ALEVİLİKTE MUSAHİPLiK

Şahkulu Sultan Külliyesi Melımet Alı Hılmi Dedebaba Araştırma Egııim ve

Kültür Vakfı Yayınları

Eğitim Dizısı : 4

ALEVİLİKTE MUSAHİPLİK

Bu broşür Şahkulu Sultan Oerga.hı Bilim Kurulunca Hazırlanmıştır.

MUSAHiPLiK NEDiR?

Murtaza Ali'yi candan seversen Aç gözün canın gafletten uyandır

Musahipsiz ile durup oturma Bir içim su içsen külli ziyandır

(. .. ) Şah HaJayi'm yeri gôğü yaratan

Ben aktan okurum bilmem karadan Sürün çıksın hal bilmezi aradan

Mümin müs/im al rengine boyandır.

Musahip: Alevi inancında terim olarak, · ikrar verecek, nasıp alacak erkek ve kadının(kar ı ·koca) seçtiği kefil anlamında yol kardeşı" deınektır

5

Muhammet, özlenen bır kımlığe burundurulerek, şeriatçı ınanç dunyası lt:ay­nakta "çokertılır".

Hz. Muhammet ıle Hz Alı 'nın musahip olmasını anlatan kutsal söylence, Kırklar sôy­tencesınin bır devamı nıteliğındedır Mıraç yol­cu l ug u sırasında ve dônuşte Kırklar'ın kapısında kulak abdestı yoluyla akılla/ sözle yıkanan Muhammet: Kırklar 'ın meclısine katıldıktan sonra ınançta aklın nesnelleşmiş , yanı sıvı biçimı olan dolu ya da şerbetle bır kez daha yıkanır : bilgıyle iç yıkanmaya uğratılır. Bilgiyle yıkanmış olan Hz. Muham­met, toplumsal aklın ıemsılcıterı olan Kırklar'a

bıat eder.

işte Hz Muhammet ile Hz. Ali'nin musahıp olma kulsal söylencesi, bu noktadan sonra devreye girer ve bAtıni kimlikli Hz Muham­met'ır ılk eylemi olarak yaşama geçer.

Söylenceye göre herkes yerine oturduktan sonra Muhammet nananıara donerek:

· -Ey inananlar, her iki kişi birbirinizi kar­deşliğe kabul edin·. buyurur

7

Hz M:.ıhammet'ın buyruğu üzerıne he• ına­nan kendısine bır kardeş bulur Her ıki kışı karşılıklı bıı bırın kardeşliğe kabul eder

Bu yolla tum ınananlar bırbırının musahibi olur. Hı Ali yalnıı: kald ığını gorünce ayaga

kalkarak, "-Ey Tanrı'nın elçisi ben tek kaldım; ben ki­

minle kardeş olayım?• , der. Bunun uzerıne

~-tz Muhammet. ·-Ey Ali, sen benim kardeşimsin; tıpkı Mu­

sa ve Harun gibi. Ya Ali, bundan bôyle sen de seni izleyenlerin, sana inanan ların belini

bağla• , buyurur. Dileğe uyan Hı. Alı Muhammet katında,

önce Selrnan-ı Farısı"nın. sonra Kaınber"in. ar- ı dıııdarı da Süheyl'ırı kuşagını bcıglar.

inananlar bu durumu kullarnnk ister İçle­rınderı bırı peksimet hurma ve vag gctırır. 1-ll. Alı.Hı Muhammel'in önurıdo pcksiınet. hur­ma ve yagdan lokma yapar ve herkese sunar Tum ınananlar bu lokmadan yıyerek doynr.

Sonuçta bir lokma artar Bu lokmayı, o sıra­da Medine'de bulunan Hz Hasan. Hz Hıısc-

8

yin ve Fatümatüz-Zehra'ya göndermeye karar' verirler. Meclıs'te bulunanlar artan lokmayı bir kaba koyarlar ve kabı , hanedanın hıLmetkArı

Selman-ı Farisi'ye verirler. Sclman·ı Farısı. ka· bı hıç yere koymadan Medıne'ye ulaştırır ve bir set1panın üzerine bırakır.

Sufiler, Ehlibeyt'e lokma gönderılmesini bir sevgı belırtısi olarak algılarlar: birbirlerine lok­ma göndererek bu olayı sürekh canlı tutarlar Bu geleneğin bır devamı olarak günümüzde tarıkat ehli canlar, birbirine lokma verırler.

Hz. Ali ile Hz. Muhammet'in musahip olma kutsal söylencesinin, ınsanlığın yaradılış söy­lencesiyle bütünlendiği de gözlenir. inanca göre Yer ile Gök yaratılırken Cebraıl. Adem'in

• bclıni bağlar. Böylece Cebrail ile Adem musahip olur. Bunu kutlamak üzere Tanrı buyruğuyla melekler, Adem'e bir kap içınde helva ile taze ekmek sunarlar O sırada Hawa Ana'mız henüz yeryüzünde yoktur ama bu durum Adem'e malum olduğundan bır parça lokma da Hawa Ana'mıza saklar. Bu nedenle huzurda bulunmayan birıne yönelik olarak

9

lokma saklamak, süreç içınde bır dayanışma simgesi olarak öne çıkar.

İnançta böyle olmakla birlikte musahıplik kurumunun nesnel kaynaklarını: devletin hukuk sıstemının dışında, yani şerıatın dışında ve ona karşı yaşamak zorunda/ durumunda olan batını kımlikli Anadolu halkının bu coğrafya toprağ na/ otlağına ve zanaat Oretı­mi zemınıne taşıdığı yerleşık yaşam öncesı

toplumların dayanışma bıçımlerinde aramak gerekır Yorleşık yaşam önccsı toplumlar;n dayanışma bıçımi,Medenı bır toprakta ve -Ortaçağ toplumsal örgüllonmesinin karnında, kapalı köy topluluklarının sınırlarının aşıl­masıyla ulaşıla.-. ve şeriatçı kuşatmanın zincır­lerının kırılmasıyla yaşama geçirılen bfitırıı

tarikat ôrgOllonmesinı, bu anlamda Bek­taşiliği, batını iş/ emek ôrgOtlenmesinı, bu anlamda Ahllığ. ıçten pekıştıren. insanları bir­bırıne karşı sorumluluk altına iten. bfıtını toplumsal bı:ıncın en altla ete kemiğe bürün­mesini sağlayan bir toplumsal olguya dönüşür.

