1. Lotnictwo Wielkopolskie Powstanie i wkad w dzieo obrony Ojczyzny Niepodlegej 1919-1921 Opracowanie: Maciej Durczewski

2. Port Lotniczy awica Port Lotniczy Pozna-awica im. Henryka Wieniawskiego(kod IATA: POZ, kod ICAO: EPPO) Jest to obecnie 6. najruchliwszy polski port lotniczy. Jest to jednoczenie jedno z najstarszych lotnisk w Polsce, pooone 7 km na zachd od centrum Poznania pomidzy trasami na Berlin i Buk. 3. Port Lotniczy awica Pnocna cz terenu lotniskajest od 1913 nieprzerwanieuytkowana przez wojsko, najpierw niemieckie obecniepolskie. Poudniow stanowimidzynarodowy portlotniczy, ktry znajdujc si 7kilometrw od centrumPoznania stanowipotny potencja naszegoregionu. 4. awica - niemy wiadek historii Ale cofnijmy si w czasie do roku 1918.W Wielkopolsce wrze, wszyscy Polacy maj nadziej, e rozmowami pokojowymi uda si wreszcie sprawi, by Wielkopolska, macierzysta dzielnica Polski, trafia na powrt w granice Rzeczypospolitej. Niemcy jednak nie zamierzaj da za wygran, i pomimo rewolucji w Berlinie wadza nie trafia bezporednio w rce Polskie.Konieczna jest mobilizacja. Przybycie do Poznania Ignacego Paderewskiego staje si iskr od ktrej wybuchnie powstanie. 5. Grudzie 1918 Niemcy reaguj nerwowo i prowokacyjnie. Wybucha powstanie. Pozna wraz ze sw twierdz, arsenaami, koszarami, lotniskiem staje si miejscem kluczowym.Za czasw pruskich lotnisko okrelano mianemDie Fliegerstation Posen-Lawitz(Stacja Lotnicza Pozna-awica) .Byo ono siedzib Flieger Ersatz Abteilung Nr. 4(Zapasowego Oddziau Lotniczego Nr 4). Jego stan osobowy wynosi okoo 200 onierzy, trawiaste pole wzlotw, koszary, warsztaty, hangary mieciy si na obszarze okoo 300 ha. 6. Powstacy Jeszcze w przeddzie Powstania w Dopiewie (oznaczenie A) organizuje si Stra Ludowa pod dowdztwem podporucznika Andrzeja Kopy.Dla tej formacji udaje si jeszcze w przeddzie wybuchu Powstania zorganizowa uzbrojenie - 250 karabinw i 2500 sztuk amunicji. Ochotnicy Stray Ludowej p.por. Andrzeja Kopy wywodzili si z tego obszaru. 7. Orodek zborny Na wezwanie Andrzeja Kopy zebrao si przeszo 1000 ochotnikw, z ktrych 600 zdecydowano si wcieli do oddziau. Modszych i mniej sprawnych odesano. Zajli na wstpie przedstawiony na zdjciu budynek dworca w Dopiewie. Utrzymanie oddziau w pierwszych dniach Powstania spoczo w peni na barkach miejscowej ludnoci. 8. Co w tym czasie robi garnizon? Od pocztku Powstania w Wielkopolsce lotnicy niemieccy z awicy komunikowali si stale z Magdeburgiem, obserwujc oddzia powstaczy i zagraajc mu zarazem.wczesny gwnodowodzcy w Poznaniu p. Maciaszek chcia ugodowo zaj lotnisko w awicy (w zwizku z grob wysadzenia fortu VII). Tymczasem dziaalno lotnikw z awicy pocztkowo adna, z dnia na dzie stawaa si ywsza tak, e kadego, ktry mia troch pojcia o sprawach wojskowych, musiaa ich dziaalno niepokoi.Wobec kategorycznej odpowiedzi wczesnego gwnego dowdcy miasta Poznania p. Maciaszka, e awicy nie wolno bra si, uda si p. Kopa do dowdcy okrgu wojskowego O.W. I. p. Palucha i tame wsplnie zadecydowali bra awic si, nim bdzie za pno.Obeznany dokadnie z terenem p. Kopa wypracowa plan akcji. 