i XIX w., został na początku XX w. udostępniony przez augustianów mieszkańcom Prokocimia; w latach 60. stał się parkiem miej-skim. W 1991 r. otrzymał imię Erazma Jerzma-nowskiego.

the Erazm Jerzmanowski mansion and its park are situated in the south-eastern part of Kraków, in the former village of Prokocim. The village itself probably originated towards the end of the 13th or early in the 14th century. At the turn of the 16th century, the Prokocim estates belonged to the Os-trogskis, and later to Zasławskis. In 1749, Prokocim became the property of the Wodzickis. The clas-sicist mansion commissioned by Eliasz Wodzicki was built in the years 1777-1783. The next owners of Prokocim were the Skorupkos (1863-1889) who began to remodel their seat. Further works under Karol Knaus were completed following the death of the Skorupkos, after Prokocim had been inherit-ed by Józef Grodecki, who soon sold the Prokocim Estate to Erazm Jerzmanowski, an industrialist and patron of arts. At that time, the park was fenced in, paths were delineated, sculptures set up, and an orangery built.after the death of Jerzmanowski, his wife, Anna, sold the estate to the Augustine Order (1910). The monks opened a school for boys in the palace and a chapel for locals in one of the farm build-ings. During the second world war, the mansion and park were appropriated by Germans. After the war, the Augustine Order returned to Prokocim, but its Polish Province was dissolved in 1950 and its property was taken over by the State Treasury. The mansion was used as an orphanage and kin-

dergarten. In 1993, the Augustinians regained their mansion. Currently they use it as living quarters for the monks, while the refurbished chapel is once more being used by the local congregation.the mansion we see today has retained the form given to it by Karol Knaus towards the end of the 19th century. It is a two-storey solid structure of complex form, with walls covered in plaster. The entrance is emphasised by a pro-jection crowned with an unusual gable struc-ture, while the garden façade features a loggia and a rounded corner projection covered with a dome. The elements that Knaus drew from various styles (Baroque, Art Nouveau) add an eclectic feel to the mansion.there are other late-19th-century buildings in the vicinity of the mansion, including the chapel mentioned before and a farm-building with a water tower.the park surrounding the mansion covers nearly 5 hectares and is graced by centuries-old trees which are protected as natural heritage. Set up at the turn of the 18th century, the park was opened to the public early in the 20th cen-tury by Augustinians, and in the 1960s became a municipal park. In 1991, it was granted the name of Erazm Jerzmanowski.

Erazm Jerzmanowski’s Mansion and Park in krakóW


pałac w Balicach, jednej z najstarszych pod-krakowskich wsi, znajduje się w otoczeniu kilkuhektarowego, pięknego parku, w którym rośnie wiele gatunków rzadko występujących krzewów i drzew. W średniowieczu wieś należała do rodu Topor-czyków z Morawicy, którzy mieszkając tutaj, przyjęli od nazwy siedziby nazwisko Balickich. Kolejnymi właścicielami byli Seweryn Betman, a od 1519 r. jego zięć Seweryn Boner, który przebudował stary pałac w duchu włoskiego renesansu i uczynił z niego podmiejską rezy-dencję, gdzie gościł najznamienitszych intelek-tualistów tamtych czasów. po nim odziedziczył dobra balickie jego syn, Jan Boner, a następnie przekazał je swojej siostrze, Zofii z Bonerów Firlejowej. Począwszy od połowy XVI w., Balice pozostawały w rękach Firlejów przez półtora stulecia. Odnowili oni pałac oraz założyli ogród z sadem owocowym. W okresie najazdu wojsk szwedzkich pałac zniszczono i złupiono. pod koniec XVII w. właścicielami Balic zosta-li Szembekowie. Jan, kanclerz wielki koronny, odbudował pałac, który jednak już po połowie XVIII w. popadł w ruinę. Odnowiony na począt-ku kolejnego stulecia przez Urszulę Darowską, wielokrotnie zmieniał właścicieli. Pod koniec

XIX w. trafił w ręce księcia Dominika Radziwiłła. Na jego zlecenie w latach 1887-1894 krakow-ski architekt Tadeusz Stryjeński przeprowadził gruntowną przebudowę pałacu. Po II wojnie pa-łac przekazano Uniwersytetowi Jagiellońskiemu, a od początku lat 50. służy on Instytutowi Zoo-techniki jako centrum konferencyjne oraz hotel.Murowany, piętrowy pałac złożony jest z kwa-dratowego korpusu z ryzalitem na osi oraz bocz-nych skrzydeł. Utrzymany jest w historyzującej formie, nawiązującej do barokowych rezydencji. Najbardziej dekoracyjną częścią budowli jest jego partia środkowa z parterowym ryzalitem otoczonym dwuramiennymi, półkolistymi scho-dami wiodącymi na taras, pod którym mieści się hall wejściowy. Piętro pałacu otwiera się na taras czterokolumnowym portykiem, zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem z kartuszem herbo-wym w polu. Szczególnie ozdobne i różnorodne są obramienia okien: od skromnych, tynkowych opasek okulusów po rozbudowane z trójkątny-mi nadokiennikami, wspartymi na wolutowych konsolkach i dekorowanych motywami roślin-nymi. We wnętrzach pałacu zadziwia mnogość sztukatorskich zdobień sufitów i ścian; uwagę przyciągają również intarsjowane podłogi oraz XIX-wieczne detale stolarki.

krakóW, pałac w Balicach

the mansion in Balice, one of the oldest villages in the Kraków area, is surrounded with a beau-tiful, spacious park, boasting many rare species of trees and shrubbery. In the Middle Ages the village belonged to the Toporczyk clan of Morawica, who changed their family name into Balicki, after the appellation of their dwelling. Subsequent owners included Seweryn Betman and, from 1519, his son-in- -law, Seweryn Boner, who had the old mansion rebuilt after Italian Renaissance fashion. His son, Jan Boner, inherited the Balice property and then handed it over to his sister, Zofia Firlej née Boner. From the mid-16th century, Balice remained in the Firlej family for one and a half centuries. They refurbished the palace and planted a garden and an orchard. During the Swedish attacks, the mansion was plundered and demolished. In the late-17th century, the Szembek family ac-quired Balice. Jan Szembek, the King’s Chancel-lor, had the mansion restored – yet in the 18th century, the estate fell into ruin. Renovated at the beginning of the 19th century by Urszula Darowska, the palace changed hands many times. At the end of the 19th century, it became the property of Duke Dominik Radziwiłł. The lat-ter commissioned a Kraków architect, Tadeusz

Mansion in Kraków’s BaLIce

Stryjeński, to completely remodel the mansion; the works were carried out from 1887 to 1894. After the second world war, the estate was giv-en to the Jagiellonian University, and since the 1950s it has served the Institute of Zootechnics as a conference centre and a hotel.the brick, two-storey mansion consists of a square corpus, projected forth at the axis, and side wings. It was fashioned in a historical style, resembling Baroque mansions. The most decorative part is the central section, its ground floor set forth and surrounded with semicircu-lar double stairs leading to a terrace, where the vestibule is located. The upper floor opens to the terrace with a four-column portico, closed with a triangular attic bearing a coat-of-arms. The variety of window decorations is striking: from modest, plaster oculus bands to elaborate structures with triangular lintels, supported upon volute consoles and decorated with floral stuccoes. Inside, the plenitude of stuccoed dec-orations is amazing, and the inlaid patterns of wooden floors and 19th-century wood-crafted details captivate the visitor’s attention.


rozległe zabudowania pomiędzy ul. Poselską, klasztorem oo. Franciszkanów oraz placem Wszystkich świętych, nazywane pałacem Wie-lopolskich, są od półtora wieku siedzibą władz Miasta Krakowa. pierwszy pałac w tym miejscu wzniósł hetman Jan Tarnowski w 1. poł. XVI w. Była to okaza-ła, renesansowa siedziba miejska, której część murów zachowała się do dzisiaj we wschodnim skrzydle budynku. W 1561 r. pałac przeszedł w ręce Ostrogskich, a później Zamoyskich. Od poł. XVII do poł. XIX w. właścicielami bu-dynku była rodzina Wielopolskich. Dokonali oni przebudowy, z której pozostała reprezentacyjna sień, tunelowa klatka schodowa oraz sklepienia i kamienne portale na parterze budynku.podczas wielkiego pożaru Krakowa w 1850 r. pałac spłonął i został przez Wielopolskich sprze-dany. Kolejni właściciele przeprowadzili prace remontowe i budowlane, w trakcie których m.in. przekształcono dawną elewację tylną w fasadę, gdyż wytyczono przed nią nowy plac po zburzo-nym, średniowiecznym kościele pw. Wszystkich świętych. W 1864 r. miasto zakupiło budynek i przeprowadziło jego gruntowny remont. Prace prowadzone były przez budowniczego Pawła

krakóW, pałac Wielopolskich

Barańskiego, a wnętrza i ich wyposażenie za-projektował Filip Pokutyński. Reprezentacyjne wejście umieszczono od strony pl. Wszystkich świętych, na parterze zlokalizowano biura ma-gistratu i gabinety prezydenckie, a salę balową na drugim piętrze przekształcono w salę posie-dzeń Rady Miasta. Już pod koniec XIX w. zabudowania magistratu stały się zbyt ciasne i podjęto decyzję o jego rozbudowie. Zakupiono sąsiadujący z pała-cem teren i wyburzono część zabudowań przy ul. Poselskiej. Na tym miejscu w latach 1906- -1913 architekt Jan Rzymkowski zaprojektował i wzniósł najpierw skrzydło zachodnie, a póź-niej południowe i wschodnie magistratu. Eklek-tyczne i malownicze budynki wzbogacił archi-tekt „cytatami” z historycznej zabudowy Krako-wa. Wewnątrz zaprojektował reprezentacyjny, dwukondygnacyjny hall nakryty pseudokopułą z ażurowych, złoconych liści lauru. po pożarze w 1926 r. sala posiedzeń otrzymała nowy wystrój w stylu zmodernizowanego klasy-cyzmu. Jego głównym elementem jest fryz pod-stropowy autorstwa Jana Bukowskiego z por-tretami prezydentów Krakowa oraz łacińskimi nazwami cnót obywatelskich.

the spacious complex of buildings stretch-ing between Poselska Street, the Franciscan monastery, and plac Wszystkich świętych – All Saints’ Square – known as the Wielopolski pal-ace, has served as the seat of Kraków’s munici-pal government for a century and a half. the first palace on this site was built by the Commander of the Crown, Jan Tarnowski, in the first half of the 16th century. A Renaissance town dwelling in grand style, parts of its walls have survived to this day in the eastern wing of today’s palace. In 1561, the estate was ac-quired by the Ostrogski family, and then by the Zamoyskis. From the mid-17th to the mid-19th century, the building was owned by the Wielo-polski family, who had it remodelled, leaving behind the impressive vestibule, tunnel stair-case, ground floor vaults and stone doorways. During the Great Fire of Kraków in 1850, the palace burnt down, and the Wielopolskis de-cided to sell it. The new owners set out to clear and reconstruct the estate. The former back wall was turned into the main façade, facing a new square that replaced the demolished medieval All Saints Church. In 1864, the city purchased the building and carried out a thor-ough renovation. The works were headed by Paweł Barański, while the interiors, furniture included, were designed by Filip Pokutyński. An impressive entrance was placed on the side of the square, the ground floor housed munici-pal offices and the mayor’s cabinets, while the former ballroom in the second floor was turned into the magistrate Assembly Hall, where the City Council convened. even towards the end of the 19th century the building was proving to be too small, and it was decided that it should be extended. The neighbouring plot was purchased, and some buildings in Poselska Street were torn down. Between 1906 and 1913 the architect Jan Rzy-mowski designed and erected first the western, and then the southern and eastern wings of the present municipal building. His eclectic, pic-turesque creation is replete with ‘quotations’ from Kraków’s historical monuments. Inside, he designed a majestic, two-storey vestibule cov-ered with a pseudo-dome of open-work, gilded laurel leaves. after the fire of 1926, the magistrate Assem-bly Hall was redecorated in the style of mod-ernised classicism. The hall’s most prominent feature is a frieze – painted by Jan Bukowski – with portraits of the city’s mayors and the names of civic virtues in latin.

Wielopolski Family Palace in krakóW


Nieopodal dworku Włodzimierza Tetmajera w Bronowicach Małych położony jest dworek Rydlówka. Otacza go ogród z drzewami owoco-wymi oraz ozdobnymi krzewami. Dworek zbu-dował w 1894 r. Włodzimierz Tetmajer na grun-cie wydzielonym z posiadłości jego teścia, Jacka Mikołajczyka. Był to drewniany, parterowy dom kryty strzechą, z sienią na osi i dwoma para-mi izb po bokach oraz z gankiem wejściowym od wschodu. W tym dworku odbyło się słynne wesele poety lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną, sio-strą Anny Tetmajerowej. Weselny, listopadowy wieczór 1900 r. uwiecznił Stanisław Wyspiański w dramacie Wesele.W 1902 r. Włodzimierz Tetmajer kupił pofran-ciszkański dworek i przeniósł się do niego z rodziną. Swój dotychczasowy dom sprzedał w 1908 r. lucjanowi Rydlowi, który rozpoczął jego przebudowę. Prace budowlane według projektu Józefa Pokutyńskiego zakończono w 1912 r. Dobudowana została piętrowa, mu-rowana część, mieszcząca świetlicę, bibliotekę i gabinet, a cały dom pokryto dachówką. po wybuchu I wojny światowej Rydlowie mu-sieli opuścić dworek, gdyż zajęli go oficero-wie austriaccy. Właściciele powrócili do domu w 1915 r., trzy lata później zmarł lucjan Rydel. W 1969 r. Helena Rydlowa wraz z córką Anną spisała umowę z PTTK o utworzeniu w dworku Muzeum Młodej Polski „Rydlówka”. Jego ot-warcie nastąpiło 20 listopada 1969 r., w rocz-nicę wesela lucjana Rydla. W latach 1985- -1989 przeprowadzono remont obiektu, pozo-stającego wciąż własnością rodziny Rydlów. Młodopolskie muzeum mieści się w starszej części dworku i zajmuje cztery izby. Pierwsza z nich, tzw. weselna, została zrekonstruowana według didaskaliów dramatu Wyspiańskiego i jest dokładnym odtworzeniem dekoracji tea-tralnej do premiery sztuki. W izbie tanecznej, w której tańczono i gdzie odbywały się oczepi-ny, umieszczono pamiątki związane z rodziną Rydlów. Znajduje się tutaj m.in. portret daw-nego gospodarza domu i bohatera weselnego dramatu, lucjana Rydla, namalowany przez Stanisława Wyspiańskiego. W alkierzu prezen-towane są pamiątki i zdjęcia uczestników we-sela, a w świetlicy urządzono galerię młodopol-skiego malarstwa. Pokój ten znajduje się w do-budowanej przez Rydla części, dawniej mieścił jego pracownię oraz bibliotekę. Pokazano tutaj obrazy takich artystów, jak Włodzimierz Tetma-jer, Jan Stanisławski, Wincenty Wodzinowski czy Henryk Uziembło.

krakóW, Rydlówka

In Bronowice Małe, near Włodzimierz Tetmajer’s manor, is another one named Rydlówka. It is sur-rounded by a garden–orchard with picturesque shrubbery. Włodzimierz Tetmajer had the man-or constructed in 1894 on the grounds leased from his father-in-law, Jacek Mikołajczyk. It was a wooden, single-storey thatched cottage, with a hall in the axis, two pairs of rooms on either side, and a front porch to the east. this manor witnessed the famous wedding of poet lucjan Rydel to Jadwiga Mikołajczykówna, sister of Tetmajer’s wife, Anna. That Novem-ber evening, in 1900, was immortalised by Stanisław Wyspiański in his famous play enti-tled The Wedding.In 1902 Włodzimierz Tetmajer bought the manor previously owned by the Franciscans and moved in with his family. He sold his former dwelling to lucjan Rydel in 1908, and the new owner took upon himself to refurbish the manor. Recon-struction works, conducted according to Józef Pokutyński’s design, were completed in 1912. A two-storey brick section was added, housing a day-room, a library and a cabinet. The entire roof was covered with tiles. When the first world war broke out, the Rydel family was forced to abandon the house, which had been appropriated by Austrian officers. The owners returned home in 1915, yet lucjan Rydel passed away only three years later. In 1969,

Rydlówka Manor in krakóW

Helena Rydlowa and her daughter Anna signed a contract with the Polish Tourist Organisation PTTK to establish the Rydlówka Museum of young Poland (Młoda Polska). The Museum was inaugurated on 20th November 1969, on the anniversary of the historical lucjan Rydel’s wed-ding. From 1985 to 1989 the building, remain-ing the property of the Rydel family, underwent renovation. the Młoda Polska museum is located in the old-est part of the manor, and consists of four cham-bers. The first, the so-called ‘Wedding chamber’, was reconstructed according to the stage direc-tions of Stanisław Wyspiański to The Wedding – it is an exact reconstruction of the mise-en- -scene during the first-night performance. In the dance room, where dances and traditional mar-riage ceremonies were performed, Rydel family memorabilia can be seen – among the artefacts, a pastel portrait of the former host and the pro-tagonist of the play, lucjan Rydel, by Stanisław Wyspiański. In the corner room we find photo-graphs and other mementoes of the guests of the famed wedding party more than 100 years ago, and in the day room, a small gallery of paintings from the period. The latter room is part of the extension introduced by Rydel, once housing his cabinet and library, and today lined with works by Włodzimierz Tetmajer, Jan Stanisławski, Win-centy Wodzinowski, Henryk Uziembło.


krzeszowice sięgają swoją historią 1286 r., kie-dy to Fryczko, wójt z Bytomia, lokował na pra-wie niemieckim wieś o tej nazwie. Należała ona do biskupów krakowskich, a w 1620 r. kupił ją Jan Tęczyński. Od 2. poł. XVII w. wieś prze-chodziła kolejno w ręce Opalińskich, Sieniaw-skich i Czartoryskich. lecznicze właściwości tutejszych wód znano już na początku XVII w., ale dopiero pod koniec XVIII w. Krzeszowice stały się znanym uzdrowiskiem. Należały wów-czas do księżnej Izabeli lubomirskiej. W 1816 r. odziedziczył je Artur Potocki, a po jego śmier-ci żona Zofia i syn Adam, którzy wznieśli tutaj wspaniały pałac.W czasie II wojny światowej wnętrza pałacu częściowo przebudowano na polecenie prze-bywającego tu gubernatora Hansa Franka. Po wojnie dobra Potockich i budynki zdrojowe znacjonalizowano, co spowodowało ich stop-niową dewastację. Obecnie, po wykonaniu prac zabezpieczających, budynek oczekuje na zago-spodarowanie.zaprojektowany przez Franciszka Marię lancie-go pałac wzniesiono w latach 1850-1857 na zle-cenie Zofii Potockiej. W 1858 r. dobudowano skrzydło według projektu Filipa Pokutyńskiego, a po 1893 r. rozbudowano skrzydło zachodnie (proj. Zygmunt Hendel). Potoccy zamieszkali w pałacu w 1862 r., lecz prace we wnętrzach trwały do 1870 r. Także około połowy XIX w. założono wokół pałacu park o charakterze kra-jobrazowego ogrodu angielskiego. pałac ma formę czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem. Dwupiętrowy korpus główny z czterema narożnymi wieżami pełnił funk-cję reprezentacyjną oraz mieszkalną, skrzydło wschodnie służyło wyłącznie jako mieszkanie, a północne miało charakter głównie gospo-darczy. Wejście do pałacu wiedzie przez taras do sieni, na przedłużeniu której znajduje się klatka schodowa. Po wschodniej stronie sieni, w amfiladowym układzie, mieszczą się dwie tzw. sale francuskie, mała jadalnia oraz zdobio-na stiukami, narożna sala balowa. W skrzydle wschodnim znajduje się duża jadalnia, a za nią galeria prowadząca do dawnej oranżerii. Po za-chodniej stronie sieni wejściowej usytuowano bibliotekę i gabinet, z którego kręcone schody gdańskie wiodły na piętro, do pracowni. W pa-łacu znajduje się 228 różnych pomieszczeń, z czego ok. 100 było używanych przez właś-cicieli. Dzisiaj w pałacu można podziwiać ko-minki, sztukaterie, drewniane okładziny i wiele innych detali, które świadczą o wspaniałym niegdyś urządzeniu wnętrz.

krzeSzoWIce, zespół pałacowo- -parkowy Potockich

the history of Krzeszowice goes back as far as 1286, when Fryczko, the alderman of By-tom, founded a village of that name within the Magdeburg law. The village was owned by the bishops of Kraków, and in 1620 it was bought by Jan Tęczyński. As of the second half of 17th cen-tury, the village was subsequently owned by the Opaliński, Sieniawski and Czartoryski families. The medicinal properties of the nearby waters were already known at the beginning of the 17th century, but it took another century for Krzeszo-wice to become a famous health resort. At that time it was owned by Princess Izabela of the lubomirskis. In 1816, the Krzeszowice estate was inherited by Artur Potocki, and upon his death it was transferred to his wife Zofia and son Adam, who had a beautiful mansion built here.During the second world war, the Nazi General Governor Hans Frank, who lived in the mansion, ordered a partial alteration of the interiors. Af-ter the war the Potocki family estate with the spa buildings were nationalised and gradually they fell into disrepair. The building was recent-ly protected against further devastation and prepared for redevelopment.Designed by Francesco Maria lanci, the mansion was built from 1850 to 1857 for Zofia Potocka. The construction works were carried out under the supervision of Antoni Bauman. In 1858, an-

Potocki Family Mansion and Park in krzeSzoWIce

other wing, designed by Filip Pokutyński, was added, and after 1893, the western wing was extended according to Zygmunt Hendel’s plan. At the turn of the 19th and 20th centuries, a utility wing was added. Potocki family moved to the mansion in 1862, while construction works in the interiors continued until 1870. Also in the 19th century, an English landscape garden park was developed here.the mansion is built on the plan of a square with an internal courtyard. The two-storey cen-tral building with four corner towers performed ceremonial and residential functions, the east-ern wing was used only for residential purpos-es, and the northern one was mainly auxiliary. The entrance to the mansion located at a ter-race leads to a vestibule, which ends with a stairway. East part of the building contains an enfilade, or a suite of rooms, with two so-called French chambers, a small dining room and a corner ballroom decorated with stuccoes. The eastern wing houses a large dining room ad-joining a gallery leading to a former orangery, or a winter garden. At the right of the entrance hall there used to be a library and a study with Gdańsk-style, heavily embellished stairs lead-ing to a study on the first floor. The mansion consists of 228 rooms; only about 100 of them were actually used by the inhabitants.


Najstarsza wzmianka o wsi laskowa pochodzi z 1402 r. Od średniowiecza aż do 2. poł. XVII w. była ona własnością rodziny laskowskich. W 1688 r. zadłużone dobra laskowa Górna i Dolna zostały zakupione przez biskupa kra-kowskiego Jana Małachowskiego. Rok później biskup przekazał laskową krakowskiemu Zgro-madzeniu Księży Misjonarzy, którzy rozbudo-wali istniejący dwór i urządzili w nim kaplicę. W ich rękach laskowa pozostawała do lat 80. XVIII wieku, kiedy to obiekt uległ sekularyzacji. W XIX w. dwór z zabudowaniami gospodarczy-mi i ziemią kupili Skrzyńscy, a od nich, w poł. XIX stulecia, żochowscy. W 1924 r. laskowa tra-fiła w ręce rodziny Michałowskich, wywodzą-cych się z Dąbia. Po wojnie majątek odebrano właścicielom i dwór popadł w ruinę; mieściło się w nim schronisko i przedszkole. W poło-wie lat 90. XX w. dwór został odzyskany przez ostatnich właścicieli, państwa Michałowskich, i od tego czasu jest systematycznie odnawiany.Dwór wzniesiono pomiędzy 2. poł. XVI a 1. poł. XVII w. Zbudowano go na kamiennych funda-mentach, z modrzewiowych bali w konstrukcji zrębowej i otynkowano. Parterowy budynek nakrywa wysoki, gontowy dach łamany, na-

LaSkoWa, dwór

zywany dachem polskim, w typie zwanym krakowskim. Wejście do dworu znajduje się na krótszej ścianie budynku. Wewnątrz dwór podzielony został na trzy podłużne trakty, z których środkowy mieści sień. Z sieni wiodą wejścia: na prawo – do pokoi mieszkalnych, na lewo – do dawnej kaplicy.podłużna sala, pełniąca kiedyś rolę kaplicy, ma bogatą dekorację stropu oraz obiegający po-mieszczenie fryz podstropowy. Zdobienia zo-stały wykonane w 2. poł. XVII w., prawdopodob-nie przez dwóch różnych artystów. Strop jest podzielony drewnianymi i stiukowymi ramami na pola tworzące kompozycję złożoną z pię-ciu owali: w środkowym, największym owalu, znajduje się malowane na płótnie przedstawie-nie Chrystusa błogosławiącego, a w czterech skrajnych widoczne są popiersia ewangelistów. Pozostałe pola pokrywa barwna polichromia o motywach roślinnych i geometrycznych. Fryz podstropowy, odsłonięty w 1976 r., przedsta-wia malowane ptaki wśród liści akantu. Dwór otaczają pozostałości dawnego parku krajobrazowego, którego najwspanialszym okazem jest stojąca przed wejściem lipa.

the earliest written record of laskowa dates back to 1402. From the Middle Ages until the second half of the 17th century the estate was owned by the laskowski family. When they fell into debt, in 1688 the properties of laskowa Górna and Dolna were purchased by the bishop of Kraków, Jan Małachowski, who only a year later transferred the rights to the Missionary Order of Kraków. The latter extended the exist-ing house and fitted it with a chapel. laskowa remained in the order’s hands until 1780, when it was secularised. In the 19th century the manor with its adja-cent outbuildings and the land was bought by the Skrzyński family, who in turn sold it to the żochowski family in the mid-19th cen-tury. In 1924, laskowa was purchased by the Michałowski family of Dąbie. After the war the estate was taken away from the owners and the manor fell into disrepair; during its post-war history it housed a shelter and a kinder-garten. In the mid-1990s, the last owners, the Michałowskis, regained their property, and since then it has been gradually renovated.the manor was erected between the second half of the 16th and first half of the 17th cen-turies. It was constructed upon stone founda-tions, out of larch logs in a frame construc-tion, and then covered with plaster. The one-storey building is covered with a high, shackle mansard roof, known as a Polish roof in the Kraków style. The entrance is located inside the shorter wall of the building. Inside, the house is subdivided into three longitudinal circuits, and the middle passage contains the entrance hall. Out of the hall, to the right is an entrance to the living quarters, and to the left, to the former chapel.an oblong room that once was a chapel boasts an elaborate ceiling decoration and a frieze, surrounding the room. The decorations were rendered in the 17th century, most probably by two different artists. The ceiling is subdivided by stuccoes and wooden frames into fields, five of them oval. The painting in the middle, largest oval depicts Jesus Christ imparting a blessing, and the four corner-most oval panels represent busts of the four Evangelists. The re-maining fields are covered with colourful floral and geometrical patterns. The frieze below, dis-covered in 1976, portrays painted birds among acanthus leaves. Surrounding the manor are the remains of an ancient landscape garden, with a magnificent linden tree outside the main entrance.

LaSkoWa Manor


łopuszna, znana przede wszystkim z pięknego, drewnianego kościółka, leży nad Dunajcem, w niewielkiej odległości od Nowego Targu. Źródła historyczne podają, iż w 1575 r. wieś otrzymał od króla Stefana Batorego Walerian Poradowski za odwagę wykazaną na polu bi-twy. Na początku XVII w. Łopuszna należała do kasztelana sądeckiego Hieronima Przyłę-ckiego. W 1772 r. Jan lisicki herbu Prus wziął wieś w dzierżawę, a w 1787 r. rodzina lisickich ją wykupiła. Na przełomie XVIII i XIX w. syn Jana, Romuald lisicki, wybudował zachowany do dzisiaj zespół dworski. Właścicielem dworu i wsi od 1824 r. był leon Tetmajer, który ożenił się z ludwiką, córką Ro-mualda lisickiego. W czasach Tetmajerów do dworu przyjeżdżało wielu znamienitych go-ści – pisarzy i działaczy politycznych. Później Łopuszna przeszła w ręce córki Tetmajerów, Kamili, która poślubiła Kazimierza lgockiego. W 1892 r. lgoccy przeprowadzili remont swojej siedziby, zmieniając jej wygląd: ściany otynko-wano i pobielono, a szczyt facjatki nad wej-ściem ozdobiono modnymi wówczas motywa-mi stylu szwajcarskiego. Majątek był ich włas-nością do 1949 r., kiedy został upaństwowiony. W 1959 r. zespół dworski poddano remontowi konserwatorskiemu, w czasie którego usunięto m.in. elementy przebudowy z 1892 r.obecnie w odnowionym dworze działa Muze-um Kultury Szlacheckiej. Jest ono filią zako-piańskiego Muzeum Tatrzańskiego, do którego założenie w Łopusznej należy od 1978 r. Cen-tralnym punktem zespołu jest parterowy dwór, wzniesiony z drewna, w konstrukcji zrębowej. Nakrywa go gontowy dach łamany. Przez drew-niany ganek z falistym szczytem prowadzi wej-ście do symetrycznie rozplanowanego wnętrza. Jest tu obecnie tworzona ekspozycja ukazująca wygląd XIX-wiecznej siedziby średniozamoż-nej szlachty – zwiedzać można już urządzoną dworską kuchnię. obok dworu mieści się niewielka, drewnia-na oficyna, gdzie pierwotnie znajdowała się kuchnia i mieszkanie służby. W najbliższym zaś otoczeniu budynku dworskiego rozlokowa-ne są budynki gospodarcze: spichlerz, stajnia z wozownią i obory, a także chałupa Stanisła-wa Klamerusa, przeniesiona tutaj z zagrody nr 105 w Łopusznej. Wewnątrz urządzono eks-pozycję pokazującą wnętrze domu chłopskiego z okresu międzywojennego.łopuSzNa,

zespół dworski

łopuszna, best known for its beautiful wooden church, lies by the Dunajec river, not far from Nowy Targ. Historical sources assert that in 1575 King Stefan Batory presented the village of Łopuszna to Walerian Poradowski in reward for the latter’s bravery in battle. In the begin-ning of the 17th century Łopuszna belonged to the Sącz castellan Hieronim Przyłęcki. In 1772 Jan lisicki of the Prus coat-of-arms became the tenant of the village, and in 1787 the lisicki family purchased the estate for themselves. At the turn of the 18th century, Jan’s son, Romuald lisicki, built the manor that we see today. Since 1824 the manor and the village were owned by leon Tetmajer, who married ludwika, the daughter of Romuald lisicki. In those days many celebrated guests visited the manor, both writers and politicians. Afterwards Łopuszna was inherited by the Tetmajers’ daughter Kam-ila, who married Kazimierz lgocki. In 1892 the lgockis had their home renovated and slightly remodelled. They owned the property until 1949, when it was confiscated by the State. In 1959 the manor underwent restoration and conservation, and the alterations made in 1892 were removed. today the renovated manor houses the Cul-tural Museum of Gentry, a department of the Zakopane Museum of the Tatras, administrator of Łopuszna since 1978. The manor house is the focal point of the whole compound – a one-storey timber building in a frame construction, covered with a shingled mansard roof. the symmetrically arranged interior is accessed through a porch with a wavy roof. In its interior an exhibition shows the appearance of a typical 19th-century residence of middle-class nobility: the kitchen of the manor can be visited. Next to the manor is a small annex, once a kitch-en and the servants’ living quarters. Nearby is a granary, a stable with a coach-house and barns, and the cottage of Stanisław Klamerus, brought here from farmyard number 105 in Łopuszna. The latter exhibits the typical interior of a peas-ant’s cottage between the world wars.

Manor and Estate in łopuSzNa


Młoszowa, leżąca w pobliżu Trzebini, była przez stulecia własnością rodziny Młoszowskich, którzy pod koniec XVII w. wznieśli tutaj dwór. Kiedy w 1790 r. ród ten wygasł, wieś dostała się w posiadanie spadkobierców Hieronima Wielopolskiego. Kilka lat później majątek prze-jął w dzierżawę Kajetan Forkiewicz, a po nim jego syn, Juliusz. W 1896 r. Młoszowa przeszła w ręce wnuka Kajetana, Juliusza Potockiego. W 1910 r. pałac sprzedano firmie „Sylwana” z Katowic, a dwa lata później kupił go na licyta-cji hrabia Jan Szembek. Przejęte przez państwo po 1945 r. dobra należą obecnie do katowickiej Akademii Ekonomicznej. Na terenie zespo-łu ma swoją siedzibę Biblioteka Gminna oraz miejscowe stowarzyszenie kulturalne. latem na scenie w parku organizowane są spektakle operowe.W 1806 r. Kajetan Forkiewicz, senator Rzeczy-pospolitej Krakowskiej, kupił szlachectwo i herb Ozdoba; niedługo potem rozpoczął rozbudowę zakupionego pałacu w Młoszowej. Wówczas to powstała oficyna zegarowa i arsenał, zało-żono także ogród. Po śmierci Kajetana (1839) prace kontynuował Juliusz Ozdoba-Florkiewicz. Za jego czasów pałac przybrał neogotycką for-mę, zbudowano przy nim kaplicę, taras ogrodo-wy i kilka baszt. W 1898 r., na zlecenie Juliusza Potockiego, Zygmunt Hendel powiększył pałac o część neorenesansową. Na teren rezydencji wprowadza brama św. Flo-riana, w pobliżu której znajduje się wspomnia-ny już neogotycki arsenał. Mostek strzeżony przez lwy prowadzi przed front pałacu oraz stojącą obok, klasycystyczną oficynę zegarową. Pałac jest budowlą niesymetryczną i niejedno-rodną. W elewacji frontowej dominuje piętrowy ryzalit z ostrołukowymi arkadami zwieńczony schodkowym szczytem z herbem Ozdoba oraz – po lewej stronie – wieże kaplicy. Od neogoty-ckiej całości wyraźnie odróżnia się hendlowska dobudowa prawej części pałacu, zdobiona her-bem Potockich – Pilawą. za pałacem oraz od jego strony południowej, pośród pagórków i wąwozów rozciąga się park. Wykorzystujące naturalny, buczynowy drzewostan założenie skomponowane zostało w obecnej postaci w latach 1869-1870. Pośród romantycznych zakątków i alejek rozmieszczo-ne są najrozmaitsze posągi: św. Floriana i Matki Bożej, a także światowida, smoka wawelskiego i czarownicy Kaśki. Większość z nich wykonał Franciszek Wyspiański, ojciec Stanisława.

MłoSzoWa, założenie pałacowo- -parkowe

Manor and Park in MłoSzoWa Młoszowa near Trzebinia had for centuries be-longed to the Młoszowski family, who built their manor here at the end of the 17th century. When in 1790 the last of the family died childless, the village fell to the heirs of Hieronim Wielopolski. Several years later, the estate was leased to the tenants: Kajetan Forkiewicz, and then his son Juliusz. In 1896 Młoszowa was transferred to Kajetan’s grandson, Juliusz Potocki. In 1910 the manor was sold to the ‘Sylwana’ company of Katowice, and two years later Count Jan Szem-bek bought it at an auction. Confiscated by the State after 1945, the property now belongs to the Katowice Academy of Economics. Within the estate, a Community library is located, and local cultural societies use it for their activities. In the summer, a stage in the park hosts opera performances.In 1806, Kajetan Forkiewicz, a senator of the Kraków Republic, purchased an aristocratic title and the Ozdoba coat-of-arms; soon afterwards he commenced restoration and extension of the manor he bought at Młoszowa. It was then that the clock annex and the arsenal were con-structed, and the garden was planted. When Kajetan died in 1839, Juliusz Ozdoba-Florkie-wicz continued the works. At his will the manor turned neo-Gothic, and a chapel, a garden ter-race, and several turrets were added. In 1898 Juliusz Potocki commissioned Zygmunt Hendel to extend the manor with a neo-Renaissance annex. the main entrance to the compound is through St Florian’s gate, near which the aforemen-tioned neo-Gothic arsenal is located. A bridge guarded by lions leads up to the front of the manor, with a classicist clock annex nearby. The building is asymmetrical and heterogenous. A dominant feature in the front elevation is provided by a projection with lancet arcades under a crow-steps attic bearing the Ozdoba coat-of-arms and, to the left, the towers of the chapel. Hendel’s right wing annex with the Potockis’ Pilawa coat-of-arms is distinctly con-trasted against the neo-Gothic whole. the park stretches behind the manor to the south, among rolling hills and ravines. The grounds we see today were planned in 1869- -1870, embracing the natural, birch woods that were already there. Romantic alleyways, nooks and crannies are lined with statues: not just St Florian and the Virgin Mary, but also the pagan god światowid, the Wawel dragon, and Kaśka the witch. The majority of the statues are the creations of Franciszek Wyspiański, the father of the famous Stanisław.


Wieś Modlnica położona jest w niewielkiej od-ległości od Krakowa, przy trasie wiodącej do Ol-kusza. Wzmianki z XIII w. podają, iż była ona własnością prywatną. W kolejnych wiekach na-leżała do Czaderów i Prusów, a w XVI w. prze-szła we władanie rodziny Salomonów. Później jej właścicielem był ks. Stanisław Fogelweder, w połowie XVIII w. kupił ją zaś Michał Łętowski. Od końca XVIII w. aż do 1945 r. Modlnica znaj-dowała się w posiadaniu rodziny Konopków. Zdewastowany dwór przejął w 1959 r. Uniwer-sytet Jagielloński z przeznaczeniem na dom pracy twórczej i przeprowadził gruntowną re-nowację.kupiony w 1782 r. przez Józefa Konopkę dwór został wyremontowany, jednak wkrótce spło-nął. Wtedy właściciel przystąpił do budowy nowego, murowanego domu, który wzniesiono według planów krakowskiego budowniczego, Karola Kriszkera. W latach 1784-1787 powstał parterowy budynek z drewnianym gankiem, nakryty dachem łamanym. Założony na planie prostokąta, dwutraktowy, mieścił na osi salon i sień wejściową, a po bokach pokoje mieszkal-ne. Niedługo potem dwór rozbudowano, doda-jąc od północy trzeci trakt, a od wschodu sień

MoDLNIca, dwór

gospodarczą i dziedzińczyk, ogrodzony kamien-nym murem z wieżą. kolejną przebudowę przeszedł dwór w latach 20. XIX w. Wówczas od frontu dobudowano czteroko-lumnowy portyk zwieńczony trójkątnym szczytem, a galerię od strony ogrodu zamieniono na portyk wgłębny. Wtedy także ozdobiono okna wykona-nymi w tynku, trójkątnymi nadokiennikami. Wygląd zewnętrzny dworu zachowano z czasów XIX-wiecznej przebudowy w duchu klasycyzmu. Mimo że z dawnego wyposażenia zachowały się tylko trzy kominki, to jednak w dworze odtwo-rzono atmosferę dawnej siedziby szlacheckiej z czasów XVIII-XIX w. Wnętrza zaaranżowa-no w sposób typowy dla szlacheckiego domu, urządzając je stylowymi meblami i obrazami z epoki. W saloniku można obejrzeć kolekcję trofeów i XVIII-wiecznych grafik o tematyce ło-wieckiej, ofiarowanych przez Adama Konopkę – ostatniego właściciela majątku. Wokół dworu rozciąga się duży, zabytkowy park, w którym znajduje się kilka starych dę-bów liczących około 400-500 lat. Park założono w XVI w., a w XVIII ukształtowano go w stylu barokowym.

MoDLNIca Manorthe village of Modlnica is located in the vicinity of Kraków, on the way to Olkusz. 13th-century accounts describe it as a private property. In centuries to follow it belonged to the Czad-eras and the Pruses, and in the 16th century to the Salomons. later it was owned by priest Stanisław Fogelweder, and in the mid-18th cen-tury it was purchased by Michał Łętowski. From the late-18th century until 1945 Modlnica was the property of the Konopka family. Afterwards the manor fell into disrepair, and in 1959 it was taken over by the Jagiellonian University and thoroughly renovated, to serve as a retreat for the scientific and creative activity of the uni-versity’s staff. Bought in 1782 by Józef Konopka, the manor was restored; however, it soon fell victim to fire. The owner then undertook to build a new, brick home, based on the design of a Kraków architect, Karol Kriszker. Between 1784- and 1787, a one-level building with a wooden porch was erected, covered with a mansard roof. The newly constructed two-circuit manor had a rectangular plan, with the entrance hall and drawing room at the main axis, and residential space on each side. Soon afterwards the house was extended, adding a third passage to the north, and an auxiliary hall and yard in the east, surrounded by a stone wall with a tower. the 1820s saw another phase of improvements to the house. A portico with four columns was added in the front façade, crowned with a trian-gular pediment, and the garden-side gallery was turned into another, set-back porch. Windows were decorated with triangular masonry lintels. the exterior aspect of the house has been kept in the spirit of the 19th-century classicist style it gained during the latter renovation. Al-though three fireplaces were all that remained from the original interior, the atmosphere of an 18th/19th-century nobleman’s house has been recreated, using typical period furniture and works of art. In the drawing room, a collec-tion of hunting trophies and 18th-century etch-ings of hunting scenes can be admired, a gift of Adam Konopka, the last owner of the estate. Stretching far and wide around the mansion is a large, historic park, with some ancient, 400- -500 year-old oaks. The park was planted in the 16th century, and remodelled in the Baroque style in the 18th.


położona przy drodze z Nowego Sącza do Kryni-cy Nawojowa to miejscowość o bardzo długiej, bo sięgającej XV w. historii. W XVI stuleciu nale-żała do Piotra Nawojowskiego, który ok. 1580- -1590 wzniósł tutaj murowany dwór. Potem do-bra te nabył Grzegorz Branicki, a od niego już w 1601 r. lubomirscy, do których Nawojowa na-leżała do 1713 r. Potem kilkakrotnie zmieniała właścicieli, by wreszcie stać się w 1799 r. włas-nością hrabiego Franciszka Stadnickiego. Jego potomkowie rozbudowali ją i uczynili z Nawo-jowej rezydencję rodową.W czasie II wojny światowej w pałacu stacjono-wały wojska okupantów, a w 1945 r. majątek Stadnickich przejęło państwo. Od 1982 r. mieś-ciła się tutaj siedziba Państwowego Technikum Hodowlanego, a obecnie znajduje się Małopol-ski Ośrodek Doradztwa Rolniczego oraz Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.pałac składa się z dwóch prostopadłych wzglę-dem siebie skrzydeł. Starsza część, zawierająca w sobie renesansowy dwór Piotra Nawojowskie-go, jest dwupiętrowa, z przyporami i wieżyczka-mi na narożach. Plan budynku ma symetryczny układ z sienią na osi. W piwnicach zachowały się kamienne sklepienia, na wyższych piętrach portale, piece i posadzki, a w niektórych po-mieszczeniach malowane plafony. W okresie międzywojennym w tej części znajdowała się kuchnia, kredens i spiżarnia, a w piwnicach przechowywano zapasy miodów krasiczyńskich oraz win francuskich i węgierskich.Starszą część pałacu połączono z nowym skrzydłem sześciokondygnacyjną wieżą. Za-chodnie, nowe skrzydło wzniesiono w ukła-dzie trzytraktowym, z ryzalitem od strony za-chodniej. Po kilku przebudowach pod koniec XIX i na początku XX w. zyskało ono charakter modernistyczny z elementami neogotyku. Naj-ważniejszych zmian dokonał Adam Stadnicki w pierwszym 30-leciu XX w. Na parterze mieści-ła się jego kancelaria, a nad nią tzw. ogród zimo-wy ze szklanym dachem. Na piętrze znajdowała się biblioteka i salon, a drugie piętro zajmowały pokoje dziecięce. W tej części pałacu elementy wyposażenia wnętrz – drzwi, okna, portale, ko-minki, piece, ramy luster – utrzymane są w XIX- -wiecznych, historyzujących formach. otaczające pałac założenie powstało w 1840 r. z inicjatywy Edwarda Stadnickiego. Rosną tutaj m.in. platan, tulipanowiec i dęby czerwone za-sadzone w latach 40. XIX w. oraz tuje, cypryśni-ki, choiny, jedlice i grujeczniki japońskie z po-czątku XX w.

NaWoJoWa, pałac

the history of Nawojowa, a village between Nowy Sącz and Krynica, goes back to the 15th century. In the 16th century it belonged to Piotr Nawo-jowski, who had a brick manor built here around 1580-1590. The estate was bought by Grzegorz Branicki, who sold it in 1601 to the lubomirski family, in whose hands Nawojowa remained until 1713. later it changed owners several times, and finally in 1799 it became the property of Fran-ciszek Stadnicki. His heirs extended the manor and made it their family seat. During the second world war, occupying forces were stationed in the manor, and in 1945 the property was taken over by the State. From 1982, a State Agricultural College was locat-ed here, and today the building houses the Małopolska Farming Advisory Centre.the manor is composed of two perpendicular wings. The older part, incorporating the Renais-sance dwelling of Piotr Nawojowski, has three storeys, buttresses, and corner turrets. It was built on a symmetrical plan, with a vestibule at the building’s axis. Surviving original elements of the interior include stone vaults in the cel-lars, as well as portals, stoves and tiled floors in the upper floors; in some rooms, painted plafonds can be seen. Between the wars, the old part housed the kitchen and the pantry, and

an abundance of Krasiczyn meads, French and Hungarian wines, and fruit was stored in the cellars. the older part of the manor was connected with the new wing via a six-storey tower. The new, western wing is divided into three suits and its western façade is projected. After several phas-es of remodelling, first in the late-19th, then early-20th century, it received a modernist ap-pearance with neo-Gothic elements. The most important changes were introduced by Adam Stadnicki in the first three decades of the 20th century. The ground floor housed the office of Adam Stadnicki, and a winter garden above was covered with a glass roof. In the first floor, a library and drawing room were placed, and in the second, children’s nurseries. The style of these interiors – their doorways, windows, por-tals, fireplaces, stoves, and mirror frames – is that of 19th century historicism. the palace grounds were regulated in 1840 by Edward Stadnicki. The area of approximately 11 hectares is subdivided into a park and wood-lands. The plane-tree, tulip tree, and red oaks were planted in 1840s, and the younger trees, such as the thuya, cypress, spruce, fir, and the Cercidiphyllum japonicum (katsura trees) from the early 20th century.

NaWoJoWa Manor


Na południe od Rynku, przy ulicy Szpitalnej znajduje się parterowy dworek Machnickich. W dworku oraz sąsiadujących z nim budynkach ochronki św. Marcina, szpitala oraz dawnego klasztoru znalazło swoje miejsce olkuskie Cen-trum Kultury. Działa w nim Muzeum Wikliny Władysława Wołkowskiego, Muzeum Afrykani-styczne im. Dr. Bogdana Szczygła, Miejska Ga-leria Sztuki OK.NO oraz Galeria Małopolskiego Biura Wystaw Artystycznych.W niedawno odnowionym zespole (2000-2005) szczególną uwagę przyciąga dworek Machni-ckich z klasycystycznym portykiem od strony ogrodu. Pochodzący z połowy XIX w. budynek wzniesiono prawdopodobnie na fundamencie starszej budowli, po której pozostała piwnica z kolebkowym sklepieniem. Ostatnią właści-cielką dworu była Ewa Machnicka-Bejgier, która na początku lat 70. XX w. sprzedała zabytkowy dom miastu. Wkrótce staraniem Towarzystwa Miłośników Ziemi Olkuskiej urządzono w nim stałą wystawę prac Władysława Wołkowskie-go (1902-1986), architekta wnętrz i malarza, zafascynowanego wikliną. Wiklinowe krzesła, fotele, koszyki oraz strojeńce stanowią trzon prezentowanej w dworku kolekcji.Do zachodniej ściany dworku przylega daw-ny dom sióstr zakonnych od św. Wincentego à Paulo (szarytki), które przebywały w Olkuszu od 1901 do 1995 r. Z domem zakonnym sąsia-dują klasycystyczne budynki dawnej Ochronki św. Marcina (założonej w 1905 r.) oraz szpitala św. Błażeja, działającego od 1849 r. Na począt-ku lat 70. XX w. szpital przeniesiono do nowego budynku, a w XIX-wiecznym obiekcie umiesz-czono zbiory obecnego Muzeum Afrykanistycz-nego. Podstawą tychże zbiorów jest podaro-wana w 1971 r. Towarzystwu Przyjaciół Ziemi Olkuskiej kolekcja zebrana przez dr. Bogdana Szczygła w czasie jego wieloletnich pobytów w Afryce. Wzbogaciły ją darowizny pracujących w Afryce z dr. Szczygłem Polaków oraz państwa Kubarskich. W Muzeum pokazywane są zbio-ry sztuki i rzemiosła plemion z północno-za-chodniej części Afryki. Przedmioty codziennego użytku, rzeźby, maski obrzędowe, tkaniny, biżu-teria, malarstwo, instrumenty muzyczne, broń, stroje i zabawki zajmują kilka sal piętra. kompleks zabytkowych budynków zamknięto od strony południowej przeszklonym pawilo-nem, a w ogrodzie pomiędzy budynkami wy-budowano kamienne chodniki i tarasy, a także wyeksponowano pozostałości dawnej sztolni Pileckiej.

oLkuSz, dworek Machnickich

South of the Market Square, in ul. Szpitalna stands a single-storey manor house of the Machnicki family and, together with the neigh-bouring buildings of St Martin’s Nursery, a hospital and a former monastery, it lends its space to the Olkusz Culture Centre hosting the Władysław Wołkowski Museum of Wickerwork, the Bogdan Szczygieł African Museum, the OK.NO Municipal Art Gallery, and the Gallery of the Małopolska Bureau for Art Exhibitions.of all the buildings in the recently (2000-2005) renovated compound, it is the manor house of the Machnickis with its classicist portico facing the garden that attracts most attention. To-day’s building dating back to the 19th century must have been built on the foundations of an earlier construction, of which only the cellars with barrel vaulting remain. The last owner of the manor was Ewa Machnicka-Bejgier who in the 1970s sold her historic home to the mu-nicipality. Soon, thanks to the efforts of the Society of lovers of the land of Olkusz, it of-fered its space to a permanent exhibition of works by Władysław Wołkowski (1902-1986), an interior designer and painter fascinated by osier weaving. The chairs, armchairs, baskets, and decorations known as strojeńce woven from osier form the basis of the collection pre-sented in the manor.

Machnicki Family Manor in oLkuSz

adjacent to the western wall of the manor is the former house of the Congregation of Daughters of Charity Servants of the Poor of St Vincent de Paul, who resided here from 1901 to 1995. Next to it stands the classicist building of the former St Martin’s Nursery established in 1905 and the Hospital of St Blaise that opened in 1849. Early in the 1970s, the Hospital was transferred to a new building, and the collection of the African Mu-seum was moved to the 19th-century building. The Museum was formed around the collection bestowed to the Society of lovers of the land of Olkusz in 1971 by Bogdan Szczygieł, Ph.D., which he gathered during his long-term stays in Africa. It was soon augmented by gifts from the Poles working in Africa with Dr. Szczygieł and from the Kubarski family. Art and craft objects produced by tribes inhabiting the north-western part of Africa are displayed in the Museum: objects of everyday use, sculptures, ritual masks, fabrics, jewellery, paintings, musical instruments, weapons, cos-tumes, and toys which have taken up quite a few rooms on the first floor.the complex of historical buildings was en-closed to the south by a glass pavilion, stone pavements and terraces were laid in the gar-den between the buildings, and the remnants of a former mining gallery were brought into better view.


odległy o kilka kilometrów i położony na połu-dnie od Oświęcimia Osiek wzmiankowany był już w 1278 r. Wieś tę, znajdującą się na tere-nie księstwa oświęcimskiego, kupił w 1457 r. król Kazimierz Jagiellończyk z przeznaczeniem na zastawy pożyczkowe. Tą drogą Osiek tra-fił w 1504 r. do rąk Baltazara Dębowskiego. Później wieś wielokrotnie zmieniała właścicie-li. W XVIII w. należała do rodziny Branickich, od których w 1784 r. dobra osieckie odkupił Karol Wacław larisch. Później należały one do jego syna, Karola Józefa larischa, a w 1867 r. znalazły się w posiadaniu Stanisława Dunin-Borkowskiego. po jego śmierci majątek został zakupiony przez Oskara Rudzińskiego (1885), który doprowa-dził go do rozkwitu. W czasie II wojny Rudziń-scy zostali zmuszeni do opuszczenia Osieka, a w 1945 r. dobra upaństwowiono. W 2000 r. spadkobierca Oskara, Maciej Rudziński odzy-skał pałac. Fortalicjum w Osieku wzmiankowane jest po raz pierwszy w 1672 r., jednak istniał tutaj zapewne wcześniejszy dwór. Pierwszy pałac został wybu-dowany pod koniec XVIII w. przez Karola Wac-ława larischa. Przebudowy tego pałacu w stylu oSIek, pałac

orientalnym (mauretańskim) dokonał jego syn, Karol Józef larisch. Za twórcę przebudowy ucho-dzi Franciszek Maria lanci, który miał go ukształ-tować w latach 1839-1845. Dzięki współpracy właściciela i architekta powstał pierwszy na zie-miach polskich pałac w stylu mauretańskim. Pię-trowy, nieregularny i malowniczy, został uroz-maicony kwadratową wieżą nakrytą cebulastym hełmem; podobny hełm nakrywa ryzalit środko-wy w elewacji frontowej. Nad gzymsem architekt zaprojektował ażurową ściankę o arkadkowych prześwitach, a wąskie okna zostały zamknięte podkowiastymi łukami. przebudowane wnętrza pałacu ozdobiono deta-lami i wzorami wschodnimi. ściany i stropy zo-stały pokryte zawiłym wzorem sztukaterii naśla-dujących wzory mauretańskie. Również stolarkę wnętrz – schody, balustrady i drzwi – ozdobiły motywy orientalne. Zachowane i odnowione wnętrza sal pałacowych, zwłaszcza dekorowana arabeskowym wzorem sala balowa, przypomi-nają scenerię z baśni tysiąca i jednej nocy. pałac otacza rozległy park krajobrazowy, zało-żony w XIX w., w którym znajduje się m.in. neo-gotycka oficyna i stajnia z czterokolumnowym portykiem.

Several kilometres south of Oświecim, the vil-lage of Osiek is found in the records as early as 1278. This village within the Oświęcim Prince-dom was purchased in 1457 by King Kazimierz Jagiellończyk, who needed it for a lending de-posit. This is how in 1504 Osiek was transferred to Baltazar Dębowski. Afterwards the village changed hands many times. In the 18th century it belonged to the Branicki family, who then sold it to Karol Wacław larisch in 1784. His son, Karol Józef larisch, inherited the estate, and in 1867 it became the property of Stanisław Du-nin-Borkowski. When Borkowski died, Osiek was purchased by Oskar Rudziński (1885), who led the estate to its golden age. During the second world war, the Rudzińskis were forced to abandon Osiek, and in 1945 the property was taken over by the State. In 2000, the palace was returned to Os-kar’s heir, Maciej Rudziński. the small fortification in Osiek was first men-tioned in 1672, but there must have been an earlier manor here before that. The first man-sion was built towards the end of the 18th cen-tury by Karol Wacław larisch, rebuilt in Oriental (Moorish) style by his son, Karol Józef larisch. The remodelling, carried out between 1839

and 1845, is attributed to Francesco Maria lanci. The collaboration between the owner and the architect led to the construction of the first mansion in Moorish style throughout Poland. Two storeys high, irregular, and pictur-esque, the mansion received a complement of a square tower covered with an onion-shaped dome; while a similar dome covers the middle, projecting part of the front façade. Above the cornice, the architect fitted a lattice wall of ar-cades, and the narrow windows were enclosed within horseshoe-shaped arches. after the remodelling, the interiors of the mansion are filled with Oriental details and patterns. The walls and ceilings are lined with elaborate stuccoes, imitating Moorish ornaments. The woodwork of the stairs, bal-ustrades, and doors was also decorated with Oriental motifs. Preserved and restored, the mansion interiors, especially the ornate ball-room with a pattern of arabesques, evoke the Tales from the Arabian Nights. the mansion is surrounded with a vast land-scape park, planted in the 19th century, with neo-Gothic annexes and a stable with a porch supported upon four columns.

oSIek Mansion


pomimo swego położenia na granicy ziem histo-rycznie przynależnych do Krakowa i do śląska Paszkówka zawsze była związana z królewskim miastem. Ta znana już od czasów średniowiecz-nych wieś należała w 2. poł. XIII w. do Radwani-tów, będących w służbie rycerskiej u Bolesława Wstydliwego. Kolejnymi właścicielami Pasz-kówki były rody Rusocickich, Paszkowskich i ży-dowskich. W XIX w. wsią władali Pruszczyńscy i Rottermundowie, a pod koniec stulecia należa-ła do leonarda Wężyka i ludwiki z żeleńskich. Majątek pozostał własnością rodziny Wężyków do końca II wojny światowej. po przeprowadzeniu w 1948 r. parcelacji mająt-ku, w budynku pałacowym ulokowano szkołę, później przychodnię zdrowia, a po remoncie w latach 70. – dom wypoczynkowy „Kasztelan-ka”. Na początku lat 90. pałac został opuszczony i dopiero w 1997 r. zyskał nowego właściciela, który przeprowadził w nim remont, przeznacza-jąc go na hotel i centrum konferencyjne. kosztem ponad 100 tys. złotych reńskich leo-nard Wężyk i jego żona ludwika wznieśli muro-wany, neogotycki pałac. Wybudowany w latach 1865-1870, jest dziełem znanego krakowskiego

paSzkóWka, pałac

architekta, Feliksa Księżarskiego, autora budyn-ku Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskie-go. Wzniesiony według jego projektu, piętrowy pałac jest założony na planie wydłużonego pro-stokąta z wieloma ryzalitami. Główna elewacja jest niesymetryczna; do jej wschodniego skrzydła przylega ośmioboczna wieża mieszcząca klatkę schodową. Z zewnątrz ozdabiają budynek wie-życzki sterczynowe, gzymsy i fryz oraz dekoracyj-ny motyw głów pod oknami pierwszego piętra. Nad głównym wejściem znajduje się rzeźbiona tarcza z herbami właścicieli: wężem rodziny Wę-żyków i ciołkiem rodu żeleńskich. Wejście do pałacu prowadzi przez duże, dwu-skrzydłowe drzwi ozdobione lwimi głowami do reprezentacyjnego hallu. Jego krzyżowo- -żebrowe sklepienie wsparte jest na czterech kamiennych filarach (dzisiaj widoczne są dwa). Wejście na wprost wiedzie do ośmiobocznej sali o sklepieniu wspartym na jednym filarze. Sze-rokie schody z hallu prowadzą na piętro, gdzie znajduje się neorenesansowy, ośmioboczny sa-lon z zachowaną, oryginalną dekoracją stropu i ścian, nazywany Salą lustrzaną.

paSzkóWka Mansionthough located at the crossroads between the land of Kraków and Silesia, Paszkówka was al-ways connected with the royal city of Kraków. The village was known since the Middle Ages, and in the second half of the 13th century it belonged to the Radwanites, knights in the service of King Boleslaus the Modest (Bolesław Wstydliwy). Subsequent owners of Paszkówka included the Rusociki, Paszkowski and żydowski families. In the 19th century, the village was owned by the Pruszczyński and Rottermund families, and at the turn of the 20th century, Paszkówka belonged to leonard and ludwika Wężyk née żeleńska; it remained in the Wężyk family until the end of the second world war. the property was divided up in 1948 and the palace was turned into a school, then a health centre, and after the renovation in the 1970s it became the ‘Kasztelanka’ inn. It was aban-doned in the early 1990s, and stood empty until 1997 when a new owner acquired and renovated the property, turning it into a hotel and conference centre. It cost over 100 thousand Austrian golden thal-ers for leonard Wężyk and his wife ludwika to build the brick neo-Gothic palace. Constructed between 1865 and 1870, it was designed by a renowned architect from Kraków, Feliks Księgarski, the designer of the Collegium No-vum building of the Jagiellonian University. The plan of the two-storey palace is that of an elongated rectangle, with numerous projecting accents. The main façade is asymmetrical; the adjoining eastern wing is an octagonal tower holding the staircase. On the outside, the build-ing is decorated with turrets, cornices and a frieze, as well as decorative heads below the first-floor windows. Carved above the main entrance is a shield with the owners’ coat-of- -arms: the snake of the Wężyk family, and the bullock of the żeleńskis. one enters the palace through a large, double door decorated with lions’ heads, leading to a grand lobby with a cross groined vault, sup-ported on four stone pillars (of which only two are visible today). The door in front opens onto an octagonal room with a vault supported on one central pillar. A wide staircase in the hall takes the visitor to the upper floor containing a neo-Renaissance, octagonal drawing room, or the Hall of Mirrors, with the original decora-tions of the ceiling and the walls preserved.


pławowice leżą niedaleko Nowego Brzeska, kilka kilometrów na północ od drogi wiodącej z Krakowa do Sandomierza. Pierwszą wzmian-kę o tej miejscowości znajdujemy w źródłach z połowy XIII w., choć z pewnością istniała ona dużo wcześniej. Jako jedna z niewielu na ziemi nowobrzeskiej, od początku stanowiła własność rycerską. W XVI w. należała do lanckorońskich herbu Zadora, po nich właścicielami była rodzina Guteterów. Później dobra pławowickie przecho-dziły z rąk do rąk, trafiając wreszcie do rodziny zamożnych Szembeków. Około 1740 r. Helena Szembekowa wniosła tę wieś w posagu Stefano-wi Benedyktowi Morstinowi. W XVIII w., kiedy Morstinowie zamieszkali w Pła-wowicach, stał tutaj jeszcze dwór drewniany. Mu-rowany, klasycystyczny pałac został wzniesiony w latach 1804-1805 z inicjatywy Ignacego Morst-ina, według projektu warszawskiego architekta Jakuba Kubickiego. Jest to budowla piętrowa, założona na rzucie prostokąta, nakryta cztero-spadowym dachem z wysokimi kominami. Przy obu dłuższych elewacjach znajdują się czteroko-lumnowe portyki zwieńczone trójkątnymi tympa-nonami. Naroża pałacu zostały zaakcentowane boniowaniem, a okna ujęte profilowanymi obra-mieniami. Okna parteru są niewielkie, kwadrato-we, a oświetlające piętro prostokątne i wysokie. Ta dyspozycja miała swoje uzasadnienie, gdyż piętro miało charakter reprezentacyjny, na parte-rze zaś pomieszczono służbę i część gospodar-czą. Pod koniec XIX w. dokonano rozbudowy od strony południowej, stąd obecne niesymetryczne usytuowanie portyków względem osi pałacu. W latach międzywojennych dzięki ówczesnemu właścicielowi Pławowic, ludwikowi Hieronimowi Morstinowi, zorganizowano tu dwukrotnie zjazd poetów. Uczestniczyli w nich tak znani literaci, jak Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz, leopold Staff, Maria Pawlikowska, Jan lechoń czy Antoni Słonimski.po 1945 r. pałac został zdewastowany, a doraźne remonty prowadzone przez służby konserwa-torskie zapobiegły jedynie całkowitej ruinie bu-dynku. Obecnie właścicielami pałacu i parku są państwo Tomaszewscy.rozległy park założony przez Morstinów jest w części najbliższej pałacu geometrycznym par-kiem francuskim, a dalszą stanowi malowniczy ogród angielski. Niegdyś bramy wjazdowej strze-gły kamienne lwy, jednak w 1964 r. przewieziono je do Krakowa i obecnie znajdują się przy scho-dach do wieży ratuszowej (dzisiejsze pławowi-ckie lwy są kopiami).

płaWoWIce, pałac

płaWoWIce Mansionpławowice lies near Nowe Brzesko, a few kilo-metres north of the road leading from Kraków to Sandomierz. The first mention of the town comes from sources dating back to the mid-13th century, although it definitely existed much earlier. As one of very few in the land of Nowe Brzesko, this village was in knights’ hands from its origin. In the 16th century it belonged to the lanckorońskis of the Zadora coat-of-arms, and was later taken over by the Guteters. later, the Pławowice estate contin-ued to change hands until it came to be owned by the opulent Szembek family. Around 1740, Helena Szembekowa brought the village as a dowry to Stefan Benedykt Morstin.In the 18th century, when the Morstins came to live in Pławowice, the manor house was still wooden. The solid, classicist mansion was built in 1804-1805 on the orders of Ignacy Morstin, according to the design of a Warsaw architect, Jakub Kubicki. This two-storey building de-signed on a rectangular plan is finished with a hip roof with tall chimneys. The two longer façades are decorated with porticos, whose four columns support triangular tympanums. The corners of the mansion and the windows are enclosed in moulded frames. The square ground floor windows are small, unlike the tall, rectangular ones admitting light onto the first floor. This disparity is well justified, as the first floor was the representative piano nobile while the ground floor housed servants and ancillary functions. Towards the end of the 19th century, the southern part of the mansion was extend-ed, hence the current non-symmetrical layout of the porticos. Between the two world wars, thanks to the con-temporary owner of Pławowice, ludwik Hieronim Morstin, two poetic eisteddfods were organised here. Their participants included true celebrities of poetic diction: Julian Tuwim, Jarosław Iwasz-kiewicz, leopold Staff, Maria Pawlikowska, Jan lechoń, and Antoni Słonimski.after 1945, the mansion was destroyed, and the relief restoration works conducted by pres-ervation services could do little more than sim-ply prevent the building falling into complete disrepair. Currently, the owners of the mansion and park are the Tomaszewskis.the spacious park was set up by the Morstins and the section lying closest to the mansion is a geometric French garden, which then evolves into a picturesque English garden. The stone lions that used to guard its gate were taken to Kraków in 1964, to flank the short flight of stairs leading to the Town Hall Tower (today’s Pławowice lions are copies of the original ones).


poręba Wielka położona jest u stóp Gorców, na wschód od Rabki. Wieś rozsławił Władysław Orkan, który urodził się i mieszkał tutaj przez większość swojego życia. Dom pisarza, a obec-nie jego muzeum, znajduje się przy dróżce prowadzącej z Niedźwiedzia na Turbacz. Orkan rozpoczął budowę domu w 1903 r., po otrzyma-niu honorarium za książkę W Roztokach. Wpro-wadził się do niego dwa lata później, jednak niestaranność wykonania spowodowała, że nie dawało się go ogrzać i mroźne zimy pisarz mu-siał spędzać u przyjaciół.W testamencie Orkan przekazał swój dom na cele społeczne, jednak plany te udało się zre-alizować dopiero po roku 1973, kiedy to Urząd Gminy w Niedźwiedziu wykupił budynek od spadkobierców pisarza i przeprowadził tam remont. Od 1979 r. opiekę nad domem sprawuje Muzeum im. Władysława Orkana w Rabce.

poręBa WIeLka, dom Władysława Orkana

Władysław Orkan (1875-1930) to pseudonim pisarza. W rzeczywistości nazywał się Fran-ciszek Xawery Smaciarz, a w 1898 r. zmienił nazwisko na Smreczyński, od nazwiska rodo-wego matki. Urodził się w Porębie Wielkiej, w rodzinie chłopskiej. Po nauce w krakowskim gimnazjum św. Jacka powrócił do rodzinnej wsi. Poświęcił się pracy literackiej, a w póź-niejszych latach również działaniom na rzecz regionu. Związany był ze środowiskiem kra-kowskim, szczególnie z Ignacym Maciejowskim – „Sewerem”, i Władysławem Przerwą-Tetma-jerem. Twórczość Orkana obejmująca powie-ści, dramaty i wiersze, dotyczyła aktualnych wówczas problemów społeczno-obyczajowych wsi, co przyniosło pisarzowi rozgłos już pod koniec lat 90. XIX w. Do domu Orkana wiedzie aleja wysadza-na jaworami, wśród których stoi kaplicz-

ka, wystawiona przez matkę pisarza jako wotum dziękczynne za szczęśliwy powrót syna z wojny. Drewniany dom, wzniesiony według wzorów góralskiej sztuki budow-lanej, został ozdobiony dekoracyjną cie-siołką i snycerką przez przyjaciela Orkana, wykształconego w krakowskiej akademii artystę, Jana Bulasa. W parterowym domu z dużym poddaszem ukrytym w wysokim, gontowym dachu można zobaczyć niewiel-ką ekspozycję etnograficzną oraz pokój matki pisarza, w którym zachowały się jesz-cze meble należące do pierwotnego wypo-sażenia. W salonie urządzono stałą wysta-wę ukazującą rozwój i osiągnięcia literackie Orkana. Na piętrze mieszczą się pokoje goś-cinne oraz weranda, na której lubił wypo-czywać pisarz.

poręba Wielka lies at the foot of the Gorce Mountains, east of Rabka. The village was made famous by writer Władysław Orkan, who was born and lived most of his life here. The writer’s house, now a museum, lies on the path leading from the village of Niedźwiedź to the peak of Turbacz. In 1903, having been paid the royalties for his book entitled W Roztokach, Władysław Orkan commenced the construction of the house. He moved in two years later, although the careless-ness of labourers made the house impossible to heat properly, which made the writer spend cold winters with his friends. In his will, the writer expressed a wish for the house to serve a public cause, yet the inten-tion was not realised until 1973, when the Niedźwiedź Municipality purchased the build-ing from the heirs and had it renovated. Since 1979, the house remains under the care of the Władysław Orkan Museum in Rabka.Władysław Orkan (1875-1930) is a pen name, as the writer’s real name was Franciszek Xa- wery Smaciarz, which he changed to Smreczyński – his mother’s maiden name – in 1898. He was born in Poręba Wielka, to a peasant family. Having studied at Kraków’s College of St Hya-cinthus, from which he did not graduate, he

returned to his native village. He devoted him-self to literary work, and later also to public ac-tivity in the region – as of 1911 he belonged to the Związek Podhalan society. He maintained close contacts with the Kraków milieu, particu-larly Ignacy ‘Sewer’ Maciejowski and Władysław Przerwa-Tetmajer. His oeuvre, which includes novels, plays, and poetry, was concerned with the social issues of the time, and made him fa-mous by the end of the 1890s. the path to Orkan’s house is lined with syca-more trees, and the roadside chapel among them was placed there by the writer’s mother, as a votive offering for her son’s safe return from the war. The wooden house was constructed in the local carpentry tradition, and decorated with woodcarvings by Orkan’s friend, Kraków Academy-educated Jan Bulas. The single-storey building, with a spacious attic hidden behind the tall, shingled roof, houses a small ethno-graphic display in the former kitchen, while the room of the writer’s mother retained its origi-nal furnishings. The drawing room accommo-dates a presentation of Orkan’s literary career. Upstairs, there are guestrooms and a verandah where the writer would relax.

Władysław Orkan House in poręBa WIeLka

�0 | X X MDDK X X MDDK | �1

Stryszów jest położony w pobliżu Wadowic i Kalwarii Zebrzydowskiej. W środkowej części wsi, na stoku opadającym ku rzece Stryszówce znajduje się dwór wzniesiony przypuszczalnie pod koniec XVI stulecia przez ówczesnego właś-ciciela Stryszowa – Adama Suskiego. W 1739 r. nastąpiła znaczna rozbudowa istniejącego tu dworu obronnego, dokonana przez Kazimierza Odrowąż Wilkońskiego. O tym fakcie informuje napis na belce stropowej izby na parterze: „Re-novatum Anno Domini 1741 Die I Martii”. kolejnymi właścicielami stryszowskich dóbr byli Czaykowscy, a w 1807 r. kupił je Józef Gor-czyński. Syn Józefa, Julian, w połowie XIX w. zmienił nie tylko wnętrze dworu, lecz i jego otoczenie: od wschodu dobudowano oficynę, a po stronie północnej założono park w typie angielskim. Ostatnimi przed II wojną światową dziedzicami Stryszowa była rodzina Łubień-skich, a później Bieniewskich. Po 1945 r. dwór był użytkowany przez PGR. Zdewastowany budynek przekazano w 1958 r. Zamkowi Kró-lewskiemu na Wawelu, którego oddziałem jest stryszowski dwór od 1969 r.Dwór ma obecnie XVIII-wieczną formę, nada-ną mu w czasie odbudowy w 1741 r. Piętrowy, częściowo podpiwniczony, wzniesiony z ka-mienia, cegły i drewna budynek złożony jest z dwóch części: północnej, zbliżonej do kwa-dratu, oraz południowej, węższej i prostokąt-nej. Piwnice, parter i część piętra są murowane, a pozostałe partie piętra – drewniane. ściany i naroża budynku zostały wzmocnione kamien-nymi, masywnymi szkarpami.Dwór nakrywa czterospadowy dach kryty gon-tem, z nadwieszonymi, obiegającymi budy-nek okapami, podbitymi od spodu deskami. Od zachodu, wschodu i południa okapy wspar-te są na drewnianych, kandelabrowych słupach balkonu. W elewacji zachodniej, na osi budyn-ku, znajduje się prostokątny, drewniany portal, a po jego obu stronach dwa owalne okienka o profilowanych obramieniach. Na ścianie za-chodniej i południowej widoczna jest dekora-cja sgraffitowa imitująca okna.Na parterze i piętrze północnej części mieści się po pięć różnej wielkości pomieszczeń i schody. W części południowej, na parterze, znajdują się dwa pokoje; w jednym z nich, na belce, widnie-je wspomniany napis. We wnętrzach stryszowskiego dworu prezen-towana jest stała wystawa ukazująca wygląd średnio zamożnej siedziby wiejskiej z XIX w. Pokazano tutaj wyposażenie i wystrój salonu, jadalni, gabinetu i sypialni, urządzonych eks-ponatami pochodzącymi ze zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu.