10

lnanç•a ıse sor tekıanrıcı dı n şem yesı

altında hetcrodoksı kımlıgırı ı.ıı surCJlerck yaratı an ve ısıamır kuruc-u aılec- n n kutsal söylercesın batını bır rıt lık kazandıran rrııstık bır an at ma burunur

Musahıplık somutta. ıkı can :ı ya ım boy ... su•ecek oıarı kardcşlıgıdır ~ll tt.uhammet ılc Hz Alı'den kald gıra ınanıld gı ıç n musahıp k andı ıçc n er, Alı-MuharnMct yoluna gırrıış sayı'ır ~iakk a yurumc ayr lık darqınlık gıbı nedenlerle musah pik andır n koşu ar geç ı ya da surckıı o arak ortada k k hı bu and bır datıa yap lmaı tlAu a pik ırd yla b rl kto 'T'usah p er bırbırleır n t m ı rıza olma zcrnınınde al< ır bede 1 şrr ı'i' b ç mı olarak algılanan murşıdın ızrııyle tiak ınusatııbı olurlar Bu nedenle musahıp musahıbıne k n tutarsa mu~ lhıp mu sah bını'l evınc h yaneı ederse ınançta cun ... b duşrruş olu

11

KİM KiMiNLE MUSAHİP OLUR?

( ... ) Mürebbiye Ali gerek DOrt kapıda eli gerek Musahibin hali gerek

Zira Ali Muhammeddir (Pır Suttan Abdal)

Musahip <.lacak talipler öncelıkle gerçek­ten talip olmalıdır: yanı :

a) Mürşidine, rehberine bağlı; olgun, söz dinler ve güvcn·!ir olmalıdır ;

12

b) Yalandan dedıkodudan uzak dur­malıdır:

c) Doğrudan ve doğruluktan ayırılma­malıdır,

d) Dört Kapı ve onun koşullarını ye­rine getırmehdır, e) Topluın ıçınde dırlık ve bırlıgı saglamalıdır,

1) Başkalarına kendını sovdırmolıdır .

g) Başkalarını sevmelı ve h) Sureklı bı mek ve ögrenmek ısteğı ıçınde bulunmalıdır.

Musalııp kardeşını kendı seçer ancak bu seçımde kımı olçutler vardır Temelde uç ortak özellik aranır.

1) Dıl ortaklıgı musahıp olacaklann aynı dılı

konuşuyor olmaları gerekir Tersi durumda anlaşmaları olanaklı degıldır Çunkü Anadolu bır külturler mozayıgıdır ve pek çok dil konuşulmaktadır. Süreç ıçınde ve maLlumlar

katında Turkçe ortak dıl olarak one çıkmış olmakla bırıhkte yıne de "kulturlerın konuşma dıli " onemını korumuştur Bu baglamda

13

- - - - - - - - - - - - - - - - _j

musahıplık, aynı dıli konuşa'11arı ;,:ulT'uşak b:r örgütlenme ıçıne sokmuş ve "kültür~erın koruşma dı leri"nın gunumuzc ulaşmas na aracılık elmıştır

2) Aıle durumu, yaş ve düzey eşıtl gı, evlenmelT'iŞ bırıyle cvlı birınırı, genç bırıyle yaşlı bırının, bilgıliyle cahilin zalimle mazlu mun; murşıtle nıurıdin. ınananla ınanmayanın, pirden el almış biriyle pırsızın: sanal ehliyle sanat ehli olmayanın birbirını musahip ıutması uygun değlıdir Bu bağlamda musahıplık toplumun aile durumu.yaş ve düzey eşılliği bakımından denklık gösteren kesimlerıni, karşılıklı sorumhıluklaıın bağlayıcılığında ve yaşamı kucaklama. duşmana karşı duruş alma anlamlarında orıak bır ıavır ıçine ıtmıştir

3) Yaşama yerı birlıği; musahip olanların aynı kentte, aynı köy ya da mahallede oturu­yor olmaları gerekir. Sözgelimı bir asker ıle bir çıflçinın musahıp olması uygun düşmez. Bu bağlamda musahıplik, dertlerı. sevınçlerı,

duyguları bir olan ınsanları ortak bir dayanışma ıçıne sokar.

14

Musah•plık inançta "ik~ kişinin ayrılmrız bırlığı" olarak algılanır. Bır musahıp

musahıbıyle bır bakıma yaşam boyu sa ecek bir "bırlık" oluşturur. ~ienoz musahip tuta­mamış olanlar ısc kışıyı toplumsal davranışa ıten "bırl ık"len mahrum demektit Musahibi Hakk'a yürürnüş olan musahıplik andı içerek yeniden musahıp tutamayacağı ıçın ömür boyu ·yalnız"dır. Musahıplik kurumu. toplumsal örgütlüleş­

menin ilk halkası olduğu ıçirı, anlaşmalarına,

bırbirlerini anlamalarına 1.aaı getırmesi söz konusu olan durumlarda da uygun görülme­miştir. Çünku andını boımak durumunda kalanlar. ınançıa Muhammet-Ali yolundan ayrılmış kabul edilir. Bunların işleri bozuk. sonları karanlıktır: Dört Kapı'nın sürgünü, Kı rk

Makam'ın lanetlisıdırler.

Musahip olacak kışılerın baba, ana ve kanlarının da bu durumu onaylamaları gerekır. Bu nedenle ikı kişinin evlenmeden önce musahip olmaları doğru bulunmaz. İlerıde eşler arasında çıkacak bir anlaşmazlık, andın

15

bozulmasına yol açabilir. Alevılikte musahıplik önemi nedeniyle hem

felsefi boyutta. hem düşünsel ve davranış boyutunda onurlandırılır, kutsanır. Kimi ozdeyişlerle mistik. bir örtü içinde bilince ıaşınır. Bu özdeyişlerin diliyle konuşursak. bir musahip musahibiyle düşkün olsa yine kendi­leri bırbırini kaldırır. Musahibın düşkününü pir, rehber kaldıramaz Muı.ahibin dermanı

musahıptir. Bir musahip musahıbinın evine gidip söyleşeyim, danışayım dese adının başına on iyilik yazılır.