9. Dziaania nabieraj tempa Ostateczna decyzja zajcia awicy zapada 4 stycznia 1919 roku, oto jak wspomina to Wiktor Pniewski: ...po burzliwem posiedzeniu w byej generalnejkomendzie niemieckiej, w obecnoci P.O.W-kwM. Palucha i mojej [...] atak ma nastpi po uprzedniej jednake prbie nawizania z Niemcami pertraktacyj o poddanie si. Pertraktacje rozpoczto 5 stycznia 1919 roku. Rada onierska zoona z Niemcw podzielia si. Cz Niemcw godzia si na opuszczenie awicy pod warunkiem wymarszu z penymi honorami. Tego postulatu nie przyjmowaa strona polska, dajc bezwarunkowej kapitulacji. 10. Honor i walka Postulat strony polskiej odrzucono. Co gorsza, zagroono nie tylko obron stacji lotniczej, ale te wysadzeniem Fortu VII, gdzie zmagazynowano spor ilo bomb lotniczych.Rozmowy zakoczyy si ostr wymian zda, zapowiadajc zbrojn konfrontacj. A wic bdziemy si bili powiadamy. Czekamy na was odpowiada przewodniczcy rady onierskiej por. Fischer.Karabin Mauser 11. Przygotowanie do szturmu Wieczorem 5 stycznia uchwalono podjcie ataku. Plan obrony stacji lotniczej by znany Powstacom.W szeregach niemieckich znajdowali si Polacy, czonkowie POW ZP, informujcy stron polsk o poczynaniach Niemcw.Gdy wybucho Powstanie Wielkopolskie w grudniu 1918r. konspiracyjna grupa lotniczaposiadaa w swych szeregach: 5 pilotw, 2 obserwatorw, 32 mechanikw i kilkudziesiciuonierzyz logistycznego personelu naziemnego.Znano dziki temu ukad pl minowych, majcych utrudni podejcie do obiektu.Aby uniemoliwi Niemcom wysadzenie skadu bomb lotniczych w Forcie VII, przecito gwny kabel elektryczny i sformowano grup powstacw, ktra miaa obsadzi fort. 12. Siy Powstacze W ataku na Stacj Lotnicz awica bray udzia nastpujce siy powstacze: 1)trzy kompanie 1 baonu pod dowdztwem Bronisawa Pinieckiego; 2)dwie armaty (pbateria) podKazimierza Nieychowskiego; 3)pluton strzelcw konnych pod dowdztwem Kazimierza Ciyskiego; 4)ochotnicze oddziay POW, pod dowdztwem Jana Kalinowskiego. Do tego doliczy trzeba jeszcze kilka karabinw maszynowych. Oglne dowodzenie caoci wyprawy powierzono ppk. Andrzejowi Kopie z ktrym na awic wyruszya grupa ochotnikw z jego oddziau. W skad jego sztabu wchodzili: Mieczysaw Paluch,ppor. Stpniewicz, Franciszek Gruszkiewicz i Wiktor Pniewski. 13. Krtka bitwa Dnia 6 stycznia 1919 roku o godzinie 6.00 zajto pozycje wyjciowe do ataku. O godzinie 6.15 wysano parlamentariuszy z daniem poddania lotniska. Niemcy nie dali adnej odpowiedzi w przecigu wyznaczonych 10 minut.W zwizku z tym, o godzinie 6.25 rozpoczto natarcie. Wywizaa si strzelanina z uyciem broni rcznej. Mimo sporej iloci ckm-w zgromadzonych przez Niemcw, ktre stanowiy powane zagroenie dla atakujcych, wojska powstacze szybko podeszy pod stacj. Okazao si, e ogie broni maszynowej bi zbyt wysoko, nie wyrzdzajc szkd po stronie polskiej.Szturm trwa 20 minut i zakoczy si cakowitym powodzeniem. 14. Skuteczna artyleria O sukcesie szturmu zadecydowao nie tylko niecelne prowadzenie ostrzau CKM ale i uycie pbaterii. Do akcji wyruszyli z zaledwie 7 pociskami o czym nie wiedzieli bronicy zabudowa. Po celnych strzaach obrona ucicha. Trafienie 1 Trafienie 2 15. Powstacza Wiktoria Oddano tylko cztery strzay armatnie w kierunku zabudowa stacji lotniczej, aby nie wznieci poaru, ktry mgby uszkodzi sprzt lotniczy. Jedno z celnych trafie zrobio wyom w cianie budynku koszarowego, drugie w wiey lotniska. Straty polskie to 1 zabity i kilku rannych.Niemcy stracili 2 zabitych i kilkunastu rannych. 