Phat trien con người phan 2

Chûúng naây khaái quaát nhûäng tha ânh tû åucuãa cöng cuöåc àöíi múái àûúåc thûåc hiïån tûânùm 1986. Phêìn 2.1 vaâ 2.2 minh chûángrùçng phêìn lúán nhûäng thaânh cöng cuãa àöíimúái la â ta åo möi trûúâng thuêån lúåi hún àïímúã röång cú höåi lûåa choån cho moåi ngûúâi,àùåc biïåt la â trong khu vûåc kinh tïë ngoaâinhaâ nûúác. Àiïìu naây àûúåc biïíu hiïån bùçngsûå caãi thiïån àaáng kïí trong chó söë "phaáttriïín con ngûúâi", chó söë àaánh giaá nhûängthaânh tûåu trong nhûäng lônh vûåc chuã chöëtcuãa phaát triïín con ngûúâi nhû mûác söëngdên cû, y tïë vaâ giaáo duåc. Hai phêìn naâycuäng àïì cêåp àïën thaânh tûåu nöíi bêåt nhêëtàoá laâ sûå giaãm tyã lïå àoái ngheâo xuöëng coânmöåt nûãa tûâ khoaãng 70% vaâo giûäa nhûängnùm 1980 xuöëng thê ëp hún 37% trongnhûäng nùm gêìn àêy, vaâ nhûäng thaânh tû åutrong lônh vûåc y tïë vaâ giaáo duåc. Nhûngnhûäng trúã ngaåi chuã yïëu vêîn coân töìn taåi.Nhûäng trúã ngaåi naây, àùåc biïåt laâ sûå khaácbiïåt vïì kinh tïë xaä höåi trong àêët nûúác, seäàûúåc àïì cêåp trong caác chûúng tiï ëp theo.

1. ÀÖÍI MÚÁI LAÂ ÀOÂI HOÃI BÛÁC XUÁC CUÃA CUÖÅCSÖËNG VAÂ VÒ SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN CON NGÛÚÂI

Trûúác àöíi múái, quaá trònh phaát triïín cuãaViïåt Nam diï în ra trong khuön khöí cú chïëkïë hoaåch hoaá tê åp trung. Xuêët phaát tû â tònhtraång cuãa möåt nïìn kinh tï ë nöng nghiïåplaåc hêåu, la åi bõ chiïën tranh taân phaá nùångnïì, cú chïë naây cho pheáp Nhaâ nûúác chuãàöång huy àöång vaâ phên phöëi caác nguöìnlûåc quöëc gia nhùçm vaâo möåt söë muåc tiïu xaähöåi àûúåc ûu tiïn. Trong thúâi kò naây, mùåcduâ trònh àöå phaát triï ín kinh tï ë coân thêëpnhûng Viïåt Nam àaä àaåt àûúåc nhûäng kïëtquaã PTCN tûúng àöëi töët, àùåc biïåt la â vïìgiaáo duåc vaâ y tïë. Tuy nhiïn, cú chïë kïëhoaåch hoaá tê åp trung àaä böåc löå nhûäng mùåtyïëu thûúâng trûåc: thöng tin vaâ xûã lyá thöng

tin sai lïåch, phên böí caác nguöìn lûåc rêëtkeám hiïåu quaã vaâ thiïëu àöång lûåc àöëi vúáingûúâi lao àöång. Kïët quaã thûåc tïë laâ nïìnkinh tïë thiïëu nùng àöång; cú höåi lûåa choånviïåc laâm, taåo thu nhêåp xûáng àaáng cuãangûúâi dên bõ boá heåp; tñnh saáng taåo vaâ tûåchuã cu ãa ca á nhên khöng àûúåc phaát huy,nïëu khöng noái laâ coân bõ haån chïë. Tònhtra ång thiï ëu hu åt kinh niïn trong tiïu du ânglaâm gia tùng caác cùng thùèng trong àúâisöëng con ngûúâi.

Trûúác nhûäng àoâi hoãi bûác xuác cuãacuöåc söëng, trong giai àoaån tûâ 1979 àïëngiûäa thêåp niïn 1980, Viïåt Nam àaä thûåchiïån nhûäng caãi caách kinh tï ë nhùçm thaáogúä caác raâng buöåc cuãa cú chïë "kïë hoaåchhoa á tê åp t rung quan l iïu bao cê ëp" .Phûúng hûúáng chñnh cuãa sûå thay àöíi la ânúái loãng nguyïn tùæc kïë hoaåch hoaá têåptrung thöng qua möåt söë caãi caách, chuã yïëuúã cê ëp vi mö, coá tñnh àïën quan hïå thõtrûúâng. Viïåc a áp duång chïë àöå kïë hoaåch"ba phê ìn" trong ca ác doanh nghiï åp nha ânûúác (DNNN) tûâ nùm 1979 vaâ chïë àöåkhoaán sa ãn phêím trong nöng nghiï åp theoChó thõ 100, thaáng 1/1981 cuãa Böå Chñnhtrõ àa ä ta åo cho ca ác doanh nghiï åp nhaâ nûúácvaâ höå gia àònh nöng dên quyïìn tû å chuãhún trong saãn xuêët vaâ tiïu thuå sa ãn phêímthöng qua thõ trûúâng. Hai thay àöíi na âyàa ä àa ánh dê ëu sû å "cú ãi tro ái" bûúác àê ìu chongûúâi lao àöång vaâ caác doanh nghiïåp khoãinhûäng ra âng buöåc cú chïë cu ä. Tuy nhiïn,nhûäng caãi caách kinh tïë vi mö nhû vêåy la âchûa àuã. Tùng trûúãng kinh tïë coá sûå khúãisùæc, song bêët ö ín àõnh vô mö vêîn dai dùèng,àúâi söëng nhên dên vêîn khoá khùn vaâ àûúåccaãi thiïån rêët chêåm chaåp. Sûå thêët baåi cuãacuöåc ca ãi ca ách "gia á, lûúng, tiï ìn" nùm1985 àaä chûáng toã möåt àiïím mêëu chöët la âkhöng thïí coá caãi caách vô mö thaânh cöng

29PHAÁT TRIÏÍN CON NGÛÚÂI TRONG CÖNG CUÖÅC ÀÖÍI MÚÁI ÚÃ VIÏÅT NAM

CHÛÚNG 2

Phaát triïín con ngûúâi trong cöng cuöåc àöíi múái úã Viïåt Nam

Àöíi múái laâ àoâi hoãi bûácxuác cuãa cuöåc söëng vaâ vòsûå phaát triïín con ngûúâi

trong khung khöí cu ãa tû duy vaâ cú chïë kï ëhoaåch hoaá tê åp trung.

Àaåi höåi Àaãng VI diïîn ra vaâo thaáng12/1986 àaä quyïët àõnh àûúâng löëi thûåchiïån àöíi múái toaân diïån àêët nûúác vò muåctiïu dên giêìu, nûúác maånh, xaä höåi cöngbùçng, vùn minh. Nöåi dung cú baãn cuãa ÀöíiMúái laâ chuyïín tûâ nïìn kinh tïë kïë hoaåchhoaá tê åp trung sang nïìn kinh tï ë thõ trûúângàõnh hûúáng XHCN vaâ thûåc hiïån chñnhsaách múã cûãa, chuã àöång tûâng bûúác höåinhêåp kinh tïë quöëc tïë. Àöíi múái úã Viïåt Nam

coá möåt sûá mïånh lõch sûã roä raâng, àùåc biïåtlaâ nhòn nhêån tûâ goác àöå PTCN. Àoá laâ taåora möåt bûúác ngoùåt vïì chêët trong viïåc thûåchiï ån nhiïåm vuå PTCN bùçng caách múã rö ångcú höåi phaát triïín cho caác caá nhên vaâ cöångàöìng xaä höåi cuäng nhû ta åo ra möåt möitrûúâng khuyïën khñch tñnh chuã àöång saángtaåo cuãa hoå trong caác hoaåt àöång kinh tïë, xaähöåi. Cöng cuöåc Àöíi Múái vaâ caãi caách kinhtïë vúái nöåi dung nhû vêåy àûúåc triï ín khaitrïn thûåc tïë tûâ cuöëi nùm 1987 vaâ àûúåc àêíymaånh vaâo nùm 1989 (Baãng 2.1).

30 BAÁO CAÁO PHAÁT TRIÏÍN CON NGÛÚÂI VIÏÅT NAM 2001

BAÃNG 2.1 Nhûäng möëc cú baãn cuãa quaá trònh àöíi múái kinh tïë

Nùm Nhûäng àöíi múái Nhûäng thaânh tûåu vaâ sûå kiïån

1979 Aáp duång chïë àöå "kïë hoaåch ba phêìn" cho DNNN Caác DNNN àûúåc trao quyïìn tûå chuã hún; caác quan hïå thõ trûúâng bùæt àêìu àûúåc thiïët lêåp.

1981 Thûåc hiïån chïë àöå"khoaán 100" (khoaán saãn phêím) Caác nöng höå àûúåc trao quyïìn tûå chuã hún trong saãn xuêët cho höå nöng dên vaâ tiïu thuå saãn phêím.

1985 Tiïën haânh caãi caách “giaá, lûúng, tiïìn” vaâ àöíi tiïìn Baäi boã hïå thöëng giaá kïë hoaåch. Thay thïë hïå thöëng tiïìn tïå cuä

1986 Àaåi höåi Àaãng lêìn thûá VI tuyïn böë àûúâng löëi àöíi múái Bùæt àêìu thûåc hiïån chûúng trònh àöíi múái1987 - Luêåt Àêìu tû nûúác ngoaâi khúãi àêìu chñnh saách - Nhûäng àöåt phaá trong tû duy phaát triïín kinh tïë nhiïìu thaânh

múã cûãa. phêìn trong àoá, kinh tïë nhaâ nûúác laâ chuã àaåo, aáp duång cú- Luêåt Àêët àai thiïët lêåp quyïìn sûã duång àêët nöng chïë thõ trûúâng coá sûå quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác.

nghiïåp cho höå gia àònh. 1988 - Thiïët lêåp hïå thöëng ngên haâng 2 cêëp - Phï chuêín liïn doanh àêìu tiïn

- Nghõ quyïët 10 vïì quyïìn sûã duång àêët nöng nghiïåp - Xuêët khêíu lêìn àêìu tiïn àaåt möëc 1 tyã USDcuãa höå nöng dên

1989 - Xoaá boã hïå thöëng 2 giaá - Tûâ möåt nûúác nhêåp khêíu gaåo, Viïåt Nam àaä trúã thaânh nûúác- Baäi boã haån ngaåch cho hêìu hïët caác haâng hoaá trûâ 10 xuêët khêíu gaåo lúán thûá ba trïn thïë giúái

loaåi haâng hoaá xuêët khêíu vaâ 14 loaåi haâng hoaá nhêåp - Laåm phaát cao àûúåc kiïìm chïëkhêíu

- Thöëng nhêët hïå thöëng tyã giaá höëi àoaái- Nêng laäi suêët lïn mûác thûåc dûúng- Thùæt chùåt taâi chñnh àöëi vúái khu vûåc DNNN

1990 - Sûãa àöíi luêåt Àêìu tû nûúác ngoaâi - Saãn lûúång lûúng thûåc àaåt möëc 20 triïåu têën- Cöng böë Phaáp lïånh vïì Ngên haâng Trung ûúng vaâ - Saãn lûúång dêìu thö khai thaác àaåt 2 triïåu têën

caác ngên haâng thûúng maåi nhaâ nûúác, caác töí chûác - Töíng vöën àêìu tû nûúác ngoaâi àaä àùng kñ àaåt 1 tyã USDtñn duång

- Thöng qua Luêåt Cöng ty vaâ Luêåt doanh nghiïåp tû nhên taåo nïìn taãng phaáp lyá cho sûå phaát triïín cuãa khu vûåc doanh nghiïåp tû nhên

1991 - Àaåi höåi Àaãng lêìn thûá VII khùèng àõnh tiïëp tuåc àöíi múái - Thaânh cöng trong chöëng laåm phaát. Kinh tïë - xaä höåi öín kinh tïë, thûåc hiïån nhêët quaán chñnh saách phaát triïín nïìn àõnh vaâ taåo àûúåc cú súã àïí tùng trûúãng cao úã nhûäng nùmkinh tïë nhiïìu thaânh phêìn, thöng qua Cûúng lônh xêy saudûång àêët nûúác trong thúâi kyâ múái vaâ Chiïën lûúåc phaát - Töëc àöå tùng trûúãng cuãa ngaânh cöng nghiïåp àaåt 9%.triïín kinh tïë - xaä höåi 10 nùm (1991-2000)

- Caác cöng ty tû nhên àûúåc pheáp trûåc tiïëp xuêët - nhêåp khêíu

1992 - Hiïën phaáp múái. Nïìn kinh tïë nhiïìu thaânh phêìn àûúåc - Töíng vöën àêìu tû nûúác ngoaâi àaä àùng kñ vûúåt möëc 5 tyã Hiïën phaáp chñnh thûác thûâa nhêån. USD.

- Kyá hiïåp àõnh Thûúng maåi vúái EU - Söë DNNN giaãm trong khi söë DN tû nhên tùng lïn- Thñ àiïím cöí phêìn hoaá caác DNNN - Tyã lïå biïët chûä úã ngûúâi lúán 87%

- Chûúng trònh xoaá àoái giaãm ngheâo


BAÃNG 2.1 (Tiïëp)

Nùm Nhûäng àöíi múái Nhûäng thaânh tûåu vaâ sûå kiïån

1993 - Luêåt Àêët àai sûãa àöíi - Àiïån thoaåi di àöång àêìu tiïn àûúåc àûa vaâo sûã duång.- Ban haânh Luêåt Phaá saãn vaâ Luêåt Möi trûúâng - Möëi quan hïå vúái caác nhaâ taâi trúå quöëc tïë àûúåc thiïët lêåp.- Lïånh cêëm vêån cuãa Myä àûúåc baäi boã. - Höåi nghõ CG àêìu tiïn àûúåc töí chûác taåi Paris.

1994 - Ban haânh Luêåt Lao àöång - Viïåt Nam trúã thaânh thaânh viïn cuãa ASEAN- Baäi boã giêëy pheáp xuêët khêíu cho têët caã caác loaåi haâng - Töíng vöën àêìu tû nûúác ngoaâi àaä àùng kñ vûúåt mûác 10

hoaá trûâ mùåt haâng gaåo, göî vaâ dêìu thö. tyã USD- Thaânh lêåp caác Töíng cöng ty 90 vaâ 91 cuãa Nhaâ nûúác- Chûúng trònh quöëc gia vïì nûúác saåch vaâ vïå sinh möi

trûúâng1995 - Ban haânh Luêåt Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác - Trúã thaânh thaânh viïn AFTA

- Söë loaåi haâng hoaá nhêåp khêíu quaãn lyá bùng haån ngaåch - Xuêët khêíu àaåt möëc 5 tyã USDgiaãm xuöëng 7. - Bònh thûúâng hoaá quan hïå vúái Myä

- Tham gia ASEAN vaâ AFTA - Töëc àöå tùng trûúãng GDP àaåt 9.5% 1996 Àaåi höåi Àaãng lêìn thûá VIII àaánh giaá thaânh tûåu to lúán - Àêët nûúác àaä ra khoãi khuãng hoaãng kinh tïë - xaä höåi

vaâ coá yá nghôa rêët quan troång vaâ ruát ra baâi hoåc kinh - Töíng vöën àêìu tû nûúác ngoaâi àùng kñ àaåt 27 tyã USDnghiïåm cuãa 10 nùm àöíi múái; khùèng àõnh àêíy maånh - Töëc àöå tùng trûúãng GDP àaåt 9.3 %.cöng cuöåc àöíi múái möåt caách toaân diïån vaâ àöìng böå,chuyïín sang giai àoaån phaát triïín múái cuãa àêët nûúác -giai àoaån àêíy maånh cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaáàêët nûúác.- Höåi nghõ Ban Chêëp haânh Trung ûúng Àaãng lêìn thûá

tû quyïët àõnh tiïëp tuåc àêíy maånh àöíi múái, phaát huy nöåilûåc, nêng cao hiïåu quaã cuãa húåp taác quöëc tïë, cêìn kiïåm àïí cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá.