StrySzóW, dwór

StrySzóW ManorStryszów lies near Wadowice and Kalwaria Ze-brzydowska. The manor stands in the central part of the village, on a slope descending to-wards the Stryszówka brook. It was built most probably towards the end of the 16th century by the then owner of Stryszów, Adam Suski. In 1739, when the defensive manor required renovation, the owner of the village, Kazimierz Odrowąż Wilkoński, set about it, as attested by the inscrip-tion on a beam in a ground-floor chamber, which says: Renovatum A.D. 1741 Die I Martii. the next owners of the estate were the Czay-kowskis, who sold it in 1807 to Józef Gorczyński. Józef’s son, Julian, remodelled not only the inte-riors but also the grounds around the manor. An annex was constructed to the east of the original manor, and to the north, a vast Eng-lish-style park was established. The last heirs to Stryszów before the second world war were the Łubieńskis and later the Bieniewskis. After the war, the manor and the park were misused by a State-owned farming co-operative. The devas-tated building was entrusted to the National Art Collection of the Wawel Royal Castle in 1958, and consequently since 1969 the manor has ac-commodated one of its branches. the present 18th-century appearance of the building originated during the 1741 renovation. The two-storey-high cellared construction is built of stone, brick, and wood. It is subdivided into two parts: the northern, which is almost square, and the southern, more narrow and rectangular. The cellars, ground floor and parts of the upper floor are brick and stone, while the remaining upper sections are wooden. The walls and quoins have been reinforced with solid, stone buttresses.the manor is covered with a hipped, shingle roof with overhanging eaves around, finished with wooden planks from below. To the west, east and south, the eaves are held by/on wooden, candelabrum-decorated columns of the porch. On the western wall, at the axis of the building, is a rectangular wooden portal, flanked by oval profiled windows on either side. On the west-ern and southern walls sgraffito decoration imi-tating window opening has survived.Both the ground floor and the northern section of the upper floor accommodate five chambers each plus the stairs that connect them. The ground floor in the southern part contains two chambers, one of which carries the aforemen-tioned inscription upon the beam. presented in the interiors of the Stryszów Manor is a permanent exhibition showing the country resi-dence of a family of moderate means. Presented here is the furnishing and decoration of the living room, the dining hall, the study, and the bedroom from the Collection of Wawel Royal Castle.


Wieś Tomaszowice, położona na północny za-chód od Krakowa, niedaleko trasy prowadzącej do Olkusza, wspominana była już w średnio-wiecznych dokumentach. W 1581 r. należała do Krzysztofa Gosławskiego, a w XVIII w. do Dę-bińskich. W 1830 r. właścicielem dóbr został Ro-man Konopka i z nim należy zapewne wiązać budowę istniejącego dziś dworu. Po II wojnie światowej dwór i majątek zostały znacjonalizo-wane, a w efekcie zdewastowane. Na początku lat 90. XX w. spadkobiercy ostatnich właścicieli odzyskali, a następnie sprzedali dobra dworskie. Nowy właściciel, Ziyad Raoof, odrestaurował dwór, uporządkował park, a przede wszystkim znalazł sposób na wykorzystanie zaplecza gospo-darczego. W części wschodniej dworsko-parko-wego założenia znajdują się budynki, w których właściciele umieścili zorganizowane przez siebie Krakowskie Centrum Konferencyjne. Pomiesz-czenia mające niegdyś gospodarcze przeznacze-nie przebudowano i zaadaptowano do nowych potrzeb. W znajdującym się najbliżej dworu, wzniesionym z kamienia i drewna, piętrowym spichlerzu, ulokowano restaurację; za nim mie-ści się kompleks hotelowy, a po drugiej stronie parku widoczny jest budynek oranżerii.Do zespołu dworsko-parkowego w Tomaszowi-cach wiedzie szeroka brama ocieniona drzewa-mi, a tuż za nią rozpościera się kolisty gazon. Na wysokiej podmurówce stoi parterowy dwór z czterokolumnowym portykiem wgłębnym, na-kryty wysokim, czterospadowym dachem z lu-karnami. Od strony parku oś dworu zaakcen-towana jest wysuniętym ryzalitem. Z zewnątrz ściany zdobią pionowe pasy boniowania oraz dekoracyjne obramienia okien. Kontrast jas-nych ścian budynku, czerwieni dachówki oraz otaczającej zieleni stanowił charakterystyczne dla dawnych dworów polskich zestawienie ko-lorystyczne. tomaszowice są jednym z ciekawszych przykła-dów nowoczesnego zagospodarowania i przy-wrócenia do życia zespołu dworsko-parkowe-go. W zabytkowy układ został wkomponowany nowy program użytkowy, przy realizacji które-go sięgnięto do tradycji tego miejsca. Starannie odnowionemu budynkowi dworu przywrócono dawną atmosferę – stał się siedzibą właści-cieli, a otaczające dwór założenie – miejscem ich pracy.

toMaSzoWIce, zespół dworski (Krakowskie Centrum Konferencyjne)

Situated to the north-west of Kraków near the road to Olkusz, the village of Tomaszowice was mentioned in medieval documents. In 1581, it belonged to Krzysztof Gosławski, and in the 18th century to the Dębiński family. In 1830 Ro-man Konopka purchased the lands, and it was probably him that built the manor we see to-day. After the second world war the manor and its compound were nationalised, and as a re-sult, they ran into disrepair. In the early 1990s, the heirs of the pre-war owners reacquired the property, which they subsequently sold. the new owner, Ziyad Raoof, had the mansion and park renovated, and established a new function for the annexes at the eastern end of the compound. Extended and renovated, they now hold the Kraków Conference Centre. The nearest building to the manor, the one-storey stone-and-wood granary, houses a restaurant. Behind it is a hotel, and across the park – the winter garden. the Tomaszowice compound is entered through a wide gate amongst the trees, opening onto a circular lawn. Raised upon a platform is a one-storey manor with a four-column recessed porch, covered with a hipped plate roof with dormer windows. At the side of the park, the axis is set forth. On the outside, the walls are embellished with vertical rustication and deco-rative window frames. The contrast between light walls, red roof tiles and surrounding greenery is a typical colour feature of historic Polish country residences. tomaszowice constitutes one of the most in-teresting examples of revitalising – indeed lit-erally bringing back to life – a historic property, with a new programme of modern use built with full respect for tradition. In the renovated manor, the ancient atmosphere was re-created – it became the place of residence for the own-ers, while the rest of the compound was turned into their place of work.

toMaSzoWIce Manor (Kraków Conference Centre)


trzebinia i jej dzieje zawsze były związane z gór-nictwem kruszców. Odnotowana w dokumen-tach w XIV w., należała do włości królewskich. W XV w. jej właścicielem był Mikołaj Kesinger, który uzyskał przywilej lokacyjny dla osady gór-niczej. Z nim też wiążą się początki dworu trze-bińskiego. Miejscowość często zmieniała właś-cicieli; dłużej należała do Trzebińskich, którzy w XVII i XVIII w. rozbudowali dwór i ufundowali kościół parafialny. W 1817 r. Trzebinia stała się miastem, a na przełomie XIX i XX w. ważnym ośrodkiem przemysłowym.Dwór wraz z przynależnym doń terenem za-kupili w 1920 r. Zieleniewscy. Przeprowadzili remont zaniedbanego budynku oraz dokonali jego przebudowy. Po wojnie pozostał on w rę-kach Zieleniewskich, lecz na parterze dworu rezydowały różne instytucje. W 1983 r. właści-cielem dworu stała się Gmina Trzebinia, która przeprowadziła prace renowacyjne. Dwór odzy-skał dawną świetność i mieści dzisiaj w piwni-cach restaurację i kawiarnię, na piętrach poko-je hotelowe, a w dawnej kaplicy muzeum regio-nalne. Działa tutaj również powołana w 1996 r. instytucja kultury „Dwór Zieleniewskich”, orga-nizująca koncerty, wystawy, warsztaty i spotka-nia ze znanymi osobami. znajdujący się niedaleko centrum miasta dwór jest piętrowym, częściowo podpiwniczonym, murowanym budynkiem o tynkowanych ścia-nach, wzniesionym na planie prostokąta. Na-krywa go łamany dach polski z dzielącą połacie drewnianą ścianką zdobioną pilastrami i ele-mentami gometrycznymi. Obecną postać zy-skał dwór głównie dzięki rozbudowie z 1767 r. W jego bryłę włączone są starsze, XV-wieczne piwnice o ścianach z kamienia, nakryte sklepie-niami kolebkowymi. piętro budynku ma charakter mezzanina, czyli pośredniej, niższej kondygnacji pomiędzy wyż-szymi. Od zajazdu prowadzi do dworu portyk czterokolumnowy z trójkątnym frontonem. Przy elewacji południowej, ogrodowej, znaj-duje się dobudowany w 1919 r., dwukolum-nowy, piętrowy ganek z balkonem, a od strony wschodniej taras.Wnętrza, urządzone współcześnie, w układzie dwutraktowym w części wschodniej i trzytrak-towym w zachodniej, nakrywają stropy belko-we i sufity. W zachodniej części dworu znajduje się pomieszczenie – być może dawna kuchnia – nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami. Wysoka na dwie kondygnacje sień wejściowa powstała w trakcie przebudowy w okresie mię-dzywojennym.

trzeBINIa, dwór Zieleniewskich

the history of Trzebinia is closely related to the mining of precious metals. The town, first men-tioned in the 14th century, was a part of the royal domain. In the 15th century Mikołaj Ken-singer, then lord of Trzebinia, acquired a foun-dation act for a mining village. Kensiger was also a founder of the manor house. The town changed hands many times; for a longer period it remained in the Trzebiński family, who had the manor extended in the 17th and 18th cen-turies, while they also founded the local parish church. In 1817 Trzebinia became a town, and at the turn of the 19th century it developed into an important industrial centre.In 1920 the Zieleniewski family bought the manor house and the surrounding grounds. They restored and extended the dilapidated building. After the second world war the fam-ily managed to keep the house, but its ground floor was appropriated for various State offices. In 1983 the manor house became the property of Trzebinia municipal authorities, and renova-tion of the estate was carried out. The house was restored to its former splendour. Nowa-days the cellars house a restaurant and a café; there is a hotel on the upper floors and a re-gional museum in the former chapel. The build-ing is also a seat of the Dwór Zieleniewskich cultural enterprise established in 1996, which organises concerts, exhibitions, workshops and meetings with famous people. the manor house located close to the centre of the town is a one-storey brick structure built on the plan of a rectangle, partially founded upon a basement, with walls covered with plaster. It is covered with a typical Polish mansard roof, with the wooden wall separating its slopes di-vided decorated with pilasters and geometric elements. The manor acquired its present ap-pearance in the extension carried out in 1767. The older, 15th-century barrel vaulted cellars were incorporated into the main building. the upper storey of the house is of the mezzanine type, i.e. an intermediate floor just above ground level. The four-column portico with a triangular front leads top the courtyard. The southern, gar-den façade was extended by a two-column, two-storey porch with a balcony, constructed in 1919, and the eastern one by a terrace. the interiors decorated in a contemporary style are organised into two suites in the eastern part of the building, and three in the western one. The ceilings of the rooms are supported on beams. The room in the western part of the house, perhaps the former kitchen, features a groin vault with small windows. The two-sto-rey-high main porch originated during remod-elling between the two world wars.

Zieleniewski Family Manor in trzeBINIa


pałac Konopków znajduje się w północno-wschodniej części miasta, w niewielkiej odle-głości od Zamku żupnego i Kopalni Soli. Podob-nie jak to jest w wypadku większości budyn-ków znajdujących się w Wieliczce, jego historia wiąże się z największym skarbem miasta – solą. Pałac wznieśli w latach 80. XVIII w. dwaj bracia, Jan i Piotr Konopka, którzy byli udziałowcami Kompanii Solnej Komercjonalnej. Po śmierci Jana Konopki w 1804 r. budynek sprzedano Wyższemu Urzędowi Salinarnemu, który urzą-dził w nim mieszkania wyższych urzędników salinarnych (stąd pałac nazywany jest często pałacem Salinarnym). W trakcie jednego z re-montów, być może w latach 30. XIX w., nadano elewacjom pałacu wygląd klasycystyczny. W latach powojennych pałac znalazł się w tak złym stanie, że rozważano nawet możliwość jego rozbiórki. Jednak w 1985 r. władze Wielicz-ki zakupiły pałac i podjęły decyzję o przepro-wadzeniu generalnego remontu. W ciągu kilku lat (1988-1992) wykonano wiele prac budow-lanych, jednak zabrakło środków finansowych i rozpoczęto poszukiwania nowego użytkow-nika, który mógłby właściwie zagospodarować

WIeLIczka, pałac Konopków

pałac. Efektem tych poszukiwań było przekaza-nie obiektu w 2001 r. Skarbowi Państwa, z prze-znaczeniem na siedzibę Krakowskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej. Nowy użytkow-nik zakończył remont i dostosował budynek do swoich potrzeb, m.in. umieszczając pod tara-sem magazyn o powierzchni ok. 1000 m2. zbudowany przez Konopków pałac był częścią założenia, w skład którego wchodziły zabudo-wania gospodarcze, ogrody od strony wschod-niej i park ze stawem od północy. Sam pałac wzniesiono na wysokim, obwiedzionym murami oporowymi tarasie, na który prowadzą od stro-ny zachodniej szerokie schody. Jest on piętrową budowlą przykrytą łamanym dachem polskim, o symetrycznie zakomponowanych elewacjach. środkową część fasady oraz elewacji tylnej zaakcentowano wysuniętym ryzalitem zakoń-czonym trójkątnym szczytem. Naroża budynku podkreślone są boniowaniem, a okna ściany zachodniej i południowej zdobi zachowana de-koracja: lwie głowy i wić roślinna oraz zwinięte liście akantu, służące jako wsporniki gzymsów nadokiennych.

The Konopka mansion in WIeLIczka

the mansion of the Konopkas is located in the north-western part of the town, not far from the Salt-Works Castle and the medieval Salt Mines. Just as most buildings in Wieliczka, its history is closely related to the city’s greatest treasure – its salt. The mansion was built in the 1780s by two Konopka brothers, Jan and Piotr, stockholders of the Saline Commercial Company. When Jan Konopka died in 1804, the building was sold to the Higher Saline Admin-istration, and higher level clerks of the saline administration were lodged there, for which reason the place was dubbed the Salt-Works Castle. During one of the restorations, perhaps in the 1830s, the façades received their present classicist appearance. after the war the condition of the mansion declined so badly that its demolition was con-templated. However, in 1985 it was purchased by the local authorities, who decided to reno-vate it thoroughly. Over several years (1988- -1992) many renovation tasks were undertak-en, yet the funds ran short and a search for a new user was initiated. As a result, in 2001 the mansion was transferred to the State, and it became home to the Kraków section of the National Remembrance Institute. The new owners completed the restoration works and adapted the building to suit their needs, which included fitting storage space of approximately 1000 sq. m. the Konopka mansion was part of a compound that included annexes, gardens to the east, and a park with a pond to the north. The palace it-self was erected upon a high terrace surround-ed with retaining walls, and a wide staircase to the west. It is a two-storey building covered with a Polish-style mansard roof, and sym-metrical façades. The central part of the back façade is set forth, with a triangular top. The central section of the main and rear façades are emphasised by projections topped with tri-angular tympana. The corners of the building are additionally emphasised with a rustication, and the windows on the western and south-ern walls retain their original decoration of lion heads and a floral pattern with acanthus leaves supporting the lintels.

�8 | X X MDDK X X MDDK | ��

Drewniany dwór z Drogini, który w ciągu ostat-nich lat odtworzono w wygiełzowskim skan-senie, został wzniesiony przez Adama Jordana ok. 1730 r. Przez prawie trzy stulecia dwór ten znajdował się w Drogini, wsi położonej pomię-dzy Myślenicami a Dobczycami, na prawym brzegu Raby. Wieś ta należała w średniowie-czu do klasztoru szczyrzyckiego, a od XVI w. do rodu Jordanów, którzy założyli tutaj folwark. Dwór zbudowany w XVIII w. jako budynek drew-niany, parterowy, o konstrukcji zrębowej został przekształcony w 2. poł. XIX w. Wówczas dobra drogińskie należały do rodziny Bzowskich (od 1866). Z nimi należy wiązać dobudowę portyku filarowo-kolumnowego ozdobionego herbem Nowina. kolejna zmiana bryły dworu nastąpiła w cza-sie rozbudowy w 1908 r., kiedy to dobudowano piętrowy ryzalit i werandę. Również wnętrze uległo wówczas zmianom.Majątek Bzowskich po 1945 r. znacjonalizowa-no, a w dworze mieściła się m.in. szkoła rolni-cza. W połowie lat 80., w związku z budową sztucznego Jeziora Dobczyckiego, na którego terenie znalazł się dwór, zdecydowano o jego przeniesieniu. Dwór rozebrano, a oznaczone elementy ułożono na placu przy zakładzie „Uni-try” w Osieczanach.

WygIełzóW, dwór z Drogini w Nadwiślańskim Parku Etnograficznym

X X MDDK | ��

W 1996 r. elementy dworu z Drogini zakupiło Muzeum w Chrzanowie. Odtworzony w latach 2002-2005 dwór zlokalizowano na skraju skan-senu, u stóp zamku lipowiec.Dwór jest parterowym, drewnianym budynkiem posadowionym na podmurówce, o ścianach wyprawionych tynkiem glinianym. Nakrywa go wysoki, łamany dach. Szeroka sień wejściowa dzieli trakt frontowy dworu na dwie części. Po lewej stronie znajduje się część przeznaczona na ekspozycję muzealną: salon, pokój pani, sypial-nia, pokój rezydentki oraz gabinet pana domu, wyposażone w piece kaflowe zdobione moty-wami zwierzęcymi, roślinnymi i geometryczny-mi. Pokoje zaaranżowano po części meblami ze zbiorów Muzeum w Chrzanowie, a częściowo meblami sprowadzonymi z Nowego Wiśnicza. Po prawej stronie sieni znajduje się przestronna jadalnia oświetlona czterema oknami, w której zachowały się oryginalne belki stropowe. Na jednej z nich widnieje data budowy dworu: AD 1730. W tej części budynku zaplanowana zosta-ła sala konferencyjna z zapleczem.Dwór z Drogini jest siedzibą Muzeum – Nadwi-ślańskiego Parku Etnograficznego w Wygiełzo-wie i Zamku lipowiec..

the wooden manor house from Droginia, which was recently reconstructed in the open-air mu-seum in Wygiełzów, was originally built by Adam Jordan ca. 1730. For nearly three centuries, the manor stood in Droginia, a village situated be-tween Myślenice and Dobczyce, on the right bank of the Raba. In the Middle Ages, the village belonged to the Abbey of Szczyrzyc, and from the 16th century onwards was in the hands of the Jordans, who established a farm here. the original manor house was built of wood in the 18th century. It was a single-storey con-struction of interlocking wooden logs. In the latter half of the 19th century, when the estate belonged to the Bzowskis (i.e. after 1866) it was renovated. At that time the portico sup-ported on pillars and columns with the Nowina coat-of-arms was added. the next change of shape came in 1908, when a high projection and sun porch were added to the manor, and its interior was remodelled.the Bzowskis estate was nationalised after 1945, and the manor building was taken over by an agricultural school. In the mid-1980s, a decision was reached to have the house trans-ferred, to save it from being lost under the Dobczyce Reservoir, which was shortly to be constructed. It was disassembled, and the ap-

propriately marked elements were deposited by the Unitra production plant in Osieczany. In 1996, the elements of the Droginia manor were purchased by the Museum in Chrzanów. Reconstructed in the years 2002-2005, the manor was situated at the back of the open-air museum, at the foot of lipowiec castle.It is a single-storey, wooden building on solid underpinnings, with walls covered in clay plaster, covered by a high, broken-form roof. The broad entrance hall divides the front suite into two sec-tions. The one on the left houses an exhibition: the living room, the lady’s room, the bedroom, the maid’s room, and the lord’s study – all furnished with tile stoves decorated with bestial, floral, and geometrical motifs. Some furniture came from the collection of the Museum in Chrzanów, and some – from Nowy Wiśnicz. To the right of the en-trance hall is the spacious dining room with light coming in through four windows, featuring origi-nal ceiling beams. One of them is marked with the date of construction of the manor: AD 1730. This part of the building has been designed as a conference hall and related facilities.the Drogina manor complements the plans of the Nadwiślański Ethnographic Park to show what the villages of bygone western Małopolska looked like.

Manor from Droginia in the Nadwiślański Ethnographic Park in WygIełzóW


Wieś Wysoka położona jest, jak sama nazwa wskazuje, wysoko: 580 metrów n.p.m., ok. czte-ry kilometry na południe od Jordanowa, a ota-czają ją wzgórza Beskidu żywieckiego. Źródła pisane wspominają o niej w 1581 r., lecz wieś zapewne powstała wcześniej: przed 1581 r. należała do kasztelana krakowskiego Spytka Jordana z Zakliczyna nad Dunajcem, i w tymże roku przeszła na własność jego zięcia, wojewo-dy kaliskiego, Kaspra Zebrzydowskiego. Przed rozbiorami dziedzicem Wysokiej był Józef Siera-kowski, następnie Stadniccy i od 1793 r. – laris-chowie. W XIX w. należała do Wężyków, a w 1. poł. XX w. do żeleńskich, od których majątek po II wojnie światowej przejął Skarb Państwa.Dwór zbudowany w XVII w. był zamieszkiwany aż do 1848 r., kiedy to, opuszczony, pełnił rolę spichlerza. Wyremontowany w latach 1910- -1912, odzyskał funkcję rezydencji mieszkalnej. Jesienią 1939 r. budynek spłonął. W 1942 r. do-konano jego odbudowy i umieszczono w nim szkołę podstawową; później był użytkowany jako obiekt wypoczynkowy. W 1988 r. opusz-czony i zrujnowany budynek kupili Anna i An-toni Pilchowie z Krakowa. Przeprowadzili grun-towną restaurację obiektu, przywracając daw-ne podziały wnętrz oraz przystosowując go do potrzeb mieszkalnych. Dwór wzniesiono z kamienia łamanego i cegły, na planie prostokąta. Naroża budynku wzmoc-nione są szkarpami, a ściany otynkowane. Pię-trowy, podpiwniczony dwór nakrywa wysoki, czterospadowy dach ceramiczny, z czterema wystawkami w połaciach. Wokół dworu czytel-ne są ślady tarasowego ogrodu geometryczne-go obramionego drzewami oraz późniejszego założenia o charakterze swobodnego parku krajobrazowego.Na parterze układ wnętrz dworu jest jednotrak-towy, natomiast na wyższych kondygnacjach wprowadzono wtórne podziały. Głębokie, po-dzielone filarami piwnice nakrywają sklepienia kolebkowe z lunetami. Na parterze obszerna sień wiedzie do salonu (po lewej stronie) i do kuchni (po prawej). Sień i salon nakrywają skle-pienia kolebkowe z lunetami, a kuchnię drew-niany strop. Z sieni na piętro prowadzą szero-kie, drewniane schody. Pomieszczenia piętra nakryte są, podobnie jak kuchnia, stropami drewnianymi. Otwory wejściowe na parterze zdobią proste, kamienne obramienia wczesno-barokowe.przy dworze działa Fundacja „lutnia Staropol-ska”, prowadząca studia nad kulturą i muzyką dawną, oraz Bractwo lutni z Dworu na Wyso-kiej – zespół wykonujący wokalną i wokalno- -instrumentalną muzykę renesansową.

WySoka, dwór

the name of the village (“Wysoka” means “high”) describes its situation – 580 metres above sea level. The village is located four kilo-metres south of Jordanów and is surrounded by the hills of the Beskid żywiecki. The first written references to Wysoka date back to 1581 but the village was presumably founded earlier. It belonged to Spytek Jordan of Zakli-czyn, the castellan of Kraków, and in the same year was inherited by his son-in-law – Kasper Zebrzydowski, the Voivode of Kalisz. Before the partition of Poland, Józef Sierakowski was the lord of Wysoka, followed by the Stadnicki fam-ily and – from 1793 – the larisch family. In the 19th century the village belonged to the Wężyk family and in the first half of the 20th century it was a part of the Zeleńskis’ family estate, which was nationalised after 1945.the 17th-century manor house was inhabited until 1848 and from that date onwards it was used as a granary. After being renovated in 1910-1912, it came back into residential use. In 1939 the building was destroyed by a fire but it was reconstructed in 1942 being convert-ed into a primary school; later on it was again converted into a holiday centre. The desolate and ruined manor house was sold to Anna and Antoni Pilch in 1988. They carried out an ex-tensive renovation of the house, restored the original layout of the rooms and adapted it for residential purposes. the original rectangular building was made of stone blocks and brick. The quoins were rein-

The Manor House in WySoka

forced with buttresses and the entire structure was covered with plaster. The two-storey house with basements is covered with a tall, hipped, ceramic tile roof with four gables. Traces of a geometrical terraced garden surrounded by trees, and of a later landscape park, are still discernible around the house. the layout of the rooms on the ground floor provides for a single circulation route while the upper floors were later divided into two sepa-rate circulation routes. The shallow cellars di-vided by pillars are covered with groin vaults. The huge hall on the ground floor opens to the living room (on the right) and the kitchen (on the left). The hall and the living room lie under groin vaults, while the kitchen has a wooden ceiling. The wide wooden staircase ascends from the hall to the first floor whose rooms also have wooden ceilings. The entrances to the ground-floor rooms are framed with early-Baroque, stone decorations. the manor house is the headquarters of the lutnia Staropolska Foundation, which endeav-ours to study ancient Polish culture and mu-sic, and of the ensemble called Bractwo lutni z Dworu na Wysokiej (Wysoka Manor Fraternity of the lute) who perform vocal and instrumen-tal pieces of Renaissance music.


the Dom pod Jedlami has stood for over a cen-tury on Koziniec hill in Zakopane. It derives its name (literally, the House Under the Firs) from a cluster of firs that were growing in the plots where it was to be constructed. It was designed by a painter and art critic, Stanisław Witkie-wicz, for Jan Gwalbert Pawlikowski. Following his observations of highlander architecture around Zakopane, Stanisław Witkiewicz devel-oped the theoretical base for the first national style in architecture, the so-called Zakopane style, and produced a number of constructions in this style including his most famous, the Koliba Villa, and the Uznański Family Chapel at Jaszczurówka. the villa was constructed in the years 1896- -1897, yet the finishing works continued for another nine years. The construction site was systematically supervised by Witkiewicz him-self, who not only was unafraid to change the plan as needed but also designed the furnish-ing of the interior. For nearly a century nothing changed at Dom pod Jedlami, until the house received its first modifications in 1990s when a new fence was built. Dom pod Jedlami was constructed on a fairly steep slope, therefore the stone underpinning on the south-western side is only half a metre high, while the one on the eastern side of the building is almost 4 metres high and accom-modates a spacious basement. The house was made of wooden logs cut in half; the high roof was covered with a double layer of shingle. Fol-lowing Witkiewicz’s blueprint, the rectangular body of the villa is embellished with a projec-tion on the southern side, a large canopy roof in the south-eastern corner and an external stair-way. The open verandah and gallery encircle the northern and western sides of the building.the main entrance situated in the north-west-ern corner of the villa opens over the high steps leading to a porch and the entrance hall. The wooden stairs in the hall ascend to the residen-tial first floor. The central part of the ground floor is occupied by a dining room and living room located in the southern projection of the house. The interiors with beamed ceilings were equipped with stoves and fireplaces, some of which were designed by Witkiewicz. The furni-ture was made by local craftsmen: Kazimierz Sieczka, Józef Kaspruś Stoch, Jędrzej Krzeptowski and Wojciech Brzega, based on their own de-signs as well as Witkiewicz’s sketches. Consist-ent adherence to the detailed plan of the shell and the interior, fully designed in the Zakopane style, makes Dom pod Jedlami a jewel in the crown of this type of architecture.today, the house is a private property and it is not open to the public.

zakopaNe, Dom pod Jedlami

Na zakopiańskim Kozińcu od ponad wieku stoi Dom pod Jedlami. Wywodzi on swą nazwę od grupy jodeł rosnących na działce przezna-czonej pod jego budowę. Zaprojektowany został przez malarza i krytyka sztuki Stanisława Wit-kiewicza dla Jana Gwalberta Pawlikowskiego. Stanisław Witkiewicz opierając się na budowni-ctwie górali podhalańskich stworzył teoretyczne podstawy pierwszego narodowego stylu w ar-chitekturze – stylu zakopiańskiego – oraz szereg jego praktycznych realizacji, m.in. willę Koliba i kaplicę Uznańskich w Jaszczurówce.Dom pod Jedlami wzniesiono w latach 1896--1897, lecz prace wykończeniowe trwały aż do 1906 r. W trakcie budowy domu prac doglą-dał sam Witkiewicz, wprowadzając na bieżąco potrzebne zmiany. Również on jest autorem większości wyposażenia wnętrz Domu pod Jedlami. Przez prawie stulecie dom pozostawał w niezmienionym stanie, dopiero w latach 90. XX w. przeprowadzono remont i zbudowano nowe ogrodzenie. Dom pod Jedlami wzniesiono na terenie o dużym spadku, w związku z czym kamienna podmurówka od strony południowo-zachod-niej ma wysokość ok. pół metra, a po stronie wschodniej dochodzi do 4 metrów, tworząc wysokie podpiwniczenie. ściany zbudowano w konstrukcji zrębowej z płaz, czyli drewnianych belek przepiłowanych na pół, a wysoki dach bu-dynku pokryto podwójnie gontem. Witkiewicz zaplanował dom na rzucie prostokąta, z ryza-litem od południa, wielkim przyłapem w połu-dniowo-wschodnim narożniku i zewnętrznymi schodami. Otwarta weranda wraz z gankiem obiega dom po zachodniej i północnej stronie.główne wejście w północno-wschodnim naroż-niku prowadzi wysokimi schodami do przed-sionka, a stąd do sieni. Z niej prowadzą na wyż-szą, mieszkalną kondygnację drewniane scho-dy. środkową część parteru domu zajmuje jadalnia i wysunięty południowym ryzalitem salon. Wnętrza, nakryte stropami belkowymi, wyposażone zostały w piece i kominki, częś-ciowo zaprojektowane przez Witkiewicza. Meble wykonywane przez miejscowych górali: Kazimierza Sieczkę, Józefa Kasprusia Stocha, Jędrzeja Krzeptowskiego i Wojciecha Brzegę powstały w oparciu o rysunki Witkiewicza oraz ich samych. Konsekwentna realizacja dopraco-wanego w szczegółach wyposażenia w stylu zakopiańskim sprawiła, że Dom pod Jedlami stał się szczytowym osiągnięciem tego stylu w architekturze. obecnie dom pozostaje w rękach prywatnych i nie jest dostępny dla zwiedzających.

Dom pod Jedlami in zakopaNe

BuDoWLe SakraLNeSACRED ARCHITECTURE

X X MDDK | 107

• krakóW

• aLWerNIa

• ośWIęcIM

• SękoWa

• SłaWkóW

• Szczyrzyc

• MIechóW

• heBDóW

• kaLWarIa zeBrzyDoWSka

• WIeLIczka

• SzaLoWa

• oWczary

• BIecz

• IMBraMoWIce

• tarNóW

• zakopaNe

• NIepołoMIce

• czchóW

• NoWy Sącz

• kWIatoń

• czerNa

• Stary Sącz

• StaNIątkI

• tropIe

• oLkuSz

• BoBoWa

• tuchóW

• oraWka

• łapczyca

BuDoWLe SakraLNeSACRED ARCHITECTURE

• gryWałD

• KRZESZOWICE • BRANICE

• IGOŁOMIA• MŁOSZOWA

• TRZEBINIA

• WySOKA

• STRySZóW

• GORZEń GóRNy

• ŁOPUSZNA

• GRODKOWICE

• OSIEK

• PORęBA WIElKA

• lASKOWA• JEżóW


• PASZKóWKA

• DOŁęGA

• NAWOJOWA

• SUCHA BESKIDZKA

• lIPOWIEC/WyGIEŁZóW

• NIEDZICA

• NOWy WIśNICZ

• PIESKOWA SKAŁA

• SZyMBARK

• ZATOR• SPyTKOWICE

• CIężKOWICE


• JURGóW

• FRyDMAN

• BARTNE• GOŁKOWICE

• SZCZUCIN

• BOCHNIA

• ZUBRZyCA

• SZCZAWNICA

• HARMężE

• STRóżE

• KRyNICA

• DęBNo• BRZESKO

aLWerNIa, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. BERNARDyNóW 108BeJSce, KAPlICA FIRlEJóW 110BIecz, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. REFORMATóW 112BoBoWa, SyNAGOGA 114czchóW, KOśCIóŁ I ZAMEK 116czerNa, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. KARMElITóW BOSyCH 118DęBNo k. tarNoWa, KOśCIóŁ śW. MAŁGORZATy 120groDzISko koło Skały, PUSTElNIA BŁ. SAlOMEI 122gryWałD, KOśCIóŁ PARAFIAlNy PW. śW. MARCINA 124heBDóW, DAWNE OPACTWO NORBERTAńSKIE 126IMBraMoWIce, KOśCIóŁ PARAFIAlNy PW. śW. BENEDyKTA 128IMBraMoWIce, KlASZTOR SS. NORBERTANEK 130kaLWarIa zeBrzyDoWSka, ZESPóŁ PIElGRZyMKOWy 132krakóW, BAZylIKA JEZUICKA PW. NAJśWIęTSZEGO SERCA PANA JEZUSA 134krakóW, KOśCIóŁ I KlASZTOR

OO. KARMElITóW TRZEWICZKOWyCH NA PIASKU 136krakóW – MogIła, OPACTWO OO. CySTERSóW I KOśCIóŁ śW. BARTŁOMIEJA 138krakóW, KlASZTOR PAUlINóW Z KOśCIOŁEM śW. MICHAŁA ARCHANIOŁA

I śW. STANISŁAWA BISKUPA 140krakóW, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. PIJARóW 142krakóW, KOśCIóŁ PW. SAlWATORA I GONTyNA śW. MAŁGORZATy 144kWIatoń, CERKIEW PW. śW. PARASKIEWy 146LachoWIce, KOśCIóŁ PW. śW. śW. PIOTRA I PAWŁA 148łapczyca, KOśCIóŁ PW. NARODZENIA NAJśWIęTSZEJ MARII PANNy 150MIechóW, KOśCIóŁ I KlASZTOR BOżOGROBCóW 152NIepołoMIce, KOśCIóŁ PARAFIAlNy PW. DZIESIęCIU TySIęCy MęCZENNIKóW 154NoWy Sącz, CERKIEW PW. śW. DyMITRA W SPE 156oLkuSz, BAZylIKA PW. śW. ANDRZEJA APOSTOŁA 158oraWka, KOśCIóŁ PW. śW. JANA CHRZCICIElA 160oWczary, CERKIEW PW. OPIEKI BOGURODZICy 162ptaSzkoWa, KOśCIóŁ PW. WSZySTKICH śWIęTyCH 164SękoWa, KOśCIóŁ PW. śW. śW. FIlIPA I JAKUBA APOSTOŁóW 166SłaWkóW, KOśCIóŁ PARAFIAlNy PW. PODWyżSZENIA

KRZyżA śWIęTEGO I śW. MIKOŁAJA 168StaNIątkI, KOśCIóŁ I KlASZTOR SS. BENEDyKTyNEK 170Stary Sącz, TRADyCJA śW. KINGI 172SzaLoWa, KOśCIóŁ PW. śW. MICHAŁA ARCHANIOŁA 174Szczyrzyc, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. CySTERSóW 176tarNóW, KATEDRA PW. NARODZENIA NAJśWIęTSZEJ MARII PANNy 178tropIe, KOśCIóŁ PW. śW. śW. śWIERADA I BENEDyKTA 180tuchóW, SANKTUARIUM MATKI BOżEJ TUCHOWSKIEJ 182tyNIec, OPACTWO OO. BENEDyKTyNóW. 184WIeLIczka, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. REFORMATóW 186zakopaNe, ZESPóŁ AlBERTyńSKI NA KAlATóWKACH 188

• KORZKIEW

• KąśNA DOlNA

• KOśCIElNIKI

• PŁAWOWICE

• BeJSce

• groDzISko

• LachoWIce

• ptaSzkoWa

• tyNIec

• lANCKORONA

• GRyBóW

• ŁUżNA


Dominujący w panoramie miasta, XVII-wieczny kościół z klasztorem Bernardynów jest malow-niczo położony na zalesionym wzgórzu. Począt-kowo nazwa Alwernia odnosiła się wyłącznie do klasztoru, ale z czasem przeszła na rozwijają-cą się obok osadę – obecnie miasteczko. Pocho-dzi ona od nazwy pustelni Alverno w Toskanii, gdzie św. Franciszek otrzymał dar stygmatów. Podróżujący po Europie na początku XVII w. Krzysztof Koryciński, właściciel pobliskiej Porę-by żegoty i sekretarz królewski, odwiedził wło-ską pustelnię i postanowił ufundować w swoich dobrach podobną, polską Alwernię.Już w 1616 r. powstał drewniany kościół, do któ-rego Koryciński sprowadził z Krakowa bernar-dynów. Niedługo potem wzniesiono istniejący do dzisiaj, barokowy kościół (1630-1676) i przy-legający do niego od zachodu klasztor (1625- -1656). Po śmierci Krzysztofa Korycińskiego budowę kontynuował jego syn, Jan Stanisław, a później kolejni właściciele sąsiedniej wsi Porę-by żegoty, zwłaszcza Franciszek Szwarcenberg Czerny i rodzina Szembeków.kościół oo. Bernardynów w Alwerni jest pierw-szym w Polsce sanktuarium pw. św. Franciszka w Tajemnicy Stygmatów. Został zbudowany jako jednonawowa świątynia z transeptem i krótkim, półkoliście zamkniętym prezbite-rium. Od frontu dobudowano pod koniec XIX w. wieżę. Wewnątrz kolebkowe sklepienie nawy i transeptu oraz kopułę na ich skrzyżowaniu pokrywa subtelna polichromia. Z barokowego i rokokowego wystroju świątyni warto obejrzeć organy wykonane przez Jakuba Stankiewicza z Zatora w 1789 r. oraz ambonę z postaciami zakonników. XVIII-wieczny ołtarz główny mie-ści od strony chóru obraz Matki Boskiej ma-lowany na desce, pochodzący z krakowskiego kościoła Bernardynów. W bocznej kaplicy znaj-duje się słynący łaskami obraz Ecce Homo (Oto człowiek), który – według tradycji – trafił tu z Konstantynopola przez Wiedeń i Koszyce. W kościele znajdują się także interesujące w formie nagrobki fundatorów świątyni i klasz-toru: barokowe, z czarnego marmuru sarkofagi Krzysztofa i Jana Stanisława Korycińskich oraz epitafia Szembeków. pomimo wielokrotnych rozbudów, rozlokowa-ny wokół wirydarza z krużgankami klasztor zachował pierwotny, barokowy charakter. Jest on objęty klauzurą i niedostępny dla zwiedza-jących. Dzięki swemu położeniu był przez wieki idealnym miejscem dla zakonników, którzy od-prawiali tutaj duchowe rekolekcje.

aLWerNIa, kościół i klasztor oo. Bernardynów

the 17th-century church and monastery of the Bernardine (Franciscan) order, which is the el-ement that dominates the town’s skyline, is perched picturesquely upon a wooded hillside. Initially, the name Alwernia referred only to the monastery, but over the years it was expanded to the nearby hamlet – today’s town of Alwer-nia. The name comes from the Alverno hermit-age in Tuscany where St Francis received the stigmata. When travelling around Europe in the early-17th century, Krzysztof Koryciński, owner of the neighbouring Poręba żegoty village and Secretary to the King, visited the Italian hermit-age, he decided to found a Polish Alwernia in the likeness of the original in his domain. as early as 1616 a wooden church was built, and inhabited by St Bernard monks whom Koryciński invited here from Kraków. Soon af-terwards, the Baroque church we see today was erected (1630-1676) adjoining the mon-astery in the western part (1625-1656). After Krzysztof Koryciński’s death, the work was con-tinued by his son Jan Stanisław, and then by subsequent owners of the Poręba żegoty vil-lage, notably Franciszek Szwarcenberg Czerny and the Szembek family. the Bernardine Church of Alwernia is Poland’s first devoted to the Stigmata of St Francis. It was built as a single-aisle structure with a transept and a short, chancel terminating in a semicircular apse. The front tower was added late in the 19th century. Barrel vaults inside the nave and transept and the cupola at their

Bernardine Church and Monastery in aLWerNIa

intersection are covered with subtle murals. Re-markable among Baroque and Rococo fittings is the 1789 pipe organ, by Jakub Stankiewicz of Zator, and the pulpit with the figures of monks. The 18th-century altarpiece features the image of the Madonna painted on wood, brought here from the Bernardine church in Kraków. In a side chapel, we find the painting of Ecce Homo (Be-hold the Man), believed to have protective or even miraculous qualities, which – according to local tradition – arrived here via Vienna and Kosice all the way from Constantinople. the church holds the remains of its founders: Baroque, black-marble tombs of Krzysztof and Jan Stanisław Koryciński and Szembek family epitaphs. Despite repeated extension and remodelling projects, the monastery set around the clois-ter has retained its original Baroque charac-ter. It is off-limits to visitors. For centuries, it has been a perfect retreat for the monks and their meditations.


Miejscowość Bejsce jest położona na północ-ny wschód od Krakowa, w niewielkiej odle-głości od drogi prowadzącej do Sandomie-rza. Parafia w Bejscach wzmiankowana jest w dokumentach w latach 1325-1327, lecz jej początki sięgają zapewne XI w. Wcześniejszy kościół był prawdopodobnie budowlą drew-nianą. Obecny, gotycki, powstał ok. połowy XIV w. jako fundacja rodziny Firlejów. Bejsce należały do tego rodu od początku XIV w. do lat 70. XVII. Następnie poprzez małżeństwo Firlejówny trafiły w ręce Potockich; później dziedzicami Bejsc był ród Badenich, a ostatni-mi właścicielami – Byszewscy.kościół pw. św. Mikołaja jest jednonawową budowlą ceglaną, opiętą z zewnątrz przypora-mi i nakrytą wysokim, dwuspadowym dachem. Wnętrze XIV-wiecznego prezbiterium zdobi fi-guralna dekoracja malarska (1370-1380), a na-krywa je gotyckie sklepienie krzyżowo-żebro-we. Skromnie zdobiona nawa ma XIX-wieczne sklepienie. Do jej południowej ściany przylega kaplica otwarta do nawy półkolistą arkadą. Nosi ona wezwanie Najświętszej Marii Panny, lecz ze względu na rolę, jaką pełni – kaplicy grobowej rodu Firlejów – nazywana jest Fir-

BeJSce, kaplica Firlejów przy kościele parafialnym pw. św. Mikołaja

lejowską. Ufundował ją wojewoda krakowski Mikołaj Firlej, dyplomata i poseł na dworze Stefana Batorego, a później Zygmunta III Wazy. Autorem kaplicy jest prawdopodobnie Tomasz Nikiel z Pińczowa. Wzniesiona w latach 1594- -1601 budowla jest jednym z najwybitniejszych osiągnięć architektury manieryzmu. kaplica Firlejowska została zbudowana na pla-nie kwadratu i nakryta kopułą z latarnią. Ten wyraźnie wyodrębniający się w architekturze typ kaplic kopułowych o przeznaczeniu mauzo-leum rodowego wywodzi się od wawelskiej ka-plicy Zygmuntowskiej. Z zewnątrz kaplica jest niezwykle oszczędnie dekorowana; jedynie na latarni kopuły można dostrzec nagromadzenie detali rzeźbiarskich. We wnętrzu proste i skrom-ne podziały architektoniczne ścian kontrastują z bogato rzeźbionym kamiennym ołtarzem oraz nagrobkiem Mikołaja Firleja, przedstawionego tu w pełnej zbroi, i jego pierwszej żony, Elżbiety z ligęzów. Postacie zmarłych klęczą, adorując krzyż znajdujący się pośrodku nich. Na archi-tektonicznej obudowie nagrobka kłębią się plastycznie przedstawione fantastyczne stwo-ry: skrzydlate smoki, węże i roślinno-zwierzęce hybrydy.

Bejsce is situated north-east of Kraków, not far away from the road leading to Sandomierz. Al-though the parish of Bejsce was mentioned in written sources only in the years 1325-1327, its origin probably dates back to the 11th century. The earlier church must have been a wooden structure, and the present one, Gothic, was founded in the mid-14th century by the Firlejs. Bejsce was the property of the Firlej family from the early 14th century to the 1670s. later, fol-lowing the marriage of one of the Firlejs’ daugh-ters, it passed into the hands of the Potockis, who handed Bejsce down by hereditary rights to the Badenis, and later to the last owners of the estate – the Byszewskis.the Church of St Nicolas is a single-aisle brick construction, braced with imposing buttresses and covered with a high, gabled roof. The inte-rior of the 14th-century chancel is decorated with figural murals (1370-1380), and covered with elaborate Gothic vaulting supported by buttresses. The ceiling of the modestly deco-rated nave dates back to the 19th century. Ad-joining its southern wall is the chapel whose arcade opens onto the nave. Officially devoted to the Blessed Virgin Mary, due to the role it played as the burial chapel of the Firlejs, it is

Firlej Family Chapel by the Parish Church of St Nicolas in BeJSce

known as Firlejowska. The chapel was founded by the Voivode (governors) of Kraków, Mikołaj Firlej, diplomat and envoy of King Stephen (Stefan) Báthory, and later Sigismund III Vasa. The chapel is most probably the work of To-masz Nikiel of Pińczów. Built in the years 1594- -1601, it is one of the greatest achievements of Mannerist architecture. Firlejowska Chapel was built on a square base and covered with a lantern-shaped dome. This clearly distinctive architectural type of domed chapel designated as a family mausoleum takes after Wawel’s Sigimund Chapel. The external decoration of the chapel is unusually sparing; with a greater concentration of sculpted details present only on the dome’s lantern. The interior is simple, and its modest architectonic divisions stand out from the walls in stark contrast with the richly decorated altar carved in stone and the tomb of Mikołaj Firlej presented in full ar-mour with his first wife Elżbieta née ligęza. The kneeling deceased adore the crucifix standing among them. The architectonic setting of the tomb swarms with graphically represented fan-tastic beasts: winged dragons, serpents, and floral-bestial chimeras.


Na wzgórzu, po wschodniej stronie centrum Biecza, położony jest kościół i klasztor Fran-ciszkanów, dawniej zwanych reformatami. Bie-cki klasztor stanowił trzecią po Wieliczce i Za-kliczynie placówkę reformatów w Małopolsce. Wybór Biecza na miejsce osiedlenia się zakonu dobrze przemyślano: miasto było handlowym ośrodkiem i nie miało żadnego klasztoru, więc zakonnicy mogli się w nim utrzymać. Reforma-ci, będący niegdyś jedną z gałęzi zakonu fran-ciszkańskiego, ale o surowszej regule, przybyli do Polski na początku XVII w. W Bieczu osied-lili się w 1624 r. przy kościele św. Jakuba, na przedmieściach miasta. Wkrótce, dzięki po-mocy starosty bieckiego, Jana Wielopolskiego, rozpoczęli budowę kościoła i klasztoru, wyko-rzystując mury grodu starościńskiego.Większość prac zakończono w 1663 r. Niedłu-go potem teren klasztoru otoczono murem, a w 1733 r., po północno-zachodniej stronie kościoła wzniesiono mur z kapliczkami Męki Pańskiej. W jego obrębie znajduje się nie-wielki cmentarz, na którym grzebano zmar-łych tylko w wyjątkowych okolicznościach.kościół i klasztor kilkakrotnie przebudowywa-no i odnawiano, m.in. w 1739 i 1895 r.; wy-posażenie wnętrza uzupełniono na początku XX w. W latach 1999-2005 kościół i klasztor

BIecz, kościół i klasztor oo. Reformatów

zostały poddane kompleksowemu remontowi konserwatorskiemu.Barokowy kościół pw. św. Anny jest jednona-wowym budynkiem o skromnej fasadzie po-dzielonej pilastrami. Wnętrze świątyni nakry-tej sklepieniem kolebkowym z lunetami zdobi roślinno-geometryczna polichromia, a na ścia-nie tęczowej – sceny figuralne. Prezbiterium dzieli na dwie części drewniany ołtarz główny, za którym od wschodu mieści się chór zakonny. W środkowej części późnobarokowego ołtarza znajduje się malowana i rzeźbiona scena Ukrzy-żowania, nad nią obraz św. Anny nauczającej Maryję, a w częściach bocznych umieszczono bramki wiodące do chóru. Prześwity nad nimi wypełniają witraże ze św. Antonim i św. Fran-ciszkiem, wykonane w 1908 r. przez Krakowski Zakład Witraży S. żeleńskiego. Ołtarze boczne pochodzą z okresu późnego baroku, a rzeźbione konfesjonały (1909-1910) są dziełem Andrzeja lenika z Krosna. od strony południowo-wschodniej do kościo-ła przylegają zabudowania klasztorne wznie-sione wokół czworobocznego wirydarza (poł. XVII w.). We wnętrzach klasztornych znajduje się wiele obrazów z XVII-XIX w. oraz bogaty księgozbiór, ze znaczną liczbą dzieł o tematyce kaznodziejskiej.

on the hill east of Biecz town centre stands a church and monastery of the Reformed Fran-ciscan Order, their third site in Małopolska after Wieliczka and Zakliczyn. This location was de-liberate: Biecz town was an important centre of trade and had no other monastery therefore the monks would be able to make their living.the Reformed (i.e. obeying a stricter rule) Fran-ciscans arrived in Poland early in the 17th cen-tury, and in 1624, they settled in the suburbs of Biecz, near the church of St Jacob. Soon, with the help of the Starost Jan Wielopolski, they started the construction of their church and monastery using the existing walls. the bulk of the works were completed in 1663. Soon, the area was enclosed by a wall, and in 1733, another wall was built north-west of the church, with fourteen Stations of the Cross. The latter wall surrounds a small cemetery, only used for burials on special occasions. the church and monastery were renovated and remodelled several times, most significantly in 1739 and 1895, then at the turn of the 19th and 20th century when the church was restored and its interior refurbished, and finally with the conservation works now in progress. Saint Anne’s Church is a baroque, one-nave building with a modest façade with pilasters. Inside, beneath barrel vaults with lunettes, it is decorated with floral and geometrical mu-rals, as well as figural paintings between the nave and the chancel. The latter is divided into two sections by the wooden main altar, behind which, to the east, is the choir. In the middle section of the late-Baroque altar is the carved and painted Crucifixion scene, with St Anne teaching St Mary above, flanked on both sides by doors leading to the choir. The gates are adorned with stained-glass windows pro-duced in the żeleński’s stained-glass work-shops in Kraków in 1908, depicting St Anthony and St Francis. The side altars are also in late Baroque style, while beautifully sculpted con-fessionals (1909-1910) are creations of Andrzej lenik of Krosno. South-east of the church, monastery build-ings surround a quadrangular cloister from mid-17th century. Monastic interiors conceal numerous paintings, dating from 17th to 19th centuries and a rich library boasting thousands of books related to homiletics.

The Church and Monastery of the Reformed Franciscan Order in BIecz


Bobowa wspominana jest w dokumentach już w 1339 r. Była miastem prywatnym i siedzibą możnego rodu Gryfitów. W XV-XVII w. Bobowa stała się znaczącym ośrodkiem, o czym świad-czą trzy znajdujące się tu wówczas kościoły. Miasto było i jest nadal znane przede wszyst-kim z wyrobu koronek klockowych, które poja-wiły się tutaj na początku XVI w. dzięki kontak-tom handlowym z Włochami.pojedyncze wzmianki o bobowskich żydach po-chodzą z XVI w. Na stałe osiedli jednak w mie-ście dopiero w 1732 r., kiedy zezwolił im na to ówczesny właściciel Bobowej, Michał Jawor-ski. Około 1920 r. żydzi stanowili czterdzieści procent mieszkańców, zajmowali się głównie handlem i rzemiosłem. W 2. poł. XIX w. Salo-mon ben Natan Halberstam założył tu szkołę talmudyczną, a w okresie międzywojennym ist-niał w Bobowej silny ośrodek chasydzki. około połowy XVIII w. utworzona tu niedługo przedtem gmina żydowska uzyskała zezwo-lenie na budowę synagogi. Już przed 1756 r. wzniesiono murowaną bóżnicę, której dzisiej-szy wygląd jest skutkiem odbudowy po poża-rze w 1889 r. W czasie okupacji zdewastowana, po II wojnie została zaadaptowana na war-sztaty tkackie miejscowej szkoły. Opuszczona w 1993 r. synagoga została po kilku latach grun-

BoBoWa, synagoga

townie wyremontowana dzięki funduszom rabi-na Asche Scharfa z Nowego Jorku. Jej uroczyste otwarcie odbyło się w lipcu 2003 r., w kolejną rocznicę śmierci bobowskiego cadyka Halber-stama. Obecnie służy ona jako miejsce kultu przybywającym tu żydom i jest udostępniana zwiedzającym.Do synagogi wiedzie wąska i stroma uliczka wy-biegająca z północno-wschodniego narożnika rynku. Synagoga składa się z wysokiej sali mod-litw oraz prostokątnej przybudówki od strony zachodniej, z otwartą galeryjką na słupach. Główna sala budynku została wzniesiona z ka-mienia, a przybudówka mieszcząca nad przed-sionkiem babiniec – z drewna. Sala modlitw, założona na planie zbliżonym do kwadratu, nakryta jest dziewięciopolowym sklepieniem wspartym na czterech słupach. Pomiędzy nimi dawniej stała bima – podwyższenie, na któ-rym odczytywano fragmenty Tory. Na ścianie wschodniej zachowała się pochodząca z lat 1777-1778 stiukowa oprawa aron ha-kodesz – szafy ołtarzowej, w której przechowywano zwoje Tory. Bogato polichromowana, ozdobiona motywami roślinnymi i zwierzęcymi jest jedną z najwspanialszych na terenie Polski. Na pozo-stałych ścianach widoczna jest odsłonięta spod pobiały dekoracja malarska.

the earliest written documents mentioning Bobowa date back to 1339. Bobowa was a private town, seat of the wealthy Gryfit fam-ily. Between the 15th and 17th centuries it had grown in importance, as testified by the ap-pearance of three churches. The town was then famous, and it still is, mostly for its handmade bobbin lace, brought here from Italy in the early 16th century.odd references to the Jewish presence in Bobowa already appeared in the 16th century, but the Jews settled here for good only in 1732, by permission of the landlord Michał Jaworski. Around 1920, Jews constituted approximately 40% of the population, and their main occu-pations were trade and crafts. In the second half of the 19th century, Salomon ben Natan Halberstam established a Talmudic school here, and between the wars, Bobowa became an im-portant Hassidic centre. In the mid-18th century, the newly established Jewish community received permission to build a synagogue. A brick synagogue was construct-ed before 1756, and restored to its present form after a fire in 1889. During the German oc-cupation it was plundered and destroyed, and after the second world war it served as a weav-ing workshop for the local school. Abandoned

Synagogue in BoBoWa

in 1993, it was thoroughly restored thanks to the funds provided by Rabbi Asche Scharf from New york. The official reopening took place in July 2003, on the anniversary of the death of Rabbi Halberstam of Bobowa. Today the syna-gogue is a place of prayer, and it is also open to visitors. Leading to the synagogue is a narrow, ascend-ing lane starting on the north-east corner of the town square. Adjoining the main prayer hall of the synagogue to the west is a rectangular an-nex with an open gallery. The main hall was built in stone, while the annex with the wom-en’s gallery over the porch is wooden. The plan of the prayer room is an almost perfect square, its vault being divided into nine sections and supported on four columns. Between them, a bimah once stood – a raised construction where the Torah was read. preserved within the east wall is the stucco frame of the Aron ha-Kodesh (the altarpiece holding the Torah scrolls), dating from 1777- -1778. Colourful and adorned with floral and animal motifs, it remains among the most beau-tiful objects of this kind throughout all Poland. The remaining walls reveal frescoes, hidden un-til recently under the layer of white paint.


Na wzgórzu, nad brzegiem Dunajca położony jest Czchów – kiedyś znaczne miasto, obecnie miejscowość letniskowa. Znany z dokumentów pod nazwą Schov, rozwijał się od przełomu XII i XIII w. dzięki biegnącemu tędy traktowi węgierskiemu. Miasto lokowane było na prawie średzkim w 1333 r. i przeniesione przez Kazimie-rza Wielkiego na prawo magdeburskie w 1355 r. W XVI w. Czchów zasłynął dzięki Franciszkowi lismaninowi, franciszkaninowi i spowiednikowi królowej Bony, który zagarnął bogate probostwo czchowskie i został zwolennikiem reformacji. Czchów podupadł w czasie najazdu szwedzkie-go i rozbiorów, a ostatecznie utracił prawa miej-skie w 1930 r. Niedługo potem, w wyniku bu-dowy zapory na Dunajcu (1938-1949) powstało Jezioro Czchowskie.przy jednej z narożnych uliczek wychodzących z czchowskiego rynku wznosi się kościół pa-rafialny pw. Narodzenia Najświętszej Panny Marii. Tę kamienną, jednonawową świątynię zbudowano ok. 1346 r., powiększono w 1430 r., a w wieku XIX rozebrano wieżę, na jej miej-scu wznosząc neogotycką fasadę. Każdy wiek i każdy styl zostawiły tutaj po sobie trwały ślad. W przyziemiu kościoła znajdują się romańskie relikty, a na ścianach sklepionego krzyżowo- -żebrowo prezbiterium XIV-wieczne malowane sceny z życia Marii i Chrystusa. Renesansowe są nagrobki przypisywane Hieronimowi Ca-navesiemu, obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z ołtarza głównego powstał w XVII w., a neogo-tyckie ołtarze boczne na początku XX stulecia. Nieopodal miasta, na wzgórzu zwanym Basztą, między XIII a XIV w. zbudowano warowny za-mek ochraniający komorę celną nad Dunajcem. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi dopiero z 1356 r. Później, w wiekach XVI i XVII, zamkiem dysponował sąd czchowski, który ulokował tu-taj więzienie. Od XVIII w. budowla pozostawała w ruinie, dopiero w latach 90. XX w. przepro-wadzono badania i prace archeologiczne oraz konserwatorskie. Dzięki nim wiadomo, jak wy-glądała warownia. Jej głównym akcentem jest murowana z kamiennych ciosów, okrągła wie-ża o wysokości ok. dwudziestu ośmiu metrów, włączona w biegnący krawędzią wzgórza mur obwodowy. Wewnątrz zbudowanego z kamien-nych ciosów muru pozostały widoczne ślady prostokątnego budynku i przylegającej doń sieni. W zamku urządzono niewielką ekspozy-cję archeologiczną oraz taras widokowy.

czchóW, kościół i zamek

upon the hill on the banks of the Dunajec river lies Czchów – once an important city, and today a quiet holiday resort. Known in written records as Schov, it had been developing since the turn of the 12th and 13th centuries thanks to the Hungarian route that passed through it. The town was chartered on the power of środa law in 1333, and transferred to Magdeburg law in 1355 by Casimir the Great. In the 16th century Czchów became famous thanks to Franciszek lismanin, a Franciscan friar and confessor to Queen Bona. lismanin appropriated the rich Czchów parish and became a follower of the reformation. Czchów saw a period of gradual decline during the Swedish attacks and the Par-titions of Poland, and finally lost its town sta-tus in 1930. Soon, the construction of the dam across the Dunajec (1938-1949) resulted in the construction of the Czchowskie Reservoir.In one of the streets starting at the corner of the square stands the parish church of Virgin Mary’s Birth. This stone, one-nave temple was built around 1346, extended in 1430, and in the 19th century its tower was dismantled and replaced with a neo-Gothic façade. Each cen-tury, and every style, left their mark here. In the ground level of the church, Romanesque relics are found. In the walls of the cross-rib vaulted chancel 14th-century scenes from the life of Mary and Christ were painted, and the Renais-sance tombstones are attributed to Hieronimus Canavesi. The painting of Madonna with Child in the main altar dates back to the 17th centu-ry, while the neo-Gothic side altars were made in the early 1900s. Not far from the town, in a hill called Baszta, a fortified castle was built in the 13th and 14th centuries, protecting the duty collection point by the Dunajec river. The castle was first men-tioned in writing as late as 1356. later, in the 16th and 17th centuries, the castle was used by the Czchów municipal court, and a prison was placed in it. Since the 18th century the building had laid in ruin – until the 1990s, when archaeological work and conservation re-search were conducted. Thanks to this work we know what the fortress must have looked like. Its dominant element was a round stone tower, approximately 28 metres tall, incorporated into the outer wall that followed the hill’s ridge. Inside the wall, built with blocks of stone, we can see traces of a rectangular building, with an adjoining entrance hall. A viewing platform was recently built and a small archaeological exhibition created inside.

czchóW Castle and Church


zagubiona pośród wąwozów i bukowego lasu Czerna, podobnie jak przed wiekami, ma cha-rakter odizolowanej od świata pustelni. Ota-cza ją prawie osiemdziesięciohektarowy las, pokrywający wzgórze klasztorne oraz sąsied-nie, położone po stronie wschodniej, za rzeką Eliaszówką. Oba wzgórza to teren tzw. wielkiej klauzury papieskiej, opasany ponadczterokilo-metrowym, kamiennym murem. W jego obrębie znajdowało się dwanaście osobnych domków pustelniczych z kaplicami. Klasztor położony na południowo-zachodnim zboczu otacza mur tzw. małej klauzury. karmelici to zakon pustelniczy, założony w XII w. na górze Karmel. Jedną z jego gałęzi, o surow-szej regule, zatwierdzonej w 1593 r., są karmelici bosi. Przybyli oni do Polski na początku XVII w. i niedługo potem wojewodzina krakowska, Ag-nieszka z Tęczyńskich Firlejowa, ufundowała dla nich w Czernej kościół i klasztor oraz podaro-wała karmelitom pobliskie łomy dębnickiego marmuru. Kościół, wraz z jednym skrzydłem klasztornym, zbudowano w latach 1631-1640, a budowę klasztoru dokończono w ciągu kilku następnych lat. Mury otaczające założenie po-wstawały aż do lat 70. XVII w.zespół klasztorny został niezwykle oryginalnie rozplanowany: w czworobok zabudowań klasz-toru wpisano kościół w formie krzyża. Klasztor tworzą cztery skrzydła na planie regularnego czworoboku o wymiarach siedemdziesiąt sie-dem na siedemdziesiąt metrów. Mieszczący się pośrodku kościół jest związany ze skrzyd-łami klasztornymi za pośrednictwem budyn-ków znajdujących się na przedłużeniu jego ramion. W narożnych przestrzeniach pomiędzy ramionami kościoła a skrzydłami klasztoru za-planowano wirydarze. Kościół pw. św. Eliasza ma krótkie prezbiterium, za którym mieści się chór zakonny i ośmioboczna wieża. Kościół na-krywają sklepienia kolebkowe oraz kolebkowe z lunetami, a na skrzyżowaniu nawy i transeptu – krzyżowe. Część wyposażenia wnętrza świą-tyni i klasztoru oraz niektóre szczegóły archi-tektoniczne wykonane są z czarnego marmuru dębnickiego. Oprócz portali jest to marmurowy, barokowy ołtarz główny z obrazem Anioła kar-miącego Eliasza, namalowany przez Tomasza Dolabellę, nadwornego malarza króla Władysła-wa IV. W ołtarzu znajduje się także barokowe tabernakulum wykonane z czarnego i różowego marmuru. Na terenie klasztoru mieści się muzeum po-święcone św. Rafałowi Kalinowskiemu, którego prochy spoczywały na tutejszym cmentarzu do 1937 r.

czerNa, kościół i klasztor oo. Karmelitów Bosych

Lost among ravines and beech woods, today as much as centuries ago, Czerna has all the features of a remote hermitage, removed from the rest of the world. It is surrounded by wood-land of nearly 80 hectares, covering the monas-tery hill and the neighbouring one to the east, across the Eliaszówka river. Extending over both hills is the so-called great papal enclosure, and the area is surrounded by a stone wall of over 4 kilometres. Within those walls, 12 separate hermitages used to stand, each with its own chapel. The hills were once connected with a bridge supported on 13 arcades, disused since 1889, and today in ruin. On the south-western slope stands the monastery girdled by the so-called small enclosure wall. carmelites are an order of hermits established in the 12th century in Mount Carmel. Discalced Carmelites follow the rule of 1593 and are one of the stricter branches of the Order. They ar-rived in Poland early in the 17th century, and soon the wife of the Voivode of Kraków, Ag-nieszka Firlej née Tęczyńska, found the church and monastery for the Carmelites in Czerna, and endowed them with a quarry of black mar-ble nearby. The church and one of the convent’s wings were built between 1631 and 1640, and the construction of the monastery was com-

The Church and Monastery of the Discalced Carmelites in czerNa

pleted within the next few years. The construc-tion of the surrounding walls continued until the 1670s. the monastic compound has a very unusual plan: the church, in the design of a cross, is inscribed into a large quadrangle (77×70 me-tres) consisting of the four wings of the mon-astery. The church is connected to the wings of the monastery through buildings situated at the extension of its arms. Enclosed garths were created in the corner spaces between the cross and the surrounding quadrangle. St Elijah’s church features a short chancel, with a choir gallery behind it, and an octago-nal tower. The church is covered with a barrel vault, with some windows, and at the connec-tion to the transept with cross vaulting. Some furnishing and architectural details were made of the local black marble from Dębniki; they in-clude portals, and the Baroque high altar with the painting of an Angel feeding Prophet Elijah – the work of Tomasso Dolabella, court painter to King ladislaus (Władysław) IV. Inside the al-tar is a Baroque tabernacle in black and pink marble. Situated in the monastery is the museum of St Rafał Kalinowski, whose ashes were kept in the local cemetery until 1937.


Dębno, położone kilka kilometrów od Brzeska, znane jest głównie dzięki gotycko-renesan-sowej rezydencji obronnej. Niedaleko, nieco powyżej zamku wznosi się kamienny gotycki kościół. Obie budowle są położone na wznie-sieniu, w otoczeniu drzew, a wiedzie do nich aleja wysadzana drzewami. parafia dębińska pojawia się po raz pierwszy w dokumentach z lat 1326-1327. Drewniany kościół parafialny pw. św. Małgorzaty wzmian-kowany jest półtora stulecia później. Nowa, murowana świątynia powstała zapewne po 1470 r., z fundacji kasztelana krakowskiego, Jakuba z Odrowążów, do którego wówczas należały dobra dębińskie. Budowę kościoła dokończył spadkobierca Jakuba, również Ja-kub, zwany Szczekockim. świątynię pw. św. Trójcy konsekrowano w 1504 r., lecz już przed 1618 r. zmieniono wezwanie kościoła na star-sze: św. Małgorzaty.gruntowną renowację kościoła przeprowadzono w latach 1899-1903 pod kierunkiem Zygmunta Hendla. Wymurowano wówczas ceglane szczy-ty i pokryto kościół dachówką, zamontowano nowe kamienne gzymsy, rozbudowano zakry-stię oraz przekryto nawę nowym stropem. kościół zbudowano z kamienia jako budowlę jednonawową, z prostokątnym prezbiterium od wschodu i wieżą po stronie zachodniej oraz zakrystią przy ścianie północnej prezbiterium. Wejście do wnętrza prowadzi przez znajdującą się po południowej stronie nawy kruchtę, z ka-miennym, schodkowym portalem ozdobionym herbem Odrowąż. ściany kościoła są wzmoc-nione kamiennymi przyporami. Dach świątyni pokrywa dachówka, wieżę zaś, w dolnej części kamienną, z drewnianą izbicą pokryto gontem. Portale wejściowe i obramienia okien, jak rów-nież detale rzeźbiarskie są wykute z kamienia. We wnętrzu zwraca uwagę duży, barwny wi-traż we wschodniej ścianie prezbiterium. Spro-wadzony z Wiednia w 1903 r. przedstawia patronkę kościoła – św. Małgorzatę. ściany wnętrza zdobi polichromia zaprojektowana przez konserwatora i malarza Józefa Dutkiewi-cza, wykonana w 1957 r. Są tutaj sceny z Męki Pańskiej, epizody z życia św. Małgorzaty oraz postacie biblijnych proroków. Ołtarz głów-ny stanowi tryptyk z obrazem Trójcy świętej w części środkowej i grupami śpiewających aniołów na skrzydłach. Na obrazie środkowym przedstawiono fundatorów tryptyku: Jakuba Szczekockiego z żoną Barbarą i dziećmi. Ory-ginał, z którego zachowała się tylko środkowa część, przechowywany jest w Muzeum Narodo-wym w Krakowie.