16. up wojenny warty miliony Ogem w efekcie Powstania Wielkopolskiego, zdobycia sprztu lotniczego na awicy i w Hali Zepellina na Winogradach, Polacy stali si wacicielami najwikszego upu wojennego w historii Rzeczypospolitej wartoci rzdu 200 milionw marek niemieckich. 17. Hala Zepellina 18. Operatywni Wielkopolanie W rzeczywistoci ten up mia si sta jeszcze cenniejszy albowiem sprzt zgromadzony w Poznaniu w znacznym stopniu da podwaliny pod nowopowstae lotnictwo Rzeczypospolitej lotnictwo ktrego by nie byo, nie tylko dziki zdobyczom wojennym ale i dziki operatywnoci Wielkopolan ktrzy ju wkrtce po zakoczeniu dziaa wojennych zorganizowali cichy import nowych maszyn wprost z zakadw Albatrosa w Pile, ktra pozostaa w rkach niemieckich. 19. Wok dowdztwa Pierwotnie decyzj wadz w Warszawie dowdc Stacji lotniczej awica zosta mia por. Roman Prot-Kadzidowski. Uczestniczy on w akcji zajcia awicy. Przebywa on w Poznaniu na stacji lotniczej awica przez dwa dni od 7-9 stycznia 1919 a nastpnie odlecia wraz z podporucznikiem Zygmuntem Rosad zoy relacj ze zdobycia awicy Dowdcy Wojsk Lotniczych. Dowdztwo przypa miao komu innemu... 20. Wiktor Pniewski Lotnicy Stacji na swego dowdc obrali Wiktora Pniewskiego. Nazajutrz po zdobyciu stacji lotnicy niemieccy z Frankfurtu dokonali nalotu w efekcie ktrego zapaliy si baraki stacji lotniczej. Te jednak szybko ugaszono a w odwecie Wiktor Pniewski zainicjowa na wasn rk akcj odwetow i dokona nalotu na lotnisko we Frankfurcie. 21. Organizacja Dowdc caoci powstaczego lotnictwa zosta z inicjatywy i rozkazu generaa Dowbr Munickiego pukownik pilot Gustaw Macewicz. Natychmiast po zdobyciu awicy przystpiono do formowania jednostek lotniczych.W odrnieniu od innych zaborw, w zaborze Pruskim brakowao kadry oficerskiej gdy zaborca blokowa awanse onierzy narodowoci polskiej.W zwizku z tym natychmiast przystpiono do organizacji szkolnictwa lotniczego. 22. Struktury Powstaj: Inspektorat Wojsk Lotniczych 1-wsza Wielkopolska Grupa Lotnicza przy Dowdztwie Frontu Wielkopolskiego 1-wsza Wielkopolska Eskadra Lotnicza 2-ga Wielkopolska Eskadra Lotnicza Umundurowanie formacji lotniczych 23. ...i zasoby 3-cia Wielkopolska Eskadra Lotnicza 4-ta Wielkopolska Eskadra Lotnicza 5-ta (w zaoeniach) Stacja Lotnicza w awicy: Szkoa lotnicza Szkoa warsztatowa Suba wartownicza Warsztaty lotnicze Skady lotnicze Ponadto:Warsztaty i skady lotnicze w Poznaniu. 24. Dzieje 1 Eskadry WielkopolskiejPowstaa 13 lutego 1919 na awicy. W 14 marca 1919 wyrusza na front pod Przemyl na odsiecz Lwowa w skadzie 7 samolotw(5 obserwacyjnych, 1 szturmowy i 1 myliwski)6 zag 3 oficerw, 25 podoficerw i 115 szeregowych, tabor konny (60 koni) 4 samochody i motocykl. Jak na wczesne czasy w odrnieniu od jednostek powstaych w Maopolsce i kongreswce bya jednostk zwart, wyposaon zgodnie z przewidzianymi etatami. 25. Bj na wschodzie 18 marca 1-wsza Eskadra Wielkopolska dokonuje ju pierwszych lotw bojowych z lotniska Hureczko. 