EVREN VE YER, YER’İN TEMEL

ÖZELLİKLERİ

EVREN VE YER’İN KONUMU

GENEL BİLGİLER

Bugün ortaya konulan görüşler, birer kuram düzeyindedir. Bu bölümde Evren’in oluşumu,

boyutları, çeşitli galaksilerin varlığı, içinde Güneş Sistemi’nin de yer aldığı Samanyolu Galaksisi,

Güneş Sistemi’nin temel özellikleri, Yer’in Güneş Sistemi içindeki yeri ve konumu, dolayısıyla Yer’in

ve insanın Evren’deki durumu varsayımlar ışığında öz olarak sunulacaktır.

Bu sunu Prof.Dr. Ali Yılmaz’dan alınmıştır

EVREN

• Gözle görebildiğimiz yada teleskoplarla

gözetleyebildiğimiz yıldızlar, Samanyolu

dediğimiz bir gökadayı (galaksiyi)

oluştururlar. İçinde bulunduğumuz gökada

dışında da evrende milyarlarca gökada

olduğu kabul edilir ve bugünkü

teleskoplarla milyonlarca gökadayı

gözetlemek de mümkündür.

Dünyadan 28 milyon ışık yılı uzakta bulunan

Sombrero Gökadası görülüyor

(http://www.haylazturk.com/fotografcilik/29466-

uzayınderinlikleri.html.tr).

Evrenin oluşumu

• A.G. Lemaitre’ nin kuramına göre Büyük Patlama

olarak tanımlanan bu kuram kabul edildiğinde

kendince inandırıcı bir evrimsel süreci de başlatmış

oluruz.

• Örneğin Büyük Patlama’nın nasıl ve niçin olduğu

başlı başına bir sorundur. Asıl sorun ise bu kuramın

yerini alabilecek yeni bir kuramı geliştirmenin

güçlüğüdür.

İlk kuram ‘sürekli bir evrimi’ öngörür.

• İkinci kurama (T. Gold, H. Bondi ve F. Hoyle)

göre ise, evren ezeli ve ebedidir. Çok sayıda

olan gökadalar uzayda yada evrende hep aynı

kalmaktadır.

• Gökadalar birbirlerinden uzaklaşmalarına

rağmen, uzayın büyüyen hacmi, yeniden

oluşan gökadalarla denge kurmaktadır. Bu

kuram ‘sürekli bir hali’ öngörür.

Gökadamız (Galaksimiz) – Samanyolu

• Samanyolu yıldızlarının dağılımını Dünya üzerinden

bakarak ayrıntılı olarak incelemek güçtür. Ancak 1,5

milyon ışık yılı kadar bir uzaklıktan gökadamıza

bakılacak olursa, o da komşu gökadalar gibi

görünecektir. Güneş sistemimiz, bu gökada içinde

küçük bir nokta gibi ve disk şeklindeki galaksinin

merkezinden 30 bin ışık yılı uzaklıkta olup, diskin

ekvator düzleminde bulunur.

Samanyolu galaksisinin yaklaşık olarak görünümü ve bunun içinde yer alan Güneş Sistemi ve yıldız kümeleri.

Samanyolu galaksisinin disk şeklinde şematik kesiti

Ülkemizde çıplak gözle görülebilen takımyıldızlar ve onların adları

GÜNEŞ SİSTEMİ

• MÖ 3. yy' da Aristo, dünyamızın da içinde bulunduğu

gezegenlerin güneş etrafında dolandıklarını, Yer’in kendi

ekseni etrafında dönerek gece ve gündüzü meydana

getirdiğini ilk kez açıklamıştır.

• 1500'lü yıllarda Kopernik ve Kepler gezegenlerin

yörüngelerini inceleyerek, yörüngelerin bir elips biçiminde

olduğunu ortaya koymuşlardır.

• 1600 yıllarında, teleskopun yapımından sonra Galile, Güneş

Sistemi’nin birçok özelliklerini, Ay üzerindeki dağları,

gezegenlerin uydularını ve güneş lekelerini keşfetmiştir.

Güneş’in zonları ve bazı unsurları

Güneş Sistemi’nde yer alan gezegenler

• Bugünkü bilgilerimize göre Güneş ve onun çekim etkisi

altında bulunan ve etrafında dolanan 9 gezegen, 31 uydu

(ay), 30 bin asteroit (küçük gezegenler), kimi kuyruklu

yıldızlar ve sayısız meteorlar Güneş Sistemi’ni meydana

getirirler.

• Güneş Sistemi’ni oluşturan gezegenler, Güneş’e

yakınlıklarına göre sıra ile Merkür, Venüs, Yer, Mars,

Asteroit kuşağı, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün ve

Plüton biçiminde sıralanır.

Güneş sistemi (Pres ve Siever, 1974).

Kuyruklu yıldızlar ve meteoritler

• Kimi zaman Güneş Sistemi’ne giren üyelerden biri de

kuyruklu yıldızlardır. Bunlar, kendilerine özgü yörüngeler üzerinde ve kısa periyotlarla Güneş etrafında dolanırlar. Ancak kimi zaman Güneş ile Yer arasından geçerken çıplak gözle izlenebilen kuyruklu yıldızların en bilineni Halley-kuyruklu yıldızıdır.

• Meteoritler ise, uzaydan yeryüzüne düşen katı haldeki gök cisimleridir. Atmosferden geçerken, yeryüzüne düşmeyen akkor halindeki parlak cisimlere ise Meteor adı verilir. Bunlar çoğu kez “meteor yağmuru” biçiminde görünür ve meteorların kuyruklu yıldızlarla ilişkileri olduğu sanılır. Meteoritler, esas olarak silikat minerallerinden ve az miktarda demir-nikel’den oluşurlar.

• AY

• Gökyüzüne bakıldığında, Güneş’ten sonra en

çok insanların dikkatini çeken gökcismi

Ay’dır.

• Ay, Dünya’nın biricik uydusudur.

• Dünya çevresinde, elips şeklinde bir yörünge

üzerinde dolaşan ay, saatte ortalama 3681 km

(saniyede 1023 m) hızla 27.3 günde bir

yörüngedeki dolanımını tamamlar.

Ay’ın evreleri

AY’ ın bazı özellikleri

• Ay’ın yarıçapı 1738 km’dir. Bu da Yer yarıçapının ¼’ü kadardır. Ayın yoğunluğu 3.34 gr/cm3, çekim ivmesi ise yerin 1/6’sı kadardır.

• Ay’ın atmosferi yoktur. Ayın koyu renkli görülen bölgelerine Latince mare yani deniz adı verilir.

• Piroksen, plajiyoklas ve opak minerallerden yapılı magmatik kayalar, Ay’ın bileşimini oluşturmaktadır. Bu kayaların başlıca oksitleri SiO2, FeO, Al2O3, CaO, TiO2, MgO ile temsil edilmektedir. Bu açıdan Ay’ın bileşimi ile yerin bileşimi büyük ölçüde benzerdir.