DęBNo k. tarNoWa, kościół św. Małgorzaty

Situated a few kilometres away from Brzesko, Dębno is known mostly for its Gothic and Ren-aissance defensive mansion. Not far away, slightly above the mansion, there is a stone Gothic church. Both the structures are situated on a wooden hill, and are accessible via an alley lined with trees. the Parish of Dębno is first mentioned in docu-ments dated 1326-1327. The wooden Parish Church of St Margaret is mentioned 150 years later. The new, solid shrine was founded most probably after 1470 by the Castellan of Kraków, Jakub of the Odrowąż coat-of-arms, who at that time owned the Dębno estate. The construction of the church was completed by Jakub’s heir, also Jakub, known as Szczekocki. The church of the Holy Trinity was consecrated in 1504, yet by 1618 the original name of St Margaret had returned.a very thorough renovation of the church was conducted in the years 1899-1903 under the supervision of Zygmunt Hendel. It was then that the brick roof structure was built, the roof was tiled, new stone cornices were installed, the vestry expanded, and the nave received a new ceiling. the single-aisle church was built of stone, with a rectangular chancel in the east and a tower in

St Margaret’s Church in DęBNo near tarNóW

the west, and a vestry by the northern wall of the chancel. The church is entered through the porch in the southern side of the nave, under a portal framed with a stepping pattern carved in stone and decorated with the Odrowąż coat-of-arms. The walls of the church are supported by stone buttresses. The roof is tiled, while the tower, whose bottom section is made of stone, and the wooden belfry are shingled. The por-tals, window surrounds, and other decorative elements are also carved in stone. Inside the church, attention is drawn to the large, colourful stained-glass window in the eastern wall of the chancel. Brought from Vi-enna in 1903, it portrays the patron saint of the church, St Margaret. The interior walls are decorated with murals designed by conser-vator and painter, Józef Dutkiewicz, in 1957. It includes scenes from the Passion of Christ, episodes from the life of St Margaret and bib-lical prophets. The triptych high altar displays the Painting of the Holy Trinity in its centre and groups of singing angels on the wings. Por-trayed in the central painting are the founders of the triptych: Jakub Szczekocki, his wife Bar-bara, and their children. The original, of which only central part has remained to this day, is kept in the National Museum in Krakow.


grodzisko jest położone wśród jurajskich skał, w niewielkiej odległości od Ojcowa. Na urwistej, wysokiej skale nad doliną Prądnika znajduje się jeden z ciekawszych i wciąż jeszcze mało zna-nych XVII-wiecznych zabytkowych zespołów. Obronne walory miejsca sprawiły, że ok. 1228 r. powstał tutaj gród obronny, zbudowany przez księcia śląskiego Henryka Brodatego. Niedługo potem, w czasie walk o tron krakowski, został zniszczony przez Konrada Mazowieckiego. Ok. 1257 r. Bolesław Wstydliwy oddał Grodzisko w ręce klarysek przybyłych z Zawichostu. Prze-łożoną klarysek była siostra Bolesława, Salo-mea, wdowa po księciu halickim Kolomanie.Na ruinach obronnego gródka powstał klasztor i kaplica pw. św. Marii Magdaleny. Salomea, jak głosi legenda, żyła przez osiem lat w stojącej na uboczu klasztoru pustelni. Zmarła 17 listopada 1268 r. w opinii świętości. Ok. 1320 r. przenie-siono klaryski do kościoła św. Andrzeja w Kra-kowie, a opuszczony klasztor popadł w ruinę. grodzisko odżyło w XVII stuleciu, w czasie trwania procesu beatyfikacyjnego księżnej Sa-lomei. W 1642 r. klaryski ufundowały w Gro-dzisku nową kaplicę pw. Wniebowzięcia Naj-świętszej Panny Marii. Pod koniec lat 70. XVII w. z inicjatywy księdza Sebastiana Piskorskiego odbudowano cały zespół nazywany Pustelnią bł. Salomei. Barokowy zespół tworzy kościół z otaczają-cym go murem i rzeźbami, trzy kaplice-groty oraz domek będący nawiązaniem do pustelni bł. Salomei. Niewielki, barokowy kościół ma ciekawie i bogato urządzone wnętrze. Ołtarz główny wykonany z kontrastujących kamieni oraz stiuku zakomponowano, zestawiając co-raz mniejsze kolumny, dzięki czemu uzyskano optyczny efekt głębi. Oryginalne są również ołtarze boczne, będące jak gdyby przekrojami maleńkich świątyń centralnych, we wnętrze których wkomponowano posągi św. Marii Mag-daleny i bł. Salomei. za prezbiterium kościoła znajduje się niewielki dziedziniec ze stojącym pośrodku obeliskiem. Przy dziedzińcu mieści się zespół tzw. grot – ka-plic poświęconych św. Marii Magdalenie, św. Ja-nowi Chrzcicielowi, trzecia przedstawia pusty grób Maryi. Na otaczającym kościół murze znaj-dują się posągi św. Kingi i księcia Bolesława Wstydliwego, św. Jadwigi śląskiej i jej męża Henryka Brodatego oraz księcia Kolomana.zespół ten należy obecnie do diecezji kieleckiej i jest miejscem działalności Duszpasterstwa Młodzieżowego.

groDzISko k. Skały, Pustelnia bł. Salomei

grodzisko is situated among Jurassic rocks, close to Ojców. On a rocky promontory towering over the Prądnik Valley stands one of the most inter-esting 17th-century architectural complexes. The site’s defensive position was the decisive factor in choosing a location for a defensive settlement, which was built here around 1228 by the Prince of Silesia, Henry the Bearded (Henryk Brodaty). It was soon destroyed during the strife for the Kraków Throne by Conrad of Mazovia (Konrad Mazowiecki). Around 1257, Prince Boleslaus the Modest (Bolesław Wstydliwy) bequeathed Grodzisko to the Poor Clares’ who came here from Zawichost. The Mother Superior of the Poor Clares was the Prince’s sister, Salomea, widow of Coloman, king of Halych-Volhynia.on the ruins of the stronghold, a monastery and chapel of St Mary Magdalene were built. Accord-ing to a legend, Salomea lived for eight years in a solitary hermitage standing by the monastery. She died on 17th November 1268 in the odour of sanctity. Around 1320, the Poor Clares were moved to the Church of St Andrew in Kraków, and the abandoned monastery fell into ruin. grodzisko came back to life in the 17th centu-ry, during the beatification process of Duchess Salomea. In 1642, the Poor Clares founded the new chapel of the Assumption of the Blessed Virgin Mary in Grodzisko. Towards the end of the 1670s, following the initiative of Father Sebas-tian Piskorski, the entire complex known now as the Hermitage of Blessed Salomea was rebuilt. the baroque compound consists of the church with the surrounding wall and sculptures, three grotto chapels, and a small building which repre-sents Blessed Salomea’s hermitage. The interior of the small, baroque church is richly furnished. The composition of the main altar, made of contrast-ing stones and stucco, involves columns decreas-ing in size, which produces an effect of depth. Also the side altars are quite unusual, as they resemble cross-sections of small central shrines into whose interiors are integrated the figures of St Mary Magdalene and Blessed Salomea. there is a small courtyard with a centrally stand-ing obelisk behind the chancel of the church. It opens onto three grotto chapels; two of them are devoted to St Mary Magdalene and St John the Baptist, while the third portrays the Blessed Virgin’s empty tomb. Standing on the wall sur-rounding the church are the figures of St Kinga, Prince Boleslaus the Modest, St Jadwiga of Si-lesia and her husband Henry the Bearded, and King Coloman.the compound belongs to the Diocese of Kielce and is home to a youth Pastorship.

Hermitage of Blessed Salomea in groDzISko near Skała


położony niezwykle malowniczo w śródgórskiej kotlinie Grywałd otacza od zachodu masyw lubania, a od południa – pienińskie szczyty. Na wyniosłym wzgórzu góruje ponad wsią, oto-czony drzewami drewniany kościółek. Od drogi przez wieś prowadzi do niego ścieżka z kładką przez potok, wspinająca się łukiem na strome wzniesienie. parafia w Grywałdzie powstała już przed 1330 r., a obecny kościół zbudowano w XV lub na początku XVI w. Wzniesiono go z drewna, w konstrukcji zrębowej, i częściowo obito gon-tem. Bryła świątyni składa się z trzech części: najniższego prezbiterium, wyższej i szerszej nawy oraz wysokiej, dominującej nad całością wieży. Każda z części nakryta jest osobnym, gontowym dachem. Szeroko osadzona wieża, zwężająca się ku górze, zakończona nadwie-szoną izbicą, nakryta jest hełmem namiotowym z iglicą i krzyżem. Obiegają ją z trzech stron oszalowane soboty, czyli zadaszone podcie-nia, służące niegdyś jako miejsce noclegu przybywającym z daleka na niedzielną, poran-ną mszę. Według tradycyjnego, powielanego przez wieki schematu, do kościoła prowa-dzą dwa wejścia: główne od zachodu i bocz-ne, osłonięte dobudowaną w 1845 r. kruchtą,

gryWałD, kościół parafialny pw. św. Marcina

od strony południowej. Wnętrze oświetlają trzy okna od strony południowej; po stronie pół-nocnej do prezbiterium przylega zakrystia. We wnętrzu kościoła zwracają uwagę polichro-mie ścian oraz późnogotycki ołtarz główny. W środkowym polu tryptyku namalowany został św. Marcin na białym koniu, w scenie ofiarowy-wania swego płaszcza ubogiemu, a na skrzyd-łach bocznych widnieją święci: Stanisław, Jerzy, Anna Samotrzeć i Barbara. Na odwrocie skrzy-deł umieszczono wizerunki św. Doroty i św. Ka-tarzyny. W zwieńczeniu ołtarza króluje Matka Boża w promienistej mandorli. Najbardziej interesującym elementem wystroju kościoła są malowidła pokrywające strop i ściany oraz parapet chóru. W prezbiterium znajduje się kompozycja figuralna przedstawiająca Ukrzyżo-wanie, świętych Piotra i Pawła, czterech ewange-listów oraz świętych Augustyna i Jerzego. W na-wie, na ścianie północnej, widnieje Męka Pańska, a na parapecie chóru – wizerunki świętych. Pozo-stałą przestrzeń wypełnia dekoracja z motywów okuciowych i kwiatowo-owocowych. Zachowana inskrypcja informuje, że malowidła zostały wyko-nane w 1618 r., a ich fundatorem był – co jest zjawiskiem wyjątkowym – kmieć i królewski wy-braniec, Tomasz latała.

grywałd has the most picturesque location im-aginable: it is set in a valley surrounded by the lubań massif to the west, and the peaks of Pie-niny to the south. Above the city, surrounded with trees, stands a wooden church. you can reach it via a path starting off the village main road, crossing the brook, and then climbing across the steep slope. the Grywałd parish was established before 1330, and the church we see today was con-structed in the 15th or early 16th century. It was built of wood, in a frame construction, and partly covered with shingle. The church is sub-divided into three parts: the lowest, the chan-cel, the higher and wider nave, and a tall tower, dominating the whole. Each part is covered with a separate shingle roof. The tower, wide at the bottom and narrowing upwards, has a cu-pola with a spire and a cross. Three of its sides are surrounded with a covered outer gallery – the so-called soboty, which used to serve as a dormitory to those coming from afar for Sun-day morning mass. According to the traditional scheme, repeated for centuries, the church has two entrances: the main entrance on the west and side entrance, sheltered with the porch added in 1845, on the south. The interior is il-

The Parish Church of St Martin in gryWałD

luminated via three windows on the south, and a sacristy adjoins the chancel from the north. Inside, the polychromy on the walls and the late-Gothic main altar catch our eye. In the mid-dle part of the triptych, St Martin on a white horse offers his coat to a beggar, and on side panels, St Stanislaus, St George, St Anne, and St Barbara are depicted, with St Dorothy and St Katherine on the reverse. Reigning above them is the crowned, radiant Madonna. the paintings, which cover the ceiling, walls, and parapet of the choir gallery, are perhaps the most remarkable of all. In the chancel, we find a painted scene of the Crucifixion, Saints Peter and Paul, the four Evangelists, as well as St Augustine and St George. Depicted on the northern wall of the nave is the Passion, and on the choir’s parapet we see further representa-tions of saints. The remaining space is filled with fruit and floral motifs. An inscription quotes the date of their creation: in 1618 according to the same inscription they were made, quite excep-tionally by a peasant and favourite of the king, Tomasz latała.


od ponad ośmiu wieków w zakolu Wisły nie-opodal Nowego Brzeska, wznosi się opactwo Norbertanów. Zakonników sprowadzili z czeskiej miejscowości Strahov, za zgodą księcia Bolesła-wa Kędzierzawego, dwaj rycerze: Szczeżysław i Wrocisław. Norbertanie przybyli do Hebdowa w 1149 r. i założyli tutaj klasztor. Początkowo był to zapewne drewniany kościółek, lecz w XIII w. została wzniesiona murowana świątynia. Opactwo uzyskało w ciągu kilku stuleci liczne beneficja w postaci okolicznych wsi, a także grunty, na których obecnie leży Nowe Brzesko. Jego lokacji dokonał hebdowski opat w 1279 r.rozbudowę niewielkiego, XIII-wiecznego koś-cioła i klasztoru rozpoczął w 2. poł. XVII w. opat Melchior Olszewski. Do prezbiterium od wschodu dobudowano kaplicę oratoryjną, korpus kościoła przebudowano na trójnawowy, zakończony dwiema wieżami oraz wzniesiono murowane budynki klasztoru. Prace we wnę-trzu kościoła trwały jeszcze w XVIII w., kiedy to powstała późnobarokowa dekoracja malarska oratorium i ołtarz główny. W 1819 r. opactwo uległo kasacie. Po 1832 r. kościołem opiekowa-li się księża diecezjalni, a od 1949 r. pozostaje on we władaniu księży pijarów. Najstarszą częścią kościoła pw. Wniebowzię-cia Najświętszej Panny Marii jest prostokątne

heBDóW, dawne opactwo norbertańskie

St Norbert’s (Premonstratensian) Abbey has stood at the bend in the Wisła river near Nowe Brzesko for over eight centuries. The monks were brought here in 1149 from the Bohemian Strahov by knights Szczeżysław and Wrocisław with the consent of Boleslaus (Bolesław) the Curly. The monks established their monastery here. Initially it was prob-ably a small, wooden church, yet in the 13th century it was replaced by a solid one. In the course of a few centuries, the Abbey was en-dowed with surrounding villages and land, the present area of Nowe Brzesko. The town itself was chartered by the Abbot of Hebdów in 1279.remodelling of the modest 13th-century church and abbey was started in the latter half of the 17th century by Abbot Melchior Olszews-ki. An oratory chapel was built as an extension of the chancel in the east, the main corpus of the church was divided into the nave and two aisles, and two towers were added. The inte-rior received a grand, late-Baroque appearance. In 1819 the Norbertine abbey was liquidated. Since 1832, the church was in the hands of the parish priests, and since 1949 the church serves the parish under the administration of the Piarists.

Former Norbertine Abbey in heBDóW

prezbiterium pochodzące z 2. poł. XIII w. Zamy-kająca je od wschodu kaplica oratoryjna jest zbudowana na planie kwadratu z trzema apsy-dami i nakryta kopułą z latarnią. Wnętrze ko-puły pokrywa bogata dekoracja stiukowa oraz malarska autorstwa Andrzeja Radwańskiego, przedstawiająca osiem błogosławieństw, czte-ry kontynenty i muzykujące anioły. Polichromię tę przemalował w 1881 r. Franciszek Radwan, lecz odsłonięto ją w trakcie prac konserwator-skich w latach 1989-2000.Barokowy ołtarz główny zdobiony jest lustrami oraz ciekawą techniką marmoryzacji malowa-nych na srebrze. W niszy nad ołtarzem znajduje się drewniana figura Matki Bożej z Dzieciątkiem, pochodząca z ok. 1400 r., zasuwana baroko-wym obrazem Przemienienia Pańskiego. Czczo-ny od wieków i słynący łaskami wizerunek jest skarbem hebdowskiej świątyni. Przy arkadzie otwierającej się na ołtarz główny stoją złocone rzeźby św. Norberta – założyciela zakonu, i św. Augustyna, na którego regule opiera się życie norbertanów.pod kościołem znajduje się dawne oratorium zmarłych, używane w czasie ceremonii pogrze-bowych i łącząca się z nim korytarzem krypta grobowa zakonników.

the oldest part of the church – devoted to the Assumption of Virgin Mary – is the rectangular chancel from the latter half of the 13th century. The oratory chapel enclosing it in the east is square-shaped, with three apses and covered with a dome incorporating a lantern. The dome’s interior is covered with a rich stucco and paint decoration created by Andrzej Radwański, de-picting the eight benedictions, four continents, and music-playing angels. Although the original mural was painted over in 1881 by Franciszek Radwan, it was uncovered during the restora-tion works of 1989-2000.the Baroque main altar is decorated with mir-rors and an interesting technique of ‘marbled’ stucco painted on silver. In the niche above the altar there is a Madonna with Child statue (ca 1400), behind the Baroque sliding-door paint-ing of Transubstantiation of Christ. The figure revered for centuries and famed for the mira-cles professed is a true treasure of the church in Hebdów. Gilded statues of St Norbert and St Augustine, author of the rule followed by Pre-monstratensians, are standing by the arcade. the oratory of the departed is situated under the church and used for the funerary ceremo-nies. It is connected by a corridor to the vault where the monks are buried.


Imbramowice, miejscowość położona ok. dwa-dzieścia kilometrów na północ od Krakowa, kojarzą się przede wszystkim z klasztorem Norbertanek. Jednak oprócz kompleksu nor-bertańskiego znajduje się tutaj również inte-resujący kościół parafialny, noszący wezwanie św. Benedykta.kaplica pod tym wezwaniem istniała w Imbra-mowicach już przed 1228 r. Po fundacji klaszto-ru Norbertanek przez biskupa Iwona Odrowąża kościół pw. św. Benedykta wraz z wsią znalazł się w uposażeniu zakonu. Parafia wzmianko-wana jest w 1326 r., a drewniany kościół wy-mienia Jan Długosz w Liber beneficiorum. W la-tach 30. XVIII w. wzniesiono nową, murowaną świątynię. Jej główną fundatorką była ksieni klasztoru Norbertanek, Zofia Grotówna, oraz archiprezbiter bazyliki Mariackiej w Krakowie, ks. Dominik lochman. Murowany kościół wzniesiono w latach 1732- -1736, prawdopodobnie według projektu ar-chitekta Józefa Krause, który po śmierci Kacpra Bażanki kierował wznoszeniem budynków dla klasztoru. Kościół jest otoczony ogrodzeniem, w które włączone są barokowe, murowane bu-dynki dzwonnicy kościelnej i kostnicy, kryte gontowymi dachami łamanymi. Prostokątne prezbiterium kościoła o skromnej dekoracji pila-strowo-ramowej zwrócone jest w stronę zachod-nią. Od południa przylega do niego zakrystia, a od północy skarbczyk.Do wnętrza świątyni prowadzą drzwi obramio-ne kamiennym portalem, nad którym znajduje się tablica erekcyjna z datą – 1735. Wnętrze podzielone jest pilastrami, a nakrywa je skle-pienie kolebkowe – na gurtach w prezbiterium, oraz takież, z lunetami, w nawie. Na ścianach prezbiterium widoczna jest późnobarokowa polichromia figuralna odsłonięta w trakcie ostatnich prac konserwatorskich (1993-2002). Nad ołtarzem widnieje przedstawienie Trój-cy świętej, na ścianach bocznych ukazano Ostatnią Wieczerzę i Gody w Kanie Galilejskiej. Ze scenami na bocznych ścianach prezbiterium łączą się malarsko dwa późnobarokowe porta-le z marmuru dębnickiego. W późnobarokowym ołtarzu głównym (XVIII) znajduje się obraz ukazujący śmierć św. Bene-dykta, pędzla malarza krakowskiego Wojciecha Eliasza (1875). Ambona oraz dwa ołtarze bocz-ne, również późnobarokowe, lecz przekształ-cone w późniejszym okresie, zwracają uwagę niespotykanym, czerwonym kolorem polichro-mii. Pochodzi ona z XIX w. i została przywró-cona po ostatniej konserwacji. Do XVIII-wiecz-nego wyposażenia świątyni należy także chór, wsparty na dwóch filarach, i wbudowana w ścianę chrzcielnica.

IMBraMoWIce, kościół parafialny pw. św. Benedykta

Lying 20 kilometres north of Kraków, Imbramo-wice is usually associated with the Premonas-tratensian Convent. However, in addition to the Norbertine compound, there is another inter-esting object here, namely the Parish Church of St Benedict.a chapel of the same denomination existed in Imbramowice even pre-1228. After the es-tablishment of the Premonastratensian Con-vent by bishop Iwo Odrowąż, the church of St Benedict with the rest of the village fell into the Norbertine domain. The parish was mentioned in 1326, and its wooden church is quoted in Jan Długosz’s Liber beneficiorum. In the 1730s a new, brick church was construct-ed, co-founded by the abbess of the Nuns of St Norbert, Zofia Grotówna and the archpres-byter of St Mary’s Basilica in Kraków, Father Dominik lochman. the brick church was built 1732-1736, prob-ably designed by architect Józef Krause, who took over the construction of the convent’s buildings after Bażanka’s death. The church is surrounded with a wall, into which a bel-fry and a mortuary were incorporated, both in Baroque style, and covered with shingled, mansard roofs. The rectangular chancel, facing west, features a modest, pilaster-frame deco-

The Parish Church of St Benedict in IMBraMoWIce

ration. Adjoining the chancel to the south is the sacristy, and to the north, the treasury.over the stone doorway, a foundation plaque was placed bearing the date 1735. The interior is divided with pilasters, and covered with a barrel vault: with ribs in the chancel, and win-dows in the nave. late-Baroque scenes, dis-covered during the latest conservation works (1993-2002), are painted on the walls of the chancel, with a representation of the Holy Trinity above the High Altar, and the last Sup-per and the Wedding in Kana in Galilee on the side walls. The scenes on the side walls of the chancel are connected with the painting deco-ration of two late-Baroque, marble portals of Dębniki marble. the canvas depicting St Benedict’s death, in the late-Baroque (18th-century) main altar, was painted by a Kraków artist, Wojciech Eli-asz, in 1875. The pulpit and two side altars, initially also late Baroque but remodelled at a later date, are distinguished by their red polychromy. Dating back to the 19th century, the paint was restored during recent conser-vation works. Other elements in the 18th-century interior include the choir gallery, sup-ported on two pillars, and a baptismal font built into the wall.


założyciel zakonu norbertanów, żyjący na prze-łomie XI i XII w., św. Norbert, był bogatym, wy-kształconym człowiekiem i wiódł życie pełne uciech. Po nawróceniu założył w Premontre we Francji zakon z regułą św. Augustyna (1120). Bracia zakonni mieli poświęcić się pracy apo-stolskiej, a siostry kontemplacji, pracy i umar-twieniu. Początkowo zakony męskie i żeńskie umieszczano razem, aby się wzajemnie uzupeł-niały, jednak już na przełomie XII i XIII w. roz-dzielono je.Według Długosza, biskup Iwo Odrowąż zało-żył i uposażył klasztor Norbertanek ok. 1223- -1226 r. Wieś, w której go osadził, nosiła na-zwę Dłubnia, dopiero od poł. XIV w. zwano ją Imbramowicami. Pierwotne murowano- -drewniane zabudowania kościoła i klasztoru spłonęły podczas pożaru w 1710 r. Wówczas wzniesiono obecnie istniejące budowle. Dzieje klasztoru są niezwykle burzliwe: przez ponad siedemdziesiąt lat stał opuszczony, przetrwał kilka pożarów, rabunek biblioteki i wyposa-żenia oraz kasatę zakonu w 1866 r. Obecnie w Polsce istnieją tylko dwa żeńskie klaszto-ry norbertańskie: na Zwierzyńcu w Krakowie i w Imbramowicach.Wokół dziedzińca kościelnego znajdują się domy kapelana i księżowski, a także piętrowy spichlerz. Po stronie południowej kościoła mie-ści się klasztor z wirydarzem i ogród klauzuro-wy. Obecny kościół pw. świętych Piotra i Pawła powstał w latach 1711-1721, według planów znakomitego polskiego architekta, Kacpra Ba-żanki. Skromna, ale doskonała w proporcjach bryła kościoła z wieżą kryje w sobie niezwykle bogate wnętrze, również zaprojektowane przez Bażankę. ściany podzielono w prezbiterium i nawie pilastrami, a w apsydzie półkolumna-mi, nad którymi znajdują się późnobarokowe posągi aniołów. Sklepienie kolebkowe pokrywa polichromia wykonana przez włoskiego mala-rza Wilhelma i jego córkę. W prezbiterium wi-doczny jest Chrystus z Matką Bożą i Duchem świętym oraz medaliony z postaciami świę-tych, a w nawie tzw. program norbertański z Apoteozą św. Norberta i norbertanek. W ołtarzu głównym, skomponowanym prze-strzennie z dwiema kolumnami apsydy oraz z obrazem Dobrego Pasterza we wnęce wycię-tej w murze, umieszczono otaczany szczególną czcią obraz Chrystusa Bolesnego. Interesujące są również dwa drewniane portale znajdujące się w prezbiterium, połączone w całość z po-mnikami zasłużonych dla klasztoru biskupów: Iwona Odrowąża i Kazimierza Łubieńskiego.

IMBraMoWIce, klasztor ss. Norbertanek

St Norbert, the founder of the Premonstrat-ensian order, lived at the end of the 11th and beginning of the 12th centuries. He was a wealthy, educated man who lived a life of pleasure. Upon his conversion, he founded a monastic order in the French Premontre, fol-lowing the rule of St Augustine (1120). The monks were to devote themselves to apos-tolate, and the nuns to contemplation, work and penance. Originally nuns and monks were placed together, in order to complement each other, but they were separated around the turn of the 12th and 13th centuries. according to the chronicler Jan Długosz, bishop Iwo Odrowąż founded and endowed the Pre-monstratensian convent between 1223 and 1226. The village in which it was located was then called Dłubnia, and the name Imbramo-wice appears only in the mid-14th century. The original part-timber part-brick buildings of the church and the convent burnt down in a fire in 1710, and it is then that the buildings we see today were constructed. The convent’s tempestuous past included 70 years of com-plete abandonment, several fires, robbery of the library, and the dissolution of the order in 1866. At present there are only two female convents: one at Zwierzyniec in Kraków, and the other in Imbramowice.around the church’s courtyard we see the chaplain’s house and priests’ quarters, as well as a two-storey granary. South of the church is a cloister and a garden, the latter off-limits to the outer world. The present Church of St Pe-ter and St Paul was erected in the years 1711- -1721 following the design of the renowned Polish architect Kacper Bażanka. The church, modest but perfectly proportioned church and with a tower, hides an elaborate interior, also designed by Bażanka. It is divided by pilasters in the chancel and nave, and by half-columns in the apse, with late Baroque statues of an-gels above. The barrel vault is covered with murals, the creation of Wilhelm of Italy and his daughter. In the chancel we find Christ with Our lady and the Holy Spirit as well as medal-lions with saints, and in the nave the so-called ‘Norbertine program’ with the Apotheosis of St Norbert and Premonstratensian nuns. Within the main altar, merging in with the two columns of the apse and a painting of the Good Shepherd in a niche carved inside the wall, the revered painting of the lamenting Christ was placed. Also noteworthy are two wooden portals in the chancel, connected with the tombstones of two bishops: Iwo Odrowąż and Kazimierz Łubieński.

Premonstratensian Convent in IMBraMoWIce


Na południe od miasta, u szczytu góry Kalwa-rii położony jest barokowy kościół i klasztor Bernardynów. Kalwaryjski zespół pielgrzymko-wy obejmuje także czterdzieści dwie kapliczki i kaplice dróg Męki Pańskiej i Matki Bożej, roz-mieszczone na południe i wschód od klasztoru, wśród malowniczych pagórków i dolin. Założe-nie to jest charakterystyczną dla epoki kontr-reformacji fundacją rodziny Zebrzydowskich. Zainicjował ją ok. 1600 r. Mikołaj, wojewoda krakowski, a kontynuowali (aż do 1667 r.) Jan, miecznik koronny, i Michał, wojewoda krakow-ski. Dalszej rozbudowy zespołu dokonali Mag-dalena z Konopackich Czartoryska oraz o. Gau-denty Thynell, przełożony klasztoru w latach 1793-1833. kościół i klasztor zostały zbudowane przez włoskiego architekta Jana Marię Bernardonie-go oraz architekta i złotnika flamandzkiego Pa-wła Baudartha. Ten ostatni jest także autorem większości kaplic przy dróżkach, ufundowa-nych przez Mikołaja Zebrzydowskiego.świątynię poprzedza plac nazywany Rajskim. Po obu jego stronach znajdują się XIX-wiecz-ne, filarowe podcienia z dwudziestoma czte-rema konfesjonałami, a zamyka go żelazna balustrada z kamiennymi słupami i posągami. Do kościoła pw. Matki Boskiej Anielskiej (Por-tiunculae) wiodą szerokie schody, zbudowane w latach 1927-1932. Wejście do wnętrza prowadzi przez portal z ko-lumnami, umieszczony na osi dwuwieżowej fasady. Kościół zbudowano w dwóch etapach: zwrócone ku zachodowi prezbiterium powsta-ło w latach 1603-1609, a szerszą i wyższą nawę ukończono w 1702 r. Polichromię na ko-lebkowym sklepieniu nawy i na ścianie tęczo-wej wykonał Włodzimierz Tetmajer. Nad tęczą i chórem muzycznym zachowały się fragmenty dekoracji stiukowej z 1781 r. W późnobaroko-wym, dwustronnym ołtarzu głównym znajduje się srebrny posąg Matki Boskiej Anielskiej, za-kupiony w 1590 r. w loreto, a od strony chóru można zobaczyć wczesnobarokowy krucyfiks. trzypiętrowe zabudowania klasztoru zgrupo-wane są wokół dwóch wirydarzy. Bliżej koś-cioła mieści się mniejszy i starszy wirydarz (1603-1609), na którym znajduje się studnia; przylega do niego większy, założony w latach 1654-1666. Drogi Męki Pańskiej (Pojmania i Krzyżowa) zbudowano na wzór dróg jerozolimskich na po-czątku XVII w. Drogi Matki Bożej (Pogrzebu i Tryumfu) założono w 1632 r. Co roku, przed Wielkanocą, na kalwaryjskich dróżkach odby-wa się Misterium Męki Pańskiej.

kaLWarIa zeBrzyDoWSka, zespół pielgrzymkowy

South of Kalwaria Zebrzydowska town, atop the Calvary Mount, lies the Baroque Church and Monastery of Saint Bernard. The pilgrimage site encompasses also 42 chapels and Stations of the Way of the Cross and the Way of the of Vir-gin Mary, scattered to the south and east of the monastery, amongst rolling hills and picturesque valleys. Founded by the Zebrzydowski family, the whole site is emblematic of the counter-reforma-tion age. The construction was initiated around 1600 by the Kraków Voivode Mikołaj, and con-tinued (through 1667) by a royal cavalier named Jan, and the voivode Michał. The compound was further extended by Magdalena Czartoryska née Konopacki and Father Gaudenty Thynell, the monastery’s superior between 1793 and 1833. the church and monastery were created by an Italian architect, Giovanni Maria Bernardoni and a Flemish goldsmith and architect Pauwel Baudarth. The latter designed the majority of the votive chapels, endowed by Mikołaj Zebrzy-dowski.In front of the temple there is a plaza, called Paradise Square. On either side it is lined with a 19th-century colonnaded gallery, and enclosed with an iron balustrade incorporating stone pillars and statues. Ascending to the church of Saint Mary of the Angels (Portiunculae) is a wide stairway built between 1927 and 1932.

kaLWarIa zeBrzyDoWSka Pilgrimage Site

the entrance to the interior is through a col-onnaded portico, placed in the centre of the two-hundred-year-old façade. The church was constructed in two stages: the presbytery, fac-ing west, was built from 1603-1609, and the wider, higher nave was completed in 1702. The colourful mural, which covers the vaults of the nave and the rood wall, is the work of Włodzimierz Tetmajer. Above the rainbow and the choir we can see surviving fragments of 1781 stucco decoration. Placed within the late Baroque, double-sided altarpiece is a silver statue of Saint Mary of the Angels, purchased in loreto in 1590, and on the side of the choir, an early Baroque crucifix. three-storey high, monastic buildings are grouped around two cloisters: below the church, the smaller and older one (1603-1609) with a well, and adjoining it, the larger one, constructed 1654-1656. the paths of Christ’s Passion (The Way of Con-demnation, and the Stations of the Way of the Cross) were modelled upon those in Jerusalem, and constructed in the early 17th century. The paths of Virgin Mary (The Funerary Path and the Way of Triumph) were founded in 1632. Every year, during the Holy Week leading up to Easter, a Passion play is performed on the Calvary paths.


Jezuici (Towarzystwo Jezusowe) to zakon męski założony w 1540 r. w Rzymie przez św. Ignacego loyolę. Do Polski, najpierw do Braniewa, spro-wadził ich w 1565 r. kardynał Stanisław Hozjusz. W Krakowie jezuici objęli kościół św. Barbary przy Placu Mariackim (w 1583 r.), a na przeło-mie XVI i XVII w. rozpoczęli budowę świątyni pw. świętych Piotra i Pawła.W 1868 r. jezuici zakupili parcelę w dzielnicy Wesoła, przy ul. Kopernika, i wybudowali na niej niewielką kaplicę oraz klasztor z nowicjatem. Na początku XX w. postanowili wznieść nową świątynię. Zorganizowali więc w 1905 r. kon-kurs, do którego zaprosili czterech architektów: Teodora Talowskiego, Józefa Pokutyńskiego, Antoniego Wiwulskiego i wiedeńczyka Juliusza Meyredera. Do konkursu stanął również brat za-konny i rysownik Józef Krupierz. Zamawiających nie zadowolił jednak żaden projekt. Zwrócili się zatem o pomoc do Franciszka Mączyńskiego, który w latach 1907-1909 stworzył kolejne trzy wersje projektu. Po zaakceptowaniu ostatecznej wersji, w latach 1909-1912 wzniesiono kościół, którego modernistyczna bryła łączy w jednoli-tą całość motywy romańskie, gotyckie i baro-kowe. Jest on trójnawową bazyliką z krótkim prezbiterium, nad którą dominuje usytuowana z boku, sześćdziesięciometrowa wieża. Wnętrze podzielone zostało romańskimi arkadami i na-kryte sklepieniem krzyżowym. Bogaty wystrój świątyni, a szczególnie polichromia, mozaiki i marmurowe kolumny nawiązują do sztuki bizantyjskiej i włoskiego romanizmu. Autorem polichromii, a także witraży (zniszczonych pod-czas II wojny światowej) jest Jan Bukowski, mo-zaiki zaprojektowali Piotr Stachiewicz i leonard Stroynowski. Ołtarze są dziełem Karola Hukana, a rzeźby w tęczy wykonał Jan Raszka. Obecne witraże zostały zaprojektowane w 1945 r. przez Jana Skąpskiego. efektowność i malowniczość świątyni została podkreślona przez usytuowanie wejścia głów-nego z boku wieży, od strony ulicy Kopernika. Zdobi je wspaniały, kamienny portal z monu-mentalną rzeźbą Chrystusa, autorstwa Xawe-rego Dunikowskiego. Wielu badaczy i znawców sztuki XX w. uznaje jezuicką świątynię za naj-wybitniejszy w Krakowie obiekt architektury sakralnej powstały na początku XX w.W 1960 r. kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa został podniesiony przez papieża Jana XXIII do godności bazyliki mniejszej.

krakóW, bazylika jezuicka pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa

the Jesuits, officially known as the Society of Jesus, are a male religious order established in 1540 in Rome by St Ignatius of loyola. They were brought to Poland, initially to Braniewo, in 1565 by Cardinal Stanisław Hozjusz. In Kraków, the Jesuits first acquired the church of St Bar-bara in Mariacki Square (1583), and at the turn of the 16th century commenced the construc-tion of the Church of St Peter and St Paul.In 1868 the Jesuit order purchased land in the Wesoła district, next to Kopernika Street, where they built a small chapel and a monastery with a noviciate section. At the beginning of the 20th century they decided to build a church, and in 1905 they arranged for a competition, to which they invited four architects: Teodor Ta-lowski, Józef Pokutyński, Antoni Wiwulski and Julius Meyreder from Vienna. A Jesuit monk and artist Józef Krupierz also submitted a design. However, the clients were not satisfied with the results. They turned to Franciszek Mączyński, who developed three consecutive versions of the concept plan between 1907 and 1909. When the final version was approved, the church was built between 1909 and 1912. In this modern-ist creation, Romanesque, Gothic, and Baroque motifs are seamlessly merged into one. A 60- -metre tower, situated at the side, dominates the whole. The Jesuit church is a three-aisle basilica with a short chancel. The interior was divided with Romanesque arcades and covered with a cross vault. Rich decorations, particu-larly the murals, mosaics, and marble columns, emulate Byzantine art and Italian Romanesque style. The author of the polychromy and stained glass windows (the latter destroyed during the war) was Jan Bukowski, while Piotr Stachiewicz and leonard Stroynowski designed the mosa-ics. The altars are the creations of Karol Hukan, and the figures in the rood arch were sculpted by Jan Raszka. The present stained-glass wid-ows were designed in 1945 by Jan Skąpski. the total effect was enhanced by placing the main entrance at the side of the tower, in Ko-pernika Street. Adorning the stone doorway is a magnificent statue of Christ, by Xawery Dun-ikowski. Many 20th-century art historians con-sider the church to be the finest work of Kraków’s early 20th-century religious architecture. In 1960, Pope John XXII granted the Church of the Most Sacred Heart of Jesus the status of a basilica minor.

Jesuit Basilica Church of the Most Sacred Heart of Jesus in krakóW


Według legendy, kościół na Piasku został ufun-dowany przez Władysława Hermana w 1087 r., jako wotum za cudowne uzdrowienie. W rze-czywistości świątynię założyła ok. 1390 r. kró-lewska para: Jadwiga i Władysław Jagiełło. Jeszcze w czasie budowy, w 1397 r., kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny od-dano zakonowi karmelitów, sprowadzonemu wówczas z Czech do Krakowa. Budowa goty-ckiej świątyni została ukończona na przełomie XV i XVI w. W 1587 r. pożar spustoszył karme-litańskie zabudowania, jednak już ok. 1600 r. zakończono ich odbudowę. W czasie potopu szwedzkiego kościół i budynki klasztorne zo-stały zburzone. obecny kształt kościoła pochodzi z czasów jego odbudowy po najeździe szwedzkim (1656- -1679). Wykorzystano w niej pozostałości goty-ckich murów – powtórzono obrys prezbiterium i korpusu dawnego kościoła. Fasada świątyni, szeroka i bezwieżowa, naśladuje układ kra-kowskiego kościoła świętych Piotra i Pawła. Dzisiejsza karmelitańska świątynia jest budow-lą barokową, o układzie bazylikowym z wydłu-żonym prezbiterium i szeroką nawą główną oraz nawami bocznymi w formie głębokich ka-plic. Wnętrze nakrywają sklepienia kolebkowe i krzyżowe. Najciekawszymi obiektami świą-tyni są ołtarz główny i stalle w prezbiterium. Ołtarz jest dziełem snycerza Jerzego Hankisa (1698-1699) i przedstawia scenę Nawiedzenia św. Elżbiety przez Matkę Bożą. Również stalle z malowanymi przez Antoniego Konikowicza scenami z życia proroków Eliasza i Elizeusza przypisywane są warsztatowi Hankisa.przylegająca do nawy od strony południowej kaplica Matki Bożej Piaskowej została wznie-siona dla ochrony obrazu Marii z Dzieciątkiem, namalowanego na ścianie zewnętrznej kościo-ła ok. 1500 r. Kaplica pochodzi z lat 1637-1641, a jej kopułę i sklepienie pokrywa polichromia autorstwa Franciszka Piotra Molitora (1756). Obok znajduje się kaplica Matki Bożej Szka-plerznej, którą opiekuje się istniejące od XVI w. Bractwo Szkaplerza.od strony północnej kościoła znajdują się za-budowania klasztoru. Sklepienia dolnych kruż-ganków zostały w latach 60. XVIII w. pokryte malowidłami iluzjonistycznymi przedstawia-jącymi historię kościoła i obrazu Matki Bożej Piaskowej, począwszy od cudu Władysława Hermana. Malowidła przypisywane są malarzo-wi Michałowi Popławskiemu.

krakóW, kościół i klasztor oo. Karmelitów Trzewiczkowych na Piasku

according to legend, the church at Piasek was founded by ladislaus (Władysław) Herman in 1087 as a votive offering for his miraculous re-covery. In fact, it was erected around the year 1390 by the royal couple: Jadwiga and ladislaus (Władysław) Jagiełło. Still under construction, in 1397 the church of the Annunciation of the Holy Virgin was presented to the Carmelite Or-der which came to Kraków from Bohemia. The construction of the Gothic temple was complet-ed at the turn of the 15th and 16th centuries. In 1587, it was badly damaged by fire, but it was reconstructed around 1600. During the ‘deluge’ of the Swedish army, the church and monastic buildings were torn down. the present body of the church dates back to the reconstruction after the Swedish raids (1656-1679). Remains of Gothic walls were incorporated into the new structure, and out-lines of the chancel and the main corpus of the church were maintained. The wide, tower-less façade follows the pattern of Kraków’s Church of St Peter and St Paul. Today’s Carmelite tem-ple is a Baroque building, shaped like a basilica with an elongated chancel, a wide nave, and side aisles in the form of deep chapels. It is cov-ered with barrel and cross vaults. The main altar and stalls in the chancel deserve a closer look. The altarpiece, depicting Virgin Mary appearing to St Elisabeth, was carved by Jerzy Hankis in 1698-1699. The stalls, featuring scenes from the lives of the prophets Elias and Eliseus paint-ed by Antoni Konikowicz, are also attributed to the Hankis workshop.the Chapel of St Mary of Piasek, adjoining the nave to the south, was erected to protect the image of Madonna with Child, originally paint-ed on the outer wall of the church c. 1500. The chapel dates back to 1637-1641, and the in-terior of its dome is covered with polychromy made by Francis Peter Molitor (1756). Next to it is the chapel of the Virgin Mary of the Miracu-lous Medal, under the care of the Fraternity of the Miraculous Medal since the 16th century.a monastic compound is located to the north of the church. In the 1760s, the lower cloister was covered with illusionist paintings depict-ing the history of the church and its image of Madonna, starting from Władysław Herman’s miracle. The paintings are attributed to Michał Popławski.

The Church and Monastery of Calced Carmelites at Piasek in krakóW


cystersów do podkrakowskiej Mogiły sprowa-dził biskup krakowski Iwo Odrowąż ok. 1225 r. Wkrótce potem rozpoczęli oni budowę kościoła pw. św. Wacława. Wzniesiona w 2. i 3. ćwierci XIII w. ceglana bazylika o formach wczesnogo-tyckich została częściowo przekształcona na po-czątku XVI w. oraz w okresie baroku. Najważ-niejszą zmianą była budowa fasady w latach 1779-1780 przez Franciszka Mosera z Opawy. świątynia cysterska jest wzniesiona z cegły, kamienne są szczegóły architektoniczne oraz elementy dekoracyjne. Jest ona trójnawową bazyliką z transeptem i zamkniętym prosto prezbiterium oraz dwiema parami bliźnich ka-plic po obu jego stronach. Kościół nakrywają w większości gotyckie sklepienia krzyżowo- -żebrowe. Na zewnątrz średniowieczny wygląd zachowało ceglane prezbiterium. Korpus świą-tyni otynkowano w czasie, kiedy wzniesiono barokową fasadę, rozczłonkowaną pilastrami i zamkniętą falistym szczytem. Wewnątrz kościoła, na ścianach prezbiterium, transeptu i południowej kaplicy bliźniej moż-na podziwiać renesansową polichromię wy-konaną w 2. ćwierci XVI w. przez Stanisława Samostrzelnika, zakonnika tutejszego klaszto-ru. W ołtarzu głównym znajduje się późnogo-

tycki poliptyk (1514) z posągiem Matki Bożej z Dzieciątkiem oraz malowanymi i rzeźbionymi skrzydłami ze scenami z życia i Męki Chrystusa, a także z postaciami świętych. średniowieczny, rozbudowany w XVI w. i prze-budowany gruntownie w XVIII w. budynek klasztorny znajduje się po stronie południowej kościoła. Piętrowe skrzydła klasztoru otaczają czworoboczny wirydarz. Piękne, XIV-wieczne krużganki zdobią polichromie namalowane w 1538 r. przez Stanisława Samostrzelnika: jest tutaj wspaniałe i monumentalne Ukrzyżowanie oraz dekoracja arabeskowa. Nieopodal klasztoru znajduje się parafialny koś-ciółek pw. św. Bartłomieja. Zbudowany w 2. poł. XV w., odnowiony w 1587 r. i przebudowany ok. poł. XVIII w., należy do najstarszych zachowa-nych zabytków polskiej architektury drewnia-nej. Kościół o nawie i prezbiterium tej samej szerokości nakrywa wysoki, gontowy dach. Do nawy przybudowane są z obu stron po dwie kaplice i kruchty oraz dwie niższe nawy bocz-ne, otwarte na nawę główną ostrołukowymi arkadami. Większość wystroju świątyni (poli-chromie z portretami papieży, biskupów i świę-tych, ołtarz główny i część bocznych) pochodzi z 2. poł. XVIII w.

krakóW – MogIła, opactwo oo. Cystersów i kościół św. Bartłomieja

the bishop of Kraków, Iwo Odrowąż, brought Cistercian monks to Kraków around the year 1225. Soon afterwards, the construction of St Wenceslas church began. Erected in the sec-ond and third quarters of the 13th century, the brick, early-Gothic basilica was partly remod-elled at the beginning of the 16th century and then in the Baroque era. The most important change was the new façade built 1779-1780 by Francis Moser of Opava. the Cistercian church is made of brick, with some stone architectural and decorative details. It is a three-aisle basilica with a transept and a straight chancel with two twin chapels on either side. The church is covered in the most part with Gothic cross-rib vaults. Outside, the brick chan-cel retained its original mediaeval appearance.

The main corpus was covered with plaster at the time of the construction of the Baroque façade, the latter with pilasters and a wavy top. Inside the church, on the walls of the chancel, transept, and southern chapel, Renaissance murals can be admired, painted in the second quarter of the 16th century by Stanisław Samos-trzelnik, a Cistercian friar of Mogiła. The main altarpiece is a late Gothic polyptych (1514) with a statue of the Madonna and Child, the side pan-els painted and carved with scenes of Christ’s life and death, and figures of saints. South of the church is the medieval abbey build-ing, extended in the 16th century and thoroughly remodelled in the 18th century. Two storeys high, the wings surround a rectangular garden. The beautiful 14th-century cloister is decorated

Cistercian Abbey and Church of St Bartholomew in krakóW – MogIła

with 1538 polychromy by Stanisław Samostrzel-nik, including a magnificent, monumental Cruci-fixion, and arabesque motifs. right next to the abbey stands the parish church of St Bartholomew. Built in the second half of the 15th century, renovated in 1587, and remodelled around mid-18th century, it fea-tures some of the oldest surviving examples of wooden architecture in Poland. The nave and the chancel are of equal width and are covered with a tall shingle roof. Adjoining the nave on each side are two chapels and porches, opening to the main nave through lancet arcades. Most of the interior (including polychrome portraits of popes, bishops, and saints, the main altar and some side altars) dates back to the second half of the 18th century.


kościół na Skałce jest drugim – obok Wawelu – miejscem spoczynku słynnych Polaków. W pod-ziemiach kościoła pochowani zostali m.in. Jan Długosz, Jacek Malczewski, Stanisław Wyspiań-ski, Czesław Miłosz. W 1079 r. w wyniku sporu z królem Bolesławem śmiałym zginął na Skałce śmiercią męczeńską biskup krakowski, św. Sta-nisław ze Szczepanowa.paulinów sprowadził do Krakowa z Jasnej Góry w 1472 r. kanonik krakowski ks. Jan Długosz. Na Skałce istniał wówczas gotycki kościół, któ-ry przetrwał do 1733 r., kiedy znajdującą się w złym stanie świątynię rozebrano. Budowę no-wego kościoła rozpoczęto na podstawie planów Antoniego Gerharda Müntzera, a dokończono pod kierunkiem architekta Antoniego Solarie-go, który częściowo zmienił pierwotny projekt. Konsekracji kościoła dokonano w 1651 r. W sylwecie kościoła dominują dwie wieże na-kryte barokowymi hełmami. Flankują one pięk-nie zakomponowaną fasadę świątyni, z cen-tralnie umieszczonym wejściem, do którego wiodą dwubiegowe schody. Skałeczny kościół jest trójnawową bazyliką, zbudowaną na pla-nie prostokąta i przekrytą sklepieniem koleb-kowym z lunetami. Nawa główna jest tej samej szerokości co prezbiterium, przy którym od południa mieści się dawny skarbiec (obecnie muzeum) i biblioteka, a od północy – zakrystia i oratorium zakonne. W ołtarzu głównym, ozdobionym rzeźbami aniołów oraz stiukową glorią, znajduje się przedstawienie św. Michała Archanioła strąca-jącego lucyfera, pędzla Tadeusza Kuntze. Au-torami bogatej dekoracji stiukowej oraz rzeźb są Wojciech Rojowski oraz Jan Jerzy lehnert z Opawy. Rojowski wykonał także barokowo-rokokową ambonę. Naśladująca barokowe ma-lowidła polichromia wnętrza pochodzi z końca XIX w., kiedy staraniem ówczesnego przeora o. Ambrożego Federowicza przeprowadzono remont świątyni. Z tego czasu pochodzą rów-nież neobarokowe stalle projektu Karola Knau-sa, zdobione scenami z historii obrony Jasnej Góry przed Szwedami.Budynek klasztoru nawiązujący formą do włoskiego typu renesansowych zamków zbu-dowano w latach 1636-1723; najwyższe pię-tro dobudowano w 1937 r. Wejście do klasztoru prowadzi przez portal, który zdobi herb zakonu paulinów: kruk z bochenkiem chleba, dwa lwy i palma. Na dziedzińcu przed kościołem war-to zwrócić uwagę na niedawno odnowioną sadzawkę św. Stanisława z XVII-wiecznym ka-miennym ogrodzeniem.

krakóW, klasztor oo. Paulinów z kościołem św. Michała Archanioła i św. Stanisława Biskupa

the Church at Skałka (‘on the Rock’) is a famous Kraków necropolis, second only to Wawel. The vaults under the church contain the tombs of Jan Długosz, Jacek Malczewski, Stanisław Wyspiański, and Czesław Miłosz. In 1079, fol-lowing a controversy with King Boleslaus the Bold (Bolesław śmiały) the Bishop of Kraków, St Stanislaus of Szczepanów died a martyr’s death at Skałka.the Paulines were brought in 1472 to Kraków from Częstochowa’s Jasna Góra by a Kraków Canon, Reverend Jan Długosz. Already standing ‘on the Rock’ at that time was a Gothic church that survived until 1733, when it was disman-tled due to its poor technical state. The con-struction of the new church began according to the design of Antoni Gerhard Müntzer, and was completed under the supervision of the architect Antoni Solari, who partially changed the original design. The new church was conse-crated in 1651. the silhouette of the church is dominated by two towers covered with lush Baroque spires. They flank the beautifully composed western front of the church, with its centrally-situated entrance approached by two flights of stairs. The church ‘na Skałce’ is a basilica with three aisles, de-signed on a rectangular plan and covered with barrel vaulting featuring small windows. The

Pauline Monastery with the Church of St Michael the Archangel and St Stanislaus the Bishop in krakóW

nave is the same width as the chancel, adjacent to which are the museum, in the former treas-ury, and the library (to the south) as well as the vestry and monks’ oratory (to the north). Decorated with sculpted angels and stucco work, the high altar contains the painting of St Michael the Archangel casting lucifer out of heaven by Tadeusz Kuntze. The rich stucco dec-oration is the work of Wojciech Rojowski and Johann Georg lehnert of Opava. Rojowski was also responsible for the baroque-rococo pul-pit. The murals imitating baroque polychrome paintings date back to the late 19th century, when the contemporary Prior Ambroży Federo-wicz ordered a remodelling of the church. Intro-duced at the same time were the neo-baroque stalls designed by Karol Knaus and decorated with scenes from the defence of Jasna Góra during the Swedish siege.the shape of the monastery building is a refer-ence to the Italian-type Renaissance ‘castelli’, and was built in the years 1636-1723, with the top floor added in 1937. The monastery is entered through a portal decorated with the Paulines’ emblem: a crow, holding a loaf of bread, perched atop a palm tree flanked by two lions. Worth a careful look in the yard in front of the church is the recently renovated pond of St Stanislaus surrounded by a 17th-century stone enclosure.


pijarzy zostali sprowadzeni do Polski przez kró-la Władysława IV w 1642 r., a dzięki zezwoleniu Jana Kazimierza dwanaście lat później osiedlili się na krakowskim Kazimierzu. W obrębie kra-kowskich murów miejskich znajdowało się wie-le zakonów, wobec czego zakonnicy mieli duże trudności z uzyskaniem pozwolenia na prze-niesienie się z Kazimierza do Krakowa. Jednak dzięki poparciu króla oraz księcia Aleksandra lubomirskiego w 1679 r. zamieszkali przy ul. św. Jana, w kamienicy zwanej Słowikowską. Obok niej stała zrujnowana kamienica i browar z obszernym placem, które nabył i podarował pijarom Hieronim lubomirski. Na miejscu tej kamienicy, zwanej Pod Bażanty, oraz browaru zakonnicy wznieśli najpierw dolny kościół, kon-sekrowany w 1721 r., a potem górny. Uroczyste poświęcenie nastąpiło w 1728 r.autorem projektu kościoła był pochodzący z Podlasia architekt Kacper Bażanka, wykształ-cony w rzymskiej Akademii św. Łukasza. Według jego planów powstała trójnawowa bazylika z kaplicami i emporami w nawach bocznych. Wspaniałym dopełnieniem architektury kościo-ła jest rzeźbiarska i malarska dekoracja wnętrza, wykonana przez artystów z Moraw: Franciszka Ecksteina i Chrystiana Bolę. Wykorzystując za-sady perspektywy geometrycznej, sprawili, iż malowana architektura na ścianach kościoła wywołuje złudzenie rzeczywiście istniejącej, a iluzjonistyczne malowidło na sklepieniu daje wrażenie otwartego nieba. Do późnobarokowe-go wystroju należą też ołtarze ze sztucznego marmuru i stiuku wykonane przez Jakuba Hoff-mana oraz obrazy Szymona Czechowicza. przez trzydzieści lat kościół miał jedynie skrom-ną, ceglaną fasadę. Obecną wzniósł Franciszek Placidi w latach 1759-1761. Rozwinął on po-mysł Bażanki, by kościół był efektownym za-mknięciem ulicy św. Jana. Trójkondygnacyjną fasadę podzieloną pilastrami i skromnie deko-rowaną motywem kampanuli (pionowo ułożo-nych, uproszczonych dzwonków) wieńczy ot-warta arkada z zawieszonym w niej dzwonem. zakon Kleryków Regularnych Ubogich Matki Bożej Szkół Pobożnych zwanych pijarami, za-łożony przez św. Józefa Kalasantego w 1597 r. w Rzymie, prowadził szkoły średnie zwane ko-legiami. Założone w 1663 r. krakowskie kole-gium mieściło się w przyległych do kościoła bu-dynkach. Starszy, znajdujący się od strony ul. Sławkowskiej, do dzisiaj służy pijarom, a now-szy, wzniesiony przez Franciszka Placidiego, należy do Muzeum Książąt Czartoryskich.

krakóW, kościół i klasztor oo. Pijarów

Piarist Church and Monastery in krakóW

the Piarist order was brought to Poland by King Władysław (ladislaus) IV in 1642, and twelve years later the monks settled in Kraków’s Ka-zimierz by permission of King Jan Kazimierz (John Casimir). Within the city walls of Kraków there were already numerous religious orders present, so it was difficult for the monks to obtain permission to move from Kazimierz to Kraków. However, thanks to the patronage of the king and of Prince Aleksander lubomirski, in 1679 they settled at św. Jana Street, in the Słowikowska tenement house. Right next to the building stood another, derelict house and a brewery with a large court, which Hieronim lubomirski purchased and donated to the Piarist monks. In lieu of the house, called Pod Bażanty, and the brewery, the monks first built the lower church, consecrated in 1721, and then constructed the upper one. The opening ceremony took place in 1728. the church was designed by architect Kacper Bażanka of Podlasie, educated at St luke’s Academy in Rome. He planned a three-aisle ba-silica church, with chapels in side aisles and a gallery above them. The interior is made com-plete by the magnificent sculpted and painted decorations of the Moravian artists Francis Eckstein and Christian Bola. With their mas-terful use of perspective and geometry, the painted architecture deceives the eye and ap-pears quite real, while the illusionist panel in the vault seems like an open sky. late-Baroque furnishings feature faux-marble and stucco al-tars created by Jacob Hoffman and canvasses by Szymon Czechowicz. For 30 years, the church only had a modest brick façade. The one we see today was de-signed from 1759 to 1761 by Francesco Placidi. Placidi followed through Bażanka’s concept for the church to provide a majestic closure to the św. Jana Street. Its three-storey façade is di-vided with pilasters, modestly decorated with a vertically placed, simplified motif of bells, and crowned with a suspended arcade with the church bell inside. the Order of Poor Clerks Regular of the Mother of God of the Pious Schools (or in short Piarists) was established in 1597 in Rome by St Joseph Ca-lasanz. Initially, the monks ran secondary schools for children, later known as colleges. Established in 1663, the Piarist College initially consisted of the two buildings adjacent to the church. The older building, on the side of Sławkowska street, serves the Piarists to this day, while the newer one, closer to St Florian’s gate, belongs to the Princes Czartoryski Museum.


W zachodniej części Krakowa, pomiędzy Sta-rym Miastem a Bielanami, rozciąga się dzielnica Zwierzyniec. Tereny te, leżące na lewym brzegu Wisły, przez ponad siedem stuleci należały do zakonu norbertanek. Znajdowały się tutaj pola i folwarki będące źródłem utrzymania klaszto-ru. W pobliżu konwentu norbertanek położone jest niewielkie wzniesienie nazywane wzgó-rzem bł. Bronisławy. Na jego wschodnim stoku wznosi się murowany kościół pw. Salwatora oraz drewniana kaplica. pierwszy kościół na miejscu obecnej świątyni, nazywanej w tradycji zwierzynieckiej Najświęt-szego Salwatora, powstał w 1. poł. XII w. Na tym samym miejscu już w 2. poł. XII w. rozpo-częto budowę kolejnego kościoła, lecz jej nie dokończono. Pod koniec XII lub na początku XIII stulecia wzniesiono kamienną świątynię romańską, która w znacznej części zachowała się do czasów obecnych.kościół ten pełnił funkcję parafialnego, a później został przyłączony do klasztoru Norbertanek. Zniszczony ok. 1587 r., był odbudowywany od 1605 r.; prace ukończono dzięki staraniom norber-tanek w latach 1620-1622. Wzniesiono wówczas wieżę oraz zbudowano kryptę. W czasie najazdu szwedzkiego (1657) kościół został spalony, później odnowiony i ponownie konsekrowany w 1680 r.

krakóW, kościół pw. Salwatora i gontyna św. Małgorzaty

świątynia jest kamienno-ceglaną, niewielką budowlą, jednonawową, z wieżą od strony zachodniej. Obecna postać kościoła pocho-dzi głównie z przebudowy z początku XVII w., z włączeniem w nią murów wcześniejszej, romańskiej świątyni. Te najstarsze części są widoczne od strony wschodniej, jako nietyn-kowany mur. Wnętrze nakrywają sklepienia krzyżowe i kolebkowe, a w ścianach bocznych prezbiterium znajdują się, częściowo rekon-struowane, biforia (bliźniacze okienka). Wy-posażenie wnętrza stanowi barokowy ołtarz z końca XVII w., murowana ambona (1605) oraz współczesny ołtarz nawiązujący formą do stylu romańskiego.położona niedaleko kościoła drewniana ka-plica nosząca wezwanie św. Małgorzaty i św. Judyty została zbudowana w 1690 r. Powstała ona na miejscu dwóch wcześniejszych kaplic, które spłonęły. Znajduje się na terenie dawne-go cmentarza i przypuszczalnie od początku swego istnienia służyła jako kaplica cmentar-na. Zbudowana na planie ośmioboku, w kon-strukcji zrębowej, nakryta jest ośmioboczną pseudokopułą z latarnią. Wewnątrz mieści się XVII-wieczny ołtarz przeniesiony tutaj z kościo-ła Salwatora, a także dwa ołtarze pochodzące z kościoła św. Wojciecha.

the District of Zwierzyniec stretches across the western part of Kraków, between the city cen-tre and Bielany. For seven centuries, all this land lying on the left bank of the Vistula belonged to Premonstratensian nuns. The local fields and farms provided the monastery with a means of sustenance. Situated by the Premonstraten-sian convent is the low though quite steep Hill of Blessed Bronisława with the stone Church of the Saviour and a large wooden chapel on its eastern slopes. the first church to stand on the site of the present building, traditionally referred to as the Church of the Saviour, was built in the first half of the 12th century. In the latter half of the same century, on the same site, the construction of another church had already been started but was never finished. Towards the end of the 12th century or early in the 13th, a stone Romanesque shrine was raised here, most of which is preserved to this day.the Church of the Saviour played the role of par-ish church, and was later affiliated to the Premon-stratensian monastery. Destroyed around 1587, it was rebuilt from 1605 to 1620-1622 when the task was completed thanks to the efforts of the Premonstratensians. At that time the tower and

Church of the Saviour and the Chapel of St Margaret in krakóW

the crypt were added. During the Swedish Del-uge (1657) the church was burned, and was later restored and reconsecrated in 1680.the church is a small single-aisle structure of stone and brick, with a tower in the west. It owes its present form mostly to the early 17th- -century remodelling, which made use of the earlier, Romanesque walls. The most ancient parts – the unplastered wall – can be seen in the eastern part of the church. The interior is covered with barrel and groin vaulting and the twin windows in the side walls of the chan-cel are partially reconstructed. The furnishings consist of the baroque, late-17th-century altar, a stone pulpit from 1605, and a contemporary altar whose form makes reference to Roman-esque style.Situated near the church, the wooden Chapel of St Margaret and St Judith was built in 1690. It replaced two earlier chapels that burnt down and is situated within a very old cemetery. It probably served originally as a cemetery chapel. Its octagonal body is covered by an octagonal pseudo-dome with a lantern. Its 17th-century altar was transferred from the Church of the Saviour, and the two other altars from the Church of St Adalbert.


Niewielka wioska Kwiatoń, której pierwotna nazwa brzmiała Kwiatków, jest położona przy głównej drodze pomiędzy Uściem Gorlickim a Wysową, w dolinie rzeki Zdyni. Wieś powstała w XIV w., początkowo była lokowana na prawie magdeburskim, a potem przeniesiona na prawo wołoskie. Należała do rodu Gładyszów z Szym-barku. W XVII w. wzniesiono we wsi cerkiew pw. św. Paraskiewy, a kiedy w 1932 r. więk-szość mieszkańców zmieniła wyznanie na pra-wosławne, wzniosła dla siebie drugą cerkiew, na granicy z Uściem Gorlickim. Po wojnie, w ra-mach akcji „Wisła”, Łemków wysiedlono; część z nich powróciła. patronką cerkwi w Kwiatoniu jest niezwy-kle popularna w Kościele wschodnim święta Paraskiewa. Cerkiew otoczona niewysokim, drewnianym ogrodzeniem z bramkami została wzniesiona w 2. poł. XVII w. Wieżę od strony zachodniej dobudowano w 1743 r. W bryle świątyni wyodrębnione są trzy części: najniższe prezbiterium, wyższa nawa oraz smukła wieża. Drewniana świątynia zbudowana w konstruk-cji zrębowej, jak również wieża o konstrukcji słupowej, mieszcząca w przyziemiu babiniec, obite są gontem. Jedynie wieża w części iz-bicy oraz ścianki rozdzielające daszki zostały pokryte pionowo ułożonymi deskami. Każda z części cerkwi jest nakryta osobnym, uskoko-wym, gontowym dachem, a wieżę zwieńczoną pozorną izbicą nakrywa baniasty hełm. ścian-ki rozdzielające uskokowe daszki nad nawą i prezbiterium zdobi fryz arkadkowy, wycięty w listwach nabitych na deski szalowania. Bogate wyposażenie cerkwi pochodzi z XVII- -XX w. i jest utrzymane w stylistyce późnego baroku. Jest to szczególnie widoczne w pokry-wającej wnętrze polichromii, naśladującej de-korację architektoniczną. We wnętrzu świątyni współistnieją elementy obrządku wschodnie-go i zachodniego. Prezbiterium od nawy od-dziela ikonostas, ale przy ścianach znajdują się ołtarze boczne. Ikonostas wypełniają ikony starsze, tradycyjnie malowane, oraz później-sze, w których widoczne są wpływy łacińskie. Na osi ikonostasu znajdują się ażurowe car-skie wrota, przeznaczone tylko dla kapłana i dekorowane medalionami z wizerunkami ewangelistów. Po bokach mieszczą się węższe wrota diakońskie.od 1947 r. cerkiew użytkowana była przez koś-ciół rzymskokatolicki, a obecnie jest świątynią ekumeniczną. Służy lokalnej wspólnocie pra-wosławnej i jest kościołem pomocniczym para-fii rzymskokatolickiej w Uściu Gorlickim.

kWIatoń, cerkiew pw. św. Paraskiewy

the tiny village of Kwiatoń, originally Kwiatków, lies on the main road between Uście Gorlickie and Wysowa, in the valley of river Zdyna. It was established in the 14th century, initially char-tered on the power of the law of Magdeburg, and then transferred to Wallachian law. The vil-lage, owned by the Gładysz family of Szymbark, had a Church of St Paraskeva built in the 17th century. When, in 1932, the majority of the vil-lagers converted to Orthodoxy, they had anoth-er church built close to Uście Gorlickie. After the war, the lemkos were exiled as a part of the so-called ‘Operation Wisła’; only recently did some of them return. the patron saint of the Orthodox Church in Kwiatoń is St Paraskeva, highly popular in this denomination. The church building is sur-rounded with a low, wooden fence with wick-ets. It was built in the second half of the 17th century, and the western tower was added in 1743. The church is subdivided into three parts: the lowest sanctuary, higher nave, and a slender tower. The main body of the wooden church has a frame construction, and a tower with a ladies gallery on the ground floor, a tim-ber post structure. The whole is covered with shingle; only the chamber section of the tower and partition walls in the roof feature verti-cally placed wooden planks. Each part has a separate shingle roof, and the tower ends with a mock-chamber and a bulbous cupola at the top. The partitions between roof sections over the nave and the sanctuary are decorated with a frieze of arcades, carved in the skirts, which are nailed to the wooden planks. In the impressive interior, accumulated over the centuries – from the 17th to the 20th – late Ba-roque style prevails. This is particularly percep-tible in the polychromy, which simulates archi-tectural detail. Elements of Eastern and West-ern confessions coexist and merge here. On one hand, the sanctuary is separated from the nave with an iconostas, and on the other hand, there are side altars by the walls. The iconostas is filled with both older, traditionally painted icons, and newer ones, revealing the influence of latin tradition. At the axis of the iconostas, the Holy (or Royal) Doors are located, used only by the minister, adorned with the medallion-shaped icons of the Four Evangelists. Narrower Deacon’s Doors are placed on either side. Since 1947 the church has been used as a Ro-man Catholic church, and today it is an ecumen-ical church. It serves the Orthodox community, but is also associated with the Roman Catholic parish in Uście Gorlickie.

St Paraskeva Church in kWIatoń


Lachowice położone są na pograniczu Beski-du żywieckiego i Beskidu Małego, na zachód od Suchej Beskidzkiej. Jest to duża wieś, któ-rej zabudowania rozciągają się wzdłuż doliny potoku lachówka oraz przebiegającej tędy linii kolejowej. historia lachowic sięga XIII w., kiedy przybyli tu pierwsi osadnicy, jednak dopiero w XVII w. wieś została oficjalnie założona przez Piotra Komo-rowskiego, właściciela Suchej Beskidzkiej. la-chowice wchodziły w skład Państwa Suskiego (1608-1848) i należały do parafii w Suchej. Wprawdzie samodzielną parafią stały się la-chowice w 1841 r., ale kościół zbudowano tutaj już w 1789 r. Powstał on na miejscu rozebranej kaplicy cmentarnej, stąd przy kościele znajduje się cmentarz. Otoczona wysokimi, starymi drze-wami świątynia usytuowana jest w środku wsi, na niewielkim wzniesieniu. Kościół otacza drew-niane ogrodzenie z belek, z trzema bramkami i daszkami gontowymi.

LachoWIce, kościół pw. św. św. Piotra i PawłaNosząca wezwanie świętych Piotra i Pawła świątynia jest budowlą drewnianą, o kon-strukcji zrębowej, nakrytą wysokim, niezwy-kle malowniczym dachem gontowym. Kościół jest orientowany, czyli zwrócony prezbite-rium w stronę wschodnią. Prezbiterium jest węższe od nawy głównej i zamknięte wie-lobocznie; od północy przylega do niego za-krystia. Wysoka wieża o pochyłych ścianach obitych deskami znajduje się po zachodniej stronie kościoła. Zakończona jest nadwieszo-ną izbicą i zwieńczona hełmem baniastym. Kościół jest otoczony sobotami, w znacznej części otwartymi, z trzema wejściami. Pod daszkiem sobót znajdują się stacje Męki Pań-skiej namalowane w 1846 r. przez Antoniego Krząstkiewicza.We wnętrzu kościoła zwraca uwagę niezwy-kły, podwójny otwór tęczowy (między nawą a prezbiterium): górny z drewnianym, rzeźbio-nym krucyfiksem, a dolny, półkoliście wycięty,

z posągami Matki Bożej i św. Jana Ewangelisty. Ołtarz główny, konsekrowany w 1855 r., jest utrzymany w stylu późnego baroku. Pomiędzy parami kolumn znajduje się wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem z 1. poł. XVIII w., a po-wyżej przedstawienie patronów kościoła; ca-łość wieńczy promienista gloria. Cztery ołtarze boczne – barokowe i barokowo-klasycystycz-ne – pochodzą również z wieku XIX. ściany świątyni zdobi polichromia o charakte-rze architektonicznym i figuralnym. Powstała ona w znacznej części w 1794 r., odnowiono ją w 1836 r., a postacie Apostołów zostały nama-lowane w 1891 r.W latach 1987-1989 przeprowadzono prace konserwatorskie wszystkich ołtarzy i polichro-mii kościoła. Wykonywały je dwa zespoły z Kra-kowa: pani Zofii Stawowiak i Pani Haliny Jawor-skiej, na jubileusz 200-lecia kościoła.

Lachowice is situated on the border between the Beskid żywiecki and the Beskid Mały, west of Sucha Beskidzka. It is a large village stretch-ing along the lachówka brook valley with a rail-way line running alongside it. the history of lachowice began in the 13th cen-tury when the first settlers arrived at the place, yet it was only in the 17th century that the vil-lage was officially founded by Piotr Komorowski, the owner of Sucha Beskidzka. lachowice was a part of the Domain of Sucha (1608-1848) and belonged to the parish in Sucha Beskidzka. Lachowice became an independent parish in 1841, although a church had already been built in the village in 1789. It replaced the demol-ished cemetery chapel, hence its location next to the cemetery. Surrounded by old, tall trees, the church stands on a low hill in the centre of the village. The Church is surrounded by a fence of wooden logs, incorporating three gates with shingled roofs.the Church of St Peter and St Paul is a wooden structure, built of logs interlocked on corners and covered by a high shingled roof of excep-tional beauty. The chancel of the church faces east, it is narrower than the rest of the nave and it closes in the form of a polygonal apse. Adja-cent to it on the north side is the vestry. There is a tall tower with panelled walls to the west of the church. It has an overhanging belfry and an onion dome. The church is surrounded by a gal-lery (soboty), most of which is not covered, with three entrances. The Stations of the Cross situ-ated under the roof of the gallery were painted in 1846 by Antoni Krząstkiewicz.Inside the church, attention is drawn to the unique double rood beam (between the chancel and the nave): the top beam with a sculpted crucifix, while the bottom, semicircular arch is flanked with figures of Our lady and St John the Evangelist on both sides. The late-baroque High Altar was consecrated in 1855. The image of the Madonna with Child from the 1st half of the 18th century is situated between two pairs of columns, under the patron saints of the church and the entire altar is crowned with glorious rays of light. The four baroque and baroque-classicist altars date back to the 19th century. the walls of the church are decorated with geo-metric and figural polychrome paintings. Most of the murals were created in 1794 and reno-vated in 1836, while the figures of the Apostles were painted in 1891.In the years 1987-1989, preservation works were carried on all the altars and murals in the church. They were conducted by two Kraków teams led by Ms Zofia Stawowiak and Ms Hali-na Jaworska for the church’s 200-year Jubilee.

Church of St Peter and St Paul in LachoWIce


Nieodległa od Krakowa wieś Łapczyca, położo-na nad Rabą, wspominana jest w dokumentach na początku XII w. jako uposażenie klasztoru w Tyńcu. Parafia w Łapczycy istniała na pewno już w latach 1325-1327, kiedy to znalazła się w wykazach świętopietrza. Wczesnośrednio-wieczna osada powstała w Łapczycy zapewne ok. X-XII w., a rozwinęła się wokół istniejącego tutaj wówczas grodziska. gotycki kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny znajduje się na wzniesieniu, które wraz z przylegającym do świątyni cmentarzem otaczają stare drzewa lipowe. Po zachodniej stronie kościoła usytuowana jest drewniana, XVII-wieczna dzwonnica. świątynia została wzniesiona – być może w miejscu wcześniej-szego, drewnianego kościoła – w 1340 r., dzięki fundacji króla Kazimierza Wielkiego. Pierwot-nie była dwunawową budowlą o sklepieniach krzyżowo-żebrowych. Jednak układ ten nie dotrwał do czasów obecnych; świadczą o nim jedynie pozostałości służek i wsporników. kościół zbudowano w całości z ciosów ka-miennych, jedynie nowsza kaplica i kruchta wzniesione zostały z cegły i potynkowane. Z zewnątrz mury nawy i prezbiterium opina-ją szkarpy z pinaklami. świątynia jest obec-nie budowlą jednonawową, o sklepieniach pozornych, pokrytych barwną polichromią. We wnętrzu zachowanych jest kilka interesu-jących portali. Prowadzący z kruchty do nawy, kamienny, gotycki portal wejściowy, wykrojony jest w ostry łuk i bogato profilowany. Kolejny portal – kamienny i zamknięty u góry ściętym trójliściem – znajduje się w wejściu do klatki schodowej. Także w przejściu z prezbiterium do zakrystii mieści się gotycki portal – pro-stokątny, przekształcony w XIX w. Pochodzą-ce z czasów przebudowy, XIX-wieczne portale prowadzą z nawy do kaplicy oraz z zewnątrz, od strony wschodniej. ołtarz główny, wykonany przez Franciszka Samka w 1902 r., nawiązuje swą neogotycką formą do architektury kościoła. Ma on postać gotyckiego tryptyku z rzeźbą Najświętszej Ma-rii Panny pośrodku oraz figurami świętych Sta-nisława i Wojciecha po bokach. Pola skrzydeł pokrywają płaskorzeźbione sceny biblijne. Oba barokowe ołtarze boczne pochodzą z przełomu XVII i XVIII w. Przy ścianach bocznych kościoła znajdują się niedokończone filary, na których ustawiono barokowe, XVIII-wieczne rzeźby ar-chaniołów Michała i Gabriela.