26. Pierwsze sukcesy Wielkopolan W tym czasie Eskadra dokonuje lotw zwiadowczych, na bliskie i dalekie zaplecze nieprzyjaciela.Dysponujc samolotem szturmowym i myliwskim nie raz atakowano pierwsze linie ukraiskie. Sukcesem zakoczy si midzy innymi atak na nieprzyjacielski balon obserwacyjny (autor zwycistwa p.por. Jach dostaje si do niewoli - wraca po dwch miesicach). Po powrocie docza do eskadry. 27. Powrt do Wielkopolski Eskadra stacjonuje w nieodlegej Medyce a nastpnie w Stryju (obecnie Ukraina). Niepewna sytuacja na froncie zachodnim spowodowaa odwoanie 10 czerwca eskadry na powrt do Wielkopolski gdzie stacjonowaa na lotnisku Wojnowice pod Bukiem. Eskadra powracajca z Maopolski otoczona laurem bohaterstwa otrzymuje z rk Naczelnej Rady Ludowej zaszczytny przywilej noszenia specjalnej plakiety Za Obron Kresw Wschodnich. 28. Na wschd - ku nowej chwale Pobyt na froncie Wielkopolskim nie trwa dugo, aktywno eskadry jest ograniczone do kilku lotw zwiadowczych. Ze wschodu nadciga ju jednak nowe niebezpieczestwo i eskadra 3 wrzenia ponownie wyrusza na wschd, na front Litewsko-Biaoruski. Lotniskiem macierzystym staje si Bobrujsk, uprzednio zdobyty po pierwszym w wojnie Polsko-Rosyjskiej szturmie czogw. Eskadra ktra zaledwie 10 wrzenia przybya na front ju w dniach 14-16 aktywnie uczestniczy w lotach bojowych, a po odsuniciu frontu od Bobrujska eskadra prowadzi zwiad na odlegych tyach nieprzyjaciela, zapuszczajc si w gb terytorium nieprzyjaciela na gboko 200 km. 29. Kolejni Dowdcy Eskadra w swej dziaalnoci zmienia charakter, czciej dokonuje lotw bombowych. Zimastaje si okresem zmian na szczeblu dowodzenia do Poznania odchodzi dotychczasowy dowdca ppor. Wiktor Pniewski Powstaniec Wielkopolski i jeden z tych ktrym Rzeczpospolita zawdzicza najwikszy up wojenny w historii swego istnienia. 30. Dowdztwo przejmuje por-obs. Kowalewski a 3 marca kpt. Pilot Jurgenson. W tym momencie swej historii Eskadra zmienia nazw z Pierwszej Wielkopolskiej na 12 Eskadr Wywiadowcz. Na wiosn eskadra jako pierwsza w lotnictwie polskim podejmuje loty nocne.10 maja spotyka eskadr dotkliwy cios traci dowdc Jurgensona, rozstrzelanego po tym jak wpad w rce bolszewikw. 31. Wrg zwiksza aktywno Zapisany ju w historii eskadry ppor. Jach zestrzeliwuje sowieckiego Nieuporta. Dowdztwo przejmuje por. pilot Rutkowski a w czerwcu ponownie Kowalewski.Albatros DIII ppor. Jacha 32. W odwrocie W Bobrujsku eskadra pozostaje do lipca, a nastpnie uczestniczy w odwrocie wojska, ale tak zrcznie, e dowdztwo cay czas ma do dyspozycji cz maszyn, a tym samym rzetelne informacje o pooeniu wroga. Z pod Biaegostoku eskadra odchodzi samodzielnie pod Warszaw, gdzie po uzupenieniu samolotw dokonuje lotw w kierunku na Maw i Dziadowo. W dniach Bitwy Warszawskiej precyzyjne meldunki byy kwesti najistotniejsz. Marszaek Jzef Pisudski 33. W pocigu Odwrt bolszewikw daje wiele okazji do bombardowa.Eskadra przenosi si ponowniepod Biaystok, na lotniskoMarkowszczyzna. Pniej przenosi si do Grodna,by wojn zakoczy w Lidzie. Po wojnie eskadra trafia do Warszawy w skad 1-wszego Puku Lotniczego. 