ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena

Politiske parti og val

Foto: Marit Hommedal/Scanpix

ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena

Kva er eit politisk parti?Eit politisk parti er• ein organisasjon med

felles politiske synspunkt• eit viktig bindeledd

mellom veljarane og styringsorgana i Noreg

Ved val er det kandidatane og vallistene til partia vi røyster på.

Foto: Vegard Wivestad/Scanpix

Foto: Svein Erik Furulund/Scanpix

ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena

Politikk og ideologi• Dei ulike politiske partia har ulike meiningar om korleis

samfunnet skal vere. • Politikken til partia er bygd på politiske ideologiar som

– sosialisme– liberalisme– konservatisme

Kollasj: Hege Røyert/Scanpix

ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena

Frå høgre til venstreVi plasserer gjerne dei politiske partia på ei linje frå høgre til venstre.•Høgresida:

– Høgre (H) og Framstegspartiet (FrP)•Sentrumsparti:

– Senterpartiet (Sp), Venstre (V), Kristeleg Folkeparti (KrF)

•Venstresida: – Arbeidarpartiet (Ap), Sosialistisk Venstreparti (SV) og

Partiet Raudt

ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena

Ta del i demokratietNoreg er eit demokrati. For at det skal fungere, må mange ta del i det.

•Du kan ta del ved å– ytre deg i offentlege

debattar– bli med i ein interesse-

organisasjon eller eit politisk parti

– vere med på aksjonar– nytte røysteretten

Foto: Natur og Ungdom

ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena

Røysterett• Noreg er eit representativt

demokrati. – Vi vel representantar som

styrer på vegner av oss.• Du har røysterett frå det

året du fyller 18 år.• Ved stortingsval kan du

berre røyste om du er norsk statsborgar.

• Ved kommune- og fylkestingsval kan innvandrarar røyste om dei har budd i Noreg i 3 år.

ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena

Valdeltakinga• Berre halvparten av

førstegongsveljarane i dag nyttar røysteretten sin.

• Valdeltakinga totalt har gått ned dei siste 40 åra.

• I dag er det ingen skilnad i valdeltakinga mellom menn og kvinner eller mellom by og land.

• Valdeltakinga er høgare blant eldre enn blant yngre.

ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena

Veljarar på vandring• Etter 2. verdskrigen var veljarane trufaste mot dei

politiske partia. • Frå 1980-åra fekk vi ei endring. Veljarane vandrar

no mellom partia.– Fleire byter parti frå val til val. – Bytet skjer mellom parti som ligg politisk og ideologisk

nært kvarandre.• Nokre forklaringar:

– høgare utdanningsnivå– auka tilgang til informasjon– større sosial og geografisk mobilitet– nye veljarar sidan førre val

ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena

Valordninga• Direkte val og forholdstalsval

– Direkte val: Veljarane røyster direkte på representantar frå valdistriktet sitt ved å gi si røyst til eit partis valliste.

– Forholdstalsval: Partilistene får same prosentdel mandat som dei får røyster.

• Det er 19 utjamningsmandat ved stortingsval.– For å få utjamningsmandat må

partiet over sperregrensa på 4 %.

• Talet på valde representantar frå kvart valdistrikt heng saman med arealet og innbyggjartalet i fylket.

Foto: Cornelius Poppe/Scanpix

ndla.no - versjon 2.0Nasjonal digital læringsarena Norwegian digital learning arena

Kommunestyre- ogfylkestingsval

• Det er fire år mellom kvart val, neste gong i 2019.

• Ein kommune eller eit fylke er éin valkrins.

• Listene kan vere partilister, tverrpolitiske lister eller lister som ikkje høyrer til noko parti.

• Det er ofte lågare oppmøte ved lokalval enn ved stortingsval.

Foto: Erik Johansen/Scanpix