łapczyca, kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny

Not far from Kraków, by the Raba river, Łapczyca village can be traced back to the early 12th cen-tury, when it featured in documents among the estates belonging to the Tyniec abbey. A parish in Łapczyca had already existed between 1325 and 1327, when it was listed in church ledg-ers. An early medieval settlement in Łapczyca originated most probably between the 10th and 12th centuries, growing around an exist-ing castle. the Gothic church of Virgin Mary’s Birth, with an adjoining cemetery, is situated on a hill amongst old linden trees. West of the church stands a 17th-century wooden belfry. The church was built – perhaps in lieu of an earlier wooden church – in 1340, thanks to an endow-ment by King Casimir the Great. Originally it was a two-aisle structure with cross-rib vaults, yet the primary layout did not survive; we can only deduce it from remaining vault support elements. the church was built of stone blocks, and only the newer chapel and porch are brick structures covered with plaster. On the outside, the walls of the nave and the sanctuary are clasped with buttresses and pinnacles. Today the church has one nave, and colourfully painted curtain vaults. Inside, several interesting doorways can be seen. A stone Gothic portal between the porch and the nave boasts a richly traced lan-cet arch. Another stone portal, crowned with a reduced trefoil, marks the entrance to the stair-case. Between the sanctuary and the sacristy a rectangular Gothic portal was placed, remod-elled in the 19th century. Also dating from the time of the reconstruction, 19th-century door-ways connect the chapel to the nave and open it to the east. the main altarpiece, fitted by Franciszek Samek in 1902, corresponds with its neo-Gothic form to the overall style of the church. The altar is structured like a Gothic triptych with the Vir-gin Mary at the centre and Saints Stanislaus and Adalbert on either side. The wings are covered with reliefs of Biblical scenes. Both Ba-roque side altars date to the turn of the 16th and 17th centuries. At the sides of the church, pillars were placed with 18th-century Baroque statues of the Archangels Michael and Gabriel.

Church of Virgin Mary’s Birth in łapczyca


Miechów zawdzięcza swe powstanie zakonowi bożogrobców, założonemu w czasie wypraw krzyżowych. Zakon Kanoników Regularnych Stróżów świętego Grobu Jerozolimskiego, jak brzmi jego pełna nazwa, miał za zadanie strzec Grobu Pańskiego w Jerozolimie i przybywają-cych do niego pielgrzymów.Do Polski bożogrobcy zostali sprowadzeni w 1163 r. przez Jaksę z Gryfitów. Osadził on za-konników w Miechowie, stąd często nazywani są miechowitami. W XVII i XVIII w. zakon był posiadaczem znacznych włości; w 1819 r. na-stąpiła jego kasata.kościół pw. Grobu Chrystusa i św. Jakuba Młod-szego oraz zabudowania klasztorne zostały wzniesione na przełomie XIV i XV w. Z tego okresu pozostały gotyckie krużganki klasztoru nakryte sklepieniami krzyżowo-żebrowymi ze zwornikami zdobionymi herbami. W murach kościoła znajdują się jeszcze starsze, pocho-dzące z 1. poł. XIII w. romańskie fragmenty. Przebudowa zespołu w duchu renesansowym, rozpoczęta staraniem prepozyta Tomasza z Ol-kusza po pożarze w 1506 r., trwała do 1534 r. W 2. poł. XVIII w. dokonano przebudowy świą-tyni w stylu późnego baroku.kościół i klasztor zostały wzniesione z cegły i kamienia. świątynia jest trójnawową bazy-liką z wydłużonym prezbiterium oraz kaplica-mi zamykającymi nawy boczne. Do kościoła przylega od północy zakrystia ze skarbcem na piętrze, a od południa kruchta z biblioteką. Do południowo-zachodniego narożnika kościoła przybudowana jest wieża z kryptą i kaplicą w części dolnej.We wnętrzu świątyni, ozdobionej przez Woj-ciecha Rojowskiego wspaniałą, rokokową deko-racją sztukatorską (ornamentalną i figuralną), znajduje się wiele cennych elementów wypo-sażenia. Niezwykle bogaty jest zwłaszcza ołtarz główny, rokokowo-klasycystyczny, wykonany w latach 70. XVIII w., z płaskorzeźbą Chrystusa Zmartwychwstałego oraz posągami świętych i aniołów. Na uwagę zasługują także dwa por-tale: późnogotycki i późnorenesansowy, oraz mieszczące się w nawie głównej na murze za-chodnim malowidło przedstawiające Ukrzyżo-wanie (ok. 1380 r.). kościół został podniesiony do godności bazyli-ki mniejszej przez Jana Pawła II w 1996 r.po zachodniej stronie kościoła znajdują się zabudowania dawnego klasztoru, a przy pół-nocno-wschodnim narożu świątyni – zamek generała zakonu. Dzisiaj w poklasztornych po-mieszczeniach znajdują się urzędy sądu i pro-kuratury oraz galeria sztuki Małopolskiego Biu-ra Wystaw Artystycznych.

MIechóW, kościół i klasztor Bożogrobców

Miechów owes its institution to the Order of the Holy Sepulchre, founded during the Cru-sades. The mission of the Congregation of Can-ons Regular of the Holy Sepulchre was to look after the Holy Sepulchre in Jerusalem, and to assist and protect pilgrimsthe Order was brought to Poland in 1163 by Miechów’s owner, Jaksa of the Gryf coat-of- -arms. The common name of the order in Polish – Miechowici – derives from that of their seat. In the 17th and 18th centuries the Order owned the estate, but in 1819, it was dissolved. the Church of the Holy Sepulchre and of St James the Minor and the monastery in Miechów were built at the turn of the 14th and 15th centuries. Remaining from that pe-riod is the Gothic cloister with rich vaulting and keystones decorated with coats-of-arms. The walls of the church incorporate even old-er Romanesque parts, dating to the first half of the 13th century. Owing to the efforts of Provost Tomasz of Olkusz, the reconstruction of the church in Renaissance style began af-ter the fire of 1506 and continued at least till 1534. In the latter half of the 18th century, the sanctuary was rebuilt once again, this time in late-Baroque style.

Church and Monastery of the Order of the Holy Sepulchre in MIechóW

the church and monastery were made of stone and brick. The polygonal chancel of this three-aisle, basilica church adjoins the chapels situ-ated at the extensions of side aisles. Adjoin-ing the church is a vestry with a treasury on the first floor (to the North), an annexe with a porch and a library (to the South), and a tower with a crypt and a chapel. In 1765-1771, the interior of the church was em-bellished with glamorous rococo stucco decora-tions (of ornamental and figural type), the work of Wojciech Rojkowski. Many precious objects of art are found around the church. The main altar was decorated in the rococo and classicist styles in the 1770s, with the bas-relief of the Resur-rected Christ surrounded by statues of saints and angels. It is a model example of sumptuous décor. The two portals: one late Gothic and the other late Renaissance in style, and the painting of the Crucifixion (approx. 1380) on the western wall of the nave, are also noteworthy. on the western side of the church stands the former monastery, and by its north-eastern cor-ner – the castle that belonged to the General of the Order. Today, the renovated interiors of the monastery house courts of justice, a prosecu-tor’s office, and an arts gallery.


Niepołomicka fara jest najstarszym obiektem architektonicznym miasta. Została ufundowa-na przez króla Kazimierza Wielkiego w latach 1350-1358. Gotycki kościół pw. Najświętszej Marii Panny i Dziesięciu Tysięcy Męczenników był pierwotnie dwunawową budowlą halową. W trakcie wielokrotnych przebudów został zamieniony na jednonawową świątynię, lecz gotycka bryła kościoła oraz detale wnętrza przetrwały. Najciekawsze z nich to sklepienia z rzeźbionymi zwornikami w prezbiterium i za-krystii, a także malowidła na ścianie prezbite-rium. Powstałe z fundacji Elżbiety Łokietków-ny, przedstawiają św. Michała Archanioła i św. Jerzego w zamurowanych oknach prezbiterium oraz legendę św. Cecylii w starej zakrystii. Ce-chy stylowe malowideł wskazują na pochodze-nie ich autora z kręgu włoskiego, umbryjsko- -sieneńskiego. W wyposażeniu świątyni zwra-ca uwagę renesansowa, kamienna chrzcielnica, sztukaterie z końca XVIII w. w nawie oraz ba-rokowe, XVIII-wieczne ołtarze w prezbiterium i nawie.od strony południowej do nawy kościoła przy-lega kaplica grobowa rodu Branickich. Wznie-siona z fundacji Jana Branickiego w 1596 r., na-leży do typu kaplic kopułowych wywodzących się od kaplicy Zygmuntowskiej. Jej projektan-tem był prawdopodobnie Santi Gucci. Budowla na planie kwadratu, nakryta kopułą na pen-dentywach i latarnią, jest niezwykle bogato zdobiona. Na pendentywach kopuły umiesz-czone są kartusze herbowe, ściany rozdzielają ślepe arkady z pilastrami i archiwoltami, de-korowane rzeźbionymi motywami roślinnymi i kasetonami. Głównym elementem wystroju kaplicy jest wykonany z piaskowca i marmu-ru nagrobek Katarzyny i Grzegorza Branickich, przedstawiający klęczące postacie zmarłych.po przeciwnej, północnej stronie kościoła znaj-duje się kaplica nosząca wezwanie św. Karola Boromeusza, ufundowana przez Stanisława lubomirskiego w 1640 r. Ją również wzniesio-no na planie kwadratu, nakrywając kopułą z la-tarnią. Na zewnątrz opinają ją pilastry i zdobi dekoracja okuciowa. Wnętrze podzielone pila-strami, z wnękami o ozdobnych archiwoltach pokrywa bogata dekoracja stiukowa. Festo-ny owocowe, rozety i putta są dziełem Jana Chrzciciela Falconiego. W półkoliście zamknię-tych wnękach umieszczono obrazy z życia Ka-rola Boromeusza.

NIepołoMIce, kościół parafialny pw. Dziesięciu Tysięcy Męczenników

Niepołomice parish church is the oldest ar-chitectural monument in the town, founded by King Kazimierz Wielki (Casimir the Great) from 1350 to 1358. The Gothic church of Virgin Mary and the Ten Thousand Martyrs was ini-tially a two-aisle hall structure. In the course of numerous remodelling projects, it was turned into a one-nave church, but the Gothic shell and some details of the interior survived. The most interesting of these include vaults with carved keystones in the chancel and the sac-risty, as well as murals on the chancel wall. Financed by Elżbieta Łokietkówna, the murals depict St Michael the Archangel and St George in the blind windows in the chancel, and the legend of St Cecilia in the old sacristy. Stylis-tically, the murals seem to suggest the Italian origin of their creator, probably from Umbria or Siena. In the interior, a Renaissance baptismal font made of stone can be seen, as well as late 18th-century stuccoes in the nave and Baroque altars in the nave and chancel.adjoining the church in the south is the funer-ary chapel of the Branicki family. Erected by Jan Branicki in 1596, it is a typical domed chapel, following the pattern of Sigismund’s chapel in the Wawel cathedral in Kraków. The chap-el, most probably designed by Santi Gucci, is covered with a dome upon pendentives, with a lantern and flamboyant decorations. The dome’s pendentives feature cartouches, while the walls are divided by blind arcades with pi-lasters and compound arches decorated with carved floral motifs and caissons. Mannerist furnishings, with a prominent tombstone of the founder, complete the interior. The central position in the Branicki chapel belongs to the tombstone of Katarzyna and Grzegorz Branicki made of marble and sandstone, portraying the kneeling figures of the departed. the chapel of St Charles Boromeus at the oppo-site end of the church, in the north, was found-ed by Stanisław lubomirski in 1640. It is also square-shaped and has a dome with a lantern. On the outside it is lined with pilasters and fretted ironwork. The interior, segmented by pi-lasters and niches with embellished compound arches, is covered with abundant stucco deco-rations. Baskets of fruit, rosettes and the putti are the creations of John the Baptist Falconi. In semicircular niches, scenes from Charles Boromeus’s life can be seen.

Parish Church of Ten Thousand Martyrs in NIepołoMIce


We wschodniej części Sądeckiego Parku Etno-graficznego, w części poświęconej budownictwu Łemków, znajduje się XVIII-wieczna cerkiew pod wezwaniem św. Dymitra Męczennika. Przenie-siona ze wsi Czarne, stanęła w pobliżu greckoka-tolickiej plebanii ze Szlachtowej. W lipcu 2004 r. cerkiew zaczęła ponownie funkcjonować jako miejsce kultu.cerkiew greckokatolicka w Czarnem została zbudowana w latach 80. XVIII w., a pod koniec XIX w. przeprowadzono jej remont (1893-1895). Drewniana, o konstrukcji zrębowej, z wieżą wzniesioną ponad babińcem i kruchtą, posiada wyraźnie zaznaczoną w planie i bryle trójdziel-ność: najniższe prezbiterium, większa i wyższa nawa oraz przysadzista, wysoka wieża. Po bo-kach wieży znajdują się oszalowane, niewielkie soboty. Każda z części nakryta jest osobnym, gontowym dachem. Nad prezbiterium i nawą są to kopuły namiotowe, łamane uskokowo, z pozornymi latarniami i zwieńczeniami bania-stymi. Takież zwieńczenie ma wieża, częściowo szalowana, częściowo obita gontem i zakoń-czona izbicą. polichromię wnętrza, przedstawiającą sceny fi-guralne i motywy roślinne oraz imitującą mar-murową okładzinę, namalował Jan Bogdański (1893-1895). W najniższej części kopuły nad prezbiterium przedstawione zostały cztery ofiary starotestamentowe, powyżej aniołowie, a w podniebiu – Bóg Ojciec. Kopułę nad nawą ozdobiono trzema scenami z Nowego Testa-mentu, a czwarty bok z widokiem Jerozolimy i adorującymi aniołami stanowi tło dla krzyża wieńczącego ikonostas. W podniebiu kopuły mieści się scena Wniebowstąpienia. Na ścianie południowej widoczny jest malowany, iluzjoni-styczny ołtarz boczny, a okna zdobi dekoracja kwiatowa i drapowane tkaniny. Wspaniały, barokowo-rokokowy ikonostas zo-stał wykonany dla cerkwi w 1801 r. przez Ja-kuba Szajcera. Polichromowany, złocony i sre-brzony, był odnawiany i przemalowany przez Bogdańskiego w latach 90. XIX w. Po wysiedle-niu Łemków większość ikon została rozkradzio-na. Wiernie odtworzone brakujące elementy zachowują tradycyjny układ ikonostasu – z iko-nami namiestnymi w najniższej części, dwuna-stoma prazdnikami i sceną Ostatniej Wieczerzy powyżej oraz rzędem apostolskim z ikoną Chry-stusa Kapłana zamykającymi całość. Ikonostas wieńczy wspomniany krzyż oraz medaliony z przedstawieniami proroków.

NoWy Sącz, cerkiew pw. św. Dymitra w Sądeckim Parku Etnograficznym

the eastern part of the Sącz Ethnographic Park, devoted to lemko architecture, features the 18th-century Orthodox Church of Saint Dim-itri the Martyr. It has been brought here from the village of Czarne in the Gorlice district, and placed right next to a Uniate parsonage from Szlachtowa. In July 2004, the church was re-stored to its original purpose. the Orthodox Church in Czarne was built in the 1780s, and renovated in the late 19th cen-tury (1893-1895). A timber frame construction with a tower above the women’s gallery and the porch, it is divided into three distinct parts: the lowest sanctuary, a more spacious, higher nave, and a stout, tall tower. On either side of the church there are boarded, small sheltered bays. Each part is covered with a separate shin-gled roof. Above the presbytery and the nave, there are tent domes with mock-lanterns and bulbous tops. The tower is covered in the same way, partly wooden planks, partly shingles, with a chamber in the upper section. Figurative scenes, floral motives, and faux-mar-ble lining painted in the interior are the works of Jan Bogdański (1893-1895). In the lowest in-ner part of the dome above the sanctuary, four Old Testament Offerings are presented, above them, the angels, and God the Father. The dome

Church of St Dimitri in the Ethnographic Park in NoWy Sącz

above the nave was adorned with three New Testament scenes, and, on the fourth side, a view of Jerusalem and adoring angels. This last provides a backdrop for the crucifix atop the iconostasis. At the centre of the dome, there is a scene of the Ascension. In the southern wall we see a painted, illusionist side altar, while the windows are decorated with floral patterns and draped curtains. the magnificent, Baroque-rococo iconostasis was carved for the church in 1801 by Jakub Sza-jcer. Polychromed, gilded and silvered, it was renovated and repainted by Bogdański in the 1890s. After displacement of the lemkos, many icons were stolen. Carefully recreated miss-ing elements follow the traditional layout of the iconostasis – the main icons in the lowest part, the twelve main feasts of the year and the last Supper above them, and a row of Apostles with Jesus Christ at the top. The Iconostasis is crowned with the aforementioned crucifix and medallions with the prophets.the Uniate Church of Saint Dimitri, brought to the Sącz Ethnographic Park from the village of Czarne, is a typical example of Western-lemko religious architecture. Complete with its colour-ful murals and furnishings, this is one of the most valuable historic buildings of its kind.


pierwsze wzmianki o osadzie górniczej, która dała początek dzisiejszemu miastu Olkusz, po-chodzą z XIII w. Miasto lokowano i otoczono murem obronnym za czasów Kazimierza Wiel-kiego, w XIV w. Swój rozwój zawdzięcza znaj-dującym się tu kopalniom srebra i ołowiu.Miasto było zorganizowane wokół rynku z uli-cami w narożnikach i na osi dłuższych boków. W jednym z naroży rynku znajduje się olkuska fara. Jest ona trójnawowym budynkiem halo-wym (czyli o nawach równej wysokości), zbudo-wanym z miejscowego, czerwonego kamienia zwanego zlepieńcem parczewskim (od nazwy pobliskiej wsi Parcze). Farę wzniesiono na prze-łomie XIII i XIV w., a rozbudowano w czasach Ka-zimierza Wielkiego. Najstarszą częścią kościoła jest prezbiterium. W XV w. do południowej ściany świątyni dobudowano kaplicę św. Anny, a w XVII w. obok niej kaplicę loretańską. Przed wejściem do kościoła, od strony zachodniej, stoi ponadczterdziestometrowa dzwonnica, wzniesiona na początku XX w. z tego samego kamienia co mury świątyni. Jednym z najstarszych i najcenniejszych zabyt-ków olkuskiej fary jest gotycki poliptyk z końca XV w., znajdujący się w nawie północnej. Skła-da się on z pięciu części: na czterech skrzydłach namalowano szesnaście obrazów ze scenami z życia Marii i Chrystusa, a w części środkowej umieszczono rzeźbę Madonny z Dzieciątkiem z ok. 1480 r. Poliptyk namalował krakowski mistrz, Jan Wielki, przyjaciel Wita Stwosza. W prezbiterium znajduje się wspaniały, póź-norenesansowy ołtarz główny z obrazami przedstawiającymi Ukrzyżowanie Chrystusa, a powyżej męczeństwo św. Andrzeja Apostoła – patrona bazyliki. Pochodzące z tego samego czasu, stojące wzdłuż ścian prezbiterium stalle, czyli ławy przeznaczone dla duchownych i raj-ców miejskich, wykonane są z kilku gatunków drewna. Na wschodniej ścianie prezbiterium jest widoczna malowana renesansowa wić ro-ślinna oraz herb Olkusza i orzeł z herbem Wa-zów trzymane przez gwarków. Są to pierwsze znane wizerunki górników z kopaczkami. Słynne olkuskie organy zostały zbudowane na początku XVII w. przez mieszkającego w Kra-kowie, norymberskiego organomistrza Hansa Hummla, a dokończone przez jego ucznia, Jerze-go Nitrowskiego. Mają one szczególną wartość, gdyż zachowany jest ich oryginalny mechanizm oraz większość spośród 1776 piszczałek.

oLkuSz, bazylika pw. św. Andrzeja Apostoła

the first written mention of the mining settle-ment that gave rise to today’s town of Olkusz dates back to the 13th century. The town was officially founded and surrounded with defen-sive walls in the 15th century, during the reign of Casimir the Great (Kazimierz Wielki). Olkusz grew prosperous thanks to silver and lead mining.the town was organised around the main square, with streets leading out of its corners and axes. Situated in one of the corners is the Olkusz municipal church, a three-aisle hall church (the aisles being of equal height), built of the local red stone called parczewski from the nearby village of Parcze. The church was erected at the turn of the 13th century and ex-tended in the age of King Casimir the Great. Presbytery is its oldest part. In the 15th century, the chapel of St Anne was built by the south-ern wall of the church, and in the 17th century the loretto chapel was added. Standing outside the entrance, to the west, is the 40-plus metre bell tower, built at the beginning of the 20th century using the same stone as the one in the church itself. one of the oldest and most valuable works of art in the Olkusz church is the late 15th-century Gothic polyptych in the northern aisle. It consists of five parts: four panels with 16 scenes from the life of the Madonna and Christ, and the statue of Mary with Child, dating to around 1480, in the centre. The pentaptych was painted by Kraków artist Jan Wielki, friend of Veit Stoss. the chancel boasts a late-Renaissance altar-piece depicting the Crucifixion, and above, the martyrdom of St Andrew the Apostle, pa-tron saint of the church. Dating from the same period are the stalls along the chancel walls – rows of seats for church officials and munici-pal councillors – made of several kinds of wood. The eastern wall of the chancel is decorated with a twisting Renaissance painted floral pat-tern, the coat-of-arms of Olkusz, and an eagle with the Vasa coat-of-arms, supported by min-ers. The latter is the earliest known portrayal of miners and the tools of their trade. the famous Olkusz organ was built early in the 17th century by Master Hans Hummel from Nuremberg, then resident of Kraków, and com-pleted by his student, Jerzy Nitrowski. Its value lies in the fact that the original mechanism as well as most of the 1776 pipes has been pre-served.

Basilica of St Andrew the Apostle in oLkuSz


górna Orawa była zasiedlana w 2. poł. XVI i na początku XVII w., kiedy znajdowała się w granicach państwa węgierskiego. W 1585 r. nastąpiła lokacja wsi Orawka na prawie woło-skim. Początki tutejszej parafii wiążą się z oso-bą ks. Jana Szczechowicza, który działał na rzecz rekatolizacji miejscowej ludności, wywodzącej się głównie ze zbiegłych z polskich mająt-ków chłopów. Protestanccy, orawscy panowie wbrew woli poddanych usiłowali przekonać ich do swego wyznania. Rekatolizacji Orawy sprzy-jał cesarz Ferdynand III; zbrojnie bronił jej Ma-teusz Moniak. W 1920 r. Orawka została przy-znana Polsce, w 1939 r. włączono ją w granice państwa słowackiego, sprzyjającego Rzeszy, a w 1945 r. powróciła do Polski.pierwszy kościół parafialny w Orawce, wzniesio-ny w 1614 r., był świątynią protestancką. Budo-wę obecnej świątyni rozpoczęto w 1651 r., lecz konsekrowano ją dopiero w 1715. W 1656 r. zo-stała zbudowana wolnostojąca dzwonnica. Koś-ciół wielokrotnie przebudowywano: w 1901 r. oraz w latach 1926-1927 i 1934-1935. kościół w Orawce jest najstarszą drewnianą świątynią Górnej Orawy. Jest położony pośród drzew i otoczony murem, w obrębie którego mieści się cmentarz. Drewniany, jednonawo-wy kościół z wieżą wzniesiono w konstrukcji zrębowej; dach i ściany obito gontem. Wydłu-żone prezbiterium, wielobocznie zamknięte, jest węższe od nawy. Od północy przylega do niego zakrystia, a od wschodu murowa-na kaplica Matki Bożej Bolesnej, wzniesiona w 1728 r. Po południowej stronie nawy mieści się drewniana kruchta. Kościelna wieża o po-chyłych ścianach jest zwieńczona izbicą i os-trosłupowym hełmem z czterema narożnymi wieżyczkami. Wnętrze kościoła i część wyposażenia pokryto figuralno-ornamentalną polichromią w 2. poł. XVII w. i w 1711 r. Autorem koncepcji wystro-ju był proboszcz Orawki, ks. Jan Szczechowicz. Polichromia przedstawia sceny z życia św. Jana Chrzciciela, medaliony z Chrystusem i apostoła-mi, wizerunki świętych czczonych na Węgrzech oraz herby osób związanych z historią Orawy: cesarza Fryderyka III, arcybiskupa Jerzego lip-paya de Zongor oraz Moniaków. Na parapecie chóru namalowano sceny ilustrujące dziesięć przykazań. Na belce tęczowej znajduje się ba-rokowa grupa Ukrzyżowania oraz inskrypcje (jedna z nich to polski tekst pieśni pasyjnej). Późnobarokowy ołtarz główny i dwa boczne oraz stalle wykonano w 1. poł. XVIII w.

oraWka, kościół pw. św. Jana Chrzciciela

the first settlers arrived in the Upper Orawa in the second half of the 16th and at the begin-ning of the 17th century, when it lay within the Hungarian domain. In 1585, Orawka village was chartered on the power of Wallachian law. In its early days, the local Catholic parish was headed by father Jan Szczechowicz, who worked with the locals, mostly fugitive peasants from Polish estates. The Protestant landowners of Orawa tried to force their subjects to convert, while Emperor Ferdinand III supported the Catholic faith, and Mateusz Moniak defended it with his sword. In 1920 Orawka fell within Polish bor-ders, and in 1939 it was incorporated into the supporting Third Reich Slovakian State; in 1945 it was returned to Poland.the first parish church in Orawka, built in 1614, was Protestant. The construction of the present church began in 1651, but it was not consecrat-ed until 1715. In 1656, a free-standing belfry was built. The church was reconstructed many times: in 1901, from 1926 to 1927, and then in 1934-1935. the wooden church, the oldest place of wor-ship in Górna Orawa, is situated among the trees and surrounded with a wall enclosing a cemetery within its perimeter. A wooden, one-aisle church was built in a frame structure; the roof and the walls are covered with shingle. An elongated, angular chancel is narrower than the nave. A sacristy adjoins it to the north, and Our lady of Sorrows chapel (of 1728), to the east. To the south, a wooden porch adjoins the rectangular nave. The tower has slanting walls, a chamber towards the top and a pyramid cu-pola with four corner turrets. the interior and some furnishings are covered with part-figurative, part-ornamental polychro-mies dating back to the second half of the 17th century, and some to 1711. The Vicar of Orawka, father Jan Szczechowicz, was behind the concept of the interior. The polychromy depicts scenes from the life of John the Baptist, medallions with Jesus Christ and the Apostles and saints popu-lar in Hungary, and coats-of-arms of persons of historic importance for Orawa: Emperor Frederic III, Archbishop Jerzy lippay de Zongor, and the Moniaks. The Ten Commandments are painted on the balcony of the choir. In the rood arch, a Baroque group of the Crucifixion was placed, surrounded with inscriptions including a Polish hymn for the time of lent. The late-Baroque high altar, two side altars and the stalls were made in the first half of the 18th century.

Church of St John the Baptist in oraWka


owczary to wieś łemkowska położona w doli-nie potoku Siary, wśród pagórków Magury Ma-łastowskiej. lokowana była na prawie niemie-ckim w 1323 r. pod nazwą Rychwałd. W 1417 r. została przeniesiona na prawo wołoskie. Pod koniec XVI w. jej właścicielem był Przecław Pie-niążek; ok. 1880 r. znaczna jej część należała do Edwarda Miłkowskiego. Wieś Owczary nosi taką nazwę zaledwie od 1952 r., a zawdzięcza ją głównemu zajęciu jej mieszkańców, jakim była hodowla owiec, z której słynęli już przed wiekami. cerkiew znajdowała się we wsi już w 1420 r. Obecną, pod wezwaniem Opieki Bogarodzicy wznieśli w 1653 r. miejscowi grekokatolicy jako świątynię parafialną. Drewniana, zbudowana w konstrukcji zrębo-wej, była tradycyjnie podzielona na trzy wyod-rębnione części: prezbiterium, nawę i przedsio-nek (babiniec). Ten podział został we wnętrzu nieco zatarty, gdy w 1870 r. poszerzono babi-niec do szerokości nawy. Na zewnątrz trójdziel-ność cerkwi podkreślają dwie kopuły namioto-we łamane uskokowo, nakrywające prezbite-rium i nawę oraz wieża. Obecne prezbiterium i zakrystię wzniesiono w miejscu poprzedniego w 1701 r., a wieżę wybudowali cieśle Dimitr Dekowekin i Teodor Rusynek w 1783 r. ścia-ny zewnętrzne cerkwi wykończone są gontem, którym pokryto również dach w trakcie ostat-niej konserwacji. We wnętrzu zachowało się wyposażenie z XVII i XVIII w., którego najcenniejszym elementem jest bogato rzeźbiony i złocony ikonostas. Znaj-dujące się w nim ikony zostały prawdopodob-nie wykonane przez dwóch różnych twórców w 1712 i 1756 r. W cerkwi znajdują się także ołtarze boczne, gdyż korzystają z niej wierni ob-rządku greckokatolickiego i rzymskiego. ściany, strop i wnętrze pozornych kopuł zostały pokry-te polichromią w 1938 r., namalowaną z okazji 950. rocznicy chrztu Rusi. Jest to polichromia ornamentalna. W kopułach namalowano Du-cha świętego pod postacią gołębicy i czterech cherubinów oraz iluzjonistyczny widok otwar-tego na niebo okulusa z wijącymi się kwiatami. Portal zachodni z nadprożem wyciętym w ośli grzbiet należy do najstarszych części cerkwi.od 1947 r. cerkiew była użytkowana przez koś-ciół rzymskokatolicki jako filia parafii w Sęko-wej. W latach 50. zaczęto okazjonalnie odpra-wiać nabożeństwa greckokatolickie, a od 1988 r. są one sprawowane regularnie. Cerkiew została wyróżniona w 1995 r. nagrodą Europa Nostra za najlepsze utrzymanie zabytkowego obiektu.

oWczary, cerkiew pw. Opieki Bogurodzicy

owczary is a lemko village in the valley of the Siary brook, among the rolling hills of Magura Małastowska. Established under German law in 1323, it was given the name of Rychwałd, and began to follow Wallachian law in 1417. Towards the end of the 16th century, the village was owned by Przecław Pieniążek, and around 1880, most of the land belonged to Edward Miłkowski. The village has had its name only since 1952, and owes its to its sheep (Polish: owce).there had been a Uniate church in the village since 1420. The present church, invoking the Pro-tection of Our Most Holy lady, Mother of Jesus, was built in 1653 as a Uniate parish church. Initially, this wooden church traditionally built of logs was divided into three separate ele-ments: the sanctuary, the nave and the wom-en’s gallery. This division of the interior was lost to a degree, when the width of the wom-en’s gallery was extended to meet that of the nave in 1870. Outside, the tripartite division is emphasised by the two domes in the pavilion broken-form roofs over the sanctuary and the nave, and the tower. Today’s sanctuary and vestry replaced the original ones in 1701, and the tower was constructed by carpenters Dim-itri Dekowekin and Teodor Rusynek in 1783. The external walls are covered in wooden shin-

gle, a material used also for covering the roof during the latest restoration In the interior, ornate 17th and 18th century furnishings have been preserved, with a mar-vellous, richly gilded, chiselled iconostasis. Its icons were most probably written by two differ-ent icon-writers in 1712 and 1756. Side altars are also present, as the church has been in use also by Uniate and Roman Catholic congrega-tions. The walls, the ceiling and the interiors of the quasi-domes were covered with orna-mental polychromy in 1938, painted in order to commemorate the 950th anniversary of the Conversion of Russia. The domes feature the Holy Spirit depicted as a dove, four cherubs, and an illusionist painting creating an impres-sion of an open sky, replete with garlands of flowers. The western portico with an ogee lintel (locally known as ‘donkey’s back’) and the or-nate side altar are among the oldest elements preserved in the church. Since 1947, the building of this Orthodox church has been used by the Roman Catholic Church as a branch of the Parish in Sękowa. In 1950s the first services in the Uniate Rite were held here, only to become regular after 1988. In 1995, the shrine won the Europa Nostra prize for the best-kept historic monument.

Church of the Protection of Our Most Holy lady in oWczary


ptaszkowa to wieś malowniczo położona na Sądecczyźnie, u zachodnich podnóży Beskidu Niskiego. Od pobliskiego Grybowa dzieli ją za-ledwie kilka kilometrów. początki wsi datowane są na wiek XIV, kiedy wy-dany został przywilej lokacyjny dla Ptaszkowej (1336), lecz wieś wówczas nie powstała. Nowy akt lokacji wydał Kazimierz Wielki w 1359 r. Ptaszkowa była wsią królewską i, jak podają za-piski w księgach sądowych, dość zamożną. od czasu swego powstania Ptaszkowa podlega-ła parafii grybowskiej; krótko, w 2. poł. XVI w., po zbudowaniu tutaj świątyni, była samodziel-ną parafią. Od początku XVII w. stanowiła fi-lię kościoła w Grybowie. Parafię ptaszkowską przywrócono ok. 1770 r.kościół położony jest wśród wysokich drzew i otoczony drewnianym ogrodzeniem z bram-kami, nakrytymi gontowymi daszkami. świą-tynia została zbudowana w 1555 r. przez Jana Joachima Kuklę z Grybowa. Gruntowny remont w latach 1880-1883 objął przebudowę wieży i sygnaturki oraz oszalowanie (obicie deskami) ścian. W 1929 r. powiększono kościół, dzieląc jego korpus na dwie części i rozsuwając je. Między te dwie części wstawiono transept, czyli poprzeczną nawę. W tej postaci świątynia zachowała się do naszych czasów.

ptaSzkoWa, kościół pw. Wszystkich świętych

Drewniany kościół zbudowany jest w konstrukcji zrębowej, jako jednonawowy, ze wspomnianym transeptem. Po stronie zachodniej znajduje się wieża o pochyłych ścianach, z kruchtą w przy-ziemiu. Od wschodu zamyka świątynię wielo-boczne prezbiterium, do którego od północy przylega zakrystia, a od południa przedsionek.Wnętrze świątyni nakrywają stropy, na skrzyżo-waniu nawy i transeptu wzniesiono zaś pozorne sklepienie kopulaste. Stropy i ściany pokrywa wielobarwna polichromia figuralna i ornamen-talna wykonana w latach 1929-1932 przez Jó-zefa E. Dutkiewicza. Starsze malowidła ścienne (1776) zachowały się w kruchcie południowej. Wyposażenie świątyni jest bogate i urozmaico-ne: od XVI-wiecznego, renesansowego ołtarza bocznego, przez późnobarokowy ołtarz główny (1864) i krucyfiks na belce tęczowej, po bogato zdobioną, rokokową ambonę. Jest tutaj także figura Matki Bożej z Dzieciątkiem, trzymającej słonecznik, pochodząca z ok. 1420 r. z kościołem związane są jeszcze dwa niezwy-kłe zabytki: drewniana płaskorzeźba Chrystusa z dwoma Apostołami w Ogrojcu, z końca XV w., dzieło Wita Stwosza (obecnie eksponowana w Muzeum Okręgowym w Nowym Sączu) oraz skrzydła tryptyku z Ptaszkowej z ok. 1440 r. (Muzeum Diecezjalne w Tarnowie).

ptaszkowa is a village situated in a very pic-turesque location in the land of Sącz, on the western slopes of the Beskid Niski, just a few kilometres from Grybów. the origin of the village is marked by the char-ter that was issued for Ptaszkowa in 1336, yet no village was established at that time. The new charter was issued by King Casimir the Great (Kazimierz Wielki) in 1359. Ptaszkowa was a royal village and – judging from the remarks in court records – quite a rich one, too. From the moment it was chartered, Ptaszkowa formed part of the Grybów parish, and became an independent parish only for a short spell of time in the latter half of the 6th century when it had a church built. Early in the 17th century, however, it was again a part of the Grybów congregation. The parish was returned to Ptaszków around 1770.the church, built in 1555 by Jan Joachim Kukla of Grybów, stands among tall trees and is sur-

rounded by a wooden fence with gates, cov-ered with shingles. The thorough remodelling conducted in the years 1880-1883 covered included reconstruction of the tower and ave-bell turret, as well as adding panelling to the walls. In 1929, the church was expanded in an interesting manner: its corpus was divided into two parts which were moved apart to allow the insertion of the transept. This is the form of the church that we see today.the wooden church is build of logs and features a single aisle and the transept mentioned above. In its western part, it boasts a tower with slant-ing walls and a porch on the ground floor. From the east, the chancel is enclosed by a polygonal apse. Adjacent to the chancel, there is the vestry in the north, and another porch to the south.at the intersection of the nave and the tran-sept, the ceilings are raised to resemble the interior of a dome. Both the ceilings and walls are covered in figural and ornamental poly-

chrome murals made in 1929-1932 by Józef E. Dutkiewicz. Older wall paintings (1776) are preserved only in the southern porch. The fur-nishing of the church is both rich and varied, ranging from a 16th-century, Renaissance side altar, via a late-baroque high altar (1864) and crucifix on the rood beam, to the richly-deco-rated rococo pulpit. There is also a figure of the Madonna with Child, holding a sunflower in her hand (ca. 1420). two other unique historical objects are con-nected with the church, namely the wooden Christ with two Apostles in the Garden of Gethsemane in bas-relief from the late-15th century, a work of Wit Stwosz (Veit Stoss, cur-rently on display at the Regional Museum in Nowy Sącz), and the wings of the Triptych of Ptaszkowa (ca. 1440, in the Diocesan Museum in Tarnów).

All Saints’ Church in ptaSzkoWa


położona w Beskidzie Niskim, u podnóża Magu-ry Małastowskiej wieś Sękowa została lokowa-na przez króla Kazimierza Wielkiego w 1346 r., który uposażył również tutejszą parafię. Zacho-wany do dzisiaj, drewniany kościół zbudowano ok. 1520 r., a w XVIII w. wzniesiono niską wieżę i soboty (zrekonstruowane w XX w.). późnogotycki kościół pw. świętych Filipa i Ja-kuba Apostołów został zbudowany w opar-ciu na tradycyjnych zasadach stosowanych w drewnianych świątyniach Małopolski na po-czątku XVI w. Wzniesiono go z modrzewiowych bali w konstrukcji zrębowej. Jego plan jest tradycyjny: jedna nawa z węższym, zamknię-tym trójbocznie prezbiterium, z zakrystią po stronie północnej. Od zachodu do świątyni przylega otwarta w przyziemiu wieża, nakryta kopulastym hełmem z wysoką, ośmioboczną latarnią. ściany kościoła powyżej sobót oraz wysoki, dwuspadowy dach pokryte są gon-tem. Kościół obiegają dokoła soboty, wsparte na słupach z zastrzałami i nakryte wysokim, sięgającym gzymsu korpusu zadaszeniem. Dach sobót, również pokryty gontem, jest ob-niżony w miejscach okien.We wnętrzu świątyni znajduje się późnorene-sansowy ołtarz główny z początku XVII w.

SękoWa, kościół pw. św. św. Filipa i Jakuba Apostołów

W jego części środkowej mieści się obraz przedstawiający świętych: Mikołaja, Bene-dykta i Antoniego, po obu stronach które-go ustawione są w niszach posągi św. Piotra i św. Andrzeja. Na predelli ołtarza znajduje się płaskorzeźba ze sceną Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny, a w zwieńczeniu – wizerunki św. Filipa i św. Jakuba. Widoczne na ścianach frag-menty neogotyckiej polichromii pochodzą z ok. 1888 r. Warto zwrócić uwagę na późnogotycki portal wejściowy, zamknięty łukiem zwielo-krotnionym i dekorowany ornamentem.kościół utracił funkcję świątyni parafialnej w 1885 r. W czasie działań wojennych, na prze-łomie 1914 i 1915 r. został w dużym stopniu zniszczony: drewniane elementy ścian, wieży, sobót i dachu żołnierze wykorzystali do budowy okopów. Również wnętrze z XVI- i XVII-wiecz-nym wyposażeniem uległo dewastacji. Odbu-dowę kościoła prowadzono etapami przez cały XX w. Ostatni, kompleksowy remont kościoła rozpoczęty w 1983 r. trwał kilka lat i objął ar-chitekturę budowli, jej wyposażenie i otoczenie. Prace konserwatorskie wyróżniono w 1994 r. medalem Europa Nostra, a kościół uznano za wyjątkowy, wpisując go na listę światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO w 2003 r.

In Beskid Niski mountains at the foothill of Magura Małastowska, the village of Sękowa was established by Casimir the Great (Kazimi-erz Wielki) in 1346. At the same time, the king made an endowment to the local parish. The wooden church we see today was constructed around 1520, and in the 18th century, a low tower and a sheltered gallery (reconstructed in the 20th century) were added. the late-Gothic Church of St Philip and St Jacob the Apostles was built following traditional prin-ciples applied in wooden shrines throughout Małopolska at the beginning of the 16th cen-tury. It has a frame structure of larch logs. The construction follows a traditional plan: a single nave with a narrower chancel, and a sacristy adjacent to the north. The tower to the west is open at ground-floor level and capped with a dome-like spire with a tall, octagonal lantern. The walls above the gallery, and the tall, dou-ble-pitched roof, are covered with shingle. The church is encircled with a gallery known as so-boty, supported upon poles with angle braces and sheltered with a canopy stretching all the way to the cornice. The roof of the gallery, also covered with shingle, is lowered in the places where windows are positioned.

Church of St Philip and St Jacob the Apostles in SękoWa

Inside we find a late-Renaissance main altar dating back to the beginning of the 17th cen-tury. The canvas in the middle shows St Michael, St Benedict and St Anthony, while the side wings – in the niches – feature statues of St Peter and St Andrew. Portrayed in the predella of the altar is a bass-relief scene with the Dormition of the Blessed Virgin, and at the top of the altar are St Philip and St Jacob. The fragments of neo-Gothic murals date back to 1888. Also interesting is the late-Gothic portal, enclosed in an elaborate, dec-orative arch. Portraits of the church’s patrons were placed at the top of the altar. late-Gothic doorways, another interesting element of the in-terior, are supported with ogee arches. the church lost its parochial status in 1885. During the first world war, at the end of 1914, the church was badly damaged as soldiers used fragments of the wooden walls, tower, gallery and roof to build trenches. The interior, with its 16th and 17th-cen-tury furnishings, was similarly devastated. Recon-struction works continued in stages throughout the 20th century, with the last complex restora-tion programme beginning in 1983. The conser-vation works were awarded the Europa Nostra medal in 1994, and in 2003 the church was listed as a UNESCO World Heritage Site.


Stojący pośród wiekowych lip kościół para-fialny w Sławkowie nosi podwójne wezwanie: Podwyższenia Krzyża świętego oraz św. Miko-łaja. Na początku, kiedy świątynia powstawała, jej patronem był św. Jan Chrzciciel. Wznoszenie obecnego kościoła rozpoczęto w 2. poł. XIII w. i przypuszczalnie nie został on ukończony w ta-kim kształcie, jaki zamierzano mu nadać. Zbudo-wano wówczas tylko jego część – prezbiterium z fragmentem nawy. Pozostałą część świątyni dokończono w 2. poł. XV w. Całość przebudo-wano w XVIII i XIX w.Sławkowski kościół parafialny otaczają drze-wa oraz mur z bramą „strzeżoną” przez posągi świętych Piotra i Pawła. Jest on jednonawową budowlą z krótkim, prosto zakończonym prez-biterium, szerszą i wyższą od niego nawą oraz wieżą od strony zachodniej. Wczesnogotyckie prezbiterium, zbudowane z cegły na funda-mencie kamiennym, opięte jest szkarpami i ozdobione fryzem. Również ściany nawy zo-stały wzmocnione szkarpami oraz otynkowane. Na wieży nakrytej barokowym hełmem znaj-dują się dzwony; niegdyś miała ona funkcję obronną. W jej przyziemiu mieści się kruchta. Nawa główna położona jest trzy stopnie poni-żej poziomu kruchty. ściany nawy zdobi orna-mentalna polichromia, a nakrywa ją drewniany strop z malowidłem przedstawiającym korona-cję Matki Bożej oraz czterech ewangelistów. W nawie znajdują się późnobarokowe ołta-rze św. Anny i św. Mikołaja oraz umieszczona w ścianie, kamienna, romańska chrzcielnica z drewnianą pokrywą.prezbiterium, otwarte do nawy szeroką, ostro-łukową arkadą, nakryte jest sklepieniem krzy-żowo-żebrowym ze zdobionymi, rzeźbionymi zwornikami. Na jednym z nich widnieje bara-nek z chorągiewką, na drugim róża. Centralne miejsce w prezbiterium zajmuje barokowy oł-tarz z 2. poł. XVII w. z drewnianym, rzeźbionym przedstawieniem Ukrzyżowanego i aniołami trzymającymi narzędzia Męki Pańskiej. Po obu stronach prezbiterium ustawione są stalle, zdobione na zapleckach malowanymi wizerun-kami apostołów.W dolnej części południowej ściany prezbi-terium wmurowano wykuty w kamieniu na-grobek Sebastiana Nyskowskiego, starosty sławkowskiego. Na północnej ścianie nawy znajduje się kamienny nagrobek biskupa Kaje-tana Sołtyka. Powstały po 1788 r., przedstawia wizerunek biskupa z herbem jego rodu na tle draperii podbitej gronostajami oraz dwie ko-biece rzeźby.

SłaWkóW, kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża świętego i św. Mikołaja

hidden behind ancient linden trees, the parish church in Sławków carries a double invoca-tion: of the Elevation of the Holy Cross, and of St Nicolas. When it was first built, the church had St John the Baptist as its patron. The con-struction of the present church commenced in the latter half of the 13th century, and it was probably not built to the original design. Only parts were completed – the chancel, and a fragment of the nave. The works were contin-ued in the latter half of the 15th century. The whole was remodelled in the 18th and then 19th century.the Parish Church in Sławków stands among trees and is surrounded by a wall ‘guarded’ by the statues of St Peter and St Paul. It is a one-aisle structure with a short, straight chancel, a wider and higher nave, and a tower to the west. The early-Gothic chancel, built of brick upon a stone foundation, is clasped with buttresses and decorated with a frieze. Also the walls of the nave were reinforced with buttresses and covered with plaster. The tower, topped with a Baroque cupola, contains a belfry; in the past it performed a defensive function. On the ground floor, it incorporates a porch.

Parish Church of the Elevation of the Holy Cross and of St Nicolas in SłaWkóW

three steps ascend from the porch to the nave. The walls are covered with a decorative poly-chromy, and in the wooden ceiling, a painting with the Coronation of the Virgin Mary and four Evangelists. late-Baroque altars are devoted to St Anne and St Nicolas. A Romanesque baptis-mal font is made of stone and covered with a wooden cap.the chancel, which opens to the nave through wide, lancet arcades, is covered with a cross-ribbed vault with decorative keystones. Cen-trally placed within the chancel, the Baroque altar dating to the second half of the 14th cen-tury accommodates a wood-carved scene of the Crucifixion with angels holding instruments of the lord’s Passion. Both sides of the chancel are lined with stalls, their backs bearing paint-ed images of the Apostles.Incorporated into the lower part of the south-ern wall is a tombstone of Sebastian Nyskowski, a starost of Sławków. In the northern wall of the nave is another, of Bishop Kajetan Sołtyk. Carved in 1788, the tombstone portrays the bishop with his family coat-of-arms against the background of ermine-lined drapery, accompa-nied by two female figures.


Nieopodal Niepołomic znajduje się wieś Sta-niątki, na miejscu której – jak głosi legenda – zatrzymał się w 996 r. św. Wojciech w drodze na dwór Bolesława Chrobrego. Staniątki należa-ły do rodu Gryfitów i rozwinęły się w XII i XIII w. W 1228 r. wojewoda krakowski Klemens Gryfita Klimontowic wraz ze swymi braćmi ufundował i uposażył hojnie tutejszy klasztor Benedyk-tynek. Pozostawał on pod szczególną opieką panujących; przywileje nadawali mu Bolesław Wstydliwy, Władysław Łokietek, Stefan Batory i Jan Kazimierz.kościół pw. Najświętszej Marii Panny i św. Wojciecha wzniesiono przed 1238 r. Był on jednonawową, ceglaną świątynią, którą jeszcze przed końcem XIII w. przebudowano na trójnawową halę. Wąskie nawy boczne zo-stały oddzielone filarami, na których wsparto nowe sklepienie. Kościół zachował się w tej postaci, z niewielkimi zmianami, do czasów obecnych. W okresie baroku dokonano kil-ku przekształceń, z których najważniejszym było wyposażenie wnętrza w późnobaroko-we sprzęty oraz pokrycie ścian polichromią. Ta ostatnia została wykonana przez Andrzeja Radwańskiego w 1760 r. i stanowiła wiano jego córki Martyny wstępującej do staniąt-

StaNIątkI, kościół i klasztor ss. Benedyktynek

kowskiego klasztoru. Z zewnątrz ściany koś-cioła pokryto pod koniec XIX w. czerwonym tynkiem imitującym wątek ceglany. równocześnie ze świątynią powstał klasztor, konsekrowany w 1238 r. Pierwotne zabudo-wania klasztorne spłonęły prawie całkowicie w kilku pożarach w XVI i XVII w. Obecne po-wstały w wyniku rozbudowy dokonanej stara-niem ksieni Anny Cecylii Trzcińskiej w latach 40. XVII w. Barokowy w formie klasztor ma plan czworoboku, ze sklepionymi krzyżowo krużgankami, obiegającymi na parterze prosto-kątny wirydarz. przez stulecia istnienia klasztor zgromadził w swoich murach wiele cennych dzieł. Do naj-starszych należą dwie gotyckie figury Madonn na tronach (XIV w.) oraz późnogotycka rzeźba Chrystusa Frasobliwego. Przechowywane są tu-taj liczne zbiory rzemiosła artystycznego i sztu-ki sakralnej, a także niezwykle bogata bibliote-ka. W kaplicy przy południowej nawie kościoła umieszczony jest otaczany szczególną czcią wi-zerunek Matki Bożej Bolesnej. Jest to malowany na lipowej desce obraz Matki Bożej ukazującej serce, w które godzi siedem mieczy. Otaczający ją czterej aniołowie trzymają narzędzia Męki Pańskiej.

Not far from Niepołomice lies the village of Staniątki, where – according to legend – St Adalbert stopped in 996 on his way to the court of Bolesław Chrobry. Staniątki, which belonged to the Gryfita clan, developed throughout the 12th and 13th centuries. In 1228, the Voivode of Kraków, Klemens Gryfita Klimontowic, and his brothers founded and generously endowed the Benedictine abbey in Staniątki. The abbey remained under special protection of the kings, enjoying privileges granted by Bolesław Wsty-dliwy, ladislaus the Elbow-High (Władysław Łokietek), Stephen Báthory (Stefan Batory) and John Casimir (Jan Kazimierz).the Church of the Holiest Virgin and of St Adal-bert was constructed before 1238. It was a one-aisle, brick church, turned into a three-aisle hall by the end of the 13th century. Narrow side aisles were separated from the nave with pil-lars, upon which the new vaulted ceiling was placed. In this form, with only minor changes, the church has survived to this day. Important changes introduced in the Baroque era included fitting late-Baroque furnishings and covering the walls with polychromy. The murals were

Benedictine Church and Abbey in StaNIątkI

rendered by Andrzej Radwański in 1760 as a dowry for his daughter Martyna upon her en-tering the abbey. In the late 19th century, the outside walls were covered with red plaster, which imitates brickwork. adjoining the church is the abbey, also founded in 1228 and consecrated in 1238. The original buildings were almost completely destroyed in the course of several fires throughout the 16th and 17th centuries. During the 1640s restora-tion carried out by the abbess Anna Cecylia Trzcińska, a rectangular abbey building around the cross-ribbed vaulted cloister – standing there to this day – was constructed. For centuries, the Abbey in Staniątki accu-mulated many valuable works of art. Among the most ancient are two Gothic Madonnas seated on their thrones (14th c.) and a late- -Gothic statue of the Sorrowful Christ. The ab-bey boasts an extensive collection of religious art and other objects, including liturgical vest-ments and utensils, statues and paintings, as well as a highly impressive library. In the chapel south of the nave, a particularly revered image of Our lady of Sorrows can be seen.


klasztor klarysek w Starym Sączu został ufun-dowany ok. 1280 r. przez księżną Kingę, żonę Bolesława Wstydliwego. W tym samym cza-sie założyła ona klasztor franciszkanów, który jednak nie odrodził się po kasacie w 1782 r. Pierwsze mniszki przybyły do starosądeckiego klasztoru ze zgromadzenia w podkrakowskiej Skale. Klasztor klarysek ulokowano na stromej skarpie nad dawnym korytem Popradu. Wraz z fundacją klasztoru św. Kinga nadała mu pra-wo własności do ziemi sądeckiej. pierwsze budynki klasztorne oraz kościół pw. świętej Trójcy i św. Klary powstawały od ok. 1285 r. Kościół konsekrowano w 1332 r. Pomi-mo licznych pożarów nawiedzających klasztor i kościół zawsze je odbudowywano. W 1605 r. zadanie wzniesienia murowanych budynków klasztornych powierzono krakowskiemu mu-ratorowi Janowi di Simoni. Powstał klasztor złożony z czterech skrzydeł, którego krużganki obiegają wokół wirydarz. Na klasztornym dzie-dzińcu rośnie zabytkowa lipa, którą – według legendy – zasadziła św. Kinga. Fasadę furty klasztornej wieńczy trójkątny szczyt z wnęka-mi, w którym znajdują się sgraffitowe posta-cie Chrystusa Salwatora, bł. Salomei, św. Klary, św. Kingi i św. Franciszka.Wnętrze gotyckiego kościoła ma barokowy wy-strój. Pokrywająca ściany polichromia, malowa-na przez Feliksa Derysarza, przedstawia sceny z życia św. Kingi; podobna jest tematyka XVII- -wiecznych malowideł zachowanych na drzwiach zakrystii. Na stallach z 1779 r. znajduje się przedstawienie św. Kingi sprowadzającej wodę do miasta. W bocznej kaplicy poświęconej fun-datorce klasztoru, oddzielonej od nawy kutą kratą (z ok. 1470 r.), znajduje się gotycka figur-ka św. Kingi stojącej na odwróconej koronie, co jest symbolem porzucenia władzy książęcej na rzecz życia zakonnego. Pod figurką została umieszczona srebrna trumna z prochami świę-tej. W starosądeckim konwencie spoczywa także siostrzenica św. Kingi, królowa Jadwiga, żona Władysława Łokietka. W klasztorze prze-chowywane są cenne rękopisy, m.in. Żywot bło-gosławionej Kingi pióra Jana Długosza oraz tzw. Graduał Sądecki z 2. poł. XIII w. św. Kinga, córka króla Węgier Beli IV, przybyła do Polski, by poślubić Bolesława Wstydliwego. Oddał jej on we władanie całą ziemię sądecką. Po śmierci męża św. Kinga wstąpiła do zako-nu franciszkańskiego. Zmarła w Starym Sączu w 1292 r. Została beatyfikowana w 1690 r., a w 1999 r. kanonizował ją papież Jan Paweł II.

Stary Sącz, tradycja św. Kingi

the convent of Poor Clares in Stary Sącz was founded around 1280 by Princess Kinga, the wife of Boleslaus the Modest (Bolesław Wsty-dliwy). At the same time she also endowed a Franciscan monastery, but this was abolished in 1782, and never reinstated. The first nuns arrived at the Stary Sącz convent from the Skała commune near Kraków. The convent of Poor Clares was placed on a steep slope over the old Poprad riverbed, now dried out. In addition to founding the nunnery, St Kinga endowed it with the rights to the lands of Sądeczczyzna. the construction of the first buildings for the convent, as well as the Church of the Holy Trinity and St Clare, commenced around 1285. The church was consecrated in 1332. In spite of numerous fires, which blighted the nunnery and the church, each time they managed to recover. In 1605, the Kraków mason Jan di Si-

Tradition of St Kinga in Stary Sączmoni was commissioned to erect new, brick buildings: this is when the cloister was built, surrounded with four wings of the convent. Growing in the convent’s courtyard is an an-cient linden tree – according to legend, it was planted by St Kinga herself. The façade of the convent’s gate-keep is topped with a triangu-lar attic with niches, hiding sgrafitto figures of Christ the Saviour, Blessed Salomea, St Clare, St Kinga, and St Francis.the Gothic body of the church reveals a Ba-roque interior. The murals, the work of Feliks Derysarz, depict scenes from the life of St Kin-ga; so do 17th-century paintings preserved on the sacristy door. On the 1779 stalls, St Kinga is portrayed bringing water to the city. In the side chapel devoted to the church’s founder, separated from the nave by an elaborate iron grating (of around 1470), the Gothic figure of St Kinga stands on an inverted crown, which

symbolises her abandonment of royal power in order to follow the monastic life of contem-plation. Below the figure, a silver coffin holds the ashes of the Saint. The Stary Sącz convent is also the resting place of St Kinga’s niece, Queen Jadwiga, the wife of King ladislaus the Elbow-High (Władysław Łokietek). The convent treasures some valuable manuscripts, includ-ing ‘The life of Blessed Kinga’ by chronicler Jan Długosz and the so-called ‘Sącz Graduale’ with chants, dating to the second half of the 13th century. St Kinga, daughter of the Hungarian king Bela IV, came to Poland in order to marry Bolesław Wstydliwy. Her husband endowed Kinga with the Sącz lands. When the king died, the wid-owed queen entered the Franciscan convent. She died in Stary Sącz in 1292. She was be-atified in 1690, and in 1999 Pope John Paul II proclaimed her a saint.


W Beskidzie Niskim, u podnóża Góry Maślanej położona jest niewielka wieś Szalowa. loko-wano ją prawdopodobnie w XIII w. na prawie niemieckim. W XV i XVI w. należała do rodziny Szalowskich herbu Strzemię, którzy byli ariana-mi i przy swym dworze w Szalowej przypusz-czalnie wznieśli zbór. Jako innowiercy musieli w XVII w. opuścić swój majątek. Szalowa sta-ła się wówczas własnością rodziny Jordanów, później Gładyszów, a pod koniec XIX w. należa-ła do Salomei Nowakowej. parafia w Szalowej powstała przed 1375 r. Bu-dowę obecnego kościoła pw. Michała Archa-nioła rozpoczęto w 1736 lub 1739 r., a ukoń-czono w 1756 r. Powstanie tejże świątyni po-przedziło wykonanie jej modelu, który obecnie jest przechowywany w Muzeum Narodowym w Krakowie.kościół wzniesiono dzięki ówczesnemu właś-cicielowi wsi, Krzysztofowi Jordanowi, oraz miejscowemu proboszczowi, ks. Wojciechowi Stefanowskiemu, który ufundował część wypo-sażenia. Drewniany kościół, zbudowany w konstrukcji zrębowej, jest trójnawową bazyliką o fasadzie flankowanej dwiema niskimi wieżami i za-mkniętej trójkątnym szczytem z rzeźbą Micha-ła Archanioła walczącego z szatanem. Takie

SzaLoWa, kościół pw. św. Michała Archanioła

rozwiązanie architektoniczne było charakte-rystyczne dla barokowych kościołów murowa-nych, których naśladownictwem jest szalowska świątynia. Niezwykle bogate i interesujące jest wyposaże-nie wnętrza kościoła, pochodzące w większości z XVIII w. Barokowy i rokokowy wystrój utrzy-many jest konsekwentnie w biało-błękitno- -złotej tonacji. Pokrywająca ściany, sklepienie prezbiterium i strop nawy rokokowa polichro-mia została wykonana ok. poł. XVIII w. i uzu-pełniona w 1808 r. Głównym jej motywem są kwiaty pokrywające ściany i strop; na sklepie-niu prezbiterium widnieje malowana dekoracja architektoniczna. Kulminacją iluzjonistycznego malarstwa jest ściana tęczowa z rzeźbioną Gru-pą Ukrzyżowania, której malowane tło stanowi widok Jerozolimy. Malowana postać żołnierza na koniu, przebijającego włócznią bok Ukrzyżo-wanego, wyposażona została w rzeźbioną rękę z włócznią. Drewniane, bogato rzeźbione, późnobarokowe ołtarze mają dekorację rokokową z poł. XVIII w. W ołtarzu głównym, ozdobionym lustrami, mieszczą się XVIII-wieczne obrazy Trójcy świę-tej i św. Michała Archanioła. Równie bogato są dekorowane rokokowe konfesjonały, stalle oraz ławki z 2. poł. XVIII w.

the tiny village of Szalowa lies in the Beskid Niski mountains, at the foot of Góra Maślana. The village was presumably founded in the 13th century, by the German law. In the 15th and 16th centuries it belonged to the Szal-owski family of the Strzemię coat-of-arms, who were members of the Arian (Anti-Trinitarian) religious minority and probably built a prayer house next to their manor in Szalowa. As her-etics, they were forced to leave in the 17th century. Szalowa then became the property of the Jordan family, and then the Gładysz family, and towards the end of the 19th century, it was owned by Salomea Nowakowa. the parish was established in Szalowa before 1375. The construction of the present church of St Michael the Archangel commenced in 1736 or 1739 and concluded in 1756. Before the Szalowa church was built a model of it was constructed, now kept in the National Museum in Kraków. the church owes its construction to Krzysztof Jordan, the owner of the village at the time, and the local vicar, Wojciech Stefanowski, who con-tributed many of the furnishings.the church, built in a wooden frame construc-tion, is a three-aisle basilica with the façade

Church of St Michael the Archangel in SzaLoWa

flanked by two low towers and enclosed with a triangular attic bearing a statue of St Michael the Archangel battling against Satan. The layout is characteristic of Baroque stone churches, which provided inspiration for the Szalów church. the mostly 18th-century interior is opulent and attractive. Baroque and rococo elements all fol-low a consistent colour pattern: white, blue, and gold. The walls, the vaults of the chancel and the nave are covered with a rococo polychromy painted in the 18th century and supplemented in 1808. The main motif of flowers spills onto the walls and the vaults, while the chancel is filled with painted architectural ornaments. This illusionist painting climaxes in the rainbow wall, with a wood-carved Crucifixion group against the background of Jerusalem. The painted horseman who pierces Christ’s side received a ‘real’ sculpted hand holding the spear. the wooden, ornate, late-Baroque altars were covered with rococo decorations in mid-18th century. In the main altar, adorned with mir-rors, 18th-century canvases of the Holy Trinity and St Michael the Archangel were placed. Me-ticulously executed rococo confessionals, stalls, and pews, dating to the second half of the 18th century, are also beautifully decorated.


położony w górzystej kotlinie Beskidu Wyspo-wego zespół opactwa cysterskiego w Szczy-rzycu jest jednym z najstarszych klasztorów w Polsce. Jego fundacji dokonał w 1234 r. wojewoda krakowski Teodor z Gryfitów, prze-kazując na rzecz zakonu swoje dobra w ludź-mierzu, Szczyrzycu i Mogilanach. Sprowa-dzonych z Jędrzejowa zakonników osadzono w ludźmierzu, jednak wkrótce część z nich przeniosła się do Szczyrzyca, który miał ła-godniejszy klimat. Wzniesiono tutaj kościół, klasztor i zabudowania gospodarcze. Po na-jazdach i pożarach, jakie nawiedziły opactwo w XVII stuleciu, znajdowało się ono w bardzo złym stanie. kiedy w 1620 r. opatem został Stanisław Dro-hojowski, podjął się budowy nowego klasztoru oraz przebudowy kościoła. Prace te kontynuo-wali kolejni opaci. Kościół ukończono w 1642 r.,

Szczyrzyc, kościół i klasztor oo. Cystersów

a klasztor dwa lata później. W czasie zaborów majątek cystersów skonfiskowano, lecz klasz-tor przetrwał, choć zdegradowany do rangi przeoratu. Godność opactwa przywrócił klasz-torowi w 1918 r. papież Benedykt XV, a opaci odkupili część utraconych dóbr. Po II wojnie światowej cystersom znów odebrano majątek, jednak w ostatnich latach odzyskali oni ziemię i budynki gospodarcze. klasztory cysterskie budowano według określo-nych zasad, w miejscach oddalonych od ludz-kich siedzib, a sposób życia mnichów opierał się na regule „Ora et labora”, czyli „módl się i pracuj”.Szczyrzycki kościół pw. NMP Wniebowziętej i św. Stanisława wzniesiono na planie krzy-ża łacińskiego, z prezbiterium i nawą równej długości. W świątyni znajduje się cudowny wizerunek Matki Boskiej Szczyrzyckiej, na-

malowany przez nieznanego z imienia ar-tystę w XVI w., a koronowany w 1983 r. Po południowej stronie kościoła mieszczą się zabudowania klasztorne zgrupowane wokół kwadratowego wirydarza. obok klasztoru znajduje się klasztorne muze-um, mieszczące się od 1984 r. w zabytkowym spichlerzu, który wcześniej służył jako rezyden-cja opata. Muzeum powstało w 1954 r., kiedy ówczesny opat, dr Stanisław Kiełtyka, zorga-nizował je ze zbiorów klasztoru, wzbogacając z czasem o kolejne okazy. Ciekawostką pośród klasztornych skarbów jest mapa świata wy-drukowana w 1905 r. według XIII-wiecznego pierwowzoru. Zbiory obejmują sztukę sakralną, militaria, bogaty księgozbiór, eksponaty etno-graficzne oraz dokumenty, wśród których znaj-dują się XIII-wieczne akty darowizny i nadania ziemi cystersom.

Located in a valley of the Beskid Wyspowy mountain range, the Cistercian compound in Szczyrzyc is one of the oldest monasteries in the whole of Poland. It was chartered in 1234 by the Kraków Voivode Teodor of the Gryfita ‘clan’, who endowed the Cistercian order with his lands in ludźmierz, Szczyrzyc and Mogilany. The monks, brought over from Jędrzejów, first settled in ludźmierz, but soon some of them moved to Szczyrzyc, which had the advantage of having a milder climate. Soon a church was built, along with the abbey and its ancillary buildings. The buildings fell into disrepair after the raids and fires of the 17th century. When Stanisław Drohojowski became abbot in 1620, he undertook the construction of a new abbey and the remodelling of the church. The work was continued by his successors. The church was completed in 1642, and the abbey two years later. During the Partitions of Poland, Cistercian property was confiscated, but the ab-bey – degraded to a priory – had survived. It was reinstated to abbey status in 1918 by Pope Benedict XV, and the abbots bought back some of the lands they had lost. After the second world war, Cistercian friars were again deprived of their property, but in recent years they have repossessed some land and farm buildings.

Cistercian Church and Abbey in Szczyrzyc

cistercian monasteries were built to strict rules, away from human dwellings, and the lifestyle of the monks inhabiting them follows the ora & labora, that is ‘pray and work’ principle.the church in Szczyrzyc devoted to the Assump-tion of the Blessed Virgin Mary and St Stanis-laus was built on the plan of a latin cross, with a chancel and nave of equal length. The church houses a miraculous image of the Szczyrzyc Madonna, painted by an unknown artist in the 16th century, and crowned in 1983. Adjoining the southern part of the church is the abbey with a cloister. Next to the abbey is a museum, since 1984 oc-cupying a historic granary, the former abbot’s residence. The museum was established in 1954, when Dr Stanisław Kiełtyka, the abbot at the time, arranged the collection from among the objects held in the abbey, making new additions every now and then. Found among many treasures is a curious world map printed in 1905 according to a 13th-century original. The collection includes religious art, weapon, books and manuscripts, ethnographical objects and documents, featuring 13th-century Cister-cian endowment acts.


Dogodne położenie Tarnowa na szlaku handlo-wym sprawiło, że wyrósł on na znaczący ośro-dek gospodarczo-administracyjny i artystyczny. Przez wieki był miastem prywatnym, należącym do leliwitów. W 1330 r. wojewoda krakowski Spicymir leliwa uzyskał od króla Władysława Łokietka akt lokacyjny, pozwalający przekształ-cić istniejącą osadę w miasto na prawie mag-deburskim. Ostatnim właścicielem Tarnowa był książę Eustachy Sanguszko, który w 1787 r. zrzekł się władzy nad miastem.Na północny zachód od Rynku znajduje się pro-stokątny plac Katedralny, przy którym stoi ka-tedra, górująca wieżą nad miastem. Tę gotycką budowlę wzniesiono ok. 1400 r., a w kolejnych wiekach rozbudowywano i upiększano. Kościół ma formę bazyliki, z węższym niż nawa, wie-lobocznie zakończonym prezbiterium i kwadra-tową, pięciokondygnacyjną wieżą przy ścianie zachodniej. katedra ma w sobie wiele artystycznych śla-dów minionych epok. Najlepiej widać je w ko-lejno dobudowywanych kaplicach i kruchtach, które z czasem utworzyły nawy boczne świą-tyni. Zachwycają zwłaszcza gotyckie, misterne sklepienia gwiaździste w kaplicach Rozesłania i św. Anny oraz w kruchcie południowej. Nagrobki w tarnowskiej katedrze wyróżniają się wysokim poziomem artystycznym, często wykonywali je najsłynniejsi mistrzowie pra-cujący dla dworu królewskiego. Prezentowa-ne są tu style od gotyku po wiek XX. Jednym ze starszych jest nagrobek Barbary z Rożnowa z początku XVI w., przedstawiający leżącą po-stać kobiecą w architektonicznym obramieniu. Łączy on w sobie gotycką jeszcze formę z re-nesansową treścią. W pełni renesansowy jest nagrobek Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej (ok. 1527-1530), uważany za jedno z piękniej-szych przedstawień kobiety w sztuce polskiej. Jego autorem jest prawdopodobnie Bartłomiej Berecci, a obramienie wykonał Jan Maria Pa-dovano. Dziełem Padovana jest także piętrowy nagrobek hetmana Jana Tarnowskiego (zm. 1561) i jego syna Jana Krzysztofa (zm. 1567). Przykładem dzieła manierystycznego może być nagrobek Ostrogskich, wykonany z wielobar-wnych marmurów i alabastru, z klęczącymi po-staciami zmarłych. Powstał on w latach 1612- -1620, prawdopodobnie w pracowni Wilhelma van den Blocke’a. Warto jeszcze obejrzeć mar-murowy nagrobek Eustachego Sanguszki (zm. 1903), wykonany przez znakomitego rzeźbiarza Antoniego Madeyskiego.

tarNóW, katedra pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny

the advantageous situation of Tarnów along an important trade route turned it into a signifi-cant economic, administrative and cultural cen-tre. For centuries it was a private town owned by the leliwa ‘clan’. In 1330, a Kraków Voivode, Spicymir leliwa, received a foundation act from King ladislaus the Elbow-High (Władysław Łokietek). The act allowed the village to be turned into a town under the Magdeburg law. The last owner of Tarnów, Prince Eustachy San-guszko, renounced his authority over the town in 1787.the cathedral church with a tower overlooking the town is situated in the north-western part of the market square, within the rectangular Cathedral Square. The Gothic building was con-structed around 1400, and it was remodelled and enhanced in the next centuries. The church is built in the form of a basilica with a five-sto-rey tower in the west. The chancel is narrower than the nave and its far end is polygonal. the cathedral is a mixture of styles accumu-lated over the centuries. This variety is best exemplified in the later additions of chapels and porches, which eventually became the side-aisles of the church. The fine Gothic star vaults in the Sending of the Apostles chapel, St Anne’s chapel, and in the southern porch, are particularly enchanting. the tombstones of Tarnów’s cathedral provide another example of excellent craftsmanship. Many were made by renowned masters, em-ployed at the royal court. Their styles vary from Gothic to 20th-century art. The tombstone of Barbara of Rożnów, constructed in the begin-ning of the 16th century, is one of the oldest in the church. The Renaissance subject of the tombstone – the reclining woman in the ar-chitectural frame – was presented in Gothic form. The tombstone of Barbara Tarnowska née Tęczyńska (approx. 1527-1530) is a typical example of Renaissance sepulchral art and one of the most beautiful female representations throughout Polish art. The memorial is attribut-ed to Bartolomeo Berecci, while the pedestal is the work of Giovanni Maria Padovano. Another work of the Italian artist is the altar-like Renais-sance tomb of the Commander of the Crown, Jan Tarnowski (d. 1561), and his son Krzysztof (d. 1567), The Ostrogski family mausoleum, made of multi-coloured marbles and alabaster, with the kneeling figures of the departed, is an example of the mannerist style. It was created between 1612 and 1620, probably in Wilhelm van den Blocke’s atelier. The tombstone of Eustachy Sanguszko (d. 1903) by the famous sculptor Antoni Madeyski is also worth seeing.