1997 - Boã têët caã caác raâo caãn buön baán gaåo trong nûúác. - Xuêët khêíu gaåo àaåt mûác 3 triïåu têën- Khu vûåc tû nhên àûúåc quyïìn xuêët khêíu gaåo vúái möåt - Saãn lûúång khai thaác dêìu thö àaåt möëc 10 triïåu têën

söë àiïìu kiïån - Internet lêìn àêìu tiïn àûúåc àûa vaâo sûã duång.- Chûúng trònh quöëc gia vò sûå tiïën böå cuãa phuå nûä

1998 - Sûã duång haânh loaåt biïån phaáp phi thuïë quan, kïët höëi,... - Trïn 90% treã em àûúåc tiïm chuãng vùæc xinàïí kiïím soaát nhêåp khêíu vaâ baão höå saãn xuêt trong nûúác- Tyã lïå tùng dên söë haâng nùm dûúái 2%

- Trúã thaânh thaânh viïn APEC vaâo thaáng 11 - Dûåa trïn Àiïìu tra Mûác söëng cû dên Viïåt Nam, tyã lïå -Thûåc hiïån chûúng trònh höî trúå nhûäng xaä àùåc biïåt khoá àoái ngheâo giaãm tûâ 58% nùm 1993 xuöëng 37% nùm1998

khùn - Trúã thaânh thaânh viïn APEC- Chûúng trònh muåc tiïu quöëc gia vïì viïåc laâm - Tyã lïå biïët chûä úã ngûúâi lúán tùng lïn 89.4%- Thöng qua sùæc lïånh dên chuã cêëp cú súã - Töíng vöën àêìu tû nûúác ngoaâi àùng kñ vûúåt 30 tyã USD

1999 - Nghõ àõnh 57 tûå do quyïìn xuêët, nhêåp khêíu - Xuêët khêíu 4.5 triïåu têën gaåo- Thöng qua Luêåt Doanh nghiïåp - Viïåt Nam àûúåc Liïn húåp quöëc trao giaãi thûúãng vïì dên söë- AÁp duång thuïë VAT vaâ kïë hoaåch hoaá gia àònh- Cöí phêìn hoaá DNNN àûúåc ñt nhiïìu àêíy nhanh - Tuöíi thoå laâ 67.8- Xïëp haång HDI: 101 trong söë 162 nûúác

2000 - Thûåc hiïån Luêåt Doanh nghiïåp, xoaá boã caác - Tùng trûúãng kinh tïë laâ 6.7%"giêëy pheáp" khöng phuâ húåp vúái Luêåt Doanh nghiïåp - Gêìn 15000 DN tû nhên àûúåc thaânh lêåp

- Baäi boã möåt söë kiïím soêët àõnh lûúång vïì nhêåp khêíu; - Tyã lïå biïët chûä úã ngûúâi lúán laâ 94%.kyá Hiïåp àõnh thûúng maåi Viïåt-Myä

- Àïì ra chûúng trònh toaân diïån caãi caách cú cêëu (Khu vûåc DNNN vaâ Ngên haâng thûúng maåi)

2001 - Àaåi höåi Àaãng lêìn thûá IX thöng qua vùn kiïån “Phaát huy - Tùng trûúãng kinh tïë 7,1% àûáng thûá 2 trong khu vûåc; giûä sûác maånh töíng húåp cuãa toaân dên töåc, tiïëp tuåc àöíi múái vûäng öín àõnh vïì chñnh trõ - xaä höåi.àêíy maånh cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá xêy dûång vaâ - Khoaãng 23.000 doanh nghiïåp tû nhên àûúåc thaânh lêåp vúáibaão vïå Töí quöëc Viïåt Nam xaä höåi chuã nghôa vaâ Chiïën söë vöën 25.000 tyã VNÀ taåo 500.000 chöî laâm múái (tñnh lûúåc Phaát triïín Kinh tïë - Xaä höåi 10 nùm 2001-2010. àïën thaáng 9 nùm 2001)

- Chûúng trònh sùæp xïëp, àöíi múái, phaát triïín vaâ nêng caohiïåu quaã doanh nghiïåp nhaâ nûúác trong 5 nùm (2001-2005)

Quyä tiïìn tïå quöëc tïë vaâ Ngên haâng Thïë giúái tiïëp tuåc àiïìuchónh cú cêëu cho vay àöëi vúái Viïåt Nam

Nhûäng thay àöíi vï ì chê ët trong ca ácchñnh sa ách vô mö vaâ möi trûúâng kinhdoanh la â nguyïn nhên chuã yïëu nhêët giuápViï åt Nam vûúåt qua tònh tra ång khuãnghoaãng trêìm troång vaâo giûäa thêåp niïn1980 vaâ taåo ra bûúác ngoåùt trong sûå phaáttriï ín kinh tï ë Viïåt Nam trong nhûäng nùm1990. Àïën lûúåt mònh, àiïìu naây laåi coá sûáckhñch lïå to lúán àöëi vúái chñnh quaá trònh tiïëptuåc chuyïín àöíi vaâ múã cûãa nïìn kinh tïë.

Dûúái goác àöå PTCN, Àöíi múái kinh tïë àaäàûa laåi nhiïìu thaânh tûåu. Àöëi vúái möåt nûúáccoá thu nhêåp bònh quên thêëp nhû ViïåtNam, thaânh tñch nöíi bêåt nhêët laâ viïåc giaãmtyã lïå àoái ngheâo. Thaânh tñch naây àùåc biïåtcoá liïn quan àïën kïët quaã àaáng khñch lïåtrong viïåc taåo cú höåi viïåc laâm, vaâ thunhêåp cho ngûúâi lao àöång, nhêët laâ cuãa khuvûåc kinh tïë dên doanh vaâ viïåc giaãm àaángkïí töëc àöå tùng dên söë. Caác lônh vûåc giaáoduåc - àaâo taåo vaâ y tïë cuäng àaä coá möåt söëchuyïín biï ën nhêët àõnh nhùçm thñch û ángtöët hún vúái sûå chuyïín àöíi kinh tïë vaâ höåinhêåp quöëc tïë.

Nhûäng kïët quaã tñch cûåc àaáng ghi nhêåntrïn àêy chñnh laâ nhúâ àöíi múái àaä thûåc sûåmúã röång cú höåi lûåa choån cho moåi ngûúâi,phaát huy tñnh nùng àöång cuãa con ngûúâiàïí thñch ûáng töët hún vúái nhûäng cú höåi múãra. Nhûäng kïët quaã àoá gùæn liïìn vúái böën nöåidung cuãa quaá trònh àöíi múái, àoá laâ:

n phaát triï ín nïìn kinh tï ë nhiï ìu thaânhphêìn vaâ khùèng àõnh vai troâ chuã àaåocuãa kinh tï ë nhaâ nûúác, thûâa nhêån vaâkhuyïën khñch sûå phaát triï ín cuãa khuvûåc tû nhên coá lúåi cho quöëc kïë dênsinh;

n caãi caách kinh tï ë theo àõnh hûúáng thõtrûúâng coá sûå àiïìu tiïët cuãa nhaâ nûúác.

n múã cûãa vaâ chuã àöång tûâng bûúác höåinhêåp kinh tïë quöëc tï ë;

n giûä vûäng öín àõnh chñnh trõ - xaä höåitùng trûúãng kinh tïë ài àöi vúái cöngbùçng xaä höåi.

Àöìng thúâi àöíi múái laâ möåt quaá trònhphûác ta åp vaâ khoá khùn. Xuêët phaát àiïímphaát triï ín cuãa Viïåt Nam thêëp. Hún nûäa,vúái àùåc trûng cuãa möåt nïìn kinh tïë chuyïínàöíi, di saãn cuãa nïëp tû duy theo cú chïë kïë

hoaåch hoaá tê åp trung vaâ cu ãa khu vûåcDNNN keám hiïåu quaã coân nùång nïì, trongkhi Viïåt Nam laåi cêìn àöíi múái àöìng böå hïåthöëng thïí chïë kinh tïë cho phuâ húåp vúái sûåphaát triï ín nï ìn kinh tï ë thõ trûúâng àõnhhûúáng xaä höåi chuã nghôa vaâ àoâi hoãi cuãaquaá trònh höåi nhêåp quöëc tï ë vaâ thaách thûáccuãa nïìn kinh tïë tri thûác. Sûå chûäng laåitrong tùng trûú ãng kinh tï ë trong nhû ängnùm 1997-1999 do nhûäng yïëu keám cú cêëunöåi ta åi vaâ ta ác àöång cuãa khuãng hoaãng chêuAÁ cho thêëy tñnh chêët phûác ta åp cuãa quaátrònh àöíi múái. Thaách thûác khöng nhoã,song chñnh nhûäng ra âng buöåc àang haånchïë quaá trònh àöíi múái cuäng chó rùçng coâncoá rê ët nhiïìu tiï ìm nùng to lúán chûa àûúåckhai thaác àïí tiï ëp tuåc nêng cao mûác söëngnhên dên vaâ phaát triï ín bïìn vûäng. Nhûängthaânh tû åu àaåt àûúåc trong thêåp niïn 1990àaä chûáng toã àöíi múái àaä khúi dêåy maånhmeä tiïìm nùng vaâ tñnh nùng àöång cuãa möîingûúâi dên vaâ cuãa caã nïìn kinh tïë.

Nhûäng thaách thûác àöëi vúái PTCN cuãaViïåt Nam seä àûúåc phên tñch sêu trongChûúng 3 tiïëp theo. Chûúng 2 chuã yïëu seätrònh ba ây bû ác tranh kha ái qua át nhû ängthaânh tûåu vïì PTCN maâ àöíi múái àaä àemlaåi.

2.2. ÀÖÍI MÚÁI LAÂ QUAÁ TRÒNH MÚÃ RÖÅNG CÚHÖÅI PHAÁT TRIÏÍN TOAÂN DIÏÅN CON NGÛÚÂI

2.2.1. SÛÅ CHUYÏÍN DÕCH CÚ HÖÅI VIÏÅC LAÂMVA Â VIÏÅC LAÂM CHO NGÛÚÂI LAO ÀÖÅNG: M ÖÅTSÖË KÏËT QUAÃ ÀAÁNG KHÑCH LÏ Å

Thiïëu viïåc laâm vaâ thêët nghiïåp úã Viïåt Namluön laâ möåt vêën àïì chuã yïëu phaãi xûã lyátrong quaá trònh phaát triï ín. Ba yïëu tö ëchñnh, coá quan hïå nhên quaã vúái nhau, dêînàïën tònh tra ång naây: Thûá nhêët la â sûå mêëtcên àöëi nghiïm troång giûäa caác nguöìn lûåc:dên söë tre ã, lao àöång dû thûâa trong àiïìukiïån khan hiïëm caác nguöìn lûåc saãn xuêëtkhaác nhû vöën, àêët àai; thûá hai la â hiï åu quaãsûã duång lao àöång thêëp chuã yïëu do nhûängkhiïëm khuyïët vïì thïí chïë, chñnh saách kinhtïë laâm sai lïåch sûå phên böë caác nguöìn lûåc(àiïìu naây böåc löå roä nhêët trong cú chïë kinhtïë kïë hoaåch hoaá tê åp trung) vaâ thûá ba laâtònh tra ång thiï ëu lao àöång coá kyä nùng


Àöíi múái laâ quaá trònh múãröång cú höåi phaát triïíntoaân diïån con ngûúâi

chuyïn mön, mùåc duâ lao àöång noái chungdû thû âa.

Nhòn nhêån möåt caách töíng thïí, àöíi múáikinh tï ë cuãa Viïåt Nam la â quaá trònh múãröång cú höåi viïåc laâm vaâ nêng cao hiïåu quaãlao àöång. Chïë àöå khoaán saãn phêím nùm1981 vaâ sau àoá la â khoaán höå trong nöngnghiïåp nùm 1988 cuâng vúái viïåc tûå do hoaágiaá caã, thöëng nhêët hïå thöëng tyã giaá höëi àoaáinùm 1989 vaâ Luêåt Àêët àai nùm 1993 àaägiaãi thïí haâng loaåt caác HTX keám hiïåu quaãvaâ múã röång khaã nùng lûåa choån cho höånöng dên trong sa ãn xuêët nöng nghiï åp va âphaát triïín kinh tïë nöng thön. Ngûúâi nöngdên àûúåc hûúãng nhiïìu quyïìn thûåc sûå àöëivúái àêët àai. Hoå àûúåc tûå do hún trong viïåclûåa choån laâm gò, laâm nhû thïë naâo vaâ baánsaãn phêím cho ai. Nhúâ àoá, cú höåi viïåc laâmcho nöng dên àûúåc caãi thiïån àaáng kïí cuângvúái quaá trònh thay àöíi khaá nhanh choángcú cêëu kinh tïë nöng thön theo hûúáng àadaång hoaá saãn xuêët. Trûúác àêy, xu hûúángchi phöëi sûå phaát triï ín cuãa nöng thön la âàöåc canh lûúng thûåc. Vúái àöíi múái, xuhûúáng naây dêìn bõ phaá vúä do sûå múã röångnhu cêìu vaâ quyïìn tiï ëp cêån àïën caác àiïìukiïån saãn xuêët vaâ thõ trûúâng cuãa ngûúâinöng dên. Trong nhûäng nùm 1990, nhiïìungaânh nghïì dûåa trïn lúåi thïë tûå nhiïn cuãamöîi vuâng àê ët nûúác àa ä phaát triï ín rê ëtmaånh. Coá thïí kïí àïën sûå phaát triï ín maånhmeä cuãa nghïì nuöi tröìng thuyã saãn úã caácvuâng duyïn haãi, tröìng caâ phï, cao su, haåtàiïìu úã Têy Nguyïn vaâ miïìn Àöng NamBöå. Möåt söë nghïì múái àûúåc phaát triïínmaånh úã tûâng vuâng nöng thön do sûác thuácàêíy cuãa caác cú höåi thõ trûúâng nhû nghïìtrö ìng hoa, cêy caãnh ú ã ngoaåi thaânh HaâNöåi, Nam Àõnh, Haãi Phoâng, Thaânh phöëHöì Chñ Minh, caác loaåi cêy ùn quaã tuyâtheo àiïìu kiïån cuãa möîi vuâng, chùn nuöihûúu ú ã ca ác tónh nhû Nghï å An, Ha âTônh,.v.v...

Àöíi múái khu vûåc kinh tïë nhaâ nûúáctheo hûúáng trao nhiïìu quyïìn tûå chuã húncho caác doanh nghiïåp, khuyïën khñch phaáttriï ín kinh tï ë tû nhên, thu huát àê ìu tû trû åctiïëp nûúác ngoaâi (FDI) laâ nhûäng khêu cúbaãn trong viï åc hònh thaânh cê ëu tru ác chuãthïí múái trong nïìn kinh tïë. Cho duâ ta ác

àöång cuãa möîi khêu naây àïën viïåc giaãiquyïët vêën àïì viïåc laâm vúái hai yïu cêìu giaãitoaã a áp lûåc thêët nghiïåp vaâ nêng cao hiïåuquaã lao àöång laâ khaác nhau, song muåc tiïucuãa tê ët caã caác khêu la â thöëng nhêët: hònhthaânh möåt cú chïë phên böí nguöìn nhênlûåc múái. Thûá nhêët, thay vò chó coá nhaâ nûúácvaâ DNNN, tû â khi àöíi múái, sö ë doanhnghiïåp thuöåc tê ët ca ã ca ác thaânh phêìn kinhtïë tham gia taåo viïåc laâm trong nïìn kinh tïënhiïìu hún; phaåm vi cung cêëp viïåc laâmcho ngûúâi lao àöång khöng chó coân giúáiha ån trong khung khö í nha â nûú ác va âDNNN. Thûá hai, ngûúâi lao àöång coá khaãnùng tûå do lûåa choån viïåc laâm trong nïìnkinh tïë.

Chñnh saách múã cûãa vaâ khuyïën khñchxuêët khêíu cuäng la â möåt àöång lûåc tùngtrûú ãng chñnh cu ãa nï ìn kinh tï ë trongnhûäng nùm 1990 vaâ coá àoáng goáp rêët tñchcûåc àïën viïåc giaãi quyïët vêën àïì viïåc laâm vaâtùng thu nhêåp cho ngûúâi lao àöång. Trongnöng thön, bïn caånh lônh vûåc sa ãn xuêët vaâxuêët khêíu lûúng thûåc, sû å phaát triï ín maånhmeä cuãa haâng loaåt sa ãn phêím xuêët khêíunhû caâ phï, cao su, haåt àiïìu, haãi saãn àaämang laåi rêët nhiïìu cú höåi viïåc laâm múái vúáimûác tùng trûúãng thu nhêåp cao cho nöngdên. Töëc àöå tùng trûúãng cao cuãa caácngaânh xuêët khêíu thu huát nhiï ìu lao àöångnhû may mùåc vaâ da giêìy cuäng la â bùçngchûáng coá sûác thuyïët phuåc tûúng tûå.

Cú cêëu kinh tï ë múái àaä bûúác àê ìu hònhthaânh caác quan hïå thõ trûúâng lao àöång,taåo ra viïåc phên böí nguöìn nhên lûåc coáhiï åu quaã vaâ phaát huy tñnh nùng àöång cuãangûúâi lao àöång. Xuêët hiïån sûå caånh tranhlao àöång, nhêët laâ lao àöång coá chuyïn mönvaâ lao àöång tri thûác giûäa khu vûåc DNNNvúái khu vûåc tû nhên vaâ khu vûåc coá vöënàêìu tû nûúác ngoaâi. Vúái viïåc chuyïín sangcú chïë thõ trûúâng, ngûúâi lao àöång, nhêët laângûúâi nöng dên, àöëi diïån vúái sûå gia tùngmaånh meä caã vïì söë lûúång lêîn chêët lûúångcuãa nhu cêìu xaä höåi, trong khi caác raâo caãnhaânh chñnh - àõa lyá dêìn giaãm thiïíu vaâ dichuyïín lao àöång trúã nïn tûå do hún. Ngûúâinöng dên Lao Cai tûâ chöî chó tröìng ngö àïítûå tiïu duâng, nay chuyïín sang tröìng mêånvaâ baán saãn phêím úã Haâ nöåi vaâ TP. Höì Chñ


Minh. Ngûúâi dên ngoaåi thaânh Nam Àõnh,Haãi Phoâng hay úã bê ët cûá àêu, coá thï íchuyïín möåt phêìn ruöång tröìng luáa àïítröìng hoa hay cêy caãnh. Cuöåc söëng khúãisùæc nhúâ sa ãn phêím àa daång hún vaâ thunhêåp cuãa ngûúâi lao àöång tùng lïn. Thûåctïë ghi nhêån rùçng lônh vûåc naâo coá quaátrònh chuyïín sang thõ trûú âng diï în ranhanh hún, möi trûúâng thõ trûúâng to ã rathöng thoaáng hún thò cú höåi viïåc laâm àûúåccaãi thiïån töët hún.

Co á hai luö ìng di chuyï ín lao àö ångchñnh: i) tû â nöng thön ra tha ânh thõ va â khucöng nghiïåp; vaâ ii) tûâ miïìn Bùæc vaâo miïìnNam. Àöëi vúái luöìng thûá nhêët, nhûängthaânh phöë lú án nhû Haâ Nöåi, Thaânh phöëHöì Chñ Minh, Haãi Phoâng,... hay caác tónhcoá töëc àöå phaát triïín cöng nghiïåp vaâ xêydûång caác khu cöng nghiïåp cao nhû BònhDûúng, Àöìng Nai, Baâ Rõa - Vuäng Taâu, coásûác thu huát lao àöång tûâ caác vuâng nöngthön lên cêån àùåc biïåt maånh meä. Àöëi vúáiluöìng thûá hai, lao àöång tûâ hêìu khùæp caáctónh phña Bùæc bao göìm caã vuâng miïìn nuáiphña Bùæc, àöìng bùçng Bùæc böå lêîn vaâ vuângBùæc Trung böå di chuyïín vaâo Têy nguyïn,miïìn Àöng Nam böå vúái söë lûúång ngaâycaâng tùng. Àùåc àiïím cuãa sûå di chuyïín laoàöång laâ tûâ núi ñt cú höåi viïåc laâm vaâ thunhêåp àöí döìn àïën nhûäng núi i) coá caác quanhïå thõ trûúâng phaát triï ín hún (caác thaânhphöë) hoùåc àang phaát triï ín maånh (Têynguyïn, miïìn Àöng Nam böå) vaâ do àoá ii)coá nhiïìu cú höåi viïåc laâm vaâ thu nhêåp hún.

