гэж юу вэ? • Дэлхийн бөмбөрцгийн чулуун мандал

тектоникийн хавтан хэмээгддэг томоохон тавцангуудаас бүрддэг ба эдгээр тавцангууд дэлхийн хэвлийд болж буй урвалын нөлөөнд хөдөлгөөнд орсноор газар хөдөлдөг байна. Газар хөдлөлтийн дотоод голомт дахь хүчтэй хөдөлгөөн чулуун мандалыг задалснаар доргилт үүсч, чичирхийллийн долгион байдлаар тал тал тийш тархдаг аж.

Хавтангийн хөдөлгөөн

Эх газрын хагарлын онол

USGS http://pubs.usgs.gov/publications/text/historical.html#anchor9556836

Хавтангийн бүтэц•なぜマントルが対流するか•上の塊がプレート

8cm/年

3-7cm/年

日本列島周辺プレートЖишээ: Япон Улсын ойр орчмын хавтангийн хөдөлгөөн

3-7cм/жилд

8см/жилд

Газар хөдлөлтийн механизм

Доогуур шилжин орох

Хүчтэй татагдах Буцаж тавигдах

Магнитуд ба Эрчим

Эрчим Бага Их

Газар хөдлөлт

Газар хөдлөлтийн энерги

Магнитуд

Магнитуд (ватт)

Эрчим(гэрлийн тодрол)

• Дэлхийн газрын гадарга бол зуухан дээр тавьсан данхтай цай шиг юм. Их халбал буцлаад тэлж, дэвэрдэг.

Шинжлэх ухааны академийн Одон орон, геофизикийн судалгааны төвийн газар хөдлөлтийн судлаач Д.Мөнхөө, Үнэн сонин, 2010 оны 1-р сарын 15

• Хамгийн сайн багж техник 2 минутын өмнө мэдэрдэг. Эрдэмтэд таамаг дэвшүүлнэ үү гэхээс биш 2011 оны 4-р сарын 4-ны 15:00 цагт газар хөдөлнө гэж баттай хэлж чадахгүй.

• Тиймээс улс орон, байгуулга, гэр бүл, хувь хүн бүр бэлтгэлтэй байх

• Газар хөдлөлийн хүчийг яаж үнэлдэг вэ?

Магнитуд ??? Балл ???

• Магнитуд нь газар хөдлөлийн хүчийг газар хөдлөлт бүртгэх багажинд бичигдсэн голомтын хүч бөгөөд тоон үзүүлэлт юм.

• Балл гэдэг нь тухайн газар хөдлөлт хүрээлэн буй орчин ба хүмүүст хэрхэн мэдэгдсэнээр тодорхойлогдох доргилтын хүчийг илэрхийлж байгаа хэмжигдхүүн юм.

Хàðüöóóëñàí ¿íäýñëýë Áàëë Ìàãíèòóд ДАВТАМЖ

-Ǻâõºí áàãàæ ìýäýðíý I <3.4 Өдөрт 8,000 орчим

-Çàðèì õ¿í ìýäýðíý II-III 3.5-4.2 Хоногт 1,000 орчим

-Îëîí õ¿í ìýäýðíý IY 4.3-4.8 Жилд 49,000 орчим

-Á¿ãä ìýäýðíý Y 4.9-5.4 Жилд 6,200 орчим

-Áàðèëãàä áàãà çýðýã ýâäðýë ¿¿ñíý

YI-YII 5.5-6.1 Жилд 800 орчим

-Áàðèëãàä íèëýýä õýìæýýíèé ýâäðýë ¿¿ñíý

YIII-IX 6.2-6.9 Жилд 120 орчим

-Ìàø èõ õýìæýýíèé ýâäðýë áàðèëãàä ¿¿ñíý

X 7-7.3 Жилд 18 орчим

-Èõýíõ áàðèëãóóä íóðíà XI-XII 7.4-7.9 Жилд 1 орчим

Маш хүчтэй. Хэдэн мянган километрийн радиуст их хэмжээний хохирол учруулна.

