1

Een groene kijk Een groene kijk op sociale zekerheid op sociale zekerheid & op sociale uitdagingen* & op sociale uitdagingen*

Vorming Groene Vorming Groene Academie/OikosAcademie/Oikos

Dirk Holemans – coördinator Oikos

* Op basis van presentatie van Dirk Geldof

2

1.1. Historiek sociale zekerheid: Historiek sociale zekerheid: anderhalve eeuw sociale strijdanderhalve eeuw sociale strijd

Van ‘Proletariërs aller landen’ ◦ tot Rerum Novarum en Daens

Van ‘sparen voor de begrafenis’ ◦ tot het Sociaal pact van 1944

Van vrijwillige lokale initiatieven ◦ naar een verplicht collectief stelsel

Van afgedwongen sociale rechten ◦ tot pacificatie-instrument tegen revolutie

Van de crisis van de jaren ’30 ◦ naar de naoorlogse welvaartsstaat

Van “Burgerlijke Godshuizen” en “Burelen van Weldadigheid” over ‘Commissie Openbare Onderstand’ ◦ tot de huidige OCMW’s

3

De klassieke sociale zekerheid De klassieke sociale zekerheid bevat zeven takken:bevat zeven takken:

1. rust- en overlevingspensioenen;2. werkloosheid;3. arbeidsongevallenverzekering;4. beroepsziekteverzekering;5. gezinsbijslag;6. verplichte verzekering voor

genees-kundige verzorging en uitkeringen;

7. jaarlijkse vakantie.

4

En een vangnet voor wie door En een vangnet voor wie door de mazen van de SZ valt:de mazen van de SZ valt:

sociale bijstand” of “de residuaire regelingen”◦OCMW-Wet (1976) Art. 1 Elke

inwoner van gemeente recht op waardig bestaan: meer dan alleen financiële steun (en toen nog geen sprake van leefloon

◦inkomensgarantie voor ouderen◦tegemoetkomingen aan

gehandicapten

5

Tee principes aan basis van Sociale Tee principes aan basis van Sociale Zekerheid Zekerheid

1. Verzekeringsprincipe- gekoppeld aan arbeid (risico’s)- gekoppeld aan loon (min/max.grens)

Voorbeelden : werkloosheidsuitkering, pensioen, ziekte- en invaliditeitsverzekering, kinderbijslag Waarborgen van verworven levensstandaard

2. Solidariteitsprincipe- aanvullende uitkeringen- residuele stelsels: leefloon, IGO, kinderbijslag Garanderen van minimuminkomen

6

Twee types van SZ-uitkeringen Twee types van SZ-uitkeringen 1. Vervangingsinkomens• arbeidsgebonden

• arbeidsrisico’s opvangen• vb. werkloosheid, beroepsziekten,

arbeidsongevallen, pensioen• loongekoppeld

• waarborg verworven levensstandaard• binnen min. en max.-grenzen

2. Inkomensaanvullende uitkeringen2. Inkomensaanvullende uitkeringen

• persoonsgebonden• vb. kinderbijslag, ziekteverzekering

7

Sociale zekerheid en sociale bijstand

Sociale Zekerheid Sociale Bijstandoverlegeconomie sociaal beleidcollectief contract rechtwg/wn/overheid

arbeid behoefte 3 stelsels bestaansmiddelen-wn/zelfst/ambtenaren onderzoek

financ. en beheer financiering sociale partners+overheid belastingen

2 types uitkeringen uitkeringen :vervangingsinkomens minimum-inkomenaanvullende uitk.