Nhòn chung, àöíi múái àaä haån chïë nhiïìu

sûác eáp cuãa tònh traång thiïëu viïåc laâm vaâthêët nghiïåp. Trong giai àoaån 1991-1999,söë lao àöång coá viïåc laâm trong nïìn kinh tïëtùng 30,8%, tûâ 30,9 triï åu lïn 39,4 triï åu.Mûác tùng trûúãng GDP khaá cao liïn tuåccho àïën nùm 1996 laâm giaãm tyã lï å thêëtnghiïåp úã thaânh thõ: Tyã lï å thêët nghiïåp 9-10% trong caác nùm 1991-1992, khi cöngcuöåc àöíi múái àõnh hûúáng thõ trûúâng múáiàûúåc triï ín khai, àa ä gia ãm xuöëng co ân5,88% nùm 1996. Tuy nhiïn, trong banùm 1997-1999, khi töëc àöå tùng trûúãngsuåt giaãm thò tyã lïå thêët nghiïåp úã thaânh thõlaåi gia tùng trúã la åi vaâ lïn túái 7,04% nùm1999 (Baãng 2.2). Cú cêëu lao àöång àaä coáchuyïín dõch theo hûúáng tùng lao àöångcho saãn xuêët cöng nghiïåp, xêy dûång tûâ13,6% (nùm 1991) lïn 16,7% (nùm 2000),lao àöång trong caác ngaânh dõch vuå tû â13,8% (nùm 1991) lïn 22% (nùm 2000)(Àaâo Quang Vinh, 2000). Giaãm lao àöångnöng, lêm, ngû nghiïåp tûâ 72,6% (nùm1991) xuöëng coân 61,3% (nùm 2000). Mûácthu nhêåp cuãa ngûúâi lao àöång àûúåc caãithiïån àaáng kïí, so vúái giûäa nhûäng nùm1980, hiï ån nay thu nhêåp bònh quên àêìungûúâi àaä tùng hún hai lêìn. Kïët quaã àiïìutra mûác söëng dên cû haâng nùm cho thêëymû ác thu nhê åp bònh quên àê ìungûúâi/tha áng thú âi ky â 1995-1997 tùng16,2%/ nùm (TCTK, 1999). Cuâng vúái viïåcthu nhêåp gia tùng, ngûúâi dên coân àûúåcquyïìn lûåa choån tiïu duâng haâng hoaá dõchvuå vúái chuãng loaåi àa daång hún vaâ vúái chêëtlûúång töët hún.


BAÃNG 2.2 Àoáng goáp cuãa caác khu vûåc vaâo sûå tùng trûúãng viïåc laâm

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

Töíng söë ( nghòn ngûúâi) 30.973 31.819 32.711 33.664 34.6 35.792 36.994 38.194 39.394Nhaâ nûúác 3.136 2.975 2.96 2.928 3.053 3.138 3.267 3.339 3.561Trong àoá, DNNN 2.007 1.876 1.854 1.791 1.772 1.825 1.940 1.986 1.900Ngoaâi Nhaâ nûúác 27.838 28.84 29.758 30.71 31.445 32.439 33.477 34.585 35.537Khu vûåc FDI 11 36 46 48 102 215 250 270 296Tyã troång (%)Nhaâ nûúác 10,1 9,3 9,0 8,7 8,7 8,8 8,8 8,7 9,0Trong àoá, DNNN 6,5 5,9 5,7 5,3 5,1 5,1 5,2 5,2 4,8Ngoaâi Nhaâ nûúác 89,9 90,6 90,8 91,1 90,9 90,6 90,5 90,5 90,2Khu vûåc FDI 0,04 0,15 0,2 0,2 0,4 0,6 0,7 0,7 0,8

Nguöìn: TCTK, caác nùm khaác nhau

Tuy nhiïn, cú höåi viïåc laâm vaâ viïåc laâmcoân bõ haån chïë nhiïìu vaâ àiïìu naây àùåc biïåtcoá liïn quan àïën chêët lûúång tùng trûúãng,chñnh sa ách àêìu tû vaâ hiï åu quaã cu ãa khuvûåc DNNN vaâ kyä nùng cuãa ngûúâi laoàöång1. Coá thïí noái, trong nhûäng nùm 1990vaâ xe át theo thaânh phêìn kinh tï ë, khu vûåctû nhên trong nûúác la â àa åt kï ët qua ã àa ángkhñch lïå nhêët trong viïåc taåo viïåc laâm vaâthu huát lao àöång.

Baãng 2.2 thïí hiïån sûå àoáng goáp vaâotùng trûúãng viï åc la âm cuãa ca ác tha ânh phêìnkinh tïë. Trong töíng söë 8.421.000 viïåc laâmmúái ta åo ra trong giai àoaån 1991-99, khuvûåc nhaâ nûúác chó àoáng goáp 425.000chiïëm 5% töíng söë trong khi khu vûåcngoaâi nhaâ nûúác àoáng goáp gêìn 7,7 triïåuviïåc laâm múái chiïëm 91,4%; coân khu vûåcFDI, xuê ët pha át tû â mûác "sö ë khöng", àa ätaåo ra gêìn 300.000 viïåc laâm trûåc tiïëp(3,6%). Nhû vê åy, khu vûåc tû nhên va â khuvûåc coá vöën àêìu tû nûúác ngoaâi àaä to ã ra la ânhûäng lûåc lûúång coá tiï ìm nùng lúán trongviïåc caãi thiïån tònh traång viïåc laâm. Songdo àiï ím xuê ët pha á t qua á thê ëp va â möitrûúâng phaát triï ín chûa coá tñnh khuyïënkhñch àêìy àuã, nïn phêìn àoáng goáp hiïånnay cu ãa ca ác doanh nghiï åp tû nhên2 - möåtkhu vûåc coá khaã nùng taåo viïåc laâm lúánnhêët trong nïìn kinh tï ë - va âo tha ânh tñchta åo viï åc la âm co ân rê ë t nho ã chiï ëm chókhoaãng 1,3% (xem Baãng 2.3). Lûåc lûúångàoáng goáp maånh meä nhêët hiï ån vêîn la â khuvûåc hö å gia àònh va â nöng dên núi ta åo rakhoaãng 89% viïåc la âm múái.

Möåt khña caånh khaác thïí hiïån nöíi bêåttriïín voång taåo viïåc laâm cho ngûúâi laoàöång cuãa khu vûåc ngoaâi nhaâ nûúác la â chósöë vöën àêìu tû àïí taåo möåt viïåc laâm múái.

Tñnh trung bònh, àïí ta åo möåt viïåc la âm múái,khu vûåc tû nhên cêìn 10-30 triïåu VNÀ tuyâtheo ngaânh nghïì, khu vûåc höå gia àònh úãnöng thön cêìn 15 triïåu VNÀ. Chó söë naâycuãa khu vûåc coá vöën àêìu tû nûúác ngoaâi laâ400 triï åu VNÀ, cao hún khu vûåc tû nhêntrong nûúác 20-30 lêìn; cuãa khu vûåc nhaânûúác vaâo khoaãng 40 triïåu àöìng, vêîn caohún nhiïìu so vúái khu vûåc tû nhên (ÀaâoQuang Vinh, 2000).

Ngoaâi viïåc tiïën haânh cöng cuöåc àöíimúái vaâ caãi caách kinh tïë, Nhaâ nûúác àaätriï ín khai ca ác chûúng trònh quöëc gia,trong àoá, ta åo viïåc la âm, tùng thu nhêåp chonhûäng nhoám ngûúâi yïëu thïë laâ muåc tiïuàûúåc ûu tiïn haâng àêìu. Kïët quaã thu àûúåcúã àêy cuäng khaá tñch cûåc (xem Baãng 2.4).

Tûâ nùm 1992, Quyä quöëc gia giaãi quyïëtviï åc la âm àaä àûúåc hònh thaânh tûâ huy àöångnguöìn vöën cuãa Nhaâ nûúác, caác töí chûácquöëc tïë, caác doanh nghiïåp vaâ höå giaàònh. Quyä cung cêëp tñn duång taåo viïåc laâmvúái caác moán vay nhoã, la äi suêët thêëp, ûutiïn cho caác dûå a án taåo ra nhiïìu chöî la âmviïåc vaâ caác dûå a án thu huát nhiïìu lao àöångnû ä , ngûú â i nghe âo, ngûú âi thê ë t nghiï åp.Thaáng 7 nùm 1998 Thuã tûú áng Chñnh phuãàa ä quyïët àõnh thûåc hiï ån chûúng trònhmuåc tiïu quöëc gia vïì giaãi quyïët viïåc laâmàïën nùm 2000. Chûúng trònh na ây co á 2nhaánh hoaåt àöång chuã yïëu. Möåt la â, Phaáttriïín kinh tïë - xaä höåi taåo múã viïåc laâm. Hailaâ, Caác hoaåt àöång höî trúå trûåc tiïëp àïí giaãiquyïët viïåc laâm cho caác àöëi tûúång yïëu thïëtrong thõ trûúâng lao àöång. Möåt sö ë chûúngtrònh quöëc gia khaác cuäng bao göìm nöåidung ta åo viï åc la âm va â thu nhê åp nhûChûúng trònh trö ìng 5 triï åu he ác ta rû âng;Chûúng trònh 135 höî trúå caác xaä àùåc biïåt


BAÃNG 2.3Nùng lûåc taåo viïåc laâm cuãa caác khu vûåc doanh nghiïåp

1996 1997 1998

Tyã troång Tùng trûúãng Tyã troång Tùng trûúãng Tyã troång Tùng trûúãng(%) (%) (%) (%) (%) (%)

Khu vûåc DNNN 5.1 3.7 5.2 3.8 5.2 3.46Khu vûåc DN tû nhên 1.1 13.7 1.2 12.0 1.3 16.2Khu vûåc FDI 0.6 132.9 0.6 3.9 0.7 7.2

Nguöìn: TCTK, caác nùm khaác nhau

Phaát triïín maånh kinh tïëdên doanh cuäng nhû caácquan hïå thõ trûúâng laoàöång laâ giaãi phaáp mangtñnh chiïën lûúåc cho vêënàïì viïåc laâm vaâ thu nhêåpcuãa ngûúâi lao àöång

khoá khùn, vuâng sêu, vuâng xa thöng quaviïåc àêìu tû xêy dûång cú súã haå tê ìng: àiïån,àûúâng giao thöng, trûúâng hoåc, tra åm y tï ë,chúå, thuyã lú åi, nûúác saåch. Quan troångnhê ët thuö åc nho ám na ây pha ã i kï í àï ënChûúng trònh quöëc gia vïì xoaá àoái giaãmngheâo. Thûåc chêët cuãa chûúng trònh naâykhöng phaãi laâ cung cêëp phuác lúåi xaä höåimaâ laâ trúå giuáp vaâ taåo cú höåi cho nhûäng höångheâo, vuâng ngheâo, nhûäng ngûúâi yïëu thïëthöng qua caác hoaåt àöång höî trúå cuå thïí àïíhoå tûå vûún lïn, coá viïåc laâm vaâ coá nguöìnthu nhê åp ö ín àõnh.

Toám laåi, coá hai àiïím nöíi bêåt vïì àöångthaái tùng trûúãng viïåc laâm trong thúâi kyâàöíi múái, nhêët la â trong nhûäng nùm 1990:

Möåt laâ, viïåc chuyïín sang nïìn kinh tïëàõnh hûúáng thõ trûúâng vaâ múã cûãa àaä bêåtdêåy tiïìm nùng to lúán cuãa xaä höåi vaâ cuãa caãnhên töë saãn xuêët kinh doanh tûâ bïn ngoaâitrong viïåc giaãi quyïët vêën àïì viïåc laâm,àöìng thúâi taåo àiïìu kiïån giuáp ngûúâi laoàöång lûåa choån viïåc laâm tûå do vaâ chuã àöånghún. Mùåc duâ caác àiïìu kiïån phaát triïín keámthuêån lúåi hún so vúái khu vûåc nhaâ nûúác vaâkhu vûåc FDI, song khu vûåc tû nhên, khitiïëp cêån àïën cú chïë thõ trûúâng, toã ra hiïåuquaã hún hùèn trong hoaåt àöång àêìu tû ta åoviïåc laâm. Àöëi vúái Viïåt Nam, roä raâng phaáttriï ín maånh kinh tï ë dên doanh cuäng nhûcaác quan hïå thõ trûúâng lao àöång laâ giaãiphaáp mang tñnh chiïën lûúåc cho vêën àïìviïåc laâm vaâ thu nhêåp cuãa ngûúâi lao àöång.

Vò thïë, àoá cuäng laâ möåt giaãi phaáp coá têìmquan troång àùåc biïåt àïí thûåc hiïån chiïënlûúåc PTCN.

Hai laâ, khi Nhaâ nûúác khöng coân àoángvai troâ la â kïnh taåo viïåc la âm duy nhêët thòsûå thñch ûáng húåp lyá cuãa nhaâ nûúác vúái caáclûåc lûúång thõ trûúâng coá y á nghôa rêët quantroång trong viïåc múã röång cú höåi viïåc laâmvaâ taåo viïåc laâm. Tuy chûác nùng thay àöíi,song Nhaâ nûúác vêîn coá vai troâ to lúán trongtaåo viïåc laâm thöng qua thïí chïë vaâ chñnhsaách kinh tï ë nhùçm goáp phêìn thuác àê íy sû åhònh tha ânh cú chïë phên böí lao àöång theocaác nguyïn tù æc cuãa thõ trûúâng lao àöång.Caác chûúng trònh höî trúå trûåc tiï ëp cuãaNhaâ nûúác giuáp taåo viïåc laâm vaâ thu nhêåpöín àõnh cho nhûäng nhoám ngûúâi ngheâo vaâyïëu thïë cuäng coá yá nghôa rêët tñch cûåc.

2.2.2. GIAÃM ÀOÁI NGHEÂO: THAÂNH TÑCH NÖÍIBÊÅT VÏÌ PHAÁT TRIÏÍN CON NGÛÚÂI

Viïåt Nam laâ möåt trong nhûäng nûúác ngheâonhêët thïë giúái. Àiïím xuêët phaát thêëp naây laâmöåt trong nhûäng trúã ngaåi phaát triï ín lúánnhêët maâ Viïåt Nam phaãi vûúåt qua.

Caác nguyïn nhên àoái ngheâo úã Viïåtnam àûúåc quy vïì hai nhoám chñnh. Nhoámthûá nhêët liïn quan àïën sû å ha ån chïë ca ác cúhöåi viïåc la âm vaâ ta åo ra tùng thu nhêåp. Möåtnïìn kinh tï ë la åc hêåu, thûâa lao àöång - thiïëuviïåc la âm, nùng suêët lao àöång thêëp laânhûäng biïíu hiïån cuå thïí vaâ trûåc tiïëp cuãasûå haån chïë naây. Nhûäng raâng buöåc thïí chïë


BAÃNG 2.4 Kïët quaã taåo viïåc laâm tûâ Quyä quöëc gia giaãi quyïët viïåc laâm vaâ Chûúng trònh quöëc gia vïì giaãi quyïët viïåc laâm (1992-1999)

Söë dûå aán Söë vöën vay (tr. VNÀ) Lao àöång múái coá viïåc laâm (ngûúâi)

1992 2.204 124.848 171.7421993 5.477 199.766 228.1661994 7.566 275.833 385.7391995 12.684 435.344 438.9441996 18.622 564.286 473.0831997 17.205 526.194 344.4201998 18.708 585.569 404.9011999 12.000 619.4 314.179Töíng 94.466 3.331 2.761.174

Nguöìn: Ban Quaãn lyá Chûúng trònh viïåc laâm Quöëc gia, 2000.

cuäng haån chïë caác cú höåi tiïëp cêån àïën caácnguöìn lûåc taåo viïåc laâm vaâ viïåc khùæc phuåctònh tra ång àoái ngheâo. Trûúác àöíi múái, donhiï ìu nguyïn nhên kha ác nhau, möitrûúâng kinh doanh khöng coá àöång lû åcthuác àêíy tñnh tñch cûåc cuãa ngûúâi laoàöång; ca ác quan hïå thõ trûúâng khöng àûúåcthû âa nhê ån chñnh thû ác nïn khu vû åc tûnhên keám phaát triï ín; chïë àö å phên phöëitheo kiïíu bònh quên chuã nghôa cuãa möåtnï ìn kinh tï ë kï ë hoa åch hoaá tê åp trung baocêëp àûúåc duy trò nhiïìu nùm caâng la âm xoáimoân vaâ tûâng bûúác triï åt tiïu àöång lûåc naây.

Nhoám nguyïn nhên thûá hai la â ca ác ru ãiro vaâ nùng lûåc phoâng chöëng ruãi ro coânhaån chïë. Trong àiïìu kiïån cuãa möåt xaä höåinöng nghiïåp, mûác söëng cuãa àa söë dên cûphuå thuöåc rêët nhiïìu vaâo àiïìu kiïån thiïnnhiïn, vöën dô laâ rêët khùæc nghiïåt úã ViïåtNam. Sûå yïëu keám vïì trònh àöå khoa hoåc -cöng nghïå vaâ tiïìm lûåc taâi chñnh, kyä thuêåtcaâng la âm tùng mûác àöå ruãi ro vaâ tñnh bêëpbïnh vïì cuöåc söëng àöëi vúái ngûúâi dên, àùåcbiïåt laâ ngûúâi nöng dên. Thûåc tïë cho thêëyúã Viïåt Nam, àúâi söëng cuãa ngûúâi dên úãnhûäng vuâng coá mûác bònh quên ruöång àêëtthê ëp, hay bõ thiïn tai nhû miï ìn Trung,miïìn nuái phña Bùæc, noái chung thêëp húnhùèn so vúái caác vuâng coá àiïìu kiïån tûå nhiïnthuêån lú åi hún nhû úã àöìng bùçng Bùæc böå vaâNam böå. Nhiïìu ngûúâi thûúâng xuyïn phaãitrúã la åi caãnh ngheâo khöí chó búãi möåt biïën cöëru ãi ro bêët thûúâng xêíy ra cho hoå.