XII 9.0-9.9 Хорин жилд 1

10.0+Асар хүчтэй. XII 10.0+ Бүртгэгдэж байгаагүй

1900 оноос хойш буюу өнгөрсөн зуунд дэлхий дахиныг донсолгосон хамгийн аймшигтай 10 газар хөдлөлт

№ Хаана Хэдэн онд Магнитуд Нас барсан хүний тоо

1 Хятадын Таншань мужид 1976.7.27 7.5 255.000

2 Хойд Суматрын баруун эрэг 2004.12.26 9.1 227.898

3 Гаити улсад 2010.1.12 7 222.521

4 Хятадын Хайюаньд 1920.12.16 7.8 200.000

5 Японы Кванто мужид 1923.12.1 7.9 142.800

6 Туркменистаны Ашхабат 1948.12.5 7.3 110.000

7 Хятадын Сычуань мужид 2008.5.12 7.9 87.000

8 Пакистаны хойд нутагт 2005.12.8 7.8 86.000

9 Италийн Мессинад 1908.12.12 7.2 72.000

10 Перу улсын Чимботе хотноо 1970.5.31 7.9 70.000

2011.05.02 байдлаар дэлхий дээр бүртгэгдсэн газар хөдлөлт

Magnitude 6.9 SOLOMON ISLANDS April 23, 2011Magnitude 6.6 EASTERN HONSHU, JAPAN April 11, 2011Magnitude 7.1 NEAR THE EAST COAST OF HONSHU, JAPAN April 07, 2011Magnitude 6.5 VERACRUZ, MEXICO April 07, 2011Magnitude 6.7 SOUTH OF JAVA, INDONESIA April 03, 2011Magnitude 6.8 MYANMAR March 24, 2011Magnitude 6.6 OFF THE EAST COAST OF HONSHU, JAPAN March 22, 2011Magnitude 6.3 VANUATU March 17, 2011Magnitude 9.0 NEAR THE EAST COAST OF HONSHU, JAPAN March 11, 2011Magnitude 5.4 MYANMAR-CHINA BORDER REGION March 10, 2011Magnitude 6.5 NEW BRITAIN REGION, PAPUA NEW GUINEA March 09, 2011Magnitude 7.2 NEAR THE EAST COAST OF HONSHU, JAPAN March 09, 2011Magnitude 6.6 SOLOMON ISLANDS March 07, 2011Magnitude 6.5 SOUTH SANDWICH ISLANDS REGION March 06, 2011Magnitude 4.7 ARKANSAS February 28, 2011Magnitude 6.1 SOUTH ISLAND OF NEW ZEALAND February 21, 2011Magnitude 4.1 ARKANSAS February 18, 2011Magnitude 6.6 OFFSHORE MAULE, CHILE February 14, 2011Magnitude 6.8 OFFSHORE BIO-BIO, CHILE February 11, 2011Magnitude 6.5 CELEBES SEA February 10, 2011Magnitude 7.2 SOUTHWESTERN PAKISTAN January 18, 2011Magnitude 7.0 LOYALTY ISLANDS January 13, 2011Magnitude 6.6 VANUATU January 09, 2011Magnitude 4.1 NORTHERN CALIFORNIA January 08, 2011Magnitude 7.1 ARAUCANIA, CHILE January 02, 2011Magnitude 7.0 SANTIAGO DEL ESTERO, ARGENTINA January 01, 2011

Улсын нэр Огноо Магнутуд

Нас барсан хүн

Ãаитид 2010.1.12 7.0 220.000

Чили 2010.2.27 8.8 300

Энэтхэг-ЕвроАзийн хавтангуудын харилцан үйлчлэл

Төв Азийн түлхэлтийн

идэвхи

Монгол орны газар хөдлөлтийн идэвхжилтэд нөлөөлөх гол хүчин зүйл нь Энэтхэгийн хавтан бөгөөд нөгөө талаас Байгаль нуурын рифтийн таталцал Энэтхэгийн хавтан Ази тивийг 50 гаруй сая жилийн өмнө мөргөсөн, жилд 5 см /GPS-ийн хэмжилтээр тогтоогдсон/ хурдтайгаар хойш шахаж байдаг.

2. Монгол орны газар хөдлөлтийн өнөөгийн байдал

Ази тивийн чичирхийллийн аюулын мужлал

2. Монгол орны газар хөдлөлтийн өнөөгийн байдал

Монгол орны газар хөдлөлтийн ерөнхий мужлалын зураглал

Монгол орны газар хөдлөлтийн чичирхийллийн идэвхжилтийн зураглал

Баян-Өлгий, Сагсай 2003.5.7 M=5.7

Говь-Алтай 2003.9.27 М=7.3

Монгол орны нутагт тохиолдсон хүчтэй газар хөдлөлт /1900-2000/

• Улаанбаатар хотыг газрын хөрсний хэв шинжээр нь авч үзвэл газар хөдлөлтийн өндөр эрсдэлтэй газарт тооцогдоно. Мөн өндөр нарийвчлалтай сансрын зураг, хээрийн ажлын судалгаагаар Улаанбаатар хот орчмын 200 км дахь хүрээнд хэд хэдэн шулуун ан цав тогтоогдсон учир болзошгүй газар хөдлөлтийн голомтууд болж болох бөгөөд зарим нь M>7.5 хүртэлх хүчтэй газар хөдлөлт болох магадлалтай гэж үздэг.