8

Klassieke principes van systeem van SZ

1. Verzekering - solidariteit

• Verzekeringsprincipe• Bijdrage op loon• Risico: verzekeren levensstandaard• Schadeloosstelling (proportionaliteitsbeginsel)

• Solidariteitsprincipe• Recht op minimum-inkomen• Bijdragen via belastingen• Risico: Behoeftigheid

9

Principes van systeem van SZ

1. VerzekeringsprincipeLoon-bijdrage-risico-uitkering vervangingsratio belangrijk

2. Herverdelingsprincipe• Horizontale solidariteit

• bv. werkenden - werklozen• verdeling van laag naar hoog risico

•Verticale solidariteit• bv. rijken - armen• verdeling van hoge naar lage inkomens

•Intergenerationele solidariteit• Geen kapitalisatie-stelsel, wel repartitie-stelsel

10

2. Groene uitgangspunten:2. Groene uitgangspunten:De sociale zekerheid moet… De sociale zekerheid moet… mensen versterken (empoweren)

◦ hun autonomie en vrijheid vergroten als burgersook onze samenleving versterken

◦ niet alleen een vorm van sociale bescherming voor individuele burgers

◦ Een sterke sociale zekerheid heeft ook een ruimere, maatschappelijke functie

◦ onderdeel van onze keuze voor een rechtvaardige samenleving als samenlevingsmodel (Rijnlandmodel)

basisrechten helpen garandereneen belangrijke herverdelingsfunctieeen cruciale functie in de

armoedebestrijdingals deel van een ruimere welvaartstaat

◦ => belang van publieke voorzieningen als onderwijs, sociale huisvesting, …

11

Ecologisten willen de SZ Ecologisten willen de SZ versterken en moderniserenversterken en moderniserenAls ecologisten willen we de bestaande

sociale bescherming niet alleen versterken; we willen ook nieuwe uitdagingen en

nieuwe ambities inbrengen. ◦ Tussen sociaal pact in 1944 en onze risico-

maatschappij van de 21ste eeuw ligt bijna 70 jaar.

◦ De snelle maatschappelijke veranderingen in die periode zorgen voor nieuwe uitdagingen, maar bedreigen op een aantal domeinen ook onze welvaartsstaat.

Willen we de sociale bescherming versterken in die veranderende samenleving, dan is een modernisering van onze sociale zekerheid noodzakelijk.

12

Inzoomen op concrete uitdagingen en nieuwe behoeften

• 1. Vergrijzing en betaalbaarheid pensioenen

• 2. Wat met structurele werkloosheid?

• 3. Tijdsproblemen (combinatie arbeid en gezin)

• 4. Stijgende armoede en dualisering

• 5. Betaalbaarheid en de nood aan een bredere financieringsbasis

• 6. Migratie en (de grenzen van) nationale sociale zekerheidsstelsels

• 7. Communautair: naar een gelaagde welvaartsstaat

13

1. Hoe maken we de vergrijzing betaalbaar? De toekomst van de pensioenen.

Eerste pijler: nu al onvoldoende◦ca. 20% ouderen met inkomen onder

armoedegrens Quid vermogen??? => dan slechts 12%??? Vooral probleem voor wie geen eigen

woning heeft

◦Boven armoedegrens én welvaartsvast

◦Niet enkel laagste pensioenen verhogen

◦Blijven kiezen voor repartitie

14

Hoe maken we de vergrijzing betaalbaar?Tweede pijler (via werkgever)

◦ 60% van de werknemers gedekt. En de anderen?

Derde pijler: individueel pensioensparen◦ Matteüseffect in het kwadraat◦ Gesubsidieerd sparen◦ Quid fiscale aftrek?

Vierde pijler: eigen woningLanger werken. Ja, maar dan van

eindeloopbaandebat naar betere spreiding over de gehele loopbaan◦ Ratrace in de spitsuur van het leven◦ Welke jobs voor 50-plussers?

15

2. Wat met structurele werkloosheid?Structurele werkloosheid

◦Laaggeschoolden◦Mensen met migratie-achtergrond

Groeiende kwetsbaarheid op de arbeidsmarkt◦Flexibilisering◦Interim jobs

(Grenzen aan) activering-> verhaal van straatveger in Nederland

16

Groene antwoordenGroene antwoordenRecht op arbeid

◦Groene economie zorgt voor jobs◦Uitbouw sociale economie◦Empowerende activering

Investeren in combinatie arbeid/gezin/sociaal leven◦Tijdsbeleid (zie verder)

Naar een ander loopbaanmodel◦Transitionele arbeidsmarkt: hoe

overgangen faciliteren én sociaal beschermen

17

De arbeidsmarkt De arbeidsmarkt verandertverandertUitgangspunten

◦ Geen job meer voor het leven: loopbanen kennen meer veranderingen, overgangen, transities

◦ Maar ook: moet je om de 5 jaar veranderen?◦ keuze voor een levensloop-benadering◦ Het oude concept van volledige

werkgelegenheid werkt niet meerHoe goede transities bevorderen en

slechte vermijden?