Görüldüğü gıbi musahiplik: a) Ortaçağ koşullarında yapılanıp biçimlenmiş;

b) değişım ve dönüşümlerle yaşanan anda anlamlı kılınmış:

c) çağdaş dayanışma biçimlerinı önceleyen; d) medeniyet öncesi toplumların dayanışma bıçimlerini geçmişten

gününıüze taşıyan ;

e) resmi hukuka/ etiğe/ estetığe ve

16

bıreysel/ toplumsal yabancılaşmaya karşı duruşu harekete geçıren ;

f) çalışan/ yaratan insanın gelecek duşünü sureklı canlı tutan, toplumsal bır olgudur/ kurumdur

17

MUSAHiPLiK ERKAN!

Sım cavidana ereyim dersen Verdiğin ikrara sahip ola gôr

r.tOrşit meydanına varayım dersen Musahip babına yQzOnO süre gör

Musahipten sonra aşına tutmalı Mürebbi ile rehbere yetmeli Malı mala, canı cana katmalı

Bülbül olup gülistanda ôte gôr (. . .)

Şah Hatayi'm bu sırra ermeli Üç sünnet, yedi farzı bilmeli

Uryan buryan Hak cemine gelmeli Kemerbest olup erkAna yatagôr

18

MLJsahıplık erkanı bugün geçmişteki otan­tik uygulanışından hem kısa hem de bölge özellıklerınden kaynaklanan farklılıklarla uygu­lanmaktadır. Bunun da ötesinde kentlerde ve kımi bölgelerde tümüyle uygulamadan kalkı nış durumdadır.

Bı . : bu l..ıaşlık altında Buyrugu temel alan otantik, ancak ayrıntılarından arındırılmış bir rnus.ıhıplık crkAnı vereceğiz

Bırbirıyle musahıp oln1ak ısıeyenler, anne ve babalarının razılığını aldıktan sonra, rehbere başvururlar. Rehber, başvuruyu değerlendirir : olumlu kanıya varırsa durumu mürşıde bıl<fırır.

Mürşit, musahıplik erkanı içın cem kurul­masına karar verir.

Başta murşıt, onun alt yanına mürebbi. onun alt yanına ise rehber oturur. Rehbere bıtişık durıınıda ve daıre bıçımınde öndege­len kışiler sıralanır. Onlardan biraz aralıklı olarak dığer canlar yaş sırasına göre otu­rurlar 12 hizmet sahıplerı, görevlerine hazır beklerler.

19

Cem bu şekilde kurulduktan sonra rehber ayağa kalkar ve mürşıde niyaz olur Sonra avuç ıçlerı yukarı gelecek şekılde secdeye kapanır ve cem erenlerine sevgi, saygı ve bağlılığın bır ifadesi olarak kendi elini öper. Ard ından mürşidin ve mürebbınin elıni öper; sonra cem erenlerıne dönerek halka i le "cumlenızın nıyazı" der; niyaz olur ve halka· daki yerini alır

Musahip olacak canlar mürşıı karşısında dAr'a durur Mürşıt öncelikle bunlara, musa­hip olmanın yükümlülüklennı ve koşullarını an­latır. Gereklı koşulları yerıne getırip getirme­dıklcrın i , gereklı yukümlülüklerı yerine getir­meyi kabul edip eımediklerıni sorar. Musahip olacakların olumlu karşılık vermelerı durumun­da pır. bır gülbank okur:

"-Blsmişah , Allah ... Allah ... YOzOm yerde, OzOm dar'da. Dar-ı Mansur'da ellerim gani dergahında . Erenlerden hak hayırlısı şey'en ederim. Allah ... Eyvallah, hO dost!"

Bu gülbanktan sonra musahıp olacak can­lar yerlerıne oturur Bu canların musahip ol-

20

'

mak için bu duadan sonra en az bir yıl bekle­melerı gerekır. Bu bır sınama suresıdır. Eğer canlar anlaşamayacak olursa sınama süresı

içınde musahıp olmaktan vazgeçerler Sınama süresi olumlu geçerse. o canların

musahipliği uygundur. Bu keı sulılerın gün­düzden boy abdestı almaları gorekır. Boy ab

destı sırasında:

a) ellerin yıkanması, Tanrı'nın yasakla dığı şeylere geçmişte el uzatıldı ise bu

kirlenmeden ehn arınması ıçındir: b) ağıza alınan su. kötü şeyler söylen­mışse onlardan ağızın arınması ıçındır,

c) huruna çekilen su, burunla alınan yasak kokulardan burunun arınması

ıçindir:

d) yüze sürülen su. utanılacak işlerden

yüzün arınması ıçindır.

· ··~

Akşam olup cem bırlendigınde önce cem

erenlerı gelır del gülbangı okunur "-Allah, Allah ... Allah, hizmeti kabul o la.

Muhammet muradı hasıl ola. Divan-ı dergAhta

21

yüzü ak, ôzü pak ola Hizmetinle şefaat bula­sın . Şevkimiz Şah-ı Merdan şevki ola. Gerçe­ğin demine hO!"

Daha sonra cemde bulunan herkes kenetlenip dehle nıyaz eder. Ardından kur­ban içeri alınır Kurbancı dar·a durur Bu sıra­da koyunun, nışan getirınceye değin mey­danda gezdırılmesi uygundur. Niş.1n la anlatıl­

mak istenen: kurbanın silkinme. gevış getırmc ya da esneme gıbı bir şey yaprnasııdır.

Bir süre beklenır ; kurbanın nışan göster­mesı üzerıne kurban sahıplerı. eşiğin sayına

ve soluna nıyaz eder; ardından hayır dualarını

alırlar.

Sonra kurbancı kurbanın, sağ kulağını sağ gözüne kapatır Ön sağ ayağını da sağ gözü­nün üzerine tutar. Bir süre ayaklarını mühürle­yıp Kıble'ye doğru durur Bu sıract;ı mürşit ya da rehber, tekbır çeker. TekbırcJen sonra kimı cem erenlcrı. kurbanın boynuzuna rııyaza va­rırlar Bu sırad~ kurbarıcı

"-Hayır himmet eyleyin!", dıyerek hızmeı alır. Ardından.k1.1rbanı lt."b•rleyerel< tığlar.Aşçı

22

'

bacılar kapıd3r gırer• :k -" Hayır himmet eyleyin" deyıp kurbanı

ocağ.ı koyar' ,r Hı ·ır· ·e b.ı ~lamadan önce

yardımcılarıyla nıyazlaşır Bu arada kuyucular da geliı , hizmetlerini alıp rıiyazlaşırlar . dtir'a durup hayırlılarını alırlar

Rehber kurban sahıplerıyle birlikte ıçeri gı ­

rer. Musahip olacaklar bacılar ve rehber, beşı birlikte eşrğın sağına ve soluna nıyaz ederler; rehber sağ başta olmak üzere dar'a dururlar. Rehberin elıni Open kurban sahıplerı onun sol yan ında ve döşek uzerinde dar'a durmuşlar­dır. Arkalarında, eteklerine tutunmuş ofarnk eşleri gelır; ancak bacılar. yer değıştırmış du­

rumdadır.