Hai nguyïn nhên trïn phê ìn na âo àa ägiaãi thñch àûúåc vò sao tyã lïå ngheâo àoái úãnûúác ta thúâi kyâ trûúác àöíi múái la â cao vaâàoái ngheâo laåi têåp trung chuã yïëu úã nöngthön, vuâng sêu, vuâng xa, coá nhiïìu thiïntai xaãy ra. Trûúác àöíi múái, bònh quên GDPàêìu ngûúâi chó àaåt khoaãng 170 USD vaâ coákhoaãng 70% höå gia àònh ngheâo. Nùm1994, coá 78% söë höå gia àònh söëng úã nöngthön, song laåi chiïëm túái 92% töíng söë höångheâo (UNDP, 1996).

Möåt àiïím àaáng lûu yá laâ mùåc duâ tyã lï åàoái ngheâo úã mûác cao, nhûng trûúác àöíimúái, mûác àöå bêët bònh àùèng kinh tïë - xaähöåi giûäa caác nhoám dên cû laâ tûúng àöëithêëp. Ngheâo nhûng cöë gùæng àïí moåi ngûúâibònh àùèng vúái nhau vïì thu nhêåp, ngheâonhûng cöë gùæng àïí khöng ai bõ àoái, bõ reát,

thêët hoåc laâ kïët quaã cuãa nöî lûåc phaát triïíntheo truyïìn thöëng dên töåc "nhûúâng cúmseã a áo", "àuâm boåc lê în nhau" trïn tinhthêìn "khöng súå thiïëu, chó súå phên phöëikhöng cöng bùçng". Truyïìn thöëng naây thïíhiïån àêåm neát trong nhûäng cöë gùæng àaãmbaão nhûäng vêën àïì xaä höåi nhû giaáo duåc,chùm soác sûác khoeã cho moåi ngûúâi dên.Hún nûäa ngay trong àiïìu kiïån coân thiïëuthöën vïì vêåt chêët Chñnh phuã àaä chuá troångàïën viïåc phaát triïín caác lônh vûåc xaä höåi.Nhúâ vêåy, chó söë phaát triïín con ngûúâi noáichung, chó söë giaáo duåc, tuöíi thoå, v.v. noáiriïng úã Viïåt Nam cao hún àaáng kïí so vúáichó söë thu nhêåp hay GDP àêìu ngûúâi vaâtrong so saánh quöëc tïë.

Mûác àöå thêëp cuãa tyã lï å bêët bònh àùèngvïì mûác söëng àaä giuáp laâm giaãm caác cùngthùèng têm lyá - xaä höåi do tònh traång ngheâoàoái gêy ra. Tuy nhiïn, sûå keáo daâi tònhtraånh àoái ngheâo la â möåt nguyïn nhên trûåctiï ëp la âm gia tùng nhûäng khoá khùn kinh tï ë- xaä höåi trong thêåp niïn 1980 maâ àónh caolaâ tònh tra ång khuãng hoaãng cuãa thúâi kyâ1986-88. Mûác àöå gay gùæt cuãa àoái ngheâolaâm cho viïåc vûúåt thoaát khoãi noá trúã thaânhmuåc tiïu cao nhêët cuãa caác nöî lûåc phaáttriï ín cuãa Viïåt Nam, nhêët la â trong böëicaãnh so saánh vúái sûå phaát triï ín cuãa khuvûåc vaâ thïë giúái. Àöíi múái khöng àún thuêìnchó laâ nhûäng caãi caách kinh tïë nhùçm khùæcphuåc tònh traång khuãng hoaãng vaâo giûäathêåp niïn 1980. Sêu xa hún vaâ cùn baãnhún, àöíi múái laâ sûå tòm kiïëm, lûåa choånphûúng thûác vûúåt qua àoái ngheâo, phaáttriïín àêët nûúác sau khi cú chïë kïë hoaåch têåptrung tûå chûáng toã la â khöng thñch húåp àïíthûåc hiïån caác muåc tiïu àoá.

Trong bû ác tranh chung cu ãa sû å àö íithay kinh tïë-xaä höåi Viïåt Nam, viïåc haåthêëp tyã lï å àoái ngheâo àûúåc àaánh giaá la âmöåt tha ânh tû åu nö íi bê åt nhê ët cu ãa àö íi múái.Sûå chuyïín àöíi thïí chïë kinh tïë kïët húåpnhûäng chûúng trònh hö î trú å pha át triï ín co átro ång àiï ím cuãa Nhaâ nûúác àaä múã rö ång cúhöåi viïåc la âm vaâ ta åo thu nhêåp cho nhoámngûúâi ngheâo vaâ gia ãm búát nguy cú vaâ tùngcûúâng khaã nùng ûáng phoá vúái nhûäng ruãiro cho ngûúâi ngheâo. Töëc àöå tùng trûúãngkinh tï ë khaá cao xeát chung cuäng coá ta ácàöång lan toa ã tñch cûåc nhêët àõnh àïën


Àöíi múái khöng àún thuêìnchó laâ nhûäng caãi caáchkinh tïë nhùçm khùæc phuåctònh traång khuãng hoaãngvaâo giûäa thêåp niïn 1980.Sêu xa hún vaâ cùn baãnhún, àöíi múái laâ sûå tòmkiïëm, lûåa choån phûúngthûác vûúåt qua àoái ngheâo,phaát triïín àêët nûúác

nhoám ngûúâi ngheâo. Thaânh tñch gia ãm àoáingheâo chñnh la â kï ët quaã tö íng húåp cuãanhûäng nhên tö ë ào á.

Duâ tñnh theo ngûúäng ngheâo chung hayngûúäng ngheâo lûúng thûåc, caác söë liïåu àïìuphaãn aánh thaânh tñch giaãm àoái ngheâo nöíibêåt maâ Viïåt Nam àaä àaåt àûúåc trong trongnhûäng nùm 1990. Chùèng haån, xeát theongûúäng ngheâo chung, tyã lïå höå ngheâo àaägiaãm tûâ 70% vaâo cuöëi thêåp niïn 1980 coânkhoaãng 35% nùm 1988. Tyã lïå naây úã thaânh

thõ vaâ nöng thön àaä gia ãm tûúng ûáng tû â25% vaâ 66% nùm 1993 co ân 9% va â 45%nùm 1998 (xem Hònh 2.1). Hún nûäa, viïåcgiaãm tyã lïå höå ngheâo diïîn ra úã têët caã 7 vuângcuãa àêët nûúác, tuy khöng àïìu (Baãng 2.5).Kïët quaã àoá thïí hiïån nhûäng taác àöång tñchcûåc, nhûäng thaânh tûåu àaáng khñch lï å cuãacöng cuöåc àöíi múái, phaát triïín nïìn kinh tïëàõnh hûúáng thõ trûúâng vaâ múã cûãa àöëi vúáinhiïåm vuå phaát triïín kinh tïë - xaä höåi noáichung vaâ nhiïåm vuå phaát triï ín con ngûúâinoái riïng úã Viïåt Nam.

Viïåc nhanh choáng giaãm àoái ngheâo àaäta åo ra nhûäng hiïåu ûáng daâi haån tñch cûåc caãvïì mùåt kinh tïë lêîn xaä höåi. Àoá laâ:

n Giuáp hònh thaânh caác àiï ìu kiï ån tùngtrûúãng töët hún. Mûác söëng àûúåc caãithiïån goáp phêìn vaâo viïåc nêng caoàaáng kïí tyã lïå tiïët kiïåm vaâ àêìu tû nöåiàõa, mùåc duâ cho àïën nay caác chó söënaây vêîn coân tûúng àöëi thêëp úã ViïåtN a m .n Cuãng cöë sûå öín àõnh xaä höåi. Loâng tin

cuãa nhên dên va âo tñnh àuáng àù æn cu ãaàöíi múái vaâ caãi caách àõnh hûúáng thõtrûúâng àûúåc àù åt trïn möåt nï ìn ta ãnghiïån thûåc laâ nhûäng thay àöíi tñch cûåcgùæn vúái lúåi ñch thiïët thên cuãa àöngàa ão dên cû.n Nêng cao mûác thu nhêåp cho àöng

àaão dên ngheâo cuäng coá nghôa laâ giuáphoå tû âng bûúác thoaát khoãi sûå cùngthùèng trong àúâi söëng, coá àûúåc caác


BAÃNG 2.5Mûác àöå giaãm höå àoái ngheâo cuãa caác vuâng, 1992-1998

1992 1998 % giaãm %-àiïím giaãm Söë höå Tyã lïå höå Söë höå Tyã lïå höå söë höå tyã lïå höå ngheâo ngheâo ngheâo ngheâo ngheâo ngheâo

Vuâng (1000 höå) (%) (1000 höå) (%) (1998 so 1992) (1998 so 1992)

Miïìn nuái phña Bùæc 799 35,5 571 22,4 28,6 13,1Àöìng bùçng söng Höìng 515 20,6 272 8,4 47,1 12,2Bùæc Trung böå 746 44,0 500 24,6 33,0 19,4Duyïn haãi miïìn Trung 528 35,7 292 17,8 44,8 17,9Têy nguyïn 249 47,9 172 25,6 31,1 22,3Àöng Nam böå 312 20,2 91 4,8 70,7 15,5Àöìng bùçng Cûãu long 659 24,4 489 15,4 25,8 9,1

Ghi chuá: Tñnh theo chuêín ngheâo quöëc giaNguöìn: Söë liïåu cuãa hïå thöëng an sinh xaä höåi Viïåt Nam, Böå LÀTBXH.

àiïìu kiïån thiïët yïëu àïí caãi thiïån àúâisöëng vêåt chêët, giaáo duåc, y tïë, vùnhoaá, ....

Phaát triïín nöng nghiïåp vaâ nöng thön -nhûäng nöî lûåc àêìy êën tûúång àêíy luâingheâo àoái.

Àoái ngheâo úã Viïåt nam phên böë khöngàïìu vaâ ngûúâi ngheâo tê åp trung chuã yïëu úãnöng thön. Thïm vaâo àoá, cuöåc söëng cuãangûúâi ngheâo úã nöng thön laåi coá mûác àöåbêëp bïnh cao hún ngûúâi ngheâo úã thaânhphöë do mûác ngheâo khöí tuyïåt àöëi cao húnvaâ phaãi chõu ruãi ro thiïn tai nhiïìu hún.Chñnh vò vêåy, chiïën lûúåc giaãm àoái ngheâocuãa Viïåt nam têåp trung vaâo khu vûåc nöngthön, nhêët laâ caác vuâng miïìn nuái, vuângsêu, vuâng xa. Tònh hònh phaát triï ín nöngnghiïåp vaâ nöng thön cuäng chñnh laâ bûáctranh phaãn a ánh khaá àêìy àuã chiïën lûúåcgiaãm àoái ngheâo trong quaá trònh àöíi múái.

Trûúác àöíi múái, tuy la â möåt nûúác nöngnghiïåp, song Viïåt Nam thiïëu lûúng thûåckinh niïn va â thûúâng phaãi nhê åp khê íukhoaãng 1 triï åu tê ën ga åo möîi nùm. Àöíi múáiàa ä ta åo bûúác ngoùåt trong phaát triï ín nöngnghiïåp. Töëc àöå tùng lûúng thûåc cao húntöëc àöå tùng dên söë 2,5-3 lêìn, àûa mûácbònh quên lûúng thûåc àê ìu ngûúâi tû â 281kg nùm 1987 lïn 458,2 kg nùm 2000(TCTK, ca ác nùm khaác nhau). Viï åt Namtrúã tha ânh nûúác xuêët khêíu ga åo àûáng thûáhai trïn thïë giúái. Ngay caã trong nhûängnùm thiïn tai, nhû nùm 1999, gia á ca ãlûúng thûåc vê în bònh ö ín, an ninh lûúngthûåc àûúåc àa ãm ba ão cho hê ìu hï ët nhêndên. Thu nhê åp danh nghôa cu ãa ngûúâidên nöng thön tùng trung bònh 12%/nùm trong thúâi kò 1992 - 1998, trong àoánöng nghiïåp àoáng goáp 81%. Tyã lï å höångheâo giaãm, mûác söëng cuãa möåt böå phêånàöng àaão nöng dên àûúåc caãi thiïån àaángkïí. Àêìu tû ngaây caâng tùng vaâo nöng thöntaåo cú höåi cho nöng dên tiïëp cêån caác dõchvuå vaâ kïët cêëu haå têìng xaä höåi. 93% sö ë xa äco á àûúâng ö tö àï ën trung têm, gê ìn 86% söëxaä coá àiïån, 98% söë xaä coá trûúâng cêëp I;98% coá tra åm y tï ë, 58% söë höå coá nhaâ tö ët,52% höå coá àiï ån duâng, 68,6% söë xaä coá hún50% dên söë àûúåc sûã duång nûúác sa åch

(Töíng cuåc Thöëng kï, 2001). Tuy mûácsöëng cuãa nöng dên coân thêëp hún nhiïìu sovúái cû dên thaânh thõ, nhûng sûå caãi thiïånroä rïåt vïì giao thöng, thöng tin liïn laåc,...àaä la âm thay àöíi böå mùåt nöng thön úãnhiïìu vuâng.

Nhû àaä àïì cêåp, nhûäng kïët quaã tñch cûåcthu àûúåc cuãa àöíi múái, trong àoá coá viïåcgiaãm àoái ngheâo, thûåc chêët laâ nhúâ quaátrònh múã röång cú höåi tiïëp cêån vaâ lûåa choåncaác àiïìu kiïån saãn xuêët kinh doanh thöngqua sû å hònh tha ânh, pha át triï ín ca ác quan hï åthõ trûúâng vaâ múã cûãa nïìn kinh tïë. Àiïìunaây caâng thïí hiïån roä raâng hún àöëi vúái khuvûåc nöng thön.

Möåt trong nhûäng thaânh quaã to lú ánnhêët maâ àöíi múái laâ ngûúâi nöng dên àûúåctrao quyï ìn lû åa cho ån va â quyï ët àõnhphûúng hûúáng, hònh thûác töí chûác saãnxuêët, kinh doanh. Sûå múã röång quyïìn lûåachoån àoá cuãa ngûúâi dên àûúåc thïí chïë hoáabùçng caác vùn baãn cuãa Àaãng vaâ Nhaâ nûúác.

Chó thõ 100 cuãa Böå Chñnh trõ thaáng 1nùm 1981 vaâ Nghõ quyïët Trung ûúng 10thaáng 4 nùm 1988 àaä thûåc sûå laâm cho höågia àònh trú ã tha ânh àún võ cú baãn trongsaãn xuêët nöng nghiïåp. Luêåt Àêët àai nùm1993 trao cho ngûúâi sûã duång àêët 5 quyïìncú baãn àöëi vúái àêët àai laâ quyïìn sûã duång,thûâa kïë, thïë chêëp, chuyïín nhûúång vaâ goápvöën liïn doanh. Tuy quyïìn súã hûäu àêët àaivê în thuö åc vï ì quö ëc gia nhûng trongtrûúâng húåp Nhaâ nûúác phaãi lêëy laåi àêët chocaác muåc àñch cöng cöång, ngûúâi dên àûúåcböìi hoaân thoaã àaáng vúái giaá thõ trûúâng.Àïën nay, gêìn 70% höå nöng dên àaä àûúåccêëp giêëy chûáng nhêån quyïìn sûã duång àêëtnöng nghiïåp. Vúái taâi nguyïn rûâng, ngûúâidên àûúåc giao àêët tröëng àöìi nuái troåc vaâtrúå giuáp àïí tröìng rûâng. Vúái àêët àang coárûâng, dên àûúåc giao rûâng àïí quaãn lyá, baãovïå, chùm soác vaâ àûúåc hûúãng lúåi tûâ àoá. Hún1 triï åu ha àêët lêm nghiïåp àaä àûúåc giaocho caác höå gia àònh caá nhên, hún 5 triïåuha cho caác töí chûác kinh tïë xaä höåi àïí quaãnlyá. Vúái nhûäng quyïìn lúåi röång raäi àûúåcchñnh thûác baão vïå bùçng caác vùn baãn phaápluêåt, ngûúâi nöng dên àaä thûåc sûå coi àêëtàai la â cuãa mònh. Hoå yïn têm àêìu tû saãnxuêët lêu daâi trïn ruöång àêët.


Sau Chó thõ 100 vaâ Khoaán 10, phêìn lúáncaác húåp taác xaä vaâ töí saãn xuêët kiïíu cuä àaägiaãi thïí. Luêåt Húåp ta ác xaä ban haânh nùm1997 múã àûúâng cho sûå ra àúâi cuãa caác húåpta ác xaä kiï íu múái, hoaåt àöång dûåa trïnnguyïn tùæc gia nhêåp tûå nguyïån, quaãn lyádên chuã vaâ ta âi chñnh minh baåch, coá muåcàñch chñnh laâ höî trúå sûå phaát triï ín kinh tïëcuãa höå nöng dên. Luêåt Doanh nghiïåpàûúåc thöng qua nùm 1999 laâ cú súã phaáp lyácêìn thiïët àïí caác doanh nghiïåp tû nhênnöng thön hoaåt àöång vaâ phaát triïín. VúáiLuêåt khuyïën khñch àêìu tû trong nûúác,ngûúâi àêìu tû vaâo saãn xuêët kinh doanhtrong nöng nghiïåp àûúåc hûúãng nhiïìu ûuàaäi vïì thuïë, àiïìu kiïån thuï àêët vaâ thuïmùåt nûúác, vïì vay vöën àêìu tû... Gêìn àêy,loaåi hònh kinh tïë trang traåi àûúåc khuyïënkhñch múã röång nhùçm ta åo àiï ìu kiï ån chongûúâi dên úã nöng thön tê ån duång töëi àa vaâsûã duång töëi ûu moåi nguöìn lûåc cuãa mònh.Àaä coá trïn 11 vaån höå phaát triïín kinh tïëtrang tra åi. Nhûäng höå gia àònh naây coá sûålûåa choån röång raäi hún vïì thuï mûúán laoàöång, khai thaác àêët hoang hoùåc thuï àêëtàïí múã röång saãn xuêët. Nhûäng kïët quaã banàêìu cuãa kinh tï ë trang tra åi la â rê ët àa ángkhñch lïå.