34. Opinia i podsumowanieKu Czci Polegych Lotnikw tak opisuje wkad Wielkopolan 1-wszej Eskadry w walk o kresy: 1 Wielkopolska Eskadra Lotnicza taka bowiem tradycyjna nazwa ustalia si dla eskadry, pomimo przemianowania jej na 12-t wywiadowcz zajmuje w historii dziaa bojowych jedno z najzaszczytniejszych miejsc. Zorganizowana wzorowo, wyposaona, jak na wczesne czasy wspaniale, posiadajca kilku starych , dowiadczonych lotnikw z okresu wielkiej wojny, umiaa sobie wychowa mody personel. Dziki temu systemowi 12 Eskadra stanowia jednostk zwart, dokadn, i sumienn w pracy, o wielkiej inicjatywie bojowej i od pierwszej chwili pobytu na froncie zyskaa zaufanie i szacunek. Wikszo personelu latajcego do 1920 roku stanowili Wielkopolanie. Eskadra wykonaa 515 lotw bojowych w oglnej iloci 756 godzin przebytych w powietrzu nad nieprzyjacielem. 35. 2 Eskadra Wielkopolska Powstaa 14 lutego 1919 na awicy pod dowdztwem Tadeusza Grochowalskiego.Otrzymaa samoloty Halberstadt CLII i CLV oraz myliwski Albatros DIII. 36. Gotowo bojowa 2 kwietnia eskadra osiga gotowo bojow pod dowdztwemppor. pilota Edmunda Norwid Kudo i rozlokowuje si na lotniskuKlka pod Nowym Miastem. 37. Ofiarno Powstacw Na froncie wielkopolskim gin mierci lotnikasier.-pil. Durka i sier.-obs. Kruszona. Eskadra przeniesiona zostaje pod Kruszwic w obawie przed oczekiwan ofensyw na Pomorzu. Ta nie nastpuje. W zwizku ze szczupym stanem eskadr na froncie wschodnim 2-ga Eskadra zostaje przeniesiona na front Litewsko Biaoruski, transportem kolejowym do Modeczna, na lotnisko Choczewo. Po zajciu Miska przeleciaa na lotnisko Serebrjanka i std prowadzia wsparcie czogw w ataku na twierdz Bobrujsk.Po miesicznym postoju przechodzi wanie pod twierdz Bobrujsk gdzie wspiera 1 Wielkopolsk Dywizj Strzelcw, kolejn formacj ktra zoya danin krwi na otarzu niepodlegoci. 38. Czas na prac i na zabaw By w powstaczym yciu na froncie czas na prac i arty. 39. Bobrujsk i odwrt 2 Eskadra Wielkopolska zostaje w Bobrujsku przezbrojona na samoloty myliwskie Albatros DIII (Oeffag). Niestety brak obecnoci nieprzyjaciela nie daje im szansy wykaza si umiejtnociami myliwskimi. W trakcie odwrotu samoloty Eskadry wielokrotnie startujdo osony oddziaw wasnych, broni Miska a nastpnie uczestnicz w odwrocie poprzez lotniska Baranowicze,Hajnwka, Siedlce skd atakowali przeprawiajcych siprzez Bug bolszewikw. 40. Operacja Warszawska W trakcie operacji Warszawskiej Eskadra stacjonuje w Siekierkach prowadzc intensywne dziaania w rejonie Putusk, Nasielsk, Ciechanw. Po odbiciu Biaegostoku, przenosi si na lotnisko Dojlidy, nastpnie poprzez Grodno ostatecznie z pocztkiem padziernika lduj w Lidzie (obecnie Biaoru), gdzie zastaje j zawieszenie broni. 41. Podsumowanie wysiku bojowego Eskadra wykonaa 547 lotw bojowych w oglnej iloci 793 godzin przebytych w powietrzu nad nieprzyjacielem. 42. 3 Eskadra Wielkopolska 6 marca 1919 roku to pocztek historii 3 Eskadry. Cho zastosowano te same zasady to ta ostatnia z wywiadowczych eskadr wielkopolskich nie zdoaa ju skompletowa penego wyposaeniai musiaa si zadowoli pozostaymi samolotami i personelem. 43. Front Wielkopolski 4 czerwaca eskadra przechodzi pod dowdztwo ppk. Krzyczkowskiegoi przechodzi na lotnisko Gra pod Jarocinem. Tu bierze czynny udzia w walce na poudniowym odcinku frontu wielkopolskiego. Tu maj miejsce pierwsze straty samolotw, cho bez strat w personelu do niewoli trafiaj jednak por. pil. Lang i sier. obs. Kasprzak. 44. Front Poudniowy