Cathedral Basilica of the Nativity of the Blessed Virgin Mary in tarNóW


tropie, miejscowość na wschodnim brzegu Du-najca, związana jest z początkami chrześcijań-stwa w Polsce. To tutaj znajdowała się pustel-nia, w której zamieszkiwał przez kilkadziesiąt lat św. świerad-Andrzej. Urodził się on w oko-licach Zakliczyna nad Dunajcem. Pod koniec X w. zamieszkał w pustelni niedaleko Czchowa. Dwadzieścia lat później, wraz ze swoim uczniem Benedyktem udał się do klasztoru benedykty-nów na górze Zobor, nieopodal Nitry (na terenie Górnych Węgier). Tam przyjął imię zakonne An-drzej i powrócił do życia pustelniczego. Zmarł ok. 1031 r. w grocie koło Trenczyna, nad rzeką Wag. Pochowano go w katedrze św. Emmerama w Nitrze, wraz z Benedyktem, który w 1034 r. poniósł śmierć męczeńską.Wznoszący się na kilkunastometrowej, stromej skale kościół zbudowano w XII i XIII w., a prze-budowano w XIV i XVI w.; ok. 1634 r. dodano kruchtę i kaplicę. Z pierwotnej budowli zacho-wały się mury prezbiterium, wtórnie podwyż-szone, wzniesione z ciosów piaskowca. Przy-legająca do prezbiterium od północy zakrystia pochodzi z XIII w. Niewielka, jednonawowa świątynia z węższym, zamkniętym prostą ścia-ną prezbiterium została zdewastowana w XVI w. przez arian i powtórnie konsekrowana w 1611 r. W ostatnich latach świątynię odnowiono, przy-kryto ją również nowym dachem, ponieważ po-przedni został zniszczony przez silną wichurę.Najcenniejszym zabytkiem we wnętrzu koś-cioła są zachowane fragmenty romańskiej po-lichromii na północnym łuku tęczy, przedsta-wiające świętego (być może św. Stefana, króla Węgier) w koronie i z berłem w dłoni. Strop nawy pokryty jest rokokowym malowidłem ukazującym Zesłanie Ducha świętego. Posta-cie patronów kościoła są widoczne w ołtarzu głównym: święci klęczą poniżej sceny koronacji Matki Bożej przez Trójcę świętą. Interesująca jest również barokowa, kamienna chrzcielnica, wbudowana w ścianę i zamykana drewnianą, rokokową obudową z malowidłami dotyczący-mi chrztu.W okolicy kościółka znajduje się wiele śladów związanych ze św. świeradem. Nieopodal za-chowała się grota, w której mieszkał, a obok niej XVIII-wieczna, murowana kapliczka. Są tu-taj także resztki pnia starego dębu, w którym według legendy chronił się święty. Jest on pierwszym polskim świętym, kanonizowa-nym wraz ze swym uczniem św. Benedyktem w 1083 r., dzięki staraniom króla węgierskiego Władysława I świętego.

tropIe, kościół pw. św. św. świerada i Benedykta

tropie, a village situated on the eastern bank of Dunajec River, is closely related to the roots of Christianity in Poland. The hermitage of St świerad-Andrzej, who lived there for a few doz-en years, was situated in this place. St świerad was born in the neighbourhood of Zakliczyn on the Dunajec River. At the end of the 10th century, he moved to the hermitage situated in the vicinity of Czchów. Twenty years later he travelled together with his disciple, Benedict, to the Benedictine monastery on Zobor Mountain, close to Nitra. In the monastery he adopted the name of Andrzej and continued to live the life of a hermit. He died about 1031 in a cave near TrenČin, on Wag River. He was buried in St Emmeram’s cathedral in Nitra together with Benedict, who died a martyr’s death three years after his master.the construction of the church, erected upon a steep rock of a dozen metres or so, continued throughout the 12th and 13th centuries. The church was remodelled in the 14th and 16th centuries, while the porch and the chapel were added in 1634. The walls of the chancel made of the hewn sandstone are the only remains of the original sanctuary; at a later date they were extended upwards. The vestry adjoining the chancel’s northern wall was built in the 13th century. The small, single-nave church with a narrower chancel ending in a straight wall was

Church of St świerad and St Benedict in tropIe

damaged in the 16th century by the Arians, and re-consecrated in 1611. The church was lately renovated and covered with a new roof, as the old one perished during a storm.the interior of the sanctuary holds plenty of his-torical objects. The most precious ones include the remains of Romanesque polychromic paint-ing in the northern rood arch, which depicts a saint wearing a crown and holding a sceptre; the saint is presumably St Stephen, king of Hungary. The vaults of the nave are covered with rococo paintings, showing the Descent of the Holy Spirit. The figures of the church’s pa-trons are exhibited in the main altar. The saints kneel below the scene of the coronation of the Virgin Mary by the Holy Trinity. Another inter-esting object is the built-in Baroque baptismal font, made of stone and covered with a wooden case featuring baptism-related paintings.In the vicinity of the church there are traces of St świerad’s presence in the region. The cave where he used to live and the nearby 13th-cen-tury stone chapel are well preserved. A trunk remains of the old oak tree – according to leg-end, the saint’s retreat – and the spring, be-lieved to have miraculous properties, still sur-vives. świerad Andrzej is the first Polish saint, as he was canonised together with his disciple Benedict in 1083, following the endeavours of Hungarian king ladislaus (lászló) I the Holy.


tuchów jest położony na wzgórzu nad Białą, na trasie z Tarnowa do Nowego Sącza. W XI w. żona Władysława Hermana, Judyta, ofiarowała go jako wieś królewską benedyktynom tynie-ckim. W ich posiadaniu pozostawał Tuchów aż do początku XIX w. Prawa miejskie uzyskał aktem króla Kazimierza Wielkiego w 1340 r. Do początku XVII w., m.in. dzięki odkryciu tu-taj w XIV w. pokładów soli, miasto rozwijało się pomyślnie. Jego upadek w XVII w. spowodowały najazdy obcych wojsk oraz pożary i epidemie. Miasto rozwinęło się ponownie po II wojnie światowej i dzisiaj liczy ok. 7000 mieszkańców. Na północnym skraju miasta wznosi się mo-numentalny kompleks tuchowskiego sanktu-arium. Pierwszy kościół powstały w miejscu obecnego sanktuarium został wybudowany pod koniec XI w. przez benedyktynów tynieckich. W latach 80. XVII w., w związku z rosnącym ru-chem pielgrzymkowym, wzniesiono nowy koś-ciół, pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny i św. Stanisława, który konsekrowano 8 wrześ-nia 1687 r. Wówczas powstał także murowany kompleks klasztorny. Po kasacie zakonu be-nedyktynów przez władze austriackie (1816) w kościele pracowali jezuici, potem księża die-

tuchóW, sanktuarium Matki Bożej Tuchowskiej

cezjalni, a w 1893 r. przejęli go redemptoryści. Rozbudowali oni sanktuarium, wznosząc m.in. wieżę o wysokości czterdziestu ośmiu metrów. Barokowy kościół jest jednonawowy, z boczny-mi kaplicami. Po jego południowej stronie roz-ciągają się zabudowania klasztoru, nad którymi góruje wieża mieszcząca w przyziemiu bramę. Barokowe i późnobarokowe wyposażenie świą-tyni pochodzi głównie z XVIII w. Ołtarz główny, zwieńczony promienistą glorią wykonał kra-kowski artysta Antoni Frączkiewicz (1741). Przy-puszczalnie z jego warsztatu pochodzi również nieco późniejsza ambona. W ołtarzu głównym znajduje się cudowny wizerunek Matki Bożej Tuchowskiej, podarowany przypuszczalnie tu-tejszemu kościołowi przez jednego z tynieckich opatów. Powstał on na przełomie 1. i 2. ćwier-ci XVI w., jest namalowany temperą na lipowej desce. Obraz przedstawia Maryję z Dzieciątkiem na lewej ręce, trzymającą w prawej dłoni różę. pierwsze wzmianki o wyproszonych tutaj ła-skach pochodzą z 1597 r. Napływ pielgrzymów, nawet spoza Polski, spowodował powołanie komisji, która w 1641 r. formalnie potwierdzi-ła cudowność obrazu. Jego koronacji dokonano w 1904 r.

tuchów is situated on the hill over Biała river, by the Tarnów – Nowy Sącz road. In the 11th century Judyta, the wife of the Polish prince ladislaus (Władysław) Herman, granted it as a royal village to the Benedictine monks from Tyniec. They remained the owners of Tuchów until early 19th century. The village was granted town rights by King Kazimierz Wielki (Casimir the Great) in 1340. The town’s prosperity lasted till the beginning of the 17th century, partially due to the discovery of salt deposits in the 14th century. Its decline in the 17th century was caused by the invasions of hostile armies, fires and epidemics. The second development of the town started after the second world war and today it has approximately 7000 inhabitants. the monumental compound of the Tuchowice shrine is located in the northern suburbs of the town. The first church in this place was built in the end of the 11th century by the Benedictines of Tyniec. In the 1680s, following the increased interest in pilgrimages, the new church dedi-cated to the Annunciation of the Holy Virgin and to St Stanisław (Stanislaus) was built. Its consecration took place on 8 September 1687. The brick monastery complex is dated to the same time. After the cancellation of the Bene-dictine Order by the Austrian authorities (1816) the church was taken over by the Jesuits, and in 1893, it was inherited by the Redemptorists. The latter expanded the shrine, and added a 48-metre tower.South of the Baroque one-nave church with side chapels is located the monastic com-pound, crowned with a tower gate. Most of the Baroque and late Baroque interiors date back to the 17th century. The main altar and the pul-pit were designed by the Kraków artist Antoni Frączkiewicz in 1741. The four-column main al-tar crowned with a radiating glory contains the miraculous image of the Holy Virgin of Tuchów. It was probably presented to the church by one of the Tyniec monastery’s abbots. The repre-sentation, painted in the middle of the 16th century in the workshop of the so-called Altar Master of Bodzentyn, depicts Virgin Mary hold-ing the Child in her left hand, and a rose in the right one. It was painted with tempera on a limewood board. the first records of the miraculous influence of the painting date back to the year 1597. The numerous arrivals of pilgrims, both from Po-land and abroad, led to the appointment of a special committee, which formally confirmed the miraculous interventions of the image in 1641. It was crowned in 1904. Sanctuary of the Holy Virgin

in tuchóW


Na kamiennym, wysokim brzegu Wisły, nieopo-dal Krakowa zamieszkują już od prawie tysią-ca lat benedyktyńscy mnisi. żyją oni według reguły ułożonej przez św. Benedykta z Nursji, od którego imienia wywodzi się nazwa zako-nu. Klasztor ten, ufundowany w połowie XI w., jest pierwszym opactwem benedyktynów na ziemiach polskich. Do tynieckiego klasztoru wiedzie droga, pro-wadząca wzdłuż muru, przez bramę i zabudo-wania dawnej rezydencji opata, na dziedziniec przed kościołem. Stąd otwiera się piękny wi-dok na Wisłę i otaczające Tyniec pagórki. Po południowej stronie kościoła rozciągają się zabudowania klasztorne; za nimi położony jest ogród będący jednym z pierwszych renesanso-wych założeń tego typu na ziemiach polskich. układ tynieckiego opactwa nie uległ znaczą-cym przekształceniom; nie istnieją dzisiaj jedy-nie budynki zamykające dziedziniec od strony Wisły. Najstarszy zbudowany tutaj kościół romański został „wchłonięty” przez mury późniejszych rozbudów. Zachowała się z niego ściana pomię-dzy kościołem a krużgankiem, w której znajdu-je się, również romański portal. Istnieją także fundamenty pozostałych ścian odkryte w la-tach 60. XX w. Niezwykle ciekawym miejscem jest klasztorny kapitularz (XIV i XV w.), którego ściany zdobią malowidła z różnych okresów oraz gotyckie krużganki obiegające wirydarz: na sklepieniu skrzydła zachodniego zachowała się renesansowa polichromia, w skrzydle pół-nocnym zobaczyć zaś można kamienną tablicę z barokową inskrypcją przekazującą tradycję o założeniu klasztoru w 1044 r. Mury i rozplanowanie klasztornego kościoła pw. świętych Apostołów Piotra i Pawła pochodzą z gotyckiej przebudowy w połowie XV w. Ko-lejne zmiany w architekturze świątyni nastąpiły na początku XVII w., za sprawą opata Stanisła-wa Łubieńskiego. Wystrój wnętrza kościoła jest barokowy, z XVII i XVIII w. Ołtarz główny jest fundacją opata Stanisława Benedykta Barto-szewskiego: późnobarokowy, wykonany z czar-nego marmuru, na tle którego odcinają się zło-cone figury świętych. Jego projekt i wykonanie łączone jest ze szkołą Franciszka Placidiego. Obraz w środkowej części ołtarza, autorstwa Andrzeja Radwańskiego, przedstawia patronów kościoła adorujących Trójcę świętą. W nawie warto obejrzeć niezwykle ekspresyjną, czar-no-złotą, późnobarokową ambonę w kształcie łodzi, a w prezbiterium XVII-wieczne stalle zdo-bione przedstawieniami z życia św. Benedykta i benedyktyńskich świętych.

tyNIec, opactwo oo. Benedyktynów

Benedictine monks have lived on top of a high limestone river cliff overlooking the Vistula, near Kraków for nearly a thousand years. They follow the order set up by Saint Benedict of Nursia, whose gave the order his name. Tyniec Abbey, founded in the mid-11th century, was the first Benedictine abbey in Poland.the road leading to the Abbey goes along its wall, through a gate and past the Abbot’s Quar-ters into the courtyard in front of the church, which commands a beautiful view of the Vis-tula and the hills flanking it. The monastic com-pound is situated to the south of the church, and the garden behind it is one of the earliest Renaissance designs of this type in Poland. the layout of Tyniec Abbey has undergone no significant changes: only the disappearance of the building that used to enclose the courtyard on the Vistula side. the original, Romanesque church built here was ‘absorbed’ by the walls of the later extensions. One of its walls stands between the church and the cloister, and includes a Romanesque portal. The extant foundations of the remaining walls were discovered in the 1960s. Places of great interest are the Abbey’s chapter house dating to the 14th and 15th centuries whose walls are decorated with murals from various periods, and Gothic cloisters surrounding a garth with

Renaissance polychrome murals preserved on the ceiling of the western wing, and a stone table with a Baroque inscription quoting the tradition of the founding of the abbey in 1044 in the northern wing. the walls and layout of the Abbey’s Church of the Apostles Saint Peter and Saint Paul origi-nated during the Gothic refurbishment in the mid-15th century. later changes were intro-duced in the church’s architecture early in the 17th century, under Abbot Stanisław Łubieński. The furnishing of the church interior is Baroque from the 17th and 18th centuries, with a late-Baroque high altar of black marble provid-ing a strongly contrasting background to the gilded figures of the saints, founded by Abbot Stanisław Benedykt Bartoszewski, and said to be designed in the workshop of Francesco Pla-cidi. The central painting by Andrzej Radwański portrays the patron saints of the church ador-ing the Holy Trinity. Worth seeing in the nave is the highly expressive, black and golden, late-Baroque pulpit in the shape of a boat, and the 17th-century stalls decorated with scenes from the life of St Benedict and the Benedictine Saints in the chancel.

Benedictine Abbey in tyNIec


Wieliczka wspominana jest w dokumentach już w latach 1123-1127, a jej pierwsza lokacja miała miejsce w 1290 r. Prawa magdeburskie nadał miastu Kazimierz Wielki w 1368 r. i wte-dy otoczono je murami obronnymi. Wieliczka rozwijała się pomyślnie, głównie dzięki kopalni soli. W XVII w. dotknął ją szereg klęsk – epide-mie, pożary, a nawet trzęsienie ziemi.W tym właśnie czasie, w 1623 r., przybyli do Wieliczki franciszkanie reformaci. Jesienią tegoż roku wybudowali na uboczu miasta, na terenie ofiarowanym przez mieszczan wie-lickich kaplicę i niewielki dom klasztorny. Rok później rozpoczęli budowę kamienno-cegla-nego kościoła, a w latach 1650-1655 wznie-śli murowany klasztor na planie czworoboku, z wewnętrznym wirydarzem. Pożar w 1718 r. poczynił znaczne szkody, lecz zespół klasztorny

WIeLIczka, kościół i klasztor oo. Reformatów

szybko odbudowano. W czasie ostatniej dużej rozbudowy wzniesiono nowicjat (1928), nadbu-dowano trzy skrzydła oraz zbudowano nowe, zachodnie skrzydło klasztoru. Prace wykonano według projektu Michała Guzikowskiego.kościół pw. Stygmatów św. Franciszka Patriar-chy jest pierwszą murowaną świątynią mało-polskiej prowincji reformatów. Wejście do koś-cioła poprzedza obecnie dziedziniec, ogrodzony murem z bramkami i czternastoma stacjami Męki Pańskiej. W szczycie fasady zachodniej znajdują się trzy płaskorzeźby: Stygmatyzacja św. Franciszka, św. Antoni Padewski i św. Piotr z Alkantary. Kościół jest jednonawowy, z wnę-kami na ołtarze, nakryty sklepieniem kolebko-wym z lunetami. Wnętrze świątyni pokrywa po-lichromia o motywach roślinnych i symbolicz-nych, namalowana w 1928 r. według projektu

Jana Bukowskiego. Na ścianie pomiędzy nawą a prezbiterium widnieje malowany wizerunek św. Franciszka otrzymującego stygmaty na gó-rze Alverno.ołtarze wykonane z drewna dębowego po-chodzą z 1. poł. XVIII w. W ołtarzu głównym, ufundowanym przez rodzinę Grabowskich z Wieliczki, znajduje się XVIII-wieczny, drew-niany krzyż, a po obu jego stronach figu-ry św. ludwika, króla Francji, i św. Elżbiety Węgierskiej. Warto jeszcze zajrzeć do nowo wybudowanej kaplicy po lewej stronie nawy, gdzie znajduje się XVII-wieczny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, malowany w technice tzw. tempery tłustej na płycie kamiennej. Obraz ten przeniesiono do kościoła z kaplicy przydrożnej, stojącej w miejscu, gdzie później zbudowano klasztor.

Wieliczka features in written documents as ear-ly as in 1123-1127, and it was chartered for the first time in 1290. In 1368 it received city rights on the law of Magdeburg from king Kazimierz Wielki (Casimir the Great) and was surrounded with defence walls. The city prospered mainly thanks to the salt mines. In the 17th century the town suffered numerous disasters – it was plagued by pandemics, fires and even an earth-quake.at the same time, in 1623, the first monks of the Order of Reformed Franciscans ar-rived in Wieliczka. In the autumn of that year they built a chapel and a small priory, situ-ated on the lands in the suburbs of the town, granted to them by the citizens of Wieliczka. In 1624 the Order started the construction of a stone and brick church, and in 1650-1655 they erected a brick monastery in form of a square with an internal cloister. The fire of 1718 ruined the building but shortly after, the compound was renovated. The last major ex-tension took place in 1928 and included the construction of the novitiate building, build-ing new floors over three wings and construc-tion of a new western wing of the monastery; all the works were based on the design by Michał Guzikowski.

Church and Monastery of the Reformed Franciscans in WIeLIczka

the Church of the Stigmata of Saint Francis the Patriarch is the first stone church of the Reformed Franciscans in Małopolska. Today, the entrance to the church is surrounded by a court surround-ed by a stone wall with gates and 14 Stations of the Way of the Cross. At the top of the western façade, there are three bas-reliefs figures: Stig-matisation of St Francis, St Anthony of Padova, and St Peter of Alcantra. The single-nave church with altar niches is covered with groin vault. The interior walls are covered with floral and sym-bolical murals designed by Jan Bukowski in 1928. The painting on the wall between the nave and the chancel shows St Francis receiving the stig-mata on top of Alverno.the oaken altars date back to the first half of the 18th century. In the centre of the main altar, founded by the Grabowski family of Wielicz-ka, stands an 18th-century wooden cross with statues of St louis, King of France and St Elisa-beth of Hungary on its sides. Worth visiting is the newly-constructed chapel on the left of the nave houses a 17th-century painting of the Vir-gin Mary with the Child, painted in oil-tempera on a stone slab. The painting was transferred into the church from a roadside chapel that had stood in the place where the monastery was later built.


W Dolinie Bystrej, między Kuźnicami a Kala-tówkami, mieści się kompleks klasztorno-mu-zealny prowadzony przez siostry albertynki. Wyżej, na zboczach Krokwi, znajduje się pu-stelnia braci albertynów. Oba miejsca są zwią-zane z postacią św. Alberta Chmielowskiego. Adam Hilary Chmielowski (1845-1916), znany pod imieniem św. brata Alberta, był nie tylko społecznikiem, ale i malarzem. Został beatyfi-kowany w 1983 r., a sześć lat później kanoni-zowany przez papieża Jana Pawła II.założone przez św. brata Alberta Zgromadzenie Braci III Zakonu św. Franciszka z Asyżu Posłu-gujących Ubogim zwane jest popularnie al-bertynami. Jako zgromadzenie laickie, zostało zatwierdzone przez arcybiskupa krakowskie-go w 1928 r. kiedy pod koniec XIX w. brat Albert przyjechał po raz pierwszy do Zakopanego, by odwiedzić swego przyjaciela Stanisława Witkiewicza, za-chwycony pięknem tatrzańskich krajobrazów postanowił wybudować tutaj pustelnię z kapli-cą. Pomysł ten stał się realny, gdy grunt na ten cel ofiarował Władysław hr. Zamoyski. Wybra-no miejsce przy ścieżce na Polanę Kalatówki. Budowę rozpoczęto w 1898 r. według projektu Stanisława Witkiewicza i jeszcze w tym sa-mym roku dokonano poświęcenia klasztoru

zakopaNe, zespół albertyński na Kalatówkach

i kaplicy. W 1901 r. wzniesiona została mała pustelnia, w której zamieszkał brat Albert. Rok później bracia wybudowali na pobliskiej śpią-cej Górce drewniany klasztor, a ten przy drodze na Kalatówki oddali ss. albertynkom. klasztor sióstr albertynek został wzniesiony na wysokiej, kamiennej podmurówce z drew-nianych bali i nakryty półszczytowymi, gon-towymi dachami. Do klasztoru przylega kapli-ca pw. świętego Krzyża, o planie zbliżonym do kwadratu. Jej wnętrze podzielono na dwie części: w jednej mieści się prezbiterium od-dzielone od nawy balustradą, a w drugiej chór zakonny, otwarty trzema oknami do wnętrza kaplicy. W przyklasztornym, górskim ogrodzie znajduje się niewielka pustelnia z 1901 r. Zamieszkiwał w niej św. brat Albert, a obecnie stworzono tu-taj niewielkie muzeum poświęcone jego osobie i działalności.zbudowana w 1902 r. przez braci albertynów kaplica i niewielki klasztor były drewniane. W 1977 r. pustelnia wraz z kaplicą doszczęt-nie spłonęły. Zostały odbudowane w tym sa-mym miejscu: wzniesione z kamienia klasztor i kaplica, przekryte półszczytowymi dachami krytymi gontem, nawiązują do tradycji stylu zakopiańskiego.

the museum and cloister of Albertine (St Al-bert’s Order) nuns is located in the Bystra Val-ley, between Kuźnice and Kalatówki. The her-mitage of their brother order is located higher up, on the slope of Krokiew. Both places are associated with St Albert Chmielowski. Adam Hilary Chmielowski (1845-1916), known by the name of (now Saint) Brother Albert, not only carried out social work, but was also a painter. He was beatified in 1983 and canon-ised in 1989 by Pope John Paul II.the congregation called Brothers of the Third Order of St Francis, Servants of the Poor, known as the Albertines, founded by Adam Chmielowski was approved as a lay congrega-tion in 1928 by the Archbishop of Kraków.Brother Albert, who first came to Zakopane at the end of 19th century to visit his friend Stanisław Witkiewicz, was delighted with the beauty of the Tatra Mountains and decided to build a hermitage with a chapel here. The idea became reality when count Władysław Zamojski granted some land for the purpose, situated by the road to the Kalatówki glade. The construction works, according to the de-sign by Stanisław Witkiewicz, started in 1898 and the monastery and chapel were conse-crated the same year. The little hermitage – a

home of Brother Albert – was built in 1901. A year later the monks built another wooden monastery on the nearby śpiąca Górka, and gave away the old one by Kalatówki road to the Congregation of Albertine Sisters.the cloister of the so-called Grey Sisters was made of wood logs on a high stone underpin-ning and covered with half-hipped shingled roof. The cloister is adjoined by the rectan-gular chapel of Holy Cross. The interior of the latter is divided into two parts: one is a chan-cel separated with a balustrade from a nave, the other is the chancel, with three windows opening to the chapel’s interior.the hermitage of St Albert, built in 1901, is situated in the cloister’s gardens. It has been converted into a small museum dedicated to the life and memory of the saint.the chapel and cloister built in 1902 by Al-bertines were made of wood. In 1977, the hermitage and the chapel burnt down. They were reconstructed in the very same location according to the design of two Zakopane ar-chitects – Danuta Kopkiewicz and Zbigniew śliwiński. The new cloister and the chapel are made of stone, covered with half-hipped shingled roof. They were built in Zakopane style in 1984.

Albertine Compound in Kalatówki, zakopaNe

zaBuDoWaHISTORIC SETTlEMENTS

X X MDDK | 1�3

• krakóW

• SłaWkóW

• BIecz

• NIepołoMIce

• Stary Sącz

• cIęŻkoWIce

• LIpNIca MuroWaNa

• JurgóW

• FryDMaN

• BartNe

• gołkoWIce

zaBuDoWaHISTORIC SETTlEMENTS

BartNe, WIEś ŁEMKOWSKA 194BIecz, ZESPóŁ MIEJSKI 196cIęŻkoWIce, ZABUDOWA MIASTECZKA 198FryDMaN, WIEś NA SPISZU 200gołkoWIce, ZABUDOWA WSI 202JurgóW, SZAŁASy NA POlANIE PODKólNA 204krakóW, SZPITAl IM. J. BABIńSKIEGO 206LaNckoroNa, ZABUDOWA MIASTECZKA 208LIpNIca MuroWaNa, ZABUDOWA MIEJSKA 210NIepołoMIce, ZABUDOWA 212NoWy Sącz, STARA KOlONIA 214SłaWkóW, ZABUDOWA MIASTA 216Stary Sącz, ZABUDOWA MIASTA 218• AlWERNIA

• OśWIęCIM

• SęKOWA

• SZCZyRZyC

• MIECHóW

• HEBDóW


• WIElICZKA

• SZAlOWA

• OWCZARy

• IMBRAMOWICE

• TARNóW

• ZAKOPANE

• CZCHóW


• ŁAPCZyCA

• KRZESZOWICE

• GRyWAŁD

• STANIąTKI

• TROPIE

• OlKUSZ

• BOBOWA

• TUCHóW

• BRANICE


• MŁOSZOWA

• TRZEBINIA

• WySOKA

• STRySZóW

• GORZEń GóRNy

• ŁOPUSZNA

• GRODKOWICE

• OSIEK

• PORęBA WIElKA



• PASZKóWKA

• DOŁęGA

• SUCHA BESKIDZKA


• NIEDZICA

• NOWy WIśNICZ

• PIESKOWA SKAŁA

• DęBNO

• SZyMBARK


• SZCZUCIN

• BOCHNIA

• ZUBRZyCA

• SZCZAWNICA

• HARMężE

• STRóżE

• KRyNICA

• NoWy Sącz

• NAWOJOWA

• BRZESKO

• KORZKIEW

• KąśNA DOlNA

• KOśCIElNIKI

• PŁAWOWICE

• BEJSCE

• GRODZISKO

• lACHOWICE

• PTASZKOWA

• TyNIEC

• LaNckoroNa

• GRyBóW

• ŁUżNA

1�4 | X X MDDK X X MDDK | 1�5

łemkowszczyzna to obszar obejmujący po pol-skiej stronie tereny Beskidu Sądeckiego, Ni-skiego oraz zachodni skrawek Bieszczadów. O pochodzenie etniczne Łemków toczone są spory: uważa się ich za potomków osad-ników wołoskich z XIV-XVI w. lub za pierw-szych osadników ruskich w Karpatach. Najtra-giczniejszym momentem w ich dziejach była przeprowadzona w 1947 r. tzw. akcja Wisła, kiedy to przesiedlono na zachodnie i północ-ne ziemie Polski kilkadziesiąt tysięcy Łem-ków, a dwa razy więcej zmuszono do wyjazdu do ówczesnego ZSRR. Po 1956 r. część miesz-kańców powróciła. Podstawową dziedziną gospodarki Łemków było rolnictwo i hodowla, czasem produkcja mazi i dziegciu, wikliniar-stwo lub obróbka kamienia.Bartne to niewielka wieś w zachodniej części Beskidu Niskiego, położona u podnóża Kornu-tów i zamieszkała w większości przez Łemków. Osada powstała prawdopodobnie w XVI w., a jej założycielami – jak podają miejscowe prze-kazy – byli kamieniarze z Jasionki. W 1650 r. otrzymała lokację na prawie wołoskim. Jako wieś królewską starostwa bieckiego zakupił ją w 1789 r. starosta Wilhelm Siemieński. głównym zajęciem mieszkańców Bartnego było pasterstwo, jednak najbardziej zasłynęli oni z kamieniarstwa. O mieszkańcach wsi ma-wiano, że „każdy tutejszy Łemko jest kamienia-rzem”. Wzmianki o tym rzemiośle pojawiają się w XVII w., a na przełomie XIX i XX w. Bartne sta-ło się największym ośrodkiem kamieniarskim na Łemkowszczyźnie. Z tutejszych warszta-tów pochodziła większość rzeźb przydrożnych i cmentarnych – głównie krzyży – znajdujących się w okolicznych wioskach. Oprócz rzeźb wyrabiano osełki, żarna i kamienie młyńskie. Piaskowiec na rzeźby wydobywano z Kornut, a na wyroby użytkowe – z Magurycza. W Bartnem znajdują się dwie cerkwie, obie pod wezwaniem świętych Kosmy i Damiana. Drewnianą świątynię greckokatolicką o ścia-nach i dachu pokrytych gontem zbudowano w 1842 r. W trójdzielnym wnętrzu dominuje XVIII-wieczny ikonostas. Część ikon pochodzi z okolicznych cerkwi, z czego aż dziewiętnaście z sąsiednich Bodaków. Obecnie cerkiew jest filią Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu. Obok niej, na wzniesieniu, znajduje się cmen-tarz z kamiennymi krzyżami, będącymi dziełem rąk łemkowskich kamieniarzy. Druga cerkiew, prawosławna, pochodzi z lat 1928-1930 i jest jedną z dwóch (obok tej w Bodakach), które zbudowano po schizmie tylawskiej, a które oca-lały i wciąż są użytkowane.

BartNe, wieś łemkowska

In Poland, lemkovyna (Polish: Łemkowszczyzna) comprises the area defined by the mountain ranges of the Beskid Sądecki, Beskid Niski and the western part of Bieszczady. Academics con-tinue to dispute over the ethnic roots of the lemko people: they are considered to have descended either from Wallachian migrants of the 14th-16th centuries, or from the first Ru-thenian settlers in the Carpathians (Carpatho-Rusyns). The most tragic moment in the history of the lemko people was the so-called opera-tion “Wisła” in 1947, when tens of thousands of the lemkos were resettled to the west and northernmost parts of Poland. Twice as many were forced to migrate to the Soviet Union, whence some returned after 1956. The main occupations of the lemko people were land cultivation and stock breeding, sometimes also production of grease and birch tar, pleating baskets, and stone cutting. Bartne is a small village in the western part of the Beskid Niski mountains, at the foot of Kor-nuty, and it is mainly inhabited by lemkos. Ac-cording to the local tradition, the hamlet was founded most probably in the 16th century by stone cutters from Jasionka. In 1650 it received a document authorising its establishment accord-ing to Wallachian law. In 1789 it was purchased by starost Wilhelm Siemieński and it became a Biecz Starosty village within the royal domain. Most dwellers of Bartne were shepherds, but the village became famous for its stone cutters. The

inhabitants of the village gave rise to the saying that ‘every lemko is a stone cutter’. The craft of stone working was first mentioned in the 17th century, and Bartne became the hub of lemkovy-na stonemasonry at the turn of the 19th century. The vast majority of figures and crosses found along the roads, as well as around the neigh-bouring villages and cemeteries, were carved here. The most famous stone-cutting workshop was run at the turn of the 19th and 20th cen-turies by Wasyl Gracoń, Matej Cyrkot, and Iwan Dutkanycz. In addition to sculpture, they also made whetstones, quern-stones and millstones. The sandstone from which the sculptures were made had been excavated in Kornuty, and the material for household objects, in Magurycz. Bartne boasts two churches, both named after St Cosmas and St Damian. The wooden Uniate church with shingle walls and roof was built in 1842. The dominant element of the three-part interior is the 18th-century iconostasis. Some of the icons came from other churches in the area, and as many as 19 from the neighbouring vil-lage of Bodaki. Today the District Museum in Nowy Sącz has custody over the church. On the hill right next to it is a cemetery with numerous stone crosses, works of lemko artisans. The sec-ond, Orthodox church, was built in 1928-1930, and it is one of the two churches built after the Tylawa Schism (the other one is in Bodaki), which survived and are in use to this day.

BartNe lemko Village


położony na wzgórzu nad rzeką Ropą Biecz wy-wodzi swą nazwę – jak głosi legenda – od zbója Becza. Pod koniec XII w. istniał tu zapewne gród kasztelański, a od 1243 r. w dokumentach wy-mieniani są bieccy kasztelanowie. Na początku XIV w. miasto należało do biskupa Jana Muska-ty; później wchodziło w skład dóbr królewskich i do czasu rozbiorów było siedzibą starostwa grodowego. przez Biecz przebiegał szlak handlowy łączący Polskę z Węgrami, a w XV-XVII w. miasto było znanym ośrodkiem handlu i rzemiosła. Widok Biecza został umieszczony w słynnym dziele J. Brauna i F. Hogenberga przedstawiającym najważniejsze i najpiękniejsze miasta ówczes-nej Europy (1617), co świadczy o randze, jaką wówczas posiadał. Biecz był obwarowany murami, z których prze-trwał do dzisiaj fragment z dzwonnicą obronną z XVI w. Miasto zachowało także dawny układ urbanistyczny z prostokątnym rynkiem, na któ-rym stoi ratusz – jeden z najcenniejszych w Ma-łopolsce. Ratusz z wieżą zbudowano prawdo-podobnie w XV w., jako gotycki. Po zawaleniu się wieży w 1569 r. wzniesiono nową i przy tej okazji przebudowano ratusz. Istniejąca do dzi-siaj wieża, odnowiona w latach 1999-2000, jest

BIecz, zespół miejski

dziełem Jeremiasza Kwajera. Sgraffitową deko-rację wykonał Sebastian Wcisło. Na wschodniej ścianie wieży ratusza zachowała się tarcza XVI- -wiecznego zegara z 24-godzinnym podziałem. Część ratusza, którą rozebrano w XIX w., została zaznaczona obrysem na nawierzchni rynku.Wąskie uliczki Biecza są zabudowane malow-niczymi piętrowymi i parterowymi domami. Wśród nich warto odwiedzić dom, w którym urodził się biskup i kronikarz Marcin Kromer (obecnie Muzeum Ziemi Bieckiej) oraz Dom z basztą (drugi z obiektów Muzeum).znajdujący się w zachodniej części miastecz-ka kościół farny pw. Bożego Ciała z początku XVI w. jest wspaniałą, późnogotycką świątynią. Wewnątrz można podziwiać misternie wykona-ne sklepienie sieciowe w nawie oraz sklepienie kryształowe w prezbiterium, a także późnore-nesansowe, polichromowane stalle i XVI-wiecz-ny ołtarz główny.Na sąsiadującym od wschodu z bieckim ryn-kiem wzgórzu wznosi się kościół i klasztor Franciszkanów, zwanych dawniej reformatami. Osiedlili się oni w Bieczu w 1624 r. Zbudowany przez nich kościół pw. św. Anny oraz klasztor mają barokowe, lecz proste formy, o skromnej dekoracji.

Situated by the Ropa river, Biecz was named after the robber Becz, or so the legend goes. A castellan township probably existed here al-ready at the end of the 12th century, and since 1243, written documents mention the castel-lans of Biecz. At the beginning of the 14th cen-tury, the town belonged to Bishop Jan Muskata, but soon afterwards the castle of Biecz was taken by the Hungarians. later it was included in the royal domain, and until the Partitions of Poland, the town of Biecz was a seat of local government. Biecz stood on a commercial trail connecting Poland and Hungary, and between the 15th and 17th centuries the town was a well-known centre of crafts and trade. A view of Biecz town was included in the famous work by J. Braun and F. Hogenberg on the most important and beautiful cities of Europe at the time (1617), confirming its significance in those days. Biecz used to be a walled town, but today only a fragment of the walls remains, includ-ing a defensive belfry. The town retained its original spatial design, with a rectangu-

lar central square boasting one of the most valuable town halls across Małopolska. The town hall with a tower was built in the lat-ter half of the 15th century in Gothic style. After the tower collapsed in 1569, a new one was added, and the opportunity was taken to remodel the town hall at the same time. The magnificent, town hall tower (renovated 1999-2000) was built before 1580 by Jeremi-asz Kwajer. The sgrafitto decorations are the work of Sebastian Wcisło. Preserved on the eastern wall of the town hall is also the dial of a 16th-century clock with 24 hour-marks. The part of the town hall which was taken down in the 19th century is marked on the surface of the market square. the narrow streets of Biecz are developed with picturesque one- and two-storey houses. Worth visiting is the one where the bishop and chronicler Marcin Kromer was born (cur-rently the Museum of the land of Biecz) and the Dom z Basztą (literally: the house with the round tower) which houses the other part of the Museum.

Historic Architecture of BIeczthe early 16th-century municipal church of Corpus Christi on the west side of the town is a magnificent late-Gothic church. Inside, a gos-samer net vault can be admired in the nave, supported by a double row of stone pillars, and a crystal vault covers the chancel. Among the abundance of furnishings, the late-Renaissance polychromed stalls and 16th-century main altar should be noted. the church and monastery of the Reformed Franciscans occupy the top of the hill lying east of the market square of Biecz. They set-tled in Biecz in 1624; the St Anne’s Church and monastery they built specially, though Ba-roque in style, follow simple forms with mod-est decoration.

1�8 | X X MDDK X X MDDK | 1��

ciężkowice to niewielkie miasto położone w do-linie rzeki Białej. Najstarsze wzmianki o nim po-chodzą z końca XI w., kiedy to Judyta, żona Wła-dysława Hermana, nadała osadę benedyktynom z Tyńca. Jednak Kazimierz Wielki odebrał zakon-nikom te ziemie i w 1348 r. wystawił przywilej lokacyjny dla miasta. Ciężkowice leżały na zbiegu dwóch szlaków handlowych z Węgier, organizo-wano więc tutaj cotygodniowe targi i jarmark. Mieszczanie utrzymywali się z rzemiosła, głów-nie tkactwa i sukiennictwa. W XVI w. istniały już w mieście kanały i wodociągi. Po okresie upadku w XVII stuleciu miasto na powrót zaczęło rozkwi-tać. Pod koniec XVIII w. rozwijało się już prężnie, a w XIX w. wzniesiono nowy, murowany budynek ratusza (1836) i wybudowano drewniany most drogowy na rzece Białej. Uruchomienie linii ko-lejowej Tarnów – Nowy Sącz (1876) dodatkowo wzmocniło pozycję miasta. W 1934 r. Ciężkowice straciły prawa miejskie, jednak w 1998 r., w 650. rocznicę ich otrzymania, znów stały się miastem.Najważniejszym punktem miasteczka jest czwo-roboczny rynek, położony na grzbiecie wzgórza opadającego w trzech kierunkach. Pośrodku pla-cu stoi murowany, piętrowy ratusz z niewielkim dziedzińcem wewnętrznym, zwieńczony wie-

życzką z zegarem. Pochodzący z początku XIX w. budynek mieści w piwnicach kolebkowo sklepio-ne sale, zapewne pozostałości po wcześniejszej siedzibie władz. rynek otaczają podcieniowe domy wzniesio-ne pod koniec XVIII i na początku XIX w. Mimo że niektóre zostały częściowo przebudowa-ne po pożarze miasta w 1830 r. oraz w latach 50. XX w., w większości zachowały swój tradycyj-ny, małomiasteczkowy charakter. Są one drew-niane lub częściowo murowane, parterowe, zwró-cone szczytem do rynku, z głębokimi podcieniami wspartymi na ozdobnych, drewnianych słupach. Pod niektórymi domami znajdują się piwnice o kamiennych, kolebkowych sklepieniach. Po-dobne domy, ale o płytszych podcieniach, można zobaczyć również przy ul. Grunwaldzkiej.W pobliżu rynku znajduje się neogotycki, cegla-ny kościół z wieżą, noszący wezwanie św. An-drzeja. Zbudowany w 1902 r. według projektu Jana Sasa-Zubrzyckiego z zewnątrz został ozdo-biony pięknie wykutą kamieniarką. We wnętrzu świątyni warto obejrzeć neogotycki ołtarz głów-ny (1904) z wczesnobarokowym, namalowanym na drewnie wizerunkiem Chrystusa Miłosierne-go – Ecce Homo.

cIęŻkoWIce, zabudowa miasteczka

ciężkowice is a small town in the valley of the Biała River. The earliest documents mention-ing its name date to the end of the 11th cen-tury, when Judyta, the wife of king ladislaus (Władysław) Herman, granted the settlement to the Benedictine friars of Tyniec. However King Casimir the Great (Kazimierz Wielki) took the land away from the monks and in 1348 he granted the town a charter. Ciężkowice stood at the crossroads of two trade routes leading out of Hungary, and every week a market and a fair were held here. The locals made their liv-ing on a variety of crafts, mostly weaving and cloth-making. In the 16th century, the town al-ready possessed a water pumping and drainage system. After a period of decline, in the 17th century the town started to develop again. At the end of the 18th century it prospered, and in the 19th century a new, brick town hall was built (1836), a wooden bridge constructed over the river Biała, and a railway line between Tarnów and Nowy Sącz inaugurated (1876), to the ad-vantage of Ciężkowice. In 1934, Ciężkowice lost its municipal status, but in 1998, on the 650th anniversary of the original town charter, the status was restored. the key feature of the town is a quadrangu-lar market square lying on a hill and sloping in

three directions. In the middle of the square stands a two-storey town hall with a small inner courtyard, topped with a clock tower. Although it was built at the beginning of the 19th cen-tury, barrel vaults in the cellars are remnants of an earlier seat of government. the square is surrounded with colonnaded houses built at the end of 18th and the be-ginning of 19th centuries. Although some were partially remodelled after a fire in 1830, and again in the1950s, their small-town char-acter is mostly preserved. The houses are wooden or partly brick, their gables facing the square, and deep porches are supported on decorated wooden poles. Some have cel-lars with stone, barrel vaults. Similar houses, with more shallow porches, can also be seen in Grunwaldzka Street.Near the square stands the neo-Gothic St An-drew’s Church with a tower. Built in 1902, and designed by a renowned architect Jan Sas-Zu-brzycki, it was decorated with beautifully carved stone detail on the outside. It is worth stepping inside to see the neo-Gothic main altar (1904) with an early Baroque Merciful Christ – Ecce Homo – painted on wood.

Historic Architecture of cIęŻkoWIce


Wieś Frydman na Spiskim Zamagórzu sięga swymi początkami zapewne jeszcze XIII w. lokowana ponownie w 1308 r. przez Fryde-ryka z Huncowiec, w dokumentach z 1320 r. występuje jako „Fridmanvagasa”, czyli „porę-ba Frydmana”. Być może był to zasadźca wsi i od niego wzięła ona swą nazwę. W 1589 r. Frydman został sprzedany przez Olbrachta Ła-skiego Jerzemu Horwathowi z Paloczy. Frydman jest jedną z najstarszych wsi na te-renie Spisza, a jego układ przestrzenny nale-ży do najlepiej zachowanych na tym terenie. Rozplanowanie zabudowy, dróg i rozłogów pól ma genezę sięgającą XIV-wiecznej lokacji. Pomimo postępującej przebudowy przetrwała tradycyjna struktura zagród, z domami miesz-kalnymi w części środkowej działki i budynka-mi gospodarczymi na jej obrzeżach. Zachował

FryDMaN, wieś na Spiszusię również charakterystyczny pas stodół z „uli-cą stodolną” na obrzeżu wsi, otaczający zespół zabudowy mieszkalnej. Niegdyś we wsi istniały nietypowe, drewniane, dwurodzinne domy.kościół parafialny pw. św. Stanisława biskupa powstał zapewne pod koniec XIII lub na począt-ku XIV w. Hojnie uposażył go w 1683 r. wraca-jący z wyprawy wiedeńskiej król Jan III Sobieski. świątynia jest orientowana, murowana, z wie-lobocznie zamkniętym prezbiterium i wieżą o charakterze obronnym, zwieńczoną późno-renesansową attyką. Do najstarszych elemen-tów kościoła należy romańskie, wąskie okienko w ścianie zakrystii oraz wczesnogotycki, ostro-łukowy portal z kolumienkami. Wystrój wnętrza świątyni pochodzi w znacznej części z 2. poł. XVIII w., a wykonali go artyści z Krakowa, lu-bicy i Proszowa. Od strony północnej przylega

do prezbiterium kaplica Matki Boskiej Karme-litańskiej, ufundowana i zaaranżowana przez ks. Michała lorencsa.Drugą obok kościoła, reprezentacyjną budowlą Frydmana jest renesansowy, obronny kasztel z dwoma alkierzami i dwoma narożnymi wyku-szami. Do początku zeszłego stulecia nakrywał go dach pogrążony i zdobiła wspaniała, rene-sansowa attyka. Wzniesiony ok. 1600 r. był rezydencją Horwathów aż do 1857 r., później na krótko trafił w ręce Salomonów, a w 1910 r. kupili go Noworolscy. Wtedy kasztel został prze-budowany i utracił dekoracyjną attykę. Do to-warzyszących mu zabudowań gospodarczych należały również słynne dwupoziomowe, skle-pione piwnice na wino, pochodzące z początku XIX w., malowniczo opisywane przez Seweryna Goszczyńskiego.

FryDMaN Village in Spisz the village of Frydman in the Spiskie Zamagórze most probably dates back to the 13th century. Founded again in 1308 by Fryderyk of Hun-cowce, it is listed in documents dated 1320 as “Fridmanvagasa”, which means “Frydman’s clearing”. Perhaps Frydman was nominated to be the settler and it is after him that the village takes its name. In 1589 Olbracht Łaski sold the village of Frydman to Gyorgy Horvath de Palocsa. Not only is Frydman one of the oldest villag-es in Spisz but also its original arrangement is among the best preserved. The layout of the buildings, roads and fields goes back to the 14th-century foundation plans. The traditional structure of the farmyards was preserved, with living quarters on the inside and ancillary buildings on the outside. A characteristic line of barns is preserved with the “barn lane” at the outskirts of the village, surrounding the resi-dential area. In the past, there were also rare two-family wooden houses in the village. the Parish Church of Saint Stanislaus was most probably built at the end of the 13th or beginning of the 14th century. In 1683 it was generously endowed by King Jan III Sobieski re-turning from the battle of Vienna. It is a solid building, with a polygonal chancel to the east and a slender tower topped with a late Renais-sance parapet wall to the west. The oldest ele-ments of the church include a narrow, Roman-esque window in the sacristy wall and an early Gothic, lancet portal with a colonnade. The in-terior mostly dates from the second half of the 18th century, and is a joint creation of artists from Kraków, lubica and Proszów. Adjoining the presbytery to the north is the Chapel of the Virgin of Carmel, funded and arranged by the priest Michał lorencs. Next to the church, a Renaissance keep with two halls and two corner bays is the other no-table building in the village. Until the begin-ning of the last century it was covered with a concave roof and decorated with a magnificent Renaissance parapet wall. Erected around 1600, until 1857 it was the Horwath residence, then briefly the Salomons’, being finally bought by the Noworolski family in 1910. These last own-ers had the keep refurbished, and that is when it lost its decorative parapet wall. Its ancillary buildings include the famous two-level wine cellars from the beginning of the 19th century, graphically described by Seweryn Goszczyński.


gołkowice to wieś nieopodal Starego Sącza. Go-spodarstwa ciągną się po obu stronach drogi, domy zwrócone są do ulicy ścianami szczytowy-mi i połączone murem, w którym mieszczą się sklepione łukiem bramy wjazdowe i bramki dla pieszych. Niektóre świeżo pobielono, inne ma-lowniczo porastają pnączami. Wieś niepodobna do innych.Niedługo po pierwszym rozbiorze ziem polskich, władze austriackie rozpoczęły akcję koloniza-cyjną nowo zagarniętych terenów, w tym Są-decczyzny. Planowa kolonizacja miała na celu propagowanie osiągnięć cywilizacyjnych i go-spodarczych monarchii. Najpierw, za panowania Marii Teresy, dotyczyła ona głównie miast, ale z czasem przybrała na sile i w czasie rządów ce-sarza Józefa II objęła tereny rolnicze. Dekretem z 1781 r. cesarz określił zasady kolonizacji. Pole-gała ona na osadzaniu kolonistów na terenach rolniczych – dawnych ziemiach klasztornych, królewskich, folwarkach starostw i wójtostwach, oraz na udzielaniu pomocy w zagospodarowa-niu roli. Akcja kolonizacyjna przebiegła gwał-townie i szybko; urzędy cesarskie nie radziły sobie z nadmiarem chętnych. Wprowadzono więc ograniczenia, a w 1785 r. wstrzymano ko-lonizację.

gołkoWIce, zabudowa wsi

Wioski, które powstały w wyniku tejże akcji, mia-ły charakterystyczne rozplanowanie i zabudowę. Zasiedlone głównie przez niemieckojęzycznych kolonistów miały być wzorem i przeciwwagą dla sąsiednich, polskich wiosek. Jednak koloniści zasy-milowali się z miejscową ludnością, przyjmując jej język i zwyczaje. Pozostała oryginalna zabudowa. Nowe osady na Sądecczyźnie, takie jak Gołkowi-ce, Barcice, Biegonice-laufendorf, Dąbrówka Nie-miecka czy Stadła, były budowane wzdłuż traktu, po obu jego stronach. Poszczególne zagrody mia-ły niemal identyczny plan i usytuowanie, a bu-dynki wznoszono według podobnego schematu. Domy zwrócone szczytem do ulicy były na ogół parterowe, murowane, a niekiedy murowano- -drewniane (tzw. pruski mur). Nakryte były dwu-spadowymi dachami o poszyciu słomianym lub gontowym. Sąsiadujące domy łączył ze sobą mur z bramą wjazdową na podwórze i furtką; przy domu znajdował się również spichlerz, często piętrowy. Wewnątrz dom mieścił od strony uli-cy kuchnię z piecem, izbę i komorę, a od strony podwórza – stajnię lub komórkę. Pod domami i spichlerzami znajdowały się sklepione kolebko-wo piwnice. W niektórych domach zachowały się jeszcze belkowe stropy, a w okienkach spichlerzy – stare kraty z sierpowymi odchyleniami.

gołkowice village is not far from Stary Sącz. Farmhouses line both sides of the road, their gables facing the street, all connected by a wall incorporating arched driveways and entrances. Some houses are freshly painted white, others picturesquely overgrown with climbing plants. Here is a village unlike any other. Soon after the partition of Polish lands, the Aus-trian government began to colonise the newly annexed territory, including the Sącz region. The planned colonisation was aimed at the promo-tion of cultural and economic achievements of the Empire. At first, during the reign of Maria Theresa, the colonisation concerned only towns, but it was subsequently intensified and in the age of Joseph II it extended to farmland as well. By a decree of 1781, the emperor defined the principles of colonisation. The colonists were to settle on farming lands – estates formerly be-longing to monasteries, the king and the local nobility, and they were to assist in the develop-ment of those lands. The campaign was brisk and agitated; the imperial administration was not able to handle the number of applicants. Restrictions were introduced, and in 1785, the colonisation was suspended. Villages built as a result of the campaign still exhibit characteristic traits and layout. Settled mostly by German speaking colonists, they were meant to serve as an example and to pro-vide a counterbalance to neighbouring Polish villages. However, the colonists have blended in with the locals, and emulated their language and custom. What remained was the curious, “different”, layout. gołkowice, not unlike several other new villages in the Sącz area (Barcice, Biegonice-laufendorf, Dąbrówka Niemiecka and Stadła) were built along a road, on its both sides, with identical situ-ation of the farmsteads built nearly to a uniform blueprint. Their gables were facing the street, and they were usually one-storey high, made of brick, or brick combined with wood in a frame-work construction (the fachwerk, or German half-timber). They were covered with double-pitched, gable roofs, thatched or shingled. Ad-joining houses were connected with a wall and a common driveway and pedestrian entrance, and each house was equipped with a granary, often two-storeys high. Inside, overlooking the street there was a kitchen with a stove, a chamber, and a pantry, and overlooking the yard a stable or a storage room. Both the houses and the granaries had barrel-vaulted cellars. In some houses, the wooden beams of the ceilings are preserved, and here and there in a granary window one can still see an old grating with a crescent opening.

Historic Rural Architecture of gołkoWIce


JurgóW, szałasy na Polanie PodkólnaJurgów jest położony na południowo-zachod-nim krańcu polskiego Spisza, nad rzeką Białką i należy do gminy Bukowina Tatrzańska. Jak podaje tradycja, nazwa wsi założonej w 1546 r. przez pasterzy wołoskich wywodzi się od imie-nia sołtysa Jurko. Udokumentowana wzmianka o Jurgowie pochodzi z 1589 r., kiedy Olbracht Łaski sprzedał Jerzemu Horwathowi z Paloczy dobra klucza dunajeckiego. W 1769 r. polska część Spisza została włączona do monarchii austriackiej, a w 1920 r. czternaście wsi Za-magórza Południowego – w tym Jurgów – zo-stało przyznanych Polsce przez konferencję Rady Ambasadorów. W okresie II wojny świa-towej Spisz znalazł się w granicach Słowacji; w 1945 r. wspomniane czternaście wsi powró-ciło w granice Polski.znajdujący się w Jurgowie zespół szałasów i szop na Polanie Podokólne jest przykładem unikatowej zabudowy pasterskiej, jaka wy-stępowała na terenie Tatr i Podtatrza. Szała-sy tworzą tzw. wieś letnią, nazywaną inaczej osadą biedniacką. Jest ona największą z zacho-wanych tego typu osad. Na Polanie Podkólne znajduje się ponad pięćdziesiąt obiektów. Usy-tuowane są one w czterech rzędach, rozciąga-jących się z północy na południe. Od strony za-chodniej polanę otaczają tereny rolne, oddzie-lając miejsca wypasu od lasu i łąk. Szałasy są bardzo rzadko wykorzystywane przez pasterzy zgodnie z ich pierwotnym przeznaczeniem, lecz stanowią niezwykłą atrakcję turystyczną.pasterze jurgowscy użytkowali Polanę Podkól-ne od ok. 1880 r. Wcześniej wypasali owce na terenach Jaworzyny Spiskiej. Jednak w 1879 r. pruski książę Chrystian Hohenlohe wykupił ob-szar Jaworzyny z zamiarem komasacji gruntów i urządzenia tam nowoczesnych obszarów ło-wieckich. Górale z Jurgowa, Rzepisk i Czarnej Góry utracili prawo wypasu owiec na tych tere-nach, ale w zamian przyznano im pastwiska na Polanie Podokólne. Wtedy przeniesiono tu z ok. dziewięćdziesięciu polan jaworzyńskich budynki mieszkalno-gospodarcze i gospodarcze. Na Pola-nie z czasem powstawały również nowe budyn-ki, jednak większość pasterskiej zabudowy już nie istnieje. aby obejrzeć jurgowską zagrodę warto zajrzeć do domu nr 215, gdzie mieści się Muzeum Kultu-ry ludowej Spisza – filia Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. W wybudowanej w 1861 r. cha-łupie prezentowana jest ekspozycja „Gospodar-stwo spiskie z przełomu XIX i XX w.”.

Shacks in Polana Podkólne in JurgóW

Jurgów lies in the south-western corner of the Polish Spisz, by the river Białka, and belongs to the Bukowina Tatrzańska district. According to local tradition, this settlement established by Wallachian shepherds was named after a vil-lage headman by the name of Jurko. The exist-ence of Jurgów was documented in 1589, when Olbracht Łaski sold the lands in the Dunajec domain to Gyorgy Horvath de Palocsa. In 1769, the Polish part of the Spisz was included in the Austro-Hungarian empire, and in 1920, 14 vil-lages of south Zamagórze – including Jurgów – were restored to Poland by the Conference of Ambassadors. During the second world war, Spisz fell within Slovakian borders, and in 1945 the aforementioned 14 villages returned to Po-land again.a group of huts and shacks in Polana Podkólne in Jurgów exemplifies the unique pastoral ar-chitecture, which developed in the Tatras and its foothills. The shacks constitute a so-called summer village, also called the poor men’s hamlet. Standing in Polana Podkólne meadow are over 50 buildings arranged in four rows, north to south. To the west, the area is bor-dered by farmlands, separating the pastures from the woodlands and wild meadows. While today the shacks are hardly ever used for their original purpose, they remains a unique tourist attraction.Shepherds from Jurgów were using the Pod-kólne meadow from around 1880. Before that, their sheep grazed in the Jaworzyna Spiska area. However, in 1879 Prince of Prussia, Chis-tian Hohenlohe, bought the Jaworzyna as part of his land accumulation project, intending to establish his hunting domain in this pictur-esque area. Highlanders from Jurgów, Rzepiska, and Czarna Góra lost the right to graze their sheep there, but instead they received the pas-tures in Polana Podokólne. It was then that the cottages and huts were transferred here from approximately 90 meadows of Jaworzyna. New buildings were added in time, but the majority of these did not survive. to see a typical Jurgów hut, visit shack number 215, which houses the Spisz Folk Culture Muse-um, a branch of the Tatra Museum in Zakopane. Inside the cottage, built in 1861, an exhibition has been arranged to show “A typical Spisz homestead at the turn of the 19th century”.


krakóW, szpital im. J. Babińskiegokrakowski kompleks szpitala neuropsychia-trycznego zajmuje spory obszar w południowo- zachodniej części miasta. Budynki szpitalne oraz pawilony pomocnicze usytuowane w par-ku tworzą unikatowy zespół urbanistyczno-ar-chitektoniczny. Powstał on na wzór Kulparko-wa pod lwowem, który był w XIX w. jedynym dużym zakładem w Galicji zajmującym się cho-rymi psychicznie. Na początku XX w. okazał się on zbyt mały i przestarzały, by przyjmować ko-lejnych pacjentów i wprowadzać nowe metody leczenia. W takiej sytuacji Sejm Krajowy zade-cydował w 1907 r. o budowie nowego szpitala w Kobierzynie pod Krakowem.Na obszarze ok. pięćdziesięciu dwóch hekta-rów wzniesiono w latach 1908-1914 kilkanaście pawilonów dla chorych oraz ok. czterdzieści budynków administracyjnych i gospodarczych. Założenie zostało zaprojektowane głównie przez: Władysława Klimczaka, Tadeusza Zieliń-skiego, Zygmunta Jarlanę i Andrzeja Dodkow-skiego. Nawiązywało ono do idei miasta-ogro-du i zakładało stworzenie samowystarczalnego szpitala z zapleczem gospodarczym: uprawami rolnymi i ogrodami, własną ciepłownią, piekar-nią, pralnią, apteką itp. Przy rondzie, będącym głównym punktem założenia, wzniesiono teatr, willę dyrektora i domy dla pielęgniarek, a wśród alejek rozmieszczono warsztaty techniczne, boisko i altanki. Założono również cmentarz i zbudowano kaplicę według projektu Antonie-go Witkowskiego, z wyposażeniem autorstwa Jana Bukowskiego. Budynki parterowe i piętro-we, nakryte łamanymi dachami ceramicznymi, wzbogacone portykami i ryzalitami, nawiązy-wały do wzorów niemieckiego modernizmu. Szpital otwarto w 1917 r.W czasie II wojny światowej żołnierze nie-mieccy wywieźli do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu ok. 500 pacjentów, a pozosta-łych rozstrzelali na terenie szpitala. Po wojnie szpital wznowił działalność i dzisiaj dysponuje ok. 850 miejscami w dwudziestu oddziałach całodobowych. leczenie odbywa się także na sześciu oddziałach dziennych. Oprócz spot-kań grupowych i indywidualnych z terapeuta-mi, leczenie w znacznej mierze bazuje na te-rapii zajęciowej, rozwijającej zainteresowania pacjentów (malarstwo, grafika, rzeźba, terapia poprzez taniec, teatr czy muzykę). Prowadzony jest tutaj program dla osób przewlekle chorych psychicznie, a także program pomocy i reha-bilitacji społecznej oraz zawodowej dla ludzi po kryzysach psychicznych.

the Kraków Neuro-Psychiatric Clinic occupies a fairly large area in the south-western part of the city. The hospital wards and auxiliary build-ings scattered around the park are unique in their architectural style and overall, unified planning. It was modelled upon the Kulparków Institution near lemberg (today’s lviv), the only clinic throughout 19th-century Galicia to deal with mental disorders. At the beginning of the 20th century, Kulparków was already too small to admit new patients and too out-dated to introduce new methods of treatment. There-fore in 1907, the National Assembly elected to establish a new hospital at Kobierzyn near Kraków. a dozen or so detached houses for patients and about 40 administrative and auxiliary buildings were built between 1908 and 1914 in an area of about 52 hectares. The compound was mainly planned and designed by the ar-chitect Władysław Klimczak, aided by Tadeusz Zieliński, Zygmunt Jarlan and Andrzej Dod-kowski. Their design principles drew on the idea of the garden city, while they aimed to create a self-sufficient clinic with an independ-ent base of supplies: a farm and gardens to be cultivated, its own heating plant, a bakery, a laundry, a pharmacy, and so on. The round

plaza at the centre of the compound compris-es a theatre, the Director’s villa, and houses for nurses, while the alleyways lead to activ-ity workshops, a sports field, and gazebos. A cemetery was also established, next to a chapel built according to a design by Antoni Witkowski and with Jan Bukowski interiors. The buildings, some single, some two-storey covered with tiled mansard roofs and embel-lished with porches and projections, were model examples of German modernism. The hospital was inaugurated in 1917.During the second world war, the Nazis incar-cerated some 500 patients in the Auschwitz concentration camp, and shot the others on the spot. After the war, the clinic was re-opened, and today provides approximately 850 beds in 20 full-time wards. Treatment is also provided in 6 outpatient wards. In addition to group and individual therapy, treatment is mainly based on occupational workshops, nurturing patients’ talents and interests (therapy through painting, drawing, sculpture, dance, theatre, and music). Programmes are provided for persons with chronic mental disorders, while social aid and rehabilitation programmes assist those who have come through mental health crises.

Józef Babiński Hospital Clinic in krakóW


Lanckorona jest położona w malowniczym, podbeskidzkim krajobrazie, nieopodal Kalwarii Zebrzydowskiej. Zabudowania miasteczka zaj-mują południowy stok Góry Zamkowej, zwanej również lanckorońską. Już w XIII w. na tej górze istniała strażnica, później zaś zamek wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego. Także ten król do-konał w 1366 r. lokacji miasta na prawie mag-deburskim. W 1410 r. starostwo w lanckoronie objął Zbigniew z Brzezia, a jego potomkowie zarządzali nim do XVI w., używając nazwiska lanckorońscy. Później dobrami lanckorońskimi władali m.in. Wolscy, Zebrzydowscy, Czartory-scy, Myszkowscy i Wielopolscy. Miasto dobrze prosperujące dzięki handlowi i rzemiośle znacznie podupadło po najeździe Szwedów, pożarach i innych nawiedzających je klęskach w XVII i XVIII w. W czasie konfedera-cji barskiej na zamku i w okolicach miasteczka walczył Maurycy Beniowski i Kazimierz Puła-ski. Pod koniec XVIII w. na zamku znajdowały się koszary wojska austriackiego i więzienie. Opuszczony w połowie XIX w. zamek popadł w ruinę. Miasto zniszczone pożarem w 1869 r., odrodziło się i odbudowało. W okresie mię-dzywojennym, pomimo utraty praw miejskich (1934), lanckorona rozwinęła się jako miej-

LaNckoroNa, zabudowa miasteczka

scowość letniskowa – powstało wówczas wiele pensjonatów i willi.Najważniejszym miejscem lanckorony jest ry-nek, położony na znacznej pochyłości. Ponad jego górną, północną pierzeją wznosi się muro-wany kościół parafialny pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela, ufundowany przez Kazimierza Wiel-kiego. Powyżej kościoła, wśród drzew ukryte są ruiny zamku. W północnej pierzei znajduje się dawna siedziba magistratu, parterowy, muro-wany dom z XIX w. Z górnej części ocienionego drzewami rynku rozciągają się wspaniałe wido-ki na Babią Górę i okolice lanckorony. W niżej położonej, południowej pierzei, w narożnym domu mieści się Izba Muzealna. Jest to jeden z nielicznych drewnianych domów krytych gon-tem, który ocalał z pożaru w 1869 r.Drewniane domy dokoła lanckorońskiego rynku zachowały tradycyjny, unikalny już, charakter. Są posadowione na kamiennych podmurów-kach, często kryjących sklepione piwnice, zwró-cone szczytami w stronę rynku, często oddzie-lone od siebie miedzuchami (wąskie przejście pomiędzy domami), zachowały w wielu miej-scach malownicze podcienia. Szerokie bramy, przez które niegdyś wjeżdżały wozy, kryją za sobą często rozległe i piękne ogrody.

Townscape of LaNckoroNa Lanckorona is situated among the picturesque rolling hills of the Podbeskidzie, close to Kalwaria Zebrzydowska. The town development has spread across the southern slopes of Góra lanckorońska, known also as Zamkowa because of the castle that used to stand there. The first watchtower was perched on the top of the hill as early as the 13th century, and was later replaced by the one of the castles built by King Casimir the Great (Ka-zimierz Wielki). The king also granted the town its German law charter in 1366. In 1410, the Star-osty of lanckorona was assumed by Zbigniew of Brzezie, and his heirs managed it until the 16th century, using the name of lanckorońskis. later the domain went into the hands of the Wolskis, Zebrzydowskis, Czartoryskis, Myszkowskis, Wielo-polskis, and others. the town, prosperous thanks to trade and crafts, became impoverished after the Swedish Deluge, fires and other calamities that disturbed its life in the 17th and 18th centuries. At the time of the Confederation of Bar, the castle and the area im-mediately surrounding the town were the setting of many battles under Maurycy Beniowski and Ka-zimierz Pułaski. Towards the end of the 18th cen-tury, the castle was turned into Austrian military camp and prison. Abandoned in the mid-19th cen-tury, the castle fell into ruin. Ravaged by the fire of 1869, the town rose from the ashes. Between the two world wars, despite the loss of its status as a town (1934), lanckorona developed into a holiday destination, which brought about construction of numerous holiday resorts and villas.the sloping market square is the most impor-tant place in lanckorona. The Parish church of the Birth of St John the Baptist, founded by King Casimir the Great, towers over its upper, north-ern side. The woods above the church hide the ruins of the king’s castle. The northern side of the market square is home to the municipal of-fice – a single-storey, solid house from the 19th century. The area shaded by the trees in the up-per part of the market square commands a great view of Babia Góra Mountain and lanckorona surroundings. One of the few wooden, shingled houses to escape the fire of 1869, situated on the southern, lower side of the market, houses the local museum. the wooden houses surrounding the market square of lanckorona have preserved their tra-ditional character that has become unique. They feature stone foundations, often hiding vaulted cellars, their gabled ends face onto the square, and they are frequently separated by narrow passages between houses (miedzuchy). Besides these, many of them retained arcades, which are attractive in appearance. The wide gates that used to allow wagon access often hide spacious and beautiful gardens.


Lipnica Murowana, leżąca na Pogórzu Wiśni-ckim, rozwinęła się w okresie średniowiecza dzięki położeniu przy węgierskim szlaku han-dlowym. lokacji miasta na prawie średzkim dokonał w 1326 r. król Władysław Łokietek; w 1379 r. przeniesiono je na prawo magde-burskie. Pod koniec XIV w. lipnicę otoczono murem z dwiema bramami. Miasto podupad-ło w XVI i XVII w. po kilku pożarach oraz w związku z potopem szwedzkim. Próba odro-dzenia lipnicy w latach 20. XIX w. poprzez lo-kację w tzw. Nowego Miasta nie powiodła się, a w 1934 r. lipnica utraciła prawa miejskie. zachowany i czytelny pozostał średniowiecz-ny układ miasta, z czworobocznym rynkiem i wybiegającymi z jego naroży ulicami. Pie-rzeje rynku zabudowane są w większości drewnianymi domami podcieniowymi z XVIII i XIX w.; w zachodniej pierzei wznosi się mu-

LIpNIca MuroWaNa, zabudowa miejska

rowany, być może XVII-wieczny, dom nazywa-ny starościńskim.tutejszą parafię odnotowano w źródłach w latach 1325-1327, murowaną świątynię pa-rafialną pw. św. Andrzeja Apostoła ufundował zaś w 1363 r. Kazimierz Wielki. Jest to orien-towany, jednonawowy kościół z wielobocznie zamkniętym prezbiterium i wieżą od zachodu oraz trzema bocznymi kaplicami. Do najstar-szego wyposażenia świątyni należy figura Matki Bożej z ok. 1370 r. oraz dwa gotyckie, kamienne portale.cmentarny kościół pw. św. leonarda powstał prawdopodobnie pod koniec XV w. Jest on drewniany, o konstrukcji zrębowej, z nawą szerszą niż prezbiterium, lecz nakrytą wspól-nym z nim gontowym dachem. Otaczające kościół soboty powstały w XVII w. Wnętrze świątyni pokrywają wielobarwne polichromie.

Najstarsze, datowane na koniec XV w. dekora-cje patronowe zachowały się na stropie prez-biterium. W XVI stuleciu wykonano polichro-mię stropu w nawie, a jej ściany ozdobiono scenami Męki Pańskiej na początku XVIII w. Ołtarze tryptykowe są kopiami gotyckich, przechowywanych obecnie w Muzeum Die-cezjalnym w Tarnowie. Kościół św. leonarda w 2003 r. został wpisany na listę światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. Najsłynniejszą postacią związaną z lipnicą jest św. Szymon (1438-1482), bernardyński zakonnik, kaznodzieja i filozof beatyfikowany w 1685 r., a kanonizowany w 2007. Z lipnicy wywodziły się również siostry ledóchowskie: św. Urszula i bł. Maria Teresa, których rodzinny dom – piętrowy, klasycystyczny dworek z po-czątku XIX w. – położony jest na wzniesieniu, w części lipnicy zwanej Nowym Miastem.