Trong lônh vûåc xaä höåi, àöíi múái àaä taåoàiïìu kiïån àïí nhên dên coá nhiïìu cú höåihún trûúác àï í thûåc hiï ån quyïìn dên chuãtrong caác hoaåt àöång kinh tï ë, xa ä höåi.Thaáng 2-1998, Böå Chñnh trõ ra chó thõ vï ì"Xêy dûång vaâ thûåc hiï ån qui chïë dên chuãú ã cú sú ã", Chñnh phuã ban ha ânh qui chï ëthûåc hiï ån dên chuã ú ã xa ä, phûúâng, cú quan.Caác chuã trûúng trïn cuâng vúái ca ãi ca áchhaânh chñnh àaä ta åo cú höåi cho ngûúâi dêntham gia kiï ím soaát hoaåt àöång Nhaâ nûúác,quaãn lyá xaä höåi vaâ phaát triï ín cöång àöìng,khúi dêåy tinh thêìn chuã àöång, saáng ta åocuãa ngûúâi dên nöng thön, àa ánh thûác y áthûác traách nhiïåm vaâ loâng tûå haâo cuãa caánhên vaâ cöång àöìng trong viïåc xêy dûångquï hûúng.

Sûå phaát triï ín cuãa caác hònh thûác tö íchûác saãn xuêët ú ã nöng thön diïîn ra songsong vaâ coá möëi quan hïå tûúng höî vúái sûå raàúâi vaâ phaát triïín cuãa caác loaåi thõ trûúângnhû thõ trûúâng haâng hoaá saãn phêím vaâ thõ

trûúâng caác yïëu töë saãn xuêët trong àoá baogöìm thõ trûúâng àêët àai, thõ trûúâng vöën vaâthõ trûúâng lao àöång.

Vúái viïåc chuyïín tûâ chñnh saách thûúngmaåi àöåc quyïìn nhaâ nûúác sang tûå do hoaálûu thöng haâng hoaá vaâ tûå do hoaá giaá caã,thõ trûúâng haâng hoaá trong nûúác àaä àûúåcthiïët lêåp vaâ phaát triïín. Cú höåi tiïu thuå saãnphêím cuãa ngûúâi nöng dên àûúåc múã röång,haâng nöng saãn tûâ möîi vuâng àûúåc baánröång raäi ú ã tê ët caã caác vuâng khaác trong caãnûúác. Cú chïë thõ trûúâng cuäng giuáp chophên boán, xùng dêìu vaâ ca ác vêåt tû nöngnghiïåp khaác àûúåc baán tûå do vaâ röång raäi úãca ác vuâng nöng thön. Ngûúâi nöng dênkhöng cêìn ài xa cuäng coá thïí mua àûúåchêìu hïët caác haâng cöng nghiïåp tiïu duâng,tûâ caác àöì duâng thiïët yïëu cho àïën quaåtàiïån, TV, xe maáy,...

Thõ trûúâng chuyïín nhûúång quyïìn sûãduång àêët àai cuäng àûúåc hònh thaânh vaâphaát triïín, àùåc biïåt úã nhûäng vuâng coá kinhtïë haâng hoaá phaát triï ín nhû vuâng àöìngbùçng söng Cûãu long, vuâng miïìn ÀöngNam böå vaâ Têy nguyïn, vuâng tröìng mña úãmöåt söë tónh phña Bùæc, v.v. ÚÃ nhûäng vuângnaây, sûå tiïëp cêån cuãa ngûúâi dên àïën nguöìntñn duång ngên haâng cuäng àûúåc caãi thiïånàaáng kïí.

Viïåc vay vöën tûâ caác nguöìn tñn duångchñnh thûác úã nhûäng vuâng coá thõ trûúângàêët àai keám phaát triï ín gùåp nhiïìu khoákhùn hún. Tuy nhiïn, nhûäng caãi caách gêìnàêy cuãa Ngên haâng Nhaâ nûúác (nhû núáiloãng àiïìu kiïån thïë chêëp, múã röång quyïìnquyïët àõnh cuãa ca ác ngên haâng thûúngmaåi) àaä múã röång khaã nùng tiïëp cêån àïëncaác nguöìn vöën chñnh thûác cuãa ngûúâi dênnöng thön. Mûác tùng trûúãng tñn duångnöng nghiïåp haâng nùm laâ 24-27%. Nùm1997, gêìn 6 triïåu höå nöng dên chiïëm 50%töíng söë höå àaä àûúåc vay vöën tûâ ngên haâng(Böå LÀ TBXH, 2000)

Thõ trûúâng lao àöång nöng thön cuängàaä àûúåc hònh thaânh. Sûå phaát triï ín naâygoáp phêìn laâm tùng àaáng kïí hiïåu quaã cuãasaãn xuêët nöng nghiïåp vöën mang tñnh muâavuå cao, àöìng thúâi giuáp têån duång töëi àa lûåclûúång lao àöång döìi daâo úã nöng thön. Àiïìu


àoá cuäng giuáp cho caác thaânh quaã cuãa tùngtrûúãng kinh tï ë àûúåc chia seã rö ång ra äi hún.Ngaây nay, ngûúâi lao àöång nöng thön àaäquen vúái viïåc tham gia thõ trûúâng laoàöång caã nûúác.

Múã cûãa vaâ höåi nhêåp giuáp múã röång thõtrûúâng cho nöng saãn, múã röång sûå tiï ëp cêåncuãa ngûúâi nöng dên àïën vúái caác àêìu vaâoquan tro ång cuãa sa ãn xuêët nöng nghiï åp nhû

phên boán, thuöëc sêu, giöëng, nhiïn liïåucuäng nhû nhûäng nguöìn vöën múái, cöngnghïå múái vaâ kyä nùng quaãn lyá múái.

Hònh 2.2 cho thêëy gia á trõ xuêët khêíunöng sa ãn tùng ma ånh trong thê åp niïn1990. Tó tro ång ha âng nöng sa ãn trong tö íngkim nga åch xuê ët khê íu kha á lú án, trungbònh khoaãng 33,6% cho giai àoaån 1990-1998. Tûâ nùm 1996, tó troång naây giaãmxuöëng coân khoaãng 30%, song con söë naâyla â cao hún nïëu tñnh theo tó tro ång xuêëtkhê íu ro âng.

Thõ trûúâng thïë giúái àaä tiïu thuå möåt tyãlï å lúán saãn lûúång nhiïìu loaåi nöng saãn quantroång cuãa Viïåt Nam(95% caâ phï, 100%haåt àiï ìu, 80-85% cao su, 90% haåt tiïu,50% cheâ,...). Viïåc múã cûãa kinh tïë, do vêåy,àaä coá yá nghôa to lúán trong viïåc thuác àêíysaãn xuêët nöng nghiïåp vaâ caãi thiïån àúâisöëng úã nhiïìu vuâng nöng thön. Nhûängngûúâi nöng dên ngheâo cuäng àûúåc hûúãnglúåi tûâ kïët quaã àoá do coá thïm viïåc laâm vaâthu nhê åp, dê îu co ân thê ëp (xem thïm Höåp2.1 vaâ Höåp 2.2). Têët nhiïn, sûå biïën àöång

cuãa thõ trûúâng thïë giúái vaâ giaá caã àêìu vaâo,àê ìu ra cu äng coá a ãnh hûúãng lú án àï ën tñnhöín àõnh vïì thu nhêåp cuãa nöng dên. Chólûu yá rù çng nhiïìu khi chñnh chñnh saáchcuãa Nhaâ nûúác àaä coá taác àöång tiïu cûåc àïënchi phñ saãn xuêët nöng nghiïåp vaâ giaá caãnöng saãn. Chùèng haån, theo ûúác tñnh cuãacaác chuyïn viïn thuöåc Böå Nöng nghiïåpvaâ Phaát triï ín Nöng thön, caác chñnh saách

núái lo ãng haån ngaåch nhêåp khêíu phên boánvaâ múã rö ång caånh tranh xuêët khêíu gaåonùm 1998 àa ä la âm tùng thu nhê åp chongûúâi saãn xuêët luáa úã àöìng bùçng söng Cûãulong hún 6.000 tyã VND.

Vúái chñnh saách múã cûãa, bïn caånh thõtrûúâng múã röång, ngûúâi nöng dên coânàûúåc hûúãng lúåi roä rïåt nhúâ tiïëp cêån dïîdaâng àïën vêåt tû, thiïët bõ maáy moác nöngnghiïåp vaâ cöng nghïå thöng qua nhêåpkhêíu. Nhiïìu loaåi thuïë nhêåp khêíu àûúåccùæt giaãm vaâ thuã tuåc nhêåp dêìn àún giaãnhoaá laâm cho giaá nöåi àõa xñch gêìn laåi vúáigiaá thïë giúái. Nhúâ àoá, giaá thaânh saãn xuêëtgiaãm àaáng kïí. Khoaãng 100 ngaân ha luáa úãàöìng bùçng söng Höìng haâng nùm àûúåctröìng bùçng caác giöëng luáa ûu thïë lai nhêåptûâ Trung Quöëc. Tûúng tûå, caác giöëng ngölai coá tiïëng trïn thïë giúái cuäng àûúåc tröìngngaây caâng röång raäi úã Viïåt Nam. Giöëng lúåntöët cuãa Myä, thûác ùn gia suác chêët lûúång caotheo cöng nghïå Phaáp, thiïët bõ chïë biïëngaåo cuãa Nhêåt... àaä vaâ àang goáp phêìn laâmtùng nùng suêët lao àöång cuãa ngûúâi nöng


dên Viïåt Nam, qua àoá giuáp hoå múã röångtiï ëp thõ trûúâng vaâ tùng thïm thu nhêåpcuâng chêët lûúång cuöåc söëng cuãa mònh.

Toám laåi, trong nhûäng nùm 1990 dûúáitaác àöång cuãa tiïën trònh àöíi múái, cöngcuöåc phaát triïín kinh tïë-xaä höåi vaâ giaãm àoáingheâo àaä thu àûúåc nhûäng kïët quaã nöíi bêåt:àúâi söëng ngûúâi dên Viïåt Nam thay àöíiàaáng kïí, tyã lïå ngûúâi ngheâo, höå ngheâo giaãmkhaá nhanh choáng. Àùåc biïåt, böå mùåt nöngthön coá sûå thay àöíi àaáng ghi nhêån. Àöìngthúâi Viïåt Nam vêîn tiïëp tuåc phaãi àöëi mùåtvúái thaách thûác to lúán cuãa viïåc xoaá àoáigiaãm ngheâo trong thúâi gian túái. Àêët nûúácvêîn coân ngheâo, cú höåi viïåc laâm vaâ taåo thunhêåp coân bõ haån chïë, ngûúâi ngheâo vaâ


Trong cuöåc àiïìu tra taåi huyïån Chêu Thaânh,tónh An giang, nhoám nghiïn cûáu àaä àïì nghõngûúâi phoãng vêën so saánh cuöåc söëng cuãa hoå sovúái 10 nùm, 5 nùm vaâ 2 nùm trûúác àêy. Kïëtquaã traã lúâi cuãa nhûäng ngûúâi àûúåc phoãng vêënàûúåc thïí hiïån trong hònh 2.3 sau

Àa söë ngûúâi dên àïìu caãm nhêån thêëy cuöåcsöëng àaä àûúåc caãi thiïån. Nhûäng ngûúâi cho rùçngcuöåc söëng keám ài so vúái 10 nùm trûúác laâ àaåidiïån cuãa nhûäng gia àònh coá ñt ruöång àêët húnnhiïìu so vúái mûác chung (diïån tñch àêët bònhquên àêìu ngûúâi cuãa nhûäng höå àoá laâ 522m 2 sovúái 2396 m2, tûác laâ chó bùçng khoaãng 1/5 mûácchung). Möåt tó lïå rêët nhoã (khoaãng 4%) chorùçng so vúái 10 nùm trûúác cuöåc söëng keám hún

rêët nhiïìu. Àa söë nhûäng höå thuöåc loaåi naây àïìucoá hoaân caãnh tûúng àöëi àùåc biïåt (khöng coáàêët, àöng con coân nhoã, coá ngûúâi öëm àau,...).

Trong söë nhûäng ngûúâi cho rùçng àúâi söëngàûúåc caãi thiïån thò 66% àaä xïëp yïëu töë giaá caãthuêån lúåi àöëi vúái saãn phêím àêìu ra vaâ àêìu vaâo

úã 2 thûá haång cao nhêët trong thang bêåc göìm 5thûá haång. Tiïëp theo laâ coá vöën saãn xuêët (16%),giao thöng (9%). Chó coá 3% söë ngûúâi àûúåc hoãixïëp yïëu töë thúâi tiïët vaâo 2 thûá haång cao nhêët.Nhû vêåy, ngûúâi dên tröìng luáa àaä caãm nhêånàûúåc taác àöång cuãa giaá caã àêìu vaâo vaâ àêìu rathuêån lúåi lïn àúâi söëng cuãa hoå.

HÖÅP 2.1Xuêët khêíu gaåo vaâ àúâi söëng nöng dên úã vuâng tröìng luáa tónh An Giang

Nguöìn:Àùång Kim Sún, Nguyïîn Thùæng, 2000

Trong 15 nùm àöíi múái, Àùæc Lùæc laâ tónh àûáng àêìu Têy nguyïn vïì caác chó söëphaát triïín: töëc àöå tùng GDP bònh quên giai àoaån 1991-1995 laâ 9,65%, tùnglïn 11,2% giai àoaån 1996 -1999, Caác ngaânh kinh tïë nöng nghiïåp vaâ dõch vuå coátyã lïå tùng trûúãng khaá trong nhiïìu nùm. Ngaânh nöng nghiïåp, giai àoaån 1991-1995 tùng 10,8%/nùm, giai àoaån 1996 -1998 tùng bònh quên 11,2%/nùm.Ngaânh nöng nghiïåp àoáng goáp àaáng kïí vaâo kim ngaåch xuêët khêíu. Àùåc biïåt, cêycaâ phï chiïëm gêìn 95% töíng kim ngaåch xuêët khêíu cuãa tónh. Àúâi söëng cuãa dêncû àûúåc caãi thiïån roä rïåt, nhêët laâ khu vûåc nöng thön. Tònh traång àoái ngheâo àangcoá xu hûúáng giaãm. Àöëi vúái nhiïìu ngûúâi nöng dên ngheâo úã Àùæc Lùæc, cêy caâ phïthûåc sûå trúã thaânh cú höåi giuáp hoå thoaát khoãi caãnh ngheâo àoái.

HÖÅP 2.2Xuêët khêíu caâ phï vaâ àúâi söëng cuãa ngûúâi dên úã tónh Àùæc Lùæc

Nguöìn: Chi cuåc Thöëng kï Àùæc Lùæc (1999).

nguy cú taái ngheâo coân nhiïìu, nhêët la â ú ãnöng thön vaâ úã caác vuâng sêu vuâng xa. Dovêåy, phaát triïín nöng nghiïåp vaâ nöng thönvêîn seä laâ möåt muåc tiïu cûåc kyâ quan troångtrong chiïën lûúåc tiïëp tuåc àöíi múái. Sûå lûåachoån naây laâ thñch húåp vúái àiïìu kiïån coânngheâo, yïu cêìu phaát triï ín nhanh bïìnvûäng vaâ yïu cêìu PTCN cuãa Viïåt Nam.

2.3. MÖÅT SÖË KÏËT QUAÃ PHAÁT TRIÏÍN CONNGÛÚÂI TRONG LÔNH VÛÅC XA Ä HÖÅI

Vúái àöíi múái, Nhaâ nûúác Viïåt Nam tiïëp tuåcdaânh sûå quan têm cho nöåi dung xaä höåi -nhên vùn cuãa sûå nghiïåp PTCN. Nhúâ theoàuöíi àõnh hûúáng àoá möåt caách nhêët quaán,kïët quaã PTCN cuãa Viïåt Nam coá àùåc àiïímnöíi bêåt laâ caác chó söë PTCN vïì mùåt xaä höåicao hún chó söë phaát triï ín kinh tï ë. Trongbaãng xïëp haång PTCN trïn thïë giúái nùm1992, tûác laâ thúâi àiïím Viïåt Nam múái tiïënhaânh àöíi múái vaâ caãi caách àõnh hûúáng thõtrûúâng chûa lêu, chó söë giaáo duåc cuãa ViïåtNam àûáng thûá 72, coân chó söë sûác khoeã(tuöíi thoå) àûáng thûá 111 trong söë 173nûúác; trong khi ào á, xï ëp ha ång chó sö ëPTCN (HDI) laâ 116 vaâ xïëp haång GDP laâ150. Nùm 1999, trong söë 162 nûúác ViïåtNam xïëp thûá 101 vïì HDI, 74 vïì giaáo duåc,93 vïì sûác khoeã vaâ 114 vïì thu nhêåp àêìungûúâi (UNDP 1994 vaâ 2001).

Caác khña ca ånh xaä höi cuãa PTCN rê ëtàa daång vaâ phong phuá. Trong phêìn na ây,Baáo caáo chó àïì cêåp àïën möåt söë kïët quaãàûúåc xem laâ tñch cûåc trong nhûäng nùm1990 vïì giaáo duåc - àaâo taåo, dên söë, y tïë, vaâvêën àïì tiï ëp cêån thöng tin. Trïn nhûäng

khña canh àoá vaâ xeát vïì söë lûúång, nhònchung Viïåt Nam tiïëp tuåc duy trò vaâ phaáthuy àûúåc nhûäng thaânh tûåu vöën coá trûúácàêy. Song cuäng cêìn phaãi noái ngay rùçng,xeát vïì chêët thò nhûäng kïët quaã àaåt àûúåc,nhêët la â trong lônh vuc giaáo duåc - àaâo ta åo,coân khiïm töën, múái chuã yïëu dûâng laåi úãviïåc tòm toâi vaâ àõnh hònh bûúác àêìu sûåchuyïín àöíi cêìn thiïët cho phuâ húåp vúáinhûäng àoâi hoãi cuãa cú chïë kinh tïë múái vaâhöåi nhêåp quöëc tïë trong khi vêîn giûä àûúåcbaãn sùæc truyïìn thöëng cuãa Viïåt Nam.

