UNIVERSITETI I PRISHTINËS “HASAN PRISHTINA’’FAKULTETI I BUJQËSISË DHE VETERINARISË

DEPARTAMENTI SHKENCAT E APLIKUARA NË ZOOTEKNI

 Lënda: Shkenca e kuajve

Tema: Mbarështimi i pelave gjatë periudhës të mbarsmerisë, pjelljes, pas pjelljes dhe deri në shkeputjen e mëzëve nga gjiri

 

(Punim i Seminarit në Studimet Master) 

Mentori : Kandidatet: Prof.Dr.sc. Alltane Kryeziu Bsc. Azem Zogaj & Ajet Brahimi

Prishtinё, 2013

Mbarështimi i pelave

•  Të ushqyerit luan një rol në ndikimin sensibilitet e kafshëve në sëmundje (p.sh., e traktit urinar). 

 Racionet duhet të formulohen për të siguruar nevojat themelore fiziologjike të kafshëve dhe për të siguruar rritjen optimale dhe produktivitet. (p.sh., energjia, proteina, yndyrna, karbohidrate, vitamina, minerale)

o Formulimi racion duhet të marrin në konsideratë mosha, gjinia, raca, dhe aktiviteti fizik.

 Menaxhimin e duhur ushqyese është thelbësor për shëndetin e kafshëve dhe produktivitetit.

Mbarështimi i pelave

Pelat zakonisht arrijnë pjekurinë seksuale në moshën 9 deri 10 muaj por disa arrijnë pjekurisë që në moshën 12 deri 15 muaj, dhe të tjerat më vonë se 18 muaj.  Estrus është periudha e ciklit riprodhues kur pela është i qeverisur nga efektet mjaft komplekse hormonale.

Mbarështimi i pelave• Pelat janë polyestrouse sezonale dhe në cikël vijn kur gjatësia e ditës është e gjatë. o Anestrus shihet gjatë dimrit, kur gjatësia e ditës është e shkurtër.

 Gjatë anestrus, mitra është e dobët, dhe vezoret janë joaktive pa follicles të rëndësishme ose corpora lutea. 

Qafën e mitrës mund të jenë të mbyllura, por jo të fortë dhe të shtrënguar, ose ajo mund të jetë e hollë, dhe e shkurtër.

 Në momentin e rritjes së gjatësis së ditës, pelat i nënshtrohen një tranzicion pranverore dhe vezoret bëhen aktiv.

Mbarështimi i pelave

 Fundi i tranzicionit pranveror është shënuar me një rritje të hormonit lutalizues dhe ovulacionit të mëvonshëm. Pas këtij cikëli është themeluar ovulacioni i rregullt. Edhe pse pela vazhdon të ovulojë rregullisht çdo 21 ditë gjatë sezonit të mbarështimit, gjatësia e estrus (pranimi në hamshorit) ndryshon, duke filluar 2-8 ditë, dhe gjatësia e diestrus ndryshon në përputhje me rrethanat.

 Në fillim të sezonit të mbarështimit, estrus tenton të jetë më i gjatë, kurse veres vetëm për 2-3 ditë. Follicles janë zmadhuar në vezore gjatë estrus. Oocyte është lëshuar përmes ovulacionit.

 Dhe më von korpus luteum formohet për të prodhuar progesterone, e cila simulon mbylljen e qafës së mitrës. • Ky korpus luteum do të jetë i pjekur dhe të bëhen gati për prostaglandinës në ~ 5 ditë. 

o Nëse shtatzënia nuk është themeluar, luteolzusi ndodh në 14 ditë, dhe pela kthehet në estrus dhe vazhdon të ciklit.

Ndryshimet para pjelljes

Relaksim i këtij rajoni zakonisht ndodh rreth 3 javë para pjelljes. 

Këto ndryshime lejojë fetusi për të kaluar nëpër kanalin e lindjes me lehtësi më të madhe. 

Ky proces është gradual dhe nuk mund të shihet në të gjitha pelat.

  Barku bëhet gjithnjë e me i varur si dhe zgjerohet rreth një javë para pjelljes. 

Shenjat e ndryshimeve para pjelljes

Një nga shenjat e para është edhe gjiri. 

Gjatë muajit të fundit gjiri zakonisht rritet.  Pelat mbushin gjirin gjat nates, ndërsa ajo është në pushimi dhe tkurret gjatë ditës. 

Kur gjijet mbetet të plotë me edhe gjat ditës atëherë pjellja është afër.

Kulloshtra

Kur dylli është si rruaza të paraqitet në fund të çdo thithë (ato janë pikat e kulloshtres). 

Ato mund të shfaqen midis 12-36 orë para pjelljes ose një javë ose dy para se të ndodh pjellja, dhe nganjëherë nuk arrin të ndodhë në disa pela. 