• Сүүлийн 50 жилд болсон Улаанбаатар хотын оршин суугчид мэдэрсэн хүчтэй газар хөдлөлтүүд:

• 1957 онд 650 км зайд орших Говь-Алтайн нурууны Их Богдод болсон M>8

• 1967 онд Булган аймгийн Могодын M>7 /300 км/ • 1979 онд Сэлэнгэ аймгийн Бүтээлийн нурууны M>6 /280 км/ • 1998 онд Дундговь аймгийн Дэрэнгийн M>6 /180 км/ • 2005 онд Төв аймгийн Зүрх ууланд M>5 • 2006 онд Сэлэнгэ аймгийн Цагааннуур сум Бүтээлийн нуруунд M>5.2 • 2006 онд Өвөрхангай аймгийн Арц Богд уул M>5.9 • 2006 онд Говь-Алтай аймгийн Гичгэний нуруу M>6.6 • 2008 онд Байгаль нуурийн орчим M>6.1 /463 км/ • 2010 онд Дундговь аймгийн Дэлгэрцогт сум M>5.6 • 2011 онд ОХУ-ын Буриад улсын нутагт М>6.6• Улаанбаатар хотын Сонгино амралт, Сонсголон, Эмээлт орчмын газарт 2007 онд 423 удаагийн

чичирхийлэл мэдрэгдсэн.

April 15, 2023 29

Улаанбаатар хот орчимын Газар хөдлөлтийн идэвхжил

Он Сар Өдөр Магнитуд Байршил1 2011 01 04 3.95 Чуйн2 2011 02 10 5.84 Тува3 2011 02 18 3.48 Өмнөговь Хүрмэн

4 2011 02 18 3.75 Баян-Өлгий Цагааннуур

5 2011 02 20 4.09 Чита6 2011 02 23 5.2 Говь-Алтай7 2011 02 25 3.8 Хэнтий8 2011 03 15 3.7 Улаанүд9 2011 03 23 3.78 Дэлгэрэх10 2011 03 23 3.5 Дэлгэрэх11 2011 03 25 3.6 Дэлгэрэх12 2011 03 29 3.9 Бүсийн гол13 2011 04 14 5.1 Баянхонгор Баянцагаан14 2011 04 16 5.0 Баянцагаан15 2011 04 18 3.7 Булган, Тэшиг

Улаанбаатарын цагаар 2011 оны 08 сарын 29-ны өдрийн 07 цаг 58 минутад Өмнөговь

аймгийн Ханхонгор сумаас хойд зүгт 25 км-ийн зайд магнитуд нь M=4.8-тэй газар хөдлөлт

боллоо. Газар хөдөлтийн байрлал өргөрөг 44.00 уртраг 104.53.

Улаанбаатарын цагаар 2011 оны 08 сарын 27-ны өдрийн 18 цаг 29 минутад Өмнөговь аймгийн Ханхонгор сумаас зүүн хойд зүгт 28 км-ийн зайд магнитуд нь M=5.8-тэй газар хөдлөлт боллоо. Газар хөдөлтийн байрлал өргөрөг 44.01 уртраг 104.62.

• Улаанбаатар хотын хэмжээнд ямар ч тэсвэргүй, 6-7 баллын газар хөдлөлтөд хамгийн түрүүнд нурах 263 барилга байгаа нь тогтоогдсон. Ихэнх нь 1950, 1960-аад оны үеийн орон сууцны барилгууд. Тоосгоор хийгдсэн хийц загвар нь бат бөх мэт боловч суурийг нь газар хөдлөлтийн чичирхийлэлд тооцож хийгээгүй. Энэ 263 барилгаас Сонгинохайрхан дүүрэгт 19, Хан-Уулд 69, Баянзүрх дүүрэгт 25, Баянголд 29, Чингэлтэйд 54, Сүхбаатарт 65 барилга байна.

Нийслэлийн Онцгой байдлын газрын нэгдүгээр орлогч, дээд ахмад Ч.Намсрайжав, Улаанбаатар Таймс сонин, 2010 оны 3-р сарын 10

Муугаар бодоход есөн баллын газар хөдлөлт болоход хотын барилгын 95 хувь нь нурна. Найман баллын газар хөдлөлт болвол [гэмтэл] 70 гаруй хувьтай [байна] гэсэн тооцоо бий.