Vïì giaáo duåc - àaâo taåo

Ngay tûâ nhûäng ngaây àêìu tiïn cuãa nûúácViïåt Nam Dên chuã Cöång hoaâ, Chuã tõchHöì Chñ Minh àaä coi "giùåc döët" la â möåttrong ba thûá "giù åc" nguy hiï ím nhêët phaãitiïu diïåt têån göëc, bïn caånh giùåc àoái vaâgiùåc ngoaåi xêm. Tûâ àoá àïën nay, Àaãng vaâNhaâ nûúác Viïåt Nam luön luön coi phaáttriïín giaáo duåc - àaâo taåo laâ "quöëc saáchhaâng àêìu". Tû tûúãng naây coân coá cöåi rïî tûâtruyïìn thöëng lêu àúâi hiïëu hoåc, tön sû,troång àaåo cuãa dên töåc ta. Trûúác àöíi múái,giaáo duåc vaâ àaâo taåo úã Viïåt Nam àaä coánhûäng bûúác phaát triï ín maånh meä. Hoaåtàöång giaáo duåc àûúåc múã ra úã moåi cêëp, moåivuâng, dûúái nhiïìu hònh thûác, vúái muåc tiïuvûâa xoaá na ån muâ chûä, vûâa nêng cao trònhàöå vùn hoaá cho àöng àaão nhên dên. Ngaycaã trong nhûäng nùm chiïën tranh aác liï åtnhêët, nïìn giaáo duåc nûúác nhaâ vêîn àûúåcduy trò ú ã moåi cê ëp. Haâng trùm hoåc sinh ûutuá cuäng àaä àûúåc gûãi ài àaâo taåo úã nûúácngoaâi trong nhûäng lônh vûåc cêìn thiïët cho


BAÃNG 2.6Thaânh tûåu phaát triïín con ngûúâi cuãa Viïåt Nam 1995, 2001

Caác chó söë phaát triïín con ngûúâi 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Tuöíi thoå 65.2 65.5 66.0 66.4 67.4 67.8 67.8Tyã lïå ngûúâi lúán biïët chûä 91.9 92.5 93 93.7 91.9 92.9 93.1Tyã lïå nhêåp hoåc töíng húåp caác cêëp 49 51 55 55 62 63 67GDP bònh quên àêìu ngûúâi 1,010 1,040 1,208 1,236 1,630 1,689 1860Chó söë phaát triïín con ngûúâi* 0.611 0.618 0.634 0.639 0.666 0.671 0.682Xïëp haång HDI 120 121 121 122 110 108 101

Nguöìn: UNDP (1994-2001), Tûå tñnh toaán

cöng cuöåc taái thiïët vaâ phaát triïín àêët nûúáctrong tûúng lai.

Trong thúâi kyâ àöíi múái, sûå phaát triïínvïì lûúång trong giaáo duåc àûúåc thïí hiïånmöåt caách khaá roä neát. Söë lúáp hoåc vaâ söë hoåcsinh úã caác cêëp hoåc phöí thöng tiïëp tuåc tùng(Baãng 2.7). Tûâ nùm hoåc 1992-93 àïën nùmhoåc 1998-99, söë treã em ài hoåc mêîu giaáotùng 45%, söë hoåc sinh tiïíu hoåc tùng 7,6%vaâ mùåc duâ coá giaãm úã nùm cuöëi thêåp niïn

1990. Hai cêëp hoåc coá söë hoåc sinh tùngnhanh laâ trung hoåc cú súã ( gêìn gêëp àöi) vaâtrung hoåc phöí thöng (gêëp gêìn 3 lêìn).

Sûå phaát triïín vïì lûúång cuãa giaáo duåcphöí thöng àûúåc traãi trïn möåt diïån röång, úãtêët caã caác vuâng. Caác tónh miïìn nuái phñaBùæc vaâ Têy Nguyïn, núi tê åp trung sinhsöëng cuãa àöìng baâo caác dên töåc ñt ngûúâi,hay möåt söë tónh úã miïìn Àöng Nam Böå vaâÀöìng bùçng söng Cûãu Long vöën coá mûác àöå

phöí cêåp giaáo duåc chûa cao, àïìu àaåt töëc àöåpha át triï ín nhanh, thê åm chñ nhanh húnmöåt söë tónh coá mùåt bùçng xuêët phaát töët húntrong lônh vûåc naây. Xu hûúáng múã röång cúhöåi tiïëp cêån àïën giaáo duåc vaâ tri thûác chomoåi ngûúâi dên, àùåc biïåt laâ úã nhûäng vuângtûúng àöëi bõ caách biïåt, thïí hiïån tûúng àöëiroä trong thúâi kyâ àöíi múái (Baãng 2.8).

Xu hûúáng naây cuäng thïí hiïån úã khñacaånh giúái. Nhúâ a áp duång chñnh saách phöí

cêåp giaáo duåc cú súã nïn tó lïå nhêåp hoåc úãcêëp tiïíu hoåc vaâ trung hoåc cú súã tûúng àöëiàöìng àïìu giûäa nam vaâ nûä. ÚÃ cê ëp phöíthöng trung hoåc vaâ cao àùèng - àaåi hoåc, sûåchïnh lïåch vïì giúái thiïn vïì nam laâ khaá roäne át. Tuy nhiïn sûå chïnh lï åch naây àaägia ãm xuöëng trong giai àoaån 1993-1998(Baãng 2.9).

ÚÃ têët caã caác hïå àaâo taåo - cöng nhên kyäthuêåt, trung hoåc chuyïn nghiïåp vaâ cao


BAÃNG 2.7 Giaáo duåc: möåt söë chó tiïu phaát triïín trong nhûäng nùm 1990

1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99Mêîu giaáo

Lúáp (nghòn lúáp) 54.8 58.9 63.4 66.9 74.1 79.8 82.5Hoåc sinh (nghòn ngûúâi) 1521 155 1841 1931 2091 2258 2171

Tiïíu hoåcLúáp (nghòn lúáp) 281.2 292 299.2 310.3 317.9 323.4 324.5Hoåc sinh (nghòn ngûúâi) 9527 9783 10029 10229 10359 10383 10247

Trung hoåc cú súãLúáp (nghòn lúáp) 73.8 79.7 91 104.3 117.2 124.9 134Hoåc sinh (nghòn ngûúâi) 2813 3163 3657 4313 4840 5204 5578

Trung hoåc phöí thöngLúáp (nghòn lúáp) 14.2 16.3 19.1 21.8 24.6 28.6 34.2Hoåc sinh (nghòn ngûúâi) 570 706 843 1019 1155 1382 1653

Nguöìn: TCTK (1999)

BAÃNG 2.8 Tyã lïå ài hoåc cuãa ngûúâi Kinh vaâ ngûúâi caác dên töåc khaác (%)

1993/93 1997/98Dên töåc Kinh Dên töåc ñt ngûúâi Dên töåc Kinh Dên töåc ñt ngûúâi

Tiïíu hoåc 90,6 63,8 93,3 82,2Trung hoåc cú súã 33,6 6,6 66,2 36,5

Nguöìn: TCTK, 1999

àaãng - àaåi hoåc -, söë sinh viïn àïìu tùng vúáitö ëc àöå khaá nhanh. Trong giai àoaån 1992-1998, söë hoåc sinh töët nghiïåp trung hoåcchuyïn nghiï åp tùng 150%, söë cöng nhênkyä thuêåt àûúåc àaâo ta åo tùng 200%; coân söësinh viïn töët nghiïåp àaåi hoåc vaâ cao àùèngtùng gê ìn 300%.

Trong quaá trònh àöíi múái, caác hònhthûác giaáo duåc - àaâo taåo múái àûúåc àa daånghoaá vaâ àõnh hònh. Trûúác àöíi múái, giaáoduåc àaâo taåo chó coá möåt kïnh laâ caác trûúângquöëc lêåp vaâ hêìu nhû chó coá hònh thûác daåyhoåc trïn lúáp. Hiïån nay, haâng loaåt kïnhmúái vaâ hònh thûác múái àaä múã ra: àoá laâ caáctrûúâng dên lê åp, baán cöng, la â hònh thûácgiaáo duåc - àaâo taåo tûâ xa qua hïå thöëng phaátthanh - truyïìn hònh. Xu hûúáng múã rö ångcaác trûúâng dên lê åp va â ba án cöng khöng chódiï în ra trong hïå thöëng gia áo duåc phöíthöng. Haâng chuåc trûúâng àaåi hoåc, caoàùèng dên lêåp vaâ baán cöng àûúåc xêy dûångúã caác thaânh phöë lú án. Theo àiïìu tra, ú ã Haânöåi, söë trûúâng vaâ lúáp trung hoåc phöí thöngcöng lêåp chó àuã àïí tiïëp nhêån khoaãng 60%söë hoåc sinh töët nghiïåp phöí thöng cú súã.Trong trûúâng húåp àoá, caác trûúâng phöíthöng trung hoåc ba án cöng trú ã tha ânh möåtcú höåi lûåa choån quan troång àöëi vúái 40% söëhoåc sinh coân laåi. Nhaâ nûúác cuäng cho pheápcaác caá nhên tûå do ài hoåc úã nûúác ngoaâi nïëucoá khaã nùng baão àaãm vïì ta âi chñnh. Àêy laânhûäng àiïím múái, múã ra cho caác caá nhênphaåm vi lû åa choån röång ra äi hún àïí nêngcao tri thûác.

Möåt àiïím àùåc biïåt laâ dûúái taác àöångcuãa chñnh saách àöíi múái vaâ múã cûãa, söë

ngûúâi hoåc ngoaåi ngûä vaâ tin hoåc tùng lïnrêët maånh. Nhu cêìu biïët ngoaåi ngûä vaâ sûãduång maáy vi tñnh tùng voåt do caác cú höåiviïåc laâm, tiïëp cêån tri thûác vaâ yïu cêìu giaotiï ëp phuå thuöåc ngaây ca âng nhiï ìu va âonhûäng kyä nùng naây. Caác khoaá àaâo taåochñnh quy úã caác trûúâng àaåi hoåc khöng thïíàaáp ûáng àêìy àuã nhu cêìu naây. Lêåp tûácxuêët hiïån haâng loaåt trung têm daåy ngoaåingûä vaâ tin hoåc, kïí caã trïn àaâi phaát thanhvaâ truyïìn hònh. Chûúng trònh da åy àadaång vaâ thúâi gian cuäng rêët linh hoaåt. Coáleä hoåc ngoaåi ngûä vaâ tin hoåc, nhêët laâ úã caácàö thõ lúán, laâ möåt vñ duå sinh àöång nhêët vïìsûå múã röång cú höåi cho moåi ngûúâi àïí àaápûáng möåt nhu cêìu múái nêíy sinh do taácàöång cuãa àöíi múái vaâ múã cûãa.

Chi tiïu giaáo duåc laâ phêìn àûúåc ûu tiïntrong chi tiïu ngên saách Nhaâ nûúác. Vaâoàêìu thêåp niïn 1990, do kinh tïë coân khoákhùn, Nhaâ nûúác àaä phaãi cùæt giaãm töíng chingên saách, song phêìn chi cho giaáo duåcvêîn tùng. Ngên saách giaáo duåc tùng gêëpgêìn 10 lê ìn trong giai àoaån 1990-1997, tûâ1.055 tyã àöìng lïn 10.081 tyã àöìng; tñnhtheo giaá trõ thûåc tï ë, khoaãn chi naây tùng140% (UNDP, 1999a) . Trong cú cêëu chigiaáo duåc, phêìn àûúåc ûu tiïn laâ chi cho cêëptiïíu hoåc. Lûåa choån naây xuêët phaát tûâ caáchàùåt vêën àïì vïì cöng bùçng xaä höåi: treã emthuöåc caác gia àònh ngheâo cêìn àûúåc höî trúåàïí coá thïí tiïëp cêån röång raäi hún àïën giaáoduåc cú súã. Nïëu nhaâ nûúác khöng höî trúåkinh phñ cho cêëp naây thò nhiïìu treã emngheâo seä khöng coá cú höåi àïën trûúâng. Thu


BAÃNG 2.9Tó lïå nhêåp hoåc theo giúái, 1993-1998 (%)

1993 1998Tiïíu hoåc Nam 49,8 50,4

Nûä 50,2 49,6Trung hoåc cú súã Nam 51,8 49.7

Nûä 49,2 50,3Phöí thöng trung hoåc Nam 57,9 52,3

Nûä 42,1 47,7Àaåi hoåc vaâ cao àùèng* Nam 59,0 56,3

Nûä 41,0 43,5

Ghi chuá: * Tñnh cho nùm 1996 vaâ 1998Nguöìn: TCTK (1999).

nhêåp tùng vaâ àúâi söëng àûúåc caãi thiïåncuäng àaä taåo àiïìu kiïån cho ngûúâi dên thamgia xêy dûång trûúâng hoåc, mua sùæm caácthiïët bõ phuåc vuå daåy vaâ hoåc Cuäng giöëngnhû trong möåt söë lônh vûåc khaác nhû phaáttriïín hïå thöëng y tïë, xêy dûång kïët cêëu haåtêìng, àêìu tû cho giaáo duåc úã Viïåt Namàûúåc thûåc hiïån theo nguyïn tùæc nhaâ nûúácvaâ nhên dên cuâng la âm.

Tuy nhiïn, nhûäng kïët quaã tñch cûåctrïn àêy chûa dõch chuyïín àûúåc chêëtlûúång giaáo duåc, cú cêëu àaâo taåo àïí àaãmbaão phaát triï ín nguöìn nhên lû åc la â khêuàöåt phaá coá tñnh quyïët àõnh àöëi vúái tûúnglai cuãa Viïåt Nam trong böëi caãnh toaân cêìuhoaá vaâ caác nïìn kinh tïë tri thûác. Vêën àïìca âng trúã nïn gay gùæt hún khi àaâo ta åo -giaáo duåc vïì cú baãn vêîn nùçm trong möitrûúâng “hoåc thuå àöång, daåy a áp àùåt" vaâtònh tra ång "mua bù çng ba án àiï ím", "ho åcgiaã, bùçng thêåt" coá chiïìu hûúáng gia tùng.Taãng bùng chòm êín giêëu nhûäng thaáchthûác to lúán àang cêëp baách àoâi hoãi ViïåtNam phaãi coá nhûäng caãi caách triïåt àïí vaâcùn baãn trong lônh vûåc àaâo taåo - giaáo duåc.

Vïì dên söë

Trong àiïìu kiïån àêët àai heån heåp, kinh tïë

keám phaát triïín, thò dên söë àöng vaâ töëc àöåtùng dên sö ë cao la â mö åt trong nhû ängnguyïn nhên la âm trê ìm tro ång va â cùngthùèng thïm tònh tra ång àoái ngheâo, gêy rahaâng loa åt nhûäng khoá khùn trong phêncöng lao àöång vaâ chuyïín dõch cú cêëu kinhtïë. Àoá cuäng laâ nguöìn göëc cuãa sûå cùngthùèng xaä höåi, gia àònh vaâ tñnh gay gùæt cuãacaác vêën àïì thêët nghiïåp, möi trûúâng, giaáoduåc, y tïë. Kïët quaã laâ caác àiïìu kiïån phaáttriïín trñ tuïå, vùn hoaá, thïí lûåc cuãa giöëngnoâi coá thïí dêìn bõ thui chöåt.

Chñnh vò vêåy, ngay tûâ trûúác àöíi múái,vêën àïì kïë hoaåch hoaá gia àònh vúái nöåi dungquan troång nhêët la â gia ãm mûác tùng dên söëàaä la â möåt trong nhûäng möëi quan têmhaâng àêìu cuãa Àaãng vaâ Nhaâ nûúác ViïåtNam (Baãng 2.10). Vúái àöíi múái, Chûúngtrònh dên söë vaâ kïë hoaåch hoaá gia àònh àaäàûúåc àùåc biï åt nhêën maånh vaâ triï ín khaisêu rö ång hún nhiï ìu.

Nhú â thû åc hiï ån nhû äng chñnh sa ách,chiïën lûúåc dên söë tûâ sau àöíi múái3 àöìngthúâi chñnh phuã cuäng tùng maånh àêìu tûcho cöng taác dên söë vaâ kïë hoaåch hoaá giaàònh àaä àem la åi tha ânh tñch àaáng kïí tronglônh vûåc dên söë vaâ kïë hoaåch hoaá gia àònh.