18

Discussie: basisinkomenDiscussie: basisinkomenHaalbare opstap naar volwaardig

burgerschap?Of eerder… een utopie met

gevaarlijke neveneffecten?◦stap naar precarisering arbeidsmarkt of

sterkere onderhandelingspositie werknemers?

◦beperken huidige sociale zekerheid?◦Vereist sluiting van de grenzen, of voeren

we in op Europees niveau: -> cf. voorstel Van Parijs van Europees dividend

19

3. Tijdsbeleid (combinatie arbeid en gezin)(Te) voorzichtige en tegenstrijdige antwoorden van het beleid Meer en langer werken

<-> voorstel Femma 30-uren week+ Voorzichtig zoeken naar een combinatiebeleid

Deeltijdarbeid neemt toe

◦Stijgend gebruik van Loopbaanonderbreking Tijdskrediet Ouderschapsverlof

Maar ook meer tijdsdruk: ◦ begunstigen ploegenarbeid ◦ meer overuren◦ zondagopening winkels, stadscentra◦ langer werken, …

20

Tijdsbeleid op een tweesprongTijdsbeleid op een tweesprongCollectieve of individuele Collectieve of individuele oplossingen?oplossingen?Huidige tijdskrediet onder druk:

◦van autonomie naar paternalismeHet gevaar van de individuele

levensloopregeling (cf. Nederland)

Pleidooi voor een collectieve regeling en collectieve rechten

www.dirkgeldof.be 21

De De tijdsverzekeringtijdsverzekering als nieuwe als nieuwe pijler in de sociale zekerheidpijler in de sociale zekerheid

Naast pensioenstelsel, werkloosheid, ziekte- en invaliditeit en kindergeld: een nieuwe pijler in de 21ste eeuw

Een collectief kader voor collectieve tijdsrechten, waar individuen uit kunnen putten in verschillende fases in hun levensloop

4 componenten◦ Tijd voor kinderen◦ Tijd voor zorg◦ Tijd voor zelfontplooiing◦ Tijd om te leren

Tijdsverzekering is het structurele antwoord op tijdsrisico’s in een transitionele arbeidsmarkt

www.dirkgeldof.be 22

4. Stijgende armoede15% onder EU armoedegrensMeer dan 100.000 gezinnen met leefloonAlle signalen op roodZeer snelle verkleuring van de armoede

Gaten in de bodemAlle beleidsdomeinenArmoede bij mensen van andere etnische

afkomst◦ Categoriaal en/of inclusief

Spanningsveld: alleen de bodem versterken maakt van SZ een minimumstelsel

23

Voor wie hoort wat?De te eenzijdige ‘Voor wat hoort wat’-

logica leidt tot steeds hardere aanpak van mensen in kwetsbare situaties

fLinks beleid met plezier door rechts overgenomen

Interessante drie posities in dit boekje:◦ Janssens: harde ‘voor wat hoort wat’◦ Vandenbroucke: wederkerigheid (en

mededogen voor bepaalde groepen) ◦ Cantillon: vanuit menselijke

waardigheid: solidariteit om niet

Ecologisten: vertrekken vanuit autonomie: ruimte geven om zich te ontplooien, mensen niet loslaten maar ook niet disciplineren (vergt nieuwe visie op overheid, voorbij (neo(liberaal))

24

besluitbesluit Sociale zekerheid belangrijkste institutie voor solidariteit in onze samenleving

Binnen de traditie van de bredere welvaartstaat

Zoeken naar herijking, ◦ die sociale rechten versterkt (cf.

tijdsrechten)◦ aanpast aan veranderende

maatschappij◦ Maar emancipatie terug centraal

stelt in plaats van eenzijdige activering