Jak i inne jednostki lotnicze i 3 Eskadra Wielkopolska trafi ju wkrtce na front wschodni i tu zapisze najzacniejsze karty swej historii.

45. Na wschd W zwizku z powrotem 1-wszej Eskadry Wielkopolskiej 3-cia wyrusza na wschd. Pod dowdztwem por.pil. Jzefa Maczaka za lotnisko macierzyste obiera Stryj jednak jest to ju zbyt daleko za frontem, wic wkrtce przenosi si do Berenicy pod Tarnopolem. W zwizku z zakoczeniem dziaa w Maopolsce wschodniej Eskadra wraca pod Buk w Wielkopolsce. Wypoczynek trwa jednak krtko, ju 14 padziernika lotnicy wyruszaj ponownie na wschd tym razem na front Litewsko-Biaoruski, na lotnisko w odzinie. 46. Z yciorysu jednego Powstaca Sierant PilotWadysaw Bartkowiak Wadysaw Bartkowiak urodzi si13 czerwca roku 1900 w Nochowie powiat remski, z ojca Stanisawa i matki Antoniny z Olejniczakw. Szko powszechn, a potem mechaniczn ukoczy w Poznaniu. Od wczesnych lat zdradza wielkie zamiowanie do lotnictwa. Liczc 17 lat poszed w kierunku ziszczenia swych pragnie i wstpi do niemieckiej eskadry lotniczej w Poznaniu, gdzie pracowa w warsztacie eskadrowym do 1917 roku. Z kocem tego roku wysany zosta na front zachodni. 47. Sierant Pilot Wadysaw Bartkowiak W grudniu 1918 roku bierze czynny udzia w Powstaniu Wielkopolskim. Po zajciu awicy, jest jednym z pierwszych fachowcw w lotnictwie wielkopolskim. Z trzeciej eskadry lotniczej zostaje na wasn prob przydzielony do szkoy pilotw. Nadzwyczaj szybko i atwo przyswaja sobie sztuk pilotau, zdobywajc uznanie najwyszych wadz wojskowych Wielkopolski. Genera Dowbr-Municki obdarza go osobicie zotym zegarkiem jakonajlepszego pilota szkoy . Jesieni 1919 roku udaje si sierant pilot Bartkowiak z 14-t eskadr lotnicz na front bolszewicki.Dowdca eskadry wkrtce wydaje o nim nastpujc opini: Bardzo dzielny o brawurowej odwadze lotnik,kade zadanie wypenia z ca sumiennoci. 48. Bdc znakomitym mechanikiem nie potrzebuje niczyjej pomocy przy ldowaniu przymusowym. Sam usuwa defekt silnika i powraca na lotnisko eskadry, po uprzednim wykonaniu zada bojowych. Dwa razy lduje przymusowo midzy liniami polsko-bolszewickimi i za kadym razem udaje si mu naprawi silnik i w por wystartowa pomimo ognia nieprzyjaciela. Wykona ogromn ilo lotw bojowych, wielokrotnie atakujc ogniem piechot bolszewick z wysokoci kilkudziesiciu metrw. Specjalnie odznaczy si w okolicach stacji Sawnoje, gdzie widzc gotowe do lotu liczne samoloty nieprzyjacielskie, zniy si do wysokoci 300 metrw, umoliwiajc obserwatorowi dokadne sfotografowanie lotniska. Dnia 14 maja 1920 roku zgin od kul w bohaterskiej walce powietrznej z samolotem nieprzyjacielskim pod Borysowem, gdzie lotnicy sowieccy z honorami wojskowymi zoyli go na wieczny spoczynek, rzadki to by obraz w tym konflikcie. Za ofiarn, bohatersk prac dla Ojczyzny odznaczony orderemVirtuti MilitariiPolow Odznak Pilota . Sierant Pilot Wadysaw Bartkowiak 49. 50. Pogodniejsze chwile Byy pogodniejsze chwile do Polskich szeregw docza Pilot Ludwik Abakanowicz wraz ze swym Neuportem... 51. 4-ta Wielkopolska Eskadra Bojowa