BAÃNG 2.10Tûâ têìm nhòn dên söë àïën chiïën lûúåc haânh àöång

Vùn kiïån Thúâi gian Nöåi dung - Muåc tiïuu Chó thõ 265/CP cuãa Höåi àöìng Chñnh phuã 19 - 10 - 1978 u Àêíy maånh cuöåc vêån àöång sinh àeã coá kïë hoaåch trong

phaåm vi caã nûúácu Chó thõ 29/HÀBT cuãa Höåi àöìng Böå trûúãng 12 - 8 - 1981 u Àêíy maånh cuöåc vêån àöång sinh àeã coá kïë hoaåch trong

5 nùm (1981-1985)u Vùn kiïån Àaåi höåi Àaãng IV 1976 u Àïën nùm 1980, tyã lïå tùng dên söë hún 2% möåt ñtu Vùn kiïån Àaåi höåi Àaãng V 1981 u Giaãm töëc àöå tùng dên söë caã nûúác tûâ 2,4%/nùm xuöëng

1,7%/nùm vaâo nùm 1985u Quyïët àõnh 58/HÀBT cuãa Höåi àöìng Böå trûúãng 11 - 4 - 1984 u Thaânh lêåp Uyã ban Dên söë vaâ Sinh àeã coá kïë hoaåchu Quyïët àõnh 162/HÀBT cuãa Höåi àöìng Böå trûúãng 18 - 10 - 1988 u Möåt söë chñnh saách dên söë vaâ kïë hoaåch hoaá gia àònhu Quyïët àõnh 315/CT cuãa Thuã tûúáng CP 24 - 8 - 1992 u Chiïën lûúåc truyïìn thöng dên söë vaâ kïë hoaåch hoaá gia

àònhu Nghõ quyïët Höåi nghõ lêìn thûá tû Ban Chêëp haânh 1 - 1993 u Vïì chñnh saách dên söë vaâ kïë hoaåch hoaá gia àònh

Trung ûúng Àaãng khoaá VIIu Quyïët àõnh 270/TTg cuãa Thuã tûúáng Chñnh phuã 3- 6 - 1993 u Chiïën lûúåc dên söë vaâ kïë hoaåch hoaá gia àònh àïën

nùm 2000

Tûâ mûác tùng trung bònh 2,1% möîi nùmtrong thêåp niïn 1980, tyã lï å tùng dên söë àaägia ãm xuöëng coân 1,76%/nùm trong thêåpniïn 1990. Viïåc caãi thiïån mûác söëng vêåtchêët cuäng nhû möi trûúâng söëng cúãi múãhún la â nhûäng yïëu töë chuã yïëu la âm tùng tuöíithoå cuãa ngûúâi dên, tûâ 63,4 tuöíi nùm 1992lïn 70,9 tuöíi nùm 1999. Baãng 2.11 coân chothêëy töëc àöå tùng dên söë bùæt àêìu giaãmmaånh tûâ nùm 1993, khi àöíi múái bùæt àêìutriï ín khai theo chiïìu sêu. Khoaãng caáchthúâi gian àïí àaåt cuâng möåt mûác tùng dênsöë 6 triïåu àaä tùng lïn 50%, tûâ 4 nùm cuãathúâi kyâ 1989-1993 lïn 6 nùm cuãa thúâi kyâ1993-1999. Nhûäng thaânh cöng cuãa viïåcthûåc hiï ån chûúng trònh dên sö ë va â kï ëhoaåch hoaá gia àònh trong thêåp niïn 1990àaä àûúåc cöång àöìng quöëc tïë ghi nhêån vaâàaánh giaá cao. Nùm 1999, Viïåt Nam àaäàûúåc Liïn Húåp Quöëc trao giaãi thûúãng vïìdên söë.

Thûåc tï ë àoá cho thêëy ngûúâi dên ngaâycaâng tûå giaác hún trong viïåc thûåc hiïånchûúng trònh dên söë vaâ kïë hoaåch hoaá giaàònh cuãa Nhaâ nûúác. Taác àöång cuãa cú chïëthõ trûúâng cuâng vúái ca ác chûúng trònhtuyïn truyïìn gia áo duåc rö ång ra äi do Nhaânûúác vaâ caác töí chûác xaä höåi thûåc hiïån àaägiuáp nhên dên coá sûå lû åa choån àuáng àùænhún trong viïåc sinh àeã. Quan niïåm cuãanhên dên, àùåc biïåt la â cuãa haâng triï åu höågia àònh nöng dên, vïì haånh phuác gia àònhvaâ nuöi daåy con caái àaä biïën àöíi. Caáchnghô "trúâi sinh voi, trúâi sinh coã", "àöngcon nhiï ìu phuác", "tro ång nam khinh nûä"vöën àaä tûâng chi phöëi àöång thaái dên söë cuãaViïåt Nam haâng ngaân nùm àaä bù æt àêìu

thay àöíi möåt ca ách sêu sù æc va â nhanhchoáng. Ngûúâi dên àaä thêëy àûúåc lúåi ñch cuãaviïåc giaãm mûác sinh àeã àöëi vúái chñnh giaàònh mònh trong taác àöång qua laåi vúái caãxaä höåi.

Àùåc biïåt, phuå nûä laâ ngûúâi àûúåc hûúãnglúåi ñch nhiïìu nhêët tûâ viïåc giaãm tyã lïå sinhàeã. Nhúâ giaãm söë lêìn sinh, thúâi gian maâphuå nûä phaãi chõu àûång nhûäng vêët vaã cuãaviïåc mang thai vaâ ruãi ro sinh núã giaãmxuöëng. Àöìng thúâi, do ñt con, gaánh nùångcuãa viïåc nuöi daåy con maâ hoå phaãi gaánhvaác phêìn lúán cuäng búát ài. Cêìn lûu yá rùçngúã nöng thön, thúâi gian laâm viïåc möîi ngaâycuãa phuå nûä thûúâng keáo daâi 14-16 giúâ, daâihún cuãa nam giúái 4-6 giúâ. Ngoaâi phêìn thúâigian lao àöång ta åo thu nhêåp nhû nam giúái,phuå nûä coân phaãi àaãm nhiïåm caác cöng viïåcnöåi trúå vaâ chùm soác con caái. Vò thïë, viïåcgiaãm thúâi gian daânh cho caác cöng viïåc nöåitrúå vaâ chùm soác con caái cho phuå nûä àïìu laânhûäng bûúác tiïën quan troång trong viïåcgiaãi phoáng phuå nûä vaâ tùng sûå bònh àùèngvïì giúái.

Toám la åi, thaânh tûåu giaãm töëc àöå tùngdên söë cuãa Viïåt Nam trong nhûäng nùm1990 laâ to lúán. Song cuäng coân nhiïìu vêënàïì àa áng lûu têm. Quaá trònh di dên, möåtmùåt, taåo viïåc laâm vaâ thu nhêåp cho möåt böåphêån khöng nhoã dên cû, mùåt khaác, àangcoá taác àöång tiïu cûåc àïën möi trûúâng vaâgêy cùng thùèng thïm nhiïìu vêën àïì xaä höåi(tïå naån xaä höåi, nhaâ úã, nûúác saåch, chùm soácy tïë, giaáo duåc, kïët cêëu haå têìng àö thõ).Nhòn vaâo thûåc traång dên söë treã cuãa Viïåtnam hiïån nay, coá thïí ghi nhêån tiï ìm nùngphaát triïín lúán vïì daâi haån cuãa àêët nûúác.


BAÃNG 2.11 Quy mö dên söë Viïåt Nam qua caác cuöåc àiïìu tra

Dên söë Tyã suêët sinh thö Töíng tyã suêët sinh (1.000 ngûúâi) (%0) (con)

Töíng àiïìu tra dên söë 1-10-1979 52.742 32,49 ----Töíng àiïìu tra dên söë 1-4-19890 64.411 30,10 3,80Töíng àiïìu tra dên söë 1-4-1999 76.324 ------ 2,60

Nguöìn: Söë liïåu tûâ caác cuöåc àiïìu tra cuãa TCTK.

Nhûng úã tê ìm ngùæn vaâ trung haån, noá àùåtra nhûäng thaách thûác to lúán. Àoá laâ gaánhnùång nuöi daåy vaâ chùm soác tre ã em trongngùæn haån vaâ aáp lûåc viïåc laâm - thêët nghiïåpse ä gia tùng trong trung ha ån.

Chùm soác sûác khoeã nhên dên

Phaát triïín ngaânh y tïë vaâ chùm soác sûáckhoeã nhên dên luön luön la â möåt muåc tiïuûu tiïn trong chiïën lûúåc phaát triï ín kinh tï ë- xaä höåi cuãa Àaãng vaâ Nhaâ nûúác Viïåt Nam.Hïå thöëng y tïë vaâ chùm soác sûác khoeã cöångàöìng úã Viïåt Nam phaát triï ín dûåa trïn banguyïn tù æc: "Pho âng bï ånh hún chû äabï ånh", "Àöng Têy y kï ët hú åp" va â "Nhaânûúác vaâ nhên dên cuâng laâm. Nguyïn tùæc"Nha â nûú ác va â nhên dên cu âng la âm"khöng chó bao haâm sûå chia seã vïì mùåt taâichñnh giûäa Nhaâ nûúác vaâ nhên dên. Húnthïë, Nhaâ nûúác àoáng vai troâ ngûúâi àõnhhûúáng, töí chûác thûåc hiïån caác chûúngtrònh vaâ phong traâo baão vïå vaâ chùm soácsûác khoeã, coân nhên dên chuã àöång thamgia vaâo sûå nghiïåp àoá vúái tû caách vûâa laângûúâi àûúåc hûúãng lúåi ñch, vûâa laâ ngûúâi coátraách nhiïåm àoáng goáp vaâo caác hoaåt àöångphuác lúåi xaä höåi. Nhúâ vêåy, lônh vûåc hoaåtàöång naây löi cuöën àûúåc sûå tham gia röångraäi vaâ tûå giaác cuãa nhên dên vaâ caác töí chûácxaä höåi.

Tûâ àê ìu nhûäng nùm 1960, Viïåt nam àaätiï ën haânh xêy dûång maång lûúái tra åm y tï ëcêëp xaä àïí cung cêëp caác dõch vuå y tïë cú baãnban àêìu vaâ y tï ë dûå phoâng cho àöng àaãodên cû nöng thön. Cho àï ën nùm 1997,trong söë 9.929 xaä úã nöng thön thò 9.806 xaä(99%) coá traåm y tïë xaä vaâ 926 traåm y tïë àakhoa liïn xaä. Caác tra åm àa khoa naây la âtuyïën 2 cuãa hïå thöëng y tïë cöng cöång göìm5 tuyïën. Tuyïën 2 àûúåc nöëi vúái caác Trungtêm Y tïë vaâ Bïånh viïån huyïån - tuyïën 3 cuãahïå thöëng (Möîi huyïån àïìu coá 1 bïånh viïånàa khoa va â 1 pho âng kha ám àa khoa).Tuyïën 1 bao göìm caác traåm y tïë xaä, tuyïën4 laâ bïånh viïån tónh vaâ tuyïën 5 - bïånh viïåncêëp khu vûåc vaâ toaân quöëc (Böå Y tïë, 1999).Caác tuyïën naây liïn kïët vúái nhau khaá chùåtcheä vïì chuyïn mön, cuâng phöëi húåp triïínkhai caác chûúng trònh y tïë vaâ chùm soác

sûác khoeã cuãa Nhaâ nûúác. Do vêåy, nhên dêncoá thïí dïî daâng tiïëp cêån àïën caác dõch vuå ytïë vaâ chùm soác sûác khoeã.

Viïåc múã röång maång lûúái y tïë theo caáchnhû vêåy khöng chó giuáp cho viïåc chûäabï ånh àa åt kï ë t qua ã tö ë t hún. Quan tro ånghún - vaâ àêy chñnh laâ hûúáng ûu tiïn -, noáta åo àiïìu kiïån àïí töí chûác töët caác chûúngtrònh chùm soác sû ác khoeã dûå phoâng doNhaâ nûúác triï ín khai nhùçm haån chïë tû âàêìu söë lûúång ngûúâi phaãi vaâo bïånh viïån,àöìng thúâi caãi thiï ån sûác khoeã cuãa nhêndên. Maång lûúái y tï ë rö ång khùæp coân goápphêìn to lúán vaâo viïåc tuyïn truyïìn, phöíbiï ën cho nhên dên tri thûác baão vïå sûáckhoeã, phoâng chöëng bïånh têåt vaâ thûåc hiïåncoá hiïåu quaã caác chûúng trònh chùm soácsûác khoeã do nhaâ nûúác töí chûác.

Chûúng trònh tiïm chuãng múã rö ång la âhoaåt àöång àaåt tiïu chuêín cöng bùçng xaähöåi cao nhêët trong söë caác hoaåt àöång y tïë.Trong nùm 1999, hún 90% söë tre ã emdûúái 1 tuöíi àûúåc tiïm chuãng àêìy àuã; hún80% söë phuå nû ä co á thai àûúåc tiïm phoânguöën vaán; 100% treã em dûúái 5 tuöíi àûúåcuöëng vùæc xin phoâng baåi liï åt. Caác chûúngtrònh phoâng chöëng möåt söë loaåi dõch bïånhnhû lao, bûúáu cöí, söët xuêët huyïët vaâ söëtre á t àûú åc nhên dên hûúãng û áng rö ång ra ä i.Kï ët qua ã àa å t àûú åc la â rê ë t kha ã quan. Chù èngha ån, trong 9 tha áng àê ìu nùm 1999, gê ìn 10triï åu ngûúâi dên àûúåc baão vïå khoãi bïånhsöët reát, àaåt tyã lï å 80% vaâ ûúác tñnh caã nùmseä àaåt 95%. Söë mùæc bïånh söët re át giaãm11% so vúái 1998; trong nùm 1999, 99%dên söë, 100% söë quêån huyïån vaâ 98% söëxaä phûúâng àûúåc baão vïå khoãi bïånh lao, söëbï ånh nhên àûúåc pha át hiï ån va â àiï ìu trõkhoãi bï ånh àaåt 100% dûå kiï ën kïë hoaåch(Böå Y tïë, 1999). Àùåc biïåt, trong mêëy nùmgêìn àêy, chûúng trònh phoâng chöëng bï ånhbûúáu cöí bùçng caách sûã duång röång raäimuöëi i-öët trïn phaåm vi caã nûúác àaä àûúåcàêíy maånh. Taåi caác vuâng miïìn nuái, viïåctuyïn truyï ìn gia áo du åc cho nhên dên,nhêët laâ àöìng baâo caác dên töåc ñt ngûúâi coátrònh àöå vùn hoaá thê ëp, cung cê ëp ca ácphûúng tiï ån cê ìn thiï ët àï í ngùn ngûâa va âchöëng bïånh söët re át cuäng àûúåc thûåc hiïånmöåt caách tñch cûåc.


Möåt trong nhûäng neát àùåc sùæc cuãa sûåphaát triïín hïå thöëng y tïë Viïåt Nam laâ viïåcnêng cao vai tro â cu ãa nï ìn y dûú åc cö ítruyïìn. Y dûúåc hoåc cöí truyïìn coá sûác söëngtûâ lêu àúâi vaâ noá phuâ húåp vúái àiïìu kiïånsöëng cuäng nhû têm sinh lyá cuãa ngûúâi ViïåtNam. "Àöng- Têy y kïët húåp" la â phûúngchêm hoaåt àöång cuãa nïìn y hoåc Viïåt NamHiïån nay, 70% söë tónh vaâ thaânh phöë coábïånh viïån y hoåc cöí truyïìn, gêìn 50% bïånhviïån coá khoa y hoåc cöí truyïìn, 50% söëtra åm y tï ë xaä tö í chûác khaám chûäa bïånhbùçng y hoåc cöí truyïìn (Böå Y tïë, 1999).Haânh nghïì y dûúåc tû nhên trong lônh vûåcy dûúåc cöí truyïìn cuäng àûúåc múã röång caã vïìquy mö vaâ chêët lûúång.

Möåt lúåi ñch to lúán khaác laâ àöíi múái àaätaåo cho ngûúâi dên cú höåi tiïëp cêån àïën caácdõch vuå vaâ àiïìu kiïån y tïë nhiïìu hún, trongàoá, coá nhûäng dõch vuå trûúác àêy chûa hïìcoá. Sûå phaát triïín cuãa khu vûåc y dûúåc tûnhên la â möåt vñ duå minh hoaå àiïín hònh.Nùm 1994, Nhaâ nûúác àaä ban haânh phaáplïånh haânh nghïì y dûúåc tû nhên vúái muåctiïu laâ nhùçm àa daång hoaá caác loaåi hònhkhaám chûäa bïånh nhû liïn doanh liïn kïët,múã bïånh viïån, caác phoâng khaám vaâ chûäabïånh, caác hiïåu thuöëc tû nhên. Tñnh àïënnay, hún 19.500 cú súã y tïë tû nhên, trongàoá coá 5 bïånh viïån tû, 1 bïånh viïån liïndoanh va â 1 phoâng khaám àa khoa liïndoanh vúái söë giûúâng töíng cöång 210 àaäàûúåc cêëp giêëy pheáp. Y dûúåc tû nhên àaägoáp phêìn la âm àa daång hoaá caác dõch vuåchùm soác sûác khoeã vaâ àaä thu huát àûúåckhaá àöng àaão ngûúâi dên. Sûå phaát triï íncuãa baão hiïím y tïë cuäng laâ möåt bùçng chûángvïì sûå múã röång cú höåi nhû vêåy. Söë lûúångngûúâi tham gia baão hiïím y tï ë àaä tùng tûâ3,8 triïåu (5,4% dên söë) nùm 1993 lïn 7,1triïåu (hún 10%) nùm 1995 vaâ 9,8 triïåu(13%) nùm 1998 (Böå Y tïë, 1999). Vúáichñnh saách múã cûãa, trïn thõ trûúâng ViïåtNam àaä xuêët hiïån nhiïìu loaåi thuöëc múáichêët lûúång cao tûâ nûúác ngoaâi hoùåc àûúåcsaãn xuêët taåi Viïåt Nam vúái cöng nghïå nûúácngoaâi. Viïåc quaãng caáo röång raäi vïì thuöëcàûúåc thûåc hiïån thöng qua caác phûúngtiïån truyïìn thöng àaåi chuáng nhû tivi, baáo

chñ giuáp àöng àaão nhên dên hiïíu biïët töëthún vïì bïånh têåt, vïì caách sûã duång vaâ lûåachoån thuöëc phuâ húåp vúái yïu cêìu vaâ khaãnùng ta âi chñnh cuãa mònh.

Ngoaâi sûå phaát triïín caác dõch vuå y tïë vaâchùm soác sûác khoeã trûåc tiïëp, caác hoaåtàöång khaác liïn quan àïën viïåc nêng caosûác khoeã cuãa ngûúâi dên, cuäng laâ àïí ngùnngûâa bïånh têåt tûâ xa, vñ duå nhû chûúngtrònh cung cêëp nûúác saåch vaâ vïå sinh nöngthön, cuãa Nhaâ nûúác cuäng àûúåc triï ín khaitñch cûåc vúái sûå höî trúå quöëc tïë.

Thaách thûác àöëi vúái y tïë Viïåt Nam coânkhöng nhoã. Àoá laâ vêën àïì taåo àiïìu kiïån chongûúâi ngheâo tiïëp cêån àêìy àuã hún caác dõchvuå chùm soác sûác khoeã vaâ chûäa bïånh. Tyã lïåtreã em suy dinh dûúäng cuãa Viïåt Nam coâncao, cûá 3 treã em dûúái 5 tuöíi thò coá 1 bõ suydinh dûúäng; trong 50 nùm qua, chiï ìu caotrung bònh cuãa thanh niïn Viïåt Nam hêìunhû khöng thay àöíi (Böå Y tïë, 1999). Roäraâng, viïåc nêng cao thïí hònh vaâ àöå bïìncuãa ngûúâi Viïåt Nam coá yá nghôa to lúán àöëivúái PTCN vaâ sûå hûng thõnh cuãa àêët nûúác.