Rehber, musahip olacakların boyunlarınn birer mendil ya da tülbent bağlar. İki mendilin ucunu sağ eliyle tutar; bu sırada musahıp ola­caklar pır karşısında, dar'da ayaklarını müh(ır­

lemiş durumdadır. Rehber: "-Aşk ola!", der

Bunun ozerıne beşı de meydanı nıyaz eder ve yeniden dar'a dururlar Rehber:

23

•-Ha tarikat erenleri!·. deyır ce mürşit. •-Ha şeriat yolcusu! Nereden gelip nereye

gidiyorsunuz?". der. Ardından r~hber ·-Şeriattan gelip tarikata gidiyoruz•. diye

yanıt ı ar Sonra beşı birlikte dar'dan ayrı lıp eşığe va­

rır ve geri dönerler. Rehber yeniden söze başlar:

"-Ha tarikat erenleri!. Ardından mürşit:

"-Ha tarikat yolcusu! Nereden gelip nereye gidiyorsunuz?-" der Retıber

"-Tarikattan gelip marifete gidiyoruzı•, diye

yanıtlar

Bu kez yıne beşi bırden d{ır'dan ayrılıp eşi­gc varırlar ve geri dönüp dar'a dururlar Reh­

ber "-Ha marifet erenleri!" der Bunu mürşid in

"-Ha marifet yolcusu! Nereden gelip nere­ye gidiyorsunuz!" sorusu .z.cı R 1hb· !r

·-Marifetten gelip sım haxikata gidiyoruz•,

der. Murşıt ıse: "-Gidemezsiniz! Kış var, aşılmaz yOksek

dağlar var, geçitsiz ırmaklar var. Bu belleri

24

aşamazsınız, bu selleri geçemezsiniz. Çok zor bir ortama gireceksiniz; çok büyOk engel­ler var; bunlar demirden leblebidir yenilmez, ateşten gömlektir giyilmez. Gelme gelmel Gelirsen dönme! Gelenin malı gider, dönenin canı gider. ÔI ama ikrar verme. ÔI, ikrarından dönmel. Hal böyledir; bu halleri ben size de­miş ve duyurmuş olayım evladım·· açıkıam:ı sını yapar. Bu ke1 rehber

"-Pirim cemaabn varlığına, Tanrı'nın birliği­ne inanarak Muhammet-Ali'nin yoluna, Hün­kar Hacı Bektaş Veli'nin katarına girererek,

1 Muhammet'e Ommet, Allah'a kul, Hüseyin'e • talip olmak için adlannı andığımız kişilere ina-ı narak, güvenerek geldik. Ölümümüz olur, dö­

nüşümüz olmaz. ÔnünOzde başımız açık, ayağımız yalındır. Özümüz dar'da, yüzümüz yerdedir Pirden ne gelirse 'Allah Allah eyval­lah' dedik durduk dar'ına. Boynumuz kıldan ince, yolumuz kılıçtan keskin. inandık iman getirdik. Huzurunuzda bırliğe yettik.·

Rehberin sözünden sonra mürşit

·-Eyvallah talipl ikrarın imanına yoldaş ol-

25

sun! Hak, Şah-ı Merdan, tümümüzü doğru yoldan ayırmasın. Diz çôkOnl", der Rehber

·-sana, Muhammet-Ali'nin yoluna girmek üzere bir çift kurban getirdim. işte yularları• diye karşılık vcrır. Sonra rnendıllerın ucunu mürşide uz<ıtır ; mürşıl , musahiplere öğiıl ve­rir:

•-Evladım, siz musahip oldunuz. En başta musahip, musahipten evini ayırmayacak, mal­larını ayırmayacak. Birbirinin evinde olanı, izinsiz alıp gidecek. Aranızda bir tartışma çık­ması durumunda, Allah korusun, bu dargınlı­ğı, temmuz sıcağında bir tülbent kuruyuncaya değin sürdürürseniz, derdinize derman bu­lunmaz.

Musahip musahibe demese beli, Dünya ahirette eğridir yolu. Ona şefaat etmez Muhammet-Ali Söyleyen Muhammet, dinleyen Ali.

Musahip musahiplikten yolun ayıra, Hak vura onun temelin devire, Yedi cehennem narın ona buyura,

26

•

•

Sôyteyen Muhammet, dinleyen Ali.

Talip olmak için sizden dört şey isterim. ônce şeriatı bilmek gerekir. ikincisi tarikatı bilmek gerek. Üçüncüsü marifetten bilgi sahi­bi olmak gerek. Dördüncü sırrı hakikat ehli ol­mak gerek. Bunlara layık olmak için ise yalan söylememek, haram yememek, zina yapma­mak, dedikodu etmemek, elinle koymadığını almamak, gözünle görmediğini gördüm de­memek gerek. Kimseyi incitmemek gerek. Bütün bu dediklerimi yapacaksınız. Büyükleri sayacaksınız. Küçükleri seveceksiniz. Yani sonuçta Ulu Tanrı 'nın buyurduklarını tutup, yasak dediğini yasak, gerçek dediğini gerçek bileceksiniz. Tanrı'nın yolundan ayrılmaya­caksınız .işittiniz mi evlatlarımı• Mürşidın tıgiidune rı ıu-,ahiplE; r karşılık ve·

rır ·

"-Eyvallah!" Bu kez mOrşıt "-Ey talip, benim bu sözleri sana söylediğı­

me bu cemaat şahit olsun mu? Vaktin imamı şahit olsun mu? Ay, Güneş şahit olsun mu?