Pra, kjo nuk është një metodë e besueshme për të parashikuar pjelljen.

Pjellja

Periudhat që ndodhin janë të ndarë në tri faza të dallueshme.

1. Faza Përgatitore

2. Faza e Dëbimit

3. Faza e "Pastrimi"

Faza përgatitore

o Ekspozimi i fetusit nëpërmjet membranave të mbrenshme

Hapja e mitrës

Zgjerim i qafës së mitrës

Gjatë kësaj faze, një numër i gjërave të rëndësishme ndodhin, duke përfshirë:• Pozicionimi i fetusit për lindjen

Pozicioni normal i një embrion është me këmbët e para duke vënë në dukje cervex, nga krahu i djathtë.

Faza e Dëbimit

Gjatë kësaj faze, në vijim ndodh:

o Intensifikohet kontraksione te mitrës, duke çuar në hapjen e vulves,

Shtyr nga barku dhe përcjellur me frymëmarrje të thell dhe

Dëbimi i fetusit

Faza e"Pastrimi"• Gjatë kësaj faze, membranat e placentës duhet jenë dëbuar. 

o Është shumë e rëndësishme për t'u siguruar se kafsha përfundon fazën e tretë të pjellje, sepse çdo mbeturinat e membranave placentare e mbetur në mitër do të shërbejë si një fole për infeksion dhe mund të çojë në vdekjen e kafsheve.

 Në pela, membranat placentale duhet të dëbohet brenda 15 min. pas dëbimit të fetusit. 

Mbarështimi i mëzave

Sipas rekomandimeve të veterinerve një ndër problemet më serioze që mund të paraqitet tek mëzat e posalindur janë:• Infeksionet e kërthizes që rezultojnë me enjtëje të nyjeve dhe me qalime

Ata sugjerojn se kordoni i kërthizes nuk duhet këputur,por duhet përdorur Jodi si dezinfektues, tri her në ditë deri sa të thahet dhe të bjerë.

Mëzat e posalindur ushqimin të cilin e atakojn fillimisht është qumështi I cili është i domosdoshëm per të mbijetuar.

Mbarështimi i mëzave Në periudhën e parë të jetës së mëzit qumështi i pelës është i vetmi ushqim i cili përmban të gjitha lëndët ushqyese të nevojshme si dhe materiet mbrojtëse.

Rritja dhe zhvillimi normal i mëzit gjatë kësaj periudhe është e lidhur me prodhimtarinë e qumështit të pelës.

Pasi që vëllimi i gjirit të pelës është i vogël, mëzi thithë vazhdimisht në intervale të shkurtra kohore dhe ditët e para sipas rregullit ai duhet të merr qumësht për çdo orë.

Është llogaritur që mëzi për të pirë qumësht mesatarisht harxhon 2,0-2,5 orë duke thithur çdo herë nga 2-3 minuta.

Mbarështimi i mëzave

• Në ditët e para pas lindjës mëzat duhet të shiqohen nëse kanë problem me diare dhe të intervenohet nëse është e nevojshme.

Mëzi i shëndetshëm duhet të ngritet në këmbë rreth gjysmë ore pas pjelljës.

Shumë mëza fillojn të konsumojn ushqim voluminoz në moshën 2 deri ne 3 javesh.

Shkëputja e mëzave prej gjiut bëhet rreth 4 deri ne 6 muajt të jetës së tyre.

Kulloshtra

Kulloshtra – është ushqim i pazëvendësuar për pasardhësin e posalindur

Mëzi fillon të konsumon kulloshtrën në interval kohorë nga 12 deri në 24 orët e para.

Kulloshtra ka rol në krijimin e antitrupave për organizmin e ri dhe kështu është me i qëndrueshëm ndaj faktorve ambiental Mëzat me shëndet të dobësuar mund të ushqehen me kulloshtër me anë të shisheve etj.

Mbarështimi i mëzave

Qumështi i pelave dallohet për sasi të madhe të albuminave dhe nihet si qumësht albuminoz.

Nga kohërat e hershme nga popujtë e Azise qumështi I pelës është përdor për prodhimin e produkteve të tharta – kumusin I cili ka pasur veti dietike dhe shëruese (tuberkulozit etj) Laktacioni të pelat zgjat rreth 5 muaj dhe kemi një prodhimtari rreth 2500 – 3500 litra.

Përberja mesatare e qumështit të pelave

Përbersit %Uji 88,9Lënda 11.1Yndyra 1,65Proteina 2,20Kazeina 1,15Proteinat e serumit të qumështit

1,05

Laktoza 6,91Hiri 0.32

JU FALEMINDERI

T