25maja 1919 roku przystpiono do formowania eskadry o charakterze myliwskim. Jej pierwszym dowdc zosta por. pilot Jerzy Dziembowski. Podobnie jak 3 eskadra, w zwizku z uprzednim przekazaniem sprztu na potrzeby innych eskadr 4-ta rwnie napotkaa na pewne problemy sprztowe. 52. Uzbrojon j zatem w pozostae samoloty 3 typw Fokker D VII, Fokker EV i Albatros DIII.

Lato, powicili piloci na szkolenie w lotach grupowych i walce powietrznej niestety nie obyo si bez strat mierci lotnika zgin ppor. Szczepaski. 53. Spady czy Fokkery

Jednostka czekaa na uzupenienie, ktrym w pierwszej kolejnoci byy zakupione we Francji Spady, a nastpnie z nastaniem wiosny 1920 roku Fokkery D VII. Przez cay czas eskadra pozostawaa w odwodzie Naczelnego Dowdztwa.

Spad nad Poznaniem Fokker DVII w barwach 4-tej Eskadry Wielkopolskiej 54. Na front

W kwietniu 1920 Eskadra otrzymuje przewyszajce Spady Fokkery i w kwietniu wyrusza na front stacjonuje pod Wapniark na Podolu, dociera tam dopiero 16 maja. 55. W zwizku z brakiem samolotw nieprzyjaciela sia Eskadry wykorzystywana jest w sposb nietypowy jako eskadra bombardujca wykorzystano przy tym szkolnego Albatrosa BII.

56. Sukcesy jednostki

Naley tu wspomnie o odciciu 2 sprawnych pocigw pancernych i zniszczeniu kolejnego przy bombardowaniu stacji Malowannaja. 57. Piloci Eskadry skutecznie zbombardowali a nastpnie uniemoliwili napraw torw i tym samym uwizili pocigi nieprzyjaciela.

58. Przeciw Budionnemu

Po postojachw Poskirowie i Derani Eskadra wycofuje si przed nacierajcymi bolszewikami do Berezowicy a nastpnie 13 lipca do Lwowa.

Tu Eskadra zdobywa najcenniejsze laury. Kawaleria Budionnego, jednego z najzdolniejszych sowieckich generaw, atakuje Brody. 59. Jest to wic czas wytonej pracy Eskadry z kulminacj w dniach 15-19 sierpnia gdy broni Lwowa. 60. Jedynie 16-17 sierpnia piloci wykonuj 26 lotw szturmowych w samolotach nie posiadajcychopancerzenia.

61. Twrczy i zwariowani Bez patosu, jak wszyscy modzi ludzie lubili si bawi, artowa wykazujc si umiejtnociami i twrczym rozwizywaniem problemw dostosowali swoje myliwskie Fokkery do dziaa bombowych... 62. Zawzito

Przez cay czas obrony Lwowa eskadra atakuje wojska Budionnego, czsto bdc jedyn jednostk stojc przeciw kawalerii. 63. Ppor. Antoni Bartkowiak, brat wspomnianego Wadysawa Bartkowiaka, chcc jak najszybciej przekaza wyniki rozpoznania przypadkiem lduje w ssiedztwie kawalerii...ale nieprzyjaciela... 64. Jedynie byskawiczna reakcja go ratuje. Nie tylko wystartowa, ale zaraz pniej, zaatakowa wrog formacj z karabinw maszynowych. 65. W lotach na niskim puapie straty w ludziach i sprzcie s niemae umiera od ran kawaler Virtuti Militari sier. pilot Rozmiarek, por. Hendricksowi udaje si wyldowa midzy liniami i cudem unikn niewoli. Ppor. Lewandowski dociga do swoich linii...