27

Yer, Gôk şahit olsun mu? Ölünceye değin ik­rarınızdan dônmeyeceğinize, elinizden geldi­ğince, gücOnOzOn yettiğince Allah'a kul, Mu­hammet'e Ommet, Ali'ye talip olacağınıza, Hü­seyin'in yolundan ayrılmayacağınıza sôz veri­yor musunuz?" der. Musahıpler

"-Eyvallah, pirimi", karşılığını vcrırlcr Daha <-,onrn musahıpler ve bacılarının üıe­

rıne bir çarşaf çekilir. Bu sırada rehber kenar-. da durur. Pır, lsm-ı Azam duasını okur. Dua bi-tınceye değın çarşaf, dört kişinin üzerinde ka­lır, sonra kal dır ılır. Ardından rehber snğ başta olmnk üıere yan yana dizilıp ay::ık mühürle­yerek mürşit karşısında dar'a dururlcu Mürşıt

şu gülbangı okur· "-Allah, Allah, Allah .. . Geldiğiniz yoldan,

durduğunuz dQr'dan, çağırdığınız pirden, şe­

faat göresiniz! Cenab-ı Hak, Hünkar Hacı Bektaş Veli sultan ikrannızda ber karar eyle­ye. Hünkar Hacı Bektaş Velt Sultan Allah'a kul, Muhammet'e ümmet, Ali'ye talip eyleye. Bu yoldan, bu dar'dan, bu pirden ayırmaya! Cedd-i cemalim yaramaza, uğursuza, pirsize

28

•

duş getirmeye! Şeytanın şerrinden , gafil ga­dadan, gôrOnmez beladan koruya! Cenabı Allah hayırlı evlat,hayırlı devlet, gökten hayırlı rahmet, yerden hayırlı bereket nasip eyleye! Dar' ınız, niyazınız kabul ola! Gerçeğin demi­ne hO". Mürşıdın gü lbangından sonra musa­hipler secdeye varı r Bu sırada mürşit sorar

"-Ey talip, girdiğin Hak kapısı, durduğun Mansur Dar'ı ; ne gördün, ne işittin?" Rehber

"-ikrar, iman!" mürşit ·-ikrarın imanına yoldaş olsun. Dar'a gel

doğru sôylel Dost gönlOnO incitme. Doğru­lun!", deyınce musahipler başlarını secdeden kaldırır. Diz çökerler. Murşıt cemdckı topluma soslcrıır

"-Göz erenler gözü, nicesiniz? Bu sufilerin dostu olan onların ayıbını, yanlışını söylesinl"

MurşıcJın se>slenmesi ü1erın0 ceııı oronle riııden şikaye tçi çıkarsa , muscıhip olanlar ın

eşleri, gidıp o sufi ile niyazlaşırlar. Mürşıt yeni­den musahip olan canlara döner·

• -ônce OzOnOzO arayın , sonra Hakk'a ya­rayın! Kendi özünOzle nasılsınız?" , dıye sorar

29

Bu sırada retıberın solundakı sufı, rehberın

elını oper; ardından dört can bırbıriylc nıyaz­laşır Murşıl sorar:

·-ilk kapı şeriat, ikincisi tarikat, üçüncüsü marifet, sonra sırrı hakikat, Hak mı?" nı3hber :

"-Eyvallah • mürşıt.

·-on iki Matem-i Muharrem Orucu, üç Hıdı­rellez, kırk sekiz perşembe, bunlar Hak, tuta­caksınız! Yalan sôylemeyecekslnizl Dedikodu yapmayacaksınız! Elinizle koymadığınızı al­mayacaksınız! GôzOnOzle görmediğinizi söy­lemeyeceksiniz! HOi" Mürşıdın <. )zlerınden sonra musahip can­

lar.bacıları ile birlikte ayağa kalkarlnr. Pır ve rehberden başlayarak cemdekı büyüklerin el­le rı nden. küçüklerin göz lerınden öperler Cemde bulunanlarla konuştuktan sonra yenı· den mürşıdin önünde dar'a dururlar Mürşit,

küçuk bır dua ya d.1 dar gülbanq ı nı okur "-Naz, niyaz, tecella,temenna Hak defteri­

ne kayıt olsun", dıyere~ duayı tJc1ğlar Bu ·ara· da cemaat·

"-HO sufiler! Menziliniz mübarek olsun!

30

'

•

Cenabı Allah ikrarın ızda ber karar eylesin!" diye dılektP. bulunur

Ardından musahip olacaklar. bacılar ve rehber. beşi birlıkte erkana girerler. Rehberin yanındaki sufı, rehber ıle yüzyüze yatar: dı­ğcrl cri birinci sufinin arkasına yatarlar Par­maklar açık durumdadı r. Mürş i t, rehberin omuzlarından başlayarak parmaklarına kadar üç kez sıvazlar. Bu sırada·

"-Ya Allah, ya Muhammet, ya A li l", der Rehber

"-Tacı-t devler, diyerek nıyaz alır Rehberin yanındaki sufı ıse rehberin omuzundan:

• ..Selman-ı Pak", diye niya;: alırken. sol elı ılc sağ dirscğinı tutar HulbC' ı Şerif okunur. Er­lere ikişer. bacılara birer tank vurulur: Daha sonra rehber

" -Kalkınız, ya Allah!", der Bunun ü1erine başlarını kaldırıp dAr'a dururlar Arkada bulu­nan bacıyı çağırırlar; bacı gelir önce mürşıdin dıtlerını , sonra kuşağını ve elini öper. Bunu. beşine birden çekilen erkan gülbangı izler.

Musahip canlar yerlerine oturur. Ardından

31

ferraş gelir · -va Allah, ya Muhammet. ya Alil" dıycrek

sağ eliyle üç kez süpllrgeyı çalıp dilr a durur. Ve şu duayı okur

"-HOseyin-1 Kerbela için gözlerim kan yaş­

tır. YOz bin lanet Yezit'in bağrı taştır. Pirimiz Kırklar içinde Seşit Ferraş'tır. Ber Cemal Mu­hammet, Kemal-1 imam Hasan, imam Hüse­yin, Ali bülende ra salavat!"

Ardından selmnn(ibrikçi) meydan alır ; ön­ce delilin d ıbine su damlatır. Sonra mürşi t ve rehberin eline su döKcr. ferraşın ayağına su damlatır

"-Hayır himmet eyleyin!", d ıyerck goçer ferraşın sol yanına durur llcısine bir gülbank okunur. Gülbangın sonunda

"-Selman-ı Ferraş'ın, Selman-ı Pak'ın hiz­meti hazır olal Gerçeğin demine hO!". denır

DAr'a duranlar bırbı riyle nıyazlaşı r.