Vïì thöng tin, vùn hoaá

Coá thïí noái, àöíi múái àaä àaánh dêëu bûúácngoùåt vïì thöng tin, vùn hoaá xaä höåi. Lûúångthöng tin àûúåc cung cêëp phong phuá hún,àa daång hún, vaâ hêëp dêîn hún qua nhiïìukïnh.

Hïå thöëng phaát thanh vaâ truyïìn hònh úãViïåt Nam àaä phaát triïín nhanh caã vïì söëlûúång lêîn chêët lûúång trong nhûäng nùm1990. Thúâi lûúång phaát soáng tùng, phaåm viphuã soáng múã röång, nhiïìu kïnh phaát soángmúái àûúåc múã vúái söë chûúng trònh phongphuá hún. Chùèng haån, Viïåt Nam tûâ chöî chócoá 1 kïnh truyïìn hònh Trung ûúng vaâonhûäng nùm 1970, hiïån nay coá 4 kïnh,trong àoá coá 1 kïnh riïng cho ngûúâi ViïåtNam úã nûúác ngoaâi; thúâi lûúång phaát soángcuãa truyïìn hònh Trung ûúng VTV1 àaätùng tûâ 1700 giúâ nùm 1990 lïn gêìn 3510giúâ nùm 1999. Nùm 1999, 85% söë xaäàûúåc phuã soáng phaát thanh vaâ 92,3% söë xaäàûú åc phu ã so áng truyï ìn hònh (TCTK,2001). Thöng tin àûúåc cung cêëp àïën caã


Àöíi múái àaä àaánh dêëubûúác ngoùåt vïì thöng tin,vùn hoaá xaä höåi

caác vuâng miïìn nuái heão laánh, biïn giúái vaâhaãi àaão.

Trong giai àoaån 1990-1998, söë túâ baáovaâ ta åp chñ cuäng tùng nhanh, tûúng ûánggêëp hún 2 vaâ 2.5 lêìn (Baãng 2.12). Cöngnghïå in êën àûúåc caãi thiïån àaáng kïí, taåo sûáchêëp dêîn lúán hún cho baáo chñ. Chuãng loaåithöng tin trïn baáo chñ cuäng àa daång vaâcêåp nhêåt hún do nguöìn cung cêëp nhiïìuhún, nhêët laâ caác nguöìn thöng tin quöëc tïëthöng qua truyï ìn hònh, maång internet,saách baáo nûúác ngoaâi,

Vïì phña ngûúâi dên, cú höåi lûåa choån vaâtiïëp cêån thöng tin àûúåc múã röång, do àoá,nhu cêìu hûúãng thuå thöng tin àûúåc àaápûáng töët hún. Sûå lûåa choån vaâ yá kiïën phaãnhöìi cuãa ngûúâi dên cuäng ta åo ra ta ác àöångtñch cûåc àöëi vúái viïåc nêng cao chêët lûúångbaáo chñ, truyïìn thanh vaâ truyïìn hònh.

Cöng nghïå thöng tin hiïån àaåi trúã nïngêìn guäi vúái ngûúâi dên. Söë maáy àiïån thoaåitùng 19,3 lê ìn trong vo âng 8 nùm, tû âkhoaãng 129,4 nghòn maáy nùm 1991 lïngêìn 2,5 triïåu maáy nùm 1999. Viïåc sûãduång maáy àiïån thoaåi di àöång, tuy múái bùætàêìu vaâo giûäa thêåp niïn 1990, cuäng àaä trúãnïn tûúng àöëi phöí biïën; nùm 1999 coá hún308 nghòn thuï bao, gêëp hún 4 lêìn so vúáinùm 1996 (Töíng cuåc Bûu àiïån Viïåt Nam,2000) . Sûå thay àöíi nhanh choáng naây la âdo nhu cêìu trao àöíi thöng tin, trûúác hïëtla â ca ác thöng tin liïn quan àïën giao dõchkinh doanh trïn thõ trûú âng, tùng lïn rê ëtmaånh. Mùåt khaác thu nhêåp vaâ àúâi söëngcuãa caác caá nhên vaâ höå gia àònh àûúåc caãi

thiï ån, caác phûúng tiï ån thöng tin àûúåccung cêëp vúái chuãng loaåi phong phuá vaâ giaáca ã kha ác nhau cu äng go áp phê ìn àê íy nhanhtöëc àöå phaát triïín cuãa ngaânh dõch vuå hiïånàaåi naây.

Viïåt Nam cuäng àaä chñnh thûác kïët nöëima ång Internet toa ân cê ìu va âo nga ây19/11/1997. Sau 2 nùm cung cêëp dõch vuå,Viïåt Nam coá 1 nhaâ cung cêëp kïët nöëiInternet (IAP), 5 nhaâ cung cê ëp dõch vuåInternet (ISP), vaâ 17 nhaâ cung cêëp thöngtin trïn Internet (ICP) vaâ möåt sö ë maång

duâng riïng khaác. Tuy söë thuï bao vaâ viïåckhai thaác internet hiïån nay coân khiïmtöën, song Viïåt Nam àûúåc xem laâ nûúác coátöëc àöå tùng trûúãng cao vïì dõch vuå internet(xem Baãng 2.13). Àêy laâ möåt chó baáo quantroång cho nhûäng thay àöíi vïì chñnh saáchàïí Viïåt Nam coá thïí tiïëp cêån töët hún vaâàêìy àuã hún thöng tin vaâ tri thûác hiï ån àaåitrong kyã nguyïn cöng nghïå thöng tin vaâkinh tï ë tri thûác.

Song song vúái viïåc gia tùng nhõp àöåtiïëp cêån caác luöìng thöng tin vaâ tri thûácmúái, nhêët laâ tûâ bïn ngoaâi, viïåc cuãng cöë vaâphaát huy caác gia á trõ vùn hoaá truyïìn thöëngcuãa dên töåc cuäng àûúåc àêíy maånh. Àiïìunaây caâng àûúåc nhêën maånh trong böëi caãnhmúã cûãa vaâ trûúác nhûäng thaách thûác vïì vùnhoaá cuãa quaá trònh toaân cêìu hoaá. Sûå nhêënmaånh àoá bùæt nguöìn tû â hai nhêån thûác.Thûá nhêët, truyïìn thöëng vùn hoaá dên töåcàûúåc xem laâ möåt àöång lûåc maånh meä cuãasûå phaát triïín àêët nûúác. Yïëu töë naây coá linhhöìn laâ tinh thêìn dên töåc maâ loäi xuyïn suöët


BAÃNG 2.12 Söë àêìu baáo vaâ taåp chñ, 1990-1998

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1998Söë túâ baáo 128 126 143 185 204 210 263Söë baãn baáo (nghòn) 226 232 248 295 317 406 544- Söë baãn/100000 dên 341 342 357 415 436 549 700Söë loaåi taåp chñ 130 143 157 174 246 259 345- Taåp chñ àõa phûúng 7 11 14 20 59 60 77

Nguöìn: TCTK, 2000.

laâ loâng yïu nûúác - möåt "truyïìn thöëng cûåckyâ quyá ba áu cu ãa dên tö åc ta" (Höì ChñMinh). Sûå hoaâ quyïån cuãa caác giaá trõ vùnhoaá truyïìn thöëng vúái tinh thêìn dên töåc vaâloâng yïu nûúác taåo thaânh nïìn taãng vaâ baãnsùæc cuãa sûå phaát triïín hiïån àaåi cuãa ViïåtNam, laâ möåt trong caác muåc tiïu phaáttriïín con ngûúâi cuãa Viïåt Nam vïì nhêncaách - vùn hoaá. Thûá hai, phaát triïín conngûúâi trong khuön ca ãnh toa ân cê ìu hoaákhöng thïí la â möåt quaá trònh àöìng hoaá vùnhoaá. Múã cûãa la â àïí tiï ëp nhêån thöng tin,vùn hoaá vaâ tri thûác cuãa thïë giúái. Àöìngthúâi, quaá trònh àoá phaãi thöng qua möåt böåloåc, möåt cú chïë tûå baão vïå vaâ caác nöî lûåcphaát triï ín vùn hoaá dên tö åc. Sûå la ânh maånhtrong àúâi söëng tinh thêìn cuãa caá nhên vaâdên töåc chó coá thïí coá àûúåc nhúâ kïët húåp haâihoaâ hai khña caånh àoá.

Tñnh nhiï ìu mùåt, sû å ta ác àöång phi hònhthïí vaâ khoá ào lûúâng cuãa yïëu tö ë vùn hoaáàïën phaát triï ín la âm cho viï åc nhòn nhêån,àaánh giaá noá trúã nïn rê ët khoá khùn. Vò vêåy,Baáo caáo chó chêëm phaá vaâi neát vïì viïåcphaát huy truyïìn thöëng trong lônh vûåcgiaáo duåc-àaâo taåo, y tïë vaâ viïåc baão töìn,phaát triï ín ca ác di sa ãn vùn hoaá trong thúâikyâ àöíi múái.

Viïåc coi phaát triïín giaáo duåc - àaâo taåohay chùm soác sûác khoeã cöång àöìng nhûnhûäng nhiïåm vuå ûu tiïn trong chiïën lûúåcxêy dûång àêët nûúác coá möåt cú súã quantroång laâ truyïìn thöëng. Trûúác àêy cuängnhû trong thúâi kyâ àöíi múái, ba ãn thên quaátrònh thûåc hiïån caác nhiïåm vuå ûu tiïn naâycuäng dûåa rêët nhiïìu vaâo caác quan niïåm

truyïìn thöëng. Trong thúâi gian qua, viïåcthûåc thi röång raäi vaâ coá kïët quaã phûúngthûác ha ânh àöång "Nhaâ nûúác va â nhên dêncuâng laâm", nhûäng nöî lûåc giûä gòn sûå trongsaáng cuãa tiïëng Viïåt, viïåc tùng cûúâng giaáoduåc lõch sûã vaâ vùn hoaá dên töåc nhû laâ caáchthûác hiïåu quaã àïí khúi dêåy niïìm tûå haâodên töåc, baão vïå di saãn vaâ baãn sùæc dên töåc,viïåc chuá troång aáp duång caác thaânh tûåu yhoåc cöí truyïìn, vêån duång sûác maånh cuãacöång àöìng àïí thuác àêíy chûúng trònh kïëhoaåch hoaá gia àònh vaâ xûã lyá caác vêën àïì xaähöåi nêíy sinh, ... chñnh laâ xuêët phaát tûâ caáchàùåt vêën àïì nhû vêåy.

Àïí àaáp û áng caác nhu cêìu tinh thêìn múáinêíy sinh trong quaá trònh àöíi múái cuãanhên dên, hûúáng ca ác nhu cê ìu àoá phaáttriï ín möåt ca ách la ânh maånh, Nhaâ nûúáccuäng daânh sûå quan têm thñch àaáng àïëncaác hoaåt àöång cuå thïí nhùçm muåc tiïu"baão tö ìn va â phaát huy truyïìn thöëng vùnhoaá dên töåc". Tûâ nùm 1994, Nhaâ nûúác àaäco á möåt chûúng trònh riïng vïì vùn hoaá -thöng tin, trong ào á co á chûúng trònhchöëng xuöëng cêëp caác di tñch vùn hoaá vaâchûúng trònh baão tö ìn vùn hoaá phi vê åtthï í . Àï í thû åc hiï ån chûúng trònh na ây,trong nhûäng nùm 1994-1998, Nhaâ nûúácàaä chi 345,818 tyã VNÀ, trong àoá riïngchi cho hai chûúng trònh con kï í trïn la â127,133 VNÀ. Ngoaâi ra, möåt chûúngtrònh con kha ác - chûúng trònh àûa vùnhoaá thöng tin vïì cú súã - cuäng coá nöåi dungliïn quan àïën baão tö ìn vaâ phaát huy vùnhoaá dên töåc vaâ àûúåc chi 96,3 tyã VNÀ (BöåVùn hoaá Thöng tin, 1998).


BAÃNG 2.13 Thûåc traång vaâ dûå baáo nhu cêìu sûã duång Internet cuãa Viïåt Nam

Nùm Söë thuï bao Mûác tùng trûúãng (%)1997 1.000 1998 18.000 1.7001999 45.000 1252000 100.000 1222001 230.000 1302002 529.000 1302003 1.216.700 130

Nguöìn: Vietnam Data Processing Center (VDC), 1999.

Viïåt Nam hiïån coá 117 nhaâ Baão taânglõch sûã - vùn hoaá. Ngoaâi caác Baão taângTrung ûúng, caác tónh, ngaânh hêìu nhû àïìucoá nhaâ Baão taâng riïng. Sûå phên böë röångraäi caác nhaâ Baão taâng taåo àiïìu kiïån chonhên dên tiï ëp cê ån dï î da âng hún àï ëntruyïìn thöëng vùn hoaá dên töåc. Nhaâ nûúáccuäng chuá yá khöi phuåc caác di tñch lõch sûã -vùn hoaá. Cho àïën nùm 1998, àaä coá 2.281di tñch àûúåc cöng nhêån, trong söë àoá 1,269di tñch àaä àûúåc Nhaâ nûúác cêëp kinh phñ àïítu böí (Böå Vùn hoaá Thöng tin, 1998). Caáccöng trònh tu böí lúán àöëi vúái Cöë àö Huïë,khu Thaánh àõa Myä sún, Phöë cöí Höåi an laâcaác di tñch àûúåc UNESCO cöng nhêån la â disaãn vùn hoaá thïë giúái àaä àûúåc Nhaâ nûúác,nhên dên khêín trûúng thûåc hiï ån vúái sû åtrúå giuáp quöëc tïë tñch cûåc.

Nhên dên cuäng tûå àoáng goáp, tûå töí chûácàïí sûãa sang, tu böí nhiïìu di tñch cuãa àõaphûúng mònh. Caác hoaåt àöång lïî höåi cuängàûúåc khöi phuåc la åi maånh meä trong nhûängnùm àöíi múái. Trûúác àêy, vò lyá do chiïëntranh, àúâi söëng khoá khùn vaâ cuäng vò quanniïåm coá phêìn cûáng nhùæc vïì möëi quan hïågiûäa lïî höåi vúái mï tñn dõ àoan, caác lïî höåi àaäbõ xem nheå. Viïåc khöi phuåc laåi caác lïî höåivúái sûå àoáng goáp tûå giaác vaâ khöng nhoã cuãanhên dên vûâa àa áp û áng nhu cê ìu tinh thêìnphong phuá hún cuãa nhên dên, vûâa la â möåtphûúng thûác hiïåu quaã àïí cuãng cöë truyïìnthöëng vùn hoaá, loâng tûå tön dên töåc. Baãnthên Nhaâ nûúác cuäng chuã àöång töí chûáchaâng loaåt lïî höåi lúán coá têìm quöëc gia nhûLïî höåi Àïìn Huâng, Lïî höåi Chuâa Hûúng,...vaâ caác ngaây lïî lúán cuãa dên töåc.

Tinh thêìn tûúng thên tûúng aái, chia seãkhoá khùn vaâ àuâm boåc lê în nhau - nhûängneát àeåp cuãa truyïìn thöëng vùn hoaá ViïåtNam - cuäng àûúåc khúi dêåy vaâ phaát huytrong àúâi söëng haâng ngaây. Phong traâo

chùm soác nhûäng ngûúâi coá cöng vúái Töíquöëc, xêy dûång "nhaâ tònh nghôa" cho caácbaâ meå anh huâng, tûúng trúå nhûäng ngûúâigùåp hoaân caãnh khoá khùn nhû baäo luä, àoáingheâo,... àûúåc phaát àöång thûúâng xuyïnvaâ nhêån àûúåc sûå hûúãng ûáng nhiïåt tònh cuãaàöng àaão nhên dên. Bùçng chûáng sinhàöång cuãa lo âng nhên a ái, cuãa tinh thêìn dêntöåc laâ caác àúåt cûáu trúå vaâ giuáp àúä àöìng baâobõ luä luåt úã miïìn Trung nùm 1999 vaâ úãNam Böå nùm 2000.

Coá thïí noái, seä khöng coá nhûäng bûúáctiïën tñch cûåc vaâ rêët nhanh choáng caã vïì caáckïnh, phûúng tiï ån vaâ nöåi dung thöng tin,nïëu khöng coá àöíi múái. Song bûúác tiïën àoálaâ so saánh vúái möëc phaát triïín sú khai vïìthöng tin vaâ cöng nghïå thöng tin cuãa giaiàoaån trûúác àöíi múái; trònh àöå Viïåt Namtrong lônh vûåc vêîn naây coân tuåt hêåu khaá xaso vúái nhiïìu nûúác ASEAN. Vêën àïì hiïånnay laâ la âm sao têån duång àûúåc töëi àanhûäng ûu thïë vaâ lan toaã röång khùæp lúåi ñchkinh tïë - xaä höåi maâ cöng nghïå thöng tin,nhêët laâ internet coá thïí mang laåi. Àiïìu naâycu äng liïn quan àï ën viï åc thû åc hiï ånphûúngchêm "dên biï ë t , dên ba ân, dênla âm, dên kiï ím tra" maâ Àaãng va â Nhaânûúác luön nhêën maånh.

Àöíi múái àaä cho thêëy truyïìn thöëng vaâbaãn sùæc dên töåc khöng hïì mêët ài cuâng vúáinhûäng caãi caách kinh tïë vaâ múã cûãa. NgûúâiViïåt Nam caâng coá loâng tûå tön dên töåc,ca âng trên tro ång gia á trõ cuãa truyïìn thöëngvaâ do àoá, caâng thêëy yá nghôa cuãa viïåc àêíynhanh sûå phaát triï ín àêët nûúác saánh vai vúáicaác dên töåc khaác trïn thïë giúái. Baão vïå vaâphaát huy caác gia á trõ truyïìn thöëng vùn hoaácuãa dên töåc chñnh laâ la âm cho caác giaá trõ àoácoá võ trñ xûáng àaáng trong kho baáu cuãa caãnïìn vùn hoaá thïë giúái.


Education

Phat trien con người phan 2