66. Tradycja kontynuowana Wysiek bojowy 4 Eskadry Wielkopolskiej to 277 lotw w czasie 346 godzin nad terenem zajtym przez nieprzyjaciela. Po wojnie przeniesiona najpierw do Ostrowa Wielkopolskiego a nastpnie do Poznania, gdzie wesza w skad 3 Puku Lotniczego. Latajcy na F16 piloci z bazy w Krzesinach s rwnie kontynuatorami tej tradycji. 67. 21 Eskadra Niszczycielska Plan rozbudowy Lotnictwa Wielkopolskiego zakada utworzenie 5 eskadr. W zwizku z przejciem caoci si lotniczych pod dowdztwo Naczelnego Wodza pita z eskadr nie ma szansy otrzyma nazwy Eskadry Wielkopolskiej. Pomys doczeka si realizacji dopiero na wiosn 1920 roku gdy wczesny dowdca wyszej szkoy pilotw Ludomi Rayski zapozna si ze stanem samolotw. 15 kwietnia pomys uzyskuje aprobat a ju 30 kwietnia eskadra wyrusza na front. 68. Jedyna niszczycielska Eskadra bya jedyna niszczycielsk (bombow) eskadr w wczesnym lotnictwie polskim. Do boju wyrusza wyposaona w 7 samolotw 6 A.E.G. C IV i jedn Gotha. Dziaania bojowe rozpoczyna 15 maja. Jednostka staje si odpowiedzialna za dalekie rozpoznanie. W poczeniu z 4 Eskadr Wielkopolsk uczestniczy w akcji przeciw sowieckim pocigom pancernym. Razem z eskadr kociuszkowsk uczestniczy w walkach z kawaleri Budionnego. Tu pojawiaj si straty gin w jednej wyprawie ppor. Stanisaw Skaryski i Amerykanin kpt. obs. Kelly. Straty sprztu i zag sprawiaj e eskadra prowadzi jedynie dziaania rozpoznawcze na rzecz wspomnianej eskadry kociuszkowskiej. Braki sprztu i choroby powoduj wycofanie jednostki z frontu jako rezerwy do Dblina. Wojn koczy znw jako jednostka dalekiego rozpoznania. 69. Podsumowanie Jeeli prawd jest teza, przedstawiona midzy innymi przez Bogusawa Wooszaskiego, e sukces Marszaka Jzefa Pisudskiego, by dzieem nie samego Cudu nad Wis ale rwnie osigniciem polskich pilotw eskadr wywiadowczych i myliwskich, siejcych zamt w szeregach wroga i dostarczajcych wyczerpujcych informacji o ruchach wojsk, oraz sub wywiadu i dekryptau, to udzia Wielkopolan w tym wydarzeniu by znaczcy. 70. Zaplecze Poznaska zdobycz wojenna, wraz z pomysowocii przedsibiorczoci mieszkacw Wielkopolski skutecznie wspara powstanie Lotnictwa Polskiego. 71. Wkad w sukcesy innych Dziki sukcesom Powstacw Wielkopolskich mogy mie miejsce sukcesy pilotw innych regionw. Fokker E.V 185/18 jednopat myliwski konstrukcji niemieckiej w typowym dla tego typu samolotu malowaniu z oznaczeniem osobistym. Kadub i usterzenie kryte ptnem deseniowym czterobarwnym, pat i wszystkie czci metalowe pomalowane na zielono.Samolot ten dostarczono z Poznania dla obrocw Lwowa. Lata na nim por. pil. Stefan Stec autor pierwszego zestrzelenia w historii Lotnictwa Polskiego. 72. Udzia si wielkopolskich (stan na koniec roku 1919) Warto przeanalizowa udzia si wielkopolskich w strukturze formacji lotniczych uwzgldniajc, e sprzt czci formacji z innych regionw zdobyto na awicy. 73. Wkad lotnikw w statystyce Jednostka Ilo lotw Ilo godzin nad terytorium nieprzyjaciela 1 Eskadra Wielkopolska 515 756 2 Eskadra Wielkopolska 547 793 3 Eskadra Wielkopolska 191 353 4 Eskadra Wielkopolska 277 346 21 Eskadra Niszczycielska 117 270 suma 1647 2518 74. Opinie nieprzyjaci W opinii J.W. Siergiejewa, dowdcy grupy pnocnej wojsk bolszewickich od maja 1920 r., pozna czycy nale eli do najlepszych oddziaw Wojska Polskiego, zachowuj c zdolno do walki w najbardziej krytycznych momentach dziaa bojowych.Wedug J.E. Kakurina i W.A.Melikowa z najlepszej strony pod wzgl dem uporczywo ci i zdolno ci bojowej reprezentoway si dywizje pozna skie, za nimi siy hallerowskie. W Powstaniu Wielkopolskim i na linii rozejmowej polego okoo 2000 powsta cw i onierzy, okoo 6000 na froncie wschodnim. Moe lotnikw byo wrd nich niewielu, a jednak ich wkad w Polsk nie moe pozosta niedoceniony. [']['][']['][']['][']['][']['][']['][']['][']['][']['][']['][']['][']['] 75. Bibliografia

Ku Czci Polegych Lotnikw praca zbiorowa Warszawa 1933 76. 1. Wielkopolska Eskadra Lotnicza, w Aero ukasz ydba,08 Padziernik 2008 77. Nasza Wielkopolska nawww.nasza-wielkopolska.plLuty 2008 78. Lucjan Fac,LUDOMI ANTONI RAYSKI W WOJNIEPOLSKO-SOWIECKIEJ 1919.1920 79. Grzegorz Grzekowiak, W OGNIU WALK O NIEPODLEGO POLSKI 1918 1919

http://tomaszjkowalski.republika.pl 80. http://pl.youtube.com/watch?v=1XPHXc-UW4YOdcinki 1-6 81. http://en.wikipedia.org/wiki/Ignacy_Jan_Paderewski 82. http://opisybroni.republika.pl/maxim.html 83. Gazeta Wyborcza, Wiktor Pniewski, Nestor Polskiego LotnictwaDzia Wspomnienie, sierpie 2008 84. http://www.31blot.mil.pl/31blot.php

85. Koniec

Dzikuj za uwag