Et pışıp ocaktan indiği zaman kurbancı ge­lip haber verır, ve erkana başlanır.

Cemde dört kapı sahibı tamam olmayınca.

bu on ıkı erkan tümüyle yürümez: Her erl<-an-

32

•

•

da erk~n gülbang ı çekilir. Ve gülbank, "içeri­den alınan , dışandan alınmaya" ya da "Nur ola, sır ola, gerçeğin demine hO!" diye bağ­lan r

Bundan sonra ortaya ferraş, ardından da selman gelir Ayrı ayrı hizmetlerini yaparlar Bunu sofracının sofrayı getırıp ayaklarını mu­hürlemesı izler:

· -Eve/ Allah diyelim, Kadim Allah diyelim Gelen Ali sofrası Yiyen gazilere Şah diyelim Allah, eyvallah, hO, destur Şah! ", der Sofrayı açar tıglanan kurbanın et ı b ı r le-

ğen ıçınde getırılıp ortaya konur. Cem erenle· rıne paylaştırılır Sofracı kurbanın kellesını ayı

rır: Dört kap ı sı tamam olmayan kelleden yiye mez.

Kurban sahıplcrının dördu bırlıkte murşıt sofrasına oturur Murşıt ya da rehber

• Destur Şah", dıyerek kurbandan bır lok ma al ı r Ardından kurban sahıplerine

• Kurbanınız kabul olsun·. der

33

Daha soııra dördurıo bırdcıı lokrna varır Ardından delılciye ve murebbıyc lokma venr Bunu corn crenlor.nın bırbırıno lokma sunması ız er. Son lokma Kırklar aşk•na yenerek sofra baglanır t-~ayır sı verılır.

" Bisn1işah, Allah, Allah. Elhamdülillah, ni­met-1 devlet ziyade ola. Er, Hak bereketin ve­re. Bu gitti, yenisi gele. Nimet-i Celil. berakat-ı Halil ola. Artsın eksilmesin, taşsın dôkOlme­sin! Bir nimet-i nur olal Düşmanımız mekruh olal Cömert lokma sahibi ve bil cümle Al·i re­sul cümlemizin, yüzümüz ak, gönlümüz pak, düşmanlanmız helak ola! Er Hak Muhammet­Ali, On iki imam, On Dôrt Masum Pak, On Ye­di Kemerbest zan gôzcümüz ve bekçimiz ola! Didarından, katarından, dirilik ve birliğinden ayırı şaşırıp düşürmeye! Çağırdığımızda omu­zumuzda ola. imdadı resul ola. Üçler, Beşler, Yediler, Kırklar, Üç Yüz Altmış Altılar, Bin Bir­ler'in hizmeti daim, nazarları Ozerlerimizde hazır ve nazır ola! Kutb-ı aıem, Şah-ı ekrem, zat-ı tamam, hayat-ı modamın desteği has-u am, pirimiz üstadımız, melce-i mülazımımız,

34

•

•

Hünkar Hacı Bektaş Veli efendimizin keramet­leri, zahiren ve batınen Ozerimlzde hazır ve nazır ola! Arafat'ta imam Cafer sürüsüne karı­şa, gerçeğin demine hOI", d ye bagl:Jnır

Sırasıyla önce ferraş, ardından selman ge­l r ve tıızmetlerını gôrurler. Saki dışarıda., ikı tas su getırır: Gcltrken ıki kez:

"·HO cem erenleri, aşk ile meydana geli­yorum!·, der. Ard ından bir kez

• HO cem erenleri, aşk ile meydana gel­dim ", der ve dar·a durur. El bagı ,m;:ıdan şu

gülba.ıgı oklır

" Bismişah. Allah, Allah. Canı baştan geç­mişiz biz Rum erenleri aşkına. Can gözüyle dem be dem Hakk'ı görenler aşkına l Kerbela­yi deşt-i gamda can verenler aşkına! Şol Ye­zit'in elinden susuz kalanlar aşkınal Sebil ederim canlar, Şah Hüseyin aşkınal Ber ce­mal, Muhammet kemal, imam Hasan, imam Hüseyin Ali ra bOlende salavat. La feta illa Ali la seyte illa ZOlfikAr. •

Sakı suyu gülbankı okunurken eller bağ­lanmaz ya da oğuşturulma?.

35

Gülbank bitince sakı önce delilin dıbine bırkaç damla su döker. Ardından suyu mürşit ya da rehbere verir Daha sonra tüm cem erenlerine sunar Tasta az mıktarda su kalınca meydana gelır ve

• Himmet eylenl •. dıyerek kalan suyu ıçıp dar·a durur. ~hzmetını alır. Saki gıderken:

" Saki-1 pak, Selman-ı Pak". denir Sonra baştan, candan gönü den geçen

Rum erenleri anılır Daha sonra cem dağı lma

gülbagnı okunur: ·-oturan duran, koğusuz gaibetsiz evine

varan, hazıran galban piran, Üçler, Beşler, Yediler, Kırklar, kerem-i evliya, Allah Allah, evyallah .. Cümle gerçeklerin demine hO· " dı­

ye bağlanır Bacılar kalkar, birer birer mürşidin e l ını

öper; ardından tümcem erenleriyle niyazlaşır­lar Daha sonra mürebbi. delılci, gözcü ve cem erenleri kalkar; önce mürşıdın elıni öper­ler, sonra da birbirleriyle niyazlaşırlar.

Sonra mürebbinin bacısı yeni musahip olan bacıların önüne düşer ve onları on ıki

36

kapı-makam gezdirir;her hizmet sahibi bir kapı-makamı temsıl eder. Bu arada gereklı uyarılarda bulunur.