Нийслэлийн Засаг даргын орлогч Б.Мөнхбаатар, Нийгмийн толь сонин, 2010 оны 2-р сарын 23

Зузаан сэвсгэр хөрс, налуу газар барьсан барилгуудад газар хөдлөлт илүү мэдрэгддэг. Сүүлийн үед баригдаж байгаа байшингууд Туул голын сэвсгэр зузаан хөрсөн дээр, Зайсанд баригдаж байна шүү дээ. Ийм тохиолдолд дүрмээрээ [газар хөдлөлтийн] бодит хүчин дээр нэг баллыг нэмдэг юм. Өөрөөр хэлбэл тэнд ирж байгаа сигнал[д] хоёр дахин хүчтэй хурдатгал ажиглагдана гэсэн үг. Мөн гүний ус ойрхон байх тусам хүчтэй мэдрэгддэг учир нэг балл нэмж тооцдог.Одон орон, геофизикийн судалгааны төвийн Судалгаа арга зүйн багийн ахлагч Ц.Батсайхан, Улаанбаатар таймс сонин, 2010 оны 1-р сарын 12

Ховд аймагт 2011.07.05 16 цагт 8 баллын газар хөдлөлт болж байна энэ үед та:

• Гэртээ • Ажил дээрээ• Гадаа гудамжинд

Хувь хүний гэр бүлийн бэлэн

байдал

Сандарч тэвдэхгүй байх

Өрөө тасалгаанд эд зүйлс дээрээс унахааргүй бэхлэх

Бэлтгэлтэй байхОслын төлөвлгөө боловсруулах

Орон сууц сонгохдоо чанар, хөрсний судалгаа хийгдсэн эсэхийг шалгах

Толгойгоо хамгаалах Шилэн хана, толь,

цонх зэргээс хол байх

Цахилгаан шат хэргэлэхгүй байх

Өндөр хүчдлийн шугам, байгууламжаас холдох

Хад чулуу нурж ирэх тул уулын налуу хэсгээс холдох

Голын эргээс холдох

Аюулгүй газар байгаа бол Замаас гарч зогсох аюул өнгөртөл гарахгүй байх

Гүүр түнел зэргээс холдох

Аюул ихтэй газар байгаа бол машинаа унтрааж түлхүүр нь үлдээн явах

Бэртэж гэмтсэн эсэхээ шалгах, бэртсэн хүн байвал анхны тусламж үзүүлэх

Нуранганд дарагдсан бол нүд, ам, хамарыг тоос шорооноос хамгаалан дуу авиа гаргах

Шаардлагатай бол анханы тусламжийн цүнх бусад нэн шаардлагатай зүйлс бэлтгэн зааварын дагуу аюулгүй газарлуу явах.

Томоохон газар хөдлөлтийн дараа дахин чичирхийлэл мэдрэгдэх тул их нурсан байгууламжаас холдох

Цахилгаан, хий, ус зэрэг хор хөнөөлийг нэмэгдүүлж болох зүйлсийг хаах

Хэрэв та багш, болoн олон хүн удирддаг бол хүмүүсийг аюулгүй газраас хэрхэг бие авч явах гарах гарцаа ямар зохион байгуултаар гарахыг зааж удирдах.

Байгуулга хамт олны

бэлэн байдал

Алхам

Газар хөдлөлтийн аюулгүй байдлыг хангах 7 алхам

Болзошгүй аюулыг илрүүлэх

Бэлэн байдлын төлөвлөгөө боловсруулах

Шаардлагатай зүйлсийг бэлтгэх

Болзошгүй аюулыг үнэлэх, арга хэмжээ авах

Байшин, сууцаа бэхжүүлэх

Өөрийгөө хамгаалах

Хохиролыг тооцох

Төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх

Газар хөдлөлтийн аюул

3. Газар хөдлөлтийн үеийн аюулгүй ажиллагаа

• Нэг дүгээр үе шат: Боломжит аюулыг тодорхойлох

• Хоёрдугаар үе шат: Гамшгийн үед хэрэглэх төлөвлөгөөг гаргах

• Гуравдугаар үе шат: Гамшгийн үед хэрэглэх анхны тусламжийн зүйлүүдийг бэлтгэх

Дөрөвдүгээр үе шат: Байгууллагынхаа байрлаж байгаа барилгын боломжит сул эмзэг талыг тодорхойлж түүнийгээ засах арга хэмжээг авч эхлэх

Тавдугаар үе шат: Газар хөдлөлтийн чичиргээний үед өөрийгөө болон ажилчидаа хамгаалах – СУУХ, НУУГДАХ, ТЭСВЭРТЭЙ ХҮЛЭЭХ,

Зургаадугаар үе шат: Газар хөдлөлтийн дараа осол гэмтэл болон хохирлоо тооцох Долоодугаар үе шат: Одоо аюулыг давж гарсан бол гамшигт зориулсан төлөвлөгөөгөө үргэлжлүүлэн дагаж мөрдөх

Анхаарал тавьсанд баярлалаа