Lipnica Murowana in Pogórze Wiśnickie devel-oped in the Middle Ages thanks to its location by the Hungarian trade route. It was chartered as a town under the law of środa in 1326 by King ladislaus the Elbow-High (Władysław Łokietek), and re-founded in 1379 under Magde-burg law. In the end of the 14th century, lipnica was surrounded by a wall with two gates. The town continued to decline after the fires of the 16th century, and due to the general crisis fol-lowing the Swedish Deluge in the latter half of 17th century. Attempts to revive lipnica in the 1820s, including the chartering of the so-called New Town, failed, and eventually its municipal status was lost. the medieval layout of the town, with a rec-tangular marketplace and the streets stretching out from its corners, remained well preserved and clearly visible. The marketplace develop-ment consists mainly of wooden arcaded hous-es of the 18th and 19th centuries. On the west-ern face stands the solid, possibly 17th-century, building known as ‘the Starost’s House’. the first mention of lipnica as the seat of a parish comes from 1325-1327. Soon – in 1364 – it had the brick Parish Church of St Andrew the Apostle founded by King Kazimierz Wielki (Casimir the Great). It is composed of a single-aisle sanctuary with a polygonal chancel to the east, and a rectangular nave is covered with flat ceilings. The chancel is adjoined by a vestry, while the northern and southern ends of the

nave end with chapels. Two Gothic stone por-tals and the statue of Virgin Mary from c. 1370 are the oldest elements of the interior. the cemetery church of St leonard was con-structed probably at the end of the 15th cen-tury. The wooden building with a wider nave, which shares its shingle roof with a narrower chancel, is surrounded by an arcaded gallery from the 17th century. The interior is decorated with colourful polychrome murals. The remains of the oldest ornamental template paintings, dating to the late 15th century, are present in the vault above the nave. The murals on the chancel’s ceiling were painted in the 16th cen-tury, and its walls were decorated with scenes from the Passion of Christ early in the 18th century. The triptych altars are copies of the original Gothic ones on display in the Diocesan Museum of Tarnów. In 2003, the church was listed as a UNESCO World Heritage Site.the most famous person to be connected to lipnica is St Simon (1438-1482), a Bernardine monk, preacher, and philosopher beatified in 1685 and canonised in 2007. Other lip-nica saints include the ledóchowski sisters: St Urszula and the Blessed Maria Teresa, whose family home: a two-storey, classicist manor from the early-19th century, is situated on a hill in the part of lipnica known as Nowe Miasto.

Historic Architecture of LIpNIca MuroWaNa


położone niedaleko Krakowa, na skraju Pusz-czy Niepołomickiej, miasto Niepołomice za-słynęło w ostatnich latach sukcesami w sferze inwestycji i gospodarności oraz ze względu na dbałość, jaką otoczono miejscowe obiekty zabytkowe. osada Niepołomice powstała w XIV w., równo-cześnie z królewskimi fundacjami Kazimierza Wielkiego – kościołem i zamkiem. Pełniła ona funkcje służebne dla zamku i przebywającego w nim dworu. Król nadawał tutejsze grunty dworzanom i urzędnikom, co spowodowało, że Niepołomice uzyskały wkrótce charakter niewielkiego miasteczka. Po połowie XVII w., kiedy stolicę przeniesiono z Krakowa do War-szawy, Niepołomice podupadły, a dzieła znisz-czenia dopełniła armia szwedzka. po rozbiorach Niepołomice znalazły się tuż przy granicy zaborów. Powstały wówczas austriackie posterunki celne i graniczne, rozwinęła się sieć komunikacyjna i handlowa. Zaczęto tutaj loko-wać urzędy i placówki administracji państwo-wej, osadzono znaczną liczbę wojska. W poło-wie XVIII w. Niepołomicom nadano prawa miej-skie. W okresie międzywojennym austriackie budynki wojskowe wykorzystano na bazę po-ciągów pancernych, a po II wojnie umieszczono tu jednostkę powietrzno-desantową.

NIepołoMIce, zabudowa

Najważniejszymi i najbardziej charakterystycz-nymi punktami miasta, które jednocześnie or-ganizują jego przestrzeń, są: centralnie położo-ny rynek, monumentalna bryła renesansowego zamku oraz gotycki kościół parafialny. Ważną rolę w krajobrazie miasta pełni neogotycki ra-tusz powstały ok. 1903 r. według projektu zna-nego architekta Jana Sas-Zubrzyckiego. Na ze-wnątrz zdobią go schodkowe szczyty i narożna wieża, a wnętrza – malowane przedstawienia fundatorów niepołomickiej fary. Sas-Zubrzycki zaprojektował także tutejszą kaplicę cmentar-ną, zbudowaną w tym samym czasie co ratusz. W Niepołomicach wzniesiono wówczas także nieodzowne w funkcjonowaniu galicyjskiego miasta budynki użyteczności publicznej: siedzi-bę „Sokoła” oraz Miejskiej Kasy.zabudowa otaczająca niepołomicki rynek to w większości parterowe lub piętrowe domy o skromnych dekoracjach. Przy ulicach miasta można zobaczyć parterowe, drewniane domy z podcieniami lub z niezwykle malowniczymi ganeczkami zdobionymi wycinaną, „laubzego-wą” dekoracją, nawiązującą do wzorów archi-tektury uzdrowiskowej. Ciekawostką są relikty wiślanego portu zimowego w dawnym zakolu rzeki, odcięte dziś od jej głównego koryta no-wymi wałami.

In recent years, the town of Niepołomice in the vicinity of Kraków, on the edge of the Niepołomice Forest, has become famous for its investment and economic success coupled with the attention given by the local authorities to the protection of the local historic monuments. Niepołomice was founded in the 14th century as part of King Casimir the Great’s (Kazimierz Wielki) plans, which included also a church and a castle. The village served as an ancillary colony meant to provide services to the castle, its inhabitants and visitors whose number in-cluded the king and his court. The king granted local lands to his courtiers and officers. This re-sulted in the rapid development of Niepołomice which soon grew into a small town. In the sec-ond half of the 17th century, when the capital of Poland was relocated from Kraków to War-saw, Niepołomice declined in importance, and after it was devastated by the Swedish army, the town deteriorated. after the partition of Poland, Niepołomice was situated close to the new border. Austrian cus-toms offices were stationed here, and a com-munication and trade network started to de-

velop in the area. The town became the base for offices and branches of state authorities as well as the troops of the Austrian army. In the middle of the 18th century, Niepołomice was granted town rights. Between the two world wars, the Austrian army barracks was used as a base for armoured trains, and after the second world war, they became quarters for parachute troops. the most important and characteristic elements of the town, which determine its layout, include the central square with the castle at one end, and the church at the other, as well as the town hall. The medieval parish church, the Renais-sance castle and the neo-Gothic town hall are indeed the key elements of the townscape. The city hall was built around 1903 according to the design of Jan Sas-Zubrzycki, with character-istic crow-step gables and a corner tower. Its interiors are decorated with the portraits of the founders of the local parish church. Sas-Zubrzy-cki also designed the cemetery chapel built at the same time as the town hall. Niepołomice, just like all the other towns of the historical re-gion of Galicia, housed typical public buildings

such as the quarters of the Sokół Association and the Municipal Fund, but these do not stand out from typical town development. the housing development of Niepołomice con-sists mainly of modestly decorated one- or two-storey buildings (the latter are more recent). These archetypal vernacular houses surround the market square. The houses to be typically found on the streets of Niepołomice are one-storey wooden buildings with arcades or very picturesque porches decorated with cut, “jig-saw” style decorations, typical of spa resorts. Also noteworthy are the remnants of the win-ter haven in the former bend of the Vistula, separated from the main riverbed by a new embankment.

Historic Architecture of NIepołoMIce


Wiek XIX, a zwłaszcza jego druga połowa to czas szybkiego rozwoju miast. Na ten proces wpływ miało kilka czynników, przede wszyst-kim uprzemysłowienie produkcji oraz rozwój transportu, głównie kolei. W Galicji, znajdują-cej się pod panowaniem austriackim, znaczącą rolę odegrało również nadanie przywilejów au-tonomicznych. Od lat 70. XIX w. teren Galicji sy-stematycznie pokrywała sieć dróg kolejowych. Także w Nowym Sączu w latach 1874-1876 po-wstała linia kolei żelaznej, a nieco później to-warzyszące jej Warsztaty Kolejowe. Budowa dworca spowodowała, że miasto rozwijało się w jego kierunku, zajmując nowe tereny, które włączano w granice Nowego Sącza.Na takim miejscu, w pobliżu dworca, z inicja-tywy pracowników Warsztatów Kolejowych powstało pod koniec XIX w. osiedle nazywane Kolonią Kolejową. Decyzja o jego budowie zo-stał podjęta w 1890 r., a rok później w Wiedniu opracowano plany kolonii. Przewidywały one budowę ok. stu domów dwu-, cztero- i wie-lorodzinnych. Każdy z budynków usytuowany był na wydłużonej działce mieszczącej ogród i niewielkie zabudowania gospodarcze w głębi. Działki zgrupowane w większe bloki, były roz-dzielone regularną siatką ulic przecinających się pod kątem prostym.Już w 1892 r. oddano do użytku pierwszych trzydzieści siedem domów, a kolejne powsta-wały sukcesywnie aż do I wojny światowej: w 1911 r. wzniesiono trzydzieści pięć domów, a w 1917 – siedem. Przeważały wśród nich parterowe domy bliźniacze, dwurodzinne; pię-trowych domów czterorodzinnych zbudowano osiem i tylko dwa piętrowe domy wielorodzin-ne. Rozplanowanie domów było identyczne, podobne były również zdobiące je skromne, historyzujące detale architektoniczne. W pobliżu Kolonii wzniesiono także budyn-ki użyteczności publicznej. W latach 1896- -1897 zbudowano szkołę im. Władysława Ja-giełły. Prawie w tym samym czasie (1897-1898) powstał kościół pw. św. Elżbiety, zaprojektowa-ny przez Teodora Talowskiego (1894-1895). Oba usytuowane blisko siebie budynki zbudo-wane były z cegły, a zdobiące je detale wyko-nane z jasnego tynku i kamienia. Ok. 1907 r. wzniesiono piętrowy Dom Robotniczy, według projektu Jana Stobieckiego ze lwowa. Działa-ła w nim czytelnia, teatr amatorski, była także sala przeznaczona dla chóru i orkiestry.Dom Robotniczy został przebudowany w latach 20., a kościół w latach 30. przez Szczepana Sła-wińskiego. W 1972 r. powstał pomysł wyburze-nia kolonii, jednak sprzeciw ówczesnego kon-serwatora zabytków dr Hanny Pieńkowskiej udaremnił ten zamiar.

NoWy Sącz, Kolonia Kolejowa

the 19th century, and especially its latter half, was a time of rapid urban development. There were a number of factors that influenced this process, first and foremost the industri-alisation of production and development of transport, and especially of railways. Of ma-jor importance in Galicia, being for decades under Austrian rule, was the granting of au-tonomy and all its associated privileges. From the 1870s, Galicja was systematically covered with a crisscross of railway lines of increasing density. Soon after one of them reached Nowy Sącz in the years 1874-1876, the local Railway Stock Works developed. The construction of the train station made the city’s development focus in this area, and caused the expansion of Nowy Sącz in this direction.It was therefore close to the train station that, towards the end of the 19th century, a settle-ment known as Kolonia Kolejowa [literally: rail-way colony] was developed at the request of workers employed in the Railway Stock Works. The decision to build it was made in 1890, and a year later the master plan for the colony was developed in Vienna. It assumed the construc-tion of a hundred houses, with two, four or more families in each. Each of them was situ-ated on an elongated plot with a garden and some ancillary outbuildings and utility rooms at the rear. The plots gathered into larger blocks were separated by a regular network of streets intersecting at right angles.the first 37 houses were already delivered by 1892, and further houses continued to be built until the first world war: the year 1911 saw the completion of another 35 houses, and 1917 – seven. Most of these were single-storey houses for two families; only eight two-storey houses, for four families each, and two two-storey houses for multiple families were built. The layout of the houses was identical, and so were their modest architectural decorations. Some public facilities were built close to Kolo-nia. Among their number were the King ladi-slaus (Władysław) Jagiełło school built in the years 1896-1897 and the Church of St Elizabeth (1897-1898) designed by Teodor Talowskiego in the years 1894-1895. Standing close to each other, the two buildings were built of brick, and had decorations made of light-coloured plaster and stone. Around 1907, a two-storey Dom Ro-botniczy, or working men’s club, was built to the design of Jan Stobiecki. A reading room and an amateur theatre were run from this club, and there was also a hall for choir and orches-tra recitals.the working men’s club was rebuilt in the 1920s and the church in the 1930s by Szc-zepan Sławiński. In 1972, an idea to demolish Kolonia won much support, yet the objection of the contemporary Heritage Preservation Officer, Hanna Pieńkowska, Ph.D. successfully thwarted the plan.

Kolonia Kolejowa Settlements in NoWy Sącz


Sławków, miasto położone nad Białą Przem-szą, na granicy ziemi krakowskiej i śląska, było w średniowieczu ważnym punktem na szlaku handlowym z Wrocławia do Krakowa. Pierw-sza pisana wiadomość o nim datowana jest na 1220 r., kiedy ufundowano tutaj szpital dla górników. Sławków uzyskał prawa miejskie pomiędzy 1279 (wymieniany jako wieś bisku-pia) a 1286 r. (wtedy pisano już o nim: miasto). Od XIII w. do 1790 r. stanowił własność bisku-pów krakowskich.pod koniec XIII w., z inicjatywy biskupa krakow-skiego Jana Muskaty, Sławków został opasany murem i przekształcony w twierdzę. W XIV w. był ośrodkiem klucza sławkowskiego należące-go do biskupów oraz siedzibą dekanatu, prze-niesionego później do Bytomia. Upadek miasta nastąpił wraz z wyczerpaniem się tutejszych złóż kruszców oraz w wyniku licznych najaz-dów i pożarów. Sławków znajdował się pod zaborem pruskim, potem austriackim, w latach 1807-1815 pozostawał w granicach Księstwa Warszawskiego, a później – pod zaborem ro-syjskim. Prawa miejskie utracił dwukrotnie: po powstaniu styczniowym (na niemal sto lat, do 1958 r.) oraz w 1977 r., kiedy to przyłączono go Dąbrowy Górniczej. Obecnie, od 1984 r., jest znów miastem. Sławków zachował średniowieczny układ prze-strzenny, z centralnie położonym kwadratowym rynkiem i wychodzącymi z jego naroży ulicami. Obwarowania miejskie zostały zniesione, ale ich zarys jest czytelny. Do najstarszych obiek-tów w mieście należy kościół parafialny oraz pozostałe po wieloletnich rządach biskupów relikty XIII-wiecznego, murowanego zamku, znajdującego się w południowo-wschodniej części miasta.zachowaną zabudowę miejską z XVIII-XIX w. charakteryzują podcienia o murowanych ko-lumnach oraz łamane dachy polskie. Najwięcej tego typu domów zachowało się przy rynku. Należy do nich parterowy, murowany budynek z przełomu XVIII i XIX w., posadowiony na mu-rowanych piwnicach i nakryty dwuspadowym dachem; obecnie mieści się w nim Muzeum Regionalne. Pod numerem 22 znajduje się zbu-dowany w 1857 r., drewniany dom o konstruk-cji zrębowej, potynkowany, nakryty dwuspado-wym dachem wspartym na czterech murowa-nych kolumnach. Także przy rynku znajduje się XVIII-wieczna drewniana karczma, nakryta ła-manym dachem gontowym. Jej szeroki podcień wspiera się na sześciu okrągłych kolumnach, a na podwórko prowadzą dwie bramy: wjaz-dowa i wyjazdowa. Dzisiaj, jak przed wiekami, gości w swych progach podróżnych.

SłaWkóW, zabudowa miasta

Historic Architecture of SłaWkóW

the town of Sławków on the Biała Przemsza lies also on the border between the land of Kraków and Silesia. It was an important station along a trade route leading from Wrocław to Kraków in the Middle Ages. Its earliest mention in written sources comes from 1220, when a hospital for miners was founded here. Sławków received city rights between 1279 (when it was listed as a bishop’s village) and 1286 (when it was already referred to as civitas – a city). From the 13th century to 1790, Sławków belonged to the bishops of Kraków. towards the end of the 13th century, at the or-der of bishop of Kraków, Jan Muskata, Sławków was surrounded with a wall and turned into a fortress. In the 14th century, the city was the centre of the Sławków Estate that belonged to the bishops and the seat of the Dean, who later moved to Bytom. The city’s fall occurred when the local precious mining resources had run out, partially as the result of numerous raids and fires. During the Partitions, Sławków first fell within the Prussian and later Austrian do-main; from 1807 to 1815, it found itself within the borders of the Duchy of Warsaw, and then – within the Russian sector. It lost its status of a city twice: first, for nearly 100 years after the January Rising (until 1958) and in 1977, when it was incorporated into Dąbrowa Górnicza. Since 1984, Sławków has been returned the status of a city. Sławków has retained its mediaeval layout, with the central square and streets radiating from its four corners. The city walls were dismantled but their traces are still recognisable. The oldest structures in the city include the parish church, and the relics of a 13th-century brick castle in the south-eastern part of town – a remnant of long-time rule of bishops in Sławków. Charac-teristic town buildings preserved from the 18th and 19th centuries feature porches with solid columns and broken-form roofs typical for Po-land. Most of the surviving historical houses are grouped around the square. One of these, a single-storey brick building dating from the turn of the 18th century, raised on stone cellars and covered with a two-pitch roof, houses the Regional Museum. Another noteworthy build-ing in the market square is the 18th-century inn under a broken-form roof of wooden shin-gle. Its broad porch is supported with six round columns, and two gates – entrance and the exit – open onto its inner yard. Today, just like in the old days, the inn welcomes travellers.


Najstarsze miasto Sądecczyzny jest położone na wzgórzu pomiędzy Dunajcem a Popradem, w miejscu skrzyżowania dawnej drogi węgier-skiej i traktu Nowy Sącz – Nowy Targ. Sącz lo-kowany po raz pierwszy między 1268 a 1272 r. zaczął się szybko rozwijać, lecz niedługo potem jego istnieniu zagroził Nowy Sącz, założony nieopodal przez króla czeskiego Wacława II. Jednak miasto przetrwało, a kolejny przywilej lokacyjny nadał mu w 1358 r. Kazimierz Wielki. Stary Sącz od początku swego istnienia był ści-śle związany z klasztorem Klarysek. Konwent zapewniał mu opiekę, rozwój gospodarczy i kulturalny.o niezwykłej wartości Starego Sącza decydu-je zachowany w niezmienionej postaci, histo-ryczny układ przestrzenny wraz z zabudową utrzymaną w tradycyjnej skali. Wykształcony w średniowieczu układ urbanistyczny opierał

Stary Sącz, zabudowa miastasię na rynku i trzech kościołach: klarysek, fran-ciszkanów i parafialnym. Ośrodkiem miasta jest zbliżony do kwadratu rynek, z ośmioma ulicami wybiegającymi z jego naroży. Do 1795 r. po-środku rynku stał wspaniały ratusz, który spło-nął w pożarze miasta.otaczająca rynek zabudowa to głównie parte-rowe, a rzadziej piętrowe domy z XIX i początku XX w. Niektóre z nich powtarzają starsze wzorce podcieniowych domostw (pierzeja południowa i północna). Przykładem mieszczańskiego, póź-nobarokowego domu o łamanym, gontowym dachu jest przyrynkowy budynek nazywany Domem na Dołkach. Od 1956 r. ma w nim sie-dzibę Muzeum Regionalne. Pochodzący z końca XVII w. dom został przebudowany po pożarze w 1795 r. W dwutraktowym wnętrzu zachowały się kolebkowe sklepienia oraz sień z oryginalną, XVII-wieczną posadzką z rzecznych otoczaków.

Malowniczy wygląd rynku podkreślają rozło-żyste lipy, zasadzone tutaj w 1877 r., oraz za-chowane i pieczołowicie uzupełniane detale: bruki, oświetlenie i ogrodzenia.Na południe od rynku wznosi się gotycka fara pw. św. Elżbiety, przebudowana w połowie XVII w. Po wschodniej stronie wzniesienia gó-ruje nad miastem inkastelowany zespół klasz-torny Klarysek, ufundowany wraz z klasztorem Franciszkanów przez św. Kingę pod koniec XIII w. Klasztor Franciszkanów uległ kasacie w 1782 r.; kościół i klasztor Klarysek jest obec-nie jednym z najcenniejszych założeń klasztor-nych w Polsce. Zabudowania tegoż klasztoru powstały w 1. poł. XIV w.; rozbudowane na początku XVII w. mieszczą w swych wnętrzach prawdziwe skarby malarstwa, rzeźby i rzemio-sła artystycznego minionych wieków.

the oldest town of the Sądecczyzna region is located on a hill between the rivers Dunajec and Poprad, where the former road to Hungary and the Nowy Sącz – Nowy Targ route used to cross. Sącz was first founded between 1268 and 1272. At first it developed rapidly, but soon its position was threatened by Nowy Sącz, estab-lished nearby by the Czech king Wenceslas II. yet the town survived, and it received new founding rights in 1358 from the hands of King Casimir the Great (Kazimierz Wielki). Since the beginning of its existence, Stary Sącz was closely linked to the Convent of Poor Clares. The convent provided protection, and nurtured the economic and cultural growth of the town. What makes Stary Sącz special is the historic layout of the city, and its traditional-scale of ar-chitecture, remaining virtually unchanged from the old. Key points of the mediaeval city in-cluded the market square, and three churches: St Clare’s, the Franciscan Church, and the Par-ish Church. At the heart of the city is the square with eight streets leading out from its corners. Until 1795, a magnificent town hall had stood in the middle of the square, but it fell victim to a fire. the dwellings around the main square are mostly single-storey, sometimes two-storey, buildings dating from the 19th and early 20th centuries. Some follow older patterns of colon-naded houses (on the north and south sides of the square). The so-called Dom na Dołkach (House over the Hollows) is a typical late-Ba-roque burgher dwelling with a mansard shin-gle roof. Since 1956 it has housed the Regional Museum. Dating from the late 17th century, the house was reconstructed after the fire of 1795. Circulation in the interior is divided into two, while original barrel vaults and a 17th-century floor made of rounded river stones have sur-vived. The picturesque quality of the square is enhanced with carefully preserved details which have been added to where necessary: the cobblestones, the lighting, the fences, and the wide-spreading linden trees, planted in 1877.South of the square stands the Gothic church of Saint Elisabeth, remodelled in mid-17th century. Upon the eastern slope of a steep hill overlooking the town lies the Convent of Poor Clares founded at the end of the 13th century by Saint Kinga, who also established a Francis-can monastery at the same time. The latter was closed in 1782. Today the Church and Convent of Poor Clares are among the most precious monastic establishments in Poland. Over the years, the Convent of the St Clare, constructed in the first half of the 14th century, accumu-lated a wealth of historic paintings, sculptures, and other objects.

Historic Architecture of Stary Sącz

Muzea I SkaNSeNyMUSEUMS

X X MDDK | 223

• aLWerNIa• tarNóW

• zakopaNe

• NoWy Sącz


• SzczucIN

• BochNIa

• zuBrzyca

• SzczaWNIca

• harMęŻe

• StróŻe

Muzea I SkaNSeNyMUSEUMS

aLWerNIa, MUZEUM POżARNICTWA 224BochNIa, MUZEUM IM. STANISŁAWA FISCHERA 226BochNIa, KOPAlNIA SOlI 228gryBóW, MUZEUM PARAFIAlNE 230harMęŻe, WySTAWA „KlISZE PAMIęCI” 232NoWy Sącz, SąDECKI PARK ETNOGRAFICZNy 234StróŻe, MUZEUM PSZCZElARSTWA „SąDECKI BARTNIK” 236SzczaWNIca, MUZEUM PIENIńSKIE IM. JóZEFA SZAlAyA 238SzczucIN, MUZEUM DROGOWNICTWA 240tarNóW, MUZEUM DIECEZJAlNE 242tarNóW, MUZEUM ETNOGRAFICZNE 244tarNóW, „PANORAMA SIEDMIOGRODZKA” W MO 246NoWy WIśNIcz, MUZEUM PAMIąTEK PO JANIE MATEJCE

– „KORyZNóWKA” 248WygIełzóW, NADWIślAńSKI PARK ETNOGRAFICZNy 250zakopaNe, MUZEUM JANA KASPROWICZA NA HARENDZIE 252zuBrzyca, ORAWSKI PARK ETNOGRAFICZNy 254

• KRAKóW

• OśWIęCIM

• SęKOWA

• SŁAWKóW

• SZCZyRZyC

• MIECHóW

• HEBDóW


• WIElICZKA

• SZAlOWA

• OWCZARy

• BIECZ

• IMBRAMOWICE

• NIEPOŁOMICE

• CZCHóW


• ŁAPCZyCA

• KRZESZOWICE

• GRyWAŁD

• STANIąTKI

• TROPIE

• OlKUSZ

• BOBOWA

• TUCHóW

• BRANICE


• MŁOSZOWA

• TRZEBINIA

• WySOKA

• STRySZóW

• GORZEń GóRNy

• ŁOPUSZNA

• GRODKOWICE

• OSIEK

• PORęBA WIElKA



• PASZKóWKA

• DOŁęGA

• SUCHA BESKIDZKA

• NIEDZICA

• NoWy WIśNIcz

• PIESKOWA SKAŁA

• SZyMBARK


• CIężKOWICE


• JURGóW

• FRyDMAN

• GOŁKOWICE

• KRyNICA

• STARy SąCZ

• BARTNE

• NAWOJOWA

• BRZESKO

• KORZKIEW

• KąśNA DOlNA

• KOśCIElNIKI

• PŁAWOWICE

• BEJSCE

• GRODZISKO

• lACHOWICE

• PTASZKOWA

• TyNIEC

• lANCKORONA

• gryBóW

• ŁUżNA


otoczona dwoma Parkami Krajobrazowymi – Tenczyńskim i Rudniańskim – Alwernia jest położona w południowo-wschodniej części powiatu chrzanowskiego, w odległości trzy-dziestu kilometrów na zachód od Krakowa. Powstała zapewne jako osada obsługująca tu-tejszy klasztor Bernardynów i przybywających doń pielgrzymów, lecz data jej lokacji nie jest znana. Pierwsze pisemne wzmianki pochodzą z 1778 r., kiedy to król Stanisław August nadał Alwerni przywilej odbywania dwunastu targów w roku. Prawa miejskie Alwernia otrzymała do-piero w 1903 r. i choć utraciła je po trzydziestu latach, w 1993 r. znów stała się miastem. W tym niewielkim miasteczku, między klaszto-rem a pięknym, ocienionym dębami rynkiem, znajduje się niezwykłe miejsce. Jest to Muze-um Pożarnictwa. Założył je w 1953 r. później-szy jego długoletni kustosz, Zbigniew Gęsi-kowski. Od pół wieku prowadzą je i utrzymują społecznie pracujący członkowie Ochotniczej Straży Pożarnej. Zgromadzono w nim prawie 25 000 eksponatów archiwalnych i ponad 300 technicznych, sięgających XIX w. Zbiory te powstały przy współpracy wielu ochotniczych straży pożarnych z terenu Małopolski: z Chrza-nowa, Trzebini, Grójca, Rudni, Zalesia, Muszyny, Jordanowa, Tarnowa, a nawet z odległego Po-znania i lwowa. Muzeum Pożarnictwa w Alwerni jest najstar-szym tego typu muzeum w Polsce. Powstało, istnieje i rozwija się dzięki grupie pasjonatów, którzy gromadzą i konserwują unikalne zabytki związane z pożarnictwem. Prezentowana jest w nim ponadstuletnia historia straży pożar-nych, głównie z terenu Małopolski i Podkarpa-cia. Zbiory są wyeksponowane w dużej wiacie oraz kilku pomieszczeniach remizy strażackiej. Można tutaj zobaczyć austriackie i pruskie wozy konne z sikawkami z początku XX w., angiel-skie motopompy, samochody strażackie z lat 40. i 50. XX w. Ozdobą kolekcji jest mercedes z 1912 r. oraz fiat z 1936 r., a za konserwację strażackiego mercedesa z 1926 r. strażacy zo-stali odznaczeni w 1999 r. „Sybillą” – nagrodą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.oprócz kolekcji wozów konnych i samochodów pożarniczych w Muzeum można obejrzeć zbiór medali i odznaczeń, pamiątkowych plakie-tek i fotografii, a także związane tematycznie z działalnością straży pożarnej zbiory filumeni-styczne i filatelistyczne oraz liczne dokumenty i publikacje. Zgromadzono też gaśnice, toporki i hełmy oraz sztandary z przełomu XIX i XX w.

aLWerNIa, Muzeum Pożarnictwa

enveloped in two landscape Parks – Tenczyński and Rudniański – Alwernia is situated in the south-western part of the Chrzanów district, 30 km west of Kraków. Although it almost cer-tainly originated as a settlement serving the Franciscan Bernardine monastery and the arriv-ing pilgrims, the exact date of its location is un-known. First written information about Alwernia dates back to 1778, when king Stanisław August granted it the privilege of holding twelve fairs per year. Alwernia did not receive town rights until 1903, and although it lost them 30 years later, in 1993 it was again officially reinstated as a city. Between the charming, oak-shaded square and the monastery, this little town is hiding a sur-prise: the Fire-Fighting Museum. It was found-ed in 1953 by its future custodian, Zbigniew Gęsikowski. For half a century already, it has been run by volunteer fire fighters. The collec-tion boasts nearly 25 000 items and over 300 technical exhibits dating back to the 19th cen-tury. They were collected with the help of vol-unteer fire fighters across Małopolska, including Chrzanów, Trzebinia, Grójec, Rudnia, Zalesie, Muszyna, Jordanów, and Tarnów, as well as dis-tant Poznań and lviv. the Fire-Fighting Museum in Alwernia is Po-land’s earliest museum of this type. It was established and now continues its existence thanks to a group of aficionados – lovers of

fire-fighting heritage who gather and preserve unique objects and artefacts related to firefight-ing. It presents over a century of history of fire brigades mostly from the Małopolska and Pod-karpacie regions. The collection is exhibited in a large open hall and in several rooms of the fire station. It features Austrian and Prussian horse-drawn carriages with fire hoses from the begin-ning of the 20th century, English motor pumps, and vehicles dating from 1940s and 50s. High-lights of the collection include a 1912 Mercedes and a 1936 Fiat, while the restoration of a 1926 Mercedes fire truck has earned the firemen the Sybilla Prize of the Polish Minister of Culture and National Heritage in 1999.In addition to fire trucks and horse carriages, the Museum exhibits a collection of medals and distinctions, memorial plaques and photo-graphs, coins and stamps related to the subject, as well as numerous documents and publica-tions. Also shown are fire extinguishers, axes and helmets, as well as banners from the turn of the 19th and 20th centuries.

Fire-Fighting Museum in aLWerNIa


Bocheńskie Muzeum mieści się w dwuskrzydło-wym, późnobarokowym gmachu. Jest to dawny klasztor Dominikanów i jeden z najcenniejszych obiektów zabytkowych Bochni. Dominikanie zamieszkiwali tutaj do czasu pożaru w 1751 r., z którego już klasztor się nie podźwignął. Zo-stał zlikwidowany w 1777 r., a obiekt przeję-ła austriacka administracja salinarna. Później, po gruntownej modernizacji, budynek stał się siedzibą starosty austriackiego (1783). Funkcje administracyjne pełnił aż do 1959 r.

BochNIa, Muzeum im. Stanisława Fischera

Muzeum zostało założone w 1959 r. przez Stanisława Fischera (1879-1967), badacza przeszłości Bochni i regionu, wybitnego kolek-cjonera, fundatora i pierwszego kustosza Mu-zeum, a od 1975 r. jego patrona. Przy głównym wejściu do Muzeum znajduje się rzeźba zało-życiela, ufundowana w 1997 r. przez samorząd miasta Bochni.W galerii malarstwa artystów polskich XIX i XX w. trudno nie odnaleźć któregoś ze znanych ar-tystów tego czasu. Obok dzieł Olgi Boznańskiej, Józefa Pankiewicza, leona Wyczółkowskiego czy Włodzimierza Tetmajera można tu zobaczyć płótna Tadeusza Makowskiego, Jacka Malczew-skiego i Wojciecha Weissa. Bogato reprezen-towana jest twórczość miejscowych, bocheń-skich artystów, m.in. Feliksa Hanusza, ludwika Stasiaka, ludwika Nemetza, Klementyny Mien, Stanisława Fischera. Niezwykle barwna kolekcja dawnej rzeźby i ma-larstwa ludowego (XVIII-XX) jest reprezentowa-na głównie przez twórców z Polski południowej.

Są tu m.in. prace Jędrzeja Wowro z Gorzenia Dolnego, Józefa Janosa z Dębna Podhalań-skiego, a także słynnego Nikifora Krynickiego. Obrazy malowane na płótnie, desce, papierze i szkle pochodzą z terenu Małopolski, Podha-la, Spisza i śląska. Najcenniejsze obiekty były prezentowane na wystawach polskiej sztuki ludowej w kraju i za granicą. Wielkim zaskoczeniem dla zwiedzających może być bogaty zbiór sztuki kultur pozaeuropejskich (Afryka, Azja, Ameryka Południowa, Polinezja): rzeźby wykonane z drewna oliwnego i sanda-łowego, hebanu i rogu krowy, murzyńska broń, malarstwo na jedwabiu, piękne hafty, rzeźby z laki i kości słoniowej. Dopełnieniem bogatych zbiorów Muzeum są judaika, pozostałe po licznie zamieszkującej kiedyś Bochnię i jej okolice społeczności ży-dowskiej, a także zbiory historyczne: archiwa-lia, mapy i plany, fotografie i pamiątki histo-ryczne odnoszące się w większości do dziejów bocheńskiej kopalni soli.

the Bochnia Museum is situated in a two-wing, late-baroque building, formerly Dominican mon-astery, and one of the most noteworthy histori-cal monuments in Bochnia. Dominican friars had lived here until the fire in 1751, from which the monastery never really recovered. The monastery was officially liquidated in 1777, and the building taken over by the Austrian salt mine administra-tion. Afterwards, following a thorough restora-tion, the building served as a seat of the Austrian governor, or starost (1783), and it performed vari-ous administrative functions until 1959. the museum was established in 1959 by Stanisław Fischer (1879-1967), a researcher of history of Bochnia and its region, cultural activ-ist, outstanding collector, the founder and first custodian of the museum, and – since 1975 – its patron. His statue, funded in 1997 by Bochnia’s local authorities, stands by the main entrance to the Museum.Inside, the gallery of 19th and 20th-century Polish painting features most renowned artists of the period, including Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, leon Wyczółkowski, Włodzimierz Tetmajer, Tadeusz Makowski, Jacek Malczewski and Wojciech Weiss. Well represented are also local artists from Bochnia including Feliks Ha-nusz, ludwik Stasiak, ludwik Nemetz, Klemen-tyna Mien, and Stanisław Fischer. a highly colourful collection of folk sculpture and painting (from 18th-20th centuries) con-tains mostly works by artists from Southern Poland. These include works by Jędrzej Wowro from Gorzeń Dolny, Józef Janos from Dębno Podhalańskie, and the famous Nikifor Krynicki (Epifaniusz Drowniak). Paintings on canvas, wood, paper, and glass come from Małopolska, Podhale, Spisz and śląsk (Silesia). Many valu-able objects have featured in Polish folk art ex-hibitions in Poland and abroad. It may come as a surprise to find here also a remarkable collection of art of non-European cultures of Africa, Asia, South America and Poly-nesia: sculptures in olive and sandalwood, in ebony and horn, paintings on silk, beautiful em-broidery, as well as lacquer and ivory objects. a complementation of the museum collection are the Judaica, memento to the numerous Jew-ish community that once lived in Bochnia and its vicinity, as well as historical archives: maps and plans, photographs and other objects, many of which tell the tale of Bochnia Salt Mine.

Stanisław Fischer’s Museum in BochNIa


Bochnia od początku swego istnienia była związana z solą. Pierwsza historyczna wzmian-ka, pochodząca z 1198 r., dotyczy uposażenia klasztoru bożogrobców w Miechowie w sól bo-cheńską. Przywilej lokacyjny nadający Bochni prawo magdeburskie został wydany przez księ-cia Bolesława Wstydliwego w 1253 r.złoża bocheńskiej soli pochodzą sprzed ok. dwudziestu milionów lat. Zalegają one na głę-bokości od pięćdziesięciu do pięciuset metrów, a rozciągają się na długość ok. czterech kilo-metrów. Najstarsze szyby zostały zlokalizowa-ne prawdopodobnie w dolinie potoku Babica, gdzie pokłady soli zalegały płytko. Nie były one jednak zbyt obfite, więc drążono kolejne, głęb-sze szyby. Tak powstała najstarsza, wschodnia część kopalni z szybami Sutoris (Szewczy) i Ga-zaris (Wieżny lub Wodny). Kopalnia rozwijała się w kierunku pionowym i na zachód. Część zachodnią nazywano Nowymi Górami, a two-rzyły ją trzy szyby: Regis, Bochneris i Campi. W latach 80. XX w. kopalnia osiągnęła maksy-malne rozmiary: cztery i pół kilometra długości i 468 metrów głębokości.główny szyb kopalni to Campi (Polny), wydrążo-ny w latach 1556-1566. Największą głębokość (408 m) osiągnął w 1898 r. Jest on połączony z Sutoris – najstarszym istniejącym szybem ko-palni, trzykilometrową Podłużnią August, której pierwszy odcinek powstał w latach 1723-1743. Wydrążony już w połowie XIII w. szyb Sutoris stał się w XIV i XV w. jednym z głównych szy-bów wydobywczych. W bocheńskiej kopalni znajduje się wiele ka-plic. Największą z nich jest powstała po 1747 r. kaplica św. Kingi, gdzie w prezbiterium znaj-dują się wykute w soli ołtarze św. Kingi i św. Barbary, ambona i figury świętych: Kingi, Jana Nepomucena, Wojciecha i Tomasza z Akwinu.Według legendy, król Węgier Bela IV podarował córce Kindze jako wiano kopalnię soli w Sied-miogrodzie. Odbierając ją, zgodnie z ówczes-nym zwyczajem, wrzuciła do niej pierścień. Po przybyciu do Polski odwiedziła Bochnię, a tutaj w pierwszej wydobytej bryle soli górni-cy znaleźli pierścień Kingi, wrzucony do kopalni w Siedmiogrodzie.kopalnia w Bochni jest najstarszym ośrodkiem wydobywczym soli w Polsce. Działa bez przerwy od średniowiecza, już prawie 750 lat. W ostat-nich latach, z powodu znacznego wyczerpania się zasobów, wstrzymano eksploatację złóż soli. Część wyrobisk udostępniono do zwie-dzania jako trasę turystyczną, a w największej z zachowanych komór urządzono sanatorium. Panujący tu mikroklimat ma właściwości lecz-nicze, szczególnie dla cierpiących na schorzenia alergiczne dróg oddechowych i skóry.

BochNIa, kopalnia soli

Since the very beginning of its existence, Boch-nia had been associated with salt. The first historical document dating from 1198 confirms this, mentioning the provision of Bochnian salt to the Friars of the Holy Sepulchre. The population of the settlement must have been fairly large as Bochnia lay along a trade route connecting the East and the West of Europe. A charter bestowing Bochnia with the Magde-burg law was granted by Prince Bolesław Wsty-dliwy (Boleslaus the Modest) in 1253.the salt deposits under Bochnia were formed approximately 20 million years ago. They are located between 50 and 500 meters under-ground, and are approximately 4 km long. The oldest shafts were probably located in the valley of the Babica Stream, where the deposits were relatively shallow and therefore easily accessi-ble. As these ran out, new, deeper shafts were dug, giving rise to the oldest, eastern part of the mine with the Sutoris and Gazaris shafts. The mine then developed further down and to the west. The western part, called the New Moun-tains (Nowe Góry), was composed of three shafts: Regis, Bochneris and Campi. In 1980s, the mine reached its maximum dimensions: 4.5 km in length and 468 meters in depth.the Campi shaft, bored in 1556-1566, is the main shaft of the mine. In 1898 it reached its maximum depth of 408 meters. It is connected to Sutoris by the oldest existing corridor in the mine, the 3-kilometer August Passage, the first

BochNIa Salt Mine

section of which was dug in 1723-1743. Drilled as early as mid-the 13th century, in the 14th and 15th centuries the Sutoris became one of the main excavation shafts. the Bochnia mine contains many chapels. In the chancel of the largest chapel of Saint Kinga, carved after 1747, we find salt-sculpted altars of Saint Kinga and Saint Barbara, the pulpit, and salty statues of saints: St Kinga, St John Nepo-mucene, St Adalbert, and St Thomas Aquinas. according to a legend, the Hungarian King Bela IV gave his daughter a salt mine in Transylva-nia. When Kinga succeeded to possession of the mine, she threw her ring down the shaft ac-cording to the mediaeval fashion. later, when she came to Poland with her husband prince Bolesław, she visited Bochnia. In the first lump of salt that was excavated, the miners found Kinga’s ring, the same ring that she had cast into her Transylvanian mine. the Bochnia Mine is the oldest salt mining site in Poland. It has been active continually since the Middle Ages, i.e. for nearly 750 years. Re-cently, due to the exhaustion of the deposits, salt mining was suspended. Part of the mine was opened to visitors, a sightseeing route was organised, and a health resort was fitted out in the largest of the underground cham-bers. The microclimate of the mine has heal-ing properties, and is particularly beneficial for persons suffering from respiratory tract and skin allergies.


Miasteczko Grybów jest położne w połowie dro-gi między Nowym Sączem a Bieczem, nad rzeką Białą. lokował je w 1340 r. Kazimierz Wielki na terenie istniejących już tutaj wsi. Około połowy XIV w. powstała parafia grybowska wraz z koś-ciołem pw. św. Katarzyny, ufundowanym przez Kazimierza Wielkiego. Zniszczony w 2. poł. XVII w. przez pożary i złupiony przez Szwedów, został odbudowany. Jednak ze względu na zły stan rozebrano go w 1908 r., a na jego miejscu wzniesiono nową, neogotycką świątynię pro-jektu Józefa Dziekońskiego, dokończoną przez Zdzisława Mączyńskiego. oprócz parafialnej świątyni na obrzeżach miasta istniały kościoły św. Bernardyna, św. Anny i św. Krzyża. Po kolejnym z pożarów, któ-ry zniszczył plebanię grybowską pod koniec XVII w., ówczesny proboszcz postanowił zbu-dować nową z dala od miasta, przy kościele św. Bernardyna. Wzniesiono ją, jak wskazuje data na belce stropowej, w 1699 r. Plebania jest parterowa, zbudowana z drewna, w konstrukcji zrębowej. Założona jest na planie prostokąta, o dwu-traktowym układzie pomieszczeń. Wejście do środka prowadzi przez ganek z murowanymi kolumnami (XIX w.). Plebanię rozbudowano o skrzydło wschodnie w 1926 r.W zachodniej części plebanii, w dużej sali miesz-czą się zbiory grybowskiego Muzeum Parafial-nego. Pochodzą one głównie ze wspomnianych kościołów św. Katarzyny i św. Bernardyna. Pre-zentowane są tutaj także obiekty z okolicznych cerkwi i kapliczek oraz z grybowskiej synagogi. Muzeum swe istnienie zawdzięcza tutejszemu proboszczowi (1921-1961) Janowi Solakowi, który założył je w 1946 r. Do najcenniejszych obiektów należy z pewnoś-cią gotyckie (ok. 1450 r.), malowane na desce przedstawienie św. Zofii z trzema córkami, wykonane przez warsztat z Małopolski. Tak-że w połowie XV w. powstały dwa trójkątne zwieńczenia ołtarza z wizerunkami proroków Daniela i Zachariasza. W izbie muzealnej obej-rzeć można jeszcze wiele ciekawych ekspona-tów, m.in. późnogotycki obraz świętej Rodziny i XVIII-wieczną rzeźbę św. Jana Nepomucena, malowane przedstawienia Apostołów i Chry-stusa Pantokratora z cerkiewnego ikonostasu czy też świeczniki i zwoje Starego Testamentu pozostałe po żydowskich mieszkańcach Grybo-wa. Interesujące są także dwa kafle z pieców, które niegdyś stały na plebanii. Wmurowane w ścianę sieni, zdobione są inicjałami i herbem fundatora plebanii ks. Andrzeja Ziebrowskiego.

gryBóW, Muzeum Parafialne

the Town of Grybów is situated half-way be-tween Nowy Sącz and Biecz, on the Biała River. It was chartered in 1340 by King Casimir the Great (Kazimierz Wielki) on the site of earlier villages. The parish was established in Grybów in mid-14th century together with the Church of St Catherine, founded by King Casimir. Destroyed in the latter half of the 17th cen-tury by fires and plundered by the Swedish, it was subsequently rebuilt. yet, due to its poor condition, it was disassembled in 1908 and replaced by a new, neo-Gothic church de-signed by Józef Dziekoński and completed by Zdzisław Mączyński. Besides the parish church, there were other churches on the outskirts of the town: St Ber-nardine’s, St Anne’s and Holy Cross. After one of the fires ravaged the Grybów rectory to-wards the end of the 17th century, the rector decided to build a new one, further away from the town, by the Church of St Bernardine.as the date on a ceiling beam suggests, the rectory was erected in 1699. It is a single-sto-rey structure, built of interlocking logs. It is de-signed on a rectangular plan, with two suites of rooms inside. The entrance to the building is through a porch with solid, 19th-century col-umns. An eastern wing was added to the rec-tory in 1926.the large hall in the western section of the rec-tory houses the collections of the Grybów Par-ish Museum. Most of the objects gathered here come from the churches of St Catherine and St Bernardine. Also presented here are objects from nearby Orthodox and Uniate churches and chapels and from the Grybów synagogue. The museum owes its existence to Jan Solak, rector from 1921-1961, who established it in 1946. one of the most precious objects by far is the Gothic (ca. 1450) portrait of St Sophia with three daughters, painted on a wooden board by an artisan from Małopolska. The three trian-gular altarpieces depicting the prophets Daniel and Zechariah originated at a similar time, that is around the middle of the 15th century. Be-sides these, the museum hall contains various other interesting objects, including a late-Goth-ic painting of the Holy Family and an 18th-cen-tury figure of St John Nepomucene, paintings of the Apostles and Christ Pantocrator from a church iconostasis, and candlesticks and Torah scrolls that were left behind by Grybów’s Jews. Also of interest are two tiles from stoves that used to warm the rectory. Mounted on the wall of the hallway, they are decorated with the ini-tials and the coat-of-arms of its founder, Rever-end Andrzej Ziebrowski.

The Parish Museum in gryBóW


harmęże są położone w Kotlinie Oświęcimskiej. Można odwiedzić tutaj kościół pw. Matki Bo-żej Niepokalanej i klasztor oo. Franciszkanów oraz prowadzone przez nich Centrum święte-go Maksymiliana. Niedaleko stąd znajduje się obóz Auschwitz. W podziemiach kościoła od kilku lat mieści się wystawa, po której obejrzeniu ks. Józef Tischner napisał: „Moja reakcja jest taka: prawdziwy Oświęcim jest tutaj. I to właściwie wszystko, co mogę powiedzieć”. czy można pisać o czymś, co jest tkwiącym od lat w pamięci obrazem, tytułową kliszą, a zarazem – świadectwem, według towarzyszą-cych tej wystawie słów Zbigniewa Herberta? Przerażającym i zatrważającym świadectwem tego, jak zły i jak wspaniały może być człowiek. Autor wystawy napisał: „[...] to nie wystawa – nie sztuka, nie obrazy, a słowa zamknięte w ry-sunku. […] Sztuka jest bezradna wobec tego, co człowiek zgotował człowiekowi”.

harMęŻe, wystawa „Klisze pamięci”

Labirynt obrazów wywołanych z pamięci i od-tworzony w kościelnych podziemiach wciąż się powiększa. Rysowane ołówkiem prace, rzadko wzbogacone kolorem, zapełniają ściany, a to-warzyszą im rekwizyty obozowej codzienności. Drobne detale – kamienie i potłuczone szyby – tworzą niezwykle sugestywną atmosferę. Po-głębia ją panująca tutaj cisza.Marian Kołodziej, autor wystawy, jest sceno-grafem, absolwentem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, profesorem. Był także więź-niem nr 432 Kl Auschwitz. Trafił tam jako kil-kunastoletni chłopiec z pierwszym transportem więźniów. żył w obozie od pierwszego dnia jego istnienia do końca. Niemcy prowadzili przeciw niemu długie śledztwo poprzedzające wyrok śmierci za przerysowywanie planów obozu dla aliantów. Nie zdążyli wykonać wyroku. Marian Kołodziej przejął swoje nazwisko po zmarłym więźniu. Nigdy nie ujawnił swej prawdziwej tożsamości.

przez pięćdziesiąt lat milczał na temat swojej obozowej przeszłości. Wskutek ciężkiej choro-by w połowie lat 90. rozpoczął rysowanie. Stało się ono dla niego walką o życie. A potem obo-wiązkiem i spełnieniem przyrzeczenia danego kolegom w obozie. „To list starego człowieka do samego siebie sprzed 55 lat. Również hołd tym wszystkim, którzy spopieleni – odeszli”.„śpię i widzę ten zmasowany atak wielogło-wej Bestii, koni, smoków, gadów […]. Jest jak w Biblii. Czterech jeźdźców, Wszetecznica, plagi z nieba. Wszystko posłuszne wersetom Apoka-lipsy św. Jana, choć zostało wtłoczone w obóz, w realia obozu. Sami tę Apokalipsę stworzyli-śmy w sobie, dla siebie. I dzisiaj śnię tak samo i to samo...” (M. Kołodziej)

harmęże, situated in the Oświęcim Valley, is worth a visit as it is the home to the Church of the Immaculate Virgin, and a Franciscan monastery, the latter running the Saint Maxi-milian Centre. the church’s crypt holds an exhibition which prompted priest Józef Tischner to say: “My im-pression is this: It is here that the real Ausch-witz Concentration Camp is found. This is all I am able to say”. Indeed it is not easy to speak of something which sticks to one’s memory as the “plate” in the title, a film of images, and a testimony – in the words of Zbigniew Herbert, which accom-pany the exhibition – a terrible testimony of how evil and how virtuous a human being can be. In the words of the author of the display: “[…] this is not an exhibition – this is not art, not pictures but words embedded in drawing. […] Art is useless in the face of what one man has brought upon another”.the labyrinth of images lifted from the memory and recreated in the church’s dungeons con-tinues to grow. Drawings in pencil, with hardly any colour, fill the walls, and they are accom-panied with the props of everyday life in the concentration camp. Details such as stones and broken glass are very powerful, and the sombre mood is enhanced by the absolute silence that envelops the place.Marian Kołodziej, the author of the exhibi-tion and a professor, is a stage designer who

“Images from Memory” Exhibition in harMęŻe

graduated from the Kraków Academy of Fine Arts. He was also prisoner number 432 of the Auschwitz concentration camp. He was brought there, a teenage boy, with the first “batch” of prisoners. He lived in the camp throughout its infamous existence, from day one, until the end. The Nazis held a lengthy trial against him, concluding with a death sentence, for tracing the plans of the camp for the Allied Forces. The execution never took place. Marian Kołodziej took on the name of a dead prisoner, and he never admitted his true identity. For 50 years he remained silent on the subject of his past in the concentration camp. When he fell seriously ill in mid-1990s, he started to draw – and drawing helped him fight to remain alive. later it became his duty, and the fulfil-ment of an oath given to his camp compan-ions. “This is a letter of an old man to himself of 55 years ago. And a homage to all those who departed – burnt to ashes.”“I am asleep and see the charge of the many-headed Beast, the horses, the dragons, the reptiles […]. It is like in a Bible. The Four Horse-men, the Whore, plagues from the Heavens. All in accordance with St John’s Apocalypse, but embedded in the camp and its reality. We have created this Apocalypse ourselves, within ourselves, for ourselves. And today I dream the very same dream, again and again...” (M. Kołodziej)


Sądecki Park Etnograficzny znajduje się na te-renie dawnej wsi Falkowa, obecnie włączonej w obszar Nowego Sącza. Początki skansenu sięgają 1965 r., kiedy to jego organizację za-inicjowała dr Hanna Pieńkowska, pełniąca wówczas funkcję konserwatora wojewódz-kiego. Gromadzenie obiektów na terenie ok. dwudziestu hektarów rozpoczęto w 1968 r., a otwarcie pierwszej części skansenu nastąpiło w 1975 r. Park jest oddziałem Muzeum Okręgo-wego w Nowym Sączu. Prezentuje zabytki kul-tury ludowej głównych grup etnograficznych Sądecczyzny: lachów Sądeckich, Pogórzan, Gó-rali Sądeckich, Łemków i Cyganów Karpackich.ozdobą sądeckiej ekspozycji jest stojący w jej centralnym punkcie, drewniany dwór z Rdzawy. Ten XVII-wieczny budynek zawiera w swoich wnętrzach polichromie o tematyce sakralnej. Dwór należał do Stanisława Baranowskiego, który udostępnił go kanonikom regularnym z Trzciany. Zakonnicy przebudowali go we-dług własnych potrzeb i pozostawili po sobie wspomniane malowidła. Zatynkowane w póź-niejszym czasie, zostały odkryte w 1969 r., kiedy dwór rozbierano, by przetransportować go do skansenu. Jest on jednym z nielicznych drewnianych dworów, w których zachowały się polichromie z 2. poł. XVII w.

NoWy Sącz, Sądecki Park Etnograficzny

Nieopodal dworu stanął rzymskokatolicki koś-ciół pw. świętych Apostołów Piotra i Pawła, przeniesiony z Łososiny Dolnej. Budynek od-tworzono pod koniec 2003 r. według stanu pierwotnego (niewielkie uzupełnienia elemen-tów konstrukcyjnych, nowe oszalowanie ścian i gontowe pokrycie dachu), a we wrześniu 2004 r. przywrócono go uroczyście do kultu.kościół wzniesiono w 1739 r. staraniem ów-czesnego proboszcza, ks. Piotra Przedborskie-go, w miejscowości Jakóbkowice, włączonej w połowie XX w. do sąsiedniej Łososiny Dolnej. Jest to drewniana, jednonawowa świątynia, z prostokątnym prezbiterium oraz kwadratową wieżą od strony zachodniej, dobudowaną w 2. poł. XVIII w. Prezbiterium i nawę otaczają sobo-ty. Wnętrze kościoła zdobi polichromia figural-no-ornamentalna z 1966 r., projektu Marii Rit-ter. Na parapecie chóru widoczne są malowane sceny alegoryczne z 2. poł. XVIII w. Późnobaro-kowy ołtarz główny z grupą Ukrzyżowania oraz ołtarze boczne pochodzą z poł. XVIII w. W parku znajduje się także XVIII-wieczna, łem-kowska cerkiew greckokatolicka pod wezwa-niem św. Dymitra Męczennika. Przeniesiona ze wsi Czarne, od lipca 2004 r. ponownie funk-cjonuje jako miejsce kultu.

the Regional Ethnographic Park in Nowy Sącz (Sądecki Park Etnograficzny) covers the area of the former Falkowa village, today part of Nowy Sącz. The idea for this open-air museum arose in 1965 when Doctor Hanna Pieńkowska, then Regional Heritage Preservation Officer, pushed for its establishment. Work commenced in 1968 and covered an area of about 20 hectares with the first section of the Park being inaugu-rated in 1975. The park is a department of the District Museum in Nowy Sącz and presents the folk art heritage of the key ethnic groups in the Sącz region (Sądecczyzna): lachowie of the Sącz Region, Pogórzanie, highlanders of the Sącz Region, lemkos, and Carpathian Roma.the pride of the collection, a wooden manor house from Rdzawa, stands in the centre of the park. The interiors of this 17th-century building conceal colourful murals upon religious themes. The manor belonged to Stanisław Baranowski, who presented it to the canons regular of Trzciana. The monks adapted the house to suit their needs, and they left behind the above-mentioned polychromes. later covered with

plaster, the paintings were discovered again in 1969 when the building was carefully disman-tled before it was transferred to the open-air museum. It is one of the few manors in which colourful murals dating to the second half of the 17th century were preserved. Situated near the manor is the Roman Catho-lic Church of St Peter and St Paul the Apostles, brought here from Łososina Dolna. The build-ing was recreated in its original condition at the end of 2003 (only minor replacements were necessary, also the planks lining the outer walls and the shingles were replaced), and in Sep-tember 2004 it was officially re-inaugurated as a working church. the church was erected in 1739, by the ef-forts of Father Piotr Przedborski, parish priest in Jakóbkowice village, incorporated into the neighbouring Łososina Dolna in mid-20th cen-tury. It is a timber, one-aisle church with a rec-tangular presbytery and a square tower to the west, added in the second half of the 18th cen-tury. Soboty – a sheltered gallery surrounds the chancel and the nave. The interior is decorated

Regional Ethnographic Park in NoWy Sącz with part-figurative, part-ornamental colourful mural from 1966, designed by Maria Ritter. In the parapet of the choir, allegorical scenes can be seen, dating to the second half of the 18th century. The late Baroque main altar with the Crucifixion group, as well as side altars, date to the mid-18th century. the park features the 18th-century lemko Uniate Church of Saint Dimitri the Martyr, brought from Czarne near Gorlice, it has been in use by the local congregation since July 2004.


Miejscowość Stróże jest położona w połowie drogi między Gorlicami a Nowym Sączem. W od-ległości ok. dwóch kilometrów od centrum Stróż w kierunku północnym, po prawej stronie drogi do Bobowej, znajduje się „Sądecki Bartnik”. Roz-łożony jest wśród łagodnych wzgórz porośnię-tych lasem i sadami. Jest tutaj nie tylko Muzeum Pszczelarstwa z bogatą kolekcją uli, ale i Gospo-darstwo Pasieczne produkujące miód. „Sądecki Bartnik” powstał w 1991 r., ale jego gospodarz, Janusz Kasztelewicz, zajmuje się działalnością pszczelarską od 1973 r. Gospo-darstwo Pasieczne posiada około 1000 rodzin pszczelich dostarczających miodu, a oprócz tego skupuje miód, pozyskuje mleczko oraz inne pszczele produkty i eksportuje je za grani-cę. „Sądecki Bartnik” wydał także kilka książek o tematyce pszczelarskiej i od kilku lat zdoby-wa nagrody na kongresach Międzynarodowej Organizacji Pszczelarskiej „Apimondia”.

StróŻe, Muzeum Pszczelarstwa „Sądecki Bartnik” od 2000 r. można tutaj oglądać unikalny zbiór ponad stu uli, zgromadzony w większości przez krakowskiego kolekcjonera Bogdana Szymu-sika, a opisany przez pracowników Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Zabytkowe ule, malowniczo rozmieszczone pośród owocowych drzew pochodzą z terenu całej Polski oraz z za-granicy. Są tu jedne z najstarszych uli – kłody z pnia drzewa, leżące lub stojące, mieszczące jedną lub kilka rodzin. Osobną grupę stanowią niezwykle pomysłowe ule rzeźbiarskie: ul-mnich z tynieckiego klasztoru, ul-diabeł czy ul-święty Ambroży. Proste w formie i nowocześniejsze ule ramowe zadziwiają bogactwem form i zdobień: ule architektoniczne w kształcie góralskich cha-tek i kościółków, ule zadaszone strzechą i zdo-bione zabawnymi scenkami oraz sentencjami. Zbiór uli wzbogacają wykonane przez Szymusi-ka, drewniane tabliczki z cytatami i informacja-mi na temat miodu.

kolekcji uli towarzyszy zgromadzony w chatach wystawowych zbiór narzędzi pracy pszczela-rza: ubrań, ramek, podkurzaczy pasiecznych, zabytkowych wirówek do odzyskiwania mio-du z plastrów. Znajduje się tutaj nawet au-tentyczne leziwo, czyli uprząż z lin i pasów używana przez bartników do wspinania się na wysokie drzewa.Na terenie skansenu i gospodarstwa rozmiesz-czonych jest wiele rzeźb, najczęściej zwią-zanych z pszczelarstwem, np. św. Ambroży – patron pszczelarzy. Dzięki zgromadzonym w skansenie eksponatom można prześledzić długą i bogatą historię słodkiego przysmaku.

Sądecki Bartnik Apiculture Museum in StróŻeStróże lies half way between Gorlice and Nowy Sącz. Approximately 2 km north of its establish-ment, to the right on the Bobowa road, Sądecki Bartnik apiculture centre is located. Stretching among rolling hills covered with woodland and orchards, it contains an Apiculture Museum with an impressive collection of beehives as well as an active honey-producing apiary. Sądecki Bartnik was established in 1991, but its custodian, Janusz Kasztelewicz, has been keep-ing bees since 1973. The apiary consists of some 1000 honey-producing bee families. It also buys locally produced honey, royal jelly, and other bee products, which are subsequently exported abroad. Sądecki Bartnik has published several books on apiculture and been granted awards at congresses of the Apimondia International Federation of Beekeepers’ Associations. Since 2000, a unique collection of over 100 his-torical beehives can be admired here, most of these put together by a collector from Kraków, Bogdan Szymusik, and described by the staff of the Kraków Ethnographic Museum. Historic beehives, picturesquely scattered among the trees in the orchard, have been brought here from all over Poland, and some even from abroad. Some of the oldest beehives are fea-tured – parts of tree trunks, vertical or horizon-tal, housing one or more families of bees. There is a group of extremely inventive beehive stat-ues: shaped like a monk from the Tyniec mon-astery, or a devil, or St Ambrose. More simple and modern frame beehives astonish the visi-tor with a variety of forms and decorations: you may find architectural beehives fashioned like mountain chalets and churches, or thatched beehives adorned with funny scenes and max-ims. The collection is enhanced with wooden plaques, hand-made by Szymusik, bearing in-teresting quotations and facts about honey.the collection of beehives is supplemented by beekeeper’s tools and clothes, frames, bellows and antique devices for extracting honey from the honeycomb, displayed around the cottages. The collection features an authentic leziwo, a harness consisting of lines and leather belts, which beekeepers used when climbing tall trees. Throughout the compound are numer-ous statues, most of them connected with the apiculture theme, such as St Ambrose – patron saint of beekeepers. the open-air museum presents the long and in-teresting story of this sweet delicacy illustrated by historical objects.


znana ze swych uzdrowiskowych walorów, le-żąca u stóp Pienin Szczawnica zawdzięcza częś-ciowo swoją sławę węgierskiemu rodowi Sza-layów. Kiedy w 1828 r. miasteczko znalazło się w ich rękach, Józef Szalay, wykorzystując miej-scowe źródła, urządził tutaj kurort w „szwaj-carskim stylu”. W swoim testamencie przeka-zał Szczawnicę Akademii Umiejętności, która w 1909 r. sprzedała ją hrabiemu Stadnickiemu z Nawojowej. Szczawnica stała się modnym ku-rortem w latach międzywojennych i po II wojnie światowej, kiedy bywali tu m.in. prof. Juliusz Kleiner, Ada Sari czy Sława Przybylska.przybyły w 1919 r. do szczawnickiego uzdrowi-ska malarz i etnograf Konstanty Kietlicz-Rayski, podobnie jak wielu bywających tutaj artystów, widział konieczność ratowania ginącej już wów-czas kultury górali pienińskich. Jako pierwszy podjął próbę zorganizowania przeznaczonego na ten cel muzeum. Do współpracy włączył się pisarz Jan Wiktor. Jednak pomimo wielu starań do lat 50. XX w. nie udało się utworzyć muzeum pienińskiego. Dopiero w 1957 r., po pierwszym zebraniu Pie-nińskiego Oddziału Towarzystwa Miłośników Kultury i Sztuki Góralskiej, grupa zainteresowa-nych tych pomysłem górali szczawnickich zaczę-ła gromadzić eksponaty do przyszłego muzeum. Dwa lata później dyrekcja Uzdrowiska Szczaw-nica przekazała na zbiory trzy sale w XIX-wiecz-nym Dworcu Gościnnym. Uroczystego otwarcia Muzeum dokonano w maju 1959 r. trzy lata później modrzewiowy budynek Dwor-ca spłonął, a uratowane zbiory umieszczono w willi „Pałac”. W lipcu 1972 r. nastąpiło po-nowne otwarcie Muzeum Pienińskiego. Dzie-sięć lat później Muzeum nadano imię Józefa Szalaya i włączono je do Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu. Muzeum Pienińskie mieści się w zachodniej pierzei placu J. Dietla i zajmuje pierwsze pię-tro XIX-wiecznej willi „Pałac”, która do 1939 r. funkcjonowała jako hotel. W dziale etnogra-ficznym prezentowana jest regionalna archi-tektura i wyposażenie wnętrz dawnych domów góralskich. Pokazane są tutaj także stroje gó-rali szczawnickich. Pośród różnych eksponatów w części dotyczącej sztuki ludowej najbardziej interesujące są malowane godła domów, któ-re niegdyś wisiały na nich zamiast numerów. W dziale historycznym prezentowane są dzie-je Szczawnicy oraz sylwetki związanych z nią osób, m.in. pokój poświęcony Janowi Wikto-rowi, pisarzowi, publicyście i malarzowi, który wytrwale dążył do utworzenia muzeum.

SzczaWNIca, Muzeum Pienińskie im. Józefa Szalaya

celebrated for its spa qualities, located in the foothills of Pieniny, Szczawnica partly owes its fame to the Hungarian Szalay clan. When in 1828 they acquired the town, Józef Szalay falling upon local mineral springs organised a ‘Swiss-style’ spa resort. In his will, he bequeathed Szczawnica to the Academy of Sciences, which sold it in 1909 to count Stadnicki of Nawojowa. Szczawnica became a fashionable resort be-tween the wars as well as after the second world war, and was frequented by Professor Juliusz Kleiner and the actresses Ada Sari and Sława Przybylska, among numerous others.Like many other artists who visited Szczaw-nica, the painter and ethnographer Konstanty Kietlicz-Rayski, who arrived here in 1919, thought it essential to preserve the culture of Pieniny highlanders, which seemed threatened with extinction. He was the first to attempt to organise a museum for the purpose, later aided by the writer Jan Wiktor. In spite of their efforts, the museum was not opened until 1950s. It was only in 1957, after the first meeting of the Pieniny Section of the Highlander Art and Culture Society, that a group of locals started collecting objects for the future museum. Two years later, the management of Szczawnica Spa designated three rooms in the 19th-century

Hospitality Inn for the exhibition. The opening of the museum was celebrated in May 1959. three years later, the larch-wood building of the inn burnt down, and the salvaged col-lection was placed in the ‘Palace’ villa. In July 1972, the Pieniny Museum reopened. Ten years later it assumed the name of Józef Szalay and was incorporated into the District Museum in Nowy Sącz. Muzeum Pienińskie is located at the western end of Józef Dietl Square, and occupies the first floor of the 19th-century ‘Palace’ villa, which served as a hotel until 1939. The ethno-graphic section presents regional architecture and interiors of old highlanders’ dwellings, as well as their traditional costumes. Among the folk art collection, note the painted emblems, which in the old days were placed on the houses instead of numbers. In the historical section, the annals of Szczawnica and profiles of its key inhabitants were presented, includ-ing Jan Wiktor, a writer, journalist, and painter, who relentlessly campaigned for the estab-lishment of the Museum.

Józef Szalay Museum of the Pieniny Mountains in SzczaWNIca


Szczucin istniał jako wieś rycerska już na po-czątku XIV w. Między XIV a XVI w. należał on do Pacanowskich herbu Jelita, później do Stra-domskich (XVI-XVIII w.), a w XIX w. do Hussa-rzewskich i lubomirskich. Na początku XVIII w. wykształcił się w centrum osady układ urba-nistyczny z rynkiem. Szczucin prawdopodob-nie miał wówczas prawa miejskie i był znany jako ośrodek rzemieślniczy oraz handlowy. Po rozbiorach znalazł się on tuż przy granicy zaborów, odcięty od terenów na lewym brzegu Wisły, co spowodowało jego powolny upadek. Szczucin rozwinął się po II wojnie światowej, kiedy ulokowano tutaj zakłady przemysłowe oraz ośrodki wypoczynkowe nad przepływają-cą opodal Wisłą. Najbardziej atrakcyjnym i niezwykłym miej-scem w Szczucinie jest Muzeum Drogownictwa. Pomysł jego utworzenia narodził się w 1982 r. Początkowo Muzeum mieściło się w budynku obwodu drogowego w Szczucinie, przy Rejo-nie Dróg Publicznych w Tarnowie. W ostatnich kilku latach, na otoczonej lasem parceli o po-wierzchni dwóch hektarów, wzniesiono intere-sujące architektonicznie budynki Muzeum oraz urządzono ekspozycję.główna bryła Muzeum przypomina swoim kształtem konstrukcję mostu: to dwie wieże połączone łukowym przęsłem. Obok budynku, na niewielkim wzniesieniu, znajduje się skan-sen maszyn drogowych. Jego oś stanowi od-cinek ok. kilometra, wykonany z nawierzchni brukowej i wyposażony w oryginalne elementy dróg: znaki, krawężniki, przepusty, kratki ście-kowe, pachołki, słupki kilometrowe. Wzdłuż tego ciągu drogowego wykonane zostały frag-menty różnych rodzajów nawierzchni stosowa-nych w drogownictwie, na których ustawiono maszyny drogowe: walce konne, parowe i spa-linowe, ciągniki, kruszarki, spycharki itp. W salach ekspozycyjnych zgromadzono wiele fotografii i dokumentów oraz narzędzi służą-cych do robót drogowych i mostowych (kilofy, oskardy, łopaty, taranki itp.). Znajdują się tutaj również przyrządy pomiarowe, np. busola z koń-ca XVIII w., niwelatory, teodolity, taśmy, piony, komplet lamp do oświetlania robót drogowych oraz modele mostów i wiaduktów, projekty, rysunki i mapy. Aby pokazać sposób użycia tych przyrządów, włączono je w zaaranżowane scenki rozgrywające się na tle czarno-białych, powiększonych fotografii. Można tutaj również obejrzeć wyposażenie dróżnika i umundurowa-nie pracownika służby drogowej.

SzczucIN, Muzeum Drogownictwa

Szczucin is known to have already existed as a knights’ village in the early 14th century. Between the 14th and 16th centuries it be-longed to the Pacanowski family of the Jelita coat-of-arms, later (between the 16th and 18th centuries) to the Stradomskis, and in the 19th century, to the Hussarzewski and lubomirski families. At the beginning of the 18th century, in the centre of the settlement, the outline of a town with a square was laid out. Szczucin most probably had already had its town rights granted by then, and it was a well-known cen-tre of crafts and commerce. After the partitions, it found itself near the border, cut off from the lands on the left bank of the Vistula (Vistula) river, which prompted its decline. The town developed again after the second world war, when production factories were located there, while a holiday resort grew up on the banks of the nearby Vistula. the most attractive and remarkable sight in Szczucin is the Museum of Roads. The idea was first conceived in 1982. Originally, the museum was accommodated in the quarters of the Szczu- cin Road Administration. Over the last few years, on a plot of over 2 hectares surrounded by woodland, interesting new buildings were designed, and an exhibition was prepared.

the main body of the museum resembles a bridge: it consists of two towers connected by an arched span. Next to the building an open-air exhibition of road construction machines was placed on a small mound. The one-kilometre-long axis of the exhibition is a paved road with original, real-life elements of road signs, kerbs, culvert openings, manhole covers, cones and mileage posts. Along the road we find fragments of surfaces used in road engineering, with roadwork machines placed upon them: horse-drawn rollers, steam-rollers and internal-combustion rollers, tractors, crushers, bulldozers, and so forth.exhibition rooms feature numerous photo-graphs and documents as well as tools used in bridge and road construction (pickaxes, shovels, spades, rams, and the like). you will also find measuring instruments, for instance a late 18th-century compass, Abney levels, theodolites, measuring tapes, plumb-lines, sets of lights for illuminating road works as well as models of bridges and viaducts, designs, drawings, and maps. In order to explain their use more effec-tively, they were incorporated into scenes set against the background of enlarged black-and-white photographs. A railway trackman’s outfit and the uniform of a road guard complete the display.