37

HiZMET VERME

( .. ) Dinleyin rehberlerin her sôzünü

Musahibe teslim eyfe özünü Musahip eşiğine sür yOzOnO

Yüzünü süre süre niyaz eyle(. .. ) (H:ıt:ıyf)

Erıesı sabah musahıplilrır, bırırıin evınde toplanan mürşit ve ceınaatın clını öperler Mürşıl, yeni musahip ol<ıPlara akşarnki törorıde verılen öğüllerden ne cınladıklarını sorar Pckıştırmek ıçın bır koz daha açıklar. Daha sonra dar"a geçen yenı musahip can­lara, on ikı hizmetten hangıierını kabul ede­ceklerını sorar Yenı musahıp canlar ıstedik-

38

•

•

lerını bildırır, Mürşit ve cem erenierı uygun görüyorsa:

• - Allah eyvallah!", der. Ardından d§.r gülbangı okunur. "·Bismişah. Hamdüllilah kim men oldum

bende-1 has huda. Can-ı dilden aşk ile hem çaker Al·i Aba. Rah-ı zulmetten çıkıp doğru yola bastım kadem. Hab-ı gafletten uyandım can gôzüm kıldım küşa. On iki imam bende­slyem, men güruh-t naciyem. Yetmiş iki fırka­dan oldum beri, dahi cüda. Mezhebim hak Caferidir gayrilerden el yudum. Pirim Ostadım Hacı Bektaş Kutb-ul Evliya. Hak deyip bel bağladım, ikrar verip erenlere. Mürşidim oldu Muhammet, rehberimdir Murtaza! Ber Cemal­i Muhammet, kemal-i imam Hasan ve imam Hüseyin, Ali ra bülende salavatı Erenlerden haklı hayırlı hizmet, şey'en lillah, Allah, eyval­lah!"

Dar gülbangı bağlanınca ccmdc bulunan ıom erenler:

··Mübarek olsun·. derler. Bu canlar artık hızmetlerının eridırler. ek-

39

siklıkten kıçınıp güçleri yettiğince tam yapma­ya çabalarlar, şefaat ka1anmaya çalı şır l ar

Musalliplık geçmişte Alevılığın en buyuk ve en saygın törenleırinden birıydi. Bu neden­le musahıplık törenine çocuklar, henüz yola girmemiş bokar ve evlıler, yabancılar hıçbir biçimde alınmazdı Bır bütün olarak törenin kendısi ve ayrıntıları sır olarak kabul edılır ve gizlenırdı

Topluluğu birbirine bağlayan. ortak sorum-1 ulu kla r ın yaşama geçmesini sağlayan musahipl ık kurumu, işte böylesı bır özveriyle yüzyılların içınden süzülüp gcldı

Bugün gelenekesel eğitilme ve davranma koşullarından koparak yenı uretim ve yaşama koşullarına taşınan Aleviler ıçin musahiplik kurumunu "düne" uygun biçımde yaşatma olanakları çok sınırlıdır. Ancak, musahiplik kurumunun tarıhsel süreci ıçındc oynadığı önemli ve yaşamsal işlevı. çağdaş dayanışma

biçimlerını örselemeden sembolik de olsa günümüze taşımak; bireysel/ toplumsal yabancılaşmaya karşı Alevi inancının/ felse-

40

fesının yaşalıldıgı bır kurum/ olgu olarak yaşama geçırmck gerekir

DÜN MUSAHiPLiK NASIL

ANLAŞILIYORDU

( .. ) Mürebbinin musahibın aşkına

Gôzüme gönlüme düşen Ali'dir Yüreğim yaralı, yaralar başlı

Ezelden seven sevişen Ali'dir( ... ) (Hatay/)

Alcvılcr dün rnusahıplıgi nasıl anlıyorlardı?, sorusuna Buyruğun dl'ıyle cevap verclirıı:

"Musnhıpsiı kimselere. rnusnlııpliqc> inan· n1ayanlnra aramızda yer yoktur Onların çaba· ları boşunadır Onlar Mı ·rvan·ıa tı ırlı~ 'llmuşlar

elemektir. 1 narıçsı/. yozıl oldukları ıçın 1 iakk'ı

görüp ınanrnarnışlardır Musarıpsiz kırnsclerin yanında menakıp okumak,ayın·ı erkan göster­mek cloğru değıldır.Böylelcrinin şeriat-

41

tan,tarikattan,marifetten,hakikattan ve kırk makam ıle on yedı erkandan nasipleri yoktur.

Musahıplıkte bırbırine teslım olmak temel koşuldur Bu teslim rıza kapısında olmazsa. musahipler bırbırıne gönül vermezse ve birlık olmazsa, onlar görünüşte musahıptirler Onla rı n ıkrarı bozuktur. Kim olursa olsun onlar mu­sah ıp sayılmazlar ikrarları geçerli değildır.

Gerçekten onların yoldan, erkandan ha­berleri yoktur Onlar düşkündür Musahiplıkleri haramdır Emekleri boşunadır. Onlar musahip olamazlar. Yaptıkları ikrarları na olanak tanı­maz.

Her an rıza kapısında mürşidin ve meşayi­hin buyruğunu yerıne getirirlerse ikrarları geçerlı olur.

Özünde bir kişinin dört kap ı da dört musahip bulması erkandır.Ancak pir bırdir,yol birdir, erkan süreklidir.

İkrarın geçerli olması içın ıkrar rıza kapısın­da olmalıdır.Meşayih ve mürşidin buyurdukları yerine getirilmelidir.

Yedı türlü kardeşlik vardır:

42

1 . Kardeşlik ; şerıat kardeşliği.

2.Kardeşlik; tarikat kardeşliği. 3 .Kardeşlik ; marifet kardeşliği.Allah , bır,

Resul hak. Hz Alı ve on bır oğulun ımamlığı hak demekle müminler, şeriat , ta rıkat ve marıfet kardeşı olurlar

4 .Kardeşlik , hakikat kardeşliği. Hakk'ı in­sanda, insanı Hakk'ta görmek; ehl-i hak ve ustad-ı kamile sevgi göster mekle hakikat kar­deşı olunur

5 . Kardeşlık . Kırklar'ın kardeşliği Dört kapının hizmet ı ni bilen, bu hizmetleri yerine getıren, kırk makamda Kırklar ıle kardeş olur.

6.Kardeşlik; On Yedı Erkan kardeşliğı On Yedı Erkanı bılıp gereğını yerıne getırmekle sır

ehli olmakla kamil mürşıt gözünde ve yetmiş yedı erkanda, On Yedı Erkan sahibi ıle kardeş olunur

7 Kardeşl ik, ceset kardeşlığıdır Bır baba· nın belinden, bır ananın karnından gelmekle ceset kardeşi olunur.

Eğer bır pır ve talıp birbıriyle musahip

43

olurlarsa.rıza kapısında nur ala nur olurlarsa onların ıkrarları geçerlıdir.Onlara rıza göster­nıck erkandır.Mürşidin sır rıofosi budur.

Arıcak her sulının rnusnhıµ olması

es<,ıslır.Hak bır olmak içın her canın musahıp olmnsı gcrekir.Musat11p olanlar ne maldan,nG ctıııdan ne de halden birbirinden gi7.­llsi.ııak l ısı olmayanlardır;ikı dünyada yüzlerı ak.sözlen saftır.

Musahıp musahibinin evırıo teklifsızdir. Ma­lını teklıfsiz alır. Yemeğini teklifsız yer. Çünkü musahıp musahibın kardeşidır. Kardeş karde­şin evıne teklifsız gıder.

Mürebbi babadır. Talıp, murit oguldur. Ba­ba oğuiun evine teklifsiz gıder. Bu nedenle mürcbbı de talıp de mürıt evınc teklıfsiz gider­ler.

Musahip musahibin kardeşıdir.Bır elmanın yarısı nıyaz,yarısı tercüman o!mak erkan değildır. Meşrep Ali'dir:muhabbet Muham­met'tir .Meşrebin muhabbetırı evine varması ıçın davet gerekır.Nıtekım Şah-ı Merdan Murtaza.Muhammet Mustafa 'nın evıne gıt-

44

meyı düşündü.Muhammet Ali'yı davet etıı,ınuhabbet gösterdı.Muhabbetin evine o davet olmayınca varmak erkan değıldirZıra Tanrı Muhammet'i Cebraille cJavct ederek Mırac'a götürdü

Ancak haftada üç kez davet erkan dır Salı.çarşamba ve cuma gecesı

Salı,Hz. Muhammet ıle Hz Alı'nın rnuhalı

bel eıtıgı gecedir.Bu nedenle çarşamba hoş geldı Cuma ıse ınananların ııyarct gcccsıdır,

günlerin seyıdıdir Davet ile haya ıle varmak,rıca ılo otur­

mak.erkan ile söylemek ve halifelere hizmet etmek gerekir.

Musahıplerrn Tanrı katında ışlcrı bır demck­tır İşin fonrı katında bir olması dernek rnusa­lııhırı malda, canda ve tıor korıırclcı bıı birırıdcrı ç~ızlisi saklısı olmaması derneklır Ancak böylo ınusahıplerın ikı cıhanda yü7.lorı ak, söılori pak olur Yarın günahlarına yardım eli uzanır lyılıkleri ağır gelır, dünya krıznnçları bir olmadan nasıl ahiret kazarıçlarr hır olur Ama günümu;ı:de ınsanların kimisi el musahlhı. kı-

45

mısı dıl musahıbıdir. Gerçek musahip, öbürü­nün yararına ilaç olandır Musahip, kardeşinin inleyışinı duyandır. Kardeşınin derdıne der­man olandır Kardeşının küfürünu ıman sayan­dır Kardeşinin derdine derman olmayan, kü­fürünü ıman saymayan musahıp olamaz Mu­sahıplerın her durumda. her konumda bırbirı­nc bağlılıklarının sonsuz olması gerekir

Namus dışında musahıbın musahıbe malı, rızkı ve canı haram değıldir. Birbirlerine kem gözle bakarlarsa ahıre te ımansız gıderler

Musahip musahibe muhabbet edec ekse cana etmesı gereki r Çünkü ten sürekli değild ir çürür

Musahıbin düşkünü pir, rehber kaldıramaz.

Yıne musahıp kaldırır. Musahibın derdıne der­man yine musahiptendir. Musahip musahibin evıne varsa:

"-Birbir imizle Tanrı sOzO söyleşip ObOr dOnya Ozerine danışalım" . dese; musahibınin evıne gıderken attığı her adım ıçın on yıllık se­vap sayılır

Musahıbın musahıp gücünü çalması doğru

46

değildi r. Çünkü musahıp cesettir. Onun üze­rinde:

1) Ôlüm. 2) Ağız.

3) Kurt-kuş ,

4) Toprak, olmak üzere dört nesnenin hak kı vardır

Zamanımız sufilerinin musahıplikleri tümüy­le tuzaktır Musahipliğin nasıl olduğunu bil­mezler, gereklerıni yerıne getırmezler. Böyle musahiplik olmaz Bir sufı yaramaz bir ış yap­tığında onu önce musahibi uyarmalıdır. Onu doğru yola çağırmalıdır. Yok, musahip kardeşi

bildığini yapar da kandını dınlemezse cemde herkesten önce onun yaptıklarını anlatmalı ve

onu cemden, pı r ve cem erenleriyle birlikte kovmalıdır. O zaman o sufi,

• Ben kardeşimden, bacımdan, toplumdan kopuyorum. Onlar beni soyutluyor. Ben bir

daha bu işi yapmayayım" . dıye düşunecek­t ı r Musahıpler bi rbirıni haklamasa,bırlık

etmese.birbirinden düşkün olsa :günah işlemiş olur.Bu günahın s i temleri

47

bırdir Bunlara seksen tar ık çalırıır ;soksan tank

akçesı,scksen tercüman ve bır kurban alınır

Musahıplcrın ışte böyle lı•rhırler ne kilit

olup şeyıanı aralarına sokrnarnrıh:vı ycrokiı Musahıplik şuna benzer: Bir arlaırı yeıla gı·

cleı l·(eıı yanında bırkaç adrırrı olsa, eşl<ıya gel·

se oııu soyrıınni' /\rllcı ad<ırrı yalııız olursa ne der ılı yiğiı oh ırsn olsun eşkıya bır yolunu bu·

lup onun malına canına el atar. Pır, rehber cışina. musahıp Tanrı yoluruıı

yoldaşlarıdır. Şeytarı eşkıyadır. Onun şerrın· den ınsanların bırbırlerı1'ı korumaları gerekır

Pir , rehber ya da rnusalııpten bırının hak·

sıl. ışir.: görup de ortaya atmazsa onun pirlı

gı. rclıberlıgı ya da musahıplıgi yalandır

Mahşer do iki yüzü karadır. ister lutsun ıster

ıutrnasırı yanlış yapanı uyarrnak gerekır. Bu sı­zın boynunuLun borcudur."

48

Baskı : Anadolu Matbaa Amb. San Tic.Ltd. Ştı .

Tel : (0212) 629 36 75 Fax :(0212) 629 26 43

Ka:;ım 1997 • İST AN BUL