Museum of Road Construction in SzczucIN


tarnów przez stulecia był miastem prywatnym, jednak w 1787 r. książę Eustachy Sangusz-ko zrzekł się władzy nad miastem. Wówczas władze zaborcze uczyniły Tarnów ośrodkiem administracji. Umieszczono tu m.in. siedzibę biskupstwa, powołanego do administrowania tą częścią diecezji krakowskiej, która po pierw-szym rozbiorze znalazła się w granicach mo-narchii austro-węgierskiej. Diecezja tarnowska powstała w 1786 r.W bliskim sąsiedztwie tarnowskiej katedry mieści się założone w 1888 r. Muzeum Die-cezjalne w Tarnowie, najstarsza tego typu in-stytucja w Polsce. Powstało dzięki inicjatywie ówczesnego rektora Seminarium Duchownego, ks. Józefa Baby, i mieściło się w budynku se-minarium. W okresie międzywojennym zbiory muzealne znajdowały się w ratuszu miejskim, a obecnie Muzeum zajmuje zabytkowe, XVI-

tarNóW, Muzeum Diecezjalne

-wieczne kamieniczki: dawną Akademiolę, Dom Mikołajowski z 1524 r. oraz Dom Mansjonarzy i Scholasterię.Najcenniejszym zbiorem Muzeum są dzieła gotyckiej rzeźby i malarstwa z terenu Mało-polski. Eksponaty te pochodzą w większości z kościołów i wsi diecezji tarnowskiej. Dzięki temu, że trafiły do Muzeum uniknęły znisz-czenia lub kradzieży. Jednym z cenniejszych obiektów jest pochodzący ze Starego Sącza obraz Opłakiwanie Chrystusa z ok. 1470 r., po-łączony z późniejszymi (ok. 1500) skrzydłami, również wywodzącymi się ze Starego Sącza, a przedstawiającymi św. Kingę i św. Klarę w habitach. Jest to najstarszy przykład ma-larstwa tablicowego (malowanego na desce) z przedstawieniem św. Kingi. Równie intere-sujące są skrzydła tryptyku z Kasiny Wielkiej, słynne Zdjęcie z Krzyża pochodzące z Chom-

ranic oraz obraz Matki Bożej z goździkiem, przeniesiony tu z kościoła na Górze św. Mar-cina pod Tarnowem.Drugim ważnym działem Muzeum jest zbiór tkanin kościelnych od czasów średniowiecza aż po XIX w. Znaleźć tu można niezwykłe boga-ctwo ornatów, stuł, kap, obrusów i palek, które zadziwiają precyzją wykonania. zbiory Muzeum Diecezjalnego zostały w XX w. wzbogacone o dwie nowe kolekcje. W 1957 r. Norbert lippóczy, Węgier z pochodzenia, po-darował Muzeum zbiór sztuki ludowej, głów-nie europejskiej. Z okazji jubileuszu 100-lecia Muzeum, w 1988 r., trafiły tu natomiast dzieła sztuki z ok. 1900 r.: płótna wybitnych mala-rzy (m.in. Jacka Malczewskiego i Vlastimila Hofmana), a także zbiór porcelany i zegarów. Przekazała je Muzeum tarnowska kolekcjoner-ka, Olga Majewska.

having been a private city for centuries, Tarnów was turned into an administrative centre by Austrian authorities after Duke Eustachy San-guszko in 1787 abdicated his authority over the city. It also became the seat of a bishopric, appointed to manage the part of the Kraków diocese that fell within the borders of the Aus-tro-Hungarian Empire after the First Partition of Poland (1772). The Diocese of Tarnów was cre-ated in 1786. the Diocesan Museum, established in 1888 – the oldest museum of this kind in Poland – is located next to Tarnów’s cathedral church. Its establishment was promoted by the Seminary Vice-chancellor at the time, Reverend Józef Baba. Originally, the museum was accommodated in the seminary building. Between the world wars, the museum collection was transferred to the town hall, and today it is displayed in historical 16th-century tenement houses: the Akademiola (the first school building in Tarnów), ‘Mikołaj’s House’ of 1524, the Missionaries’ House and the Scholasteria.gothic sculptures and art from the Małopolska region are the most precious pieces in the collection. Most of the exhibits come from the churches and villages of the Tarnów dio-cese. In many cases, their transfer to the mu-seum saved them from devastation or robbery.

The triptych of ‘lamenting the Christ’, dating to approx. 1470, is one of the most precious show-pieces. The original central painting was later connected to (c. 1500) side panels that also originated around Stary Sącz and presenting St Kinga and St Clare dressed in monastic vest-ments. It is the oldest known panel painting (i.e. on wooden board) representation of St Kinga. Equally precious are the famous Descent from the Cross from Chomranice, and the painting of Virgin Mary with a carnation, brought here from the Church of St Marcin on the Mountain near Tarnów.another important collection of the museum contains liturgical robes from the Middle Ages to the 19th century. It boasts a wealth of fine decorated chasubles, stoles, copes, altar cloths and palls. In the 20th century the Diocesan Museum acquired two new collections. In 1957, Nor-bert lippoczy, who was of Hungarian descent, presented his collection of European folk art. In 1988, on the 100th anniversary of its existence, the museum received a collection of early 20th- -century art, mostly paintings by famous art-ists (Jacek Malczewski, Vlastimil Hofman and others). The museum also gained fine porcelain showpieces and clocks. The latter were donated by Olga Majewska, a Tarnów art collector.

Diocesan Museum in tarNóW


Muzeum Etnograficzne zostało utworzone jako osobny oddział Muzeum Okręgowego w 1984 r., chociaż zbiór etnograficzny wyodrębniono z jego zasobów już w 1976 r. Jest jednym z sześciu od-działów Muzeum Okręgowego. Mieści się w par-terowym budynku dawnego zajazdu podmiej-skiego, pochodzącym z 2. poł. XVIII w. Muzeum ma w swoich zbiorach kolekcję rze-miosła, sztuki ludowej, strojów regionalnych, a także przedmiotów codziennego użytku. Re-gion, z którego pochodzą eksponaty, obejmuje kilka grup etnograficznych. Należą tu Krako-wiacy Wschodni, grupa Pogórzan z zachodniej część Pogórza Ciężkowickiego, ludność podgór-ska z Pogórza Wielicko-Bocheńskiego i grupa lachów Sądeckich.Wśród zorganizowanych przez muzeum w ostatnich latach wystaw warto wymienić prezentowane w 2001 r. „Tradycyjne rzemiosła regionu”. Pokazane zostały wówczas warszta-ty rzemieślnicze wraz z pełnym wyposażeniem używanych w nich narzędzi, a także produko-wane przez nie wyroby. Można było zobaczyć wnętrze kuźni, warsztat garncarski, kołodziej-ski, rymarski, stolarski, tkacki, koszykarski, powroźniczy. Niezwykle ciekawa była również wiosenna wystawa z 2004 r., pod nazwą „lu-dowe przeżywanie Pasji”. Zgromadzone na niej

tarNóW, Muzeum Etnograficzne

eksponaty, niezwykle ekspresyjne i bar-wne, ukazywały ludowe zwyczaje związa-ne z okresem przedwielkanocnym.W muzeum odbywają się też imprezy cy-kliczne, prezentowane na dziedzińcu przed budynkiem. Pod nazwą „Rytmy roku” kryją się etnograficzne rejestracje obyczajów lu-dowych, styczniowy „Tarnowski karnawał” przypomina tradycje kolędnicze, wiosenne „Malowane kamienice” promują ludowe malarstwo z okolic Zalipia, we wrześniu prezentowane są obyczaje żniwne i do-żynkowe, a cykl zamykają „Adwentowe posiady” w grudniu, nawiązujące do zapo-mnianych obyczajów adwentowych. Muzeum Etnograficzne w Tarnowie posia-da ponadto jedyny w Polsce zbiór cygano-logiczny. Gromadząca dokumentację hi-storii i kultury Cyganów kolekcja powstała w 1979 r. Oprócz stałej wystawy poświę-conej tradycji i historii Romów, w maju, sierpniu i październiku organizowane są imprezy cykliczne związane z obyczajami cygańskimi. Jest to „Cygańskie lato” z og-niskiem, kilkudniowa wędrówka wozami taborowymi z Tarnowa do Szczurowej („Tabor Pamięci”) oraz kończąca sezon „Cygańska Jesień”.

the Ethnographic Museum was established as a separate division of the District Museum in 1984, even though the ethnographic collection was already set apart in 1976. It is one of six divisions of the District Museum, located in a single-storey building of a former suburban inn dating to the second half of the 18th century. the Museum boasts a collection of folk crafts and artworks, regional costumes and everyday objects. The region from which they originate belongs to several ethnic groups, including East-ern Krakowianie, Pogórzanie from the western part of the Pogórze Ciężkowickie as well as the people of the Pogórze Wielicko-Bocheńskie and lachowie from the Sącz Region.among the exhibitions the museum has pre-pared in the recent years, the 2001 exhibition on the “Traditional crafts of the region” was particularly successful. Craft workshops were shown with the full array of furnishings and tools, accompanied by the objects they pro-duced. The displays included the interior of a smithy, as well as the workshops of a potter, a wheelwright, a saddler, a carpenter, a weaver, a basket-maker, and a rope-maker. In Spring 2004, another very interesting exhibition was organised, presenting the “Popular experience

of the Passion”. Expressive and colourful ex-hibits told the story of folk traditions for lent, leading up to Easter. the museum puts on a cyclical programme of outdoor events presented in the courtyard. These include “The rhythms of the year”, reg-istering ethnic customs of the region, “The Tarnów Carnival” in January, reconstructing the culture of carolling, the “Painted houses” in the spring, promoting the folk art of the Zali-pie region, September harvest home rites and – last but not least – the “Advent socials” in December, recalling the forgotten pre-Christ-mas traditions. the Ethnographic Museum in Tarnów boasts the only Roma, or Gypsy-theme collection in Poland, started in 1979. Besides the permanent display on the customs and history of the Roma people, every May, August, and October, events are organised presenting the customs and tra-ditions of the Roma people. “The Roma Sum-mer” features a bonfire party and a several-day wandering in typical Romany-camp carriages from Tarnów to Szczurowa (“The Romany Cara-van of Memory”), and the season concludes with “The Roma Autumn.”

Ethnographic Museum in tarNóW


Muzeum Okręgowe w Tarnowie, wcześniej na-zywane Miejskim, działa od 1927 r. Gromadzi dzieła sztuki i rzemiosła artystycznego, a także dokumenty związane z historią miasta i regio-nu. Zbiory Muzeum Okręgowego mieszczą się w jego siedzibie w ratuszu, a także w dwóch przyrynkowych, podcieniowych kamieniczkach. Pośród wielu cennych i ciekawych zabytków znajduje się w jego zbiorach także dziesięć frag-mentów Panoramy siedmiogrodzkiej. kiedy w 1896 r. w Budapeszcie wystawiono Pa-noramę racławicką namalowaną przez Wojcie-cha Kossaka, Jana Stykę i kilku innych malarzy, tak spodobała się ona Węgrom, iż postanowili mieć podobny obraz. Jego namalowanie powie-rzyli Janowi Styce. Panorama miała w zamierze-niu przedstawiać któreś z wydarzeń powstania węgierskiego 1848-1849 i uświetnić pięćdzie-siątą rocznicę jego wybuchu. Styka wybrał jed-ną z ważniejszych bitew powstania – zdobycie Sybinu w Siedmiogrodzie, w której uczestniczył gen. Józef Bem. Do zespołu mającego namalo-wać obraz zaprosił Tadeusza Popiela, Zygmun-ta Rozwadowskiego i Michała Wywiórskiego, trzech artystów węgierskich: Tihamera Margi-taya, Pala Vago i Belę Spanyi, oraz Niemca, leo-polda Schonchen. Prace rozpoczęto we lwowie w kwietniu 1897 r. Po pięciu miesiącach pano-rama mierząca piętnaście metrów wysokości i sto dwadzieścia długości była gotowa.obraz nazywano początkowo Bem i Petöfi, gdyż głównymi postaciami są gen. Bem i jego adiutant, poeta i rewolucjonista Sandor Petöfi, lub też Bitwa pod Sybinem. Jednak przyjęła się nazwa Panorama siedmiogrodzka. Po namalowaniu płótno pokaza-no we lwowie, a pod koniec 1897 r. przewieziono do Budapesztu. Tam umieszczono je w pawilonie parku Varosliget. Publiczność węgierska niezwy-kle tłumnie odwiedzała pawilon i chwaliła obraz, jednak krytycy mieli odmienne zdanie. Nie wia-domo dlaczego, obraz niedługo potem powrócił do Polski i od 1907 r. był wystawiany w pawilonie przy ul. Karowej w Warszawie. później obraz podzielono na mniejsze sce-ny i sprzedano. Każdą część płótna Jan Styka sygnował własnym podpisem. Pierwsza z od-nalezionych części Panoramy siedmiogrodzkiej pojawiła się w 1977 r. w jednym z krakowskich antykwariatów. Od tego czasu Muzeum Okrę-gowe rozpoczęło poszukiwania kolejnych czę-ści. W sumie udało się odnaleźć dwadzieścia cztery fragmenty, z których dziesięć znajduje się w posiadaniu tarnowskiego Muzeum.

tarNóW, „Panorama siedmiogrodzka” w Muzeum Okręgowym

the Tarnów District Museum, previously the Municipal Museum, has existed since 1927. It has been accumulating works of art and local crafts as well historical documents connected with the city and the region. The collection is displayed in the Museum’s quarters in the Town Hall and in two tenement houses in the mar-ket square. Among many valuable and curious objects in the collection, ten fragments of the “Transylvanian Panorama” can be admired here.When in 1896 the “Racławice Panorama” painted by Wojciech Kossak, Jan Styka and sev-eral other artists was shown in Budapest, the Hungarians liked it so much that they decided to commission a similar canvas. The task was entrusted to Jan Styka. The panorama was sup-posed to depict one of the important events of the Hungarian Uprising of 1848-1849, and to honour the 50th anniversary of its outbreak. Styka chose one of the most important battles of the uprising – the capture of Sibiu in Tran-sylvania, aided by the Polish general Józef Bem. He invited Tadeusz Popiel, Zygmunt Rozwadowski and Michał Wywiórski, three Hungarian artists – Tihamer Margitay, Pal Vago and Bela Spanyi – as well as a German, leopold Schönchen, to collaborate with him in this ambitious project.

The work was commenced in lviv in April 1897, and five months later the 15-metre-tall and 120- -metre-long panorama was completed. Initially the canvas was known as “Bem and Petöfi” – as General Bem and his aide-de-camp, the poet and revolutionary Sandor Petöfi were the main protagonists – or as “the Battle of Sibiu”. In the end, though, the name of “Tran-sylvanian Panorama” prevailed. The finished piece was displayed in lviv, and towards the end of 1897 it was transferred to Budapest, where it was placed in a special pavilion in the park of Városliget. The Hungarian public came in droves, and praised the painting, however art critics differed in their judgement. We do not know why, but the painting soon returned to Poland, and from 1907 it was exhibited in a pavilion on Karowa Street in Warsaw. Later the panorama was divided into smaller scenes, which were subsequently sold. Each part was signed personally by Styka. The first recov-ered section of the “Transylvanian Panorama” turned up in 1977 in a Kraków antique store. Since then, the District Museum has been search-ing for the other missing pieces. They managed to trace 24 fragments, ten of which are now in the possession of the Tarnów museum.

“Transylvanian Panorama” in the District Museum in tarNóW


Wiśnicz, istniejący już w XIII w., zawdzięcza swój rozkwit rodzinie lubomirskich. Wojewoda krakowski Stanisław lubomirski uzyskał prawa miejskie dla Nowego Wiśnicza (1616) i ufundo-wał ważne miejskie budowle: kościół, klasztor Karmelitów bosych oraz ratusz. Drewniana za-budowa wiśnickiego rynku spłonęła w pożarze w 1863 r., lecz jej widoki zachowały się na ry-sunkach Jana Matejki.W jednym z domów przy rynku, nazywanym pańskim, w połowie XIX w. zamieszkiwała rodzina Serafińskich: leonard, prawnik i za-rządca dóbr wiśnickich, z żoną Joanną z Gie-bułtowskich. Bywał u nich jako uczeń Szkoły Sztuk Pięknych Jan Matejko, który przyjaźnił się z mieszkającymi w Krakowie braćmi Stani-sławem i Stefanem Giebułtowskimi. Najmłod-szą z Giebułtowskich była Teodora, późniejsza żona artysty. Po pożarze Wiśnicza Serafińscy przeprowadzili się do Bochni, a w Wiśniczu zakupili grunty leżące pomiędzy zamkiem a dawnym klasztorem karmelickim. Zbudowa-li tutaj ok. 1864 r. niewielki, drewniany dom z ganeczkiem, nazywany Koryznówką. Przez kolejne lata spędzali tutaj wakacje Serafińscy i Matejkowie.W latach 50. XX w. rodzina Serafińskich zaczę-ła udostępniać dom zwiedzającym. Gruntow-ny remont dworku przeprowadzono w latach 1975-1980, a w 1981 r. nastąpiło otwarcie dworku jako biograficznego Muzeum Pamią-tek po Janie Matejce, pod patronatem Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Dworek na Koryznówce jest drewnianym, par-terowym budynkiem wzniesionym w konstruk-cji zrębowej, o ścianach szalowanych deskami. Przykrywa go czterospadowy, gontowy dach. Wejście akcentuje otwarty ganeczek, wsparty na drewnianych słupach z trójkątnym szczy-tem. Układ wnętrz jest dwutraktowy: frontowy trakt mieści pokoje przeznaczone do zwiedza-nia, część od strony ogrodu pełni rolę prywat-nego mieszkania gospodarzy. Na prawo od wejścia mieści się salonik, urzą-dzony meblami z połowy XIX w. Jest tutaj wie-deński fortepian, na którym grywał Matejko; na ścianach wiszą portrety i rysunki artysty oraz zdjęcia rodziny. Po drugiej stronie sieni znajduje się gabinet Stanisławy Serafińskiej, autorki wspomnień o malarzu. Stanisława była córką Joanny i leonarda; jako małą dziewczyn-kę, a później dorastającą pannę, często malo-wał ją wuj Matejko. Była osobą oczytaną, inte-resowała się sztuką, wiele podróżowała. O jej zamiłowaniach świadczy choćby biblioteczka, którą możemy zobaczyć w gabinecie, gdzie pod koniec życia spisywała swe wspomnienia.NoWy WIśNIcz,

Muzeum Pamiątek po Janie Matejce – „Koryznówka”

Wiśnicz owes its existence, that began al-ready in the 13th century, to the lubomirski family. The Voivode, or governor, of Kraków, Stanisław lubomirski acquired municipal rights for Nowy Wiśnicz in 1616 and founded the most important institutions in the town: the church, the monastery of the Discalced Carmelites, and the town hall. The wooden buildings standing around the market square burnt down in the fire of 1863, yet its skyline is preserved in the drawings by Jan Matejko, the famous Polish painter.one of the houses in the Market Square of Wiśnicz, known as ‘the lord’s house’, was inhabited in the mid-19th century by the Serafiński family: leonard, a lawyer and the Steward of the Wiśnicz Estate, and his wife Joanna née Giebułtowska. When still a stu-dent at the Kraków Academy of Fine Arts, Jan Matejko used to visit them as he was a friend of the brothers Stanisław and Stefan Giebułtowski living in Kraków. The youngest of the Giebułtowski family was Teodora, later the wife of the artist. After the fire of Wiśnicz, the Serafiński family moved their home to Bochnia, and – in Wiśnicz – purchased lands between the castle and the former Carmelite monastery. Here, they built (ca. 1864) a small wooden house with a porch, known as Ko-ryznówka, which became the holiday home of both the Serafińskis and the Matejkos.

In the 1950s, the Serafińskis began to allow visitors to Koryznówka. A thorough remodelling of the manor house took place in 1975-1980, and in 1981 it was opened as the Biographic Museum of Jan Matejko, under the patronage of the Regional Museum in Tarnów. the manor house in Koryznówka is a single-storey, wooden structure built of interconnect-ing logs, with boarded walls. It is covered by a tall roof of wooden shingle. The entrance porch is opened with its triangular gabled roof supported on wooden columns. The interior is divided into two suites, with the front one de-signed for visitors, and the garden suite being used by the owners. the entrance opens directly onto a drawing room furnished with 19th-century furniture including the Viennese grand piano that Mate-jko used to play. The walls are decorated with portraits and drawings by the artist and family photographs. On the other side of the hallway is the study of Stanisława Serafińska, the au-thor of a memoir on the painter. Stanisława was a daughter of Joanna and leonard, and – when still a little girl and later as an ado-lescent – was frequently painted by uncle Matejko. She was well read, interested in art, and travelled much. The best testimony to her interests is her library on display in the study, where she put down her memories towards the end of her life.

Koryznówka Biographic Museum of Jan Matejko in NoWy WIśNIcz


Skansen w Wygiełzowie prezentuje kulturę ludo-wą z terenów położonych na zachód od Krakowa, aż po historyczną granicę ze śląskiem na rzece Przemszy. Na powierzchni ok. czterech hekta-rów rozmieszczono ponad dwadzieścia obiektów budownictwa drewnianego oraz towarzyszącej im małej architektury: kapliczek, studni, pasiek itp. Zostały one zgrupowane w kilka sektorów: małomiasteczkowy, sakralny i wiejski.Małomiasteczkową zabudowę zgromadzono wokół czworobocznego placu ze studnią po-środku. Znajdują się tutaj domy mieszczań-skie kryte gontem, karczma i spichlerz. W po-chodzącym z 1825 r. domu z Alwerni, z pod-cieniami wspartymi na rzeźbionych słupach, umieszczono biura skansenu. Interesujący jest również podmiejski dom z Chrzanowa z 1804 r., w którym znajduje się warsztat garncarski wraz z ekspozycją pokazującą warunki życia i pracy rzemieślnika na początku XIX w.

WygIełzóW, Nadwiślański Park Etnograficzny

Budownictwo sakralne reprezentowane jest przez XVIII-wieczny kościół pw. Podwyższenia Krzyża, przeniesiony tutaj z Ryczowa. Pełni on wciąż funkcję liturgiczną, powodzeniem cieszą się w nim zwłaszcza ceremonie ślubne.W sektorze wiejskim kryte strzechą chałupy tworzą jedno- i wielobudynkowe zagrody. W ich wnętrzach odtworzono warsztaty rękodzielni-ków i rzemieślników wiejskich, a także kuźnię i olejarnię. Najstarszy typ zagrody prezento-wany jest przez chałupę półkurną pochodzącą z Rozkochowa (1813). Interesująca jest także chałupa Płazy z końca XIX w., złożona z sionki i małej izdebki z klepiskiem, będąca przykła-dem budynku zamieszkiwanego przez biedotę wiejską. Jej przeciwieństwem jest dom sołtysa z Przegini Duchownej, Mikołaja Marchewki, któ-ry nie tylko pisał i czytał, lecz wspomagał fun-dacjami kościoły, a nawet zamówił swój portret u Juliana Fałata. Zbudowany w 1862 r., wzo-

rowany jest na budownictwie dworskim. Przykładem tego ostatniego jest dwór z Drogini: drewniany, parterowy budynek powstał ok. 1730 r., a okazały, kamien-ny portyk dobudowano w 2. poł. XIX w. Dwór zrekonstruowany w latach 2002- -2005 zlokalizowano na skraju skansenu, u stóp zamku lipowiec.

the open-air museum in Wygiełzów Park presents the folk culture of the regions situ-ated west of Kraków, bordered by the old Si-lesian frontier on Przemsza River. The area of approximately 4 hectares was filled with over 20 wooden buildings accompanied by exhibits of lesser objects such as chapels, wells, bee-hives and so forth. The exhibits were grouped in three sections: town, religious and rural. the town was planned around a square mar-ketplace with a central well. The exhibition shows typical burgher houses with shingled roofs, a tavern and a granary. The museum’s of-fice is situated in the Alvern house of 1825 with beautiful arcades supported by carved pillars. The suburban house of 1804 originally built in Chrzanów is also very interesting. Nowadays it houses a typical potter’s workshop and an ex-hibition showing the life and work of the potter at the beginning of the 19th century.religious architecture is represented by the Elevation of the Holy Cross church, which dates back to the 18th century and was relocated to the park from Ryczów. The church and the free-standing 18th-century belfry are surrounded by a wooden fence. The church has remained operational: it is very popular to hold wedding ceremonies here.the rural sector comprises single- and multi-housed farms. The interiors of the buildings house the reconstructed workshops of village craftsmen, the blacksmith’s and the oil mill. The cottage with smoke openings instead of a chimney, built in 1813 in Rozkochów, is the old-est farmhouse in the museum. Of interest too is the cottage of the Płazas dating back to the end of the 19th century, containing a small hall, a tiny chamber with a mud floor, a typical ex-ample of the dwelling place of the village’s poor. It stands in contrast to the cottage of Mikołaj Marchewka, Headman of Przeginia Duchowna, who not only could read and write, but also sup-ported the local churches and monasteries with financial donations, and even commissioned his portrait from a famous artist, Julian Fałat. His cottage, constructed in 1862, was modelled on the architecture of manor houses. A good example of such a manor house is the Man-sion from Droginia: the wooden single-storey building was erected around 1730, and had an imposing stone portico added in the latter half of the 19th century. The Manor, reconstructed in the years 2002-2005, is situated at the edge of the open-air museum, almost at the foot of lipowiec castle.

Nadwiślański Etnographic Park in WygIełzóW


Na początku XX w. Zakopane było bardzo mod-nym miejscem. Wśród bywających tu artystów, naukowców, lekarzy, a nawet działaczy poli-tycznych był Jan Kasprowicz (1869-1926). Jest on znany przede wszystkim jako młodopolski poeta (autor takich zbiorów wierszy, jak Krzak dzikiej róży czy Księga ubogich), a także jako tłumacz literatury angielskiej, francuskiej i nie-mieckiej; dramatopisarz i recenzent teatralny. Kasprowicz był jednak nie tylko znanym poetą i szanowanym profesorem Uniwersytetu lwow-skiego, ale i wesołym towarzyszem wieczorów w zakopiańskich kawiarniach, w których bywał ze Stefanem żeromskim, leopoldem Staffem czy Witkacym.kasprowicz bywał w Zakopanem wielokrot-nie, a kiedy w 1923 r. kupił willę na Harendzie osiadł tutaj na stałe. Zamieszkał w niej wraz ze swoją żoną, Marią z domu Bunin (Rosjanką, którą poznał we Włoszech). Jego willa na Ha-rendzie – a od 1950 r. muzeum jemu poświęco-ne, znajduje się w połowie drogi między Zako-panem a Poroninem. Willę zbudowano na stro-mym zboczu, u stóp którego przepływa potok Zakopianka. Wejście do niej prowadzi przez werandę, z której roztacza się wspaniały widok na pobliskie góry. Dom na Harendzie wybudo-wał w 1920 r. góral Jan Kluś Fudala z przezna-czeniem na pensjonat. Niedługo potem sprze-dał go angielskiej malarce Winifred Cooper, a od niej dom odkupił Kasprowicz. Założenie willi opiera się na wzorach typowej chałupy gó-ralskiej z sienią (pokój stołowy) na osi wejścia, „izbą czarną” (salonik) po lewej i „izbą białą” (sypialnia) po prawej stronie.W pokojach muzeum utworzonego przez Ma-rię Kasprowiczową eksponowane są pamiątki po poecie i jego rodzinie: rękopisy, fotografie, obrazy, książki, meble. Wnętrza mieszkalne za-chowano w takim stanie, w jakim pozostawi-ła je zmarła w 1968 r. żona poety. W salonie zwracają uwagę portrety Kasprowiczów ma-lowane pastelami przez Stanisława Ignacego Witkiewicza oraz maska pośmiertna poety au-torstwa Stanisława Gąsienicy-Sobczaka Johy-ma. Na ścianach pokoi można podziwiać dzieła znanych artystów z przełomu wieków, m.in. le-ona Wyczółkowskiego, Kazimierza Sichulskiego i Tymona Niesiołowskiego. W dawnej bibliotece poety umieszczono galerię obrazów Władysła-wa Jarockiego, malarza i profesora ASP w Kra-kowie, zięcia Kasprowicza. obok willi, pośród drzew, znajduje się granito-we Mauzoleum, gdzie spoczywają Maria i Jan Kasprowiczowie.

zakopaNe, Muzeum Jana Kasprowicza na Harendzie

Jan Kasprowicz Museum at Harenda in zakopaNeat the beginning of the last century, Zakopane was the place to be. Among the many artists, scientists, physicians, and politicians who fre-quented this fashionable resort was Jan Kaspro-wicz (1869-1926). He is mostly renowned for his poetry (collections such as “Wild Rosebush” – Krzak dzikiej róży or “Book of the Poor” – Księga ubogich), but he is also famous as a translator from English, French, and German, a playwright, and a theatre critic. Kasprowicz was not only a renowned poet and an esteemed professor of lviv University, but also a cheerful member of Zakopane café society, frequenting many par-ties along with his artist and writer friends: Ste-fan żeromski, leopold Staff and Witkacy. kasprowicz had visited Zakopane many times, and when he bought the villa at Harenda in 1923, he settled there for good. He lived there with his wife Maria née Bunin (a Russian lady whom he met in Italy). His villa – since 1950 the museum devoted to Jan Kasprowicz and created by his widow – is located half way between Za-kopane and Poronin. It is perched upon a steep slope looking over the Zakopianka brook. The entrance leads to a veranda with spectacular mountain vistas. The house at Harenda was built in 1920 by a local highlander, Jan Kluś Fu-dala and was originally intended as an inn. Soon afterwards the latter sold it to an English paint-er, Winifred Cooper, from whom Kasprowicz purchased it. The layout of the villa is based on a typical highlander cottage with the hall (or din-ing room) as the main axis behind the entrance, “the black chamber” (or parlour) on the left, and “the white chamber” (bedroom) on the right. exhibited around the villa turned by Maria Kas-prowiczowa into a museum are memorabilia that once belonged to the poet and his family: manuscripts, photographs, paintings, books, fur-niture. The interiors remain as they had been left by the poet’s wife, who passed away in 1968. In the parlour we find pastel portraits of the Kasprowicz couple by Stanisław Ignacy Witkie-wicz and the poet’s death mask by Stanisław Gąsienica-Sobczak Johym. There are numerous paintings by renowned turn-of-the-century art-ists such as leon Wyczółkowski, Kazimierz Si-chulski and Tymon Niesiołowski. The former li-brary is now a gallery of paintings by Władysław Jarocki, a professor of Kraków’s Academy of Fine Arts, and Kasprowicz’s son-in-law. Next to the villa, among the trees, is the granite mausoleum where Maria and Jan Kasprowicz were buried.


teren polskiej Orawy, graniczącej od południa ze Słowacją, obejmuje swym zasięgiem część Kotliny Orawsko-Nowotarskiej oraz południo-we stoki Beskidu Wysokiego: Pasmo Babiogór-skie i część Działów Orawskich.początkiem powstania Orawskiego Parku Etno-graficznego w Zubrzycy Górnej była darowizna dworu Moniaków dokonana w 1937 r. W wy-niku starań ówczesnego konserwatora zabyt-ków, Bohdana Tretera, ostatni spadkobiercy rodziny Moniaków, Joanna Wilczkowa i Sandor lattyak, przekazali na rzecz Skarbu Państwa dwór z budynkami gospodarczymi. Dwór ten należał wcześniej do Mateusza Moniaka, soł-tysa z Zubrzycy Górnej, który wraz z tutejszymi mieszkańcami stawał zbrojnie przeciwko pro-testanckim panom orawskim, chcącym narzu-cić swoją wiarę katolickim chłopom.Dwór został odnowiony w 1951 r., a cztery lata później w jego pobliżu otwarto Orawski Park Etnograficzny. Był on pierwszym muzeum typu skansenowego powstałym w powojennej Pol-sce. Pośród wspaniałych, starych drzew roz-mieszczono tutaj budynki mieszkalne, zabudo-wania gospodarcze, piwnice, lamusy, karczmy oraz tartak, folusz, kuźnię i olejarnię.Najcenniejszym obiektem skansenu jest dwór Moniaków pochodzący po części z XVII w., a częściowo z 1784 r. Wywodzi się on z lokal-nego budownictwa, czyli z tzw. chałupy z wyż-ką. Jest większy od typowej chałupy, posiada galeryjkę na półpiętrze, a nakrywa go dach gontowy. W połaci dachu znajdują się dymni-ki do wyprowadzania dymu na zewnątrz, gdyż dwór jest kurny. Budynki gospodarcze usytuo-wane od strony północnej tworzą nieregularny czworobok. Przedstawiono w nich różne działy gospodarki orawskiej. W pobliżu zabudowań dworskich znajduje się pasieka złożona z trzy-nastu uli.oprócz dworu w skansenie zobaczyć można domy zamożnych chłopów: chałupę Franciszka Kota z Zubrzycy Górnej, zbudowaną w 1869 r., oraz budynek mieszkalny z 1839 r., kryty słomą i gontem, pochodzący z Jabłonki (teren Kotli-ny Orawsko-Nowotarskiej). Domy orawskich chłopów wyposażone były w sprzęty własnego wyrobu. Obok bogatych domostw znajduje się tu także chałupa biednego chłopa, która łączy pod jednym dachem część mieszkalną, złożoną z sionki, czarnej izby kurnej i świetnicy (małej izdebki opalanej z kuchni) z częścią gospodar-czą. Do skansenu należy również drewniana szkoła z przełomu XIX i XX w., przeniesiona z lipnicy Wielkiej wraz z częścią autentyczne-go wyposażenia.

zuBrzyca, Orawski Park Etnograficzny

the region of the Polish Orawa, bordering with Slovakia to the south, covers a part of the Orawa-Nowy Targ Valley and the southern slopes of Beskid Wysoki: the Babia Góra range and part of Działy Orawskie. the donation of the Moniak family manor house in 1937 was a starting point for the es-tablishment of the Orawa Ethnographic Park in Zubrzyca Górna. The Monument Conservator at the time – Bohdan Treter – persuaded the last Moniak family heirs – Joanna Wilczek and San-dor lattayak – to donate the house and the farm to the State. The house used to be the property of Mateusz Moniak, the village administrator of Zubrzyca Górna, and a famous rebel. Together with the local people he fought the Oravian lords who tried to convert the Catholic inhabit-ants of the region to the Protestant faith. the building was renovated in 1951, and four years later an open-air museum – Orawa Eth-nographic Park – opened in its vicinity. It was the first of this type to be opened in post-war Poland. Buildings scattered amongst the old trees include residential houses, cottages, pan-tries, granaries, taverns, a sawmill, a fullery, a smithy and an oil mill. the most precious building in the collection is the Moniak family manor house, which dates

back to the 17th century, with some additions from 1784. It was designed in the local archi-tectural tradition, following the model of a cot-tage with a granary in the attic. The building is higher than a typical cottage and has a gallery at mezzanine level and a shingled roof. It does not have a chimney, therefore the roof is fitted with smoke holes. The farmyard is situated in the northern part in the form of an irregular quadrangle. The buildings house an exhibition showing different aspects of Oravian farm life. An apiary with 13 beehives is located close to the manor buildings.the museum also features cottages of richer peasants: the house of Franciszek Kot of Zu-brzyca Górna, built in 1869, and an 1839 thatched and shingled cottage from Jabłonka (in the Orawa–Nowy Targ Valley). The houses of Oravian peasants were fitted with hand-made furniture. The exhibition shows both wealthy and poor cottages, the latter with a common utility and residential space consisting of a small hall, a chimney-less black chamber, and a small room heated from the kitchen. The wooden school building from lipnica Wielka, constructed at the turn of the 19th century, complete with its original equipment, is anoth-er important showpiece of the museum.

Orawa Ethnographic Park in zuBrzyca

INNe typy oBIektóWMISCEllANEOUS

X X MDDK | 25�

• krakóW

• ośWIęcIM

• zakopaNe

• NoWy Sącz

• BrzeSko

• kryNIca

INNe typy oBIektóWMISCEllANEOUS

BrzeSko, BROWAR GOETZ-OKOCIMSKICH 260krakóW, ARCHIWUM PAńSTWOWE 262krakóW, BUDyNEK DAWNEGO CK STAROSTWA 264krakóW – NoWa huta, CENTRUM ADMINISTRACyJNE MITTAl

STEEl POlAND O. W KRAKOWIE 266krakóW, COllEGIUM NOVUM UJ 268krakóW, FORT śW. BENEDyKT (NR 31) 270krakóW, INSTyTUT JANA PAWŁA II 272krakóW, KOMPlEKS WODOCIąGóW NA BIElANACH 274krakóW, OGRODy ZGROMADZENIA KSIęży MISJONARZy 276krakóW, SAlA JóZEFA MEHOFFERA W DOMU POD GlOBUSEM 278krakóW, WIEżA RATUSZOWA 280krakóW, ZESPóŁ PAŁACU ARCyBISKUPIEGO 282kryNIca, STARy DOM ZDROJOWy 284łuŻNa, CMENTARZ NA WZGóRZU PUSTKI 286NoWy Sącz, RATUSZ 288ośWIęcIM, ZAKŁAD SAlEZJAńSKI 290zakopaNe, CMENTARZ I KOśCIóŁEK NA PęKSOWyM BRZyZKU 292

• AlWERNIA

• SęKOWA

• SŁAWKóW

• SZCZyRZyC

• MIECHóW

• HEBDóW


• WIElICZKA

• SZAlOWA

• OWCZARy

• BIECZ

• IMBRAMOWICE

• TARNóW• NIEPOŁOMICE

• CZCHóW


• ŁAPCZyCA

• KRZESZOWICE

• GRyWAŁD

• STANIąTKI

• TROPIE

• OlKUSZ

• BOBOWA

• TUCHóW

• BRANICE


• MŁOSZOWA

• TRZEBINIA

• WySOKA

• STRySZóW

• GORZEń GóRNy

• ŁOPUSZNA

• GRODKOWICE

• OSIEK

• PORęBA WIElKA



• PASZKóWKA

• DOŁęGA

• SUCHA BESKIDZKA


• NIEDZICA

• NOWy WIśNICZ

• PIESKOWA SKAŁA

• DęBNO

• SZyMBARK


• CIężKOWICE


• JURGóW

• FRyDMAN

• GOŁKOWICE

• SZCZUCIN

• BOCHNIA

• ZUBRZyCA

• SZCZAWNICA

• HARMężE

• STRóżE

• STARy SąCZ

• BARTNE

• NAWOJOWA

• KORZKIEW

• KąśNA DOlNA

• KOśCIElNIKI

• PŁAWOWICE

• BEJSCE

• GRODZISKO

• lACHOWICE

• PTASZKOWA

• TyNIEC

• lANCKORONA

• GRyBóW

• łuŻNa


przybyły ze Szwabii w 1845 r. piwowar Jan Ewangelista Goetz założył w Brzesku niewielki browar. Z czasem stał się on potężnym przed-siębiorstwem, a jego właściciel znanym prze-mysłowcem, właścicielem ziemskim i działa-czem charytatywnym. Dzięki niemu powstała w Brzesku Kasa Chorych, szpital, szkoła ludo-wa i neogotycki kościół pw. świętej Trójcy. Syn Jana, Jan Albin Goetz-Okocimski, doprowadził browar okocimski do największego rozkwitu. Wybudował on niedaleko browaru pałac oraz osiedle dla robotników i urzędników. Ostat-ni ze spadkobierców, Antoni Jan, syn Jana Albina, po rozpoczęciu działań wojennych w 1939 r. uciekł za granicę w obawie przed re-presjami Niemców za przynależność do narodu polskiego i nigdy już nie powrócił do kraju.zespół obejmuje pałac z parkiem i budynki folwarku oraz przemysłowe zabudowania bro-waru. Najstarszym zachowanym obiektem jest budynek administracyjny zwany starym pała-cem, w którym początkowo mieścił się browar i rezydencja Goetzów. Zbudowano go w latach 1845-1850 i rozbudowano w 1905 r. Bogato de-korowany z zewnątrz, stary pałac zachował też dawny wystrój wnętrz. Obecnie mieszczą się tu biura oraz Izba Tradycji Browaru z pamiątka-mi rodziny Goetzów.

Najwspanialszą budowlą zespołu jest poło-żony w parku angielskim pałac, wzniesiony w latach 1898-1900 przez Jana Albina Goetza i jego żonę Zofię z hrabiów Sumińskich, za-projektowany przez znaną wiedeńską firmę Fellner&Helmer. Powstał budynek o podłużnej i nieregularnej formie, którego zewnętrzny „ko-stium” jest mieszaniną stylów od baroku po se-cesję. We wnętrzach zachowały się wspaniałe stiuki, drewniane okładziny i parkiety, schody oraz meble i obrazy. Istnieje również pałacowa kaplica o posadzce i ścianach wyłożonych mar-murem. Pomiędzy rokiem 1908 a 1911 pałac rozbudował o część wschodnią architekt leo-pold Simony.W pobliżu starego pałacu rozciąga się kom-pleks warzelni starej i nowej, w której za-chowały się kotły warzelne i zacierowe. Jest tutaj także, obecnie już nieczynna, tzw. sta-ra słodownia (1875), gdzie przerabiano nie-gdyś jęczmień na słód. Warto zajrzeć jeszcze do nowej słodowni i butelkowni oraz do ku-fiarni, służącej do wyrobu beczek leżakowych zwanych kufami. Wokół browaru rozloko-wane są także murowane i drewniane domy oraz wille powstałe głównie w 2. poł. XIX w., przeznaczone dla urzędników i pracowników browaru.

BrzeSko, browar Goetz- -Okocimskich

a settler from Swabia, the brewer John Evange-list Goetz, opened a small brewery in Brzesko in 1845. With time, it grew into a large and strong company, and its owner became a well-known businessman, landowner, and charitable ben-efactor. Thanks to his endowment, the Health Fund in Brzesko was established, as well as the hospital, the village school, and the neo-Gothic Church of the Holy Trinity. John’s son, John Al-bin Goetz-Okocimski, led Okocim brewery to its greatest prosperity ever. In the vicinity of the brewery he built his mansion and living quar-ters for workers and clerks. When the war start-ed, the last of the heirs, Anthony John, the son of John Albin, feared German prosecutions due to his Polish nationality; in 1939 he fled abroad, never to return. the compound includes the mansion with its surrounding park, some auxiliary buildings, and the brewery’s production facilities. The oldest surviving building is the administrative build-ing, the so-called “old palace”, which initially housed both the brewery and the Goetz living quarters. It was built in 1845-1850 and extend-ed in 1905. Abundant in external decoration, the “old palace” also retained a rich interior. To-day it holds offices and the brewery’s Tradition Chamber with Goetz family mementoes.

the most magnificent building in the whole compound is the mansion located in an Eng-lish-style park. It was constructed in 1898- -1900 for John Albin Goetz and his wife Zofia of the Count Sumiński family. The design was commissioned from the well-known Viennese partnership, Fellner & Helmer. The building is elongated and irregular in shape, and its outer “shell” constitutes a mixture of styles, from Baroque to Art Nouveau. The interiors con-ceal magnificent stuccoes, wooden panels and floors, staircases, as well as grand pieces of fur-niture and paintings. The palace’s chapel is all laid out in marble. Between 1908 and 1911 the architect leopold Simony extended the man-sion, adding the eastern section. Stretching next to the “old palace” are the old and new brewery buildings, with mash and brew gyles (vessels) preserved. There is also the old malt room (1875), where barley was processed into malt but which is no longer used for malting. The new malt room, the bot-tle hall, and the coffer room are also worth a look, the latter used for making “coffer” barrels for settling beer. located around the brewery are brick and wooden houses and villas built for the clerks, workers and servants, mostly in the latter half of the 19th century.

Goetz- -Okocimski Brewery in BrzeSko


archiwum, noszące obecnie nazwę Archiwum Państwowego w Krakowie, rozpoczęło działal-ność 2 września 1878 r. jako Krajowe Archi-wum Aktów Grodzkich i Ziemskich w Krakowie. Po 1918 r. przyjęło nazwę Archiwum Ziemskie, a w 1936 r. Archiwum Państwowe. W 1952 r. włączono do niego powstałe w czerwcu 1887 r. archiwum miejskie Krakowa (Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa). Dzięki połączeniu zasobów tych dwóch archi-wów zbiór Archiwum Państwowego stał się niezwykle bogaty. Znajdują się tu m.in. naj-starsze plany i widoki Krakowa, grafiki, kar-ty pocztowe i prasa konspiracyjna z okresu II wojny światowej. Do najważniejszych zespo-łów należą akta miasta Krakowa (od 1257 r.), staropolskie księgi sądowe grodzkie i ziemskie oraz historyczne archiwa rodów magnackich: Potockich, lubomirskich, Tarnowskich i innych. Archiwum ma charakter otwarty i wciąż gro-madzi materiały, przede wszystkim dotyczące historii miasta i regionu, a także dawnych ziem wschodnich Rzeczypospolitej. Pod względem wielkości zasobu i wartości zgromadzonych źródeł, archiwum krakowskie należy obecnie do najważniejszych archiwów państwowych w Polsce.

krakóW, Archiwum Państwowe

Bogatą historię ma budynek przy ul. Siennej 16, który pełni dziś rolę głównej siedziby Archiwum Państwowego w Krakowie. Został on wzniesiony w latach 1761-1763 dzięki fundacji archiprezbi-tera kościoła Mariackiego Jacka Łopackiego, jako szpital ubogich parafii mariackiej pw. św. Rocha. W czasie konfederacji barskiej (1768) budynek zajęli Rosjanie na szpital wojskowy; również w 1790 r. władze Krakowa urządziły w nim szpi-tal. W okresie autonomii był użytkowany przez Kasę Oszczędności Miasta Krakowa. Po przenie-sieniu Kasy do nowego gmachu przekazano go w 1887 r. archiwum miejskiemu. Narożną kamienicę przy zbiegu ulic Siennej i św. Krzyża zaprojektował architekt Franciszek Placi-di. Jest ona piętrowym budynkiem o skromnej i płaskiej dekoracji ścian, nakrytym mansardo-wym dachem z ozdobnymi lukarnami (okien-kami oświetlającymi poddasze). Stojąca na na-rożniku budynku figura św. Rocha przypomina o pierwotnym przeznaczeniu kamienicy i funda-cji archiprezbitera Jacka Łopackiego. Do wnętrza budynku prowadzi wejście obramione prostym, kamiennym portalem. W środku warto obejrzeć wewnętrzny dziedziniec ze studnią, pochodzącą prawdopodobnie z czasów budowy kamienicy, oraz fontannę z lat 30. XX w.

today’s State Archives in Kraków (Archiwum Państwowe w Krakowie) originated on 2nd September 1878 as Krajowe Archiwum Aktów Grodzkich i Ziemskich w Krakowie (the National Archives of Municipal and land Registry). Af-ter 1918 it was renamed the Archiwum Ziem-skie (land Archives), and in 1936 it became the State Archives. In 1952, another collection was added: that of the municipal archive of Kraków town (Archiwum Aktów Dawnych Miasta Kra-kowa), established in June 1887.thanks to the merging of the collections, the State Archives today abound with a wealth of material. Featured here are the earliest plans and views of Kraków city, etchings, postcards, and underground publications from the second world war. The most important subsets of the collection include Kraków city records (from 1257), old municipal court files and land regis-ters as well as annals kept by aristocratic fami-lies: Potocki, lubomirski, Tarnowski and others. The archives are still open, and they continue to collect new materials, mostly on the history of the city and the region, as well as on the former eastern borderlands of the pre-war Polish Re-public. Both in quantity and quality of material gathered here, Kraków’s archives are among the most remarkable State archives through-out Poland.

the building at 16 Sienna St, today the main quarters of the Archives, has a history of its own. It was erected in 1761-1763 from the endowment of the head priest of Kraków’s St Mary’s church, Jacek Łopacki, to house the Saint Roch (or Roque) Pauper’s Hospital of St Mary’s Parish. During the confederation of Bar (1768), the building was annexed by the Russians for their military hospital; also in 1790 the city set up a hospital here. During the autonomous period, the building was used by the Kraków City Savings Society (Kasa Oszczędności Miasta Krakowa). When the Society moved to its new quarters in 1887, the building was given to the municipal archives. the house at the corner of Sienna and św. Krzyża streets was designed by architect Franc-esco Placidi. It is a one-storey building with a simple, flat wall decoration, covered with a mansard roof with dormer windows, letting daylight into the attic. St Roque’s statue in the corner stands witness to the original purpose of the building, and to priest Jacek Łopacki’s endowment. The entrance is a simple, stone portal. The inner courtyard is worth a visit, if only to see the well which most probably re-members the days of the building’s construc-tion, and a 1930s fountain.

State Archives in krakóW


Nieopodal Barbakanu, na rogu ulic Basztowej i Zacisze jest usytuowany okazały budynek, bę-dący obecnie siedzibą Marszałka i Wojewody Małopolskiego. Gmach ten powstał na początku XX w. dla pomieszczenia urzędów Starostwa Kra-kowskiego i nazywany był czasem pałacem de-legackim, gdyż oficjalna nazwa starosty brzmia-ła: Cesarsko-Królewski Delegat Namiestnictwa. Plany budynku Starostwa zostały sporządzone w Namiestnictwie lwowskim przez inżyniera Alfreda Broniewskiego. Prace budowlane prowa-dziła przypuszczalnie od 1900 r. firma Sebastiana Jaworzyńskiego, a nadzorował je radca budowla-ny Starostwa Józef Sare. Dwa lata później gmach został wyposażony w piece z kaflarni Mauryce-go Barucha, a roboty malarskie wykonał Antoni Tuch. W czerwcu 1903 r. do nowego budynku przewieziono meble i pozostałe wyposażenie z dotychczas zajmowanych przez Starostwo po-mieszczeń w Rynku Głównym. W 1930 r. nadbu-dowano trzecie piętro, oddzielone od niższych gzymsem, a w 1960 r. dobudowano czwarte skrzydło od ul. Worcella, zamykając w ten spo-sób dziedziniec jako wewnętrzny.W czasie funkcjonowania Starostwa w budyn-ku mieściły się m.in. Urząd Podatkowy, Rada

krakóW, budynek dawnego CK Starostwa

Szkolna Okręgowa, lekarz powiatowy, poczta i telegraf. Piętro skrzydła frontowego zajmowało reprezentacyjne mieszkanie starosty składające się z dwunastu pokoi. Po odzyskaniu niepodle-głości przez Polskę, od 1921 r. był tu Urząd Woje-wództwa Krakowskiego. Po 1950 r. urzędujące tu władze nazywano Wojewódzką Radą Narodową. W 1973 r. przywrócono wojewodę jako organ ad-ministracji, wkrótce jednak, w 1975 r., utworzono niewielkie Województwo Miejskie Krakowskie, skutkiem czego przestał istnieć Urząd Woje-wódzki, a jego funkcje przejął Urząd Miasta. Po kolejnej reformie w 1990 r. urzędował tutaj Wo-jewoda Krakowski, a od 1999 r. – Małopolski.reprezentacyjną siedzibę Starostwa wznie-siono na planie zbliżonym do litery U. Wystrój zewnętrzny utrzymany jest w duchu późnego historyzmu, z boniowanymi ścianami parteru, a powyżej ceglanymi oraz ozdobnymi obramie-niami okien. Główne wejście do budynku oraz narożniki podkreślono wysuniętymi ryzalitami. Osią gmachu jest hol wejściowy z reprezenta-cyjnymi schodami. Do dzisiaj zachował się jego wystrój: kamienne schody i tralkowa balustra-da, architektoniczna dekoracja ścian i plafon z narożnymi kartuszami na sklepieniu.

Near the Barbican, on the corner of Basztowa and Zacisze streets, stands an imposing build-ing: currently the seat of the Marshal and Voivode of the Małopolska Region. It was built early in the 20th century to house the offices of the Starosty of Kraków, and was at times re-ferred to as the “delegates’ palace”, since the official title of the starost at that time was The Imperial and Royal Delegate of the Governor-ship. The building was designed in the Gover-norship of lemberg (today’s lviv) by Alfred Bro-niewski. The construction work was conducted probably from 1900 by Sebastian Jaworzyński’s company, and was supervised by the building assessor of the Starosty, Józef Sare. Two years later, the building was furnished with stoves from the tile producer Maurycy Baruch, and the paintings were executed by Antoni Tuch. In June 1903, the furniture and the remaining equip-ment were brought to the new building from the previous seat of the Starosty in the Main Market Square. In 1930, the third floor – sepa-rated by a cornice – was added, and thirty years later, the fourth wing was added in ul. Worcella, which closed the interior courtyard.at the time when the Starost held his post, the building housed the Tax Office, District Council for Schools, the county doctor, post office and

Building of Former Imperial and Royal Starosty in krakóW

telegraph service. The first floor of the front wing consisted of the Starost’s representational quar-ters composed of 12 rooms. Three years after Po-land regained independence in 1918, the building began to serve the Office of the Kraków Voivode-ship. In 1950, the authorities residing here were renamed the National Council of the Voivodeship. In 1973, the office of the Voivode was re-estab-lished for regional administration. However, very soon, with the arrival of the diminished Kraków Municipal Voivodeship in 1975, the Office of the Voivode yielded its functions to the Municipal Of-fice of Kraków. After the successive reform in 1990, it became the seat of the Voivode of Kraków, and since 1999 – of Małopolska.the representational seat of the Starosty was originally U-shaped. The external decoration was in line with the spirit of late historicism, with rusticated walls on the ground floor and decorative brick framing around the upper floor windows. The main entrance to the building and its corners are emphasised by projections. The axis of the building is emphasised by the entrance hall with its representational staircase. It has preserved its original furnishings: stone stairs and balustrade with banisters, architec-tonic wall decorations, and a ceiling with pla-fond and matching corner decorations.


W latach 1949-1950 na wschód od Krakowa zostało wytyczone nowe, niezależne miasto przemysłowe nazwane Nową Hutą. 23 czerw-ca 1949 r. na polach mogilskich rozpoczęto budowę pierwszego bloku. Będąca zaple-czem wielkiego kombinatu Nowa Huta zosta-ła w 1951 r. włączona do Krakowa, jako jego dzielnica. Głównym projektantem Nowej Huty był Tadeusz Ptaszycki, a do jego zespołu nale-żeli m.in. Stanisław Juchnowicz, Janusz Ingar-den, Bolesław Skrzybalski i Tadeusz Rembiesa. pierwszy projekt Centrum Administracyjnego Huty – wówczas im. lenina – został dostarczo-ny przez przedsiębiorstwo Gipromez z Moskwy, lecz jego klasycystyczna architektura nie odpo-wiadała założeniom architektonicznym Nowej Huty. Rozpisano więc zamknięty, ogólnopolski konkurs na nowy projekt Centrum. Zwyciężył

krakóW – NoWa huta, Centrum Administracyjne Mittal Steel Poland o. w Krakowie

nawiązujący do włoskiej architektury projekt Janusza Ballenstedta oraz Marty i Janusza In-gardenów. powstałe według zwycięskiego projektu Cen-trum Administracyjne to dwa identyczne bu-dynki, symetrycznie rozmieszczone po obu stronach głównego wejścia na teren kombinatu i połączone podziemnym przejściem. W bu-dynku Z (zarządu) mieści się siedziba zarządu kombinatu i biuro przepustek, a w budynku S – biblioteka techniczna. oba gmachy wzniesiono na rzucie zbliżonym do kwadratu; wewnątrz mają one obszerne dziedzińce, w narożach których znajdują się wieże z klatkami schodowymi. Umocnione ba-stionami naroża budynków oraz umieszczone na nich wieżyczki sprawiają wrażenie obronno-ści. Nad wejściami do budynków, znajdującymi

się naprzeciw siebie w ścianach bocznych, ulo-kowano loggie. Oba gmachy wieńczą wspania-łe attyki, nawiązujące do polskiej architektury renesansowej. ściany budynków zostały wy-kończone szlachetnymi tynkami, a większość detali wykonano z piaskowca. Wyposażenie części wnętrz Centrum Admini-stracyjnego zaprojektował profesor krakow-skiej ASP, Marian Sigmund. W latach 1951- -1956 zrealizował – nadzorując osobiście wy-konanie – wystrój biur, gabinetów, kilku sal posiedzeń, dużej sali konferencyjnej, jadalni oraz wielkiej sali teatralno-zjazdowej. We wnę-trzach dominują okładziny kamienne (często marmurowe), zachowały się także oryginalne, ręcznie kute elementy ślusarki oraz wykonane ze szlachetnych gatunków drewna meble po-chodzące z lat 50.

Mittal Steel Poland Administrative Centre in krakóW – NoWa huta In 1949-1950, the new, independent industrial city of Nowa Huta was founded east of Kraków. On 23 June 1949, in the farmlands of Mogiła, the construction of the first block of flats com-menced. Nowa Huta, the base for giant steel-works, was incorporated into Kraków in 1951 as one of its districts. The main architect of Nowa Huta, Tadeusz Ptaszycki, was aided – among others – by Stanisław Juchnowicz, Janusz Ingarden, Bolesław Skrzybalski, and Ta-deusz Rembiesa. the first concept plan for the Steelworks Ad-ministrative Centre – then the lenin Steelworks – was delivered by the Gipromez company of Moscow, but the classicist architecture they proposed did not match the design principles of Nowa Huta as a whole. A limited competition was held in Poland for a new design. The win-ning concept by Janusz Ballenstedt with Marta and Janusz Ingarden carried associations with Italian Renaissance architecture. the resulting Administrative Centre consists of two identical buildings, symmetrically placed on either side of the steelworks’ main entrance, and connected with a subterranean passage. The ‘Z’ building houses management offices and the pass centre, and the ‘S’ building the steelworks’ technical library. Both buildings have a rectangular, nearly square plan, and in the middle of each is a spacious courtyard, with towers in the corners, containing staircases. Crenellated quoins and turrets placed thereon reinforce the impression of a fortress. Above the entrances to both buildings – their doors facing each other – loggias were placed. Both edifices are topped with magnificent attics, resembling Polish Renaissance architecture. The walls were finished with quality rendering, and most details were cut in sandstone. Some of the Administrative Centre’s interiors were designed by a professor of the Kraków Fine Arts Academy, Marian Sigmund. From 1951 to 1956, he personally supervised the decoration of offices, studies, several meeting rooms, a large conference room, the dining hall, and a huge convention hall with a stage. Stone, often marble, finish dominates most interiors. Much of the orig-inal hand-made metalwork and quality wooden furniture have been preserved since the 1950s.


założona w 1364 r. przez króla Kazimierza Wielkiego, a odnowiona dzięki królowej Ja-dwidze i Władysławowi Jagielle Akademia Krakowska nosi od 1817 r. nazwę Uniwersy-tet Jagielloński. Najstarsze należące do uczel-ni budynki wznoszono pomiędzy dzisiejszymi ulicami Wiślną i Olszewskiego a kościołem św. Anny, w kwartale zwanym uniwersyte-ckim. Mieściły się tutaj m.in. założone w po-łowie XV w. bursy Jerozolimska i Filozofów, które spłonęły w pożarze w 1841 r. Na ich miejscu w 2. poł. XIX w. wzniesiono budynek Collegium Novum.pierwsze plany Collegium powstały w 1869 r., a trzy lata później rozpoczęto budowę. Miał to być nie tylko budyek dydaktyczny i administra-cyjny, ale także reprezentacyjna siedziba władz Uniwersytetu. Jego projektantem był architekt Feliks Księżarski. Uroczyste otwarcie nastąpiło 14 czerwca 1887 r. Od początku swego po-wstania Collegium wzbudzało podziw, a z cza-sem uznano je za najpiękniejszy neogotycki budynek w Krakowie, a nawet w Polsce. usytuowany przy Plantach, pięciokondygnacyj-ny budynek wzniesiony z cegły zdobi wiele ka-miennych detali, jak obramienia okien, gzym-sy, dekoracja szczytów, a także wysoki cokół. Szczególnie dekoracyjna jest fasada Collegium podkreślona ryzalitem z ostrołukowymi arka-

krakóW, Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego

dami w przyziemiu i wysokimi oknami piętra, ponad którymi widoczne są herby Uniwersyte-tu i jego dobrodziejów. plan budynku zakomponował architekt, opie-rając się na dwóch wewnętrznych dziedziń-cach oraz mieszczącej się między nimi prze-stronnej, monumentalnej klatce schodowej z maswerkową balustradą oraz kryształowy-mi sklepieniami. Na piętrze zlokalizowano najbardziej reprezentacyjną salę tego gmachu – aulę. Jej wyposażenie – katedra rektorska, fotele członków senatu, krzesła dziekańskie, a także boazeria – zostało zaprojektowane przez architekta Tadeusza Stryjeńskiego. In-teresujący jest także barwny strop belkowy. ściany zdobią obrazy o tematyce łączącej się z dziejami Uniwersytetu.przez ponadstuletnie użytkowanie zmieniły się niektóre funkcje budynku, a jego wyposa-żenie uległo częściowo zniszczeniu i rozpro-szeniu. Prowadzona od 1994 r. konserwacja przywróciła budynkowi jego pierwotny wy-gląd; zrekonstruowano częściowo m.in., dzię-ki zachowanym projektom i zdjęciom, wypo-sażenie auli. Obecnie Collegium Novum jest siedzibą rektora oraz władz uczelni, i w ogra-niczonym zakresie pełni funkcje naukowo-dy-daktyczne.

Founded in 1364 by King Casimir the Great (Ka-zimierz Wielki), and restored thanks to Queen Jadwiga and King ladislas (Władysław) Jagiełło, Kraków Academy has since 1817 been known as the Jagiellonian University. Its first buildings were constructed between today’s Wiślna and Olszewskiego streets on the one hand, and St Anne’s Church on the other, in the so-called University Quarter. It was here that the first dormitories (Jerozolimska and Filozofów) were situated in the mid-15th century and they stood there until the fire of 1841. In their place the building of Collegium Novum – the New College – was built in the latter half of the 19th century.the first design of the Collegium originated in 1869, and construction began three years later. It was to be used not only for teaching and ad-ministrative purposes but at the same time it was to provide the University’s authorities with a representational seat. Designed by the archi-tect, Feliks Księżarski, Collegium Novum was officially opened on 14th June 1887. From the moment of its establishment, the Collegium in-spired awe, and with the passage of time was considered the most beautiful neo-Gothic build-ing in Kraków, if not in all of Poland. Situated by the Planty Gardens, this five-storey- -high brick building is decorated with abundant details carved into the stone, including window framing, cornices and decorative finials, as well as the high ground course. The largest number of ornaments decorate the Collegium’s façade, whose character is emphasised by its projection from ground-floor arcades reaching up to the pointed arches and tall towers of the first floor, over which the coats-of-arms of the university and its benefactors can be seen. the plan of the building is the work of the ar-chitect who designed two quadrangles (internal courtyards) separated by a spacious, monu-mental staircase with balustrades and diamond vaulting. The Assembly Hall, being the most representative room in the entire building, was designed on the first floor. Its furnishings, in-cluding the Rector’s pulpit, armchairs for the members of the Senate, chairs for the deans, and also the wooden panelling on the walls was designed by another architect, Tadeusz Stryjeński. Of interest is also the colourful ceil-ing supported by heavy beams. The walls are decorated with paintings whose subject matter is related to the history of the University.For over a century, some of the building’s func-tions were undergoing changes, and its fur-nishings were partially destroyed or scattered. The preservation works conducted since 1994 restored the original appearance of the build-ing. For example, from an examination of the blueprints and photographs that have been pre-served, it is apparent that the furnishings of the Assembly Hall complemented each other today, Collegium Novum is the seat of the Rector and university authorities and serves educational and scientific purposes only to a limited extent.

Collegium Novum of the Jagiellonian University in krakóW


z racji swego położenia i znaczenia Kraków był umacniany fortyfikacjami już od wczesnego średniowiecza. Kiedy w 1848 r. miasto włączo-no w granice cesarstwa austro-węgierskiego, znalazło się ono blisko granicy zaboru rosyj-skiego i pruskiego. Niezbędne stało się wów-czas wybudowanie w Krakowie silnej twierdzy. W ciągu niespełna 120 lat miasto opasano czterema pierścieniami umocnień, tworząc tym samym największy zespół obronny na ziemiach polskich i jeden z największych w ówczesnej Europie. Do dziś przetrwały trzydzieści cztery forty oraz wiele mniejszych umocnień obron-nych, sieć dróg fortecznych, zespoły koszaro-we, magazyny, szpitale. Fort święty Benedykt, nazwany tak od wezwa-nia pobliskiego, średniowiecznego kościółka, powstał w latach 1853-1856 i jest przykładem fortu wieżowego (tzw. wieża maksymiliańska), stawianego w miejscach trudno dostępnych. Podobne obiekty obronne występowały w 1. poł. XIX stulecia w wielu twierdzach europej-skich (linz, lwów). Fort ten, wraz z fortem Krzemionki, z którym łączył go okop z trzema płaskimi bastionami rozlokowanymi wzdłuż krawędzi wzgórza, miał za zadanie obronę przeprawy przez Wisłę oraz traktów wiedeń-skiego i lwowskiego. projekt fortu jest prawdopodobnie dziełem znanego krakowskiego architekta i inżyniera Feliksa Księżarskiego. Fort zbudowano z cegły na rzucie regularnego szesnastoboku z okrą-głym, wewnętrznym dziedzińcem. Ma kształt dwukondygnacyjnej wieży artyleryjskiej, częś-ciowo podpiwniczonej. U góry mieścił się ot-warty taras przeznaczony dla artylerii i pie-choty. Fortu broniło niewielkie przedbramie w formie muru ze strzelnicami oraz fosa, przez którą przerzucony był przesuwny most zwodzo-ny. Parter wieży pełnił funkcję koszar, a na pię-trze umieszczone były haubice kazamatowe. Skromna – ze względu na militarną funkcję obiektu – dekoracja architektoniczna nawiązu-jąca do gotyku skupia się na ostrołukowej bra-mie wejściowej, ujętej schodkowym portalem. po rozbudowie trzeciego pierścienia twierdzy w latach 90. XIX w. fort utracił swoją rangę i zaczął pełnić funkcję koszar. Po 1918 r. został zaadaptowany na mieszkania i tak użytkowa-ny był do 1984 r. Do dziś przetrwało wiele ele-mentów z pierwotnego wyposażenia i wystro-ju: stolarka bram i części drzwi wewnętrznych, unikalny przesuwny most zwodzony i kamien-ne portale. Fort nr 31 jest jednym z najlepiej zachowanych tego typu fortów w Europie.

krakóW, fort św. Benedykt (nr 31)

St Benedict’s Fort (No. 31) in krakóW

Due to its situation and importance, Kraków had already obtained fortifications in the early Middle Ages. In 1848 the town was incorporat-ed into the Austro-Hungarian Empire, but lay close to the border with the Russian and Prus-sian domains of partitioned Poland. Therefore the construction of a stronghold around Kraków became a necessity. In less than 120 years, the town was surrounded by four rings of embank-ments to become the biggest fortification sys-tem in Poland and one of the biggest ones in Europe at that time. In all 34 forts and many other smaller defensive structures survived till our times, as well as the network of roads, bar-racks, warehouses and hospitals. constructed in 1853-1856, St Benedict’s Fort, which takes its name from the diminutive Gothic church standing nearby, is an example of tower fortification (based on the so-called Maximilian Tower) which tended to be erected in less ac-cessible places. Similar defensive structures are found in many European fortresses in the first half of the 19th century, for instance in linz and lemberg (today’s lviv). St Benedict’s Fort and the Krzemionki Fort, interconnected with a trench with three flat bastions situated along the edge of a hill, were built to protect the Vis-tula River crossing, and to guard the routes to Vienna and lemberg. the fort’s designer was probably Feliks Księżarski – a renowned Kraków architect and engineer. The regular, brick building with six-teen angles and a round internal courtyard has the form of a two-storey artillery tower, partly built on cellars. The building was topped with an open terrace for artillery and infantry. The fort was protected by a small outwork in the form of a wall with arrow slits, and by a moat with a sliding drawbridge. The barracks were lo-cated in the ground floor of the tower while the first floor was occupied by casemate howitzers. Due to the military character of the complex, its architectural decoration is rather modest Gothic in style, it is found mainly in the pointed-arched entrance gate topped with crow-steps. In 1890s, after the modification of the third ring of the fortification system, the fort declined in importance and was turned into a barracks. Af-ter 1918 it was converted into dwellings, and functioned as such until 1984. Many elements of the original equipment and decorations were preserved to this day – such as wooden frag-ments of gates and doorways, the unique slid-ing drawbridge, and stone portals. Fort No. 31, is also one of the best-preserved structures of its kind throughout Europe.


Wyginająca się łukiem u stóp Wawelu uli-ca Kanonicza to niezwykły zespół kamie-nic reprezentujący wielką różnorodność stylową. Jednym z najstarszych obiektów jest budynek po numerem 18. Działka, na której jest on usytuowany, została wytyczona ok. 1320 r., w czasie nowego rozplanowywania podwawelskiego Okołu i sięgała wówczas do ul. Grodzkiej. W połowie XIV w. istniały już na niej zabu-dowania, gdyż król Kazimierz Wielki sprze-dał budynki Florianowi z Mokrska. Ten rozbudował dom, a kiedy został biskupem krakowskim, dokupił sąsiedni dom i przy-łączył do swojego (1379). Po jego śmierci nieruchomość stała się własnością kapi-tuły krakowskiej i od tego czasu była jed-ną z rezydencji krakowskich kanoników. W kamienicy zachowały się fragmenty piwnic, wątki ścian i łuk okienny z połowy XIV w. Po rozbudowie przeprowadzonej przez Floriana z Mokrska pozostały deta-le oraz kamieniarka zdobiona polichromią o geometrycznych motywach.Jedną z ciekawszych i bardziej znanych postaci zamieszkujących dom przy Ka-noniczej był kardynał Stanisław Hozjusz (1504-1579). To on sprowadził do Polski pierwszych jezuitów w 1564 r. Hozjusz piastował godność biskupa warmińskie-go i chełmińskiego i odgrywał ważną rolę w zwalczaniu reformacji. Wszechstronnie wykształcony, pełnił ważne funkcje w dy-plomacji królewskiej, był nawet poważ-nym kandydatem na papieża.W okresie renesansu kamienica przy Ka-noniczej została znacznie przebudowa-na. W przyziemiu umieszczono arkady, na fryzach wypisano łacińskie sentencje, a attyka zyskała wówczas kolor różowy. Za autora nadproża portalu głównego jest uważany Jan Michałowicz z Urzędowa. Zaangażowanie tak wybitnego architekta i rzeźbiarza wskazywałoby na wysoką ran-gę renesansowej przebudowy. zabudowania przejęte w połowie XIX w. przez władze austriackie zostały podzie-lone w 1870 r. Powstała wówczas obecna kamienica przy ul. Grodzkiej 63. W XX w. w kamienicy mieściły się różne instytucje, a od 1997 r. w odnowionym budynku zna-lazł swoją siedzibę Instytut Jana Pawła II. Instytucja ta zajmuje się gromadzeniem i udostępnianiem materiałów związanych z nauczaniem i osobą Papieża, a także or-ganizacją spotkań na jego temat. Stara się również inspirować refleksję o człowieku, w której punktem odniesienia byłaby na-uka Jana Pawła II.

krakóW, Instytut Jana Pawła II

the winding Kanonicza street, arching towards the foothill of Wawel, is a unique group of townhouses displaying a variety of styles. The house at number 18 is among the oldest. The plot where it is standing was traced around 1320, during a new spatial planning of Okół – the bailey at the foot of the castle hill – and stretched as far as Grodzka street. By mid-14th century the buildings had already been constructed, as there is a record of king Casimir the Great (Kazimierz Wielki) selling them to Florian of Mokrsko. The latter had the house extended, and when he became the bishop of Kraków in 1379, he bought the neighbouring estate and merged it with his old one. When the bishop died, the estate became property of the Kraków Chapter, and as such, it served as a dwelling for the Canons of Kraków. The original fragments of cellars and old walls of this city residence have survived together with a mid-14th century window arch. From the extension carried out by Florian of Mokr-sko, some details and stonework decorated with geometrical murals remain.among the most intriguing and famous ten-ants of the house in Kanonicza was Cardinal Stanisław Hozjusz (1504-1579). He was the first to bring Jesuits to Poland in 1564. Hozjusz held the office of the Bishop of Warmia and Chełm,

and played an important part in counterrefor-mation. Versatile and thoroughly educated, he performed important diplomatic functions at the royal court and was seriously considered as a candidate for papacy.In the Renaissance, the townhouse under-went considerable alterations: arcades were added on the ground floor, latin inscriptions were carved into portals, and the parapet wall was coloured pink. The lintel above the main doorway is considered to be the work of Jan Michałowicz of Urzędów. Commissioning such an outstanding architect and sculptor for the job means that the refurbishment must have been a prestigious project indeed. In mid-19th century, Austrian authorities took over the estate, and had it divided in 1870, cre-ating the present house at ul. Grodzka 63. In the 20th century, the building served a number of institutions, and since 1997, after thorough renovation, the John Paul II Institute found its home here. The Institute gathers and provides access to resources on the teachings and the person of the Pope, and organises thematic meetings. It aspires to promote reflection on men whose touchstone is the teaching of John Paul II.

John Paul II Institute in krakóW


zespół budynków i urządzeń technicznych wo-dociągów miejskich „Bielany” usytuowany jest u podnóża Srebrnej Góry, po wschodniej stro-nie klasztoru Kamedułów. Zajmuje on niewiel-ką działkę po północnej stronie ulicy Księcia Józefa oraz duży, rozciągający się wzdłuż Wisły teren po stronie południowej.W części północnej, ogrodzonej ceglanym mu-rem, znajdują się obiekty technologiczne (hala maszyn parowych, kotłownia, laboratorium) oraz budynek mieszkalny z ogródkami przydo-mowymi i portiernia. Jest to najstarsza część zespołu, zbudowana w latach 1898-1900.po drugiej stronie ulicy, na rozległym tere-nie nad Wisłą, odbywa się pobieranie wody i wstępne procesy jej oczyszczania. Służy temu szereg studzien, zbiorników, osadników i fil-trów. Oprócz nich zlokalizowane są tutaj bu-dynki warsztatów i filtrów pośpiesznych, pom-

krakóW, kompleks wodociągów na Bielanachpownia, magazyn paliw oraz tunel przebiegają-cy pod korytem Wisły.historia powstania wodociągów miejskich dla Krakowa sięga lat 60. XIX w., kiedy podjęto pierwsze próby sprowadzenia zdrowej wody dla miasta. Dopiero jednak w 1894 r. zdecy-dowano o wykonaniu otworów wiertniczych na Bielanach i usytuowaniu tam ujęcia wody. Nadzór nad pracami powierzono inż. Romanowi Ingardenowi, który wykonał projekt wodociągu i został kierownikiem Miejskiego Biura Wodo-ciągowego. W 1898 r. przystąpiono do budo-wy i w ciągu dwóch lat wzniesiono niezbędne obiekty. Uroczyste otwarcie wodociągu, noszą-cego wówczas imię cesarza Franciszka Józefa, nastąpiło w lutym 1901 r.Wodociąg bielański zaprojektowano tak, aby pokryć zapotrzebowanie na wodę dla Krakowa na co najmniej trzydzieści lat. Wkrótce po jego

uruchomieniu zabrakło wody w studni pobli-skiego klasztoru oo. kamedułów, więc dopro-wadzono tam wodociąg. Między 1908 a 1914 r. zbudowano dziesięć kolejnych studni oraz przej-ście tunelowe pod Wisłą na jej lewy brzeg. W okresie międzywojennym m.in. wymieniono w kotłowni urządzenia na nowocześniejsze, wy-regulowano koryto Wisły, a także wybudowano nowy osadnik i stację chlorowania wody.W latach 1950-1955 wskutek szybkiego roz-woju miasta, a przede wszystkim budowy No-wej Huty, pogorszyła się jakość wody i zaczęło jej brakować. Rozbudowano więc sieć wodo-ciągową, wybudowano nowy zbiornik pod kop-cem na Zwierzyńcu i zamontowano urządzenia do ozonowania wody. Dzięki temu ponadstu-letni i mający walory zabytkowe zakład wodo-ciągów na Bielanach pozostaje wciąż sprawnie działającym obiektem.

Waterworks at Bielany in krakóWthe compound of buildings and technical infra-structure of the Bielany Municipal Waterworks is located at the foot of Srebrna Góra, east of the Camadolese Church and Monastery. It occupies a small plot north of Księcia Józefa Road and a vast area along the Vistula river to the south. the north part of the compound, surrounded by a brick wall, houses technical buildings (in-cluding a steam machinery hall, a boiler room, and a laboratory), a residential annex with small gardens and the reception building. This is the oldest part of the waterworks, constructed in 1898-1900. across the road in the extensive area by the river, water collection and primary purification takes place. These processes are served by a number of wells, containers, settling ponds and filter beds. In addition to these, there are work-shops and rapid filter beds, a pump room, a fuel store, and a tunnel under the Wisła riverbed. the history of the municipal waterworks goes back to the 1860s when the first attempts were made to deliver healthy, fresh water to the citi-zens. However, it wasn’t until 1894 that the de-cision was made to drill in the area of Bielany, and to situate the water intake precisely there. The works were directed by the engineer Ro-man Ingarden, who designed the waterworks and became the Head of the Municipal Water-works Company. Construction started in 1898 and the essential infrastructure was ready two years later. The grand opening of the water-works, named after Emperor Franz Joseph, was celebrated in February 1901.Bielany Waterworks were designed to provide Kraków with water for at least 30 years. Soon after its opening, the well of the Camadolese monastery nearby ran dry, and therefore pipes were laid to serve the monks. A further 10 wells, as well as the tunnel under the Vistula, were built between 1908 and 1914. Between the world wars, the machines in the boiler room were upgraded, the Vistula riverbed regu-lated, and new settling and chlorine purifica-tion tanks built. In 1950-1955, due to the fast growth of the city in general and the construction of Nowa Huta in particular, the quality of the water supply deteriorated, and the citizens of Kraków began suffering from water shortages. The water sup-ply network was extended, a new water res-ervoir was built in Zwierzyniec, and facilities for ozone saturation were installed. Thanks to these improvements, the historic waterworks at Bielany remain functional and efficient over one hundred years after their establishment.


zgromadzenie Księży Misjonarzy założył św. Wincenty à Paulo w 1625 r. w Paryżu, w celu prowadzenia misji parafialnych oraz kształce-nia duchowieństwa. W Krakowie Misjonarze pojawili się w 1682 r. za sprawą biskupa Jana Małachowskiego, który powierzył im zarząd Seminarium Zamkowego mieszczącego się na Wawelu. Wkrótce potem Misjonarze rozpoczęli poszukiwania miejsca pod własny dom i zaku-pili kilka działek oraz domów przy obecnej ul. Stradomskiej.późnobarokowy kościół pw. Nawrócenia św. Pawła, zaprojektowany przez architekta Kacpra Bażankę, oraz zabudowania domu Księży Mi-sjonarzy powstały głównie pod koniec XVII w. oraz w 1. poł. XVIII w. Równolegle z ich budową zakładano ogrody. Najmniejszym z ogrodów jest wirydarz, mieszczący się wewnątrz zabu-dowań klasztornych i otoczony krużgankiem. Na niewielkiej przestrzeni rosną tu drzewka morelowe, buk i krzewy róż. ogród główny, liczący ok. trzy hektary rozcią-ga się po północnej i wschodniej stronie zabu-dowań, aż do ul. św. Sebastiana. Założono go prawdopodobnie już pod koniec XVII w. w wid-łach płynącej tu wówczas Starej Wisły i Ruda-wy, a w 1701 r. otoczono barokowym murem. Do końca XVIII w. był podzielony na osiemna-

krakóW, ogrody Zgromadzenia Księży Misjonarzy na Stradomiu

ście kwater obsadzonych drzewami i strzyżo-nymi szpalerami. Ogród zaniedbano w XIX w., lecz został odnowiony pod koniec tegoż wieku: utworzono wówczas część parkową i ustawio-no figurę Matki Bożej. Po II wojnie światowej ogród zmniejszył się wskutek zabranych przez władze komunistyczne terenów. Obecny jego wygląd to efekt przeprowadzonych w latach 80. XX w. prac rewaloryzacyjnych, nagrodzo-nych w 1988 r. złotym medalem Ministerstwa Kultury i Sztuki.założenie ogrodu głównego ma plan niere-gularnego trapezu, z aleją widokową, po obu stronach której znajduje się po osiem kwater obsadzonych drzewami. Ogród jest podzielony na część parkową, sad i warzywnik oraz część o charakterze rekreacyjnym. W części parkowej znajduje się drewniana altanka, a wokół rosną liczące ponad osiemdziesiąt lat dęby i klony, jak również jałowce, cisy, topole i kasztanowce. Sad ma głównie walory użytkowe: rośnie tutaj około 500 drzew jabłoni, grusz, śliw, czereśni, moreli i brzoskwini, krzewy porzeczek i agrestu, uprawiane są także warzywa.Do lat 80. XX w. istniał także trzeci ogród, po południowej stronie kościoła, nazywany ogro-dem za domem; na jego miejscu wzniesiono budynek biblioteki.

the Congregation of Priests of the Mission was founded in Paris by St Vincent de Paul in 1625 to carry out their mission to the common peo-ple and to educate clergy. The Priests of the Mission arrived in Kraków in 1682 thanks to the efforts of Bishop Jan Małachowski, who entrusted them with the management of the Castle Seminary situated in Wawel. Soon, how-ever, the ‘Missionaries’ began searching for a site for their own house, and purchased a few plots and houses in today’s ul. Stradom.the late-Baroque Church of the Conversion of St Paul was designed by the architect Kacper Bażanka, while most of the House of the Priests of the Mission complex was built in the 17th and the first half of the 18th centuries. Paral-lel to their construction, gardens were estab-lished. The smallest of the gardens is known as the garth, and is surrounded by the cloister; growing in its small enclosed space are apricot trees, beeches, and rose bushes. the main garden, covering nearly 3 hectares (7.5 acres), stretches to the north and east of the Church as far as ul. św. Sebastiana. It was prob-ably delineated already towards the end of the 17th century by the fork between the Old Vistula and the Rudawa that flowed through this area. In 1701, the garden was surrounded by a Baroque wall. To the end of the 18th century, it was di-vided into eighteen sections lined with trees and topiary. The garden was left untended for most of the 19th century and only restored towards its end. At that time the park section was estab-lished and the figure of Our lady was installed. The garden shrank after the second world war due to the decision of communist authorities to annex parts of it. Its current appearance is the result of the restoration work conducted in the 1980s, awarded in 1988 with the Golden Medal of the Ministry of Culture and Art.the main garden is in the shape of an irregular trapezium with a vista alley, with eight sections lined with trees on either side. The garden is di-vided into the park, orchard, vegetable garden, and recreational space. In the park there is a wooden bower surrounded by 80-year old oaks, maples, junipers, yews, poplars, and horse chest-nuts. The main advantage of the orchard is the crop produced by 500 apple, pear, plum, cherry, apricot, and peach trees, as well as currant and gooseberry bushes and vegetables patches.until the 1980s, there was also a third garden on the southern side of the church. Known as “the garden behind the house” it was replaced by the library building.

Gardens of the Congregation of Priests of the Mission in krakóW


Dom pod Globusem, jak nazwano krakowską siedzibę Izby Przemysłowo-Handlowej, mie-ści się na rogu ulicy Długiej i Basztowej. Jego charakterystyczną sylwetę z wieżą i globusem najlepiej widać u wylotu ul. Sławkowskiej. Za-projektowany przez dwóch znakomitych ar-chitektów krakowskich budynek jest jednym z najciekawszych obiektów architektury mo-dernistycznej w Polsce. Gmach ten wzniesiono według planów Tadeusza Stryjeńskiego i Fran-ciszka Mączyńskiego w latach 1904-1906. Wy-posażenie wnętrz powierzono Stanisławowi Wyspiańskiemu i Józefowi Mehofferowi. Dekorację najważniejszego pomieszczenia Izby, czyli sali posiedzeń, zlecono Stanisławowi Wy-spiańskiemu. Wykonany przez niego projekt uzyskał pochlebne opinie członków Komitetu Budowy, jednak Wyspiański zrezygnował z prac. Powodem był nie tylko gwałtownie pogarsza-jący się stan zdrowia artysty, ale też niezgoda na umieszczenie w jednolitej koncepcji wystroju sali portretu cesarza Franciszka Józefa. Wobec tego Komitet powierzył prace nad salą Józefowi Mehofferowi. Po przedstawieniu drugiego z wy-konanych projektów rozpoczęto prace i pomimo kontrowersji, jakie wzbudził, oraz konieczności wprowadzenia zmian w wyposażeniu, doprowa-dzono je do końca. ściany sali są pokryte w najniższej partii brzo-zową boazerią, ozdobioną wzorami wachlarzo-wymi i snycerskim ornamentem. Powyżej znaj-dują się dwa pasy geometryczno-kwiatowej, malowanej dekoracji w gamie zieleni, żółci i czerwieni, rozdzielone jednobarwnym pasem. Strop został podzielony listwami jasnej sztu-katerii ozdobionej metalowymi kwiatonami na prostokątne pola. Pokrywające strop, nie-zwykle barwne malowidło przedstawia wijące się węże pośród pęków pawich piór. Mocnym akcentem wystroju sali jest obraz Poskromienie żywiołów znajdujący się na ścianie za stołem prezydialnym. Płótno przedstawiające ludzki geniusz w postaci nagiego młodzieńca poskra-miającego cztery kobiety-żywioły symbolizuje ideę postępu i rozwoju przyświecającą działal-ności Izby. Dopełnieniem dekoracji sali są wi-traże wypełniające półkoliste okna, miedziane lampy i kinkiety o roślinnych formach oraz sny-cersko opracowane meble. Stworzona przez Jó-zefa Mehoffera dekoracja sali jest kwintesen-cją prądów i mód artystycznych swej epoki. Do dzisiaj zachwyca barwnym i spójnym połącze-niem różnych gatunków rzemiosła i sztuki.

krakóW, sala Józefa Mehoffera w Domu pod Globusem

the House under the Globe – as headquar-ters of the Chamber of Commerce and Indus-try were dubbed – is located at the corner of Długa and Basztowa streets. Its characteristic silhouette, with a tower and the globe referred to in its name, can best be viewed standing at the end of Sławkowska Street. Designed by two outstanding architects, this is one of the most fascinating modernist buildings in Poland. The House under the Globe was constructed in 1904-1906 according to the plans of Tadeusz Stryjeński and Franciszek Mączyński. Stanisław Wyspiański and Józef Mehoffer were entrusted with the interior design. Initially, it was Stanisław Wyspiański who was commissioned to arrange the most important hall in the Chamber of Commerce, the Assem-bly Room. The Construction Committee liked the design he submitted, but Wyspiański sud-denly abandoned the project. The reason be-hind the withdrawal was not only his deterio-rating health, but also his reluctance to place

a portrait of Emperor Franz Joseph in the room which would seem incongruous with the rest of his design. At that point the Committee asked Józef Mehoffer to take over. In spite of the fact that it caused some controversy, his second design was approved, and although modifica-tions were necessary, the project was carried through. the lower parts of the walls are covered with birch-wood panelling, adorned with fan pat-terns and carved ornaments. Above, two bands of geometrical and floral painted decoration in greens, yellows and reds surround the room, divided by a monochromatic strip. Wooden slats with metal fleurons portion the ceiling into rectangular fields. The fantastically colour-ful plafond shows coiling snakes among pea-cock feathers. The canvas above the high table – “Taming of the Elements” – is a strong visual cue within the room’s decor. The painting, de-picting human genius portrayed as a naked young man taming four women-elements, sym-

bolises the idea of progress and development that has been the Chamber’s principal mission. The interior is made complete by stained glass filling the semicircular windows, flower-shaped copper lamps and brackets, and beautifully crafted furniture. the interior which Józef Mehoffer created is the quintessence of the artistic trends and fashions of his time. To this day it enchants the visitor with the colourful and harmonious union of manifold kinds and genres of arts and crafts.

Józef Mehoffer’s Hall in Dom pod Globusem (House under the Globe) in krakóW


krakowski ratusz przez kilka wieków zdobił Rynek Główny po zachodniej stronie Sukien-nic. Był to budynek późnogotycki, ze schod-kowymi szczytami, piętrowy, z wysoką wieżą. Główne wejście do ratusza prowadziło od stro-ny wschodniej, po schodach, których strzegły leżące lwy. Ratusz został rozebrany w 1820 r. i z dawnych zabudowań władz miasta pozosta-ła tylko wieża. Jej powstanie datowane jest na ostatnią ćwierć XIV w.; być może ukończona została ok. 1383 r. W XVI w. na wieży znajdowały się trzy dzwo-ny, a na wysokości okapu obiegał ją drewnia-ny ganek dla straży. W 1524 r. umieszczono na wieży zegar z polichromowanymi figurkami sprowadzony z Norymbergi. W czasie pożaru w 1680 r. został zniszczony hełm, zegar oraz sklepienie sali na I piętrze. Wieżę odbudowano i podwyższono o tę część, gdzie dzisiaj mieści się tarcza zegara. Prace, ukończone w 1686 r. prowadził śląski budowniczy Piotr Beber. Jed-nak już w 1784 r. musiano nakryć wieżę no-wym hełmem. Po zburzeniu ratusza, przez cały XIX w. wieża niszczała, chciano ją nawet rozebrać. Była odnawiana w latach 1913-1914, 1925-1930 oraz 1964-1969 r., kiedy dodano wykusze, klatkę schodową z lwami, fontannę, ławy kamienne oraz obramienia okienne w ele-wacji północnej.Wieża w dolnych kondygnacjach jest zbudowa-na z kamienia ciosowego, wyżej z cegły; ciosy kamienne są tylko w narożach. Z trzech stron pokryta jest okładziną kamienną, którą zdobią pionowe laskowania, przerywane poziomymi pasami rozet w kwadratowych obramieniach. Otwory okienne ujęte są wimpergami, czyli trójkątnymi szczytami zdobionymi żabkami i sterczynami. ściana północna, dawniej przyle-gająca do ratusza jest gładka, ceglana. Znajdu-ją się w niej otwory, które dawniej komuniko-wały wieżę z ratuszem. Mury wieży mają gru-bość dwóch metrów, a ściana północna niemal trzech (2,80), gdyż w jej szerokości mieszczą się kamienne schodki prowadzące na wyższe kondygnacje.Wewnątrz, na parterze wieży znajduje się sala przekryta gotyckim krzyżowym sklepieniem, gdzie mieścił się dawniej skarbiec. W sali na piętrze, pełniącej dawniej funkcję kaplicy, zrekonstruowano gotyckie sklepienie, a z pier-wotnego wyposażenia zachowały się wsporniki i rzeźbiony fryz o motywie dębowych liści.W czasie każdej odnowy wieży w gałkach wień-czącego ją hełmu umieszczano pismo o aktual-nych wydarzeniach i wykonanych pracach oraz ówczesne monety i medale.

krakóW, wieża ratuszowa

Town Hall Tower in krakóWFor many centuries Kraków Town Hall adorned the Market Square west of the Sukiennice. It was a late Gothic building, two storeys high, with crow steps and a tall tower. The main en-trance was from the east, through a flight of stairs guarded by recumbent lions. The Town Hall was dismantled in 1820, and the tower is all that remains from the ancient site of munici-pal government. the tower was constructed in the last quarter of the 14th century; probably completed around 1383. In the 16th century, it was equipped with three bells, and a wooden watchman’s gallery on the outside. In 1524, a clock with painted figures was added, brought from Nuremberg. During the fire of 1680 the spire, the clock, and 1st floor ceilings were destroyed. The tower was reconstructed and raised, adding a section in which the present dial is placed. A Silesian builder, Piotr Beber, completed res-toration works in 1686. However, as soon as 1784 the spire was once again replaced. After the demolition of the town hall, the tower fell into disrepair, and there were plans to disman-tle it as well. It survived, and was renovated in 1913-1914, and 1925-1930; during the restora-tion phase in 1964-1969 the bays were added, as well as the stairs and the lions, a fountain, some stone benches, and window frames in the northern elevation. two lower floors were built of stone blocks, and the upper part, of brick; with stone blocks placed in the quoins. The tower is covered with stone lining on three sides, decorated with ver-tical bar tracery, with inset horizontal bands of rosettes in square frames. Windows are clasped within triangular gablets decorated with crockets and pinnacles. The northern wall, which used to adjoin the body of the town hall, is plain brick, with openings that once connect-ed the two buildings. The walls of the tower are 2 metres thick, and the northern wall is even thicker at 2.8 metres as it incorporates a stone staircase leading to the upper floors.Inside, there is a rectangular room on the ground floor, a former treasury, covered with Gothic cross vaults. Upstairs, in a former chapel with baroque ceilings, fragments of buttresses and a carved oak-leaf frieze have been preserved.after each restoration, written accounts of is-sues current at the time, as well as coins and medals, were placed inside the orbs at the top of the tower. Today these memorabilia are more than merely municipal collectibles: they speak of the history of the town and its hall.


krakowski zespół budynków Pałacu Arcybisku-piego zajmuje teren ograniczony ulicą Francisz-kańską, Plantami i ulicą Wiślną. Od momentu swego powstania był przeznaczony na siedzibę biskupów krakowskich. Istniejący już w latach 80. XIV w. pałac rozbu-dował w kolejnym stuleciu kardynał Zbigniew Oleśnicki. Z tego czasu zachowane są najstarsze elementy – średniowieczne portale i fragmenty murów w piwnicach. W 1462 r. pożar tak znisz-czył budynek, że przez wiele lat stał on pusty. Odrestaurował go w połowie XVI w. biskup An-drzej Zebrzydowski. Prace wykonane za rządów biskupa Piotra Myszkowskiego (1577-1591) nadały mu wygląd renesansowej rezydencji. Po-została po nich trójarkadowa loggia dziedzińca (włączona w mury parteru) oraz portal z herbem biskupa – Jastrzębiec. obecny wygląd pałacu pochodzi głównie z okre-su rozbudowy dokonanej przez biskupa Piotra Gębickiego w latach 1643-1647. Nawiązywała ona do architektury Włoch północnych, a po-zostały po niej wspaniałe portale. Zniszczony w czasie najazdu szwedzkiego pałac poddano na polecenie biskupa Jana Małachowskiego pra-com renowacyjnym, zakończonym w 1692 r. Do dzisiaj można podziwiać zachowane marmurowe portale z biskupim herbem Nałęcz oraz dekora-cję sklepienia sieni w skrzydle zachodnim.W XVIII stuleciu pałac podupadł, ale dzięki bi-skupowi Andrzejowi Załuskiemu stał się kultu-ralnym salonem Krakowa. Jednak na początku XIX w. rezydencja popadła w ruinę, z której podźwignął ją biskup Jan Paweł Woronicz. Od 1815 r., we współpracy z architektem Szcze-panem Humbertem i malarzem Michałem Sta-chowiczem, odnowił on skrzydło południowe oraz kaplicę. Wnętrza urządzono rzeźbami i obrazami nawiązującymi do historii Polski. Nie-długo potem, w 1850 r., wielki pożar Krakowa zniszczył budynek. ostatniej odnowy pałacu dokonał po 1879 r. biskup Albin Dunajewski, dzięki finansowemu wsparciu Katarzyny Adamowej Potockiej. Prace prowadził architekt Tomasz Pryliński; objęły one elewacje, budowę nowych szczytów oraz wypo-sażenie wnętrz, a szczególnie kaplicy pałacowej. Pomimo wielu zniszczeń rezydencja biskupów krakowskich zgromadziła w swych wnętrzach wiele cennych detali architektonicznych i dzieł sztuki.W ostatnich latach szczególnego znaczenia nabrało pałacowe okno wychodzące na ulicę Franciszkańską, z którego papież Jan Paweł II prowadził wieczorne spotkania podczas swoich kolejnych pobytów w Krakowie.

krakóW, zespół Pałacu Arcybiskupiego

the complex of the Palace of Kraków Arch- bishops occupies the area between Franciszkań-ska street, the Planty Garden Ring, and Wiślna street. Ever since its construction, it was intend-ed to become the home of Kraków bishops. the palace already existed in 1380s, and in the following century it was extended by Cardinal Zbigniew Oleśnicki. To that time date back the oldest surviving elements: mediaeval por-tals and fragments of cellar walls. In 1462, the building was so badly destroyed by a fire, that it stood empty for many years. It was reno-vated in mid-16th century by Bishop Andrzej Zebrzydowski. Works carried out under bishop Piotr Myszkowski (1577-1591) gave the palace its Renaissance form. Surviving from that time are the three-arcade loggia in the courtyard, later incorporated into the ground floor wall, and portal with the bishop’s Jastrzębiec coat-of-arms.the palace owes its present appearance mostly to the period of the extension carried out un-der Bishop Piotr Gębicki (1643-1647). Drawing from the architecture of northern Italy, this con-

struction phase left behind magnificently deco-rated doorways. The palace, destroyed during the Swedish Deluge (1655-1657), underwent renovation under Bishop Jan Małachowski, completed in 1692. Preserved to this day are marble portals with the bishop’s Nałęcz coat-of-arms and decoration of vestibule ceiling in the western wing.In the 18th century, the building fell into dis-repair but – thanks to bishop Andrzej Załuski – became the cultural salon of Kraków. In the early 19th century, the condition of the palace declined until it had to be restored by Bishop Jan Paweł Woronicz. Since 1815 conservation works were conducted in the southern wing and the chapel by the architect Szczepan Hum-bert and the painter Michał Stachowicz. The interiors were filled with statues and paintings making reference to Polish history. Soon after-wards, in 1850, the great fire destroyed most of the building. the last restoration of the palace was con-ducted in 1879 by Bishop Albin Dunajewski, thanks to the financial support of Katarzyna

Potocka (the wife of Adam Potocki). The works conducted by the architect Tomasz Pryliński included remodelling of the façades, construc-tion of new gables, and furnishing of the inte-riors and notably of the palace chapel. Despite the frequent destructions, the residence of the Bishops of Kraków has accumulated plenty of valuable architecture and works of art. In recent years, the window overlooking Franciszkańska street has gained particular sig-nificance, as it was here that Pope John Paul II always appeared at night to talk to people dur-ing his pilgrimages to Kraków.

Palace of krakóW Bishops


krynica jest jednym z największych i najbar-dziej znanych polskich uzdrowisk. Rozsławi-ły ją wody lecznicze, a także odbywający się tu Europejski Festiwal im. Jana Kiepury, który przyciąga latem do Krynicy miłośników opery, operetki i baletu. krynica pojawiła się w zapiskach w 1547 r., jako osada Krzenycze. Była wówczas niewielką, podgórską wsią. Już w 1721 r. jezuita Gabriel Rzączyński pisał o właściwościach leczniczych tutejszych wód, które stały się jednak znane dopiero pod koniec XVIII w., kiedy to wzrosło zainteresowanie górami. W 1790 r. profesor Uniwersytetu lwowskiego i znawca Karpat, Baltazar Hacqueta, zbadał tutejsze wody mi-neralne i spopularyzował ich walory.Na początku XIX w. Krynicę uznano urzędo-wo za zdrój kąpielowy i w 1807 r. uruchomio-no pierwsze łazienki kąpielowe. Budowano drewniane pensjonaty, restauracje i kawiar-nie, sklepy, powstał teatr, a w 1889 r. Krynica otrzymała prawa miejskie. W 1876 r. urucho-miono linię kolejową z Tarnowa do Muszyny, a w 1911 r. doprowadzono ją do samej Krynicy. Bywali tu Jan Matejko i Henryk Sienkiewicz oraz Helena Modrzejewska. W latach między-wojennych Krynica była ekskluzywnym kuror-tem, a swoją niezwykłą popularność zyskała po II wojnie światowej.W 1884 r., z inicjatywy hr. Alfreda Potockiego, podjęto decyzję o budowie Dworca Zdrojowe-go, czyli obecnego Starego Domu Zdrojowego. Zarządzająca wówczas Krynicą lwowska Dyrek-cja Domen i lasów rozpisała międzynarodowy konkurs na projekt tegoż domu gościnnego. Pierwszą nagrodę przyznano krakowskiemu ar-chitektowi, Janowi Zawiejskiemu (1854-1922).Stary Dom Zdrojowy (nazywany tak po wybu-dowaniu w 1939 r. Nowego Domu Zdrojowe-go) jest wybitnym dziełem architektury neo-renesansowej. Wzniesiono go jako murowany i tynkowany, dwupiętrowy budynek z ryzalitem środkowym i dwoma bocznymi. Ryzalit środ-kowy, pełniący rolę reprezentacyjną, mieści klatkę schodową prowadzącą z parteru do sali balowej na piętrze. We wnętrzach Starego Domu Zdrojowego znajduje się także restau-racja, cukiernia, kawiarenka i sklep oraz ponad 200 pokoi. W elewacji tylnej powstały na par-terze otwarte werandy wsparte na ozdobnych, żeliwnych słupach.po dobudowie dwóch skrzydeł w latach 1923- -1924, budynek zyskał plan litery U; jego mo-dernizacji dokonano w latach 1950-1970. Ze-wnętrzny wygląd Domu Zdrojowego nie uległ większym przekształceniom, wnętrza zaś za-chowały wspaniały wystrój architektoniczny z końca XIX w.

kryNIca, Stary Dom Zdrojowy

krynica is one of the oldest and better-known Polish spas. It was made famous by the medici-nal properties of its mineral waters, and by the Jan Kiepura European Festival, which brings opera, operetta, and ballet lovers to the resort every summer. krynica features in historical records in 1547 as the Krzenycze settlement, back then merely a tiny village near the mountains. As early as 1721, a Jesuit of the name of Gabriel Rzączyński wrote about the healing properties of the Kryn-ica waters, which however became famous only towards the end of the 18th century, at the time when mountain trips became fashionable. In 1790, a professor of lviv University and con-noisseur of the Carpathians, Baltazar Hacqueta, tested and advocated the use of the waters. at the beginning of the 19th century, Krynica was officially proclaimed to be a balneotherapy resort, and in 1807, the first baths were opened. Wooden inns, restaurants, cafes and shops grew around them, even a theatre was established, and in 1889 Krynica received municipal status. In 1876 a railway line was opened between Tarnów and Muszyna, and it 1911 it was extended all the way to Krynica. Among frequent visitors to the spa, there were such celebrities as the painter Jan Matejko, writer Henryk Sienkiewicz, and ac-

tress Helena Modrzejewska. Between the world wars it was a chic resort, and after the second world war, its popularity grew universal.In 1884, Count Alfred Potocki initiated the con-struction of the Spa Hostelry, today’s Old Spa lodge. The lemberg (lviv) Domains and Forests Administration, which governed Krynica at the time, held an international competition for the design of the hostelry. Kraków architect Jan Za-wiejski (1854-1922) was the winner. the Old Spa lodge (as it came to be called after the construction of a new one in 1939) is a re-markable building in neo-Renaissance style. The two-storey brick edifice is covered with plaster, with projections at the centre and the sides. The central projection contains a grand staircase leading from the ground floor to a ballroom on the upper floor. In addition to over 200 rooms, the interiors accommodate a restaurant, a cake shop, a café, and a boutique. In the back eleva-tion, at ground floor level, open verandas are raised upon decorative, cast-iron steles. With the addition of two side wings between 1923-1924, the building received the shape of the letter ”U”; it was renovated and upgraded between 1950-1970. The outer appearance re-mained largely unchanged, and also the interiors retain their original, grand late 19th century style.

Old Spa lodge in kryNIca


Na ziemi gorlickiej, w czasie I wojny światowej (1914-1918) miała miejsce jedna z najwięk-szych bitew na froncie wschodnim. W trakcie tzw. operacji gorlickiej zginęło tysiące żołnie-rzy po obu walczących stronach, w tym wielu Polaków. Jako obywatele państw zaborczych walczyli oni naprzeciw siebie w armii rosyjskiej i austriackiej. Po tych wydarzeniach pozostało tutaj ponad osiemdziesiąt cmentarzy. Najwięk-szym na terenie Galicji Zachodniej jest położony na wzgórzu Pustki, na skraju wsi Łużna, cmen-tarz oznaczony numerem 123. Jest on również największą nekropolią żołnierzy węgierskich poza granicami Republiki Węgierskiej. Wiosną 1915 r. rozpoczęto przygotowania do ataku na pozycje rosyjskie w rejonie Gorlic. W przededniu bitwy zgromadzono tutaj ponad 200 tysięcy żołnierzy armii austriackiej i nie-mieckiej. Natarcie nastąpiło rankiem 2 maja 1915 r. Na znaczne siły wojsk rosyjskich skon-centrowane w pobliżu wzgórza Pustki popro-wadziła atak artyleria pod dowództwem Ta-deusza Rozwadowskiego. Zdobywanie pozycji rosyjskich początkowo odbywało się sprawnie. Jednak w głębi lasu znajdowały się niewidocz-ne dla artylerii stanowiska wroga, wyposażone w karabiny maszynowe. Wobec zaistniałej sy-tuacji zarządzono szturm na bagnety. Oddziały: 12 Krakowska Dywizja Piechoty, 56 Wadowi-cki oraz 100 Cieszyński Pułk Piechoty zdobyły pozycje rosyjskie, ponosząc jednak ogromne straty. Na stoku wzgórza Pustki (446 m n.p.m.) spo-czywa 1200 żołnierzy poległych podczas opisa-nej bitwy: Polaków, Węgrów, Czechów, Austria-ków, Niemców i Rosjan. Wśród porastających wzgórze buków znajduje się 829 pojedynczych mogił i 46 grobów zbiorowych. Niezwykle ma-lownicza jest kompozycja tej nekropolii: mogiły oznaczone drewnianymi krzyżami rozmiesz-czone są pośród drzew, w regularnych rzędach tworzących duże grupy; tuż pod szczytem wzgórza rozlokowano je amfiteatralnie. Wijące się pośród drzew ścieżki, przechodzące w stro-mych miejscach w schody, przywodzą na myśl założenie krajobrazowego ogrodu. W drodze na szczyt umieszczono kamienny taras, z którego widać panoramę Beskidu Sądeckiego i Tatry. Całość założenia wieńczyła drewniana kaplica, która spłonęła wraz z wyposażeniem w 1985 r.cmentarz powstał w latach 1917-1918. Jego założenie przestrzenne jest dziełem polskiego rzeźbiarza Jana Szczepkowskiego, a drewnianą kaplicę zbudowano według koncepcji słowa-ckiego architekta Dusana Jurkovica.

łuŻNa, cmentarz na wzgórzu Pustki

one of the fiercest battles on the eastern front in the first world war (1914-1918) was fought in the land of Gorlice. Thousands of soldiers fighting on both sides of the conflict were killed during the so-called Gorlice operation. Many of them were Poles who, as citizens of the powers partitioning Poland, fought against each other in the Russian and Austro-Hungar-ian armies. Eighty military cemeteries remain witness of those days. The largest of those in Western Galicia is No. 123 situated on Pustki Hill, on the edge of the village of Łużna. It is the largest necropolis of Hungarian soldiers outside Hungary. In the spring of 1915, an attack on Russian de-fences was being prepared near Gorlice. On the eve of the battle, 200,000 Austrian and German soldiers gathered here. The operation com-menced at dawn on 2nd May 1915. The strong concentration of Russian forces by Pustki Hill were attacked by artillery commanded by Ta-deusz Rozwadowski. Initially, capturing Russian positions went well, yet deep in the forest the enemy held positions invisible to the artillery and well equipped with machine guns. The sit-uation required them to be taken by storm. The bayonets of the 12th Kraków Infantry Division,

and 56th Wadowice and 100th Cieszyn Infan-try Regiments shattered Russian defences, yet with huge loss of life and limb. the slopes of Pustki Hill (446m/1460ft asl) are the final resting place for 1200 soldiers who died in the battle: Poles, Hungarians, Czechs, Austrians, Germans, and Russians. Further-more, there are 829 individual and 46 mass graves among the beeches growing on the hill. The necropolis was designed in a very beauti-ful manner: marked with wooden crosses, the tombs are situated among the trees in regular rows that form large clusters. By the crown of the hill, they have been laid out in the form of an amphitheatre. The paths winding among the trees that turn into stairs where the slope is steeper bring into mind a garden landscape. The stone terrace situated halfway up commands a beautiful panorama of the mountains: the Be-skid Sądecki and Tatras. At the top of the entire memorial stood a wooden chapel, which burned down in 1985 together with its furnishings.the cemetery was laid out in the years 1917- -1918, its layout is the work of a Polish sculp-tor, Jan Szczepkowski, and the wooden chapel was built to the design of a Slovak architect, Dušan Jurkovič.

Cemetery on Pustki Hill in łuŻNa


Miasto Nowy Sącz, położone na trakcie han-dlowym prowadzącym z Węgier do Krakowa, lokowane było w 1292 r. przez króla czeskiego Wacława II. Usytuowane na ziemi biskupów krakowskich, w widłach Kamienicy i Dunajca, miało zastąpić Stary Sącz, którego mieszkań-ców chciano tutaj przenieść. ośrodkiem układu urbanistycznego Nowego Sącza jest prostokątny rynek z wybiegającymi symetrycznie ulicami: po trzy na wschód i za-chód, a po dwie na południe i północ. Najstar-szy nowosądecki ratusz mieścił się nieopodal kościoła św. Małgorzaty, przy ul. świętego Du-cha. Kolejna siedziba władz miasta usytuowa-na była w północnej części rynku i pochodziła z 2. poł. XV w. lub początku XVI. Ratusz, roz-budowany w 2. poł. XVI w. w stylu renesan-sowym, do XVII w. był piętrowym budynkiem z wieżą i zegarem. W 1834 r. podwyższono go i dobudowano portyk kolumnowy. Po pożarze w 1893 r. został rozebrany. Inicjatorem budowy nowego ratusza był bur-mistrz lucjan lipiński. Gmach zaprojektowany przez budowniczego miejskiego Jana Perosia wzniesiono w latach 1895-1897. Wykonawcą usytuowanego pośrodku rynku budynku ratu-sza był znany krakowski architekt, Karol Knaus. Powstała monumentalna, zwarta budowla z wieżą oraz reprezentacyjną salą posiedzeń. Zadbano również o otoczenie siedziby władz miejskich: w 1898 r. wokół ratusza urządzono skwery. z zewnątrz budynek otrzymał wystrój eklek-tyczny, a wnętrza zaprojektowano w stylu neo-renesansowym i neobarokowym. Umieszczone centralnie wewnątrz budynku, reprezentacyjne schody wiodą na wysoki parter i piętro, a prze-de wszystkim do sali posiedzeń. Nakrywa ją neorenesansowy strop kasetonowy, a ściany zdobią malowidła przedstawiające ważne po-stacie i wydarzenia z dziejów miasta, m.in. kró-la Kazimierza Wielkiego oraz powitanie Jana III Sobieskiego wracającego spod Wiednia. Malo-widła te wykonał w 1911 r. Piotr Spitzmann- -Karwosiecki; uzupełniono je w 1956 r. W sali znajdują się również niezwykle dekoracyjne piece kaflowe, ozdobione wizerunkiem Orła Białego. Na półpiętrze klatki schodowej znaj-duje się ocalała z pożaru starego ratusza tab-lica, ufundowana w 1892 r. z okazji 600-lecia lokacji miasta. gdy pod koniec XIX w. powstawał nowosą-decki ratusz, krytykowano jego usytuowanie i architekturę oraz celowość tego kosztownego przedsięwzięcia. Dzisiaj stojący pośrodku ryn-ku ratusz jest jedną z najbardziej charaktery-stycznych budowli miasta i najlepszym punk-tem widokowym Nowego Sącza.

NoWy Sącz, ratusz

the town of Nowy Sącz, situated on the trail leading south-to-north from Hungary to Kraków, was chartered in 1292 by Bohemian King Wenceslaus II. Situated in the domain of Kraków’s Bishop, in the fork between Kami-enica and Dunajec rivers, it was intended to replace Stary Sącz, whose inhabitants were to be resettled. the centre of the spatial plan of Nowy Sącz is its rectangular market square, with streets symmetrically feeding out from it: three each to the east and the west, and two each to the north and the south. The original Nowy Sącz town hall was located in the vicinity of St Mar-garet’s church, in świętego Ducha Street. The subsequent seat of the civic government was built in the northern part of the square in the second half of the 15th or at the beginning of the 16th century. Extended after the mid-16th century in Renaissance style, the town hall re-mained a two-storey building with a tower and a clock until the 17th century. In 1834 it was

extended upwards and a colonnaded portico was added. However, it was disassembled after the fire of 1893.Mayor lucjan lipiński initiated the construc-tion of a new town hall. Designed by a local builder, Jan Peroś, it was erected between 1895 and 1897. The construction was headed by a renowned Kraków architect, Karol Knaus. located in the centre of the square, the build-ing is monumental and yet compact, featuring a tower and a flamboyant council hall. The ar-chitecture was enhanced by the surroundings: in 1898, lawns were planted around the town hall building. the building is eclectic on the outside, and the interiors are a mix of neo-Renaissance and neo-Baroque. Centrally placed inner staircase ascends towards a high-ceilinged ground floor and first floor, and above all, towards the As-sembly Hall. The latter is covered with a neo-Renaissance coffer ceiling. The walls are lined with murals depicting important figures and

NoWy Sącz Town Hallevents from the city’s history, such as King Ka-zimierz Wielki or the welcomed arrival of Jan III Sobieski returning from the battle of Vien-na. The murals were painted in 1911 by Piotr Spitzmann-Karwosiecki; they were rounded out in 1956. Tiled stoves with the emblem of the White Eagle are elaborately decorated. In the mezzanine, surviving from the fire of the old town hall, an 1892 memorial plaque can be seen, commemorating the 600th anniversary of the town’s charter.When Nowy Sącz Town Hall was being con-structed in the late-19th century, nearly eve-rything about it was criticised: the location, the design, and the very purpose of this costly endeavour. Today the municipal building in the middle of the square is the pride of the town: one of Nowy Sącz’s landmarks, and the best vantage point to admire views of the city.


gród Oświęcim istniał już w XII w., a prawa miejskie otrzymał ok. 1272 r. Z podziału księ-stwa cieszyńskiego dokonanego po 1315 r. po-wstało księstwo oświęcimskie, którym władał wówczas książę Władysław. W 1445 r. wydzie-lono z niego księstwa zatorskie i toszeckie; zie-mię oświęcimską dostał książę Jan IV. Sprzedał on swoje księstwo w 1457 r. Kazimierzowi Ja-giellończykowi, a ostatecznie przynależność tej ziemi do Korony została potwierdzona w 1564 r. Po pierwszym rozbiorze (1772) Oświęcim zna-lazł się w granicach zaboru austriackiego.Dominikanie osiedlili się w Oświęcimiu pod ko-niec XIII w. Kościół pw. świętego Krzyża oraz klasztor ufundował w 1. poł. XIV w. książę Wła-dysław. świątynię wzniesiono w całości z cegły, z kamiennymi detalami. Podpalona przez hu-sytów, została odbudowana, lecz nie odzyska-ła już dawnej świetności. Klasztor ponownie zniszczony przez żołnierzy szwedzkich, został ostatecznie opuszczony pod koniec XVIII w., po kasacie zgromadzenia. Na początku XIX w. zabudowania klasztorne zamieniono na maga-zyny i popadły one w ruinę.pod koniec XIX w., dzięki księdzu Andrzejowi Knyczowi, rozpoczęto zbieranie funduszy na od-nowę podominikańskiego zespołu. Do jego za-

ośWIęcIM, Zakład Salezjański

gospodarowania wybrał on zgromadzenie sale-zjanów, zakon założony w Turynie przez św. Jana Bosco w 1859 r., a zajmujący się kształceniem chłopców w zawodach rzemieślniczych. Zakon-nicy zobowiązali się do prowadzenia pracy wy-chowawczej z miejscową młodzieżą i otwarcia szkoły zawodowej. Przejęli tereny podomini-kańskie i w 1898 r. przedstawili plan działania Zakładu Salezjańskiego. Już rok później zakład przyjął pierwszych wychowanków. prace restauracyjne zespołu prowadził w latach 1899-1906 architekt Sławomir Odrzywolski z Krakowa, a świątynię odnowiono i przebudo-wano według projektu Mario Ceradiniego z Tu-rynu (zamieniono dawne dominikańskie prezbi-terium na przedsionek odbudowanej świątyni). W 1901 r. kardynał Jan Puzyna poświęcił gmach zakładu, a w 1907 r. poświęcono ołtarze boczne kościoła. Polichromię wnętrza świątyni wykonał oświęcimski malarz Jan Stankiewicz, który nama-lował także obraz Matki Bożej Wspomożycielki.W 1908 r. władze oświatowe nadały Zakłado-wi Salezjańskiemu w Oświęcimiu prawa pań-stwowe. Salezjanie zasłynęli z tego, iż dbali o wszechstronny rozwój młodzieży, nie zanie-dbując także patriotycznego wychowania. Czy-nią to do dziś.

oświęcim existed as a fortified motte already in the 12th century, and it received town rights around 1272. After 1315, the division of the Princedom of Cieszyn gave rise to the Prince-dom of Oświęcim, with Prince Władysław as its ruler. In 1445, the domain was further sub-divided, and Prince Jan (John) IV received the Oświęcim lands minus the principalities of Za-tor and Toszek. He sold his Princedom to King Kazimierz Jagiellończyk in 1457 and the lands’ belonging with the Royal domain were recon-firmed in 1564. After the first partition of Po-land in 1772, Oświęcim fell within the borders of the Austrian realm. Dominican friars settled in Oświęcim in the late 13th century. Their Church of the Holy Cross and the monastery were founded in the first half of the 14th century by Prince Władysław. The church was built of brick, with some stone de-tails. After the Hussites set fire to it, the church was rebuilt, but it never managed to return to its former glory. Damaged again by the Swedish army, it was finally abandoned at the end of the 18th century, after the monastic community was disbanded. At the beginning of the 19th century, the monastery buildings were turned into storage space and they fell into disrepair. at the end of the 19th century, thanks to Father Andrzej Knycz, a collection of funds was start-ed in order to restore the former Dominican compound. To have his idea carried through,

he chose the Salesian Society, named after St Francis de Sales, established in Turin by Saint John Bosco in 1859. As the Salesians’ mission is to provide vocational education for boys, they undertook to work with the local youths and start a vocational training centre, were selected as its new hosts. They took over the compound, and in 1898 they presented the plan of activi-ties for their Salesian Institution. One year later, the first pupils were admitted. renovation works were carried out by the archi-tect Sławomir Odrzywolski of Kraków in 1899- -1906 and the church was remodelled accord-ing to the design of Mario Ceradini of Torino (the old Dominican presbytery being turned into the porch of the newly reconstructed church). In 1901 Cardinal Jan Puzyna inaugu-rated the quarters of the Institution, and it was not until 1907 that the side altars of the church itself were consecrated. The colourful murals of the church is the creation of a local painter, Jan Stankiewicz, also the author of the Virgin Mary Help of Christians image. In 1908, Educational Authorities granted the Salesian Institution in Oświęcim the status of a national educational establishment. The Salesians were always famous for their atten-tion to comprehensive development of their pupils, without neglecting the patriotic aspect of education. They keep up their good work to this day.

Salesian Institution in ośWIęcIM


zakopiański stary cmentarz jest jedną z najbar-dziej znanych polskich nekropolii. Nazwę swoją wywodzi od Jana Pęksy, który w 1848 r. ofiaro-wał na rzecz cmentarza swój grunt, położony obecnie w jego wschodniej części. Spoczywa tutaj i sam ofiarodawca. Większa część współ-czesnego cmentarza mieści się na terenie, który już wcześniej znajdował się w rękach Kościoła rzymskokatolickiego. Przekazali go Kościołowi Paweł i Regina Gąsienicowie w 1813 r.; teren obejmował obszar nazywany wówczas Osied-lem, wraz z domem i kamienną kapliczką. odwiedzających cmentarz na Pęksowym Brzyz-ku wita umieszczona na drewnianej tablicy zdobiącej wejście maksyma:

Ojczyzna to ziemia i groby.Narody tracąc pamięć, tracą życie.Zakopane pamięta.

zakopaNe, cmentarz i kościółek na Pęksowym Brzyzku

Na zakopiańskim starym cmentarzu spo-czywają ludzie niezwykli i całkiem zwyczaj-ni, artyści, ratownicy, politycy, sportowcy. Są tu prochy zmarłych z dala od ojczyzny i prochy tych, którzy całe swe życie związali z Zakopanem. Spoczywa tutaj pierwszy pro-boszcz zakopiański – ks. Józef Stolarczyk, dr Tytus Chałubiński, muzyk Jan Krzeptowski Sabała, pisarz Kornel Makuszyński, artyści rzeźbiarze: Antoni Kenar i Antoni Rząsa. Prze-niesiono tutaj po wielu latach prochy osób zmarłych z dala od Zakopanego: Stanisława Witkiewicza, Władysława Orkana, Karola Stryjeńskiego, Kazimierza Dłuskiego i Ka-zimierza Tetmajera. Zakopiański cmentarz to także niezwykła „galeria”: nagrobki stwo-rzone przez Władysława Hasiora, Antoniego Rząsę, Urszulę Kenar czy Michała Gąsienicę Szostaka są prawdziwymi dziełami sztuki.

Drewniany kościółek pw. św. Klemensa wybu-dowano w latach 1847-1851, dzięki ówczesnym właścicielom zakopiańskich dóbr, Klementynie i Edwardowi Homolacsom. Budowę kościółka doprowadził do końca cieśla Sebastian Gąsie-nica Sobczak. Pierwszą mszę świętą odprawił w nim ksiądz proboszcz Józef Stolarczyk.zakopiański kościółek jest jednonawowy, z wie-lobocznie zamkniętym prezbiterium i wieżą. Wewnątrz znajduje się ołtarz główny z obra-zem Matki Bożej Częstochowskiej i dwa ołtarze boczne. Wnętrze świątyni wzbogacili zakopiań-scy artyści: jest tutaj drewniana krata projektu Antoniego Kenara, antepedia do ołtarzy wyko-nane przez Karola Kłosowskiego i Marię Buja-kową oraz droga krzyżowa autorstwa Eweliny Pęksowej. Ze starego wystroju zachowało się wiele cennych obiektów, m.in. obraz św. Pawła z przełomu XVIII i XIX w.

the ancient cemetery in Zakopane is one of the most famous Polish graveyards. Its name de-rives from Jan Pęksa who granted a part of his land (today the eastern part of the cemetery) to create a graveyard in 1848. The benefactor of the cemetery is buried here as well. Most of the necropolis we know today stretches over land that was in the possession of the Roman Catholic church for almost 200 years. They were donated to the Church by Paweł and Re-gina Gąsienica in 1813. The endowment, then called “The Settlement” included a house and a stone chapel.the visitors to the Cemetery at Pęksów Brzyzek are greeted with the following maxim written upon a wooden board over the entrance:

Home is the land and the graves.Nations perish when they lose their memory.Zakopane remembers.

the Zakopane cemetery is the burial place of people both famous and ordinary: artists, mountain rescuers, politicians and sportspeo-ple. The graves of people who died away from their homeland adjoin the graves of those who passed all their lives in Zakopane. The first par-ish priest of Zakopane – Reverend Józef Stolarc-zyk, is buried here, as well as physician and mountaineer Tytus Chałubiński, musician Jan Krzeptowski Sabała, writer Kornel Makuszyński and sculptors Antoni Kenar and Antoni Rząsa.

The ashes of famous people who died away from Zakopane: Stanisław Witkiewicz, Władysław Or-kan, Karol Stryjeński, Kazimierz Dłuski and Ka-zimierz Tetmajer, were transferred here as well. One can also find symbolic tombs of those who died away from their homeland or who never had a grave at all. Pęksów Brzyzek is the old-est necropolis in Zakopane and the burial place of many famous people. The cemetery is also a one-of-a-kind gallery: tombstones carved by Władysław Hasior, Antoni Rząsa, Urszula Kenar or Michał Gąsienica Szostak are all unique mas-terpieces of art.the wooden Church of St Clement was built in 1847-1851 thanks to the then owners of the Zakopane estate: Klementyna and Edward Ho-molacs. The construction works were led by carpenter Sebastian Gąsienica Sobczak. The first Holy Mass in the newly built church was celebrated by Reverend Józef Stolarczyk.the single-nave church has a tower and an an-gular chancel. There are three altars, two side ones and the main one with an image of Our lady of Częstochowa. The interior was decorat-ed by local artists: the wooden bars designed by Antoni Kenar, the altar’s antependium by Karol Kłosowski and Maria Bujak, and the Pas-sion scene painted on glass by Ewelina Pęksa are but a few examples. Some older decorations were preserved as well, such as the painted im-age of Saint Paul dating from the turn of 18th century.

Cemetery and Church at Pęksów Brzyzek, zakopaNe

SpIS treścICONTENTS


zaMkI CASTlES

DęBNo k. tarNoWa, ZAMEK 10JeŻóW, DWóR OBRONNy 12korzkIeW, ZAMEK 14LIpoWIec, ZAMEK 16NIeDzIca, ZAMEK 18NIepołoMIce, ZAMEK 20pIeSkoWa Skała, ZAMEK 22SpytkoWIce, ZAMEK 24Sucha BeSkIDzka, ZAMEK 26SzyMBark, DWóR OBRONNy 28WIśNIcz, ZAMEK 30zator, ZAMEK 32

pałace I DWory PAlACES AND MANORS

BraNIce, DWóR (TZW. lAMUS) 38Dołęga, DWóR 40gorzeń górNy, DWóR EMIlA ZEGADŁOWICZA 42groDkoWIce, PAŁAC żElEńSKICH 44IgołoMIa, PAŁAC 46kąśNa DoLNa, DWOREK I. J. PADEREWSKIEGO 48koścIeLNIkI, PAŁAC 50krakóW, DWOREK JANA MATEJKI W KRZESŁAWICACH 52krakóW, DWOREK WŁODZIMIERZA TETMAJERA 54krakóW, PAŁAC BISKUPA ERAZMA CIOŁKA 56krakóW, PAŁAC GóRKóW 58krakóW, PAŁAC I PARK IM. ERAZMA JERZMANOWSKIEGO 60krakóW, PAŁAC W BAlICACH 62krakóW, PAŁAC WIElOPOlSKICH 64krakóW, RyDlóWKA 66krzeSzoWIce, ZESPóŁ PAŁACOWO-PARKOWy POTOCKICH 68LaSkoWa, DWóR 70łopuSzNa, ZESPóŁ DWORSKI 72MłoSzoWa, ZAŁOżENIE PAŁACOWO-PARKOWE 74MoDLNIca, DWóR 76NaWoJoWa, PAŁAC 78oLkuSz, DWOREK MACHNICKICH 80oSIek, PAŁAC 82paSzkóWka, PAŁAC 84płaWoWIce, PAŁAC 86poręBa WIeLka, DOM WŁADySŁAWA ORKANA 88StrySzóW, DWóR 90toMaSzoWIce, ZESPóŁ DWORSKI 92trzeBINIa, DWóR ZIElENIEWSKICH 94WIeLIczka, PAŁAC KONOPKóW 96WygIełzóW, DWóR Z DROGINI W NPE 98WySoka, DWóR 100zakopaNe, DOM POD JEDlAMI 102

BuDoWLe SakraLNe SACRED ARCHITECTURE

aLWerNIa, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. BERNARDyNóW 108BeJSce, KAPlICA FIRlEJóW 110BIecz, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. REFORMATóW 112BoBoWa, SyNAGOGA 114czchóW, KOśCIóŁ I ZAMEK 116czerNa, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. KARMElITóW BOSyCH 118DęBNo k. tarNoWa, KOśCIóŁ śW. MAŁGORZATy 120groDzISko koło Skały, PUSTElNIA BŁ. SAlOMEI 122gryWałD, KOśCIóŁ PARAFIAlNy PW. śW. MARCINA 124heBDóW, DAWNE OPACTWO NORBERTAńSKIE 126IMBraMoWIce, KOśCIóŁ PARAFIAlNy PW. śW. BENEDyKTA 128IMBraMoWIce, KlASZTOR SS. NORBERTANEK 130kaLWarIa zeBrzyDoWSka, ZESPóŁ PIElGRZyMKOWy 132krakóW, BAZylIKA JEZUICKA PW. NAJśWIęTSZEGO SERCA PANA JEZUSA 134krakóW, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. KARMElITóW TRZEWICZKOWyCH NA PIASKU 136krakóW – MogIła, OPACTWO OO. CySTERSóW I KOśCIóŁ śW. BARTŁOMIEJA 138krakóW, KlASZTOR PAUlINóW Z KOśCIOŁEM śW. MICHAŁA ARCHANIOŁA I śW. STANISŁAWA BISKUPA 140krakóW, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. PIJARóW 142

krakóW, KOśCIóŁ PW. SAlWATORA I GONTyNA śW. MAŁGORZATy 144kWIatoń, CERKIEW PW. śW. PARASKIEWy 146LachoWIce, KOśCIóŁ PW. śW. śW. PIOTRA I PAWŁA 148łapczyca, KOśCIóŁ PW. NARODZENIA NAJśWIęTSZEJ MARII PANNy 150MIechóW, KOśCIóŁ I KlASZTOR BOżOGROBCóW 152NIepołoMIce, KOśCIóŁ PARAFIAlNy PW. DZIESIęCIU TySIęCy MęCZENNIKóW 154NoWy Sącz, CERKIEW PW. śW. DyMITRA W SąDECKIM PARKU ETNOGRAFICZNyM 156oLkuSz, BAZylIKA PW. śW. ANDRZEJA APOSTOŁA 158oraWka, KOśCIóŁ PW. śW. JANA CHRZCICIElA 160oWczary, CERKIEW PW. OPIEKI BOGURODZICy 162ptaSzkoWa, KOśCIóŁ PW. WSZySTKICH śWIęTyCH 164SękoWa, KOśCIóŁ PW. śW. śW. FIlIPA I JAKUBA APOSTOŁóW 166SłaWkóW, KOśCIóŁ PARAFIAlNy PW. PODWyżSZENIA KRZyżA śWIęTEGO I śW. MIKOŁAJA 168StaNIątkI, KOśCIóŁ I KlASZTOR SS. BENEDyKTyNEK 170Stary Sącz, TRADyCJA śW. KINGI 172SzaLoWa, KOśCIóŁ PW. śW. MICHAŁA ARCHANIOŁA 174Szczyrzyc, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. CySTERSóW 176tarNóW, KATEDRA PW. NARODZENIA NAJśWIęTSZEJ MARII PANNy 178tropIe, KOśCIóŁ PW. śW. śW. śWIERADA I BENEDyKTA 180tuchóW, SANKTUARIUM MATKI BOżEJ TUCHOWSKIEJ 182tyNIec, OPACTWO OO. BENEDyKTyNóW. 184WIeLIczka, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. REFORMATóW 186zakopaNe, ZESPóŁ AlBERTyńSKI NA KAlATóWKACH 188

zaBuDoWa HISTORIC SETTlEMENTS

BartNe, WIEś ŁEMKOWSKA 194BIecz, ZESPóŁ MIEJSKI 196cIęŻkoWIce, ZABUDOWA MIASTECZKA 198FryDMaN, WIEś NA SPISZU 200gołkoWIce, ZABUDOWA WSI 202JurgóW, SZAŁASy NA POlANIE PODKólNA 204krakóW, SZPITAl IM. J. BABIńSKIEGO 206LaNckoroNa, ZABUDOWA MIASTECZKA 208LIpNIca MuroWaNa, ZABUDOWA MIEJSKA 210NIepołoMIce, ZABUDOWA 212NoWy Sącz, KOlONIA KOlEJOWA 214SłaWkóW, ZABUDOWA MIASTA 216Stary Sącz, ZABUDOWA MIASTA 218

Muzea I SkaNSeNy MUSEUMS

aLWerNIa, MUZEUM POżARNICTWA 224BochNIa, MUZEUM IM. STANISŁAWA FISCHERA 226BochNIa, KOPAlNIA SOlI 228gryBóW, MUZEUM PARAFIAlNE 230harMęŻe, WySTAWA „KlISZE PAMIęCI” 232NoWy Sącz, SąDECKI PARK ETNOGRAFICZNy 234StróŻe, MUZEUM PSZCZElARSTWA „SąDECKI BARTNIK” 236SzczaWNIca, MUZEUM PIENIńSKIE IM. JóZEFA SZAlAyA 238SzczucIN, MUZEUM DROGOWNICTWA 240tarNóW, MUZEUM DIECEZJAlNE 242tarNóW, MUZEUM ETNOGRAFICZNE 244tarNóW, „PANORAMA SIEDMIOGRODZKA” W MO 246NoWy WIśNIcz, MUZEUM PAMIąTEK PO JANIE MATEJCE – „KORyZNóWKA” 248WygIełzóW, NADWIślAńSKI PARK ETNOGRAFICZNy 250zakopaNe, MUZEUM JANA KASPROWICZA NA HARENDZIE 252zuBrzyca, ORAWSKI PARK ETNOGRAFICZNy 254

INNe typy oBIektóW MISCEllANEOUS

BrzeSko, BROWAR GOETZ--OKOCIMSKICH 260krakóW, ARCHIWUM PAńSTWOWE 262krakóW, BUDyNEK DAWNEGO CK STAROSTWA 264krakóW – NoWa huta, CENTRUM ADMINISTRACyJNE MITTAl STEEl POlAND O. W KRAKOWIE 266krakóW, COllEGIUM NOVUM UJ 268krakóW, FORT śW. BENEDyKT (NR 31) 270krakóW, INSTyTUT JANA PAWŁA II 272krakóW, KOMPlEKS WODOCIąGóW NA BIElANACH 274krakóW, OGRODy ZGROMADZENIA KSIęży MISJONARZy 276krakóW, SAlA JóZEFA MEHOFFERA W DOMU POD GlOBUSEM 278krakóW, WIEżA RATUSZOWA 280krakóW, ZESPóŁ PAŁACU ARCyBISKUPIEGO 282kryNIca, STARy DOM ZDROJOWy 284łuŻNa, CMENTARZ NA WZGóRZU PUSTKI 286NoWy Sącz, RATUSZ 288ośWIęcIM, ZAKŁAD SAlEZJAńSKI 290zakopaNe, CMENTARZ I KOśCIóŁEK NA PęKSOWyM BRZyZKU 292

SpIS treścI CONTENTS

LISta oBIektóW 10 eDycJITHE lIST OF SITES

PARTICIPATING IN All THE 10 FESTIVAlS


I MAŁOPOlSKIE DNI DZIEDZICTWA KUlTUROWEGO – WRZESIEń 1999

aLWerNIa, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. BERNARDyNóW 108aLWerNIa, MUZEUM POżARNICTWA 224BochNIa, KOPAlNIA SOlI 228BrzeSko, BROWAR GOETZ-OKOCIMSKICH 260cIęŻkoWIce, ZABUDOWA MIASTECZKA 198heBDóW, DAWNE OPACTWO NORBERTAńSKIE 126kaLWarIa zeBrzyDoWSka, ZESPóŁ PIElGRZyMKOWy 132krakóW, FORT śW. BENEDyKT (NR 31) 270krzeSzoWIce, ZESPóŁ PAŁACOWO-PARKOWy POTOCKICH 68MIechóW, KOśCIóŁ I KlASZTOR BOżOGROBCóW 152ośWIęcIM, ZAKŁAD SAlEZJAńSKI 290SękoWa, KOśCIóŁ PW. śW. śW. FIlIPA I JAKUBA APOSTOŁóW 166SłaWkóW, KOśCIóŁ PARAFIAlNy PW. PODWyżSZENIA KRZyżA śWIęTEGO I śW. MIKOŁAJA 168SłaWkóW, ZABUDOWA MIASTA 216Stary Sącz, ZABUDOWA MIASTA 218Sucha BeSkIDzka, ZAMEK 26SzczucIN, MUZEUM DROGOWNICTWA 240Szczyrzyc, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. CySTERSóW 176tarNóW, MUZEUM DIECEZJAlNE 242WIeLIczka, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. REFORMATóW 186zakopaNe, CMENTARZ I KOśCIóŁEK NA PęKSOWyM BRZyZKU 292zuBrzyca, ORAWSKI PARK ETNOGRAFICZNy 254

II MAŁOPOlSKIE DNI DZIEDZICTWA KUlTUROWEGO – WRZESIEń 2000

BIecz, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. REFORMATóW 112BIecz, ZESPóŁ MIEJSKI 196BraNIce, DWóR (TZW. lAMUS) 38czchóW, KOśCIóŁ I ZAMEK 116IgołoMIa, PAŁAC 46IMBraMoWIce, KlASZTOR SS. NORBERTANEK 130krakóW, BAZylIKA JEZUICKA PW. NAJśWIęTSZEGO SERCA PANA JEZUSA 134krakóW, INSTyTUT JANA PAWŁA II 272kryNIca, STARy DOM ZDROJOWy 284LIpNIca MuroWaNa, ZABUDOWA MIEJSKA 210LIpoWIec, ZAMEK 16NIeDzIca, ZAMEK 18NIepołoMIce, KOśCIóŁ PARAFIAlNy PW. DZIESIęCIU TySIęCy MęCZENNIKóW 154NIepołoMIce, ZABUDOWA 212NIepołoMIce, ZAMEK 20NoWy Sącz, RATUSZ 288oWczary, CERKIEW PW. OPIEKI BOGURODZICy 162SzaLoWa, KOśCIóŁ PW. śW. MICHAŁA ARCHANIOŁA 174tarNóW, KATEDRA PW. NARODZENIA NAJśWIęTSZEJ MARII PANNy 178WygIełzóW, NADWIślAńSKI PARK ETNOGRAFICZNy 250zakopaNe, ZESPóŁ AlBERTyńSKI NA KAlATóWKACH 188

III MAŁOPOlSKIE DNI DZIEDZICTWA KUlTUROWEGO – WRZESIEń 2001

BochNIa, MUZEUM IM. STANISŁAWA FISCHERA 226JurgóW, SZAŁASy NA POlANIE PODKólNA 204krakóW, DWOREK WŁODZIMIERZA TETMAJERA 54krakóW, RyDlóWKA 66krakóW, ZESPóŁ PAŁACU ARCyBISKUPIEGO 282kWIatoń, CERKIEW PW. śW. PARASKIEWy 146MłoSzoWa, ZAŁOżENIE PAŁACOWO-PARKOWE 74NoWy Sącz, CERKIEW PW. śW. DyMITRA W SąDECKIM PARKU ETNOGRAFICZNyM 156oraWka, KOśCIóŁ PW. śW. JANA CHRZCICIElA 160pIeSkoWa Skała, ZAMEK 22StrySzóW, DWóR 90tarNóW, MUZEUM ETNOGRAFICZNE 244WIśNIcz, ZAMEK 30WySoka, DWóR 100

IV MAŁOPOlSKIE DNI DZIEDZICTWA KUlTUROWEGO – WRZESIEń 2002

DęBNo k. tarNoWa, ZAMEK 10SzyMBark, DWóR OBRONNy 28krakóW, PAŁAC WIElOPOlSKICH 64trzeBINIa, DWóR ZIElENIEWSKICH 94gorzeń górNy, DWóR EMIlA ZEGADŁOWICZA 42łopuSzNa, ZESPóŁ DWORSKI 72krakóW, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. KARMElITóW TRZEWICZKOWyCH NA PIASKU 136łapczyca, KOśCIóŁ PW. NARODZENIA NAJśWIęTSZEJ MARII PANNy 150czerNa, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. KARMElITóW BOSyCH 118Stary Sącz, TRADyCJA śW. KINGI 172FryDMaN, WIEś NA SPISZU 200tarNóW, „PANORAMA SIEDMIOGRODZKA” W MUZEUM OKRęGOWyM 246SzczaWNIca, MUZEUM PIENIńSKIE IM. JóZEFA SZAlAyA 238

V MAŁOPOlSKIE DNI DZIEDZICTWA KUlTUROWEGO – MAJ/CZERWIEC 2003

BartNe, WIEś ŁEMKOWSKA 194gołkoWIce, ZABUDOWA WSI 202groDkoWIce, PAŁAC żElEńSKICH 44gryWałD, KOśCIóŁ PARAFIAlNy PW. śW. MARCINA 124harMęŻe, WySTAWA „KlISZE PAMIęCI” 232krakóW, PAŁAC W BAlICACH 62krakóW, SAlA JóZEFA MEHOFFERA W DOMU POD GlOBUSEM 278krakóW, SZPITAl IM. J. BABIńSKIEGO 206oSIek, PAŁAC 82poręBa WIeLka, DOM WŁADySŁAWA ORKANA 88StaNIątkI, KOśCIóŁ I KlASZTOR SS. BENEDyKTyNEK 170tropIe, KOśCIóŁ PW. śW. śW. śWIERADA I BENEDyKTA 180

LISta oBIektóW 10 eDycJITHE lIST OF SITES

PARTICIPATING IN All THE 10 FESTIVAlS


VI MAŁOPOlSKIE DNI DZIEDZICTWA KUlTUROWEGO – CZERWIEC 2004

BoBoWa, SyNAGOGA 114JeŻóW, DWóR OBRONNy 12krakóW, ARCHIWUM PAńSTWOWE 262krakóW, KOMPlEKS WODOCIąGóW NA BIElANACH 274krakóW, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. PIJARóW 142LaSkoWa, DWóR 70MoDLNIca, DWóR 76oLkuSz, BAZylIKA PW. śW. ANDRZEJA APOSTOŁA 158paSzkóWka, PAŁAC 84StróŻe, MUZEUM PSZCZElARSTWA „SąDECKI BARTNIK” 236toMaSzoWIce, ZESPóŁ DWORSKI 92WIeLIczka, PAŁAC KONOPKóW 96zakopaNe, MUZEUM JANA KASPROWICZA NA HARENDZIE 252

VII MAŁOPOlSKIE DNI DZIEDZICTWA KUlTUROWEGO – CZERWIEC 2005

Dołęga, DWóR 40IMBraMoWIce, KOśCIóŁ PARAFIAlNy PW. śW. BENEDyKTA 128krakóW, DWOREK JANA MATEJKI W KRZESŁAWICACH 52krakóW, WIEżA RATUSZOWA 280krakóW – MogIła, OPACTWO OO. CySTERSóW I KOśCIóŁ śW. BARTŁOMIEJA 138krakóW – NoWa huta, CENTRUM ADMINISTRACyJNE MITTAl STEEl POlAND O. W KRAKOWIE 266NaWoJoWa, PAŁAC 78NoWy Sącz, SąDECKI PARK ETNOGRAFICZNy 234SpytkoWIce, ZAMEK 24Szczyrzyc, KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. CySTERSóW 176tuchóW, SANKTUARIUM MATKI BOżEJ TUCHOWSKIEJ 182zakopaNe, DOM POD JEDlAMI 102zator, ZAMEK 32

VIII MAŁOPOlSKIE DNI DZIEDZICTWA KUlTUROWEGO – MAJ 2006

BIecz, ZESPóŁ MIEJSKI I KOśCIóŁ I KlASZTOR OO. REFORMATóW 112, 196groDzISko koło Skały, PUSTElNIA BŁ. SAlOMEI 122korzkIeW, ZAMEK 14krakóW, BUDyNEK DAWNEGO CK STAROSTWA 264krakóW, KlASZTOR PAUlINóW Z KOśCIOŁEM śW. MICHAŁA ARCHANIOŁA I śW. STANISŁAWA BISKUPA 140LachoWIce, KOśCIóŁ PW. śW. śW. PIOTRA I PAWŁA 148łuŻNa, CMENTARZ NA WZGóRZU PUSTKI 286MIechóW, KOśCIóŁ I KlASZTOR BOżOGROBCóW 152oWczary, CERKIEW PW. OPIEKI BOGURODZICy 162oLkuSz, DWOREK MACHNICKICH 80SękoWa, KOśCIóŁ PW. śW. śW. FIlIPA I JAKUBA APOSTOŁóW 166tyNIec, OPACTWO OO. BENEDyKTyNóW 184WygIełzóW, DWóR Z DROGINI W NPE 98

IX MAŁOPOlSKIE DNI DZIEDZICTWA KUlTUROWEGO – MAJ 2007

BeJSce, KAPlICA FIRlEJóW 110DęBNo k. tarNoWa, KOśCIóŁ śW. MAŁGORZATy 120heBDóW, DAWNE OPACTWO NORBERTAńSKIE 126IgołoMIa, PAŁAC 46kąśNa DoLNa, DWOREK I. J. PADEREWSKIEGO 48koścIeLNIkI, PAŁAC 50krakóW, COllEGIUM NOVUM UJ 268krakóW, PAŁAC BISKUPA ERAZMA CIOŁKA 56krakóW, OGRODy ZGROMADZENIA KSIęży MISJONARZy 276LIpNIca MuroWaNa, ZABUDOWA MIEJSKA 210NoWy WIśNIcz, MUZEUM PAMIąTEK PO JANIE MATEJCE – „KORyZNóWKA” 248płaWoWIce, PAŁAC 86

X MAŁOPOlSKIE DNI DZIEDZICTWA KUlTUROWEGO – MAJ 2008

gryBóW, MUZEUM PARAFIAlNE 230krakóW, PAŁAC GóRKóW 58krakóW, PAŁAC I PARK IM. ERAZMA JERZMANOWSKIEGO 60krakóW, KOśCIóŁ PW. SAlWATORA I GONTyNA śW. MAŁGORZATy 144LachoWIce, KOśCIóŁ PW. śW. śW. PIOTRA I PAWŁA 148LaNckoroNa, ZABUDOWA MIASTECZKA 208NoWy Sącz, KOlONIA KOlEJOWA 214NoWy Sącz, RATUSZ 288ptaSzkoWa, KOśCIóŁ PW. WSZySTKICH śWIęTyCH 164StrySzóW, DWóR 90Sucha BeSkIDzka, ZAMEK 26